Post on 13-Apr-2022
T.C.
ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
İKTİSAT ANABİLİM DALI
ÜCRET TEORİLERİ VE TÜRKİYE İMALAT SANAYİİNDE ÜCRETLERİN
DURUMU ÜZERİNE UYGULAMA
Uğur Bülent KAYTANCI
DOKTORA TEZİ
ADANA, 2008
T.C.
ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
İKTİSAT ANABİLİM DALI
ÜCRET TEORİLERİ VE TÜRKİYE İMALAT SANAYİİNDE ÜCRETLERİN
DURUMU ÜZERİNE UYGULAMA
Uğur Bülent KAYTANCI
Danışman: Prof. Dr. Nejat ERK
DOKTORA TEZİ
ADANA, 2008
iii
ÖZET
ÜCRET TEORİLERİ VE TÜRKİYE İMALAT SANAYİİNDE ÜCRETLERİN
DURUMU ÜZERİNE UYGULAMA
Uğur Bülent KAYTANCI
Doktora Tezi, İktisat Anabilim Dalı
Danışman : Prof. Dr. Nejat ERK
Ocak 2008, xiii + 254 sayfa
Bu doktora tezinde, ücret teorileri incelenmekte; Türkiye İmalat Sanayiinde
ücret yapısının nasıl olduğunu ve Türkiye için uygun ücret politikalarının nasıl olması
gerektiğini tartışmaya açabilmek için; neo-klasik bir yaklaşım olan “Marjinal Verimlilik
Teorisi” ve Keynesyen bir yaklaşım olan “Etkin Ücret Teorisi” ekonometrik analizlere
tabi tutulmakta ve bu ekonometrik analizlerin yanında, karşılaştırmalı veri incelemeleri
de yapılmaktadır.
Klasik ücret teorisi, değerin emek-değer teorisi ile ifade edilmesine ve üretim
faktörlerinin bölüşüm ilişkilerinin açıklanmasına dayanır. Ekonomide rekabetçi şartlar
varsayılmaktadır ve bu şartlar altında reel ücret dengesi geçimlik düzeyde oluşur.
Marjinal verimlilik teorisi, değerin fayda teorisi ile ifade edilmesiyle klasik ücret
teorisinden ayrılır. Ücret dengesi, reel ücretin emeğin marjinal ürününe eşit olduğu
durumda oluşur. Marjinal verime eşit ücrete razı olmayan işçilerin sendikalaşarak
pazarlık güçlerini artırmaları ya da devletin koruyucu tedbirler almasını sağlayarak
ücretlerini yükseltmeyi başarmaları, zorunlu olarak işsizliğe neden olmaktadır. Bu
nedenle neo-klasik iktisat teorisine göre ekonomide her türlü müdahale şartları
engellenmelidir. Gerek iktidar teorisi gerekse de pazarlık teorisi, ücretlerin tespitinde
toplu pazarlık ve örgütlenmenin önemini vurgulamaktadır. Keynes, ekonomilerin eksik
istihdam düzeyinde de dengeye gelebileceğini ifade etmesiyle geleneksel iktisat
düşüncesinden ayrılır. Keynes, geleneksel iktisadın, gerek parasal ücret indirimleri
sayesinde reel ücretlerin düşürülmesi ile istihdam artışı sağlanabileceği düşüncesine,
gerekse de işçilerin, sendikalaşarak, pazarlık güçlerini artırmak yoluyla veya devletin
koruyucu tedbirler almasını sağlayarak ücretlerini yükseltmeyi başarmalarının, zorunlu
iv
olarak işsizliğe neden olacağı yönündeki düşüncelere karşı çıkar. Keynes, işçilerin çok
küçük dahi olsa parasal ücret indirimlerine karşı koyduklarını ve bu nedenle nominal
ücret katılığının olduğunu ifade etmektedir. İşçilerin örgütlenmelerini ve birlikte hareket
etmelerini de olumsuzlamamaktadır. Yatırım teorisi ile ücreti belirleyen olgu, marjinal
verimlilik teorisinde olduğu gibi üretkenlik olarak sunulmaktadır. Fakat, buradaki
farklılık, marjinal verimlilik teorisi işçinin üretimi üzerine yoğunlaşırken, yatırım teorisi,
emek girdisi ve ona yapılan yatırım üzerine yoğunlaşmaktadır. Yeni Keynesyen
yaklaşımlar olan, İçerdekiler-Dışardakiler Modeli, Etkin Ücret Teorisi ve Zımni
Sözleşme Modeli, ücret katılıkları ve eksik rekabet dikkate alınarak oluşturulmuş
yaklaşımlardır. Etkin Ücret Teorisi’ne göre, işçilerin fiziksel sağlıkları ve üretkenlikleri,
işgücüne ödenen ücretler ile pozitif bir ilişkiye sahiptir. Bu temelde firmalar, yüksek
ücret ödeyerek, işçilerin daha sağlıklı ve daha üretken olmalarını sağlarlar.
Yaptığımız uygulama çalışmaları göstermektedir ki; marjinal verimlilik teorisi
Türkiye İmalat Sanayiinde 1963-1998 döneminde, toplam ve özel kesimlerde açıklayıcı
olamamakta, kamu kesiminde ise, 20: Gıda, 25: Ağaç, 27: Kağıt, 33: Metalden gayri ve
34: Metal sektörlerinde açıklayıcılık gücüne sahipken, 22: Tütün ve 37: Elektrik
makinaları sektörlerinde ise kısmi açıklayıcılık gücüne sahiptir. Etkin ücret teorisi ise,
Türkiye İmalat Sanayiinde, 1963-1998 dönemi için, kısmi açıklayıcı bir özelliğe sahiptir.
Yani ücretler verimliliğin Granger anlamında nedenselidir. Daha açık bir deyişle, bazı
sektörlerde ücretler verimliliği öngörmemize olanak tanımaktadır. Sonuçların bazı
sektörlerde bu teoriyi desteklediği, bazılarında ise desteklemediği anlaşılmaktadır.
Sektörler gözönüne alındığında, Türkiye İmalat Sanayiinde göreceli olarak yüksek
ücretlerin var olduğu, sırasıyla, 31: Kimya, 21: İçki, 34: Metal, 37: Elektrik makinaları,
38: Taşıt araçları, 27: Kağıt, 36: Makine, 28: Matbaacılık ve 30: Kauçuk sektörlerinde,
ücretler ile emek üretkenliği arasında, ücretten verimliliğe doğru bir istatiksel
nedensellik ilişkisinin var olduğu gözlemlenmiştir. Bu nedensellik ilişkisinin yanında,
aynı zamanda bu sektörler, 1964-1998 dönemine ait saat başına emeğin ortalama
ürünündeki büyüme oranları, yani verimlilikteki artış oranları açısından, 28:
Matbaacılık sektörü dışında, Türkiye İmalat Sanayii sektörleri içinde ilk sıralarda yer
almaktadırlar.
Anahtar Kelimeler: Ücret Teorileri, Marjinal Verimlilik Teorisi, Etkin Ücret Teorisi,
Granger Nedensellik Testi.
v
ABSTRACT
WAGE THEORIES AND APPLICATIONS REGARDING WAGE
CONDITIONS IN THE TURKISH MANUFACTURING INDUSTRY
Uğur Bülent KAYTANCI
Ph. D. Dissertation, Department of Economics
Supervisor : Prof. Dr. Nejat ERK
January 2008, xiii + 254 pages
In this Ph. D. Dissertation, theories of wage determination have been examined;
“Marginal Productivity Theory,” a neo-classical approach and “Efficiency Wage
Theory,” a Keynesian approach, have been investigated using econometric methods. In
addition, an in debt study and a comparison of data have been made to start a discussion
regarding the structure of the wage formation in the Turkish Manufacturing Industry
and to determine the appropriate wage policies for Turkey.
The Classical Wage Theory relies on the expression of value by the labour
theory of value and the explanation of division by the factors of production. It is
assumed that competitive conditions exist in the economy under which the equilibrium
real wage is formed at the subsistence level. Marginal Productivity Theory differs from
Classical Wage Theory by the expression of value with marginal utility theory. Wage
equilibrium is formed where real wage is equal to the marginal product of labour.
Increasing workers’ bargaining power by unionizing and having the government impose
protective policies for workers who do not assent to a wage rate equal to marginal
productivity cause indispensable unemployment. For this reason, according to the neo-
classical theory, all sorts of intervention conditions in the economy should be prevented.
Both the power theory and the bargaining theory emphasize the importance of collective
bargaining and workers’ being organized in the determination of wages. Keynes differs
from orthodox economic thought as he suggests that economies can be in equilibrium
below the full employment level. Keynes disagrees with the orthodox economic ideas 1)
that the reductions in money wages can lower real wages and increase employment; and
2) that a wage push by workers via increasing their bargaining power by unionizing and
vi
having the government impose protective policies can lead to involuntary
unemployment. Keynes suggests a rigidness of wages because workers resist even small
reductions in the monetary wages they receive. He also does not denounce workers
getting organized and acting in unity. The issue that determines the wage in Investment
Theory is productivity as it is in the Marginal Productivity Theory. The difference here,
however, is that while the Marginal Productivity Theory concentrates on worker’s
production, Investment Theory focuses on labor input and investment in it. New
Keynesian approaches of the Insider-Outsider Model, Efficiency Wage Theory, and the
Model of Implicit Contracts are built by taking into account wage rigidities and
imperfect competition. According to the Efficiency Wage Theory, the physical health
and productivity of workers are positively related to the wages paid to workers. On this
basis, firms ensure that workers are healthier and more productive by paying higher
wages.
For the total, private, and public sections of the Turkish Manufacturing Industry,
the tests in this study indicate that the Marginal Productivity Theory is not explanatory
in all sectors of the total and private sections for the period of 1963-1998. However, the
Marginal Productivity Theory has explanatory power in the public section of 20: Food;
25: Wood; 27: Paper; 33: Different from Metal; and 34: Metal; and has partial
explanatory power in 22: Tobacco; and 37: Electrical machinery sectors of the industry.
The Efficiency Wage Theory, on the other hand, is partially explanatory in the Turkish
Manufacturing Industry for the 1963-1998 period. In other words, wages cause
productivity in a Granger sense. What this really means is that wages allow us to
foresee productivity in some sectors. The results support this theory in some sectors and
do not support in others. When all the sectors are considered, in the ones with relatively
high wages, 31: Manufacture of chemicals; 21: Beverage; 34: Metal; 37: Electrical
machinery; 38: Transport equipment; 27: Paper; 36: Machinery; 28: Printing; and 30:
Rubber, there exists a statistical causality relationship from wages to productivity. In
addition, these same sectors, with the exception of 28: Printing, are ranked among the
highest in term of per hour labor productivity growth among all the sectors of the
Turkish Manufacturing Industry for the 1964-1998 period.
Keywords: Wage Theories, Marginal Productivity Theory, Efficiency Wage Theory,
Granger Causality Test.
vii
İÇİNDEKİLER TABLOLAR LİSTESİ ................................................................................................ viii
ŞEKİLLER LİSTESİ .................................................................................................... ix
EK-1 - TABLOLAR LİSTESİ ....................................................................................... x
EK-2 - ŞEKİLLER LİSTESİ ....................................................................................... xii
GİRİŞ ............................................................................................................................... 1
BİRİNCİ BÖLÜM
ÜCRET TEORİLERİ 4
1.1. Klasik Yaklaşım ......................................................................................................... 4
1.1.1. Klasik Yaklaşımın Kendi Dönemi ile Kendinden Sonraki Dönemi
Açıklayıcılık Gücü Açısından Değerlendirilmesi ......................................... 11
1.2. William Stanley Jevons’un Görüşü ......................................................................... 30
1.3. Marjinal Verimlilik Teorisi ...................................................................................... 32
1.3.1. Türkiye İmalat Sanayiinde Marjinal Verimlilik Teorisinin Test Edilmesi ... 46
1.4. İktidar Teorisi .......................................................................................................... 57
1.5. Pazarlık Teorisi ........................................................................................................ 58
1.6. Satınalma Gücü Teorisi ........................................................................................... 60
1.7. John Maynard Keynes’in Ücret Yaklaşımı .............................................................. 61
1.8. Yatırım Teorisi ......................................................................................................... 66
1.9. İçerdekiler-Dışardakiler Modeli .............................................................................. 67
1.10. Etkin Ücret Teorisi ................................................................................................. 68
1.10.1. Türkiye İmalat Sanayiinde Etkin Ücret Teorisinin Test Edilmesi ............ 82
1.11. Zımni Sözleşme Modeli ....................................................................................... 103
İKİNCİ BÖLÜM
TÜRKİYE İMALAT SANAYİİ’NDE ÜCRETLERİN GELİŞİMİ
(1963-1998 Dönemi İçin) 108
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
ÜCRET POLİTİKASI ÖNERİLERİ 113
SONUÇ ........................................................................................................................ 116
KAYNAKÇA ............................................................................................................... 125
EKLER ........................................................................................................................ 131
ÖZGEÇMİŞ ................................................................................................................ 254
viii
TABLOLAR LİSTESİ
Tablo - 1 : Türkiye İmalat Sanayii Sektörleri .............................................................. 44
Tablo - 2 : 1980-1994 yılları arasında Türkiye İmalat Sanayiinde Yoğunlaşma ........ 56
Tablo - 3 : Dickey-Fuller Testlerin Özeti .................................................................... 86
Tablo - 4 : Birim Kök Test Süreci ............................................................................... 87
Tablo - 5 : Eş-bütünleşme Testi Sonucu (IUKI31 -- IAKI31) .................................... 90
Tablo - 6 : Hata Düzeltme Modeli (IUKI31 -- IAKI31) .............................................. 92
Tablo - 7 : Ücretten, Emeğin Ortalama Ürününe Doğru Granger Nedensellik
İlişkisi Tablosu .......................................................................................... 96
Tablo - 8 : Emeğin Ortalama Ürününden, Ücrete Doğru Granger Nedensellik
İlişkisi Tablosu ........................................................................................... 96
Tablo - 9 : Ücretten, Emeğin Ortalama Ürününe ve Emeğin Ortalama
Ürününden, Ücrete Doğru Granger Nedensellik İlişkisi Tablosu .............. 97
Tablo - 10 : Türkiye İmalat Sanayii’nde Ortalama Ücret ve Ort. APL için
Sektör Sıralamaları (1963-1998 Dönemi) ................................................ 113
ix
ŞEKİLLER LİSTESİ
Şekil - 1 : Geçimlik Ücret Teorisi .............................................................................. 6
Şekil - 2 : William Stanley Jevons’un Emek Teorisi ............................................... 31
Şekil - 3-a-b : Toplam Üretim Fonksiyonu (a) ve Emeğin Marjinal Ürünü (b) ............. 36
Şekil - 4-a-b : Klasik Modelde Çıktı ve İstihdamın Belirlenmesi .................................. 40
Şekil - 5 : Etkin Ücret Teorisi .................................................................................. 77
Şekil - 6 : Zımni Sözleşme ..................................................................................... 104
Şekil - 7 : Zımni Sözleşme’de Etkin Pazarlığın Belirlenmesi ................................ 106
x
EK-1 - TABLOLAR LİSTESİ
Tablo - I : Panel Veri Analizi Sonuçları .......................................................... 131
Tablo - II : Türkiye İmalat Sanayii'nde MPL (alt), MPL (hspl.), MPL (üst)
ve Saat Bş. Reel Ücret Değerleri (Toplam -T-) (1963-1998) ........ 134
Tablo - III : Türkiye İmalat Sanayii'nde MPL (alt), MPL (hspl.), MPL (üst)
ve Saat Bş. Reel Ücret Değerleri (Kamu -K-) (1963-1998) ........... 135
Tablo - IV : Türkiye İmalat Sanayii'nde MPL (alt), MPL (hspl.), MPL (üst)
ve Saat Bş. Reel Ücret Değerleri (Özel -Ö-) (1963-1998) ............. 136
Tablo - V : Türkiye İmalat Sanayii'nde Ort. MPL (alt), Ort. MPL (hspl.),
Ort. MPL (üst) ve Ort. Saat Bş. Reel Ücretler ile Ort. Saat Bş.
Reel Üc.ler'in Ort. MPL Değerlerine Oranları (T) (1963-1998) .... 137
Tablo - VI : Türkiye İmalat Sanayii'nde Ort. MPL (alt), Ort. MPL (hspl.),
Ort. MPL (üst) ve Ort. Saat Bş. Reel Ücretler ile Ort. Saat Bş.
Reel Üc.ler'in Ort. MPL Değerlerine Oranları (K) (1963-1998) ... 138
Tablo - VII : Türkiye İmalat Sanayii'nde Ort. MPL (alt), Ort. MPL (hspl.),
Ort. MPL (üst) ve Ort. Saat Bş. Reel Ücretler ile Ort. Saat Bş.
Reel Üc.ler'in Ort. MPL Değerlerine Oranları (Ö) (1963-1998) ... 139
Tablo - VIII : Türkiye İmalat Sanayii'nde Saat Bş. Reel Ücret - MPL (Saat
Bş. Emeğin Marj. Ürünü) Karş.ları (T - K - Ö) (1963-1998) ........ 140
Tablo - IX : Saat Bş. Reel Ücret - MPL (Saat Bş. Emeğin Marjinal Ürünü)
ve Ortalama Saat Başına Reel Ücret - Ortalama MPL Karş.ları
-Yıllar ve Dönemler- (1963-1998) (T - K - Ö) .............................. 141
Tablo - X : Saat Başına Sabit Ücretler (T) (1963-1998)
Birim Kök Testi Sonuçları ............................................................. 142
Tablo - XI : APL (Saat Başına) (T) (1963-1998) Birim Kök Testi Sonuçları ... 142
Tablo - XII : Saat Başına Sabit Ücretler (K) (1963-1998)
Birim Kök Testi Sonuçları ............................................................. 143
Tablo - XIII : APL (Saat Başına) (K) (1963-1998) Birim Kök Testi Sonuçları ... 143
Tablo - XIV : Saat Başına Sabit Ücretler (Ö) (1963-1998)
Birim Kök Testi Sonuçları ............................................................. 144
Tablo - XV : APL (Saat Başına) (Ö) (1963-1998) Birim Kök Testi Sonuçları ... 144
Tablo - XVI : İşçi Bş. Sabit Ücretler (T) (1963-98) Birim Kök Testi Sonuçları .. 145
Tablo - XVII : APL (İşçi Başına) (T) (1963-1998) Birim Kök Testi Sonuçları .... 145
xi
Tablo - XVIII : İşçi Başına Sabit Ücretler (K) (1963-1998)
Birim Kök Testi Sonuçları ............................................................. 146
Tablo - XIX : APL (İşçi Başına) (K) (1963-1998) Birim Kök Testi Sonuçları .... 146
Tablo - XX : İşçi Başına Sabit Ücretler (Ö) (1963-1998)
Birim Kök Testi Sonuçları ............................................................. 147
Tablo - XXI : APL (İşçi Başına) (Ö) (1963-1998) Birim Kök Testi Sonuçları .... 147
Tablo - XXII : Granger Nedensellik Testi Sonuçları ............................................. 148
Tablo - XXIII : APL ve Ücret için Büyüme Oranı (*100) Karşılaştırmaları
-Yıllar ve Dönemler- (1964-1998) (T - K - Ö) .............................. 189
Tablo - XXIV : Büyüme Oranı (*100) Karşılaştırmaları
(1964-80 ile 1981-98 Dönemleri arasında) (T) .............................. 190
Tablo - XXV : Büyüme Oranı (*100) Karşılaştırmaları
(1964-80 ile 1981-98 Dönemleri arasında) (K) ............................. 191
Tablo - XXVI : Büyüme Oranı (*100) Karşılaştırmaları
(1964-80 ile 1981-98 Dönemleri arasında) (Ö) ............................. 192
Tablo - XXVII : Türkiye İmalat Sanayii’nde Ortalama Ücret ve Ort. APL için
Sektör Sıralamaları (Verileriyle) (1963-1998 Dönemi) ................. 193
Tablo - XXVIII : Büyüme Oranları (*100) (1964-1998 Dönemi) (T) ....................... 194
Tablo - XXIX : Büyüme Oranları (*100) (1964-1998 Dönemi) (K) ....................... 194
Tablo - XXX : Büyüme Oranları (*100) (1964-1998 Dönemi) (Ö) ....................... 194
xii
EK-2 - ŞEKİLLER LİSTESİ
Şekil - I : 2-3 = 3: İmalat Sanayii (T) ............................................................ 195
Şekil - II : 2-3 = 3: İmalat Sanayii (K) ........................................................... 196
Şekil - III : 2-3 = 3: İmalat Sanayii (Ö) ........................................................... 197
Şekil - IV : 20 = 311+312: Gıda (T) ................................................................ 198
Şekil - V : 20 = 311+312: Gıda (K) ................................................................ 199
Şekil - VI : 20 = 311+312: Gıda (Ö) ................................................................ 200
Şekil - VII : 21 = 313: İçki (T) .......................................................................... 201
Şekil - VIII : 21 = 313: İçki (K) .......................................................................... 202
Şekil - IX : 21 = 313: İçki (Ö) .......................................................................... 203
Şekil - X : 22 = 314: Tütün (T) ....................................................................... 204
Şekil - XI : 22 = 314: Tütün (K) ...................................................................... 205
Şekil - XII : 22 = 314: Tütün (Ö) ...................................................................... 206
Şekil - XIII : 23 = 321: Dokuma (T) ................................................................... 207
Şekil - XIV : 23 = 321: Dokuma (K) .................................................................. 208
Şekil - XV : 23 = 321: Dokuma (Ö) .................................................................. 209
Şekil - XVI : 24 = 322+324: Kundura (T) .......................................................... 210
Şekil - XVII : 24 = 322+324: Kundura (K) .......................................................... 211
Şekil - XVIII : 24 = 322+324: Kundura (Ö) .......................................................... 212
Şekil - XIX : 25 = 331: Ağaç (T) ........................................................................ 213
Şekil - XX : 25 = 331: Ağaç (K) ........................................................................ 214
Şekil - XXI : 25 = 331: Ağaç (Ö) ........................................................................ 215
Şekil - XXII : 26 = 332: Mobilya (T) ................................................................... 216
Şekil - XXIII : 26 = 332: Mobilya (Ö) .................................................................. 217
Şekil - XXIV : 27 = 341: Kağıt (T) ........................................................................ 218
Şekil - XXV : 27 = 341: Kağıt (K) ....................................................................... 219
Şekil - XXVI : 27 = 341: Kağıt (Ö) ....................................................................... 220
Şekil - XXVII : 28 = 342: Matbaacılık (T) ............................................................. 221
Şekil - XXVIII : 28 = 342: Matbaacılık (K) ............................................................. 222
Şekil - XXIX : 28 = 342: Matbaacılık (Ö) ............................................................. 223
Şekil - XXX : 29 = 323: Kürk ve deri (T) ............................................................ 224
Şekil - XXXI : 29 = 323: Kürk ve deri (Ö) ............................................................ 225
xiii
Şekil - XXXII : 30 = 355+356: Kauçuk (T) ............................................................ 226
Şekil - XXXIII : 30 = 355+356: Kauçuk (Ö) ........................................................... 227
Şekil - XXXIV : 31 = 351+352: Kimya (T) ............................................................. 228
Şekil - XXXV : 31 = 351+352: Kimya (K) ............................................................. 229
Şekil - XXXVI : 31 = 351+352: Kimya (Ö) ............................................................. 230
Şekil - XXXVII : 32 = 353+354: Petrol ve kömür (T) .............................................. 231
Şekil - XXXVIII : 32 = 353+354: Petrol ve kömür (K) .............................................. 232
Şekil - XXXIX : 32 = 353+354: Petrol ve kömür (Ö) .............................................. 233
Şekil - XL : 33 = 361+362+369: Metalden gayri (T) ........................................ 234
Şekil - XLI : 33 = 361+362+369: Metalden gayri (K) ....................................... 235
Şekil - XLII : 33 = 361+362+369: Metalden gayri (Ö) ....................................... 236
Şekil - XLIII : 34 = 371+372: Metal (T) ............................................................... 237
Şekil - XLIV : 34 = 371+372: Metal (K) .............................................................. 238
Şekil - XLV : 34 = 371+372: Metal (Ö) .............................................................. 239
Şekil - XLVI : 35 = 381: Madeni eşya (T) ............................................................ 240
Şekil - XLVII : 35 = 381: Madeni eşya (K) ............................................................ 241
Şekil – XLVIII : 35 = 381: Madeni eşya (Ö) ............................................................ 242
Şekil - XLIX : 36 = 382: Makine (T) .................................................................... 243
Şekil - L : 36 = 382: Makine (K) .................................................................... 244
Şekil - LI : 36 = 382: Makine (Ö) .................................................................... 245
Şekil - LII : 37 = 383: Elektrik makinaları (T) ................................................. 246
Şekil - LIII : 37 = 383: Elektrik makinaları (K) ................................................. 247
Şekil - LIV : 37 = 383: Elektrik makinaları (Ö) ................................................. 248
Şekil - LV : 38 = 384: Taşıt araçları (T) ........................................................... 249
Şekil - LVI : 38 = 384: Taşıt araçları (K) ........................................................... 250
Şekil - LVII : 38 = 384: Taşıt araçları (Ö) ........................................................... 251
Şekil - LVIII : 39 = 385+390: Muhtelif (T) .......................................................... 252
Şekil - LIX : 39 = 385+390: Muhtelif (Ö) .......................................................... 253
1
GİRİŞ
Eğitimsiz bir yurttaştan tutun da doktora tez aşamasındaki bir doktora
öğrencisine kadar hangi kişiye sorarsanız sorun, Türkiye’nin temel sorununu kalkınma
olarak tanımlayacaktır. Acı bir gerçek olarak bilmekteyiz ki, Türkiyemiz, potansiyelinin
altında bir gelişmişlik düzeyine sahiptir. Sorun yetersiz kalkınma düzeyi olduğuna göre,
çözüm de kalkınmayı sağlayacak politikaları geliştirmek ve uygulamak olmaktadır.
