TÜRK ÜNİVERSİTELERİTÜRK ÜNİVERSİTELERİHangi Reformlar Gerekli?Hangi Reformlar Gerekli?

İsmail Tosun

Orta Doğu Teknik ÜniversitesiKimya Mühendisliği Bölümü

2 Nisan 2004

YÜKSEKÖĞRETİMDE NE YAPILMALI

NE YAPILMAK İSTENİYOR

http://www.che.metu.edu.tr/~itosun

itosun@metu.edu.tr

HANGİ ÜLKENİNYÜKSEKÖĞRETİM

SİSTEMİ DAHA İYİ ???

Financing Universities – Who pays to study?The Economist (22 Ocak 2004)

http://www.economist.com/displaystory.cfm?story_id=2367332

http://europa.eu.int/comm/research/headlines/news/article_03_12_31_en.html

... It placed the “Oxbridge” pair in the top ten chart. But the real winner is the United States: all but 15 of the top 50 universities are American.

Academic Ranking of World Universities 2003

Institute of Higher EducationShanghai Jiao Tong University

KİTLESELEĞİTİM

ELİTEĞİTİM

BİLGİTOPLUMU

ENDÜSTRİTOPLUMU

Tüm dünyada yükseköğretime olan talep artmaktadır.

Bu talep ile ülkelerin refah düzeyi, ekonomik gelişmişliği veya yükseköğretim imkanları arasındaki ilişki zayıftır.

ÜlkeÜlkeÖğrenci Sayısı (Milyon)Öğrenci Sayısı (Milyon)

19701970 19971997

GelişmişGelişmiş 21.121.1 44.844.8

Gelişmekte OlanGelişmekte Olan 6.96.9 43.343.3

TOPLAMTOPLAM 28.028.0 88.188.1

ÜlkeÜlkeOkullaşma Oranı (%)Okullaşma Oranı (%)

19701970 19971997

GelişmişGelişmiş 26,126,1 51,151,1

Gelişmekte OlanGelişmekte Olan 2,92,9 10,310,3

ORTALAMAORTALAMA 17,417,4

Yükseköğretime olan talep, özellikle gelişmekte olan ülkelerde iş piyasasının ihtiyacından çok, sosyal statü kazanma isteği ve medyadan etkilenmektedir.

Yükseköğretim, akademik ve ekonomikten çok, politik bir konu haline dönüşmektedir.

Yükseköğretim sistemi üzerindeki baskılar giderek artmaktadır:

• Yönetim• Mali• Akademik• Sosyal• İş piyasası

Hükümetler, ulusal yükseköğretim sistemlerinde reform yapmaya zorlanmaktadır.

Reformların geciktirilmesi, gerilimin artmasına ve yükseköğretim kurumlarındaki kalitenin düşmesine neden olmaktadır.

SONUÇLAR

YÜKSEKÖĞRETİMDEKİ EĞİLİMLER

Yükseköğretim sistemleri çeşitlenmektedir.

• Devlet – Özel (Vakıf)• Üniversite – Meslek Yüksekokulu• Ulusal – Uluslararası• Araştırma - Kitlesel

Mali kaynaklar giderek çeşitlenmektedir.

Kurumların özerklik dereceleri artırılmakta ancak, daha fazla sorumluluk almaya ve hesap vermeye dayalı esnek yapıda yönetim modelleri tercih edilmeye başlanmıştır.

Kalite (müşteri güveni), giderek artan bir problem haline gelmiştir.

Türkiye’nin en önemli sorunu istihdam yaratmaktır.

İstihdam yaratma ise yükseköğretimdeki okullaşma oranı ve yükseköğretimin kalitesi ile yakından ilintilidir.

DEMOGRAFİK YAPI

Yaş GrubuYaş GrubuNüfusNüfus

20002000 20052005

14 – 1614 – 16 4.265.0004.265.000 3.908.0003.908.000

17 - 2017 - 20 5.614.0005.614.000 5.427.0005.427.000

Yükseköğretimde, 2005-2006 yılı için hedeflenen %40’lık okullaşma oranı için iki yıl içinde 390.000 ek kapasite yaratılması gerekmektedir.

