Post on 05-May-2019
REPUBLIKA E SHQIPRIS
UNIVERSITETI I TIRANS
INSTITUTI I STUDIMEVE EVROPIANE
Tema: MARRDHNIET SHQIPTARO-SOVJETIKE
(1949-1960)
Kandidati Udhheqs shkencor
Msc. Hajdi XHIXHA Prof. Dr. Ajet SHAHU
Tiran, 2018
REPUBLIKA E SHQIPRIS
UNIVERSITETI I TIRANS
INSTITUTI I STUDIMEVE EVROPIANE
Disertacion i paraqitur nga:
Hajdi XHIXHA
N krkim t grads shkencore:
DOKTOR
n
Studime Evropiane dhe Integrim Evropian
Tema: MARRDHNIET SHQIPTARO-SOVJETIKE
(1949-1960)
Drejtimi: Diplomaci dhe Marrdhnie ndrkombtare
Udhheqs shkencor
Prof. Dr. Ajet SHAHU
Mbrohet, m dt. ...../ ......2018.
1. ..................................................... Kryetar
2. ..................................................... Antar (oponent)
3. ..................................................... Antar (oponent)
4. ..................................................... Antar
5. ..................................................... Antar
TIRAN, 2018
II
PASQYRA E LNDS
LISTA E SHKURTIMEVE..III
PARATHNIE.VI
HYRJEXV
KREU I PAR...1
SITUATA N SHQIPRI DHE MARRDHNIET ME JUGOSLLAVIN DHE BS-N N
PERIUDHN 1945-19481
I.1.Vendosja e regjimit komunist n Shqipri ....................................................................... 1
I.2. Programi i par i qeveris komuniste (mars 1946), rruga socialiste e zhvillimit .......... 15
I.3. Fillimi i bashkpunimit shqiptaro-sovjetik (1944-1945) .............................................. 23
I.4. Statusi i partnerit i Jugosllavis n marrdhniet ndrkombtare t Shqipris (1944-
1948) .................................................................................................................................... 27
I.5. Plani Marshall dhe Shqipria ........................................................................................ 44
I.6. Rezoluta e Informbyros dhe afrimi i PKSH-s me PKBS-n (1948) ......................... 47
KREU I DYT..57
INSTITUCIONALIZIMI I MARRDHNIEVE DYPALSHE (1949-1953)...57
II.1. Ndrprerja e marrdhnieve diplomatike t Shqipris me Jugosllavin (1948) ........ 57
II.2. Reformat socialiste t ndrtimit t shtetit, politika staliniste n Shqipri .................... 62
II.3. Aderimi i Shqipris n KNER dhe statusi ekonomik i saj si antar i KNER-it. ........ 68
II.4. Takimet e Enver Hoxhs me Stalinin dhe rezultatet .................................................... 76
II.5. Shqipria dhe Lufta Civile n Greqi (1949) ................................................................ 84
KREU I TRET93
INTEGRIMI I SHQIPRIS N ORGANIZATAT E BLLOKUT KOMUNIST LINDOR
(1953-1960)...93
III.1. Marrdhniet e shtetit shqiptar me ekipin e ri drejtues t Mosks (1956) .................. 93
III.2. Shqipria antare e Traktatit t Varshavs ............................................................... 111
III.3. Vizita e N.S.Hrushovit n Shqipri (1959), qllimi dhe rezultatet ........................... 122
III.4. Baza Ushtarake e Vlors dhe rndsia e saj n marrdhniet e Shqipris me BS-n
........................................................................................................................................... 126
KREU I KATRT...137
NDRPRERJA E MARRDHNIEVE SHQIPTARO-SOVJETIKE...137
IV.1. Mbledhja e Bukureshtit (1960) dhe acarimi i marrdhnieve shqiptaro-sovjetike .. 137
IV.2. Vshtirsit ekonomike n Shqipri (1960) ............................................................ 146
IV.3. Mbledhja e Mosks dhe largimi i sovjetikve (1960-1961) ................................... 149
P R F U N D I M E..162
BIBLIOGRAFIA172
III
LISTA E SHKURTIMEVE
AQSH Arkivi Qendror i Shtetit;
AVNOJ (Antifaistiko vee narodnog osloboenja Jugoslavije)
Kshilli Antifashist Nacionallirimtar i Jugosllavis;
BB Banka Botrore;
BBC (British Broadcasting Corporation), Korporata Britanike e
Transmetimit;
BGASH Bashkimi i Grave Antifashiste Shqiptare;
BI Byroja Informative;
BK Balli Kombtar;
BKSH Biblioteka Kombtare e Shqipris;
BL Blloku Lindor;
BP Byroja Politike;
BRASH Bashkimi i Rinis Antifashiste Shqiptare;
BRSS Bashkimi i Republikave Socialiste Sovjetike;
BS Bashkimi Sovjetik;
CEKA (Crejzvicajnaja Komisija), Komisioni i Jashtzakonshm,
Policia sekrete;
CNN (Cable News Network), Rrjeti Kabllor i Lajmeve;
COMECON (Council for Mutual Economic Assistance) Kshilli pr
Ndihm t Ndrsjell Ekonomike;
DAM Departamenti Amerikan i Mbrojtjes;
DASH Departamenti Amerikan i Shtetit;
ELAS (Elliniks Laks Apeleftherotiks Strats) Ushtria e lirimit
Kombtar Grek;
EL Evropa Lindore;
EJ Evropa Jugore;
EP Evropa Perndimore;
EQ Evropa Qendrore;
FB Federata Ballkanike;
IV
FD Fronti Demokratik;
FKB Federata Komuniste Ballkanike;
FMN Fondi Monetar Ndrkombtar;
FN Fronti Nacionallirimtar;
FNLSH Fronti Nacionallirimtar Shqiptar;
FO (Foreing Office), Ministria e Jashtme Britanike;
KB Kombet e Bashkuara;
KM Kshilli i Ministrave;
KANL Kshilli Antifashist Nacionallirimtar;
KANSH Kshilli Antifashist Nacionallirimtar Shqiptar;
KNER Kshilli i Ndihms Ekonomike Reciproke;
KONARE Komiteti Nacional Revolucionar;
KP Kuvendi Popullor;
KQ Komiteti Qendror;
KSK Kshilli i Siguris Kombtare;
LA Lindja e Afrme;
LK Lidhja e Kombeve;
LM Lindja e Mesme;
LPB Lufta e Par Botrore;
LDB Lufta e Dyt Botrore;
LTB Lufta e Tret Botrore;
MB Ministria e Brendshme;
MD Ministria e Drejtsis;
ME Ministria e Ekonomis;
MFA Ministria e Forcave t Armatosura;
ML (Military Liaison) Ndrlidhja Ushtarake;
MM Ministria e Mbrojtjes;
MPJ Ministria e Punve t Jashtme;
MSSH Ministria e Sigurimit t Shtetit;
OKB Organizata e Kombeve t Bashkuara;
OSS (Office of Strategic Services), Zyra e Shrbimeve Strategjike;
PAM (Mutual Defense Assistance Program) Programi i Ndihms s
Ndrsjell t Mbrojtjes;
V
PKBS Partia Komuniste e Bashkimit Sovjetik;
PKG Partia Komuniste e Greqis;
PKJ Partia Komuniste e Jugosllavis;
PKP Partia Komuniste e Polonis;
PKR Partia Komuniste e Rumanis;
PKSH Partia Komuniste e Shqipris;
PP Partia Puntore;
PPSH Partia e Puns s Shqipris;
PSS Presidiumi i Sovjetit Suprem;
RDGJ Republika Demokratike e Gjermanis;
RFGJ Republika Federale e Gjermanis;
RFPJ Republika Federative e Popujve t Jugosllavis;
RP Republika Popullore;
RPB Republika Popullore e Bullgaris;
RP Republika Popullore e ekosllovakis;
RPD Republik Popullore Demokratike
RPH Republika Popullore e Hungaris;
RPK Republika Popullore e Kins;
RPP Republika Popullore e Polonis;
RPSH Republika Popullore e Shqipris;
SHBA Shtetet e Bashkuara t Ameriks;
SIS (Secret Intelligence Service), Shrbimi Sekret i Inteligjencs;
SOE (Special Operation Executive), Ekzekutivi i Operacioneve
Speciale;
SS Sovjeti Suprem;
TPE Tregu i Prbashkt Evropian;
TV Traktati i Varshavs;
UDG Ushtria Demokratike Greke;
UK Ushtria e Kuqe;
UNLSH Ushtria Nacionallirimtare e Shqipris;
UNRRA (United Nation Relief and Rehabilitation), Administrata e
Kombeve t Bashkuara pr Ndihm dhe Rindrtim;
UP Ushtria Popullore.
VI
PARATHNIE
Studiuesit mendojn se LPB-ja nuk ishte e pashmangshme, dhe se pas
fuqizimit t Hitlerit edhe LDB-ja nuk mund t ndalohej. Me ambicjen pr t vendosur
hegjemonin, Hitleri prhapi fashizmin, i cili ishte edhe shkaku i LDB-s, por
shkatrrimi i tij (fashizmit), n prfundim t lufts, prishi edhe ekuilibrin tradicional
q ekzistonte n Evrop, sepse: Franca dhe Britania u dobsuan nga lufta, Rusia
kishte ardhur deri n zemr t Evrops, Italia dhe Gjermania kishin kapitulluar.
Kshtu, lufta zbuloi politika t reja, njerz t rinj dhe fuqi t reja. Balanca e fuqis
midis Rusis dhe Ameriks zvendsoi ekuilibrin e vjetr evropian, dhe, ndarja e re e
Evrops (e ndryshme nga ajo e 1919-s) nuk u b mbi baza etnike, pasi parsore, n
kushtet e reja q u krijuan, ishte ekuilibri Lindje-Perndim, dhe, fati i kontinentit,
tanim do t vendosej nga Uashingtoni dhe Moska.
Megjith dshirn dhe thirrjet pr ekulibr, Rusia prbnte rrezik, sepse duke
qen se kishte vn nn zotrrim, pothuajse, gjith EL-n dhe nj pjes t Ballkanit,
oreksi i saj ishte rritur. Ndrkoh q euforia e fitores po ulej, SHBA-t u bn pjes e
atmosfers ndrkombtare t krijuar nga LDB-ja. Roli i tyre n bashksin
ndrkombtare ndryshoi, pasi n fund t lufts, ishin ndr fuqit mbizotruese
ushtarake, duke kryesuar Aleancn Perndimore. N kt rol, SHBA-t u prballn
me sfidat e shndrrimit t ekonomis evropiane n nj struktur financiare paqsore,
gjithashtu ndihmuan kombet e shkatrruara nga lufta, n Evrop dhe Azi, q t
rindrtonin ekonomit e tyre dhe t prballnin sfidat q shkaktonte nj BS gjithnj e
m agresive.
Nga ana tjetr, BS-ja, e vetdijshme se kishte dal nga lufta shum m e dobt
se Amerika (e cila nuk kishte psuar asnj shkatrrim), nuk mund t zbatonte nj
politik agresive, q do ta nxirrte at jasht kufijve t Jalts apo Posdamit, ndaj n
prapasken prgatiste terrenin pr ekspansion.
N kt kontekst politik rajonal dhe ndrkombtar, Shqipria ishte n radht e
fituesve t lufts, ajo kishte liruar territorin e saj fal UN-s, s udhhequr nga
PKSH-ja, kishte krijuar Qeverin Provizore (me orientim komunist) dhe bnte
prpjekjet pr njohjen e saj n arenn ndrkombtare. Politika e jashtme e shtetit
shqiptar gjat periudhs s komunizmit prbn nj shtje interesante studimi dhe ka
nxitur kureshtjen e shum studiuesve shqiptar dhe t huaj.
Referuar ksaj politike, vmendje t veant kan trhequr marrdhniet
shqiptaro-sovjetike, pasi kan luajtur rol vendimtar n konsolidimin e komunizmit n
Shqipri i cili, q ktej dhe katr dekada m pas, do t ishte regjimi i vetm dhe i
padiskutueshm politik n Shqipri.
Tema Marrdhniet shqiptaro-sovjetike (1949-1960) trajton nj nga
periudhat m t rndsishme n historin, politikn kombtare dhe ndrkombtare t
shtetit shqiptar, q prkon me bashkpunimin e ngusht politik dhe mbar shtetror t
Shqipris me BS-n. N kt punim marrdhniet shqiptaro-sovjetike jan par n
kuadrin e nj atmosfere ndrkombtare, gjithmon e m t mpreht, si ajo e viteve
1945-1960, kur glonin konfrontimet mes BS-s dhe SHBA-ve, pr nj sr
VII
problemesh gjeopolitike, kur perceptimi pr politikn e jashtme i dy superfuqive kishte
ndryshuar, bashk me synimet dhe interesat e tyre pr formimin e nj qeverisjeje
globale, pr arritjen e nj sigurie globale, por edhe pr t fituar rndsi n sistemin
politik botror.