Elbette kalkınma çok boyutludur ve her bir boyutu birbiriyle içiçe bir ilişkiye sahiptir.
Ancak, Türkiye’nin kalkınmasının birinci ve en önemli boyutu iktisadi kalkınmadır.
Kalkınma sürecinin önemli bir boyutu işgücü verimliliğidir; bunu sağlayacak en önemli
unsurlar ise teknolojik gelişme ve teknolojinin üreticisi ve uygulayıcısı olan işgücüdür.
Ücretler de işgücü verimliliğinin en önemli belirleyicisidir. Bu düşünceden hareketle,
kalkınmamızı sağlayacak temel unsurun, teknolojik gelişme ve uygun ücret politikaları
olduğunu düşünmekteyiz.
Çalışmamızda ücret teorileri yazını aşağıdaki başlıklar içerilecek şekilde teorik
açıdan incelenmektedir:
a) Klasik Yaklaşım
b) William Stanley Jevons’un Görüşü
c) Marjinal Verimlilik Teorisi
d) İktidar Teorisi
e) Pazarlık Teorisi
f) Satınalma Gücü Teorisi
g) John Maynard Keynes’in Ücret Yaklaşımı
h) Yatırım Teorisi
i) İçerdekiler-Dışardakiler Modeli
j) Etkin Ücret Teorisi
k) Zımni Sözleşme Modeli
Günümüzde ücret teorileri yazınını incelediğimizde, neo-klasik bir yaklaşım
olan “Marjinal Verimlilik Teorisi” ve Keynesyen bir yaklaşım olan “Etkin Ücret
2
Teorisi”nin önemli bir yer kapladığını görebiliriz. Ücret politikası belirlemelerine ilişkin
temel görüşler özellikle bu iki yaklaşım çerçevesinde oluşmaktadır. Bu nedenle
çalışmamızda bu iki yaklaşım, Türkiye İmalat Sanayii’nde ücretlerin belirlenmesine
ilişkin uygun ücret politikalarının ortaya konulmasını sağlayabilmek için aynı zamanda
ekonometrik analizlere tabi tutulmaktadır.
Türkiye’nin iktisadi kalkınmasının sanayileşme ile mümkün olabileceğini
düşündüğümüzden, panel veri analizi ve Granger nedensellik sınamasından oluşan
ekonometrik analizlerimizi Türkiye İmalat Sanayii verilerini kullanarak
gerçekleştirmekteyiz. Ekonometrik analizlerin yanında, şu iki karşılaştırmalı veri
incelemesini de yapmaktayız: İlk olarak reel ücret artış hızıyla işgücü ortalama
verimlilik artış hızının bir karşılaştırması yapılmaktadır. Amacımız reel ücret artış
hızının, işgücü ortalama verimlilik artış hızının altında ya da üstünde kalıp kalmadığını
anlamaktır. İkincisi, saat ve işçi başına ücretlerdeki büyüme oranı ve ücretleri doğrudan
etkileyen değişkenlerin 1 büyüme oranlarının 1964-1980 dönemindeki değerleri ile
1981-1998 dönemindeki değerleri karşılaştırılmaktadır.
Yaptığımız tüm teorik incelemeler ile uygulama çalışmaları sonucunda Türkiye
İmalat Sanayiinde ücret yapısının nasıl olduğunu ve Türkiye için uygun ücret
politikalarının nasıl olması gerektiğini tartışmaya açmayı amaçlamaktayız.
Ücretin Tanımı
1982 tarihli T.C. Anayasası’nda ücret, Madde 55’te, şöyle tanımlanmaktadır:
MADDE 55 - Ücret emeğin karşılığıdır.
Devlet, çalışanların yaptıkları işe uygun adaletli bir ücret elde etmeleri ve diğer sosyal
yardımlardan yararlanmaları için gerekli tedbirleri alır.
1 Saat başına emeğin ortalama ürünü, işçi başına emeğin ortalama ürünü, katma değer, işgücüne yapılan toplam ödemeler, yılda çalışılan işçi-saat toplamı, çalışanların yıllık ortalama sayısı.
3
Asgarî ücretin tespitinde çalışanların geçim şartları ile ülkenin ekonomik durumu da
gözönünde bulundurulur.
İş Kanunu’nda ise ücret, 22.05.2003 kabul tarihli 4857 sayılı kanun’da, Madde
32’de, şöyle tanımlanmaktadır.
MADDE 32. - Genel anlamda ücret bir kimseye bir iş karşılığında işveren veya üçüncü
kişiler tarafından sağlanan ve para ile ödenen tutardır.
Ücretin yasalarımızdaki tanımı böyledir. Cahit Talas, ücreti şöyle tanımlıyor;
Ücret, bir iş karşılığında işveren tarafından işçiye saat başına, gündelik, haftalık, onbeş
günlük veya aylık olarak ödenen para ve para ile belirlenebilen malların oluşturduğu bir
gelirdir.
Ayrıca, ücret için, işçilerin teknik bilgilerini ve enerjilerini işverenin emrine
vermelerine karşılık elde ettikleri her türlü kazanç ücreti oluşturur, tanımını “Industrial
Relations Review, London, 1944, s. 172”den aktarmaktadır (Talas, 1976, 5-6).
Benzer bir tanımlamaya göre de ücret, gelir temin etmek amacıyla sarfedilen
fikri ve bedeni enerji anlamındaki emeğin değeri ve karşılığıdır (Çubuk, 1970, 9, 11-12,
17).
4
BİRİNCİ BÖLÜM
ÜCRET TEORİLERİ
Ücret teorilerini aşağıdaki gibi sınıflandırabiliriz (Lordoğlu, Özkaplan ve
Törüner, 1999, 137-149; Talas, 1976, 10-22; Dunn ve Rachel, 1971, 29-51; Morgan,
1962, 51-84; Dunlop, 1966, 3-13; Johnson, 1966, 31-38; Gasparini, 1966, 39-47; Artan,
1981, 19-37; Önsal, 1992, 64-70; Yücel, 1980, 3-14; Korkmaz, Turan ve Turunç, 1985,
10-14; Dirimtekin, 1966, 5-23; Astarlıoğlu, 1978, 2-7; Zaim, 1986, 208-236; Yıldırım,
1999, 112-120);
a) Klasik Yaklaşım
b) William Stanley Jevons’un Görüşü
c) Marjinal Verimlilik Teorisi
d) İktidar Teorisi
e) Pazarlık Teorisi
f) Satınalma Gücü Teorisi
g) John Maynard Keynes’in Ücret Yaklaşımı
h) Yatırım Teorisi
i) İçerdekiler-Dışardakiler Modeli
j) Etkin Ücret Teorisi
k) Zımni Sözleşme Modeli
Çalışmamızda, Klasik Yaklaşım, Marjinal Verimlilik Teorisi, John Maynard
Keynes’in Ücret Yaklaşımı ve Etkin Ücret Teorisi üzerinde yoğunlaşacağız.
1.1. Klasik Yaklaşım
J. D. Dunn--Frank M. Rachel, Chester A. Morgan, Cahit Talas, Gülten Kazgan
ve Kuvvet Lordoğlu--Nurcan Özkaplan--Mete Törüner, klasik yaklaşımı, benzer bir
sınıflandırma ile iki grup halinde değerlendiriyorlar. Bunlar, J. D. Dunn--Frank M.
5
Rachel ve Chester A. Morgan’da Geçimlik Ücret Teorisi ve Ücret Fonu Teorisi, Cahit
Talas’ta, Klasik Doğal Ücret Kuramı ve Ücret Fonu Kuramı, Gülten Kazgan’da, Emek
Arzı Teorisi (Adam Smith, David Ricardo, Malthus) ve Emek Talebi ve Ücret Fonu
Teorisi (J. S. Mill), Kuvvet Lordoğlu, Nurcan Özkaplan, Mete Törüner’de ise Klasik
Teori veya Tunç Yasası ve Ücret Fonu Teorisi şeklindedir (Dunn ve Rachel, 1971, 33-
37; Morgan, 1962, 54-60; Talas, 1976, 10-12; Kazgan, 1993, 78-80; Lordoğlu vd., 1999,
137-138).
Toplumdaki sınıfları yansıtan üç üretim girdisinden biri olan emek ve bunun
geliri olan ücret için klasik iktisatçıların söyledikleri, birbirine yakındır. Buna göre,
emek arzı nüfusa bağlıdır; nüfus da, bir içsel (endojen) değişken niteliğiyle ücret
haddine dayanır. Daha sonra Ferdinand Lassalle’in ‘Tunç Kanunu’ diye niteliyeceği
klasik emek arzı ve ücret teorisi, düşük ücret hadlerini ‘haklı göstermek’ gibi bir amaç
taşır. Lassalle, doğal ücretin ancak, enaz fizyolojik ihtiyaçları karşılayacağı ve nüfusun,
özellikle fakir aileler nezdinde hızla artmasından ötürü, yükselmeyeceği bir durumda
klasiklerin doğal ücretinin ençok ücret sayılması gerektiğini ortaya koymuştur. Emek
talebi teorileri ‘Ücret Fonu’ ile ifade edilir. ‘Marjinal verim’ teorisinin ilkel bir ifadesi
olan bu teori, kapitalist-girişimcinin sağladığı kapital stoku ve buna bağlanan ücret fonu
büyümeksizin ücret haddini artırmanın olanaksızlığını gösterir. Klasik sistemde ücret
dengesi ancak geçimlik düzeyde oluşur (Kazgan, 1993, 78; Talas, 1976, 11).
Klasik Doğal Ücret Kuramı, diğer bir ifadeyle Geçimlik Ücret Teorisi veya
Emek Arzı Teorisi, şu genelleştirmeyi yapar; uzun dönemde ücret düzeyi geçimlik
düzeyde oluşacaktır. Kısa dönemde, ücret düzeyi, geçimlik düzeyin üzerine çıkacak ya
da altına düşecektir. Ücretin geçimlik düzeyin üzerine çıkması ya da altına düşmesi
nüfusun artmasına ya da azalmasına neden olacaktır. Nüfustaki artma ya da azalma
ücret düzeyini düşürecek ya da artıracaktır ve uzun dönemde ücret geçimlik ücret
düzeyine tekabül edecektir. Durumu J. D. Dunn ve Frank M. Rachel şekille şöyle
gösteriyorlar:
6
Şekil - 1: Geçimlik Ücret Teorisi
Ücretlerin iyi (yüksek) olduğu zamanlarda nüfus artacaktır. Böyle iyi
zamanlarda, işçiler daha çok yiyecek satınalabilirler. Daha fazla yiyeceğin (daha iyi
beslenmenin) anlamı daha çok çocuk ve kötü beslenme ve hastalıklardan kaynaklanan
ölümlerin daha az olması demektir. Nüfusun daha fazla olması ise mevcut gıda durumu
nedeniyle kişi başına düşen gıda miktarının azalmasına yolaçacaktır. Kötü beslenme ve
şiddetli açlık bu çevrimsel sürecin sonuçları olacaktır ve insanlığın bu belaları öldürücü
hastalıklarla birleştiğinde nüfusun azalması kaçınılmazdır. Emeğin azalması ücret
düzeyinin artmasına neden olur ve ücret düzeyindeki artış ve düşüş şeklindeki bu
çevrimler sürekli tekrarlanır. Sonuçta, daha önce de söylendiği gibi, uzun dönemde,
ücret, geçimlik ücret düzeyine tekabül edecektir (Dunn ve Rachel, 1971, 33-34; Morgan,
1962, 54).
Geçimlik ücretten kastedilen ise; yaşamını sürdürebilmesi için, bir işçinin, en
çok gerekli olan tüketim mallarını sağlamaya yeter bir düzeyde oluşan ve işçiye,
emeğinin karşılığı olarak verilen para veya maldır. ... ücretin miktarını belirleyen temel
etken, işçinin bedensel ihtiyaçlarıdır. İşçinin bedensel ihtiyaçlarına bağlandığı içindir ki,
liberal düşünürlerden Cantillon, Turgot ve Adam Smith tarafından ortaya konulup
Kısa Dönem Ücret Oranı
Uzun Dönem Ücret Oranı (Geçimlik Düzey)
Reel Ücret Oranı
Emek Birimleri (Nüfus)
7
David Ricardo’nun düşüncesinde geliştirilen bu kurama Doğal Ücret Kuramı adı
verilmiştir.
Adam Smith’e göre ücret, öyle bir düzeyde bulunmalıdır ki, işçi yaşamını
sürdürebilmeli ve kuşak kurabilmelidir. Ücret, böyle bir düzeyin altında kalırsa, işçi
kuşağı birinciden sonra yok olmaya katlanmak zorundadır (Talas, 1976, 10). Çünkü,
“Her hayvan türü, tabii olarak, geçimlik vasıtalardaki artışa orantılı olarak artar ve
hiçbir tür, hiçbir zaman, bundan daha fazla artamaz.”1 Bu anlayışa göre, ücret haddi
nüfusun büyüklüğünü belirler; ücret haddi arttıkça nüfus artar, azaldıkça nüfus azalır.
Geçimlik mallardan oluşan ücretin artması erken evlenmeyi ve çocuk yapmayı teşvik
yoluyla, doğum hadlerini yükseltir; çocuk ölümlerini azaltışı da ölüm hadlerini azaltır.
Bu bakımdan, nüfus, dolayısıyla emek arzı artışı, geçimlik mallar anlamında ücret
haddindeki artışa bağlıdır. Ücret hadleri düştüğünde tersi geçerlidir. Ne var ki, fiili ücret
haddinin altına düşmeyeceği, bir geçimlik ücret haddi vardır. Geçimlik ücret haddi,
işçilerin sayıca artmak ya da azalmaksızın yaşamasını sağlayacak bir fizyolojik asgariyi
gösterir (Kazgan, 1993, 78).
Turgot, Adam Smith’in bu görüşünü biraz daha açıklayarak ve Smith tarafından
iyi belirlenmiş bulunan düşünceye aydınlık getirmeye çalışarak demiştir ki, sanılmasın
ki, ücret o derece düşük bir düzeyde kalacaktır ki, işçiye, ancak açlıktan ölmeyecek bir
yaşam sağlıyacaktır. Az da olsa, öteki ihtiyaçlarını ve zevklerini karşılamak
olanağından ve hastalığında, işsiz kaldığında, hiç olmazsa bir süre geçimini mümkün
kılacak biriktiriminden onu tamamiyle yoksun bırakacak yetersiz bir düzeyde
olmayacaktır (Talas, 1976, 10-11).
Yine Smith’e dönersek, ona göre, eğer piyasadaki fiili ücret haddi, geçimlik
düzeyin üzerine çıkarsa, “Emeğin getirisi, emekçilerin evlenmesini ve sayısının
çoğalmasını teşvik edecektir, ...”2 Fakat, artan nüfus, kısa bir süre sonra ücret haddini
düşürecektir. Fiili ücret geçimlik ücrete eşit olduğunda, nüfus sabit kalacaktır. Gerçekte,
nüfus, dolayısıyla emek arzı ile diğer malların arzı arasında bir fark yoktur.
1 Adam Smith (1930), An Inquiry into the Nature and Causes of the Wealth of Nations, Cilt I (ed. E. Cannan) (5. Bs.), London: Methuen and Co., s. 81. Aktaran (Kazgan, 1993, 78). 2 Adam Smith (1930), i.b.i.d., s. 82. Aktaran (Kazgan, 1993, 78).
8
Aynı fikirler, Ricardo’da da vardır. Sadece, Ricardo, geçimlik ve fiili ücret
yerine, tabii ve piyasa ücreti diye ayrım yapar. Tabii ücret, “İşçilerin yaşamasını ve
sayıca artmaksızın veya azalmaksızın, neslini sürdürmesini sağlayan bir fiyattır.” 1
Piyasa ücreti arz ve talep tarafından belirlenir: “Eğer piyasa fiyatı tabii fiyatın üstüne
çıkmışsa, işçi mutlu ve refah içindedir; hayatın zevklerini, geçimlik vasıtaları daha
büyük bir oranda elde edebilir, dolayısıyla, sağlıklı ve büyük bir aile yetiştirebilir. Fakat,
yüksek ücretlerin nüfus artışını teşviki dolayısıyla işçi sayısı artarsa, ücretler tekrar tabii
fiyatına iner; hatta, bir tepki olarak, bunun da altına inebilir. ... Ancak maddi
yoksunlukları bunların sayısını azalttığı veya işçi talebi yükseldiği zamandır ki, piyasa
fiyatı, emeğin tabii fiyatına yükselir”2 (Kazgan, 1993, 78-79). İşgücünün fiyatını doğal
düzeyinin üstüne çıkarmaya çalışan hükümet veya sendikaların gayretleri bu anlamda
çalışanların aleyhine olacaktır. Kısaca bu tür faaliyetler, hemen nüfus artışını getireceği
için başarı şansları bulunmamaktadır (Lordoğlu vd., 1999, 138).
David Ricardo’nun düşüncesinde, ücret, yaşamı sürdürebilmek için yalnız
fizyolojik bakımdan gerekli olanı sağlamakla yetinmeyecektir. Ücret, gereksinimleri
karşılamalı ve işçi ile birlikte ailesine de bazı zevkler sağlamalıdır. Ona,
alışkanlıklarının bir gereksinim durumuna getirdiği yararlı sade eşyalar satın almaya
olanak vermelidir, ve, esasında da böyledir. Öte yandan, doğal (tabii) ücret çağlara ve
ülkelere göre, başka bir deyimle zaman ve yer içinde değişir. Şunu da açıklamak
yerinde olur ki, öteki klasik düşünürler gibi Ricardo da, ücreti para olarak değil mal
biçiminde düşünmektedir. O halde malların fiyatları yükseldiği zaman ücret de ister
istemez artacaktır (Talas, 1976, 11).