En başta ülkeyi yönetenler olmak üzere hepimizin, sayısı çok fazla olan genç nüfusumuzu nasıl eğiteceğimize karar vermemiz gerekmektedir.

YÜKSEKÖĞRETİMDE REFORM KAÇINILMAZDIR!

ANCAK

REFORM ADI ALTINDA NE YAPILMAK İSTENİYOR?

Yapılmak istenen reformların iyi tanımlanmış amacı olmalı ve şu sorulara cevap aramalıdır:

Reform sonucunda hangi işler daha iyi yürüyecektir?

İşlerin daha iyi yürüdüğü nasıl ölçülecek ve ilk sonuçlar ne zaman alınacaktır?

Buna benzer değişiklikler hangi ülkelerde yapılmıştır?

LİSANS DİPLOMASININ SAĞLADIĞI OTOMATİK HAKLARIN KALDIRILMASI

Akademik unvan – Mesleki unvan ayırımı

Fakülte mezunlarına verilen otomatik haklar

ÜNİVERSİTELERİN FİNANSMANI

Kamu kaynakları

Öğrenim ücreti

Üniversitelerin kaynak yaratma etkinlikleri

Bağışlar

KAMU DESTEĞİ

Çin % 56 (2000)

Hindistan % 90 (1997)

Avustralya % 49 (2002)

Singapur % 60 (1995)

ABD % 50 (1997)

ToplumsalToplumsal KişiselKişisel

EkonomikEkonomik

Vergi gelirlerindeki artışVergi gelirlerindeki artış Üretkenlikteki artışÜretkenlikteki artış Tüketimdeki artışTüketimdeki artış İşgücü esnekliğinin artışıİşgücü esnekliğinin artışı Devletten beklenen maliDevletten beklenen mali

desteğin azalmasıdesteğin azalması

Yüksek kazanç düzeyiYüksek kazanç düzeyi İş bulmada kolaylıkİş bulmada kolaylık Yatırımda artışYatırımda artış Daha iyi çalışma koşullarıDaha iyi çalışma koşulları Kişisel/Mesleki hareketlilikKişisel/Mesleki hareketlilik

SosyalSosyal

Suç oranındaki azalmaSuç oranındaki azalma Bağış ve topluma hizmetteBağış ve topluma hizmette

artışartış Vatandaşlık bilincininVatandaşlık bilincinin

gelişmesigelişmesi Sosyal kenetlenmeSosyal kenetlenme Teknolojiye uyum sağlamaTeknolojiye uyum sağlama

ve kullanma becerisininve kullanma becerisinin

gelişmesigelişmesi

Daha sağlıklı ve uzun yaşamDaha sağlıklı ve uzun yaşam Çocuklar için daha iyi yaşamÇocuklar için daha iyi yaşam

koşullarıkoşulları Müşteri olarak daha iyi kararMüşteri olarak daha iyi karar

verebilmeverebilme Kişisel statünün yükselmesiKişisel statünün yükselmesi Daha fazla hobi ve boşDaha fazla hobi ve boş

zaman aktivitelerizaman aktiviteleri

YÜKSEKÖĞRETİMİN GETİRİLERİ

Yükseköğretim kurumlarındaki ortalama öğrenim ücretleri, toplam maliyetin % 25-30’u arasında değişmektedir.

Öğrenim ücreti, Avustralya’da (2002) toplam maliyetin % 36’sı, Çin (1997) ve ABD’de (1997) ise % 19’udur (1997).

ÖĞRENİM ÜCRETİ

İnsanlar, ucuza sunulan mal ve hizmetlere gereken özeni göstermez.

Öğrenim ücreti, öğrenci motivasyonunu artırır ve öğrenciyi bilinçli bir müşteri haline getirir.

IF YOU CANNOT GRANT FUNDS, GRANT FREEDOM

Devlet katkısının (maaşlar dahil) tek kalem olarak verildiği, üniversitelerin piyasaya hizmet satarak elde ettikleri gelirleri (öğrenim ücreti dahil) devlet katkısı ile birleştirerek, amaç ve hedefler doğrultusunda harcama kalemlerinin kendileri tarafından belirlendiği bütçe modeline geçilmesi zorunludur.