Nj interes t veant pr studimin prbn ndikimi i madh i politiks sovjetike
n periudhn n fjal, pasi vihet re n t gjitha dimensionet e shtetit shqiptar: n
politik, ekonomi, kultur, arsim, marrdhnie ndrkombtare etj. Jasht ktij interesi
nuk mund t mbeten as marrdhniet e Shqipris me Jugosllavin pas prfundimit t
LDB-s, t cilat jo vetm q u instrumentualizuan n mnyr t fsheht nga BS-ja, pr
ti shfrytzuar n funksion t qllimeve t saj ekspansioniste, por gati sa nuk uan n
aneksimin e Shqipris si republik e shtat e Jugosllavis, nn drejtimin e ksaj t
fundit.
Bashkpunimi shqiptaro-sovjetik ishte shum i rndsishm, pasi prcaktoi jo
vetm orientimin e politiks s brendshme shqiptare, por edhe sjelljen q Shqipria
duhej t mbante n arenn ndrkombtare, duke diktuar, kshtu, raportin me aletatt
perndimor dhe me fqinjt prreth saj.
Ky punim i referohet n mnyr t veant periudhs nga viti 1949 (kur
marrdhniet shqiptaro-sovjetike kishin marr trajtn e tyre zyrtare), deri n vitin
1960, kur kto marrdhnie u ndrpren. Pr t shpjeguar sa m mir arsyet dhe
shkaqet e krijimit t ktyre marrdhnieve jan prekur dhe shum situata politike t
brendshme dhe t jashme, q i tejkalojn kufijt kohor, t cilat kufizojn objektin e
studimit.
Przgjedhja pr t kaprcyer pakz afatet kohore sht menduar t realizohej
pr disa arsye:
1) marrdhniet shqiptaro-sovjetike nuk mund t shpjegohen qart nse nuk
preket shtja e Konferecs s Jalts, nga e cila gjeneroi nj sistem botror,
q solli m pas fenomenin e Lufts s Ftoht;
2) sht nevojshme nj analiz e marrdhnieve shqiptaro-jugosllave si ura
lidhse e Shqipris me BS-n;
3) prkeqsimi i marrdhnieve midis BS-s dhe SHBA-ve solli pasojat e veta
politike n Evrop, dhe, n veanti n rajonin e Ballkanit, prandaj nevojitet
analiza e efekteve q ato dhan edhe n politikn shqiptare si pjes e
kontekstit politik rajonal;
4) fillimi i nj faz t re t zhvillimit t marrdhnieve ndrkombtare dhe
formimit t nj koncpeti t ri t gjeopolitiks n atmosfern e armve
brthamore;
5) zhvillimi i politikave t brendshme t shtetit shqiptar t asaj kohe, si rrjedhoj
e zhvillimit t situatave ndrkombtare dhe kontradiktave mes BS-s dhe
SHBA-ve;
6) zhvillimi i politiks s jashtme shqiptare, n sfondin e marrdhnieve
ndrkombtare mes dy blloqeve dhe bashkngjitja e Shqipris njrit prej tyre.
Prcaktimi i vitit 1960 si kufi fundor i studimit, sht br sepse ky vit shnon
ndrprerjen e marrdhnieve shqiptaro-sovjetike n Mbledhjen e Mosks. Situatat e
incidenteve t tjera, q ndodhn n periudhn 1961-1962, kan qen thjesht nj
VIII
rrjedhoj e vitit 1960 apo situata t krijuara me qllim q t justifikohej shkputja
prfundimtare e Shqipris nga Kampi i vendeve socialiste.
Marrdhniet ndrkombtare midis kombeve prbjn nj fenomen kompleks
studimi, pr shkak t diversitetit t variablave q aktivizojn: fuqis ushatarake,
besimeve ideologjike, interesave materiale etj., kjo na ka kushtzuar t zgjerojm
gamn e burimeve pr nj qasje gjithprfshirse ndaj objektit t studimit. Pr kt iu
jemi referuar t dhnave t marra nga dokumentet e AQSH-s, sepse mundsojn nj
pasqyrim m t qart t problemeve pr periudhn n fjal, por edhe shtypit t kohs
(i huaj dhe vendas), pasi prbjn burime t rndsishme pr periudhn n studim.
Pr nevoja t studimit, kemi shfrytzuar t dy burimet n fjal, bashk me t
tjera, duke i grupuar n shtje t karakterit politik, ndrkombtar dhe ushtarak.
Trajtimi i ktyre shtjeve nga karakteri politik, ndrkombtar dhe ai ushtarak, lidhet
shum ngusht me studimet e Siguris, t njohura si Studimet Strategjike n Britani
apo si Studimet Kombtare n SHBA, dhe, konsiderohen si nj nndisiplin e
Marrdhnieve Ndrkombrare.
Kjo disiplin e re studimore, por q sot konsiderohet mjaft e rndsishme, u
mundsua si rrjedhoj e studimit t shkaqeve dhe pasojave t luftrave ndrshtetrore
nisur kryesisht nga LPB-ja, pr tu zgjerur n vendet e industrializuara perndimore,
duke iu prshtatur interesave t tyre n kt ballafaqim ndrkombtar, si superfuqi t
bots. Ashtu si dshmohet dhe nga fakte t shumta historike, fenomeni i Lufts s
Ftoht, solli ndryshime dhe forma t reja t konflikteve, q bn t mundur lindjen e
zrave t rinj n studimet e Siguris, t cilat q prej viteve 1980, zun nj vend shum
t rndsishm n rivlersimin e gjith fushs s Siguris.
Lindja dhe disiplinimi i Studimeve t Siguris si nj nndisiplin studimore e
Marrdhnieve Ndrkombtare konsiderohet si nj fryt i kohs s Lufts s Ftoht, q
lidhet drejtprdrejt me sigurin e shteteve, si dhe me karakterin ushtarak t siguris,
duke u bazuar n status kuon e kohs. Studimet e Siguris e konsiderojn shtetin si
objektin dhe burimin kryesor t siguris, dhe domosdoshmria e nj shteti, pr t
qen nj hap prpara kundrshtarit, i cili nga ana e vet, synonte t njjtn gj, dukej
e vetmja mundsi pr t mbijetuar n nj rend. Studimet e Siguris, gjat Lufts s
Ftoht, pasqyronin interesat dhe shqetsimet botrore si ai i periudhs s pas LDB-s,
kur po fillonte t ndihej edhe frika e nj lufte brthamore e superfuqive, pr t mos
arritur n LTB apo pr t shmangur nj prballje t drejtprdrejt me njri-tjetrin.
Ky punim ka si synim t jap nj pasqyrim t plot t politiks s jashtme
shqiptare, dhe, t marrdhnieve shqiptaro-sovjetike n veanti, prmes nj qasjeje
historike, mbshtetur n rrethanat e kohs t bashkpunimit politik, ekonomik dhe
social-kulturor midis Shqipris dhe BS-s n vijat e Siguris.
Objekti kryesor i ktij punimi sht analiza e kushteve, n t cilat u ngritn
kto marrdhnie, pazakonshmrit e tyre, bashkpunimi dypalsh n fushn politike,
ekonomike, ndrkombtare dhe ushtarake. Shum t rndsishme jan momentet e
vendosjes s marrdhnieve shqiptaro-sovjetike, zhvillimi dhe ndrprerja e tyre n
formn m paqsore t mundshme.
Trajtimi i shtjes s marrdhnieve shqiptaro-sovjetike n kuadrin e
marrdhnieve ndrkombtare dhe t siguris kombtare sht padyshim i vshtir,
IX
por nga ana tjetr paraqet edhe interes t veant, pasi, n disiplinn e Studimeve t
Siguris, asgj e s shkruars nuk konsiderohet plotsisht e mbyllur, sepse e shkuara
lidhet me tashmen, pr t prcaktuar m pas t ardhmen. Mjafton nj qllim i caktuar
dhe t treja periudhat historike (e shkuara, e tashmja dhe e ardhmja) lidhen mjaft
mir s bashku, n nj rrjedh pa ndarje.
Rikthimi n marrdhniet shqiptaro-sovjetike, t krijon prshtypjen, se i
referohesh apo evokon nj periudh historike tashm t prfunduar, por, n t vrtet,
ndodhit e sotme n arenn ndrkombtare, roli i Rusis n Ballkan, n Evrop, dhe
m gjer, na nxisin t riaktivizojm kujtesn historike lidhur me kt argument.
Studimet e deritanishme i kan trajtuar marrdhniet shqiptaro-sovjetike si momente
t prgithshme n kuadr t politiks s jashtme t shtetit shqiptar.
Mendojm se sht domosdoshme t shpjegohen arsyet e bashkpunimit t
Shqipris me BS-n, pasi ajo q iu mungon ktyre studimeve sht, pikrisht, analiza
e rndsis, q Shqipria kishte n kt bashkpunim. N shum studime, roli i
Shqipris sa sht prekur pakz, duke pasur parasysh faktin, se BS-ja ishte nj shtet i
madh, q zhvilloi nj politik rajonale dhe globale, por, nga ana tjetr, ka dhe
studime, n t cilat Shqipria trajtohet si personazh kryesor.
Punimi yn prpiqet ti qaset ksaj mardhnie nn nj perspektiv t re
studimi, pasi pr t kuptuar natyrn e vrtet t saj, sht e rndsishme q, ve
autoritetit q BS-ja ushtroi pr ta orientuar dhe drejtuar at n funksion t
ineteresave t veta gjeostrategjike, t hetohet edhe protagonizmi i Shqipris, duke
qen se sht nj marrdhnie e ndrsjellt, sikurse jan t ndrsjellta edhe interesat
q ajo ushqente.
Sa hapsir iu kushtua Shqipris n lvizjen komuniste ndrkombtare?
Sa e rndsishme ishte Shqipria pr BS-n?
far roli kishte ajo n konfliktin strategjik midis aleatve perndimor dhe
BS-s?
Mendojm se kto dhe shum pyetje t tjera, ende nuk kan gjetur prgjigjen e
duhur n studimet e mparshme, n t cilat vrehen dy prirje: njra (kemi parasysh
botimet e periudhs komuniste) q ngre n piedestal rolin e PPSH-s dhe politiks s
saj, ndrsa tjetra (i referohemi botimeve t huaja) q e zhvlerson kt politik n
raport me vendet e tjera. Shqipria ka pasur rndsin e saj n lvizjen komuniste
ndrkombtare, por edhe n vmendjen e Perndimit, pasi u bn prpjekje pr t
rivendosur marrdhnie diplomatike me aleatt perndimor.
N t vrtet, e gjith ideologjia komuniste arriti ta shtrinte autoritetin e vet n
nj hapsir relativisht t madhe t kontinentit (Evrops), e ndihmuar edhe nga disa
rrethana historike, LDB-ja kishte sjell disa ndryshime klasore, dhe, n prfundim t
saj po prhapej edhe nj frym e prbashkt: zhdukja e privilegjeve klasore dhe
vendosja e liris s plot. Komunistt e shfrytzuan kt er t re, por edhe faktin q
programi i tyre prkonte me interesat kombtare t vendeve q ishin t pushtuara dhe
n kt kuadr, bn t gjitha prpjekjet t viheshin n krye t lvizjeve lirimtare dhe
t rezistencs, duke prfituar rolin dhe meritat e Udhheqsit.
Pjesmarrja dhe roli udhheqs kundr fuqive t Boshtit Fashist i ndihmoi
PK-t n qllimin e marrjes s pushtetit n vendet e tyre prkatse, por edhe n
X
krijimin e imazhit t shptimtarit t kombit, dhe, se pr kt kontribut iu takonte e
drejta pr t ushtruar pushtetin politik, pas vitit 1945. Ky imazh i fitimtarit iu siguroi
atyre mbshtetje n masat e gjra popullore.
Pr nj vend si Shqipria, q pas prfundimit t LDB-s karakterizohej nga
nj prapambetje e madhe ekonomike dhe sociale, ideologjia komuniste u mbshtet
fuqishm nga masat popullore, sidomos nga fshatarsia dhe shtresat e varfra
qytetare. Reformat e para t regjimit t Enver Hoxhs, arritjet ekonomike dhe
shoqrore, gjat fazs fillestare t ndrtimit socialist, i dhan legjitimitet udhheqjes
s PK-s dhe vet Hoxhs, q u vu dhe mbeti n krye t saj pr shum vite m pas.
Jo vetm rritja ekonomike n vitet 1950-1960, nj fenomen i pazakont ky pr
popullin e varfr shqiptar, q vinte nga nj tradit e prapambetur ekonomike, por
edhe zhvillimi social i shoqris shqiptare, shtjet e strehimit, punsimit,
shndetsis, lufta kundr analfabetizmit, arsimi dhe kultura, t gjitha kto, rritn
besimin ndaj pushtetit komunist n Shqipri, i cili, n thelb, ishte nj zbatim i prsosur
i modelit sovjetik jo vetm politik, por edhe social.
I gjith sovjetizimi i shtetit dhe shoqris shqiptare prbn, n vetvete, nj
mnyr n disiplinn e studimeve t Siguris e cila, n at koh, u prdor nga BS-ja,
pr t realizuar hegjemonin e saj n arenn ndrkombtare.
Por, a e dmtoi kt interes ndrprerja e marrdhnieve shqiptaro-sovjetike?