Ricardo, gözlemlerini Thomas Malthus’un nüfus teorisi ile bağlantılandırır
(Morgan, 1962, 58). “Malthus, nüfusun, daima geçimlik vasıtaları aşmak eğiliminde
olduğunu, ancak bazı engeller dolayısıyla aşamadığını öne sürer. Teori, dört temel ilke
içinde özetlenebilir: a) Nüfus, kaçınılmaz biçimde geçimlik vasıtalarla sınırlanmıştır; b)
Geçimlik vasıtalar arttığında, güçlü engellerle baskı altında tutulmuyorsa, nüfus da artar;
c) Bu engeller, ahlaki kayıtlar, kötülük ve sefalet diye özetlenebilir: Pozitif etkenler
harpler, açlık, sefalet, sefahat gibi ölüm hadlerini yükselten olaylar; önleyici (preventive) 1 David Ricardo (1951), Principles of Political Economy and Taxation, The Works and Correspondance of David Ricardo (Ed. P. Sraffa), cilt I, Cambridge University Press, s. 93. Aktaran (Kazgan, 1993, 79). 2 David Ricardo (1951), i.b.i.d., s. 94. Aktaran (Kazgan, 1993, 79).
9
etkenler doğum hadlerini düşüren sefahat ve ahlaki kayıtlardır; d) Nüfus, geometrik bir
diziye göre (1, 2, 4, 8, 16, 32, ...), oysa gıda maddeleri üretimi, bir aritmetik diziye göre
(1, 2, 3, 4, ...) artmak eğilimindedir” (Kazgan, 1993, 79).
“Malthus, ücret teorisini nüfus teorisine dayandırır: Ücret, artan nüfus
dolayısıyla geleneğin belirlediği bir geçimlik düzeye düşmek eğilimindedir” (Kazgan,
1993, 79).
Malthus ve Ricardo’dan çıkartılacak olan sonuç şudur: Çalışan sınıfın üyelerinin
uzun dönem refahı, onların artış oranlarının düzenlenmesiyle sağlanabilir (Morgan,
1962, 58).
Toparlayacak olursak, anlıyoruz ki, “Klasik doktrine göre birbirine geçer kapları
andıran otomatik bir mekanizma, doğal ücret ile cari ücret arasındaki dengeyi sağlar.
Eğer, cari ücret çok düşük ise, işçiler yaşamak ve ailelerini geçindirebilmek için yeter
olanaklara malik olamayacaklardır. Yeterli gıda alıp beslenemiyeceklerinden,
hastalıklara karşı koyamıyacaklardır. Bunun bir sonucu olarak işgücü sayısında bir
azalma olacak, emek talebi ile emek arzı arasında bu suretle ortaya çıkacak dengesizlik
ücretlerin yükselmesini gerektirecektir. Bunun tersine, eğer cari ücretler çok yüksek ise,
işgücü sayısında bir süre sonra ortaya çıkacak artış nedeniyle emek talebi emek arzını
karşılayamayacağından, işsizlikle birlikte ücretlerin düzeyinde de bir azalma kendisini
gösterecektir” (Talas, 1976, 11). Nüfus, ücretin, geçimlik düzeyin üstünde ya da altında
olup olmadığına göre değişken olacak (Malthus’un doktrininde olduğu gibi), ancak
uzun dönemde nüfustaki bu değişkenlik ücret düzeyini geçimlik seviyeye doğru
yönlendirecektir (Dunlop, 1966, 6).
Ücret Fonu Kuramı; özellikle John Stuart Mill tarafından temsil edilen bu
kuramdaki ana düşünce, emek talebinin ve bunun sonunda ücretin, üretim içinde
önceden var olan belirli bir fonun miktarına bağlılığıdır. Bir ülkede girişimciler
tarafından, ücretlerin ödenmesi için bir fon kurulur. Bu fon, geçim araçlarının miktarı
veya kapitalistlerin emek için harcamaya karar verdikleri değişken sermayedir (Talas,
1976, 12-13; Dunlop, 1966, 5; Donoghue, 1997, 84).
10
“Kapitalistler üretim sürecinde işçileri, makineler ve aletlerle donatır; bunlar,
sabit sermayeyi oluşturur. Fakat, üretim dönemi boyunca işçilerin tüketeceği gıda
maddesi, giyim eşyası ve diğer tüketim malları da bulunmalıdır; bunlar, nakdi ücretlerin
mal karşılığıdır ve ekonominin kapital stokunun bir kısmıdır. İşçilere ödenen ücret,
kapital stokundan yapılan bir ‘öndelik’ (avans) niteliğindedir. İşçilerin üretim dönemi
süresince geçimini sağlayacak malların oluşturduğu bu kaynak, ‘ücret fonu’dur;
büyüklüğü, ekonominin kapital stokunun büyüklüğüne bağlıdır” (Kazgan, 1993, 80).
Belirli bir zamanda (bu zaman belirli bir üretim periyodudur ve bu tarımsal bir
ekonomi için bir hasat dönemidir) ücretleri ödemeye ayrılan sermaye bir önceki
dönemde üretilen malların satışından doğar. Teoriye göre, bütün tip ve kalitedeki emek
birimleri normal emeğe indirgenir ve tek bir ücret düzeyinin var olduğu öngörülür.
İşgücü düzeyinin ne olduğu da belirlidir. Emek talebi, üretimde önceki ücretler
tarafından belirlenir. Buna göre, ücretlerin düzeyi, ücret fonunun çalışan işçi sayısına
bölünmesinden elde olunan sonuca göre oluşur. (Diyelim ücret fonu 100 TL., önceki
dönemin ücret düzeyi 10 TL., o halde işverenler 10 işçi talep edecek ve buna uygun
üretim örgütlenmesinde bulunacaklardır, gerçekleşen işgücü hacmine göre ise ücret
düzeyi ortaya çıkacaktır, 10 işçi istihdam edilirse ücret 10 TL. olacak, 11 işçi istihdam
edilirse ücret 9,9 TL. olacak, 9 işçi istihdam edilirse ücret 11,1 TL. olacaktır) (Talas,
1976, 13; Dunlop, 1966, 5; Donoghue, 1997, 84; Ekelund, 1976, 67-68; Davanzati,
2002, 466).
Ücretin düzeyi, işgücünün hacmi ile ücretlerin ödenmesine ayrılan ve
değişmeyen fon arasındaki ilişkiye bağlıdır. John Stuart Mill’in belirttiği gibi; ücretler,
ne istihdam edilen emek için ayrılan fonlar arttırılmadıkça ya da işe girmek için
yarışanların sayısı azaltılmadıkça, artabilir, ne de emeğe ödenecek fonlar azaltılmadıkça
ya da ödeme yapılan işçilerin sayısı artmadıkça, azalabilir. Anlaşılmaktadır ki, ücretler,
istihdam edilen emek nüfusu ile emek satın alımında kullanılan sermaye arasındaki
orana bağlıdır. Ücret fonu kısa dönemde sabit olduğuna göre de, işçilerin yaşama
düzeylerinin iyileştirilmesi, ancak sayılarının azalması ile mümkün olur (Talas, 1976,
13; Morgan, 1962, 58-59; Donoghue, 1997, 83-84).
Mark Donoghue’nin vulgar ücret fonu teorisi, Jr. Robert B. Ekelund’un ise ücret
fonu teorisinin naive (saf) versiyonu, olarak nitelendirdikleri John Stuart Mill’in bir
11
tarım toplumuna dayalı bu analizleri yanında, aynı zamanda Mill, dönemindeki,
ekonomik, politik ve sosyal değişimleri de tartışmakta, özellikle sendikaların ortaya
çıkışı ile, ücretin belirlenmesinde, işçiler ile işverenler arasındaki toplu pazarlıkların
artan önemine değinmektedir (Donoghue, 1997, 85; Ekelund, 1976, 67-68).
Mill, Principles of Political Economy (1848)’de, ücretlerin artırılmasının tek
yolunun, değişken sermaye stokunun sabit olması halinde, çalışan sayısının azaltılması
olduğunu söylerken, Longue ve Thorton’un eleştirileri karşısında, Fortnightly Review
(1869)’da yazdığı yazısında, sendikaların toplu pazarlık yoluyla ücretleri
artırabileceğini ifade etmektedir. Hatta daha da ileri giderek, aslında hiç te tatmin
olmadığı teorisini, yazdığı bu yazıda reddetmeye kadar gitmiştir. Ancak, Principles of
Political Economy’nin izleyen baskılarında herhangi bir değişiklik yapmamak suretiyle
bir anlamda ücret fonu teorisini (Mark Donoghue’in deyişiyle, vulgar ücret fonu
teorisini) yine de savunmaktaydı (Donoghue, 1997, 87-96; Kazgan, 1993, 387; Ekelund,
1976, 71-74; Davanzati, 2002, 465-469).
1.1.1. Klasik Yaklaşımın Kendi Dönemi ile Kendinden Sonraki Dönemi
Açıklayıcılık Gücü Açısından Değerlendirilmesi
Klasik ücret teorisinin ortaya çıkışı ve gelişimi, 18. yüzyıl sonları ile 19. yüzyıl
başlarına, hatta ortalarına kadar geçen bir süreyi kapsar. Sonrasında, bu teorinin
günümüze (21. yüzyıla) kadar geçen süreçte, eksik, yetersiz ve hatta geçersiz yanlarına
ilişkin fikirler ileri sürülmüştür (ve hatta klasik ücret teorisine katkıda bulunan
yazarların kendi aralarında da çelişkiler ve farklılıklar vardır). Biz şimdi bu fikirlerin bir
kısmına değineceğiz. Ancak şunu belirtmeliyiz ki, klasik ücret teorisini kendi özgün ve
tarihi koşulları içerisinde değerlendirmek gerekir. Bu manada, klasik ücret teorisinin
gerek kendi dönemini gerekse de günümüze kadar olan kendisinden sonraki dönemi
açıklayıcılık gücü açısından eksikliklerini, yetersizliklerini ve geçersizliklerini
bulabilirsek te, günümüze kadar olan kendisinden sonraki dönemin ekonomik yapısına
cevap veremiyecek bazı yanlarının bir kısmı ise kendi özgün ve tarihi koşullarının
teorisi olduğundan dolayı o dönemin koşullarına özgü teorik açıklamalar niteliğinde
olduğundan, bunları eksiklik, yetersizlik ve geçersizlik olarak nitelendirmemiz doğru
olmayacaktır.
12
Öncelikle, klasik ücret teorisini oluşturanların iktisadi yapının işleyişine ilişkin
değerlendirmelerine bir bakalım ve sonra da, bu yapıyla birebir ilişkisi olan klasik ücret
teorisinin öngörülerini (bu öngörüler genel manada olup, tüm yazarların ortak fikrini
içermez, ayrıca, yukarıda belirttiğimiz gibi, yazarların kendi aralarında da çelişkiler ve
farklılıklar söz konusudur) sıralayalım;
İktisadi Yapının İşleyişi; Ekonomi, gerek faktör piyasası gerekse de mal piyasası
itibariyle rekabetçi bir yapıda olup, ekonomide, arzın kendi talebini yaratarak tam
istihdam düzeyinde dengeye ulaşılması; sermayenin marjinal etkinliğinin faizi
belirlemesi (faizin esnekliği sayesinde), genel düzeyde bir oran oluşunca, firmaların bu
orana ulaşana kadar üretim ve yatırım yapması, üretimin ücret esnekliği sayesinde
gerekli istihdamı kullanabilmesi (ücret düzeyinin geçimlik düzeyde oluşu da gözönüne
alınarak) ve üretilen mala fiyat esnekliği sayesinde gerekli talebin oluşması şeklinde bir
süreç ile olmaktadır. Tam istihdam düzeyinin oluşmasını sağlayan koşullar fiyat, faiz ve
ücret esnekliğidir. Bu sayededir ki, yaratılan gelirin tamamı harcanmaktadır (tasarruf
edilen gelir ise faiz sistemi sayesinde yatırıma dönüştürülerek harcanacaktır ve böylece
ekonomide kullanılmayan gelir kalmayacaktır).
Faiz esnekliği sayesinde, tasarruflar yatırımlardan fazla ise faizler düşer ve
bunun sonucunda yatırımlar artarken, tasarruflar azalır ve en sonu tasarruf-yatırım
dengesi oluşur. Şayet yatırımlar tasarruftan fazla ise (yani tasarruflar yatırımları
karşılamıyorsa), bu faizleri artıracak, sonuçta yatırımlar azalırken, tasarruflar artacak ve
tasarruf-yatırım dengesi oluşacaktır.
Ücret esnekliği sayesinde, işgücü piyasasında talep arzdan fazla ise ücretler
yükselecek, bu nedenle işgücü talebi azalırken arz artacaktır ve işgücü arz ve talebi
dengeye ulaşacaktır, eğer arz talepten fazla ise ücretler düşecek, sonuçta arz azalırken,
işgücü talebi artacak ve işgücü arz ve talebi dengeye ulaşacaktır.
Fiyat esnekliği sayesinde, mal arzı talepten fazla ise fiyatlar düşecek, böylece arz
azalıp talep artınca arz-talep dengesi oluşacak, eğer talep arzdan fazla ise fiyatlar
artacak, böylece arz artıp talep azalacak ve arz-talep dengesi oluşacaktır.
Bu üç esneklik, üretimin tam istihdam düzeyinde gerçekleşmesini sağlayacaktır.
13
Klasik Ücret Teorisi’nin Öngörüleri;
- Ekonomi, gerek faktör piyasası gerekse de mal piyasası itibariyle rekabetçi bir yapıda
olup (Smith, Mill-önceki fikirleriyle çelişkiye düştüğü 1869 yılından sonra- ve Marx,
işçi ve işverenlerin örgütlü hareket ettiklerini ifade ederler, ama, onlar için de, sistemin
genel işleyişi rekabetçi bir yapıdadır), ekonomide, fiyat, faiz ve ücret esneklikleri (ücret,
geçimlik ücret düzeyinin üzerinde esnektir) sayesinde tam istihdam düzeyinde denge
oluşur (tam istihdam düzeyinde denge fikrine Marx ve Malthus karşıdır). Reel ücret için
denge durumu, geçimlik ücret düzeyidir. [Malthus’un nüfus teorisi, ücret düzeyinin
oluşmasında belirleyicidir. (Marx, Malthus’un nüfus teorisine karşıdır.)] Bununla
birlikte ücret düzeyi, toplum koşullarının gerektirdiği uygun orana tabidir. Buna göre,
ekonominin yükseliş döneminde bu oran da, reel ücret düzeyi de yüksektir (çok
muhtemel geçimlik düzeyin üzerindedir); gerileme döneminde ise, bu oran da, reeel
ücret düzeyi de düşüktür (muhtemelen geçimlik düzeyde ve hatta belki de onun
altındadır).
- Değer, emek-değer teorisi ile ifade edilmektedir. (Ricardo ve Marx’ta değer, malın
içerdiği emek miktarıdır. Smith’te ise değer, üretilen mal ile alınabilen emek miktarıdır.)
- Klasik büyüme analizine göre ücretler ile karlar arasında ters yönlü bir ilişki vardır.
Kar oranı artarsa, mutlaka, ücret oranı düşecektir, ya da kar oranı düşerse, mutlaka,
ücret oranı artacaktır. Aynı ilişki çerçevesinde, ücret oranı artarsa, mutlaka, kar oranı
düşecektir, ya da ücret oranı düşerse, mutlaka, kar oranı artacaktır (Peart ve Levy, 2002,
5; Franke, 2000, 320; Halevi ve Kriesler, 1991, 87; Garegnani, 1984, 297, 300).
Öte yandan, emek-değer teorisi gereğince, ücret artışının, teknik koşullar
aynıyken, fiyatlara doğrudan bir etkisi yoktur, ücret artışı, sadece karları düşürür.
[Ricardo ve Marx bu şekilde düşünürlerken, Adam Smith, ücret artışının fiyatları
artıracağını söylüyor, şöyle ki, Smith’te değer, üretilen mal ile alınabilen emek miktarı,
olduğundan, örneğin a malının değeri 3 br. emekse, emeğin değeri (ücret) arttığında,
malın değeri de otomatikman artacaktır. Ricardo ve Marx’ta ise değer, malın içerdiği
emek miktarı olduğundan, aynı örnekte, malın değeri yine 3 br. emektir ve Ricardo’nun
“… Toplam üretimden, bu üretimi gerçekleştiren kişilere giden payın küçük ya da
büyük olması, ürünler arasındaki göreli değeri etkilemeyecektir. Ücretlere giden payın
14
ne olduğu, karlar açısından birinci önceliğe sahiptir; karların düşük ya da yüksek olması,
tamamıyla ücretlerin yüksek ya da düşük olmasına orantılıdır.” (Ricardo, 1997, 39)
biçiminde belirttiği gibi, ücret arttığında malın değerinde hiç bir değişiklik olmaz,
sadece ücret arttığı için, kara giden pay ücret artışı tutarında azalacaktır. Yalnız Smith
de, “Mal-mevcudunun artması ücretleri yükseltirken karın azalmasına yol açar. Birçok
zengin tüccarın mal-mevcudu aynı iş-kolunda olduğu için, birbirleriyle rekabetleri,
doğal olarak karlarını düşürme eğilimi taşımaktadır, ve aynı toplumda yürütülen bütün
farklı iş-kollarında da benzer biçimde bir mal-mevcudu artışı olduğu zaman, aynı
rekabet hepsinde aynı sonuca yol açıyor olmalıdır.” (Smith, 1997, 80) diyerek,
toplumdaki mal mevcudu artıyorsa, ücret artışının karları azaltacağını belirtmektedir.]
- Ekonomide genel kar oranı (Ricardo ve Marx’ta) düşme eğilimindedir. (Ricardo ve
Mill, sanayide artan getiri olmakla birlikte, tarımdaki azalan getirinin bu etkiyi
gidermesi nedeniyle, ekonomide üretim fonksiyonunun azalan getiriye tabi olduğunu
söylemişlerdir. Smith ise, ekonomide üretim fonksiyonunun artan getiriye tabi olduğunu
söylemektedir. Smith, birim üretimde, tarımın katkısını sanayiye göre daha yüksek
olarak nitelendiriyorsa da, genel değerlendirmesinde tarım ile sanayi arasında ayrım
yapmaz. Ancak, hepsi için de geçerli olan şey, öngördükleri sistem itibariyle, rekabet
düzenin tarım ve sanayide eşit kar haddini sağlamasıdır.)
- İşçi birimi tektir (yani bütün işçiler benzer özelliğe sahiptir), dolayısıyla işgücü ve
ücret farklılaşması söz konusu değildir. (Bu daha çok Ücret Fonu teorisine, Mill’e
dayanır, Smith, Ricardo ve Marx, işgücü ve ücret farklılaşmasının olabileceğinin
farkındadırlar, fakat onlar açısından da, malın değerini oluşturan emek, homojen ve
türdeş emektir.)
- Aynı mal türleri için tek bir fiyat söz konusudur, yani fiyat farklılaştırması söz konusu
değildir.
- (Mill’e göre) geçici bir istihdam düşüklüğü ve işsizlik, parasal ücret indirimleri
sayesinde reel ücretlerin düşürülmesi ile giderilebilir.
Şimdi, Klasik Ücret Teorisi’nden farklı değerlendirmelerde bulunan, bir manada
Klasik Ücret Teorisinin eksik, yetersiz ve geçersiz yanlarına ilişkin fikirlere
15
değinebiliriz. Zaten çalışmamızın sonraki kısımlarında işleyeceğimiz ücret teorileri
içinde de bu fikirler yer almaktadır. Öyleyse, öncelikle ayrıntıları ilerleyen sayfalarda
bulunan Marjinal Verimlilik Teorisi, İktidar Teorisi, Pazarlık Teorisi, John Maynard
Keynes’in Ücret Yaklaşımı, Yatırım Teorisi, İçerdekiler-Dışardakiler Modeli, Etkin
Ücret Teorisi ve Zımni Sözleşme Modeli’ne Klasik Ücret Teorisi’yle farklılıkları
temelinde kısaca bir gözatalım:
Marjinal Verimlilik Teorisi, değerin fayda teorisi ile ifade edilmesiyle klasik
ücret teorisinden ayrılır. Her üretim faktörü, azalan marjinal getiri kanununa tabidir ve
marjinal verimine eşit gelir elde etmektedir. Ücret artışının fiyatları artırmak yoluyla
karı olumsuz etkileyebileceği belirtilir (bu yanıyla da Marx ve Ricardo’nun düşünceleri
dışlanmış olunur).
Gerek iktidar teorisi gerekse de pazarlık teorisi, ücretlerin tespitinde toplu
pazarlık ve örgütlenmenin önemini vurgulamaktadır. Bu yanıyla klasik ücret teorisince
öngörülen faktör piyasasındaki rekabet koşullarının işlemediği belirtilmek bir yana, bu
durum teşvik edilmektedir.
Keynes, ekonomilerin eksik istihdam düzeyinde de dengeye gelebileceğini ifade
etmesiyle klasik iktisat düşüncesinden ayrılır. Keynes, Mill’e ait, parasal ücret
indirimleri sayesinde reel ücretlerin düşürülmesi ile istihdam artışı sağlanabileceği
düşüncesine karşı çıkar. Keynes’e göre, parasal ücret indirimleri sayesinde reel
ücretlerin düşürülmesi ile istihdam artışı sağlanabileceği düşüncesi doğru değildir.
Çünkü ona göre istihdam reel ücretlerde indirimle sağlanabilir, ancak, reel ücretler,
parasal ücret indirimleri yoluyla düş(e)mez; reel ücret indirimi başka bir mekanizma
yoluyla gerçekleşir. Şöyle ki: Üretim tekniği veri iken istihdamı, emeğin marjinal
verimini ve reel ücreti belirleyen etken, efektif taleptir. İşçilerin para yanılsamaları söz
konusudur ve efektif talepteki artış sonucu genel fiyat seviyesinin yükselmesi karşısında
reel ücretler düştüğünde, para yanılsamasının varlığı nedeniyle cari parasal ücret
haddinde istihdam artışına razıdırlar. Anlaşılıyor ki, istihdam artışı ancak reel ücretlerde
indirimle sağlanabilmektedir. Başka bir deyişle işsizlik ancak reel ücretlerde indirimle
giderilebilecektir. Aynı zamanda, parasal ücretler düştüğünde, genel fiyat seviyesi de
parasal ücretlerle aynı oranda düşeceği için, reel ücretler ve istihdamda değişiklik olmaz.
Öte yandan, işçilerin, toplu sözleşmeler yoluyla parasal ücretleri artırmaları durumunda,
16
genel fiyat seviyesi de parasal ücretlerle aynı oranda artacağı için, reel ücretler ve
istihdamda değişiklik olmaz.