REKTÖR NASIL BELİRLENECEK?

In most countries there have been efforts to reinforce executive authority of institutional leaders. Key common elements have been a transfer of power to the Rector, Vice-Chancellor and other leading administrative figures, and a loss of authority and decision-making power on the part of traditional participatory and collegial bodies.

OECD-2003 Education Policy Analysis

SeçimSeçimFinlandiya, Fransa, Finlandiya, Fransa, Japonya, Kore, İsviçre, Japonya, Kore, İsviçre, TürkiyeTürkiye

AtamaAtama Avustralya, Hollanda, Avustralya, Hollanda, İsveç, İngiltere, ABDİsveç, İngiltere, ABD

Seçim Seçim Atama Atama Avusturya, Danimarka, Avusturya, Danimarka, NorveçNorveç

REKTÖR BELİRLENMESİ

KİM YÖNETMELİ DEĞİL, YÖNETEN NASIL DENETLENMELİ

ÖĞRETİM ÜYELİĞİ STATÜSÜNÜN YENİDEN BELİRLENMESİ

Rekabet ortamının ve teşvik mekanizmalarının oluşturulması zorunludur.

Akademik özgürlük, “kendi bildiğini okumak” değildir.

Akademik liyakat sisteminin devlet memurluğu statüsü ile yürütülmesi gerçekçi değildir.

Öğretim üyeliği mesleğini, piyasada tatminkar iş bulamayan kişilerin başvuracakları son adres olmaktan çıkarmanın yolu, öğretim üyeleri için devlet memurluğu yerine başka bir statü getirilerek performansa dayalı ücret ödenmesidir.

UNVANLARIN ÜNİVERSİTE DIŞINDA KULLANILMAMASI

Tüm unvanlar üniversiteler tarafından verilmeli ancak, bu unvanların kullanımı sadece ilgili üniversite sınırları içinde geçerli olmalıdır.

AKADEMİK DEĞERLENDİRME

GİRDİ SÜREÇ ÇIKTI

Çıktı göstergelerine dayalı mali destek politikası yaygınlık kazanmaktadır.

KALİTE

DEĞİŞİM

KUVVETLİ LİDER

AKADEMİK BAŞARISIZLIK NEDENİYLEAF KANUNU GEREKTİRMEYEN

DÜZENLEMEYE GİDİLMESİ

ÖĞRENCİ “AFFI” İLE İLGİLİ KANUNLAR

TarihTarih Kanun NoKanun No

17 Mart 198317 Mart 1983 28802880

29 Şubat 198429 Şubat 1984 29842984

25 Aralık 198525 Aralık 1985 32483248

10 Aralık 198810 Aralık 1988 35113511

29 Mayıs 199129 Mayıs 1991 37473747

21 Mayıs 199221 Mayıs 1992 38043804

6 Mayıs 19936 Mayıs 1993 39083908

7 Haziran 19957 Haziran 1995 41114111

14 Ağustos 199714 Ağustos 1997 43054305

22 Haziran 200022 Haziran 2000 45844584

AYNI ÜNİVERSİTE İÇİNDE YATAY GEÇİŞLERİN ESNEK HALE GETİRİLMESİ

LİSANS PROGRAMLARININ ESNEKHALE GETİRİLMESİ

ÖĞRETİM ÜYELERİNİN DOLAŞIMI

Eğitim-Öğretim YılıEğitim-Öğretim Yılı Öğrenci SayısıÖğrenci Sayısı

1998-19991998-1999 192.786192.786

1999-20001999-2000 134.224134.224

2000-20012000-2001 95.71895.718

2001-20022001-2002 77.38977.389

2002-20032002-2003 71.00071.000

MESLEKİ VE TEKNİK LİSE (DİN ÖĞRETİMİ)

YılYılÖğretmenÖğretmen

LisesiLisesi

İmam Hatipİmam Hatip

LisesiLisesi

19981998 2.9562.956 3.3853.385

19991999 4.2514.251 315315

20002000 4.4624.462 639639

20012001 4.5334.533 541541

20022002 5.3385.338 374374

ÖĞRETMENLİK PROGRAMLARINAYERLEŞENLER