Nga ana tjetr, sa e preku Shqiprin kjo ndrprerje? Nisur nga politika e jashtme
aktuale ruse, si shihet sot i gjith kalvari i marrdhnieve shqiptaro-sovjetike, q nga
fillesat deri n ndrprerjen e tyre? Pse shteti shqiptar i asaj kohe projektoi dhe zbatoi
modelin politik t BS-s, megjithse prpjekjet e aleatve perndimor pr t
ndihmuar Shqiprin prmes ndihmave, gjat misioneve t tyre n vend, ishin t
mdha. Pse Shqipria nuk pranoi, n mnyr kategorike, t ishte pjes e Planit
Marshall, duke penalizuar veten n prfshirjen n procesin e rindrtimit ekonomik t
vendeve t Evrops, pas LDB-s. A u b Shqipria nj vatr konflikti mes BS-s dhe
SHBA-s, n konkurrencn e tyre pr lshimin e raketave, pas antarsimit t saj n
Traktatin e Varshavs? far arsyesh strategjike apo interesi gjeopolitik do ta
detyronin Hrushovin t trhiqej nga Baza Ushtarake Detare e Vlors dhe m pas t
shpallte ndrprerjen e marrdhnieve shqiptaro-sovjetike, gj q do t shkaktonte
edhe prjashtimin e Shqipris nga Traktati i Varshavs?
T gjitha kto shtje dhe shum t tjera marrin shpjegimet e tyre n kt punim, i
cili bazohet n materiale arkivore shqiptare dhe studime t huaja, q prfshijn
periudhn kohore t viteve 1945-1960.
Qllimi sht q t shqyrtoj dhe t analizoj politikn e jashtme t BS-s,
politikn e jashtme dhe t brendshme t Shqipris n hapsirn e krijuar nga
marrdhniet dhe kontradiktat e BS-s me SHBA-t, n fazn fillestare t lufts s
ftoht (1945-1953), por dhe m pas, n kuadrin e konflikteve amerikano-sovjetike. Pr
t arritur qllimin e studimit, u vun n fokus shtje t tilla si:
1. qndrimet ndrkombtare t SHBA-ve dhe aleatve perndimor si dhe t BS-
s n fillimin e Lufts s Ftoht;
XI
2. prplasja e interesave t fuqive kryesore fituese t LDB-s, n rajonin e
Ballkanit, me ndarjen e shteteve ballkanike sipas influencs s tyre n kt
rajon;
3. pozicioni i shteti shqiptar n vazhdn e zhvillimeve ndrkombtare, zhvillimi i
politiks s tij t brendshme, me qllimin e vendosjes dhe ruajtjes s regjimit
t tij nga pasojat e prplasjeve t mdha ndrkombtare;
4. przgjedhja e politiks shqiptare pr t ndjekur dhe prshtatur nj model
politik lindor, si mundsia e vetme pr t forcuar pushtetin e saj n vend;
5. zhvillimi i politiks s jashtme dhe t brendshme shqiptare, gjat periudhs
historike t prcaktuar si objekt studimi, dhe, shpjegimi i qndrimeve t saj n
momentet kye t politiks ndrkombtare, si dhe pasojat q solln kto
qndrime n zhvillimin e vendit, etj.
Metodologjia e zbatuar n trajtimin e shtjes sht bazuar n shfrytzimin e
kriterit kronologjik dhe atij tematik, me qllim q t sjellim, jo vetm nj prshkrim t
ngjarjeve historike, por edhe nj analiz t tyre. Metoda prshkruese historike do t
na mundsoj rindrtimin e kronologjis s marrdhnieve shqiptaro-jugosllave-ruse
q nga origjina, zhvillimi me ulje-ngritjet e tyre, ngjarjet q i nxitn ato, si dhe
prfundimin e tyre.
Metoda analitike, e cila sht zbatuar prgjat gjith strukturs s punimit, me
raste sht grshetuar me metodn krahasuese, ku prqasja e modeleve politiko-
sociale q u zbatuan pas lufts n BS, Jugosllavi dhe n Shqipri, por edhe e
praktikave, sjelljeve dhe qndrimeve t tyre do t na mundsoj t kuptojm, n mos,
masn e ndikimit t tyre n Shqipri dhe n shoqrin shqiptare, do t na zbuloj
natyrn e vrtet t tyre. Duke ballafaquar faktet historike dhe anashkaluar trajtesat e
mparshme ideologjiko-politike, krijohet hapsira e duhur pr nj analiz objektive t
situatave t ndodhura.
Respektimi i parimit t objektivitetit shkencor na siguron, n mnyr t veant,
prfshirjen e nj game t gjer t burimeve teorike dhe vrteton kontributin e plot
shkencor t tems. N fund, seksioni i prfundimeve do t na mundsoj sintezn e t
gjitha arritjeve t studimit, duke na lejuar edhe nj her rindrtimin e panorams s
plot t ktyre marrdhnieve.
Bazuar mbi kt koncept kriteresh, struktura e punimit prbhet nga:
parathnia, hyrja, katr krer me shtjet prkatse, prfundimet e punimit dhe
bibliografia e shfrytzuar.
N seksionin kushtuar hyrjes do t flitet, shkurtimisht, pr pasojat politke dhe
ndrkombtare, q LDB-ja shkaktoi n rendin botror dhe n Shqipri. E ndodhur n
kushte t vshtira ekonomike, e rrnuar nga lufta, pa nj sistem politik t mirfillt,
me shum probleme sociale, por edhe ndrkombtare, Shqipris i duhej t krijonte
nj shtet me nj pozit t qndrueshme n arenn ndrkombtare. Kt, nj vend si
Shqipria, me problemet e trashguara nga LDB-ja, nuk mund ta realizonte dot e
vetme.
Ajo duhej t prfshihej, patjetr, n influencn e ndonj prej fuqive t mdha,
fituese t lufts, pr t ciln ndikoi shum dhe personaliteti i udhheqsit shqiptar t
asaj kohe.
XII
N kreun e par, Vendosja e regjimit komunist (1944-1949) do t paraqitet
nj tablo e shkurtr historike e kontekstit politik shqiptar t viteve 1944 - 1945, koh
q prkon me ardhjen zyrtare t misionit t par ushtarak sovjetik n Shqipri. Kjo
periudh historike sht mjaft e rndsishme pr nga natyra e ngjarjeve t shumta q
ndodhn n Shqipri, t cilat prcaktuan pozicionin e saj n arenn ndrkombtare,
problemet q ajo hasi nga aleatt perndimor, pr shtjen e njohjes s regjimit t
Enver Hoxhs.
Ndrprerja e marrdhnieve t Shqipris me aleatt perndimor, pr shkak
t mosplotsimit nga ana e saj t kushteve t vendosura, n kmbim t njohjes s
regjimit politik shqiptar, por sigurisht dhe nj sr ngjarjesh t politiks s
brendshme shqiptare, e shtyn Shqiprin drejt rrugs socialiste sovjetike. Sigurisht,
q ky projeksion sovjetik do t kishte pasojat e veta jo vetm n politikn e brendshme
shqiptare, por edhe n at t jashtme, ku Shqipria u pozicionua n radhn e vendeve
t BL-s, satelite t BS-s.
Nuk mund t lm jasht vmendjes dhe dy momentet, q patn ndikimin e tyre
n orientimin e Shqipris drejt politiks s BS-s, si: zhvillimi i Lufts Civile n
Greqi, n vitin 1949, roli q Shqipria luajti prball ktij konflikti, si dhe
mosprfshirja e Shqipris n Planin Marshall.
Pjes e analizs, n kt seksion, do t jen edhe marrdhniet shqiptaro-
jugosllave, t cilat patn nj rndsi t madhe n politikn shqiptare. Jugosllavia ka
luajtur rolin e kujdestarit pr Shqiprin, pr t cilin kishte marr edhe bekimin
Mosks. Marrdhniet shqiptaro-jugosllave patn nj rndsi shum t madhe, kjo
pr vet faktin, se n do hap t regjimit politik shqiptar t kohs, ishin t pranishm
dhe emisart jugosllav, t cilt kryenin rolin e kshilltarve politik.
Prania e ktyre kshilltarve n do dimension t jets shetrore shqiptare, po
prgatiste, gradualisht, varsin totale t Shqipris ndaj Jugosllavis, ka u
pasqyrua dhe n konfliktet mes antarve t BP-s shqiptare. Jugosllavia luajti dhe
rolin e partnerit n marrdhniet me jasht t Shqipris, duke e afruar Shqiprin n
kursin e saj politik. Gjithashtu, n kt kre do t tratjohet edhe Rezoluta e
Informbyros, e vitit 1948, pr t kaluar, m pas, n mosmarrveshjet e Titos me
Stalinin, ka solln prjashtimin e Jugosllavis nga Informbyroja dhe afrimin e
drejtprdrejt t Shqipris me BS-n.
N kreun e dyt, Institucionalizimi i marrdhnieve dypalshe (1949-1953),
do t thellohemi n analizn e marrdhnieve midis Shqipris dhe BS-s, ecuris s
tyre, duke prfshir marrveshjet e realizuara mes dy vendeve. Fillimisht, trajtohet
shtja e ndrprerjes s marrdhnieve diplomatike me Jugosllavin dhe komunikimi i
drejtprdrejt i Shqipris me BS-n. Gjat ksaj periudhe, ndodhn nj sr
ngjarjesh me shum rndsi pr poltikn shqiptare: krijimi i KNER-it, n janar t vitit
1949 dhe aderimi i Shqipris, si antare e tij.
N kt koh, n Shqipri u kryen dhe nj sr reformash socialiste - staliniste,
t cilat patn rndsin e tyre jo vetm n politikn shqiptare, por edhe n jetn e vet
popullit shqiptar. U zgjodh organizimi i jetess shqiptare nn frymn e ideologjis
staliniste, gjithashtu, ndodhn nj sr ngjarjesh t rndsishme, si ishin: vizita e
par e Enver Hoxhs n Mosk; marrveshja e par ekonomike midis dy vendeve, e
XIII
cila u pasua edhe nga t tjera; takimet e Enver Hoxhs me Stalinin, q sigurisht,
kishin rezultatet e veta. T gjitha kto ngjarje pasqyrojn intensitetin e marrdhnieve
zyrtare Shqipri BS, gjat periudhs s lartprmendur.
Analiza n kreun e tret, Integrimi i Shqipris n organizmat e Bllokut
komunist lindor (1953-1960), do t fokusohet n katr shtje kryesore: n seksionin
e par t kreut n, marrdhniet e shtetit shqiptar me ekipin e ri drejtues t Mosks,
pasi vdekja e Stalinit solli ndryshime jo vetm n politikn e BS-s, por edhe n
marrdhniet mes tij dhe Shqipris, sepse me vendososjen e Nikita Hrushovit n krye
t BS-s, filloi procesi i mitizimit t figurs s Staliniti, proces q, sigurisht, pati
ndikimin e vet edhe n politikn shqiptare, udhheqjes s t cils tashm i duhej t
prshtaste marrdhniet me ekipin e ri drejtues t BS-s, t cilat me kalimin e kohs
erdhn duke u ftohur, sidomos, kur Nikita Hrushovi vendosi ti rikthehej srish
marrdhnieve me Jugosllavin; n seksionin e dyt t kreut, do t trajtojm
pjesmarrjen e Shqipris n traktatin e Varshavs; n seksionin e tret t kreut,
vizitn e Hrushovit n Shqipri, si dhe ndrtimin e bazs ushtarake t Vlors, n
seksionin e katrt.
N vitin 1959 Hrushovi vendosi t vizitoj Tirann, por destinacion kryesor
kishte qytetin e Vlors, ku ndodhej baza ushtarake e ndrtuar nga sovjetikt. Kjo
periudh karakterizohet nga nj ngrirje e marrdhnies s bashkpunimit shqiptaro-
sovjetike, pasi ekipi i ri sovjetik, i drejtuar nga Hrushovi, shkaktoi at q njihet si
incidenti i Bazs Ushtarake t Vlors, i cili prkon me largimin plotsisht paqsor
t ushtarakve sovjetik, q i dhuruan Shqipris dy nndetse ruse. Pse u shkaktua
incidenti n bazn ushtarake t Pashalimanit, cili ishte prfitimi prej tij, si prfundoi
ky incident, kto jan pyetje q do t marrin prgjigje n seksionin e katrt dhe t
fundit t ktij kreu.
Kreu i katrt, Ndrprerja e marrdhnieve shqiptaro-sovjetike (1960-1961)
sht konceptuar n tre pjes, n t cilat analizojm: mbledhjen e Bukureshtit, t vitit
1960, nj ngjarje vendimtare pr qndrimin q do t mbante Shqipria ndaj politiks
sovjetike t kohs, ku shpalli hapur mosmarrveshjet dhe papajtueshmrit mes ktyre
dy vendeve; vshtirsit ekonomike, pasi kriza e marrdhnieve shqiptaro-sovjetike
shkaktoi edhe prballjen e Shqipris me probleme t shumta ekonomike; dhe
mbledhjen e Mosks, n vitin 1960, sepse pesha e madhe e saj prodhoi de facto dhe
de juro, ndrprejen e marrdhnieve shqiptaro-sovjetike, dhe, m pas edhe
prjashtimin e Shqipris nga Traktati i Varashvs.