Keynes, işçilerin çok küçük dahi olsa parasal ücret indirimlerine karşı
koyduklarını ve bu nedenle nominal ücret katılığının olduğunu ifade etmektedir.
İşçilerin örgütlenmelerini ve birlikte hareket etmelerini de olumsuzlamamaktadır.
Dolayısıyla, bu yönleriyle de Klasik Ücret Teorisi’nden ayrılır.
Yatırım teorisi ile ücreti belirleyen olgu, marjinal verimlilik teorisinde olduğu
gibi üretkenlik olarak sunulmaktadır. Fakat, buradaki farklılık, marjinal verimlilik
teorisi işçinin üretimi üzerine yoğunlaşırken, yatırım teorisi, emek girdisi ve ona yapılan
yatırım üzerine yoğunlaşmaktadır. Burada, klasik ücret teorisinden farklı olarak, beşeri
sermaye farklılıklarının, verim farklılıklarına ve dolayısıyla da ücret farklılıklarına yol
açacağı öngörülmektedir. Yani işgücü ve ücret farklılıkları öngörülmektedir.
Yeni Keynesyen yaklaşımlar olan, İçerdekiler-Dışardakiler Modeli, Etkin Ücret
Teorisi ve Zımni Sözleşme Modeli, ücret katılıkları ve eksik rekabet dikkate alınarak
oluşturulmuş yaklaşımlardır. Etkin Ücret Teorisi, aşağı doğru ücret ve fiyat katılıkları
ile birlikte istek dışı işsizliğin varlığında (yani eksik istihdam düzeyinde) dengenin
oluşabileceğini açıkladığı gibi, ikili işgücü piyasasını, işçilerin benzer üretkenlik
özelliklerine sahip oldukları halde firmalar ya da endüstriler arasında neden farklı
ücretler aldıklarını da açıklar. Bunlar Klasik Ücret Teorisi’nin öngörülerinden farklı
yaklaşımlardır.
Ayrıntıları ilerleyen sayfalarda bulunan Marjinal Verimlilik Teorisi, İktidar
Teorisi, Pazarlık Teorisi, John Maynard Keynes’in Ücret Yaklaşımı, Yatırım Teorisi,
İçerdekiler-Dışardakiler Modeli, Etkin Ücret Teorisi ve Zımni Sözleşme Modeli’ne
Klasik Ücret Teorisi’yle farklılıkları temelinde kısaca bir gözattık. Bundan sonra,
Klasik Ücret Teorisi’nden farklı değerlendirmelerde bulunan, bir manada Klasik Ücret
Teorisi’nin eksik, yetersiz ve geçersiz yanlarına ilişkin, yukarıdaki teorilerle ilgili olan
ya da bunlardan tamamen bağımsız olan bazı çalışmalara değineceğiz.
Pierangelo Garegnani, Keynes’in, klasik iktisatçıların, rekabetçi bir ekonomik
sistem, emek arz ve talebi arasında dengeyi oluşturan ücret düzeyini belirlemek yoluyla
17
işgücünün tam istihdamına yönelecektir, düşüncesine karşı çıktığını belirterek, Klasik
Ücret Teorisi’nin rekabetçi ekonomik yapı, tam istihdam dengesi ve geçimlik ücret
düzeyi öngörülerini sorgulamakta ve Ricardo’nun, bir yandan, emeğin doğal fiyatı
sadece ülkeden ülkeye farklılık göstermeyebilir, aynı zamanda, ulusal gelişimin farklı
aşamalarında bulunan yerler için, aynı ülke içinde de farklı olabilir (Garegnani, 1984,
291, 294), öte yandan da, daha iyi bir eğitim alınması ve iyileştirilmiş yaşam koşulları
doğal ücretin artmasını sağlar, dediğini belirterek, bunlarla, Ricardo tarafından geçimlik
ücret analizine biraz esneklik sağlanmaktadır demektedir (Garegnani, 1983, 311).
Ayrıca, modern ekonomilerde ücretlerin geçimlik düzeyde belirleneceği argümanının
kabul edilmediğini de belirtmektedir (Garegnani, 1998, 424).
Lilia Costabile ve Bob Rowthorn, ücret oranının geçimlik düzeyde oluşmasını
öngören Malthus’un nüfus mekanizmasının işlemediğini, bu nedenle de uzun dönemde
işsizliğin elimine edilemediğini belirtmektedirler (Costabile ve Rowthorn, 1985, 436).
Guglielmo Forges Davanzati tarafından ücret fonu teorisi temel alınarak
geliştirilen bir yaklaşımla istek dışı işsizliğin alternatif bir açıklaması yapılmaktadır. Bu
yaklaşımda ücretler ile verimlilik arasında direkt bir ilişki olduğu varsayılır. Buna göre,
model, dört aktörün yer aldığı üç aşamalı reel ücret pazarlığı sürecini açıklar.
1. aşamada, firmalar, belirledikleri bir sabit ücret fonunu sunarlar.
2. aşamada, işçilerin sendikalarıyla müzakereleri sonucu, sendikalar tarafından
talep edilecek ücret belirlenir. Bu veri sendikal ücret düzeyinde, firmalar talep
edecekleri işçi sayısını belirler.
3. aşamada, eğer talep edilen ücret sunulan ücretten fazla ise, eksik istihdam yani
işsizlik durumu ortaya çıkacaktır. Bu durumda hükümet ise işsizlik sigortası ödeme
yoluna başvuracak, ama bunu yapabilmek içinse ücret fonunu vergilendirecektir. Gerek
ücret fonu gerekse de işçi sayısı belirlendiği için, otomatik olarak, ortalama reel ücret,
sonrasında da emek verimliliği ve dolayısıyla da karlar düşecektir.
18
Model, yüksek ücretlerin sosyal uyuşmazlıkları azaltmanın bir aracı olduğunu
öngörür. Aynı zamanda model, istek dışı işsizliğin piyasa kusurlarından kaynaklandığını
öngören yaklaşımlara da bir alternatif geliştirmiş olur (Davanzati, 2002, 463-464).
Guglielmo Forges Davanzati’nin bu modeline göre; Klasik Ücret Teorisi’nin
öngördüğü tam istihdam durumu, gerçekleşmeyebilmektedir. İrade dışı işsizlik ortaya
çıkabilmektedir. Piyasa rekabetçi bir piyasa olsa bile, işçiler arasında sendikalaşma
nedeniyle rekabet sınırlanmıştır, bu ise ücret esnekliğinin tam gerçekleşmeyeceğini
gösterir. Aynı zamanda hükümet müdahalesi de söz konusudur. Ücret düzeyi verimlilik
ve dolayısıyla da karlılık açısından çok önemli olduğu için, ücretin geçimlik düzeyde
oluşmama ihtimali çok yüksektir.
Michael Bradley, “Klasik, marjinal verimlilik ve neoklasik ücret teorisinde,
ücret ve fiyat esnekliği, istek dışı işsizlik olmaksızın bir tam istihdam dengesinin
oluşmasını sağlar.
Keynesyen emek piyasasında, aşağı doğru fiyat ve ücret katılıkları, işgücünün
istek dışı işsiz kaldığı bir makroekonomik dengenin oluşmasını sağlar. 1960’larda Yeni
Keynesyen iktisatçıların ortaya çıkardıkları etkin ücret teorileri, aşağı doğru ücret
katılığı ve istek dışı işsizliğin bir açıklamasını sağlamışlardır.” (Bradley, 2007, 167)
diyerek, klasik ücret teorisinin öngörülerinden farklı değerlendirmede bulunmaktadır.
Tzu-Ling Huang, Arne Hallam, Peter F. Orazem ve Elizabeth M. Paterno ise;
Keynes’in Genel Teori’sinin yayınlanmasından bu yana, parasal ücretlerdeki katılığın
(yapışkanlığın) işsizliğe neden olduğu konusunda ortak bir görüş oluşmuştur. Gerçekte,
gerek reel gerekse de nominal ücretler çıktıdaki dalgalanmalara karşı oldukça
tepkisizdirler. (Tzu-Ling Huang, Arne Hallam, Peter F. Orazem ve Elizabeth M.
Paterno, bu duruma ilişkin olarak; T. J. Kniesner ve A. H. Goldsmith’in ‘A Survey of
Alternative Models of the Aggregate US Labor Market, Journal of Economic Literature,
25, 1987, 1241-80’ isimli eserlerinde, 1948-85 dönemini kapsayan süreç itibariyle
parasal ücretlerin toplam çıktı esnekliğinin 0,004 olduğunu rapor ettiklerini,
belirtiyorlar.) Bununla birlikte, iktisatçılar ücret katılığının nedenleri konusunda bir
konsensusa varamamışlarsa da, hızla gelişen bir teorik literatür, istek dışı işsizlikle
sonuçlanan ücret katılığının firmaların işçilerine etkin ücret ödemelerinden
19
kaynaklandığı katkısında bulunmaktadır (Huang, Hallam, Orazem ve Paterno, 1998,
125, 142), diyerek Michael Bradley ile benzer bir tahlilde bulunmaktadırlar.
Peter Howitt, Franco Modigliani (<<‘Liquidity Preference and the theory of
Interest and Money’, Econometrica 12:1, 1944, pp. 45-88>> isimli eseriyle)’den Stanley
Fischer (<<‘Long-Term Contracts, Rational Expectations, and the Optimal Money
Supply Rule’, J. Polit. Econ. 85:1, 1977, pp. 191-205>> isimli eseriyle)’e çeşitli
Keynesyen iktisatçılarla, N. Gregory Mankiw ile David Romer’in ‘New Keynesian
Economics, Cambridge, MA: MIT Press, in 2 vols., 1991’ isimli eserlerinde sundukları
bir çok Keynesyen iktisatçının, ücret katılığının istek dışı işsizliğe yol açtığını
belirttiklerini söylemektedir.
Ücret katılığının ortaya çıkmasının, toplu pazarlık, tekelci birlikler
(birliktelikler), piyasa yanılsamaları, işlerin kesintiye uğraması (hold-up) problemleri,
çoklu denge koşulları, ikili emek piyasaları, ters seçimler, işsizliğin kötü algılanması
(the stigma of unemployment), işten kaçınma, sektörlerarası yeniden dağıtım (dağılım),
personel araştırması ve yeni personel alımı ile ilgili maliyetler, adaleti sağlama çabaları,
içerdekiler dışardakiler meselesi, menu maliyetleri ve daha fazlası gibi faktörleri içeren
çeşitli alternatif açıklamaları söz konusudur. Howitt, bu açıklamaların herhangi biri için
yeterli ampirik desteğin sağlanamadığını belirterek, Truman F. Bewley’in 1990-91
yıllarındaki resesyon boyunca ücretlerin neden düşmediğini araştırdığını (‘Why Wages
Don’t Fall During a Recession, Cambridge, MA: Harvard U. Press, 1999’ ismli eserinde
bu konuyu işliyor), bireylerle yaptığı geniş çaplı görüşmeler sonucunda (336 kişi ile bir
ila iki saati aşan görüşmeler yapılmış, bunların en az beşte ikisiyle tekrar görüşmeler
yapılmış, telefon konuşmalarını takiben takribi yüzde otuzu yerinde ziyaret edilmiş,
direk yapılan çalışmaya ilişkin sorulacak sorular kişilere görüşmeler bittikten sonra
yöneltilmiştir) ücret indirimlerini engelleyen temel faktörün psikolojik moral faktörü
olduğunu tespit ettiğini belirtmektedir. Bewley’e göre, bir firmanın işgücünü
oluşturanlarda moral düzeyinin iyi olması, işçilerin verimliliğini, çabalarını,
yaratıcılıklarını ve ortaklıklarını artırmak ve devamsızlık ile turnover’ı azaltmak yoluyla
firmanın karlılığını pozitif yönde etkilemektedir. İyi motive edilmiş işçiler iyi müşteri
hizmeti sağlama eğilimindedirler ve bu özellikleriyle firmanın iyi bir nam sağlamasına
katkıları olur. Aksine moraller güçsüz olursa, işçiler firmalarının amaçlarına karşı
duyarsız olacaklardır.
20
Bu teoriye göre, işçiler, parasal ücretlerde yapılacak bir indirimi düşmanca bir
eylem olarak nitelendirmektedirler. Ücret indirimleri, işçilerin yaşam standartlarının
düşmesine dolayısıyla da morallerinin ve ardından da firmanın karlılığının düşmesine
neden olacaktır. Bu nedenle firmalar, sonuçları itibariyle, ücret indiriminin, işsizliğin
artmasından çok daha kötü bir fikir olduğunu düşünürler. Buna yolaçmamak için
firmalar, talep yetersizliği ile karşılaştıklarında, uğradıkları mali güçlük karşısında,
ücret indirimini değil de işçi çıkartmayı tercih ederler.
Howitt, Robert M. Solow’un <<‘Another Possible Source of Wage Stickiness’, J.
Macroecon. 1:1, 1979, pp. 79-82>> isimli eserinde, etkin ücret teorisine temel
oluşturmak üzere, işçilerin çabasının sadece maddi teşviklere değil aynı zamanda moral
teşviklere de bağlı olduğunu yazdığını, belirtmektedir.
Howitt, nominal ücret katılığının aşağı doğru olduğunu, yukarı doğru nominal
ücret katılığının olmadığını belirtmektedir. Nominal ücret katılığına olan duyarlılığın
reel ücret katılığına olan duyarlılıktan fazla olduğunu ve bunun da, parasal yanılsamanın
güçlü bir şekilde var olmasından kaynaklandığını ve aşağı doğru nominal ücret katılığı
nedeniyle fiyat sisteminin düşük enflasyonun olduğu ekonomilerde daha iyi işlediğini
söylemektedir (Howitt, 2002, 125-130, 136-137).
Robert E. Hall, Amerikan ekonomisi üzerine 1958-1975 yıllarını kapsayan
incelemesinde, sürekli işsizlik olgusunu araştırmıştır.
Phillips eğrisinin, ücret katılığının işsizliğe neden olacağını öngören modern
teoriler için temel bir argüman olduğunu belirtmektedir.
Nominal para arzının önceden belirlendiği bir ekonomide, nominal ücret katılığı
sürekli işsizliğe yol açacaktır, hatta bazı zamanlarda yüksek düzeyde işsizliğe. Parasal
ücretlerdeki bir indirim ise, tam istihdamın yeniden oluşmasını sağlayabilir. Bu
mekanizma şöyle işler, ücretler mal fiyatlarının oluşmasındaki en önemli maliyet
unsurudur ve şayet ücret artarsa, bu direk fiyatları artıracaktır. (Oysa Klasik ücret
teorisinde, Ricardo’ya göre, emek değer teorisi gereğince, ücretlerdeki artış fiyatları
etkilemez, karın düşmesine yol açar.) Bu durumda, ücret katılığı varsa fiyat katılığı da
olabilir. Şayet ücretler düşerse, fiyatlar düşecek, para stoğu sabitken, bu faiz oranının
21
düşmesine yol açacak, faiz oranının düşmesi ise toplam çıktıyı artıracaktır. Ücret ve
dolayısıyla fiyat katılığının olması durumunda ise, istihdam artışı sağlanamaz ve
varolan bir işssizlik süreklilik arzeder.
Ücret katılığının dolayısıyla da işsizliğin en önemli nedeni emek piyasasındaki
işçi sendikalarının monopolist güçleridir. Eğer ekonomide birinde ücretlerin katı,
diğerinde ise esnek olduğu iki sektör olsa, işsizlik oluşmayabilecektir. Çünkü, rekabetçi
sektörde, ücretler, işsizlik ortadan kalkıncaya kadar düşecektir. Sendikalar ücret
farklılıklarına yol açsa bile, rekabetçi (sendikanın olmadığı) sektörün varlığı sebebiyle
işsizlik oluşmayacaktır. Ücret katılığı, toplu pazarlığın yapıldığı sermaye yoğun
sendikalaşmış (işveren ve işçi sendikaları olmak üzere iki taraflı) endüstriler ile kendine
has değişim ilişkileri olan müteşebbislik dışı (nonentrepreneurial) sektörlerde (hükümet,
kara tabi olmayan kurumlar ile düzenlemeye tabi endüstrilerde) oluşmaktadır. Rekabetçi
sektörlerde ise ücretler daha esnektir. Esnek sektörlerin varlığı ücret katılığının var
olduğu sektörler olmasına rağmen işsizliği giderebilecekse de, bunu engelleyen durum,
Hall’e göre, ücret farlılıklarının çok yaygın olmasıdır. Çünkü, ücret farlılıklarının çok
yaygın olmasının işsizliğe yol açabileceğini belirtmektedir. Şöyle ki, işsizliğin bir
nedeni de, vaktini daha iyi bir iş aramak için geçiren insanlar olmaktadır. Rekabetçi
sektörde iş bulabilme ihtimali olduğu halde, bazı insanlar, daha iyi bir iş bulabilirim
(muhtemelen ücret katılığının olduğu sektörlerde) ümidiyle beklemeyi ve iş aramayı
tercih edebilirler. Hall, bu durumu işsizliğin arz edilmesi olarak sunmaktadır. İşsizlik
bireylerin bilinçli bir seçimi olmaktadır. Rekabetçi sektörler olsa dahi, ücret katılığının
yarattığı ücret farklılıkları sonucu işsizlik arzı olduğu müddetçe, işsizlik süreklilik
arzedecektir. Zaten, rekabetçi sektörler yoksa ya da etkin değilse, iki taraflı sendikaların
varlığı nedeniyle ücret katılığı oluşmakta ve bu da işsizliğe (sürekli işsizliğe)
yolaçmaktadır (Hall, 1975, 301-305, 307-310, 316-317, 321-325, 328-329). (Klasik
ücret teorisinden farklılıklar var, şöyle ki, Klasik Ücret Teorisi’nde, ücret düzeyi tek ve
geçimlik düzeyde, rekabetçi bir ekonomi var, oysa burada, ücret farklılaşması söz
konusu, ekonomide rekabetçi olan ve olmayan sektörler var.)
Bir başka çalışmasında, Robert E. Hall, 1970-1979 yıllarına ait Amerikan
çalışma istatistiklerini kullanarak, bu 10 yıllık süreçte, istihdam düzeyinin sürekli
dalgalanma gösterdiğini, işsizlik oranlarında artış olduğunu, ancak çalışılan saat
açısından değerlendirildiğinde, toplam çalışma saatlerinde işssizlik oranına paralel
22
dalgalanmalar olmadığını, ücret düzeylerinde de artışın sürekliliği gözönüne alındığında,
ekonomide talep dalgalanmaları nedeniyle bir yandan işsizlik ortaya çıkarken, bazı
firmalarda talep daralmaması nedeniyle daha fazla çalışmanın bile gerekebileceği, ancak
işsizlik koşullarında bu fazla çalışmanın, çalışanların, ücretlerini korumak istemeleri
nedeniyle, çalışma saatlerini artırmak suretiyle karşılanabileceğini, belirtmektedir.
Bunun yanında, talep daralması olan firmalardaki ücret düzeyinin katılığının ise
işsizliğin artması ile açıklanabileceğini, ifade etmektedir (Hall, 1980, 91-95, 100, 120).
Anlaşılmaktadır ki, Hall, eksik istihdam düzeyinde değişmeyen ya da yüksek ücret
düzeyinde dengeye ulaşılmasını, bazı firmalardaki işçilerin çalışma saatlerini
artırmalarına, bazı firmalarda ise işten çıkarmalara bağlamaktadır.
Joseph E. Stiglitz, ücret katılığı ve işsizliği açıklayan zımni sözleşme teorisi ile
etkin ücret teorisini incelemiştir.
Ücret katılığı Keynes’in sürekli işsizliğe ilişkin açıklamalarının merkezinde yer
alır. Ücret ve fiyat katılıkları, ekonomideki işsizliğin açıklanmasında temel
argümanlardır.
Stiglitz, gerek zımni sözleşme kuramı gerekse de etkin ücret teorisi ile açıklanan
ücret katılıklarının daha çok reel ücret katılığını içerdiğini, etkin ücret teorisinin
nominal ücret katılığını içeren alternatif açıklamaları da olduğunu belirtmektedir.
Zımni sözleşme teorilerine göre, ücret katılığı, işverenlerin zımni bir
sigortalanma sağlayarak işçilerinin risklerini yüklenmelerinin bir sonucudur. Stiglitz’e
göre zımni sözleşme kuramı, ücret katılığını açıklamaktadır ancak ücretteki
dalgalanmaların nispi olarak az olacağını belirtmesine karşın, bunun işsizliğe yol
açacağına ya da istihdamda oluşacak hareketliliğe dair herhangi bir açıklama
getirmemektedir.
Etkin ücret teorisine göre ise, işçilerin verimliliği onlara ödenen ücrete bağlıdır
ve firmalar verimliliğin düşmemesi için işsizliğin ortaya çıkmasını gözönüne alarak
(daha düşük ücret ile işçi istihdam etmek) imkanları olduğu halde ücretlerin düşmesine
imkan vermeyebilirler. Bu ise, bize, etkin ücret teorisinin, emek arzı fazlalılığı bulunan
bir rekabetçi ekonomide işsizliğin varlığına rağmen nasıl dengeye ulaşılabileceğini
23
açıkladığını göstermektedir. Öyleyse, rekabetçi koşullar sözkonusu iken, dengede arz ve
talebin birbirine eşit olması gerektiği argümanı, yani ‘Arz ve Talep Yasası’ ortadan
kalkmaktadır.
Ayrıca, ücret ile verimlilik arasındaki ilişki endüstriden endüstriye farklılık
gösterebileceği için, benzer yeteneğe sahip işçiler endüstriler arasında farklı ücret
alabilmektedirler. Bu da ‘Ücretlerin Tekliği Yasası’nı ortadan kaldırmaktadır.
Stiglitz’e göre, gerek zımni sözleşme kuramı gerekse de etkin ücret teorisi, ücret
katılığını kuşkuya yer bırakmayacak bir şekilde açıklamaktadırlar. Ancak ona göre,
zımni sözleşme kuramı öngördüğü ücret katılığının işsizliğe yol açacağına dair herhangi
bir açıklama getirmemektedir. Etkin ücret teorisi ise genel olarak ele alındığında hem
ücret katılığını hem de onun nasıl işsizliğe yol açtığını (ki bunun mutlaka olması
gerektiğini söylememekle birlikte) belirgin bir şekilde açıklamaktadır (Stiglitz, 1984, 2,
5-8, 42-48, 54-58).
