Post on 30-May-2019
Orale mucosapathologie
Koepel waasland 3 september 2013
Dr. Herman Van de Vyver
Dr. Gerry Orye
Dr. Rudi Soubry
Dr. Kristof Hendrickx
Dr. Kristof Berquin
Dr. Sebastien Ongena
Orale mucosa afwijkingen
Gepigmenteerde letsels
- goedaardige pigmentaties van
melanine oorsprong
- neoplasmen
- exogene pigmentaties
Verheven letsels
- speekselklier origine
- fibro-epitheliale letsels
- vasculaire letsels
- lymfoïde letsels
- neurale letsels
- spierweefsel letsels
- vetweefsel letsels
- botweefselletsels
Ulceratieve letsels
- traumatisch
- infectieus
- immunologisch
- medicamenteus
- neoplasmen
Witte letsels
- ...
Rode letsels
- ...
1.Goedaardige pigmentaties
van melanine oorsprong
• Symmetrisch en constant.
• Vnl. op de gingiva.
• Toename van melanine
pigmentatie.
Raciale of fysiologische pigmentaties
1.Goedaardige pigmentaties
van melanine oorsprong
• Abnormale productie van melanine.
• Meestal beperkte pigmentvlek.
• Vnl. op lippenrood van de onderlip.
• Uitzonderlijk ontwikkeling van melanoom.
• Ofwel excisie ofwel regelmatige controle.
Melanosis geassocieerd met roken
1.Goedaardige pigmentaties
van melanine oorsprong
• Frequent op de huid tot lippenrood.
• Uitzonderlijk op mondslijmvlies.
- Syndroom van Peutz-Jeghers.
- Ziekte van Addison
Epheliden / Sproeten
• Erfelijk: autosomaal dominant.
• Pigmentaties peri-oraal en van het
mondslijmvlies.
• Intestinale poliepen waardoor abdominale
problemen.
Syndroom van Peutz-Jeghers
• Primaire bijnierschorsinsufficiëntie
• oorzaak: - auto-immuun
- infectie (tbc)
- idiopathisch
• De productie van cortisol door de bijnierschors vermindert.
Door feedback zal ACTH (Adrenocorticotroop-hormoon) en MSH (Melanocyt stimulating hormoon) stijgen.
Pigmentatie van huid en mucosa.
Ziekte van Addison
2.Gepigmenteerde neoplasmen
Komt voor op de huid,
uitzonderlijk op de mucosa,
vnl. op palatum, lippen en
wang.
Behandeling: excisie.
Naevus G.A.
2.Gepigmenteerde neoplasmen
• K.A. Transformatie van melanocyten of
nevuscellen.
• Zeer agressief: snel metastasen.
• Specifieke kleuring
• Behandeling: radicale excisie.
• Prognose: ongunstig.
Melanoom K.A.
2.Gepigmenteerde neoplasmen
• K.A. Transformatie van melanocyten of
nevuscellen.
• Zeer agressief: snel metastasen.
• Specifieke kleuring
• Behandeling: radicale excisie.
• Prognose: ongunstig.
Melanoom K.A.
3.Exogene pigmentaties
Oorzaak iatrogeen:
- extractie
- retrograde apexresectie
- stifttand
Amalgaan tatoeage
Lingua nigra
villosa
• Haartong kan varieren van wit tot zwart.
• Verlenging van de filiforme tongpapillen.
• Asymptomatisch.
• Oorzaak: onbekend. Vaak na gebruik van AB
of mondspoeling.
• De zwarte kleur wordt veroorzaakt door
pigment producerende bacteriën die zich in
de papillen nestelen.
3.Exogene pigmentaties
Verheven letsels / gezwellen
• 1. Speekselklier oorsprong.
• 2. Fibro - epitheliale letsels.
• 3. Vasculaire letsels.
• 4. Lymfoïde letsels.
• 5. Andere letsels: neuraal weefsel
spierweefsel
vetweefsel
bot
Mucocoele
• Slijmcyste vanaf accessoir speekselkliertje
• vnl. onderlip, mondbodem, ventrale zijde van
de tong.
• Oorzaak: retentie van speeksel door
obstructie van de afvoergang (traumatisch).
• Behandeling: excisie.
• Risico op recidief bij onvoldoende
verwijdering.
1. Speekselklierletsels
Ranula
• Slijmcyste in de mondbodem vanaf de gl.
sublingualis. Meestal boven de musculus
mylohyoïdeus.