N seksionin e PRFUNDIMEVE, do t prezantojm jo vetm nj
prmbledhje t asaj, q u prmend m lart, por dhe nj analiz t gjith qndrimit t
BS-s ndaj Shqipris, n prpjekje pr t sqaruar mnyrat q BS-ja prdori, pr t
arritur synimet e saj hegjemoniste. Marrdhniet shqiptaro-sovjetike jan t nj
rndsie t veant, pasi ato ndikuan thell jo vetm n politikn dhe ekonomin e
vendit, por edhe n jetn sociale shqiptare.
N Programin e vitit 1946 t qeveris s Enver Hoxhs, parimi i par ishte
rindrtimi i vendit, dhe, si shembull u mor pikrisht rendi shoqror-politik sovjetik. E
gjith kjo, sidomos ndikimi i kulturs ruse n jetn shpirtrore t popullit shqiptar dhe
ndrtimi i modelit t arsimit shqiptar, sipas modelit sovjetik, jan dy elemente,
XIV
gjurmt e t cilve i hasim ende edhe n ditt tona. T gjitha pikat kulmore t
marrdhnieve mes BS-s dhe Shqipris t krijojn prshtypjen e vatrave t lna
hapur. Nikita Hrushovi, i joshur nga prdorimi i raketave balistike, u nda pa
keqardhje nga baza ushtarake sovjetike e Vlors, duke e prjashtuar, m pas,
Shqiprin nga kampi socialist.
Ky fakt solli dhe humbjen e ndikimit t BS-s n Ballkan, t cilin Rusia
bashkkohore, po lufton ta rifitoj sot. Breza t tr jan brumosur dhe edukuar sipas
modelit sovjetik dhe n mnyr t pandrgjegjshme e prcjellin kt ndikim edhe sot.
Kto tendenca, n disiplinn e siguris, sot shihen si teknika pr t ushtruar kontrollin
e nj shteti t caktuar ndaj nj shteti tjetr, ndrhyrjet prmes ekonomis, kulturs,
turizmit etj., t cilat e ruajn vazhdimsin e lidhjeve midis dy kombeve apo shteteve.
N funksion t tems doktorale, kemi konsultuar burime t niveleve t
ndryshme, si parsore, ashtu edhe dytsore. Si burime parsore iu jemi referuar
burimeve zyrtare t AQSH-s, kryesisht materiale t pabotuara. sht shfrytzuar
edhe nj pjes e vogl e ktyre materialeve, e botuar n formn e studimeve, t tilla
si: PPSH: Dokumente kryesore, botim i Institutit t Historis s Partis, pran KQ-s;
Shqipria n dokumentet e arkivave ruse, dokumente; Islam Lauka, Eshref Ymeri,
Politika antikombtare e Enver Hoxhs; Pleniumi II i Beratit, Dokumente, botim i
Drejtoris s Prgjithshme t AQSH-s; Marrdhniet shqiptaro-jugosllave 1945-
1948, Dokumente, botim i Drejtoris s Prgjithshm t AQSH-s; Manuali
diplomatik i Republiks s Shqipris, botim i MPJ-s; Kalendari ushtarak, botim
i Degs s Historis Ushtarake t MM-s, etj.
Ndr burimet dytsore mund t prmendim dokumente diplomatike t huaja t
botuara, kryesisht, perndimore, studime ruse dhe amerikane mbi politikat e jashtme
t BS-s dhe SHBA-ve, n vitet 1945-1960. Burim i gjer informacioni kan qen edhe
arkivat e huaja online, kryesisht amerikane dhe britanike:
www.discovery.nationalarchives.gov.uk, www.foreignaffairs.com,
Kemi shfrytzuar, gjithashtu, historiografin shqiptare dhe t huaj. Prsa i prket
historiografis shqiptare, iu jemi referuar historianve shqiptar, q kan shkruar
pr historin e Shqipris, dhe, n veanti pr marrdhniet shqiptaro-sovjetike, si:
Paskal Milo, Arben Puto, Agim Zogaj, Kastriot Dervishi, Ana Lalaj, Hamit Kaba etj.,
ndrsa nga historiograft e huaj mund t prmendim: Henri Kisinger (Henry
Kissinger), Brend Fisher (Bernd J.Fischer), A. Solzhencin (A. Solzhenicin), Bernhard
Tons (Bernhard Tonnes), Artur Konte (Artur Conte), Dejvid Smajli (David Smiley),
etj.
Burim i vlefshm infromacioni, pr kt punim, kan qen edhe kujtimet e
bashkkohsve apo t vet antarve t BP-s: Veprat dhe Kujtimet e Enver Hoxhs,
Ramiz Alis, Nexhmie Hoxhs, etj. Gjithashtu, vend t madh z edhe periodiku i
kohs, i cili gjendet n BKSH: Gazeta Bashkimi dhe Zri i Popullit.
Pr ta trajtuar kt tem n formn e dshiruar sht konsultuar dhe literatura
bashkkohore, ku mund t prmendim studimet e diplomatve: Blerim Reka, Bardhok
Bashota, Ylber Sela, Shaban Murati, etj., si dhe materiale t marra nga interneti,
kryesisht t shkputura nga agjensit e lajmeve, si: BBC-ja, CNN-ja etj.
http://www.discovery.nationalarchives.gov.uk/http://www.foreignaffairs.com/
XV
HYRJE
Gjeopolitika ndrkombtare e viteve 1940 krijoi nj mjedis t ndrlikuar dhe
n ndryshim t vazhdueshm. LDB-ja solli me vete shum ndryshime n rendin
politik botror dhe, kryesisht, n Evrop. E gjith lufta duhej t prbnte nj msim
pr t gjitha vendet se, dhuna nuk ishte atributi i duhur, pr t ndrtuar t ardhmen e
kontinentit, por nevojitej nj bashkveprim dhe harmoni mes shtetesh, n fushat
kryesore. N t vrtet, zhvillimi i dy luftrave botrore bri q, shum shtete t
angazhoheshin m shum pr mbrojtjen e rendit, siguris dhe paqes, si masa
emergjente q duheshin ndrmarr n respektim t s ashtuquajturs demokraci.
N kt periudh, Amerika po zhvillonte politikn e kontrollit, e cila
konsistonte n nj program pr t forcuar qeverit (kryesisht n vendet e EP-s),
nprmjet rimkmbjes ekonomike, si reagim ndaj rritjes s popullaritetit t
komunizmit.
Qllimi i ksaj politike ishte nj qndrim mbrojts, q krkonte dhe prforcim
t fort ushtarak, pasi BS-ja nuk ishte armatosur krejtsisht dhe mbante nn arm
mbi katr milion ushtar, ndrsa riarmatoste disa nga vendet e saj satelitore, t cilat e
zhvillonin industrin e armatimit me kapacitet t plot. Pr t arritur sukses, kontrolli
krkonte mbshtetjen e nj politike ushtarake t parandalimit - nj strategji dhe
struktur force, q t tregonte fuqi dhe balanc t mjaftueshme, pr t dekurajuar do
agresion ushtarak t drejtuar, ose t mbshtetur nga BS-ja.1
Gjat viteve 1940, shtja e zhvillimit t armve brthamore kryesonte
vendimet e politiks s SHBA-ve. Kjo shtje ishte shum e ndrlikuar, sa n
prfundim t LDB-s, m 14 gusht 1945, SHBA-t ende nuk kishin nj politik t
qart pr zhvillimin ose prdorimin e armve brthamore. N SHBA kishte zra, q
besonin, se deri n vitin 1949 sovjetikt mund t zhvillonin bombn atomike,2 shtje
kjo, q prbnte nj nga arsyet kryesore t acarimit t marrdhnieve t BS-s me
Perndimin.
Nj shtje tjetr, q do t gjeneronte n nj konflikt mes SHBA-ve dhe BS-s
ishte e ardhmja e EL-s. BS-ja kishte arritur t kontrollonte EL-n prmes dy luftrave
botrore, t cilat e kishin dmtuar BS-n, duke i shkaktuar shum t vrar (rreth 25
milion rus rezultojn t jen vrar vetm gjat LDB-s). Prandaj, politika e re e BS-
s, pas lufts, konsistonte n vendosjen e regjimeve "miqsore" n t gjith EL-n, me
qllimin strategjik t mbrojtjes s kufijve t saj evropian.
UK-ja e BS-s ishte angazhuar t lironte kombet e EL-s dhe synonte
njkohsisht t ndikonte n llojin e qeverive q do t dilnin pas lufts.
1 Stewart, Richard W: American Military History, Volume II, The United States Army in a Global Era,
1917-2008, Center of Military History United States Army, Washington, D.C. (General Editor) 2005,
Library of Congress Cataloging-in-Publication Data. 2 engineering-environmental Management, Inc. (eM) 2005 Cold War Context Statement, Tonopah
Test Range. Sandia National Laboratories, Albuquerque, NM. May 2005.
XVI
N kt periudh, n Shqipri, ndodhn nj ser ngjarjesh me nj rndsi t
madhe historike dhe politike. Ishte koha, kur po shfaqej nevoja pr nj riorganizim t
shtetit dhe shoqris shqiptare, ka solli dhe nj prshkallzim t theksuar t lufts pr
pushtet, midis partive politike. Ishte, pikrisht, LDB-ja, ajo q prcaktoi
karakteristikat e rendit socialpolitik, pasojat e s cils u pan n shum plane. N
planin ideologjik vendet, q kishin ndjekur alternativn socialiste, socialdemokrate
dhe liberaldemokrate u zhgnjyen dhe u orientuan drejt alterativave t tjera. Shum
nga vendet e EQ-s dhe EL-s prqafuan socializmin totalitar, sipas modelit t
socializmit rus, nga ku morn tiparin burokratik dhe militarist t tij.
Fundi i LDB-s nxorri tre fitimitar kryesor (SHBA-t, Britanin dhe BS-n),
t cilt morn prsipr prgjegjshmrin, pr t vendosur ekulibrin politik botror.
Kta fitues, qysh n fillim, pretendonin se, synonin t ndrtonin nj rend politik
ndrkombtar paqsor, por padyshim q gjithsecili prej tyre fshinte nn mng,
ndonj interes t vetin. Historia ka dshmuar, se luftrat jan zhvilluar pr interesa t
caktuara t shteteve pjesmarrse n t, pa dyshim, edhe LDB-ja kishte nxitsit e vet,
ajo jo vetm q nuk prmbante n vetvete nj msim pr pjestart e saj, por gjeneroi
nj lloj t re lufte, Luftn e Ftoht.
Ende pa prfunduar mir lufta, megjithse fundi i saj ishte i qart, presidenti i
SHBA-ve, F. Rusvelt (F.Roosevelt)3, kishte projektuar nj vizion t vetin pr
ndrtimin e rendit t ardhshm politik botror. Por, kt vizion, ai duhej ta diskutonte
edhe me dy fituesit e tjer t LDB-s, me U. rillin (W.Churchill)4, kryeministrin e
Britanis dhe J.Stalinin,5 diktatorin e BS-s
6. Takimi midis tre udhheqsve u
realizua n Jalt (n histori njihet me emrin Konferenca e Jalts7). T tre
udhheqsit e shikonin t ardhmen prmes kndvshtrimeve t ndryshme:
rilli, duke ndjekur interesat e tij kombtare, synonte t rivendoste ekulibrin
tradicional t forcs n Evrop, ka nnkuptonte rindrtimin e Britanis, Francs,
madje dhe Gjermanis, dhe, s bashku me SHBA-t, do t mund t kundrbalanconin
BS-n n Lindje.8 Rusevelti, ishte pr nj rend t paslufts, n t cilin t tre fitimtart
bashk me Kinn, do t vepronin si nj komitet drejtues i bots, me qllim q t
arrihej paqja. Kjo ide e tij do t quhej Katr Xhandart.9
Ndrkoh, qndrimi i Stalinit ishte i lidhur me ideologjin e tij komuniste dhe
politikn e jashtme tradicionale ruse, me qllim q ti rikthente Rusis kufijt e vitit
3 Franklin Delano Rusvelt, (1882-1945), demokrat, Presidenti i 32-t i SHBA-ve, nga viti 1933 deri n
vdekjen e tij, n vitin 1945. 4 Sr Uinston Leonard Spenser rill (Winston Leonard Spencer-Churchill, 1874-1965), politikan
britanik, q shrbeu si Kryeministr i Mbretris s Bashkuar nga viti 1940, deri n 1945 dhe prsri
nga viti 1951, deri n 1955-n. 5 Josif Visarionovi Stalin (mbiemri i lindjes: Xhugashvili), (1878-1953). Udhheqsi i BS-s nga mesi
i viteve 1920, deri n vdekjen e tij, n vitin 1953. 6 Henry Kissinger, Diplomacia, Laert, Tiran, 1999, f. 395.