Thomas Bauer, Holger Bonin, Uwe Sunde, Batı Alman ekonomisinde reel ve
nominal ücret katılıkları ile enflasyon oranı üzerine yaptıkları 1975-1997 yıllarını
kapsayan inceleme sonucunda, ücret katılığı argümanının güvenilir bir olgu olduğunu,
ancak ücret katılıkları açısından sektörler arasında farklılıklar bulunduğunu,
Almanya’da sendikaların iş kolu bazında değil endüstri bazında pazarlık yaptıklarını,
farklı endüstrilerde farklı katılıklara rastlanılmasının sendikal güç ve sendikal
stratejilerdeki farklılığın bir göstergesi olabileceğini, kamu kesimi işçilerinin yüzde
90’ının reel veya nominal ücret katılığı rejiminde olduğunu, buna karşılık özel sektörde
bu oranının yüzde 80 olduğunu, kamu kesiminde reel katılık rejiminde yer alanların
daha baskın olduğunu, nominal katılık rejiminde yer alanların örneklem payının yüzde 7
daha az olduğunu, ücretlerdeki zorlamanın işsizlik düzeyine etkilerinin reel katılık
rejiminde negatif, nominal katılık rejiminde ise pozitif olduğunu, bu bulguların, işçiler
reel katılık rejimi altında iyi zamanlarındayken, nominal katılık rejiminde kötü
zamanlarında oldukları şeklinde yorumlanabileceğini, çalışmadan elde ettikleri
sonuçların, toplu pazarlığın aşağı doğru reel ücret katılığının en baskın kaynağı olduğu
hipotezi ile uyumlu olduğunu, tespit etmişlerdir (Bauer, Bonin ve Sunde, 2003, 19-25).
24
Jonas Agell ve Helge Bennmarker, İsveç ekonomisinde ücret katılığı üzerine
yaptıkları özellikle 1990’lı yıllardaki resesyon sürecine odaklanmak üzere 1980-2000
yıllarını kapsayan inceleme sonucunda, İsveç’te 1990’lı yıllarda yaşanan resesyon
sürecinin yüksek işsizlik/düşük enflasyon üzerine çalışmak için ideal bir çevre
sunduğunu, çalışmalarında ulaştıkları temel sonuçların; birincisi, 1990-94 yılları
arasında işsizliğin yüzde 2,8’den 13,6’ya yükseldiğini, 1999 ilkbaharında işsizlik
oranının hala yüzde onlar seviyesinde olduğunu, aynı 5 yıllık süreçte (1990-94)
enflasyonun adeta sıfır seviyesinde olduğunu, yıldan yıla çok küçük oynamalarla
ortalama enflasyonun yüzde bir civarında gerçekleştiğini, 1990’lardaki ekonomik iflas
süreci boyunca 1,14 milyon işçiden sadece yüzde 1,1’nin ücretlerinde indirim olduğunu,
ikincisi, negatif karşılıklılık, nispi ücret karşılaştırmaları ve parasal yanılsamayı içeren
davranışsal mekanizmalarla tasvir edilebilecek içsel ücret katılığının, sendikalaşmanın
yoğun olduğu ve hükümet düzenlemelerinin geniş olduğu bir emek piyasası
koşullarında bile ücret katılığının oluşmasında önemli bir rol oynadığını (basit işler
olarak nitelendirilebilecek hotel ve restaurant hizmetleri gibi işlerde, sendikalar ile
hükümet düzenlemelerinin yokluğu durumunda, arz ve talep mekanizmasının daha çok
belirleyici olduğunu), üçüncüsü, ücret katılığının nedenlerinin büyük ve küçük firmalar
arasında ve işgücü piyasasının high-end ve low-end olması arasında önemli ölçüde
farklı olduğunu (çalışanların yüksek eğitimli, sendikalaşmasının az olduğu, oldukça
geniş bir yerel işgücü piyasası içinde yer aldıkları high-end bir işgücü piyasası ile
yakından ilişkili olan iradi işgücü turnover’ının ücret katılığının önemli bir kaynağı
olduğunu), dördüncüsü, etkin ücret mekanizması ve pazarlık mekanizması arasında ve
dışsal kurumlar ve içsel kaynaklar arasında ücret katılığı konusunda aralarında etkileşim
olduğuna ilişkin güçlü ampirik bulgular olduğunu, beşincisi, ücret karşılaştırmasının
sendikalaşmış firmalarda ücret katılığı açısından çok daha önemli bir neden olduğunu,
altıncısı, ücret pazarlığı ve çalışma ahlakı konularında cinsiyetler açısından önemli
farklılıklar bulunduğunu, tespit etmişlerdir (Agell ve Bennmarker, 2003, 2-3, 6, 10, 14,
24-25).
Keynesyen gelenek içinde yer alan makroekonomistler açısından nominal
katılıklar, ücretler ve işsizliğe ilişkin dinamiklerde anahtar bir rol oynar. Joseph G.
Altonji ve Paul J. Deverux, Amerikan ekonomisinde aşağı doğru nominal ücret
katılığının varlığı ve sonuçları üzerine yaptıkları 1972-1992 yıllarını kapsayan inceleme
25
sonucunda, nominal ücretlerin aşağı doğru katı olduğunu tespit etmişlerdir (Altonji ve
Devereux, 1999, 1, 5, 25-26).
Pierangelo Garegnani, Klasik Ücret Teorisi’nin, ücretler ile karlar arasında ters
bir ilişki olduğuna dair öngörüsüne ilişkin olarak, günümüzde, bankacılık politikalarının
faiz oranlarının uzun dönem yönünü etkilemede önemli rolleri olduğunu ve dolayısıyla
kar oranlarının faiz oranları vasıtasıyla düzenlenebilen bir argüman olduğunu, öte
yandan ücretlerin de ekonomik, sosyal ve tarihsel faktörler tarafından etkilendiğini,
öyleyse hem karlar hem de ücretler birden çok faktörden etkilendiklerine göre, biri
düşerse öteki mutlaka artacaktır şeklindeki bir düşüncenin mutlaklık içeremeyeceğini
belirtmektedir (Garegnani, 1998, 425).
Christian Gehrke ve Heinz D. Kurz, Klasik Ücret Teorisi’nin, ücretler ile karlar
arasında ters bir ilişki olduğuna dair öngörüsüne, Marx’ın görüşlerini ve eleştirisini
dikkate alarak Sraffa’nın karşı çıktığını, belirterek, bu konu hakkında şunları ifade
ediyorlar;
Ricardo, tarımdaki azalan getiri nedeniyle üretim maliyetlerinin artacağını ve bu
nedenle tarımsal ürünlerin fiyatlarının artacağını, yiyecek fiyatlarındaki bu artış sonucu,
geçimlik ücretlerin reel anlamda korunabilmesi için nominal ücretlerin artmak zorunda
olduğunu, bunun, kar ve ücretin toplamından oluşan artı-değer içindeki ücretin payının
yani oransal ücretlerin artması demek olduğunu ve bundan dolayı da kar oranının düşme
eğiliminde olduğunu belirtir. Ricardo, kar oranını şöyle formülize ediyor;
Burada,
r = Kar oranı,
P = Karlar
W = Ücretler
w = Oransal ücretler (ücretin payı)
26
Buradan hareketle, Ricardo, genel kar oranı, teknik koşullar aynı iken, sadece ve sadece
(kar ve ücretin toplamından oluşan artı-değer içindeki) oransal ücretlerin artmasıyla
düşebilir, demektedir. Bu görüşe Marx’ın görüşlerini ve eleştirisini dikkate alarak Sraffa
karşı çıkar. Marx, kar düşme eğiliminde olsa bile, bunun mutlaka ücretlerdeki bir
azalmadan kaynaklanması gerekmediğini belirtir. Eğer işçi, kendi ücretini elde
edebilmek için çalıştığı süreyi değiştirmez, ancak emrinde çalıştığı kapitaliste artı-değer
kazandıran çalışma saatlerini artırabilir ya da azaltırsa, ücret düzeyi hiç değişmeksizin,
mevcut kar düzeyi 1. durumda artabilir, 2. durumda ise azalabilir. Ekonomide genel kar
oranı Ricardo’nun öngördüğü gibi düşme eğiliminde bile olsa (Gehrke ve Kurz, 2006,
119-122) [oysa Marx’a göre de kar düşme eğilimindedir, ancak bunun nedeni tarımsal
ürün fiyatlarının artması değil, rekabetin zorunlu kıldığı makineleşme sürecinin artması
nedeniyle, yani sermaye-kullanıcı emek-tasarruf edici bir teknolojik gelişme nedeniyle
azalan değişken sermayeden kaynaklanan artı-değer oranının düşmesidir (Franke, 2000,
320; Gehrke ve Kurz, 2006, 119-122).] açıklanan mekanizma nedeniyle oransal ücretler
sabitken, genel kar oranı artabilir ya da düşebilir (Gehrke ve Kurz, 2006, 119-122).
Kalecki’ye göre, kapitalizmin günümüzde geldiği aşama tekelci kapitalizm
aşamasıdır, bu aşamada rekabetin yeni biçimleri ortaya çıkmakta ve fiyat rekabetinin
yerini fiyat dışı rekabet unsurları almaktadır. Kalecki, kapitalizmin daha rekabetçi
olduğu dönemler için dahi tam rekabet olgusunun varlığına itiraz eder, onu kabul etmez.
Kalecki’ye göre, modern kapitalist ekonomilerin endüstriyel sektörlerinin genel yapısı
oligopolistik bir gelişime tabidir ve bu yapı ekonomik sistemin işleyişine pek derin bir
şekilde nüfuz etmiştir. Tekelci birimlerin girişimcilerin fiyatlandırma kararları
üzerindeki etkisi, artı-değer (surplus)’in gerçekleşmesi ile ilgili problemler (örneğin
efektif taleple ilgili problemler) açısından önemlidir ve bunlar piyasaya girişe konulan
engeller, sermaye yoğunluğunun artması ve ölçek ekonomileri vasıtasıyla daha da
şiddetlenirler.
Ricardo, ekonomide tarımsal sektörün baskın ve de büyümenin lokomotifi
olduğu erken kapitalizmi ele alarak yaptığı analizinde, ekonominin rekabetçi yapısı
içerisinde sermayenin hareketliliği sayesinde kar farklılıklarının giderilerek, ekonomide
tek bir kar oranının oluşacağı ve bu eğilimin piyasa fiyatlarının doğal fiyata çekilmesini
sağlayacağını öngörmüştür. Oysa Kalecki, ekonomide sanayi sektörünün baskın ve de
büyümenin lokomotifi olduğu geç dönem kapitalizmi ele alarak yaptığı analizinde,
27
ekonominin eksik rekabet düzeninde ve oligopolcü bir yapıda olduğunu öngörmüştür.
Bu tarihsel gelişmeler, Kalecki ile klasikler arasında analitik olarak belli farklılıklar
olacağını açıkça göstermektedir. Özellikle, bunlar, piyasaya girişte engellerin varlığı,
sermaye hareketliliğinin engellenmesi ve bundan dolayı da tek bir kar oranının oluşması
eğiliminin engellenmesi konularındadır.
Kapitalizmin gelişmesiyle birlikte üretim biriminde overhead maliyetlerinin
(ustabaşı, işyeri amiri vb. işgücü için yapılan giderlerin) rolü artmıştır. Klasiklerde artı-
değer kapitalistin karına giderken, Kalecki’de artı-değer, karlar ve overhead’ler arasında
paylaştırılır. Overhead maliyetleri, klasiklerde üretken olmayan ve artı-değeri azaltan
bir harcama kalemi olarak görülürken, modern endüstrilerde, artı-değeri yaratan emeğin
etkinliğini artırması sebebiyle önemli ve artı-değere katkısı olan bir faktör olarak
görülür.
Kalecki ile klasik iktisatçılar arasındaki ikinci önemli analitik farklılık, kapitalist
ekonomideki rekabet sürecine ilişkin analizleriyle ilgilidir. Yukarıda belirtildiği gibi,
klasik iktisatçılarda, rekabet, tek bir kar oranının oluşması eğiliminin varlığı ile
eşanlamlıdır. Oysa Kalecki, piyasaya girişe engeller koyan tekelci kapitalizmin varlığı
nedeniyle, fiyatların, birim maliyetlere bir markup eklenmesiyle oluşturulduğunu
belirtmektedir. Bu ise, monopol gücünün derecesine bağlı olup, firmalar arasında
farklılıklar göstermektedir.
Ricardo ve onun takipçilerine göre, ücret oranları ile kar oranları arasında her
zaman ters bir ilşki vardır. Oysa Kalecki’ye göre, kar oranı ile ücret oranı arasında
pozitif bir ilişki olabilir. Şöyle ki, monopol gücünün derecesi yüksekse, atıl kapasite var
demektir, eğer işçilere daha yüksek ücret ödemek suretiyle daha fazla çalışmaları
sağlanarak kapasite artırımına gidilirse, işçi başına daha çok artı-değer elde edilecek,
böylece hem ücret oranı hem de kar oranı birlikte artmış olabilecektir (Halevi ve
Kriesler, 1991, 81-89).
Otto Eckstein, Amerikan imalat sanayii verilerini kullanarak modern
endüstrilerde ücret-fiyat süreci üzerine yaptığı incelemede, Amerikan imalat sanayiinde
ücret-fiyat mekanizmasının hem işgücü hem de mal piyasalarında piyasa güçlerinin
28
yüksek düzeyde yoğunlaştığı koşullar altında oluştuğunu ve bu nedenle bunu kutupsal
oligopol durumları olarak adlandırdığını belirtmektedir.
Kutupsal oligopol durumunda ücretler, verimlilik ve fiyatlara ilişkin
mekanizmaları incelerken kurduğu ücret denkleminde;
İleriki dönem parasal ücretlerdeki yüzde artış oranı ∆ ⁄ , sermayenin karlılık
oranı ile işsizlik oranına ( u ) tabidir.
∆ ( 1 )
Kar ve işsizlik değişkenleri toplu pazarlık sürecinde ücretin belirlenmesinde
sendikalar ve yönetimlerin göreceli pazarlık gücünü etkiler.
Tüketici fiyatları yüzde bir veya ikiden fazla arttığında, onlar ücreti
etkileyecektir ve ( 1 ) şu hale dönüşür,
∆ ∆ ( 1a )
Oligopolistik yapının olduğu modern endüstrilerde, çıktıda sağlanan hızlı
büyümenin verimliliğin de hızlı büyümesini beraberinde getirdiğini belirtmektedir.
Böyle bir durumda, çıktı arttığında, verimlilik artar, işgücü birim maliyeti düşer, karlar
artar, ücret artış oranı yükselir, ancak bu da birim maliyeti artırır, fiyatlar artar. Aynı
zamanda işletme, ücret artışının neden olduğu maliyet artışlarından kaçınabilmek için
emek yerine sermayeyi ikame etme yoluna gidebilir, bu durumda oligopolistik
endüstrilerde uzun dönem işsizlik oranı artacaktır, bu şekilde ücretlerin payının artması
eğilimi bastırılmış olacaktır. Öte yandan, fiyat artışları genel bir hal aldığında, bu
tüketici fiyatlarını artıracak ve ücret denklemindeki mekanizmalar sonucu kardan
sızıntılar tekrar başlayacaktır.
Sonuç olarak, oligopolistik mekanizmada, çıktıdaki ani ve hızlı artışlar büyük
verimlilik artışları üretmekte, bu ise karda büyük artışlara yol açmakta, bu da sırasıyla
29
büyük ücret ve fiyat artışlarına öncülük etmektedir (Eckstein, 1964, 267-268, 272, 280-
283).
Otto Eckstein’in bulgularını, Klasik teori açısından değerlendirdiğimizde,
görülmektedir ki, ekonomide rekabetçi bir yapı yok, hem karlar hem de ücretler birlikte
artabilmektedir ve işsizlik meydana gelebilmektedir.
Reiner Franke, Schumpeterian ve klasik büyüme ve bölüşüm teorilerinin
tamamlanması üzerine yaptığı incelemede, uzun dönemler boyunca, sermaye-kullanıcı
teknolojik gelişmeler, ücretler orjinal büyüme oranında sürekli olarak artarken emeğin
verimliliğinin büyüme oranının bundan daha yüksek düzeyde arttığı bir mekanizmayla
birlikte meydana geliyorsa, ücretlerin payı sistematik bir şekilde düşecek ve (bir yandan
işsizlik de muhtemel olacak şekilde) ekonomi er ya da geç gelir bölüşümü açısından bir
uyuşmazlığa düşecektir, tespitinde bulunmaktadır (Franke, 2000, 333). Klasik teori
açısından değerlendirdiğimizde, görülmektedir ki, Reiner Franke, ekonomide azalan
değil artan getiri durumu söz konusu olabileceğini, karın düşme değil artma eğiliminde
olabileceğini (bunun olması için işçilerin çalışma saatlerini artırması gerekmemektedir,
şayet böyle bir durum olsa karlar çok daha fazla artabilir) ve işsizlik meydana
gelebileceğini belirtmektedir.
Michael Sattinger, Amerikan ekonomisinde reel ücret düşüşleri üzerine yaptığı
1961-1999 yıllarını kapsayan inceleme sonucunda, istihdam edilen işçi başına ulusal
borçlardaki bir artışın reel ücretleri düşüreceğini tespit etmiştir. Modelinde, denk bir
büyüme dengesinde, ulusal borçların artması tasarrufların bir kısmının bu borçlar
tarafından emilmesi anlamına gelir, tasarruflardaki bu azalma istihdam olanaklarını
azaltarak, herhangi bir faiz oranında, istihdam içindeki çalışanların oranını düşürür ve
işsizlerin iş olanaklarına oranını artırır. Faiz oranı ise, işsizlerin iş olanaklarına oranının
artan bir fonksiyonudur. Toplam talebin toplam arza eşit olduğu durumda, bu koşul faiz
oranını, sonrasında ise, faiz oranı, ücret oranını belirler. Ulusal borcun istihdama oranı
değiştiğinde, bu, faiz oranı üzerinde yarattığı etki aracılığıyla reel ücreti etkileyecektir.
Daha yüksek bir faiz oranı daha düşük bir ücret oranına yol açacaktır. Kurduğu model
çerçevesinde, 1961-1999 yılları Amerikan faktör fiyatları ve borçlanma verilerini
kullanarak, şöyle bir teorem geliştirmiştir, ulusal borcun istihdama oranındaki bir
30
yükselme veya faiz geliri üzerindeki vergilerdeki bir artış, işsizlerin iş olanaklarına
oranını artırır, faiz oranını artırır ve ücret oranını düşürür.
Çalışmasından çıkardığı en önemli sonuçlardan biri de, reel ücret ve faiz
oranlarının sadece mikroekonomik rekabetçi koşullar tarafından belirlenmediği,
makroekonomik politikalardan da etkilendiğidir. Buna göre faktör fiyatları kendi
üretkenliklerinden bağımsız olmamakla birlikte, sadece onlar tarafından
belirlenmemektedirler (Sattinger, 2003, 5-7, 12, 23-27).
Michael Sattinger’in görüşlerini Klasik Ücret Teorisi açısından
değerlendirdiğimizde, reel ücret düzeyinin sadece işçilerin ve ailelerinin yaşamsal
ihtiyaçlarını sağlayan metaların değeri tarafından belirlenmediği gösterilmektedir.
İşsizlik olgusunun da varolabileceği öngörülmektedir.
1.2. William Stanley Jevons’un Görüşü
Asım Yücel’in, “klasik iktisatçıların doktriner görüşleriyle ‘marjinal teori’
iktisatçıları arasında bir halka teşkil eden iktisatçıların düşünce ve görüşlerini temsil
eder” (Yücel, 1980, 9) dediği, William Stanley Jevons’un ücret hakkındaki görüşlerine
değinelim.
Neo-Klasik okulun bir üyesi olan William Stanley Jevons (1835 - 1882)’a göre
“... ekonomi bir haz ve elem matematiğidir. Servet ve değer ‘sonsuz ölçüde küçük haz
ve elem miktarları’ açısından izah edilmektedir. Jevons ‘değer’i fayda ile
açıklamaktadır. Fayda, bir malın tüketiminden veya bir işin yapılmasından elde edilen
hazzı veya tatmini; elem veya zahmet de, o malı elde etmek veya o işi yapmak için
katlanılması gerekli sıkıntı ve yorgunluğu ifade eder. Emek teorisi açısından ele
alındığında, fayda; ücret gelirinin sağladığı mal ve hizmetlerin tüketiminden elde edilen
hazzı, zahmet de; çalışmanın yarattığı yorgunluk ve sıkıntıyı temsil eder” (Yücel, 1980,
9). Onun teorisinde, emek zahmeti, üretim maliyetinin temel öğesidir (Kazgan, 1993,
120).
31
“Jevons’un emek teorisinin esasını üç faktör oluşturur: 1) işin zahmeti,
2) üretim miktarı ve 3) elde edilen fayda.
Çalışma süresi uzadıkça üretim de artar, ancak işin zahmeti belli bir noktaya
kadar azalır ve hatta yapılan iş bir haz sağlar; fakat daha sonra çalışmadan doğan haz
azalır, zahmet ise artar. Öte yandan ücret artışından sağlanan gelirle satınalınan malların
tüketiminden elde edilen haz da gittikçe azalır” (Yücel, 1980, 9). Yani, malların
marjinal faydası eldeki stok büyüdükçe azaldığı gibi, çalışma süresi uzadıkça, birikmiş
zahmet de artmaktadır (Kazgan, 1993, 119).