• Behandeling: - marsupialisatie.
- excisie glandula sublingualis.
1. Speekselklierletsels
Speekselkliergezwel
GA
• Pijnloos, goed begrensd.
• Langzaam groeiend, zonder ulceratie.
• Kunnen overal in de mucosa ontstaan maar
vnl. op overgang palatum molle / durum.
• Behandeling: excisie.
• Casus: Pleiomorf adenoma
1. Speekselklierletsels
Necrotiserende
sialometaplasie
• Goedaardig ulcererend / necrotisch letsel van speekselklier, sterk gelijkend op epithelioma.
• Meestal een groot letsel met opvallend weinig klachten.
• Oorzaak: niet duidelijk. Waarschijnlijk trauma met onvoldoende doorbloeding.
• Spontane genezing op ongeveer 10 dagen.
1. Speekselklierletsels
Speekselsteen (sialolithiasis)
-In de afvoergang van de grote speekselklieren
Submandibulair > parotis.
Obstructies met zwelling van de speekselklier
vnl. bij eten.
Soms afvloei van troebel speeksel bij massage.
Bimanuele palpatie.
- Occlusale radiografie.
- Behandeling: excisie.
1. Speekselklierletsels
• Overdreven weefselreactie op niet specifieke prikkel bv.
trauma.
• Kan overal in de mond voorkomen.
• Niet pijnlijke, gesteelde, rode, zachte zwelling met
oppervlakkige ulceratie.
• Behandeling: excisie.
Pyogeen granuloom
2. Fibro-epitheliale letsels:
reactief
Epulis
• Tandvleesgezwel.
• Oorzaak: lokale chronische ontsteking.
• Rx: botresorptie mogelijk.
• Behandeling: excisie.
2. Fibro-epitheliale letsels:
reactief
Epulis gravidarum
• Vanaf chronische gingivitis door hormonale
veranderingen
• Verdwijnt meestal na de bevalling.
• Zoniet: excisie.
2. Fibro-epitheliale letsels:
reactief
Fibroom
• Hyperplasie van het bindweefsel
• Oorzaak: trauma of mechanische irritatie
• vnl. wangen, tong, lippen, palatum.
• Bedekt met normale mucosa, soms gesteeld.
• Pijnloos maar vaak storend door het volume.
• Behandeling: wegnemen van de irritatie +/- excisie
2. Fibro-epitheliale letsels:
reactief
Traumatisch
fibromen
• Voornamelijk veroorzaakt door onvoldoende aangepaste
prothese.
• Meestal met oppervlakkige ulceraties.
• Pijnlijk.
• Behandeling: - aanpassen van de prothese.
- excisie.
2. Fibro-epitheliale letsels:
reactief
Traumatische
fibromen
• Voornamelijk veroorzaakt door onvoldoende aangepaste
prothese.
• Meestal met oppervlakkige ulceraties.
• Pijnlijk.
• Behandeling: - aanpassen van de prothese.
- excisie.
2. Fibro-epitheliale letsels:
reactief
Veneuze varices /
flebectasie
• Abnormale dilatatie van de venen.
• Voornamelijk onder de tong.
• Behandeling: geen.
3. Vasculaire letsels
Haemangioma
• Meestal congenitaal.
• Rood of blauw verheven afwijking.
• Niet goed begrensd.
• Lippen, tong, wang.
• Behandeling: in beginsel geen, spontane
regressie.
• Ontstaan van flebolieten (steentjes) zichtbaar
op rx.
3. Vasculaire letsels
Kaposi
sarcoom
• Tumor vanuit endotheelcel van bloedvaten
• Vnl. Huidziekte: rood-paarse vlekken of tumoren.
• Verschillende vormen:
-Endemisch: Bij Afrikanen, aantasting van de onderste ledematen.
-Epidemisch: Bij immunodeficientie veralgemeende huid en mucosa letsels.
3. Vasculaire letsels
Bloedblaar
• Meestal bij patiënten met gestoorde stolling.
• Posttraumatisch.
• Behandeling: - controle van de stolling.
- insnede.
3. Vasculaire letsels
Lymphoma
• Nodulair of extranodulair.
• Vaak moeilijk te interpreteren microscopisch.
• Hodgkin lymphomen:
– Pijnloze zwelling van lymfeklieren of extranodulair lymfeklier-weefsel.
– Oraal: amandelloge, tong of elders zwelling +/- ulceratie.
– Behandeling: oncoloog
• Non Hodgkin lymphoom
– Frequenter bij HIV geïnfecteerde.