7 Konferenca e Jalts (gjendet n vendpushimin krimean t Jalts), mbajtur nga 4-11 shkurt 1945, ishte
nj takim diplomatik i krerve t vendeve q doln fituese n LDB. Tema e konferencs ishte,
kryesisht, ndarja e Gjermanis dhe shprndarja e energjis n Evrop, pas prfundimit t lufts. 8 Henry Kissinger, Diplomacia, Laert, Tiran 1999, f. 395.
9 Henry Kissinger, Diplomacia, Laert, Tiran 1999, f. 395.
XVII
1941. Koncepti politik i Stalinit kishte t bnte me konceptin e plaks s lufts, ka
nnkuptonte territore dhe, pr kt arsye, e shikonte rendin e ardhshm botror nga
kndvshtrimi strategjik. Ai synonte t arrinte nj shtrirje sa m t madhe t
influencs s tij, ndoshta deri n EQ.10
Tre fitimtart, synonin t rindrtonin nj Evrop t re (tashm pothuasje e
shkatrruar plotsisht), si dhe t prcaktonin vendin e tyre n kt Evrop t
rindrtuar. Gjithsecili, veanrisht U. rilli dhe J.Stalini, prve synimeve t
lartprmenduara, kishin qllim t zgjeronin territorin e influencs s tyre, pr t
knaqur, qllimet strategjike q kishin pr t ardhmen. Rivaliteti i tyre do t ndihej
shum dhe n rajonin e Ballkanit.
Duke u gjendur n nj situat t till ndrkombtare, si ajo e Evrops n
prfundim t LDB-s, ku BS-ja kishte nj kontribut t madh n fitoren e lufts me
Gjermanin naziste, J. Stalini mendonte se, me prhapjen e ideologjis komuniste, ai
mund t prfshinte shtete t vogla nn kontrollin e tij politik. LDB-ja, prvese solli
shkatrrime t mdha, solli dhe nj sr marrveshjesh dhe traktatesh midis aleatve
t saj fitues, si ishte edhe ajo e Jalts.
N kto kushte, BS-ja, si pal n kto marrveshje dhe traktate, bashk me dy
fituesit e tjer t lufts (SHBA-t, Britanin), nuk mund t shfaqte hapur interesin e
vet, pr ekspansion n EL, por as nuk u ndal. Ajo filloi t luante n mnyr t
fsheht dhe djallzore me celulat ideologjike t komunizmit, t prhapura n vendet e
tjera t vogla, me qllim ndryshimin e rendit t tyre politik, n favor t interesave t
BS-s.
N Konferencn e Jalts, n shkurt t vitit 1945, Stalini i premtoi Rusveltit dhe
rillit se BS-ja do t'i lejonte kombet e EL-s t zhvillonin zgjedhje t lira dhe t
ndershme, pr ti zgjedhur vet qeverit e tyre, por historia tregoi se e harroi shpejt
kt premtim, duke nxitur instalimin e nj vargu t qeverive satelitore, n kombet
dikur sovrane t EL-s11
.
Gjat LDB-s, pr shkak t rezistencs s tyre ndaj pushtimit nazist gjerman,
PK-t kishin fituar popullaritet n t gjith EP-n. N Franc dhe Itali u krijuan
mundsi reale q t zgjidheshin partit komuniste. Ndrsa nuk arritn t ndalonin BS-
n n EL, SHBA-t dhe Britania ishin t vendosura t parandalonin regjimet
komuniste n EP.
Kshtu ky konflikt mes Perndimit dhe Lindjes, mori trajtn e nj lufte pr
kontrollin politik t Evrops, e cila njihet si Lufta e Ftoht, gj q rezultoi n rritjen e
tensioneve midis BS-s dhe aleatve t LDB-s.
Themelin e teoris komuniste e prbjn shkrimet e Karl Marksit. Fillimisht,
Marksi dhe Frederik Engelsi botuan pamfletin The Communist Manifesto, n 1848-n,
por duke u mbshtetur, m pas, n shkrimet e mvonshme t tyre, si Das Kapital,
krijuan ideologjin baz, t njohur si marksizm. N prgjithsi, teoria ishte
10
Po aty, f. 395. 11
John C. Lonnquest, David F. Winkler: Department of Defense Legacy Project 94-1264; To Defend
and Deter: The Legacy of the United States Cold War Missile Program, 1996.
.
XVIII
ekonomike n thelb dhe paraqiste luftn e klasave, e cila do t zhvillohej, m pas, nga
sistemi aktual ekonomik kapitalist n socializm, e ndjekur nga utopia komuniste.12
Themeluesit e ksaj ideologjie, n fillim nuk ishin shum t interesuar n
marrdhniet ndrkombtare; "Evropa e Napoleonit" n thelb ishte paqsore. Ata u
fokusuan kryesisht n ekonomi, duke teorizuar, se sistemet kombtare kapitaliste ishin
kryesisht t pavarura, dhe do t shembeshin nga revolucionet e puntorve.13
Vladimir Lenini, nj marksist rus, n veprn e tij Imperializmi, Faza m e
Lart e Kapitalizmit, sintetizonte dhe zhvillonte argumentet e bra nga studiues t
tjer marksist, duke prfshir edhe idet e Nikolai Bukharinit, lidhur me formn
moderne t imperializmit si skena prfundimtare, parazitare e kapitalizmit, prpara
revolucionit socialist.14
Pr Lenin dhe Bukharinin, konkurenca ekonomike mes fuqive kapitaliste, do
t sillte nj luft. N ndryshim me analizat e Marksit, kta dy teoricien pohonin se
lufta nuk ishte thjesht nj zgjatje e politiks, por nj shtrirje e vet prodhimit
ekonomik.15
Kjo ide arsyetonte shprthimin e lufts n Evrop, n vitin 1914, dhe nga ana
tjetr, me krijimin e shteteve socialiste, bashkjetesa e ktyre t fundit me fuqit
kapitaliste, do t ishte e shkurtr, pasi sipas Leninit, do t ngjallej agresioni, ka do t
sillte revolucionin global. Edhe pse ky vlersim ishte n kundrshtim me ideologjin
origjinale t Karl Marksit, ai, gjithashtu krijoi themelet e politiks s jashtme t BS-s
n dekadat e ardhshme.
Themelimi i BRSS-s, bazuar n ideologjin marksiste rreth marrdhnieve
ndrkombtare, shnoi dhe shtetin e par q e zbatoi marksizmin si doktrin zyrtare.
Vladimir Lenini udhhoqi Partin Bolshevike gjat periudhs revolucionare dhe
shrbeu si kreu i par i shtetit, duke e shndrruar at n shtetin m t fuqishm dhe m
me ndikim n bot. Sipas Luis Fisherit, shumica e parimeve themelore t politiks s
jashtme sovjetike midis viteve 1917 dhe 1923 filloi me Lenin, me bolshevikt, me
konceptimin e kapitalizmit dhe imperializmit.16
M tej, Stalini, e prdori doktrinn marksiste - leniniste pr ta shndrruar n
strategjin e vendit, e cila n kontekstin e brendshm u b doktrina revolucion nga
lart.17
Stalini u prpoq ta forconte BS-n n do mnyr t mundshme, pr t ishte
shum i rndsishm sigurimi i socializmit brenda kufijve t shtetit, prpara se ta
prhapte at diku tjetr. Ai krkoi integrimin n rendin botror ekzistues, n LK,
12
Karl Marx and Frederick Engels: The Communist Manifesto, New York: International Publishers,
1975. 13
V. Kubalkova and A.A. Cruickshank: Marxism and International Relations, Oxford: Oxford UP,
1985, f.27-29. 14
Vladimir Lenin: Imperialism, in Essential Works of Lenin, f. 248. 15
Kubalkova, V., A.A. Cruickshank: Marxism and International Relations, Oxford: Oxford UP, 1985
f.51-52. 16
Louis Fisher: The Soviets in World Affairs: A History of Relations Between the Soviet Union and the
Rest of the World , London: Jonathan Cape, 1930,f . 461. 17
Kubalkova, V., A.A. Cruickshank: Marxism and International Relations, Oxford: Oxford UP,
1985,f.80
XIX
synoi modernizimin e ushtris, n rast konflikti t mundshm me Perndimin, etj.18
Ai, ose i druhej Perndimit, ose ndoshta e synonte vete nj konflikt me t n t
ardhmen, pr t prmbushur synimet tij strategjike dhe interesat kombtare t shtetit
t tij. Politika e tij e jashtme, n vitet e pas lufts, u fokusua n prhapjen e
komunizmit, pr t prfshir n influencn e vet sa m shum vende. Pr kt qllim,
ai prdori doktrinn marksiste, duke punuar dhe investuar n prhapjen e ideologjis
s saj ndr vende t Evrops.
N mjedisin ndrkombtar pas LDB-s, marrdhniet shqiptaro-sovjetike nuk
mund t shpjegohen dot jasht kontekstit gjeopolitik. T menduarit gjeopolitik mbi
praktikat politike ka shum rndsi, veanrisht, n kontekstin e funksionimit t
shtetit. Gjeopolitika kuptohet kryesisht si nj studim i funksionimit t fuqis s shtetit
n arenn ndrkombtare, veanrisht n drejtim t formulimit t doktrins s
politikave t jashtme, n aspektin e interesave t saj kombtare.
Sipas M. I. Glasnerit, gjeopolitika kishte t bnte me aplikimin e informacionit
gjeografik dhe perspektivat gjeografike n procesin e formulimit dhe zbatimit t
politiks s jashtme. Ky kuptim i gjeopolitiks kombinon procesin e ndarjes s
hapsirs s bots, duke nnvizuar kshtu dimensionin ndrkombtar. Aspekti
kombtar i gjeopolitiks, q ka nj efekt t rndsishm n veprimin e shtetit si
subjekt i marrdhnieve ndrkombtare, ishte koht e fundit n ann e t menduarit
gjeopolitik.19
Shqipria, nj vend me nj pozit t lakmueshme gjeografike, nuk mund t
mos trhiqte vmendjen e vendeve si SHBA-t, Britania apo dhe BS-ja, ku interesi i
ksaj t fundit, pr Shqiprin, kishte qen m i hershm se krijimi i PKSH-s. Stalini
do ti mbetej besnik interesit sovjetik prmes ideologjis komuniste, prgatitjet pr
prhapjen e s cils kishin filluar q hert n Shqipri.20
N politikn e jashtme, do shtet ecn sipas nj plani politik dhe strategjik, q
nxit interesin e tij kombtar. Kshtu, nj nga planet e hershme t BS-s, n fushn e
politiks s jashtme t tij, ishte krijimi i FKB-s, ku synoheshin t prfshiheshin
qeverit komuniste t vendeve t Ballkanit, nn drejtimin e saj. Fillimisht, ideja
konsistonte n bashkimin e vendeve sllave t Ballkanit, por m pas kjo ide u zgjerua,
duke mos ln jasht as Shqiprin, e cila nuk kishte as popullsi sllave, as gjuh
sllave.
Si do disiplin edhe mendimi i aplikuar gjeopolitik, evoluon. Ky evoluim i
mendimit gjeopolitik ka marr shkak nga larmishmria e politiks s jashtme ruse
gjat jets s BS-s, e cila pr kohn, q po flasim, shfaqte qndrime komplekse t
politiks s jashmte dhe t brendshme, n varsi t situatave ndrkombtare, situatave
brenda kampit socialist, por edhe brenda vet asaj. Sot ky mendim sht konceptuar t
funksiononj n katr hapsira:
18
John Erickson: The Soviet High Command: A Military-Political History, 1918-1941, Portland, OR:
Frank Cass Publishers, 2001,f. 352-358 19
M. I. Glassner: Political Geography. John Wiley & Sons, NewYork, 1996, Geopolitika i
bezopasnost Rossii: civilizaciyonnyi aspekt. [online] :http://www.ctaj.elcat.kg/to/styi/a/a010htm, cit.
11.9.2006 20
Islam Lauka, Eshref Ymeri: Shqipria n dokumentat e arkivave ruse, Toena, Tiran, 2006, f. 83.
XX
- gjeopolitika globale, ku aktor me rndsi globale konsiderohen organizatat
ndrkombtare dhe fuqit globale, q synojn t zgjidhin problemet n nivel
global, n veanti shtjet e paqes dhe bashkpunimit ndrkombtar;
- gjeopolitika super-shtetrore (makro-rajonale), ku aktort kryesor jan kryesisht
organizata ndrkombtare rajonale, prkatsisht pushtetet rajonale, komunitete t
shumta etnike, qllimi i t cilave sht zgjidhja e problemeve t qytetrimeve t
mdha, ruajtja e stabilitetit makro-rajonal etj.;
- gjeopolitika kombtare (shtetrore), ku aktort jan shtete kombtare, q
adresojn shtjet e veprimit t shtetit n skenn ndrkombtare;
- dhe niveli i katrt sht gjeopolitika nnkombtare (e brendshme), ku aktort jan
rajone t ndryshme t hierarkis (sidomos territoriale dhe njsi administrative)
dhe komunitetet q jetojn n to, respektivisht, komunitetet e pakics, q jetojn
n komunitete t prziera n nj territor.21
Periudha kohore, q prfshin ky punim prek politikn e Stalinit dhe m pas t
Hrushovit. T dy kta udhheqs solln ndryshime n politikat e brendshme t shtetit
sovjetik, n politikat e Kampit t vendeve socialiste dhe, m tej, n politikat
ndrkombtare.