İşçinin dengesi, son mal biriminin sağladığı fayda, çalışmanın getirdiği artan
zahmete eşitlendiği zaman oluşur, yani gelirin marjinal faydası ile çalışmanın marjinal
zahmeti arasındaki eşitlik, işçinin iktisadi dengesini ortaya çıkartacaktır (Kazgan, 1993,
120; Ülken, 1984, 353-354). Buna göre işçi; işin zahmetinin, ücret geliriyle sağlanan
mal veya hizmetlerin tüketiminden elde edilen haz veya faydaya eşit olduğu bir noktaya
kadar emeğini arzetmeye devam eder (Yücel, 1980, 9). Bu durum aşağıdaki şekilde
daha açık bir şekilde ifade edilmektedir.
Şekil - 2: William Stanley Jevons’un Emek Teorisi
a
b c
d
e
0 x m
q
p y
Fayda Zahm
et
Günlük Çalışma Saatleri
32
Şekilde:
pq: Çalışmakla elde edilen gelirin sağladığı tüketimin marjinal faydası(ları)nı gösteren
eğri olup, yatay eksenle aradaki açıklıkla ölçülür.
0x: İşçinin günlük çalışma saatlerini gösterir.
abcd: işin marjinal faydalarını (0x ekseninin üzerindeki kısım) ve marjinal zahmetlerini
(0x ekseninin altındaki kısım) gösterir
em = dm: işin sağladığı fayda (ilave ücret artışının harcanmasıyla elde edilen tüketim
mallarının kullanımından sağlanan fayda) ve sebep olduğu zahmetin birbirine eşit
olmasını gösterir.
Şekil - 2’de, çalışma saatleri arttıkça, çalışmadan doğan zahmet önce azalmakta
(a-b arası) daha sonra çalışma zevkli bir hale gelmekte (b-c arası) ve belli bir seviyeden
(c noktası) sonra çalışmanın zahmeti artmaktadır. c noktasından sonra çalışma saatleri
arttıkça, işin zahmeti de hızlanarak artacaktır. İlave edilmekte olan her çalışma saatinin
meydana getireceği çalışmanın marjinal zahmeti artan bir tempoda gidecektir. Öte
yandan, ücret geliri arttıkça ilave gelirin sağladığı malların tüketiciye (işgörene) verdiği
haz da gittikçe azalmaktadır. Ancak ‘m’ üretim seviyesinde haz ve zahmet birbirine
eşittir. 0m kadar iş saati çalışılması halinde, tüketimin marjinal faydası em ile son
çalışma saatinin verdiği zahmet dm birbirine eşitlenmekte ve dengeye varılmaktadır.
Emek sahibinin burada 0m çalışma saatinin altında veya üstündeki iş saatlerine ilgi
göstererek davranış değiştirmesi artık beklenemez. Günlük 0m iş saatinin sağladığı
gelirle geçinmek, 0m’den fazla iş saatlerinde ise dinlenmek durumundadır (Yücel, 1980,
10; Ülken, 1984, 354).
1.3. Marjinal Verimlilik Teorisi
Marjinal verimlilik teorisini Alman iktisatçı Von Thunen’e (1826) kadar
uzatmak mümkünse de, esas benliğini ve şöhretini, iktisat ilminde devir yaratan ve
eserlerini birbirlerinden habersiz olarak yayınlayan İngiliz W. Stanley Jevons (1871),
Avusturyalı Karl Menger (1871) ve İsviçreli Leon Walras’ın (1873) çalışmalarında
bulmuştur. 1900 yılına kadar da birçok Avusturyalı (Von Wieser, Böhm-Bawerk),
İngiliz (Wicksteed, Edgeworth, Marshall), İtalyan (Barone) ve Amerikan (J. B. Clark)
iktisatçısı tarafından geliştirilmiştir (Ülken, 1984, 321). Klasik ücret teorisini
33
geliştirenlerle marjinal verimlilik teorisini geliştirenler arasındaki temel farklılık,
birincilerin pratikten gelen insanlar ve siyasi ve ahlak filozofları olması, ikincilerin ise
daha çok uzman üniversiteli iktisatçılar olmalarıdır (Dunlop, 1966, 7).
Neo-klasik iktisatçıların marjinal verimlilik teorisi, aslında faktör talebini açıklar.
Karını azamiye çıkarmak ve bu yolla dengeye gelmek isteyen firma, ilave (marjinal)
herhangi bir faktörün kullanımı ile yaratılan ürünün değerine göre davranışını
ayarlayacaktır. Marjinal faktör ünitesinin kullanımı, firmaya mal olduğundan daha fazla
bir gelir getiriyorsa, faktörün talep edileceği açıktır (Ülken, 1984, 321).
Marjinal verimlilik teorisi, tam rekabet piyasasının varlığını öngörür.
J. B. Clark, ekonomide, statik şartlar altında (statik şartlar, “eğer emek ve kapital
miktarı sabit kalırsa, üretim tarzındaki ilerleme durursa, kapital temerküzü sona ererse
ve tüketici zevkleri hiç değişmezse” gerçekleşmiş sayılıyordu) marjinal verim teorisini
bir makro-bölüşüm teorisi olarak kullandı. Marjinal verime göre bölüşümün, aynı
zamanda haklı veya adil bölüşüm olduğunu teorileştirdi.
Clark, bölüşümün tabii kanunları bulunduğunu, bu kanunların, her üretim
girdisine, yarattığı ürünü verdiğini söyledi. Bu tabii kanunlar engellenmedikçe, “emek
payı olarak, kendisinin ayrıca ürettiğini alıyor; aynı olgu, kapital için geçerli” oluyordu.
Üretim girdileri arasındaki rekabet, birim başına girdi getirisini kendi marjinal verimine
eşitliyordu: Ücret haddi emeğin, faiz de kapitalin marjinal verimine eşittir (Kazgan,
1993, 139).
Üretim süreci ölçeğe göre sabit getirili olduğunda, üretimde kullanılan her
üretim faktörüne marjinal ürününe eşit bir ödeme yapılması halinde, toplam ürün,
faktörlerin marjinal ürünleri toplamının kullanılan faktör miktarıyla çarpımına eşit
olacaktır. Bu durumda, faktörlere düşen payların toplamı, meydana getirilen ürüne eşit
olacağı için, geriye herhangi bir ‘artık’ kalması bahis konusu değildir. Diğer deyişle,
paylar toplamını toplam üründen çıkarırsak geriye ‘sıfır’ kalacaktır (Ülken, 1984, 341).
Brian Snowdon, Howard Vane, Peter Wynarczyk’den (Snowdon, Vane ve
Wynarczyk, 1994, 43-48) yararlanarak, neoklasik iktisatta marjinal verimlilik teorisi ve
34
ücretin nasıl belirlendiğini açıklayalım. “Klasik makro iktisatçılar (Keynes öncesi
makro iktisat düşüncesini kapsamaktadır), kapitalist piyasa ekonomisinin denge çıktı ve
istihdam düzeyinden ayrılabildiğinin ayırdındadırlar. Bununla birlikte, bu
dalgalanmaların geçici ve çok kısa süreli olduğuna inanırlar. Ortak görüşleri, piyasa
mekanizmasının çabuk ve etkili bir şekilde hareket ederek tam istihdam dengesini
yeniden kuracağı şeklindedir. Eğer klasik iktisadi analiz doğru ise, istikrar politikaları
biçimindeki hükümet müdahaleleri hem gereksiz hem de istenilmez olmaktadır.
Gerçekten de bu gibi politikalar daha büyük istikrarsızlıklar yaratırlar. Klasik makro
iktisatçılar tam istihdamı desteklemek için toplam talebi istikrarlı kılmakta
kullanılabilecek toplam talebi belirleyen faktörlere ya da politikalara daha az önem
verirler. Klasik makro iktisatçılar için tam istihdam normal bir durumdur.
Klasik model ekonominin belirleyicileri olan reel çıktı (Y) düzeyi, reel (W / P)
ve nominal (W) ücretler, fiyat (P) düzeyi ve reel faiz oranı (r)’nın açıklanmasını araştırır.
Bu modelde aşağıdakiler varsayılmaktadır;
1) Tüm iktisadi birimler (firmalar ve hanehalkları) rasyoneldirler ve karlarını veya
faydalarını maksimize etmek amacındadırlar, tüm birimler parasal yanılsamadan zarar
görmemektedirler.
2) Tüm piyasalar, ne kadar satın alacağına ve ne kadar satacağına tam esnek olan veri
fiyat setleri temelinde karar veren birimlerin olduğu tam rekabetçi piyasalardır.
3) Tüm birimler, alışveriş öncesinde, piyasa koşulları ve fiyatlar hakkında tam bilgiye
sahiptirler.
4) Alışveriş, market-clearing fiyatları bütün piyasalar bazında oluştuğu zaman başlar.
5) Birimlerin beklentileri istikrarlıdır.
Analizi basitleştirebilmek için, dış ticaret sektörünün olmadığı kapalı bir ekonomiyi
varsayıyoruz. Klasik modelde, reel ve parasal sektörler birbirinden ayrı olup, bu
modelde dikotomi (dichotomy) durumu vardır. Buna göre para miktarındaki değişmeler,
modeldeki reel değişkenlerin denge değerlerini etkilemez. Yani modelde para miktarı
yansızdır.
Klasik modelin anahtar unsuru kısa dönem üretim fonksiyonudur. Genel
terimlerle, mikro düzeyde bir üretim fonksiyonu, bir firmanın veri miktardaki faktör
35
girdileriyle üretebileceği maksimum miktarda çıktıyı ifade eder. Firma daha fazla emek
(L) ve sermaye (K) girdisi kullandıkça daha fazla çıktı üretecektir. Bununla birlikte,
kısa dönemde değişken tek girdinin emek olduğu varsayılır. Sermaye girdisi miktarı ile
teknoloji düzeyi sabit alınır. Kısa dönem toplam (aggregate) üretim fonksiyonu şöyledir;
Y = A F(K, L)
burada,
Y = Dönem boyuncaki reel çıktı
K = Dönem boyuncaki sermaye girdisi miktarı
L = Dönem boyuncaki emek girdisi miktarı
A = Toplam faktör verimliliği indeksi
F = Reel çıktının, K ve L girdileriyle ilişkisini sağlayan fonksiyon
olup, denkleme göre, toplam çıktı, istihdam edilen emek miktarı ile veri düzeydeki
sermaye stoğu, teknoloji ve girdilerin organizasyonuna bağlıdır. Bu ilişki grafiksel
olarak Şekil - 3-a-b’nin, ( a ) kısmında gösterilmektedir.
36
Şekil - 3-a-b: Toplam Üretim Fonksiyonu (a) ve Emeğin Marjinal Ürünü (b)
Kısa dönem toplam üretim fonksiyonu önemli özellikler göstermektedir. Üç
nokta belirtilmeye değerdir. Birincisi, A ve K değerleri veri iken, istihdam (L) ve çıktı
(Y) arasında pozitif bir ilişki vardır, bu, şekilde, a noktasından b noktasına doğru üretim
fonksiyonu boyunca bir hareketle gösterilmektedir. İkincisi, üretim fonksiyonu,
b
a
c MPLc
Y* = A* F(K, L) Y = A F(K, L)
b c
a Y0
Y1
Y
( a )
L0 L1 L
L0 L1 L
DL
DL*
(W/P)a=MPLa
(W/P)b=MPLb
W/P, MPL
( b )
37
değişken girdi olan emeğin, azalan verimlere tabi olduğunu göstermektedir. Bu,
istihdam arttıkça üretim fonksiyonunun eğiminin ( )L/Y ΔΔ azalması şeklinde
görülmektedir. Emek istihdamı artışı karşısında çıktı miktarındaki artışlar giderek
azalmaktadır. L/Y ΔΔ emeğin marjinal ürününün (MPL) ölçüsü olduğundan, üretim
fonksiyonunun eğimindeki azalmaları, istihdam artışı karşısında emeğin marjinal
ürününün azalması olarak görebiliriz. Bu, şeklin ( b ) panelinde, MPL’yi gösteren
DL’nin hem pozitif hem de azalan olması (istihdam düzeyi L0’dan L1’e genişlerken
MPL azalmaktadır, şöyle ki, ba MPLMPL f ) şeklinde görülmektedir. Üçüncüsü,
üretim fonksiyonu, sermaye girdisi artarsa ve(ya) A’nın değerindeki bir artış
biçimindeki girdilerin verimliliğinde bir artış olursa (örneğin bir teknolojik ilerleme),
yukarı doğru kayacaktır. Böyle bir değişim, Şekil - 3-a-b’nin, ( a ) kısmında, A’dan
A*’a artışın neden olduğu üretim fonksiyonunun Y’den Y*’a kayması şeklinde
gösterilmiştir. ( b ) kısmında, üretim fonksiyonunun yukarı doğru kaymasının etkisi,
MPL doğrusunun DL’den DL*’a yukarı doğru kayması biçimindedir; yani emek
verimliliğinin artışı söz konusudur (L0 düzeyindeki istihdam edilen emek miktarı, artık
Y0 miktarında çıktı yerine Y1 miktarında çıktı üretebilmektedir).
Karını maksimize etmek isteyen bir firma ne kadar işçi istihdam edecektir.
Firmaların kar maksimizasyonunu sağlayan koşul, üretimde marjinal gelirin (MRi)
marjinal maliyete (MCi) eşitlendiği durumdur. Aynı zamanda tam rekabetçi bir firma
için çıktının (ürünün) fiyatı marjinal gelire eşittir (MRi = Pi). Buna göre, kar
maksimizasyonunu sağlayan koşul aşağıdaki gibidir;
Pi = MCi ( 2 )
Eğer bir firma emeği, rekabetçi bir emek piyasasından temin ediyorsa, her ekstra işçiye
ödenen parasal ücret Wi olmalıdır. Çalıştırılan ekstra birim emeğin eklenen maliyeti
ii LW Δ olacaktır. Eklenen bir işçinin yaratacağı ekstra gelir, üretilen ekstra çıktı ( )iQΔ
çarpı firmanın ürününün fiyatıdır. Bundan dolayı eklenen gelir ii QP Δ ’dir. Karını
maksimize eden bir firma, iiii QPLW ΔΔ p olduğu müddetçe işçi çalıştırmak üzere
ödemede bulunur. Karların maksimizasyonu için aşağıdaki koşulun sağlanması gerekir;
38
iiii LWQP Δ=Δ
Bu şuna denktir,
i
i
i
i
PW
LQ
=ΔΔ
ii L/Q ΔΔ emeğin marjinal ürünü olduğundan, bir firma emeğin marjinal ürünü reel
ücret oranına eşit olana kadar işçi çalıştırabilir. Bu koşul Pi = MCi denkleminin bir
başka ifade şeklidir. MCi , ek işçinin maliyeti (Wi) bölü bu işçi tarafından üretilen ekstra
çıktı (MPLi) olduğundan, bu ilişkiyi şöyle yazabiliriz;
i
ii MPL
WMC = ( 3 )
( 3 ) ve ( 2 )’yi birleştirirsek, şu denkliğe ulaşırız,
ii
ii MC
MPLW
P ==
MPL istihdam edilen emek miktarının azalan bir fonksiyonu olduğundan, azalan
verimlerin etkisi nedeniyle, MPL eğrisi aşağı doğru eğimlidir [Şekil - 3-a-b’nin ( b )
panelinde görüldüğü gibi]. Çünkü, bir firmanın MPLi ve Wi/Pi’yi birbirine eşitlediğinde
karını maksimize edebileceğini görmüştük. Marjinal ürün eğrisi, firmanın işgücü talebi
eğrisine (DLi) eşittir. Bu ilişkiyi şöyle açıklayabiliriz,
⎟⎠⎞⎜
⎝⎛=
i
iLiLi P
WDD
Bu ilişki bize bir firmanın işgücü talebinin reel ücretin ters bir fonksiyonu olduğunu
anlatmaktadır. Daha düşük reel ücret, işgücü maliyetini düşüreceği için daha fazla
işgücü istihdam edilmesi anlamına gelmektedir.
39
Yukarıdaki analizde tek bir firmanın davranışları gözönüne alınmıştır. Aynı
sonuçlar ekonominin tamamı için uygulanabilir. Tek bir firmanın işgücü talebi reel
ücretin ters bir fonksiyonu olduğu için, bir ekonomideki tüm firmaların böylesi
fonksiyonları toplanarak, toplam işgücü talebinin de reel ücretin ters bir fonksiyonu
olduğu sonucuna ulaşılır. Bu noktada, W ekonomide ortalama parasal ücreti ve P
fiyatlar genel düzeyini göstermektedir. Bu ilişki Şekil - 3-a-b’nin ( b ) panelinde, DL
doğrusu ile gösterilmiştir. Reel ücret (W/P)a’dan (W/P)b’ye düşürüldüğünde, istihdam
L0’dan L1’e yükselmektedir. Toplam işgücü talebi fonksiyonu şöyledir;
( )PWDD LL = ”
Klasik makroekonomi teorisinde emek talebini anlattığımız bu kısım, marjinal
verimlilik teorisinin anlaşılması açısından yeterlidir.1 Ancak, ücretin belirlenmesi, emek
talebi analizlerine emek arzı analizlerini de eklediğimizde ortaya çıkacaktır. “Şu ana
kadar işgücü talebini belirleyen faktörler gözönüne alınmıştır. Bu noktadan sonra ise,
işgücü piyasasının arz yönünü gözönüne almak gerekmektedir. Klasik modelde,
hanehalklarının faydalarını maksimize etmeyi amaçladıkları varsayılmıştır. Bu yüzden
işgücünün piyasa arzı, reel ücretin pozitif bir fonksiyonudur. Bu pozitif ilişki ( 4 ) no.lu
denklemde verilmiş ve Şekil - 4-a-b’nin, ( b ) kısmında SL doğrusu ile gösterilmiştir.
( )PWS=S LL ( 4 )
1 Benzer bir anlatım için, William H. Branson’un “Macroeconomic Theory and Policy, 2nd Edition, Harper & Row, Publishers, 1979, p. XIV + 556” kitabındaki, ‘sayfa 96 - 98’de yer alan ‘The Demand for Labor’ isimli bölümden de yararlanılabilir.
40
Şekil - 4-a-b: Klasik Modelde Çıktı ve İstihdamın Belirlenmesi
Belirli bir nüfus büyüklüğünde işgücü arzının ne kadar olacağı hanehalklarının
boş zaman ve tüketim arasında yapacakları tercihe bağlıdır, ki bu tercihlerin her ikisinin
hanehalklarına sağlayacağı fayda pozitiftir. Fakat tüketebilmek için gelir elde edilmeli,
bu ise boş zamanın yerine çalışma zamanının geçmesiyle gerçekleşebilmektedir.
(W/P)e
DL
LT
SL
Z
H
EX
G
N
Y = A F(K, L)
Ye
Y
( a )
Le L
Le L
(W/P)2
W/P
(W/P)1
( b )
41
Çalışma zahmet olarak nitelendirilir. Bu yüzden, çalışanların tercihi ve reel ücret, denge
işgücü arzı miktarını belirleyecektir. Reel ücretteki bir artış kaybedilen gelir anlamında
boş zamanı daha pahalı hale getirecek ve bu yüzden işgücü arzı artma eğilimine
girecektir. Bu ‘ikame etkisi’ olarak bilinmektedir. Fakat reel ücretteki bir artış
çalışanların durumunu daha iyi hale getireceği için, çalışanların daha fazla boş zaman
tercih edebilme imkanlarının oluşmasına yol açacaktır. Bu ‘gelir etkisi’ olarak
bilinmektedir. Klasik model ikame etkisinin gelir etkisini bastırdığını varsaymaktadır.
Bu yüzden, bu modelde işgücü arzı reel ücretteki bir artışa pozitif tepki vermektedir.
Şimdiye kadar işgücü talebi ve arzı eğrilerinin türetilmesini açıkladık. Artık bu
noktada, klasik modelde istihdam ve çıktının rekabetçi dengesinin belirlenmesini
inceleyecek bir konumdayız. Klasik işgücü piyasası Şekil - 4-a-b’nin, ( b ) kısmında
gösterilmiştir. Şekil - 4-b’de, işgücü arz ve talep eden güçler denge market-clearing reel
ücreti (W/P)e ve denge istihdam düzeyi (Le)’ni belirlerler. Eğer reel ücret (W/P)e’den
daha düşük örneğin (W/P)2 gibi bir noktada belirlenirse, bu ücret düzeyinde ZX aralığı
kadar işgücü talebi fazlası olacaktır ve bu durumda firmaların ücret artırıcı rekabeti
sonucu, parasal ücretler (nominal ücretler) artacak ve bu artış, reel ücret denge değerine
gelinceye kadar sürecektir. Eğer reel ücret denge düzeyinin üzerine çıkarsa, örneğin
(W/P)l gibi bir noktada belirlenirse, bu durumda HG aralığı kadar işgücü arzı fazlası
olacaktır. Bu durumda parasal ücretler, reel ücret düzeyi, denge düzeyi olan (W/P)e’ye
gelinceye kadar düşecektir. Bu sonuç klasik modelde, klasik iktisatçıların yaptığı tam
rekabet piyasası, esnek fiyatlar ve tam bilgi varsayımları nedeniyle garantilenir. Denge
istihdam düzeyi (Le), denge reel ücret düzeyinde çalışma arzusunda olan işgücünün
tamamının istihdam edilebildiği ‘tam istihdam’ı göstermektedir. Oysa, şekilde, SL her
bir reel ücret düzeyinde kaç kişinin iş tekliflerini kabul etmeye hazır olduğunu
gösterirken, LT her bir reel ücret düzeyinde işgücüne katılmayı isteyen toplam kişi
sayısını göstermektedir. LT pozitif eğimlidir ve daha yüksek reel ücrette daha fazla
kişinin işgücüne katılmayı isteyeceğini göstermektedir. Klasik modelde emek piyasası
dengesi, Şekil - 4-a-b’nin, ( b ) kısmında (EN) mesafesi ile gösterilen işsizlikle
ilişkilidir. Klasik tam istihdam dengesi, gönüllü ve geçici (friksiyonel) işsizliğin
varlığıyla belirlenir, fakat gönülsüz işsizliğin olması ihtimali kabul edilmez. Daha sonra
Milton Friedman <<‘The Role of Monetary Policy’, American Economic Review,
March 1968>> isimli çalışmasında, işgücü piyasasında denge işsizliğini tartışırken
doğal işsizlik kavramını tanıttı. Denge istihdam düzeyi işgücü piyasasında belirlenirken,
42
denge üretim düzeyi toplam üretim fonksiyonunun pozisyonuna göre belirlenir. Şekil -
4-a-b’nin ( a ) kısmına baktığımızda, istihdam miktarı Le iken üretim düzeyinin Ye
olacağını görebiliriz.