– Burkitt lymphoom.
4. Lymfoïde letsels
Orale mucosa afwijkingen
Gepigmenteerde letsels
- goedaardige pigmentaties van
melanine oorsprong
- neoplasmen
- exogene pigmentaties
Verheven letsels
- speekselklier origine
- fibro-epitheliale letsels
- vasculaire letsels
- lymfoïde letsels
- neurale letsels
- spierweefsel letsels
- vetweefsel letsels
- botweefselletsels
Ulceratieve letsels
- traumatisch
- infectieus
- immunologisch
- medicamenteus
- neoplasmen
Witte letsels
- ...
Rode letsels
- ...
Mondulceraties
• Zeer frequent
• Zeer diverse oorzaken
Algemene regel: • Elke ulceratie waarvan de oorzaak
niet bekend is en die niet geneest
binnen de 2 weken moet als
kwaadaardig beschouwd worden tot
het tegendeel bewezen is!
Ulceratieve letsels
• 1. Traumatisch
• 2. Infectieus
• 3. Immunologisch
• 4. Medicamenteus
• 5. Neoplasma
Mechanisch ulcus
• Oorzaak:
– Scherpe tongrand
– Prothese
– Na lokale anesthesie op palatum
• Klinisch:
– Scherp afgelijnd
– Niet geïndureerd
• Behandeling:
– Wegname van de oorzaak
1. Traumatische ulceraties
A. Virale ulceraties
• Herpes simplex virus
• Varicella zoster virus
• Cytomegaal virus
• Mononucleose
• Coxackie virus
- Herpangina
- Hand, foot and mouth
disease
Herpes simplex
virus
• Primaire herpetische gingivostomatitis.
– Komt voor bij kinderen waarbij nog geen AL gevormd
zijn.
– Subklinisch of zeer heftig verloop met ulceraties van de
lippen en het hele mondslijmvlies gepaard met koorts
en algemene malaise.
• Secundaire letsels: herpes labialis.
– Bevorderd door koorts, UV-licht, trauma.
A. Virale ulceraties
Herpes simplex
virus
• Primaire herpetische gingivostomatitis.
– Komt voor bij kinderen waarbij nog geen AL gevormd
zijn.
– Subklinisch of zeer heftig verloop met ulceraties van de
lippen en het hele mondslijmvlies gepaard met koorts
en algemene malaise.
• Secundaire letsels: herpes labialis.
– Bevorderd door koorts, UV-licht, trauma.
A. Virale ulceraties
Herpes Zoster -
Zona
• Veroorzaakt door Varicella Zoster virus.
• Acute aantasting van de huid en slijmvlies in
een bepaalde zenuwbaan (dermatoom).
• Oraal: aantasting van de N. Trigeminus.
• Behandeling: antivirale medicatie.
Herpes Zoster -
Zona
• Veroorzaakt door Varicella Zoster virus.
• Acute aantasting van de huid en slijmvlies in
een bepaalde zenuwbaan (dermatoom).
• Oraal: aantasting van de N. Trigeminus.
• Behandeling: antivirale medicatie.
Cytomegalovirus
• Behoort tot de herpes virus groep.
• Gekend als congenitale infectie met ernstige
aantasting van het centrale zenuwstelsel.
• Zelden symptomatisch tenzij bij zware
immuundeficiëntie.
• Oraal: confluerende ulceraties van de
mucosa.
B. Bacteriële ulceraties
• Necrotiserende gingivitis
• Syphilis
• Tuberculose
• Gonorrhea
• Actinomycose
• Noma
Necrotiserende
gingivitis
• ANUG – Trench mouth
• Pijnlijk, spontaan bloeden v/h tandvlees.
• Necrose van de papillen, grijs beslag.
• Typische geur van anaërobe infectie.
• Oorzaak: Fusospirocheten/anaëroben.
B. Bacteriële ulceraties
Necrotiserende
gingivitis
• ANUG – Trench mouth
• Pijnlijk, spontaan bloeden v/h tandvlees.
• Necrose van de papillen, grijs beslag.
• Typische geur van anaërobe infectie.
• Oorzaak: Fusospirocheten/anaëroben.
B. Bacteriële ulceraties
Necrotiserende
gingivitis
• ANUG – Trench mouth
• Pijnlijk, spontaan bloeden v/h tandvlees.
• Necrose van de papillen, grijs beslag.
• Typische geur van anaërobe infectie.