N kt kontekst duhen par dhe prpjekjet e BS-s, pr krijimin e FKB-s, si
nj plan gjeopolitik dhe strategjik, pr t prhapur kontrollin e saj n vendet t tjera.
Realizimin e ksaj detyre madhore e kishte marr prsipr Kominterni22
, i cili u
prpoq t organizonte krijimin e grupeve komuniste n Shqipri, nj pjes e antarve
t t cilve, pas shtypjes s Revolucionit t Qershorit dhe vendosjes s regjimit t
Zogut, u detyruan t mrgonin jasht Shqipris. N mars t vitit 1925, ata formuan
n Vjen (Austri) organizatn demokratike me emrin KONARE, ndrsa nj grup t
rinjsh revolucionar, ish-antar t shoqris Bashkimi, shkuan n BS.
Nj pjes e tyre, q kishin prqafuar idet komuniste, pr tu pajisur me
njohurit marksiste-leniniste, hyn n shkolla dhe kurse politike t Kominternit. N
gusht t vitit 1928, ata formuan Grupin Komunist shqiptar n BS, me qendr n
Mosk.23
Konferenca VIII komuniste, q u mblodh po at vit, i udhzonte komunistt
shqiptar si t prgatisnin grupet komuniste n Shqipri, prej t cilave, m pas, do t
formohej edhe PKSH-ja.24
Ndrkoh, n Shqipri funksiononin ilegalisht celula
shum t vogla komuniste, t cilat nuk kishin ndonj pesh n jetn politike t vendit.
Planet gjeopolitike t Rusis lidhen me konceptin e shtrirjes s gjer t vet
shtetit, duke uar n shfaqjen e konceptit t barrs s hapsirs. Kjo barr, sipas
21
R. F. Turovsky: Politick geografie a regionln uspodn Ruska. In Ilieva, L., Komarovskij, V.,
Prorok, V. a kol, 2013.: Rusko ve 21. stolet. Vydavatelstv a nakladatelstv Ale enk, Plze, f.60-
107. 22
Internacionalja Komuniste (Kominterni) u organizua n Mosk n vitin 1919, si nj shtab i
revolucionit
botror. Njsit e saj luftarake i prbnin PK-t e vendeve t huaja, q pranoheshin n t dhe vet
PKBS (b). 23
Islam Lauka, Eshref Ymeri: Shqipria n dokumentat e arkivave ruse, Toena, Tiran, 2006, f. 21. 24
Historia e Partis s Puns s Shqipris, 8 Nntori, Insituti i Studimeve Marksiste-Leniniste
pran KQ-s s PPSH-s, botim i dyt, Tiran,1981, f. 24-25.
XXI
disa autorve ka t bj me prpjekjet e Rusis n arenn ndrkombtare. Sipas
filozofit rus P. A. Shadaev, pr t'u imponuar n bot, Rusia duhej t zgjerohej nga
ngushtica e Beringut, n lumin Oder.25
Territori i madh, i kontrolluar nga Rusia, nuk shnon vetm statusin e
superfuqis, por nga ana tjetr prbnte dhe fatkeqsin e saj. Shteti e mbajti kt
barr edhe n periudhn sovjetike, me qllim q qeveria e tij t'i kushtonte vmendje t
veant statusit t saj si superfuqi globale.
Ashtu si e kan cilsuar dhe shum studiues t fushs s gjeopolitiks,
zgjerimi territorial kishte rndsi n jetn e shoqris ruse, duke qen se ajo bashk
me at ortodokse, prbnin nj nga shtyllat e ides shtetrore ruse t shekullit XIX
dhe m tej.
Frika e vazhdueshme e krcnimeve nga jasht e justifikon n nj far
mnyre legjitimitetin e forcave ushtarake t vendit, si dhe natyrn totalitare t
regjimit.
Politika imperialiste ishte pjes e doktrins politike t sovjetikve, duke u
transformuar kshtu pjesrisht, vetm n terma, pr t krijuar sfera t braktisura t
ndikimit, n lidhje t drejtprdrejt me shtetin rus. Kjo u reflektua n sistemin e
vendeve satelitore n EQ dhe EL.
Si rezultat i krijimit t ktyre koncepteve n politikn sovjetike, q m pas u
shoqrua edhe me hapa konkret prej saj, SHBA-t filluan t lvizin n
kundrprgjigje, dhe, rasti m i par ishte programi i ndihms ekonomike pr Evropn
e rrnuar nga lufta. Gjenerali Marshall, propozoi nj plan me t cilin SHBA-t t
ndiqnin rimkmbjen ekonomike n Evrop, duke kombinuar burimet e vendeve
evropiane me ndihmn nga SHBA-t.26
Kjo politik i forcoi ekonomit dhe qeverit e vendeve t EP-s, t cilat u
munduan t kontrollojn prhapjen e komunizmit. Politika e kontrollit kishte ndikim
jashtzakonisht t madh n qeverin e SHBA-ve, madje, mund t themi se, u b baza
e politiks s tyre, pr pjesn m t madhe t periudhs s Lufts s Ftoht.
Pr prmbushjen e interesit t saj, prhapjen sa m shum t idelogjis
komuniste n vende t ndryshme, BS-ja investoi n kt linj edhe n Shqipri, dhe
m pas, nprmjet shqiptarve t rekrutuar, msuar, trajnuar dhe udhzuar do t
ushtronte pushtetin e vet n nj vend gjysm kolonial, si ishte Shqipria.
Duke krijuar grupe t fshehta komuniste, q luftuan pr pavarsin e vendit
gjat pushtimit italian, por edhe gjat LDB-s, BS-ja synonte t krijonte influencn e
saj n vend. Ajo e kishte formsuar, tashm, iden se Shqipria prmbushte interesat e
saj strategjike. Lidhur me qndrimet q tre fituesit e LDB-s mbajtn n Konferencn
e Jalts pr Shqiprin, Ramiz Alia kujton se:
pas Lufts s Dyt Botrore nuk qen m shqiptart, q vendosn, se n ciln zon
t influencs do t qndronin. Po ishte Jalta, Konferenca e tre t mdhenjve t
25
H.-H. Nolte: O osamlosti Ruska a rusk mylence, Slovansk pehled, (1992), f. 121-130. 26
Stewart, Richard W: American Military History, Volume II, The United States Army in a Global Era,
1917-2008, Center of Military History United States Army, Washington, D.C. (General Editor) 2005,
Library of Congress Cataloging-in-Publication Data.
XXII
Lufts, Stalini, Russevelti dhe rilli, t cilt duke mos e prmendur fare
Shqiprin n diskutime, e lan at n zonn sovjetike.27
Ky veprim mund t ishte pasoj e takimit t nj viti m par, mes
prfaqsuesit t BS-s dhe atij britanik (1944), ku u arrit nj marrveshje n parim,
pr ndarjen e zonave t influencs n Evrop. Gjat diskutimeve t tyre, Shqipria
mendohet t ket mbetur peng e nnkuptimeve mes dy prfaqsuesve, t cilt ndoshta
e konsideronin at si nj pjes t Jugosllavis.
Kshtu arsyetonte dhe Ramiz Alia28
, duke hamendsuar se kjo vinte si pasoj
e ndarjes s zons s influencs q bn rilli me Stalinin, kur mendohej pr
Jugosllavin dhe Greqin, dhe jo pr Shqiprin, mbase, sepse e konsideruan pjes t
Jugosllavis, e cila, m pas, kaloi plotsisht nn ndikimin rus.29
Nse Shqipria nuk do t ishte konsideruar pjes e Jugosllavis, sepse nuk ajo
ishte vend sllav, prqindja e influences do t ishte 80% pr Perndimin dhe 20% pr
BS-n, sepse, ashtu si kishte gjykuar Sejfulla Maleshova:
Shqipria ishte e lidhur njlloj si me Lindjen, pra me BS-n, meq LAN-in e
kishte udhhequr PK-ja, ashtu dhe me Perndimin, sepse n kt luft kishin marr
pjes dhe forca q nuk ishin komuniste dhe prfaqsonin edhe drejtimet e tjera
politike.30
Megjithat, kjo marrveshje e humbi vlern e saj, sepse Moska ndrmori t
gjitha llojet e manovrimeve pr ti dhn sistemit komunist 100% eprsi, kudo ku
shkeli UK-ja, kshtu, m pas Britania dhe SHBA-t kishin t drejtn t
kundrprgjigjeshin.
N Konferencn e Jalts, Stalini parimisht nuk e mbrojti t drejtn e
vetvendosjes s popullit shqiptar, duke arsyetur se kontributi i Shqipris n luft
ishte i vogl, pr t mos thn nuk kish fare.
Akoma nuk sht e qart, pse Shqipris iu mohua e drejta e vetevendosjes, e
drejt kjo e parashikuar nga Karta e Atlantikut pr vendet e vogla t pushtuara, dhe,
akoma m e paqart ishte heshtja e Rusveltit, i cili ishte misionari i t drejtave t
vendeve t vogla.
Duke qen se, Shqipria prfshihej n planet e BS-s, pr t qen pjes e
influencs s saj, ishte planifikuar ti nnshtrohej kontrollit politik sovjetik, q pr
kohn fill pas Lufts, do t realizohej prmes pranis jugosllave.
Funksonalizimi i ndrmjetsimit jugosllav nevojitej, sepse Stalinit i duhej t
respektonte marrveshjet me dy aleatt e tij perndimor (SHBA-t, Britanin), duke
mos e zbuluar drejtprsdrejti varsin e Shqipris ndaj BS-s, por kjo t dukej, si
pasoj e bashkpunimit shqiptaro-jugosllav n luftn kundr Gjermanis.
Periudha pas lirimit prbnte nj sfid t vrtet pr vendin, sepse krahas
krizs politike, Shqipria ishte pa qeveri legale, pr m tepr nevojiteshin zgjidhje pr
ta nxjerr vendin nga kriza ekonomike. Shqipria ishte nj vend agrar i prapambetur
27
Ramiz Alia : Jeta ime, Toena, Tiran 2010, f. 136. 28
Ramiz Alia, (1925 - 2011), udhheqsi i dyt dhe i fundit i PPSH-s nga viti 1985, deri m 1992. 29
Ramiz Alia: Jeta ime, Toena, Tiran, 2010, f. 131. 30
Po aty, f. 132.
XXIII
n t gjitha drejtimet, dhe, n kto kushte, BS-ja dhe Jugosllavia do t gjenin terrenin
e duhur pr t prmbushur interesat e tyre.
Nj tjetr faktor i rndsishm, n politikn e vendit ishte dhe figura e Enver
Hoxhs. Ai ishte student n Franc (Montepelje), por gjat qndrimit n Paris mori
pjes n takimet e Grupit Komunist t shqiptarve atje. Prej ktej erdhi dhe lidhja, q
Hoxha krijoi me komunizmin dhe komunistt, ka do t ndikonte n karriern e tij
politike n Shqipri.
I brymosur me ideologjin marksiste, ai do ti qndronte besnik ksaj
ideologjie deri n fund t jets s tij. Hoxha luftoi pr vendosjen e regjimit komunist
n Shqipri, udhhoqi si nj komunist totalitar nj shtet komunist policor, q e
prfshiu Shqiprin n Bllokun e vendeve komuniste, t udhhequra nga BS-ja.
PKSH u krijua n muajin nntor t vitit 1941, dhe erdhi si rezultat i bashkimit
t t gjitha celulave dhe grupeve komuniste ekzituese deri n kt periudh. N
themelimin e ksaj partie kishin kontribut t madh edhe Milladin Popovii dhe
Dushan Mugosha, t cilt me miratimin e Titos bn t mundur edhe antarsimin e
saj n Komintern.31
Kjo prkon me periudhn e ndikimeve t mdha t PKJ-s mbi PKSH-n, t
cilat me kalimin e kohs erdhn duke u intensifikuar edhe m shum. Sigurisht, pr
kt, Jugosllavia kishte lejen dhe miratimin e BS-s.
N kt periudh, n arenn ndrkombtare, zhvilloheshin disa ngjarje t
rndsishme si: nnshkrimi i Deklarats s Kombeve t Bashkuara, mes tre
Aleatve t Mdhenj (SHBA-ve, Britanis dhe BS-s) dhe 26 prfaqsuesve t
vendeve, q luftonin kundr Boshtit Fashist, n Uashington, n vitin m 1942.
Vitet pas LDB-s ishin vite shum t ashpra n marrdhnien Lindje -
Perndim, ka solli krijimin e blloqeve t vendeve lindore dhe perndimore, prplasje
t forta ideologjish, interesash dhe politikash, t cilat gati sa nuk shkaktuan nj luft t
tret.
N thelb t acarimit t marrdhnieve Perndim-Lindje qndronte shtja e
zotrimit t armve atomike.