Şimdiye kadar, burada yeniden şekillendirdiğimiz basitleştirilmiş model, bize
klasik iktisatçıların, denge işsizlik düzeyi kadar, reel üretim, istihdam ve reel ücretlerin
denge düzeyinin belirlenmesini ne şekilde açıkladıklarını görmemizi mümkün kıldı.
Yukarıdaki değişkenlerin denge değerlerindeki değişikliklerin, eğer işgücü talebi eğrisi
ve/veya işgücü arzı eğrisi yer değiştirirse gerçekleşebileceği açıkça görülmektedir.
Örneğin, teknolojik değişiklik nedeniyle üretim fonksiyonunun yukarı doğru bir
hareketi, işgücü talebi eğrisini sağa doğru kaydırır. İşgücü arz eğrisi pozitif bir eğime
sahip olduğu müddetçe, bu, istihdamda, üretimde ve reel ücrette bir artışa yol açacaktır.
Nüfus artışı, işgücü arz eğrisini sağa doğru kaydırır, bu daha düşük reel ücretle birlikte
istihdam ve üretimi artırır.
Yukarıdaki analizde, klasik modelde işgücü piyasasındaki rekabetin tam
istihdamı garanti edeceğini gördük. Denge reel ücret düzeyinde çalışmaya istekli olan
hiç kimse bu ücret düzeyinde işsiz değildir. Bu anlamda ‘klasik öngörü gönülsüz
işsizliğin ihtimalini kabul etmez’ (‘J. M. Keynes - The General Theory of Employment,
Interest and Money’, London: Macmillan, 1936, p. 6). Fakat, klasik iktisatçılar
tamamıyla, denge düzeyinin üzerinde kalıcı işsizliğin eğer reel ücretin dengeleme
fonksiyonu üzerinde yapay kısıtlamalar yer alırsa mümkün olabileceğinin farkındadırlar”
(Snowdon vd., 1994, 48-51).
John R. Hicks, rekabetçi bir piyasada ücretin nasıl belirlendiği konusunda
şunları söylüyor:
Hicks, ücretin; emeğin fiyatı olduğunu ve serbest bir emek piyasasında emek
arzı ile emek talebinin kesiştiği (birbirine denk olduğu) durumda belirleneceğini
belirtmektedir. Eğer emek arzı talebi aşarsa, bazı işçiler işsiz kalacaklar ve bu nedenle
daha az ücrete razı olacaklardır; aksi durumda emek talebi arzı aşarsa, işverenler işçilere
daha yüksek ücret teklif edeceklerdir. Birinci durumda, düşen ücretler nedeniyle emek
arzı azalıp dengeye yönelim olacak, ikinci durumda ise yükselen ücretler nedeniyle
emek arzı artıp dengeye yönelim olacaktır.
43
Ücretin bu oluşumu ise iki koşula bağlıdır;
Birincisi, ücret herkes için aynı olmalıdır; eğer ücretler farklı olursa işverenler
daha ucuz işçiye yönelecek, ancak onları kendisine çekebilmek için, aldıkları ücretten
daha fazlasını önerecekler ve süregiden bu hareketlilik ücretlerin aynı seviyede
oluşmasını beraberinde getirecektir.
İkincisi ise, ücret her zaman emeğin marjinal ürününe eşit olmalıdır.
Emeğin marjinal verimliliği azalan getiri kanuna tabidir, yani diğer üretim
faktörleri sabitken, üretimde emek miktarı artırılırsa, emek başına üretim azalacaktır. Bu,
ücretin, emeğin marjinal ürününe eşit olmasını sağlayan koşuldur.
Şöyle ki, eğer emek arzı emek talebinden fazla olursa bu arz fazlasının istihdam
edilmesi halinde, azalan marjinal verimlilik kanunu gereğince, emeğin marjinal ürünü
düşeceğinden dolayı, işçiler, ancak ve ancak daha düşük ücretle işe alınabilirler,
dolayısıyla emek arzı emek talebinden fazlaysa ücretler düşecektir.
Eğer emek arzı, emek talebinden azsa, işverenler veri ücret düzeyinde, daha çok
işçi talep edecekler, aralarındaki rekabet ise ücret düzeyini artıracaktır.
Oysa dengeyi sağlayan durum, ücretin emeğin marjinal ürününe eşit olduğu
durumdur (Hicks, 1973, 1-22).
Şimdi marjinal verimlilik teorisinin işlerliğini Türkiye İmalat Sanayii üzerine bir
uygulama çalışmasıyla test edeceğiz.
Türkiye İmalat Sanayii Verilerinin (1963-1998) Derlenmesi
Türkiye İmalat Sanayii’nde ücretler üzerine uygulamalar yapabilmemiz için
gerekli olan veriler Devlet İstatistik Enstitüsü (DİE)’nden temin edilmiş, ulaşılamayan
veriler ise DİE verileri kullanılarak tarafımızdan derlenmiştir. Çalışmamızla ilgili
veriler 1963-1998 yılları için Toplam, Kamu ve Özel Kesim olmak üzere 20 sektör
44
(faaliyetlerin düşüklüğü nedeniyle Kamu Kesimi için 16 sektör) ve Toplam İmalat
Sanayii sektörünü içermektedir. DİE verileri 1963-1972 yılları arasında 20 sektörden
oluşmakta iken, 1973-1998 yılları arasında 29 sektörden oluşmaktadır. Bu durum
nedeniyle gerekli birleştirmeleri yaparak 1973-1998 yılları için verileri 20 sektöre
indirgedik. İndirgeme ve uyumlaştırma işlemleri sonrası analizimizde kullanacağımız
sektörler şöyle oluşmuştur;
Tablo - 1: Türkiye İmalat Sanayii Sektörleri
2-3 = 3 : İMALAT SANAYİİ
20 = 311+312 : Gıda
21 = 313 : İçki
22 = 314 : Tütün
23 = 321 : Dokuma
24 = 322+324 : Kundura
25 = 331 : Ağaç
26 = 332 : Mobilya
27 = 341 : Kağıt
28 = 342 : Matbaacılık
29 = 323 : Kürk ve deri
30 = 355+356 : Kauçuk
31 = 351+352 : Kimya
32 = 353+354 : Petrol ve kömür
33 = 361+362+369 : Metalden gayri
34 = 371+372 : Metal
35 = 381 : Madeni eşya
36 = 382 : Makine
37 = 383 : Elektrik makinaları
38 = 384 : Taşıt araçları
39 = 385+390 : Muhtelif
45
Bunlar arasında 26, 29, 30 ve 39 no.lu sektörler Kamu Kesimi’nde hariç
tutulmuş, ancak Toplam Kesim için rakamlar, herhangi bir azaltmaya gidilmeksizin,
aynen alınmıştır. Ayrıca, 2-3 = 3: İMALAT SANAYİİ’ne ait tüm veriler için DİE’ye ait
2-3 = 3: İMALAT SANAYİİ verileri ile tüm sektörlerin toplamından meydana gelen 2-
3 = 3: İMALAT SANAYİİ verileri karşılaştırılmış ve bütün veri grupları için, bu iki
değerden hangisi daha büyükse, o değer, 2-3 = 3: İMALAT SANAYİİ verisi olarak
alınmıştır.
Üç kesim ve 20 (+ Toplam İmalat Sanayii) sektöre ilişkin verilerimiz;
- Çalışanların Yıllık Ortalama Sayısı
- Ücretle Çalışanlara Yapılan Yıllık Ödemeler (Cari – TL.)
- Yılda Çalışılan İşçi-Saat Toplamı
- Sabit Sermayeye Yıl İçinde Yapılan Gayri Safi İlaveler (Cari – TL.)
- Çıktı (Cari – TL.)
- Katma Değer (Cari – TL.)
olup, daha önceki çalışmamızda [Uğur Bülent Kaytancı - Teknolojik Gelişme ve
Ekonomi Üzerine Etkileri (Türkiye İmalat Sanayii Üzerine Bir Uygulama), Yüksek
Lisans Tezi, Adana, 2004, XIV + 212 sf.] 1963-1994 yılları için Sabit 1 Ücret
(1987=100), Sabit Sermaye Stoğu (1987=100), Sabit Çıktı (1987=100) ve Sabit Katma
Değer (1987=100) verilerini oluşturmuştuk, adı geçen çalışmamızda uygulanan
yöntemler ayrıntılarıyla belirtilmiştir. Daha sonra, 1995-1998 yıllarını kapsayan ilave
verilerle, benzer yöntemlerle veri setimizi 1963-1998 yılları için oluşturduk. Yani,
Türkiye İmalat Sanayii’nde, Toplam, Kamu (16 -bu parantezle gösterim Kamu’da 16
sektör olduğunu göstermektedir-) ve Özel Kesim için olmak üzere, sınıflandırdığımız 20
sektörde (+ Toplam İmalat Sanayii), 1963-1998 yılları için Sabit Ücret (1987=100),
Sabit Sermaye Stoğu (1987=100), Sabit Çıktı (1987=100) ve Sabit Katma Değer
(1987=100) verilerini oluşturduk.
1 Burada ‘Sabit (1987=100)’ terimi ile, cari değerlerin, 1987 yılı baz alınarak, reel değerlere dönüştürüldüğü ifade edilmektedir [Sabit Sermaye Stoğu ifadesinde yer alan Sabit terimi ise, Fixed’ın karşılığı olup, Sabit Sermaye Stoğu’nun 1987 bazlı reel değerlerle ifadesi anlamında, sadece Sabit Sermaye Stoğu (1987=100) ifadesini kullanmaktayız]. Çalışmamızın bundan sonraki kısımlarında, bu amaçla ifade edildiği her yerde, Sabit (değer) = Reel (değer)’dir.
46
1.3.1. Türkiye İmalat Sanayiinde Marjinal Verimlilik Teorisinin Test Edilmesi
Türkiye İmalat Sanayii’nde marjinal verimlilik teorisinin test edilebilmesi için;
Türkiye İmalat Sanayiinde Toplam, Kamu (16) ve Özel Kesimin her birindeki 20
sektörde (+ Toplam İmalat Sanayii) 1963-1998 yılları için, Saat Başına Emeğin
Marjinal Ürünü (MPL) ile Saat Başına Reel (Sabit) Ücretler (1987=100) verilerini
kullanacağız. Saat Başına Reel Ücretler (1987=100) verilerini oluşturmuştuk. Şimdi ise,
MPL değerlerini hesaplayacağız. MPL’nin hesaplanmasında;
, α > 0, β > 0
biçimindeki bir Cobb-Douglas üretim fonksiyonunu kullanıyoruz. Burada,
Y = Katma Değer
A = Toplam Faktör Verimliliği İndeksi
K = Sabit Sermaye Stoğu
L = İşgücü Miktarı (Çalışılan Saaat Miktarı)
α = Katma Değerin Sermayeye Göre Esneklik Katsayısı
β = Katma Değerin İşgücüne Göre Esneklik Katsayısıdır.
Bu fonksiyon gereğince,
olup, biçimindeki Cobb-Douglas üretim fonksiyonumuzu logaritmik bir
transformasyonla doğrusal hale getirip, β katsayısını tahmin etmek suretiyle, MPL’yi
hesaplıyoruz. Tahmin edeceğimiz β değeri, katma değerin işgücüne göre esneklik
katsayısı olup,
47
⁄⁄
‘den de görülebilmektedir.
Öncelikle üretim fonksiyonumuzu logaritmik bir transformasyonla doğrusal hale
getirelim,
denkleme stokastik değişken (u) de ilave edelim (Chiang, 1984, 414-416; Avralıoğlu,
1978, 41-42),
Daha sonra, Türkiye İmalat Sanayiinde Toplam, Kamu (16) ve Özel Kesimin her
birindeki 20 sektörün, 1963-1998 yılları, Sabit Katma Değer (1987=100), Sabit
Sermaye Stoğu (1987=100) ve Yılda Çalışılan İşçi-Saat Toplamı verilerinin
logaritmalarını alıyoruz. Oluşturduğumuz bu veri setini kullanarak, EViews 5.1
programıyla, β’yı tahmin etmek doğrultusunda, Sıradan En Küçük Kareler Yöntemiyle
Panel Veri analizi yapıyoruz.
Panel Veri Analizi: Sabit Etkiler Modeli
Panel veri ile çalışmanın pek çok avantajı vardır. Panel veri analizi, tahmin
teknikleri ve teorik sonuçlar açısından güçlü olanaklar sunar. Yatay kesit örneklemi
küçük veya zaman serisi boyutu kısa ise, yatay kesit ya da zaman serisi analizleriyle
katsayılar üzerine net çıkarsamalar yapılamazken, panel veri analizinden elde edilen
tahmin ediciler oldukça etkin ve güvenilirdir. Ayrıca sürecin dinamikleri üzerinde
çalışabilme, onu tanımlayabilme ve etkilerini ölçebilme konusunda yatay kesit ve
zaman serisine göre önemli avantajlar sağlar. Bu çalışmada ele alınan sektörlerin
heterojenliği, yatay kesit ve zaman serisi analizleriyle hesaba katılamamaktadır. Diğer
48
taraftan, çalışmada kullanılan Türkiye İmalat Sanayiine ilişkin veriler 1963-1998
dönemini kapsamakta ve alt sektör sayısı da 20 ile sınırlı kalmaktadır. Dolayısıyla,
yatay kesit veya zaman serisi analizlerinden yeterince güçlü sonuçlar elde
edilemeyecektir. Oysa, panel veri analizi her iki boyutu biraraya getirerek testlerin
gücünü arttırmakta ve sonuçların daha etkin ve güvenilir olmasını sağlamaktadır.
gibi bir panel veri modeli, eğim katsayılarının sabit fakat sektörler arasında regresyon
sabitinin farklı olduğunu öngören bir sabit etkiler modeline şöyle dönüştürülür;
Sabit etkileri tahmin edebilmek içinse kukla değişken kullanırız ki, böyle bir sabit
etkiler modeli, literatürde ‘Least-Squares Dummy Variable (LSDV) Model’ olarak da
adlandırılır. Yukarıdaki son model, yatay kesit birimlerine (sektörlere) ait kukla
değişkenlerin eklenmesiyle (aşağıdaki modelde 20 no.lu sektörün kukla değişkeni hariç
tutulduğu için, 21 no.lu sektörün kukla değişkeni olan D21 ’den başlıyoruz) şu hale gelir;
burada i (i = 20, 21, 22, 23, 24, 25, 26, 27, 28, 29, 30, 31, 32, 33, 34, 35, 36, 37, 38, 39),
i’nci yatay kesiti; t (1963, 1964, 1965, ..., 1998 olmak üzere), t’nci zaman dönemini; Di,
i. sektöre ait kukla değişkeni göstermektedir. 1, 21 no.lu sektöre bağlı gözlemler
olup, diğerlerinin 0 alınacağını ifade eder. , örneğimizde 20 no.lu sektörün regresyon
sabitini gösterir ve , , … , ise farkları alınmış ( ’den, ör. ) regresyon
sabiti katsayılarıdır ki, bu bize 21, 22, 23, 24, ..., 39 no.lu sektörlerin regresyon
sabitlerinin 20 no.lu sektörün regresyon sabitinden ne kadar farklı olduğunu söyler.
Kısacası, 20 no.lu sektör karşılaştırmaya baz alınan sektördür (Gujarati, 2004, 636-643).
49
Yaptığımız panel veri analizlerine ilişkin sonuçları Ekler’de, Tablo - I’de1
sunuyoruz.
Yaptığımız panel veri çalışmasıyla Toplam, Kamu ve Özel Kesim için ayrı ayrı
β katsayılarını tespit etmiş olduk. Şimdi, Türkiye İmalat Sanayiinde Toplam, Kamu (16)
ve Özel Kesimin her birindeki 20 sektörün (+ Toplam İmalat Sanayii), 1963-1998 yılları,
[Sabit Katma Değer (1987=100) / Yılda Çalışılan İşçi-Saat Toplamı] verilerini, tahmin
edilen β değerleriyle çarpmak suretiyle, bu üç kesimdeki tüm sektörler için (+ Toplam
İmalat Sanayii) ayrı ayrı MPL değerlerini hesaplamış olacağız. Hesapladığımız bu MPL
değerleri, nokta tahminine karşılık gelmektedir. Biz analizimizi daha sağlam kılmak için,
tahmin edilen β katsayıları için % 99 olasılıklı güven aralıklarını hesaplamak suretiyle,
bütün MPL değerleri için % 99 olasılıklı değişim aralıklarını hesaplayacağız.2
β için % 99 olasılıklı güven aralığı şöyledir;
⁄
burada,
se = Standart Hata
α = 0,01
⁄ , , serbestlik derecesi, 120’den fazla olduğundan dolayı, , ‘in tablo
değeri 2,576’dır. (Gujarati, 2004, 76-78, 121-124, 880-881, 960-961)
· ‘den
Hesaplanan MPL;
·
1 I, II, III, ... biçiminde numaralandırdığımız tablo ve şekilleri tezimizin EKLER bölümünde sunmaktayız. 2 Bu bize, MPL’nin % 99 olasılıkla bulduğumuz aralıktaki değerler arasında olacağını gösterecektir.
50
ve, MPL için % 99 olasılıklı değişim aralığı;
2,576 · ·
olup,
2,576 · ·
ü 2,576 · · ‘dir.
Elimizde tüm bu değerlerin olması sayesinde, Türkiye İmalat Sanayiinde Toplam,
Kamu (16) ve Özel Kesimin her birindeki 20 sektörün (+ Toplam İmalat Sanayii) 1963-
1998 yılları, MPL (Saat Başına Emeğin Marjinal Ürünü) için % 99 değişim aralığı
değerlerini (yani ve ü değerlerini) hesaplayabiliriz.
Elimizde, Türkiye İmalat Sanayiinde Toplam, Kamu (16) ve Özel Kesimin her
birindeki 20 sektörün (+ Toplam İmalat Sanayii) 1963-1998 yıllarına ilişkin, Saat
Başına Emeğin Marjinal Ürünü (MPL) için % 99 değişim aralığı değerleri ile Saat
Başına Reel Ücretler (1987=100) verileri var. Bunların karşılaştırılması yoluyla,
Türkiye İmalat Sanayii’nde marjinal verimlilik teorisinin geçerliliğini araştırabiliriz.
Ancak bu bize yalnızca yıllar itibariyle karşılaştırma yapma imkanı veriyor. Biz, bütün
sektörler için yapabileceğimiz marjinal verimlilik teorisinin geçerliliğine ilişkin yıl yıl
karşılaştırmalar yanında, alt dönemler ile tüm bir dönemi kapsayan ortalama değerler
üzerinden de karşılaştırma yapmanın anlamlı olacağını düşünmekteyiz. Bu doğrultuda,
Türkiye ekonomisinin tarihsel gelişim sürecini dikkate alarak, 1963-1998 dönemi için
alt inceleme dönemleri belirledik. Bu dönemlerin, ekonomik yapının değişimi açısından
1963-1980 ithal ikamesine dayalı ekonomi dönemi ile 1981-1998 ihracata dayalı
ekonomi dönemi biçiminde olmasına karar verdik. Öncelikli olarak, Türkiye İmalat
Sanayiinde Toplam, Kamu (16) ve Özel Kesimin her birindeki 20 sektörün (+ Toplam
İmalat Sanayii) 1963-1980, 1981-1998 ve 1963-1998 dönemleri için; Ortalama Saat
Başına Reel Ücret verilerini hesaplayıp, formülünü kullanarak da
Ortalama MPL ( ) değerlerini hesapladık. Daha sonra, β katsayıları için % 99
olasılıklı güven aralıklarını kullanmak suretiyle, değerleri için % 99 olasılıklı
51
değişim aralıklarını hesapladık.
· ‘den
·
ve, için % 99 olasılıklı değişim aralığı;
2,576 · ·
olup,
2,576 · ·
ü 2,576 · · ‘dir.
Elimizdeki verilere dayanarak, Türkiye İmalat Sanayiinde Toplam, Kamu (16) ve Özel
Kesimin her birindeki 20 sektörün (+ Toplam İmalat Sanayii) 1963-1980, 1981-1998 ve
1963-1998 dönemleri için, (Ortalama Saat Başına Emeğin Marjinal Ürünü) için
% 99 değişim aralığı değerlerini (yani ve ü değerlerini) hesaplayabiliriz.