• Oorzaak: Fusospirocheten/anaëroben.
B. Bacteriële ulceraties
3. Condities geassocieerd met
immunologische dysfunctie
• Aftose
• Erythema multiforme
• Lupus erythematosis
• Pemphigus en Pemphigoïd
• Erosieve lichen planus
Aften
• Ulceraties van het mondslijmvlies.
• Oorzaak onbekend (immuniteit/stress).
• 5 – 20% van de bevolking.
• Komt voor op niet verhoornd slijmvlies, wangen,
lippen, tong.
• Behandeling:
– Symptomatisch.
– Bij extreme vorm: corticotherapie.
3. Immunologische dysfunctie
Syndroom van
Behçet
• Orale aften
• Ulceraties op de genitalieën
• Conjunctivitis
3. Immunologische dysfunctie
Erythema multiforme • Huid- en slijmvliesaandoening
• Oorzaak:
– Reactie op medicatie
– Soms na herpex simplex infectie
– Immuunstoornis
• Klinisch:
– Algemene malaise
– Ulceratieve letsels op de mucosa met korstvorming op de lippen.
– Huid typische cocarde laesie
• Behandeling:
– Symptomatisch
3. Immunologische dysfunctie
Pemphigus vulgaris
• Blaarvormende huid-slijmvliesafwijking
• Oorzaak: autoimmuun / viraal
• Klinisch:
– Pijnlijke blaarvorming gevolgd door orale ulceraties.
– Nikolsky fenomeen
• Differentieel diagnose:
– Erythema multiforme
– Erosieve lichen planus
• Behandeling:
– Corticoïden
3. Immunologische dysfunctie
Pemphigus vulgaris
• Blaarvormende huid-slijmvliesafwijking
• Oorzaak: autoimmuun / viraal
• Klinisch:
– Pijnlijke blaarvorming gevolgd door orale ulceraties.
– Nikolsky fenomeen
• Differentieel diagnose:
– Erythema multiforme
– Erosieve lichen planus
• Behandeling:
– Corticoïden
3. Immunologische dysfunctie
Pemphigoïd
• Blaarvormende slijmvliesaandoening
• Oorzaak: onbekend
• Klinisch: pijnlijke blaar / ulceraties
• Behandeling: lokale corticoïden
3. Immunologische dysfunctie
4. Medicamenteuze ulceraties
• Chemisch ulcus
• Toxische epidermale necrolyse
• Botnecrose door bifosfonaten
• Ziekte van Paget
• Hypercalcemie bij tumorale processen
• Behandeling van osteoporose
- Postmenopauzaal
- Geinduceerd door corticotherapie
• Botaantasting bij multipel myeloom
• Botmetastase vanaf maligne tumoren
Indicaties voor
Bifosfonaten
Botnecrose door bifosfonaten
(4-amino-1-hydoxybutylideen)difosfonruur
Complicatie: osteonecrose van de kaakbeenderen!
Botnecrose door bifosfonaten
Incidentie 6,7%
Afhankelijk van de pathologie Multipel myeloom 9.9 %
Borst CA 2.9 %
Prostaat CA 6.5 %
Prospectieve studie
J.of Clinical Oncology Dec 2005
Orale mucosa afwijkingen
Gepigmenteerde letsels
- goedaardige pigmentaties van
melanine oorsprong
- neoplasmen
- exogene pigmentaties
Verheven letsels
- speekselklier origine
- fibro-epitheliale letsels
- vasculaire letsels
- lymfoïde letsels
- neurale letsels
- spierweefsel letsels
- vetweefsel letsels
- botweefselletsels
Ulceratieve letsels
- traumatisch
- infectieus
- immunologisch
- medicamenteus
- neoplasmen
Witte letsels
- ...
Rode letsels
- ...