N fund t vers s vitit 1949, BS-ja shprtheu nj bomb atomike dy deri tre
vjet prpara vlersimeve t inteligjencs perndimore dhe ky veprim bri q KSK-ja,
DASH-i dhe DAM-i t rishikonin edhe njher pozicionin politik dhe strategjik t
SHBA-ve, n nivelet m t larta t stafit.32
Njkohsisht, nj komitet i veant i KSK-s vendosi t intensifikonte
krkimet mbi bombn me hidrogjen, pr t siguruar q SHBA-t t ruanin statusin e
tyre t mparshm, t dominuesit n fushn e armatimeve brthamore.
Nga nj shqyrtim m i gjer, i prfunduar n prill 1950 (i njohur si NSC 68:
Shtetet e Bashkuara Objektivat dhe Programet pr Sigurin Kombtare), u
31
Kastriot Dervishi: Historia e Shtetit Shqiptar: 1912-2005, Tiran, 55, f. 461. 32
Stewart, Richard W: American Military History, Volume II, The United States Army in a Global Era,
1917-2008, Center of Military History United States Army, Washington, D.C. (General Editor) 2005,
Library of Congress Cataloging-in-Publication Data.
XXIV
rekomandua nj zgjerim i madh i prpjekjeve ushtarake, diplomatike dhe ekonomike
amerikane pr t prmbushur situatn e ndryshuar botrore.33
Ndrsa analistt e politiks amerikane kishin parashikuar shum pr ngjarjet e
viteve 1940, suksesi i shpejt i sovjetikve i shtyu amerikant, t vlersonin si shum
t rndsishm reagimin e tyre ndaj prhapjes s lvizjes komuniste, ka i zhyti
SHBA-t n paranoj dhe frik t thell, se komunizmi do t arrinte botn.
N prgjigje t klims s friks, Presidenti i SHBA, Heri S. Truman, kshilloi
Komisionin e Energjis Atomike t merrte n konsiderat zhvillimin e bombs
"super" termonuklearike ose me hidrogjen34
Pas prfundimit t LDB-s, Perndimi e konsideronte BS-n nj faktor t
rndsishm dhe me shum pesh n nj luft t ardhshme botrore, dhe, se humbja
n kt luft konceptohej si pushtim nga sovjetikt ose aleatt e tyre komunist, apo si
vendosje e regjimit komunist.
Pikrisht kjo ndodhi me Shqiprin n at koh. Regjimi, q erdhi n fuqi, n
nntor 1944, mund t quhet si regjim i pushtuesve t par t Shqipris, i
jugosllavve35
.
BS-ja doli fitimtare ndaj lufts me Gjermanin, dhe, kjo fitore i dha
mundsin pr imponuar kushtet e saj gjat miratimit t marrveshjeve me dy aleatt
e tjer. Por edhe Perndimi nuk mund t mos e kishte kuptuar qllimin e Stalinit, pr
t futur nn kontrollin e tij qeverit e vendeve t vogla, me qllimin e shtrirjes sa m
t madhe t BS-s n EL.
N kt ambient politik nisn marrdhniet shqiptaro-sovjetike, t cilat u
zhvilluan duke sjell ndikimet e tyre n jetn shqiptare. Ndrprerja e ktyre
marrdhnieve solli dhe pasojat e veta n politikn shqiptare t brendshme e at t
jashtme.
33
Stewart, Richard W: American Military History, Volume II, The United States Army in a Global Era,
1917-2008, Center of Military History United States Army, Washington, D.C. (General Editor) 2005,
Library of Congress Cataloging-in-Publication Data. 34
engineering-environmental Management, Inc. (eM) 2005 Cold War Context Statement, Tonopah
Test Range. Sandia National Laboratories, Albuquerque, NM. May 2005. 35
Kastriot Myftaraj: Enigmat e sundimit t Enver Hoxhs 1944-1961. Vll.II, Plejad, Tiran, 2009, f.
14.
1
KREU I PAR
SITUATA N SHQIPRI DHE MARRDHNIET ME
JUGOSLLAVIN DHE BS-N N PERIUDHN
1945-1948
I.1.Vendosja e regjimit komunist n Shqipri
Periudha fillestare e procesit t vendosjes s regjimeve komuniste sovjetike n
vendet e EL-s, n vitet 1944 - 45, ishte nj nga m t rndsishmet, n tr historin
e EL-s s paslufts. Pr shkak t situatave ndrkombtare t ndrlikuara, kryesisht n
rajonin e Ballkanit, BS-ja ishte i detyruar ti prfshinte n mnyr jo t barabart
vendet e Ballkanit n procesin e sovjetizimit t regjimeve t tyre.
Sipas studiuesit Leonid Gibianski kto vende mund t klasifikohen n tre
kategori:
1. kategoria e par, prfshin Polonin, Rumanin, Hungarin dhe, n nj far
mase GJL-n. N kto vende, prfshirja sovjetike ishte absolutisht qendrore
pr faktort q kontribuan n zhvillimin e demokracive dhe njerzve. GJL-ja
u pushtua plotsisht nga autoritetet sovjetike dhe kmbngulja sovjetike n
unitetin e Gjermanis, n kt periudh, pengoi lvizjet konkrete drejt
ndrtimit t nj demokracie t popullit.36
2. Kategoria e dyt, prfshin Bullgarin dhe ekosllovakin, ku ndikimi sovjetik
luajti nj rol t madh, por m i rndsishm ishte n faktort e brendshm
social dhe politik. Megjithse, gjat rrzimit t pushtimit nazist, n t dy
vendet, PK-t ishin n gjendje t bashkpunonin me forcat e tjera t
rezistencs, hyrja e trupave sovjetike aty, dhe, mbshtetja e Mosks pr PK-t,
bri t mundur sovjetizimin e tyre prfundimtar.
3. Kategoria e fundit e vendeve prbhet nga Jugosllavia dhe Shqipria. Ktu
krijimi i demokracive popullore ndodhi kryesisht pr shkak t shkaqeve t
brendshme sociale dhe politike. PK-t jugosllave dhe shqiptare e
kundrshtuan pushtimin e vendeve t tyre nga Boshti komunist, dhe, i
udhhoqn vet lvizjet e majta t lirimit kombtar, t cilat ishin
popullarizuar shum n vendet e tyre prkatse. Politika e jashtme sovjetike i
ndihmoi prpjekjet e tyre, p.sh.: n rastin jugosllav, UK-ja ofroi mbshtetje
ushtarake.
36
Norman M. Naimark: The Russians in Germany: A History of the Soviet Zone of Occupation, 1945-
1949 (Cambridge, Mass., 1995), n Leonid Gibianksi: The Soviet Union and the Establishment of
Communist regimes in Eastern Europe 1944-1945, Stanford University 2004, f.2-3.
2
N kto vende, n fazat e hershme t formimit t demokracis popullore,
komunistt themeluan nj monopol de facto t pushtetit t tyre. T dy partit gzonin
kushte politike t brendshme t favorshme, fuqi t konsiderueshme ushtarake dhe
mbshtetje masive e cila u rrit m shum n vitet e paslufts.
Autoriteti i komunistve jugosllav mbeti i lart megjith futjen thelbsisht
simbolike t disa drejtuesve t emigrantve n qeverin jugosllave, n mars 1945.
Vetm nj vit e gjysm m von, t gjith ishin t detyruar t jepnin dorheqjen. N
vitet 1945-1946, Titoja dhe komunistt jugosllav i dhan fund pavarsis s
koalicionit me partit e opozits, n t ashtuquajturin "Fronti Popullor".
Regjimi komunist, u vendos n Jugosllavi, shum m hert se n Shqipri,
duke i krijuar mundsin t pars t ndikonte n vendosjen e regjimit politik n
Shqipri.
N kuadr t lidhjeve t ngushta t PKSH-s me PKJ-n, prej ksaj t fundit,
u drguan n Shqipri Milladin Popovii37
dhe Dushan Mugosha,38
me qllimin
kryesor, organizimin e veprimtaris politike n Shqipri. Prvese ishin kumbart e
PKSH-s, ata ideuan dhe organizuan Kongresin e Prmetit, i cili ngjasonte me
Kongersin e AVNOJ-it, sepse shum nga vendimet e tij ishin t kopjuara nga
Kongresi i PKJ-s, (ngritja e pushtetit paralel, prkrah atij legjitim, ishte nj nga
mjetet e prdorura nga emisart jugosllav gjat LDB-s n Shqipri), madje dhe vet
koha e mbajtjes s Kongresit t Prmetit, prkonte me ditlindjen e mareshalit Tito39
(25 maj 1892).
Kongresi i Prmetit u mbajt nga 24-28 maj 1944 dhe disa nga detyrat q
vendosi ishin:
1. t ndrtohet Shqipria e re demokratike popullore, sipas vullnetit t popullit;
2. ti ndalohet ish-mbretit Zog kthimi n Shqipri;
3. t mos njihet asnj qeveri tjetr, q mund t krijohet kundr vullnetit t
popullit, brenda ose jasht vendit;
4. t vazhdohet lufta kundr gjermanve dhe tradhtarve shqiptar, deri n
shkatrrimin e tyre t plot dhe,
5. t vendosej pushteti i demokracis popullore n gjith vendin.40
Vendimet baz ishin t ngjashme me ato t Kongresit t AVNOJ-it, n Jajc,
n nntor 1943, si:
1. i ndalohej hyrja n vend familjes mbretrore s Karagjorgjevive (kjo mas u
mor edhe n Shqipri pr familjen e mbretit Zog),
37
Milladin Popovi (1910-1945), partizan jugosllav gjat LDB-s dhe sekretar i Komitetit Rajonal t
PKJ-s s Kosovs. I deleguar n Shqipri pr t ngritur PKSH-n. 38
Dushan Mugosha (1914-1973), aktivist dhe lufttar i LDB-s, serb nga Kosova. M 1960 u emrua
n postin e Kryetarit t Kuvendit t krahins Socialiste autonome t Kosovs. 39
Mareshali Josif Broz Tito, (1892 1980), revolucionar, komunist jugosllav dhe kryetar shteti, q
shrbeu n role t ndryshme n Jugosllavi, deri n vdekjen e tij. President i Jugosllavis nga 1939, deri
m 1980. 40
Historia e Partis s Puns t Shqipris, 8 Nntori, Instituti i Studimeve Marksiste-Leniniste
pran KQ-s s PPSH-s, botim i II, Tiran, 1981, f. 155.
3
2. mosnjohja e asnj marrveshjeje t lidhur nga dy vendet, nga pushteti i
mparshm, (edhe Kongresi i Prmetit deklaroi se nuk do t njiheshin
marrveshjet e nnshkruara n Shqipri, nga qeveri para saj),
3. vendosja e gradave ushtarake, etj41.
Nj nga vendimet e para, q mori KAN-i ishte ai me prmbajtje
revolucionare: prishja e t gjitha marrveshjeve politike dhe ekonomike t lidhura me
shtetet e huaja, nga qeveria e Zogut, dhe q vinin n kundrshtim me interesat e
popullit shqiptar.
Ky vendim nnkuptonte prishjen e t gjitha marrveshjeve, q Zogu kishte
lidhur, n at koh, me vendet perndimore, kryesisht Italin. Kjo mund t ket ardhur
si nevoj, pr ti ln hapsir Jugosllavis, apo dhe vet BS-s, pr t lidhur
marrveshje n fushat e shumta t shtetit shqiptar, gj q do t krijonte varsin
ekonomike t Shqipris ndaj Jugosllavis dhe BS-s.
Kshilli krijoi nj komision t posashm shtetror pr zbulimin dhe
vrtetimin e krimeve t kryera nga pushtuesit dhe tradhtart. Kongresi u mor edhe
me prsosjen dhe forcimin e mtejshm t UN-s, pr lirimin e plot t vendit dhe
mbrojtjen e pushtetit n trsi.
N ushtri u vendos njsimi i Komandos s lart t UN-s dhe dhnia e
gradave ushtarake. Enver Hoxha u emrua komandant i prgjithshm dhe Komanda e
Prgjithshme shpalli formimin e Divizionit I sulmues42
.
Mjaft interesant ishte dhe fakti, q n Kongres, BS-ja prmendet si nj nga
mbshtetset kryesore t LAN-it, duke pohuar kshtu, n nj far mnyre, pranin e
hershme t BS-s n Shqipri. Ndryshe nga Kongreset dhe Kuvendet e shqiptarve n
koh, Kongresi Antifashisht nuk u bri Fuqive t Mdha apo vendeve t huaja thirrje
pr ndihm n zgjidhjen e problemeve, apo vendosjen e fateve t Shqipris,
prkundrazi, ai i paralajmroi fuqit imperialiste se kishte kaluar ajo koh, kur
Shqipria prdorej si monedh tregu, dhe, se populli shqiptar nuk lejonte m t
bheshin pazare n kurriz t tij. Ai do t vendoste dhe do ti zgjidhte vet fatet e tij.43
Ky qortim ndaj aleatve perndimor nnkuptonte, q tashm, Shqipria, ishte
vendosur, me dshir apo jo, n krahun lindor t Evrops, nn drejtimin e BS-s, duke
shuar kshtu do lloj dshire t Perndimit, pr t ndikuar n formimin e nj qeverie
shqiptare me frymn e ideologjis perndimore.
Ishte koha, kur Britania po tentonte, prmes misionit t saj n Shqipri,
formimin e nj qeverie nga bashkimi i forcave t rezistencs shqiptare me komunistt.
Qeveria komuniste shqiptare i shikonte me dyshimin hapat, q aleatt perndimor
hidhnin drejt Shqipris, ajo dyshonte se aleatt synonin ta rrzonin at, pr t
vendosur nj qeveri tjetr, por nga ana tjetr, ajo u mundua ti shfrytzonte ndihmat e
mdha q misionet perndimore i dhan n at koh Shqipris.
41
www.edsh.org/diskutime: Pse u mbajt Kongresi i Prmetit n ditlindjen e Titos, 30 maj 2003. 42
Historia e Partis s Puns t Shqipris, 8 Nntori, Insituti i Studimeve Marksiste-Leniniste
pran KQ-s s PPSH-s, botim i II, Tiran, 1981, f. 156. 43
Po aty, f. 156.
http://www.edsh.org/diskutime
4
Gjithsesi, n Historin e PPSH-s deklarohet, se Kongresi dnoi botrisht44
orvatjet e aleatve anglo-amerikan pr tu przier n punt e brendshme politike dhe
ushtarake t Shqipris. Kongresi i Prmetit formsoi pushtetin politik n Shqipri,
duke themeluar shtetin shqiptar t demokracis popullore, dhe, vendimet e tij
prbnin bazn e kushtetuts s shtetit t ri.
N Konkluzionet e BP-s s KQ-s s PKSH-s, pr vijn oportuniste t
Sejfulla Maleshovs, n dhjetor 1945, Hoxha u shpreh, se ishin prpjekur tiu linin t
kuptonin anglo-amerikanve, se n Shqipri kishte demokraci t gjer liberale,
madje nuk e kishin orientuar popullin shqiptar t kuptonte, sa duhet, rrezikun e
reaksionit t jashtm, q prfaqsohej nga politika anglo-amerikane.45
Kremlini preferoi q n kto dy vende (Jugosllavi dhe Shqipri), t abstenonte
nga lloji i sovjetizimit t fuqishm q po i karakterizonte. Kjo ishte pasoj: pjesrisht
e problemeve t brendshme t ndrlikuara n vendet e prfshira; pjesrisht, sepse
sovjetikt ishin t shqetsuar t mos bnin sulme t hapura pr Perndimin.
Prkundrazi, sovjetikt zgjodhn nj lvizje m t zgjatur drejt asaj q dukej se
prbnte nj rend socialist.
N sfern e politiks, ky kurs veprimi u manifestua n prpjekjet q onin n
rritje graduale t rolit t PK-ve n qeverit kombtare, njkohsisht duke zhvendosur
ato forca, q ishin kundr komunistve, si rival pr pushtet ose si udhtar t
prkohshm. Komunistt i plotsuan kto politika me nnshtrimin e partnerve t tyre
t majt.
Njkohsisht, ata u angazhuan n prpjekje paralele n sferat sociale dhe
ekonomike, n zgjerimin e kontrollit nga qeveria n fushn e industris, n marrjen e
transportit, financave dhe tregtis dhe n zbatimin e reforms radikale t toks. Kjo
pasoi idet e Stalinit n fund t LDB-s, se jo vetm sistemi sovjetik mund t onte n
socializm, por dhe demokracit parlamentare, madje edhe monarkit kushtetuese si
Britania e Madhe, mund t lviznin gradualisht, drejt nj rendi socialist pa trazirat
revolucionare dhe institucionet e militarizuara, q karakterizuan fillimet e sistemit
sovjetik.
Kjo tez, e cila u artikulua nga Stalini, n diskutimet e tij me nj numr
udhheqsish t Demokracive e Popullore t EL-s, u zhvendos pas lufts n nj
formul, pr t ecur drejt socializmit, pa kaluar ende npr fazn e diktaturs s
proletariatit46
.
Me vendosjen e regjimit t majt, prpara Hoxhs ngrihej detyra e njohjes s
Qeveris s re shqiptare, dhe, pr kt arsye, ai duhej t krijonte prshtypjen se n
vend kishte demokraci, ka ishte kusht pr aleatt perndimor (Britanin, SHBA-t).
N librin Historia e PKBS-s, botim zyrtar sovjetik, i vitit 1959, prshkruhet se
44
Po aty, f. 156. 45
Marrdhniet shqiparo-jugosllave 1945-1948, dokumente, botim i Drejtoris s Prgjithshme t
Arkivave, Tiran, 1996, f. 23. 46
Rossiiskii gosudarstvennyi arkhiv sotsialno-politicheskoi istorii (RGASPI), fond (f.) 575, opis
(op.) 1, delo (d.) 3, listy (l.) 103-104, 107, 108, d. 9, l. 29, d. 41, ll 9-11, 19, 20, si dhe n Vostochnaia
Evropa, vol. I, f. 705-706.- Leonid Gibianksi: The Soviet Union and the Establishment of Communist
regimes in Eastern Europe 1944-1945, Stanford University 2004.
5
prov e zhvillimit krijues t marksizmit ishte zbulimi i forms s re t diktaturs s
proletariatit, i demokracis popullore. Para LDB-s njihej vetm nj form e
diktaturs s proletariatit-sovjet. Eksperienca e vendit t sovjetve, rndsia e t cilit
u rrit edhe m shum me ndrtimin e shoqris socialiste dhe me fitoren e BS-s n
LDB, vrtetoi fuqin jetike t sovjetve. Por, duke pasur parasysh gjendjen
ndrkombtare, gjat dhe pas mbarimit t saj, u zbulua nj form t re e diktaturs s
proletariatit, demokracia popullore.47
Qeveria shqiptare vazhdonte t ishte ilegale, askush nuk e kishte njohur edhe
pse vet Enver Hoxha priste dika, t paktn nga Jugosllavia ose BS-ja, madje, priste
q t thirrej pr nj vizit nga ana e BS-s, kjo n nj far mnyr do t dshmonte
nga ana e ktij shteti, njohjen e qeveris s tij.
Gjat vizits s tij t par, n Mosk, m 1947-n, n kujtimet e tij, Hoxha do
t shkruante mbi dshirn q kishin pasur pr drgimin e nj delegacioni n BS, nj
dshir e zjarrt kjo q vlonte prej kohsh n zemrat e shqiptarve,48
dhe, kt gj ua
kishin shprehur edhe shokve sovjetik, vite m par n Shqipri, si dhe atyre t PKJ-
s.
Madje, m pas, kur u hapn zyrtarisht ambasadat e BS-s n Tiran dhe ajo
shqiptare n Mosk, pala shqiptare e kishte shprehur edhe zyrtarisht kt dshir.
Prgjigjet qen plot buzqeshje, por buzqeshjet nuk thonin asgj. Kjo ishte dika, q
qeveria shqiptare e asaj kohe, nuk kishte arritur ta kuptonte, sepse nse kishin br
gabime, prse nuk ua thonin hapur, si komunisti komunistit.49
Si vrehet, kishte nj
ngurim nga ana e sovjetikve, pr t nisur bashkpunimin me Shqiprin, ka mund t
vinte si pasoj e Jalts, ose dhe e marrveshjes s prqindjeve mes BS-s dhe
Britanis.
Ngjitja e Hoxhs n pushtet ndodhi gjat kohs s lufts, dhe, po fal lufts
kishte arritur ta ruante pozitn e vet, n fund t vitit 1944.50
Tjetr element i
rndsishm, q do t prbnte tipar qendror n karriern e tij politike ishte
nacionalizmi, nj lloj makiazhi ideologjik i tij.51
Pushteti i KN-ve ishte shum afr natyrs s Komuns s Parisit dhe
sovjetve, edhe pse ai ishte n prshtatje t plot me kushtet objektive t Shqipris
dhe me rrethanat e LN-s s popullit shqiptar.52
Roli i Jugosllavis pr vendosjen e regjimit komunist n Shqipri, u prdor
vetm pr kt rast, pasi n vendet e tjera ndrhyrja sovjetike ishte e drejtprdrejt.
Metoda e pohimit t dominimit t partive komuniste mbi "aleatt e tyre
socialdemokrat" ishte nj pjes e rndsishme e arritjes s kontrollit total t situatave
47
Historia e Partis Komuniste t Bashkimit Sovjetik, botim n shqip nga Instituti i Historis s Partis
pran KQ-s s PPSH-s, Tiran,1959, f. 817. 48
Enver Hoxha: Titistt, 8 Nntori, Tiran 1983, f. 314. 49
Po aty, f. 314. 50
Reginlad Hibbert: Albanias National Liberation struggle, Pinter pub Ltd, 1991, f. 22. 51
Bernd J.Fischer: Enver Hoxha dhe diktatura staliniste n Shqipri, Instituti i Studimeve
Ndrkombtare, Tiran, 2010, f. 39. 52
Historia e Partis s Puns t Shqipris, 8 Nntori, Instituti i Studimeve Marksiste-Leniniste
pran KQ-s s PPSH-s, botim i II, Tiran, 1981, f. 157.
6
t tyre t brendshme politike nga sovjetikt. Deri n vitin 1948, procesi i eliminimit t
partive opozitare social-demokratike dhe bashkimi i tyre me forc, me partit
komuniste, t shpallura shpesh nga uniteti i zhurmshm, u prfundua n t gjitha
vendet e rajonit.
Komunistt riorganizuan dhe eliminuan partit e tjera t Bllokut t majt,
disa duke i bashkuar n formacione t reja, dhe, disa t tjera duke i ln pr t
mbijetuar si faze prove, pr t mbshtetur rolin mbizotrues t PK-ve dhe ndrtimin
e socializmit. N thelb, ato vende, q m par kategorizoheshin n regjime t tipit t
dyt dhe t tret, tani kishin sisteme t pakufizuara komuniste njpartiake si
Jugosllavia dhe Shqipria53
. Ky monopol i fuqis politike u kombinua n t gjitha
kto vende, duke prfshir edhe GJL-n.
Kshtu me vendosjen e regjimit komunist n Shqipri, prmes ndrhyrjes
jugosllave, sovjetikt e kishin m t leht t vendosnin hegjemonie e tyre politike.
Ndr detyrat e para, q ngriheshin para E.Hoxhs, ishin:
- problemi i rindrtimit t Shqipris, ose t asaj ka kishte ln pas mbreti
Zog,
- krijimi i nj sheti-komb t pavarur dhe funksionues, i asaj, q ai n mnyr
figurative e prshkruan si bashkimi monolit i popullit shqiptar, si dhe;
- njohja ndrkombtare e regjimit t tij.54
Pr nga prmbajtja klasore dhe nga detyrat, q kryente, pushteti i KN-ve
prfaqsonte nj diktatur demokratike t forcave revolucionare, nn udhheqjen e
drejtprdrejt dhe t vetme t PPSH-s.
Fill pas mbledhjes s Kongresit t Prmetit, m 28 maj 1944, E.Hoxha lshoi
urdhrin pr kalimin e UNSH-s n msymje t prgjithshme55
.
Me ardhjen n Shqipri t misionit sovjetik, m 4 gusht 1944, A. Ideni56
i
shkruante Uinston rillit se drgimi i ktij misioni n Shqipri dshmonte pr
prpjekjet e rusve, pr ta shndrruar Ballkanin n nj gadishull komunist.57
Ai
krkonte, q ambasadori britanik n Mosk, A. Klark Kerr ta kishte ngritur kt
problem para Molotovit, dhe, t kishte krkuar shpjegime prej tij, lidhur m drgimin
e misionit sovjetik n Shqipri.58
E par kjo nga kndvshtrimi britanik, do t thoshte se sovjetikt po shkelnin
marrveshjen e br mes rillit dhe Stalinit, mbi ndarjen e vendeve t Ballkanit,
sipas prqindjeve t influencs s tyre. Megjithat, theksojm se nuk ka shum
materiale arkivore q t detajojn ardhjen dhe mnyrn e ardhjes, pr her t par, t
misionit sovjetik, n Shqipri.
53
Leonid Gibianski: The soviet Union and the Establishment of Communist Regimes in Eastern
Europe, 1944-1945, Stanford University 2004. 54
Enver Hoxha: Laying the foundations of new state, Tiran, 1984, f.5. 55
Historia e Partis s Puns t Shqipris, 8 Nntori, Instituti i Studimeve Marksiste-Leniniste
pran KQ-s s PPSH-s, botim i II, Tiran, 1981, f. 158. 56
Anthony Eden, (1897 1977), politikan konsevator britanik, i cili ka shrbyer si Sekretar i Jashtm
si dhe ministr i Jashtm i Mbretris s Bashkuar 1955-1957. 57
Nina Smirnova: Historia e Shqipris prgjat shekullit XX , Ideart, Tiran, 2004, f. 281. 58
Po aty, f. 281.
7
Ardhja, e misionit ushtarak sovjetik n Shqipri, n gusht t vitit 1944, n
prgjigje t krkess q bri Kongresi i Prmetit, u vlersua nga PKSH-ja si nj
ndihm, q BS-ja i jepte lufts lirimtare t popullit shqiptar, dhe, si nj njohje e
sovranitetit t tij.59
Kjo shprehte, n nj f