Witte en rode letsels
Witte letsels
– Leucoedeem
– White sponge naevus
– Herditaire benigne epitheliale dyskeratose
– Folliculaire keratose
– Focale hyperkeratose
– Pruimtabakletsels
– Nicotine stomatitis
– Cheilitis solaris
– Idiopathische leucoplakie
– Hairy leucoplakie
– Hairy tongue
– Lingua geographica
– Lichen planus
– Tandpasta gerelateerde “peeling”
– Candida
– Brandwonden
– Submucosale fibrose
– Fordyce granules
– Ectopisch lymfoid weefsel
– Gingivale cyste
– Parulis
– Lipoma
Rode letsels
– Haemangioma
– Pyogeen granuloma
– Perifeer reuscelgranuloma
– Mediane rhomboide glossitis
– Erythroplakie
– Kaposi sarcoma
– Lingua geografica
– Psoriasis
– Vitamine B deficiëntie
– Anemie ijzerdeficiëntie
– Burning mouth syndroom
– Scarlatina of roodvonk
– Atrofische candidiasis
– Plasma cel gingivitis
– Traumatische letsels
Goedaardige letsels
• pijp en sigaren
• ontstoken ducti van
accessoire
speekselklieren
• niet precancereus
maar wel indicator
voor epitheliale
veranderingen op
andere plaatsen
• verdwijnt bij
rookstop
1. Nicotine stomatitis
Goedaardige letsels
• bij helft van de bevolking commensaal: kweek???
• infectie bij voorbeschikkende toestanden
– lokaal: xerostomie, RT, slechte mondhygiëne
– algemeen: diabetes, leukemie, preterminaal, immunosuppressie
• verschillende vormen
– acute pseudomembraneuze (=spruw)
– acute atrofische
– chronisch atrofische
– chronisch hyperplastische
2. Candidiasis
Goedaardige letsels
• witte afwrijfbare plaques
• erythemateuze basis
• voorkomen
– zuigelingen en bejaarden
– breedspectrum AB
– immunosuppressie
• plaats
– wangen
– omslagplooi
– orofarynx
• niet echt pijnlijk
Acute pseudomembraneuze candidiasis = Spruw
Goedaardige letsels
• secundair na spruw
• primair na breedspectrum AB
• vooral tong
• vuurrood
• pijnlijk!
Acute atrofische candidiasis
Goedaardige letsels
• denture stomatitis
• goed begrensd
• branderig gevoel
Chronisch atrofische candidiasis
Goedaardige letsels
• vooral retrocommissuraal
• begint als leucoplakie vlek
• snel wratachtig en korrelig
• hoge ontaardingsneiging
• primair of secundair Candida?
Chronisch hyperplastische candidiasis
Goedaardige letsels
• chronische Candida infectie
• middellijn - anterior van V-
lingualis
• DD/ erythroplakie
• carcinoma zelden op tongrug
• geen ontaarding
• geen behandeling tenzij
klachten
3. Mediane rhomboide glossitis
Goedaardige letsels
• Erythema migrans
• ongekende oorzaak
• verdwijnen van papillae filiformes
• veranderend patroon, kan volledig
verdwijnen
• meestal asymptomatisch
• geen behandeling
• DD/ candida, erythroplakie, lichen
4. Lingua geografica
Goedaardige letsels
• Erythema migrans
• ongekende oorzaak
• desepithelialisatie van papillae filiformes
• veranderend patroon, kan volledig
verdwijnen
• meestal asymptomatisch
• geen behandeling
• DD/ candida, erythroplakie, lichen
• dikwijls associatie met lingua fissurata
4. Lingua geografica
Premaligne letsels
• 1. Leucoplakie
• 2. Erythroplakie
• 3. Lichen planus
• 4. Chronisch hyperplastische
candidiasis
• 5. Submucosale fibrose
1. Leucoplakie
Definitie
– Niet afwrijfbare witte vlek niet gecatalogeerd als lichen
Etiologie
– roken
– alcohol
– Candida
– mechanische irritatie
– UV stralen
Verschillende vormen
– homogeen
– niet homogeen
erythro-leucoplakie
nodulaire leucoplakie
verruceuze leucoplakie
2. Erythroplakie
• meestal op wang, soms op tong
• Cave: dysplasie - carcinoma in situ – invasief Ca!!!
3. Lichen Planus
• chronische huidziekte
• basisletsel= papel
• huidletsels (30%)
– jeukend
– verheven
– glanzend violet polygonaal
– flexorzijde armen
– extensorzijde benen
• mondletsels
– kantwerk of varenachtig patroon
– witte striae (Wickham)
– meestal asymptomatisch
– molaarregio wangen
– lippen en tong
– ontaarding?
• vormen
– reticulair
– papulair
– plaque
– erosieve
3. Lichen Planus
Maligne letsels
• spinocellulair carcinoma
• speekselkliertumoren
• maligne melanoma
• sarcoma
• (N)Hodgkin lymfoma
• metastasen
Kliniek
– pijnloos
– pijn: lokaal of uitstralend (cave oorpijn!)
– slik- of spraaklast
– trismus
– anaesthesie
– foetor ex ore
– bloeding