Böylece Türkiye İmalat Sanayiinde Toplam, Kamu (16) ve Özel Kesimin her
birindeki 20 sektörün (+ Toplam İmalat Sanayii); 1963–1998 yılları, Saat Başına
Emeğin Marjinal Ürünü (MPL) için % 99 değişim aralığı değerleri ile Saat Başına Reel
Ücret verilerini, aynı zamanda da 1963-1980, 1981-1998 ve 1963-1998 dönemleri için,
(Ortalama Saat Başına Emeğin Marjinal Ürünü) için % 99 değişim aralığı
değerleri ile Ortalama Saat Başına Reel Ücret verilerini karşılaştırarak, Türkiye İmalat
Sanayii’nde marjinal verimlilik teorisinin geçerliliğini araştıracağız. Bu amaçla Türkiye
İmalat Sanayiinde Toplam, Kamu (16) ve Özel Kesimin her birindeki 20 sektörün (+
Toplam İmalat Sanayii) 1963-1998 yılları, , , ü ve Saat Başına
Reel Ücret verilerini gösteren tablolar hazırladık. Bu tabloları, eklerde, Tablo - II, III,
IV’te sunuyoruz. Bu tabloların yanında, Toplam, Kamu (16) ve Özel Kesimin her
52
birindeki 20 sektörün (+ Toplam İmalat Sanayii) 1963-1998 yılları, , ,
ü ve Saat Başına Reel Ücret verilerini birarada gösteren her bir sektör için ayrı
ayrı grafikler oluşturduk. Oluşturduğumuz grafikleri, eklerde, Şekil - I, ... , LIX’da
sunuyoruz. Tablo - II, III, IV ve(ya) Şekil - I, ... , LIX’da kullandığımız kısaltmaların
açıklaması şöyle;
MPLa:
MPLh: Hesaplanan MPL
MPLu: ü
sbu: Saat Başına Reel Ücretler (1987=100)
T: Toplam
K: Kamu
Ö: Özel
Aynı zamanda da Türkiye İmalat Sanayiinde Toplam, Kamu (16) ve Özel Kesimin her
birindeki 20 sektörün (+ Toplam İmalat Sanayii) 1963-1980, 1981-1998 ve 1963-1998
dönemleri için, , , ü ve Ortalama Saat Başına Reel Ücret verileri
ile Ortalama Saat Başına Reel Ücretlerin, sırasıyla, , ve ü
değerlerine oranınını gösteren tablolar hazırladık. Bu tabloları, eklerde, Tablo - V, VI,
VII’de sunuyoruz. Tablo - V, VI, VII’de kullandığımız kısaltmaların açıklaması şöyle;
MPLora:
MPLorh:
MPLoru: ü
sbuor: Ortalama Saat Başına Reel Ücretler (1987=100)
ucror / mplora: Ortalama Saat Başına Reel Ücretler (1987=100) /
ucror / mplorh: Ortalama Saat Başına Reel Ücretler (1987=100) /
ucror / mploru: Ortalama Saat Başına Reel Ücretler (1987=100) / ü
Sonra da Tablo - II, III, IV’ü kullanarak, Türkiye İmalat Sanayiinde Toplam,
Kamu (16) ve Özel Kesimin her birindeki 20 sektörün (+ Toplam İmalat Sanayii), 1963-
1998 yılları, Saat Başına Reel Ücret verileri ile Saat Başına Emeğin Marjinal Ürünü
(MPL) için % 99 değişim aralığı değerleri arasında yıl yıl karşılaştırmayı içeren
53
Tablo - VIII’i; bunun yanında da, Tablo - VIII ve Tablo - V, VI, VII’yi kullanarak,
Türkiye İmalat Sanayiinde Toplam, Kamu (16) ve Özel Kesimin her birindeki 20
sektörün (+ Toplam İmalat Sanayii); 1963-1998 yılları, Saat Başına Reel Ücret verileri
ile Saat Başına Emeğin Marjinal Ürünü (MPL) için % 99 değişim aralığı değerleri
arasındaki yıl yıl karşılaştırmanın bir dökümü ile 1963-1980, 1981-1998 ve 1963-1998
dönemleri için, Ortalama Saat Başına Reel Ücret verileri ile (Ortalama Saat
Başına Emeğin Marjinal Ürünü) için % 99 değişim aralığı değerleri arasında dönemsel
karşılaştırmayı içeren Tablo - IX’u hazırladık.
Hazırladığımız tablolar ve grafikleri gözönüne alarak, Türkiye İmalat
Sanayii’nde marjinal verimlilik teorisinin geçerliliğine ilişkin şu değerlendirmelerde
bulunabiliriz;
Gerek yıl yıl gerekse de dönemsel karşılaştırmalara baktığımızda, Toplam ve
Özel Kesimlerde, ücretlerin emeğin marjinal verimliliğine (emeğin marjinal ürününe)
eşit olması ilişkisinin, gerek yıllık değerler açısından gerekse de ortalama değerler
açısından, sadece 1963-1980 arası dönemde, 20: Gıda, 24: Kundura (sadece yıllık
değerler açısından), 26: Mobilya, 29: Kürk ve deri, 34: Metal, 35: Madeni eşya ve 37:
Elektrik makinaları (sadece yıllık değerler açısından), sektörlerinde, Toplam Kesimde,
22: Tütün, 27: Kağıt ve 36: Makine, sektörlerinde ve Özel Kesimde, 2-3: İMALAT
SANAYİİ, 23: Dokuma (sadece yıllık değerler açısından), 28: Matbaacılık, 30: Kauçuk
ve 38: Taşıt araçları, sektörlerinde, gerçekleştiği; ortalama değerler açısından ücretlerin
emeğin marjinal verimliliğinin üzerinde olduğu Toplam Kesimde, 38: Taşıt araçları ve
Özel Kesimde 22: Tütün ile 36: Makine sektörleri dışındaki geriye kalan tüm
sektörlerde ise, gerek yıllık değerler açısından (bazı yıllar dışında) gerekse de ortalama
değerler açısından, ücretlerin emeğin marjinal verimliliğinin altında kaldığı; 1981-1998
arası dönemde, Toplam ve Özel Kesimlerde, gerek yıllık değerler açısından (bir kaç
istisna yıl dışında) gerekse de ortalama değerler açısından, tüm sektörlerde, ücretlerin
emeğin marjinal verimliliğinin altında kaldığı; tüm bir dönemi, yani 1963-1998
dönemini, ortalama değerleri dikkate alarak karşılaştırdığımızda ise, Toplam ve Özel
Kesimlerde, tüm sektörlerde, ücretlerin emeğin marjinal verimliliğinin altında kaldığı
tespit edilmiştir.
Gerek yıl yıl gerekse de dönemsel karşılaştırmalara baktığımızda, Kamu
54
Kesiminin, Toplam ve Özel Kesimlerden farklı özelliklere sahip olduğunu görmekteyiz.
Kamu Kesiminde ücretlerin, emeğin marjinal verimliliğine (emeğin marjinal ürününe)
eşit olması ilişkisinin, gerek yıllık değerler açısından (bazı yıllar dışında) gerekse de
ortalama değerler açısından, 1963-1980 ve 1981-1998 dönemleri ile ortalama değerler
açısından da, 1963-1998 arası dönemde, 20: Gıda, 25: Ağaç, 27: Kağıt (ortalama
değerler açısından 1963-1980 dönemi hariç), 33: Metalden gayri ve 34: Metal (ortalama
değerler açısından 1963-1980 dönemi hariç), sektörlerinde gerçekleştiği, bunların
yanında, ortalama değerler açısından, 1963-1980 dönemi ve 1963-1998 arası dönemde,
22: Tütün, 1981-1998 dönemi ve 1963-1998 arası dönemde, 37: Elektrik makinaları,
1963-1980 arası dönemde, 2-3: İMALAT SANAYİİ, 23: Dokuma (bir kaç istisna yıl
dışında yıllık değerler açısından da) ve 31: Kimya (bir kaç istisna yıl dışında yıllık
değerler açısından da) sektörlerinde de gerçekleştiği, gerek yıllık değerler açısından
(bazı yıllar dışında) gerekse de ortalama değerler açısından, 1963-1980 ve 1981-1998
dönemleri ile ortalama değerler açısından, 1963-1998 arası dönemde, 24: Kundura, 28:
Matbaacılık, 36: Makine ve 38: Taşıt araçları, sektörlerinde, ücretlerin emeğin marjinal
verimliliğinin üstünde olduğu, 21: İçki ve 32: Petrol ve kömür, sektörlerinde ise,
ücretlerin emeğin marjinal verimliliğinin altında kaldığı, gerek yıllık değerler açısından
gerekse de ortalama değerler açısından, 1963-1980 dönemi ile ortalama değerler
açısından, 1963-1998 arası dönemde, 35: Madeni eşya sektöründe, ücretlerin emeğin
marjinal verimliliğinin üstünde olduğu, ortalama değerler açısından, 1981-1998 dönemi
ve 1963-1998 arası dönemde, 23: Dokuma sektöründe, ücretlerin emeğin marjinal
verimliliğinin üstünde olduğu, 2-3: İMALAT SANAYİİ ve 31: Kimya, sektörlerinde ise,
ücretlerin emeğin marjinal verimliliğinin altında kaldığı, 1963-1980 arası dönemde, 27:
Kağıt, 34: Metal ve 37: Elektrik makinaları (yıllık değerler açısından da), sektörlerinde,
ücretlerin emeğin marjinal verimliliğinin üstünde olduğu, 1981-1998 arası dönemde, 22:
Tütün ve 35: Madeni eşya, sektörlerinde, ücretlerin emeğin marjinal verimliliğinin
altında kaldığı tespit edilmiştir.
Analizimiz göstermektedir ki, marjinal verimlilik teorisi Türkiye İmalat
Sanayiinde 1963-1998 döneminde, Toplam ve Özel Kesimlerde açıklayıcı olamamakta,
Kamu Kesiminde ise, 20: Gıda, 25: Ağaç, 27: Kağıt, 33: Metalden gayri ve 34: Metal
sektörlerinde açıklayıcılık gücüne sahipken, 22: Tütün ve 37: Elektrik makinaları
sektörlerinde ise kısmi açıklayıcılık gücüne sahiptir. Toplam ve Özel Kesimler ile
Kamu Kesimi arasındaki önemli bir fark da, Toplam ve Özel Kesimlerde tüm
55
sektörlerde, ücretler emeğin marjinal verimliliğinin altında iken, Kamu Kesiminde,
ücretlerin emeğin marjinal verimliliğine eşit olduğu 7 sektör yanında, 24: Kundura, 28:
Matbaacılık, 36: Makine ve 38: Taşıt araçları (ve kısmen de, 35: Madeni eşya ile 23:
Dokuma), sektörlerinde, ücretlerin emeğin marjinal verimliliğinin üstünde olduğudur.
Marjinal verimlilik teorisinin açıklayıcılık gücüne sahip olduğu Kamu Kesimindeki 7
sektörün dışındaki, geriye kalan tüm İmalat Sanayii sektörlerinde (toplam 59 sektörden,
52’sinde), marjinal verimlilik teorisi açıklayıcı olamamaktadır. Bu sonuçlar doğrudan
marjinal verimlilik teorisinin geçersizliği biçiminde yorumlanmamalıdır. Marjinal
verimlilik teorisi kendi varsayımları çerçevesinde içsel tutarlılığı olan bir teoridir ve bu
nedenle, ücretlerle marjinal verimliliğin uzun dönemde eşit olacağı öngörüsünü
dayandırdığı piyasaların tam rekabetçi olduğu varsayımının pratikteki geçerliliği
incelenmelidir.
Türkiye İmalat Sanayiinde rekabet derecesini görmek, marjinal verimlilik
teorisinin tam rekabetçi piyasa varsayımının ne ölçüde yerine geldiğini anlayabilmek
açısından önemlidir. DİE tarafından 1980-1994 dönemini içeren Türkiye İmalat Sanayii
için sektörel rekabet derecesi ölçümleri CR4 yöntemi kullanılarak yapılmıştır. CR4
değeri, her bir sektörde yer alan en büyük satış hasılatına sahip ilk dört firmanın
birikimli satış hasılatının, o sektördeki tüm firmaların toplam satış hasılatına
oranlanmasıyla bulunur.1 CR4 değeri; 0-30 arasında ise düşük derecede rekabet, 31-50
arasında ise orta derecede yoğunlaşma, 51-70 arasında ise yüksek derecede yoğunlaşma
ve 71-100 arasında ise çok yüksek derecede yoğunlaşma olduğunu söyleyebiliriz.
DİE tarafından Türkiye İmalat Sanayii üzerine yapılan 1980-1994 yıllarına ait
CR4 hesaplamaları Tablo – 2’de sunulmaktadır.
1 CR4’ün hesaplanma yöntemine ilişkin ayrıntılar için, DİE İmalat Sanayiinde Yoğunlaşma Haber Bültenleri’ne bakılabilir.
56
Tablo - 2: 1980-1994 yılları arasında Türkiye İmalat Sanayiinde Yoğunlaşma
Yıllar
Ağırlıklı ortalama CR4 (%)
Aritmetikortalama CR4 (%)
1980 53 56 1981 55 56 1982 54 54 1983 52 54 1984 53 55 1985 52 55 1986 51 55 1987 49 56 1988 50 56 1989 49 56 1990 50 56 1991 49 57 1992 47 56 1993 47 56 1994 46 56
Tablo - 2’ye bakıldığında bazı yıllarda orta, bazı yıllarda da yüksek derecede
yoğunlaşmanın olduğu görülmektedir. Bu sonuç, Türkiye İmalat Sanayii’nin büyük
ölçüde oligopolistik bir aksak rekabet yapılaşması içinde olduğunu söylemektedir. Bu
bulgular, bizim analiz sonuçlarımızla da uyumludur. Yani Türkiye İmalat Sanayii
marjinal verimlilik teorisinin varsaydığı gibi tam rekabetçi bir yapı içerisinde değildir.
Bu nedenle, marjinal verimlilik teorisinin öngördüğü gibi, Türkiye İmalat Sanayiinde
emeğin marjinal verimliliği ile ücretlerin uzun dönemde bir eşitlenme eğilimi içinde
olduğunu öne süremeyiz. Yaptığımız panel veri analizlerinde marjinal verimlilikleri ilk
aşamada bir nokta tahmini olarak belirlemiştik. Zaman içerisindeki marjinal verimlilik
ile ücretlerin bir eşitlenme eğilimi içerisinde olup olmadığını görebilmek için de güven
aralığına bakmıştık. Güven aralığı sonuçları böyle bir eşitlenme eğiliminin olmadığını
ortaya koymuştur.
Nurhan Yentürk de, verimlilik ile ücret ilişkilerini daha çok Türkiye’nin politik
sürecine bağlamaktadır: “Türkiye ekonomisinin ... önemli yapısal özelliği verimlilik
gibi reel değişkenlerden bağımsız bir ücret döngüsünün varlığıdır. Bu döngü, öncelikle
57
politik gelişmelerden kaynaklanmaktadır” (Yentürk, 1997, 49) Bu düşünce, bizim
bulgularımızla da örtüşmektedir.1
Türkiye İmalat Sanayiinde, örgütlü işveren ve işçi sendikaları ücretlerin
oluşumunda söz sahibidirler2 ve rekabetçi olmayan tutumları vardır. İşçi ve işveren
taraflarının pazarlık güçleri arasındaki önemli dengesizlik de işgücü piyasasının aksak
rekabetçi bir yapıda oluşmasına nedendir. Genel olarak işçilerin ücret belirlenmesine
ilişkin pazarlık güçleri daha zayıftır. İşçiler bir dönem önceki ücretleri ile enflasyonu
baz alarak ücret pazarlığı yapmaktadırlar. Kamuda da adeta bir eşel mobil sistemi
uygulanmakta olup, bu özel sektördeki işçilerin de böyle bir talepte bulunmasına yol
açmaktadır. Türkiye’deki işsizlik oranları rakamlarına bakıldığı zaman işgücü
piyasasında bir arz talep dengesizliğinin oluştuğu anlaşılmaktadır. Bu nedenle Türkiye
İmalat Sanayiinde durağan durum dengesi oluşamaz. Hükümetler her zaman hem ürün
hem de işgücü piyasalarına gerek doğrudan üretici ve tüketici, gerekse de düzenleyici ve
denetleyici olarak müdahele etmektedirler.
1.4. İktidar Teorisi
Bu teoriyi, Rus iktisatçılarından Tugan-Baranowsky ve Gelesnoff, Japon
iktisatçılarından Takata, Alman Lexis ve Stalzmann geliştirmişlerdir. Gelesnoff şunları
söylüyor: ‘Emeğin verimliliği ve piyasa vaziyetinde bir değişiklik olmamak kaydıyla,
ücret seviyesini tayin eden şey, müteşebbisler ile işçilerin karşılıklı iktidar
vaziyetlerinden ibarettir.’3
1 Özellikle kamudaki emeğin marjinal verimliliği üzerinde seyreden ücretler dikkate alındığında. 2 Türkiye İşveren Sendikaları Konfederasyonu (TİSK)'nun web sitesine bakıldığında üye işveren sendikalarının imalat sanayiinde yoğun bir şekilde örgütlendiği görülmektedir (http://www.tisk.org.tr/uye_sendikalar.asp, 02.2008). İşçiler açısından ise, imalat sanayiinde durum aşağıdaki gibidir; İmalat Sanayii’nde İşçilerin Sendikalaşma Oranları (%)
Ocak 1985 Temmuz 1989 Ocak 1992 Ocak 1994 Temmuz 1996 Ocak 2000 60,4 50,5 61,6 68,5 68,1 69,7
Kaynak: T.C. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Çalışma Hayatı İstatistikleri (Petrol-İş 1991, 1993-94, 1995-96 ve 1997-99 Yıllıkları’ndan yararlanmak suretiyle) 3 F. Neumark (1948), Genel Ekonomi Teorisi, İstanbul, s. 416. Aktaran (Dirimtekin, 1966, 15).
58
Bu teori taraftarları iş piyasasına teşkilatlanmadan çıkan işçilerin, daima,
işverenler karşısında zayıf olacaklarını ve işgüçlerinin beklemeye tahammülleri
olmadığından ücretlerinin de düşük olacağını söylerler. Bu yüzden işçilerin ücretlerini
yükseltebilmeleri için teşkilatlanmaları gerekir. Teşkilatlanan işçiler kuvvetlerini
artıracaklarından dolayı, ancak bu sayede, daha iyi ücret düzeylerine kavuşabilirler
(Dirimtekin, 1966, 15).
1.5. Pazarlık Teorisi
Emek piyasasındaki pazarlık kuramından ilk önce Adam Smith söz etmiştir.
Fakat, pazarlık kuramı, özellikle ücretin belirlenmesinde toplu (kollektif) pazarlık
olgusunu içerecek şekilde XIX. yüzyılın sonlarında tanınmış İngiliz sosyal politikacıları
Sidney ve Beatrice Webb’lerle Amerikalı John Bates Clark tarafından geliştirilmiştir.
Daha sonra gene İngiliz ekonomicilerinden A. C. Pigou ve Maurice Dobb kuramın daha
iyi anlaşılmasına ve açıklanmasına değerli yardımlarda bulundular (Talas, 1976, 20;
Morgan, 1962, 71).
Pazarlık kuramını ortaya koymuş ve geliştirmiş olanların düşüncelerine göre,
özellikle kısa dönemler söz konusu olduğunda, ücretler çoğu kez ve hiç olmazsa bir
ölçüde işçilerle işverenler arasında yapılan bir pazarlık sonunda saptanır. O halde,
burada tarafların pazarlık güçleri, ücret düzeylerinin yüksek veya düşük olmasında
birinci derecede rol oynayacaktır. Pazarlık kuramının ilk uygulanması, kuşkusuz,
işçilerin örgütlenmemiş bulundukları ortamlarda, örneğin Sanayi Devriminin ilk
yıllarında ve koalisyon ve örgütlenme haklarının yasaklanmış olduğu zamanlarda kişisel
düzeyde cereyan etmiştir. Başka bir deyimle tek işçi ile işveren arasındaki pazarlıklar
sonunda ücretler oluşmuştur. Bağıt özgürlüğü ilkesinin egemen olduğu liberal çağda
pazarlık kuramı da zaten Adam Smith’in düşüncelerinde ilkel önemi içinde kalmıştır.
Fakat, zamanla ve Sanayi Devrimi gelişip toplumlar tarımsal yapıdan endüstriyel yapıya
geçerek gittikçe büyüyen bir işçi sınıfı doğarken ve bu işçi sınıfının işverenler
karşısındaki kişisel pazarlık gücünün zayıflığının bizzat Adam Smith tarafından da
(Talas, 1976, 20) “Patronlar, her zaman ve her yerde, emek ücretlerini fiili oranının
üzerine çıkarmamak amacı ile, bir tür gizli, ama daimi ve kalıcı bir birlik içindedirler. ...
Patronlar arasıra da, emek ücretlerini bu oranın bile altına indirmek amacıyla bazı
59
birleşmelere giderler. ... İşçileriyle girdikleri çatışmalarda patronların genellikle karlı
çıkmış olmalarına rağmen, gene de, uzunca bir zaman sürecinde en basit cinsten emeğin
bile ortalama ücretini daha da düşürmenin mümkün olmadığı belirli bir tutar vardır.”
(Smith, 1997, 64-65) şeklinde ortaya konulmuş bulunmasının daha sonraki etkileri ile
toplu pazarlığa doğru hızla büyüyen bir hareket başlamıştır. Pazarlık kuramını ortaya
koymuş ve geliştirmiş olan Webb’ler ve Clark, XX. yüzyılın başından itibaren, ancak
işçilerin örgütlenmiş olarak ve örgütleri aracılığı ile yapacakları toplu pazarlık,
müzakere yolu ile işverenlerin, daha çok kazanmak için mümkün olduğu kadar az ücret
ödeme eğilim ve arzularına karşı koyabilecekleri düşüncesini yaymaya başlamışlardır.
Çünkü, gözlemleri sonunda saptamışlardır ki, bir pazarlıkla elverişli sayılabilecek bir
ücrete ulaşabilmek için tarafların ve özellikle işverenlerin adaletli olmak isteği ile
hareket etmeleri yahut da pazarlık ve müzakere gücü bakımından eşit durumda
bulunmaları gerekir. Geçmişte, ne adalet ne de eşit müzakere gücü ücret ve öteki
çalışma koşullarının saptanmasında bir rol oynamıştır. Tersine, dağılım olayı açık
olarak dengesiz bir rekabet sonunda oluşmuştur. Ancak, zamanla pazarlık gücünün
işçiler ve işverenler arasında eşit duruma gelmesi, işçilerin örgütlenmeleri yolu ile emek
piyasasında bir tekel durumuna ulaşmaları, başka bir deyimle kendi aralarındaki
rekabeti hemen hemen önlemeleri ile mümkün olmuştur. Nasıl, çağımızda işveren
yönünden büyük şirketler, kumpanyalar kendi alanlarında rekabeti önleyebilmekte ve
piyasada tekelci duruma geçebilmekte iseler, iyi örgütlenmiş ve dağınık sendikacılıktan
kurtulmuş olan işçiler de emek piyasasında tekelci duruma gelerek pazarlık gücü
konusunda bir eşitlik sağlamayı başarmaktadırlar (Talas, 1976, 20-21).
Pazarlık kuramı ücret düzeyleri bakımından sadece kısa dönemde geçerli olan
bir kuramdır. Bu teori, emek piyasasında kısa bir dönemde bir iş kolu, bir sanayi veya
bir firma içinde ücretlerin saptanmasında izlenen mekanizmanın, yolun pragmatik bir
anlatım biçimidir. Bu özellikleri nedeniyle mikro bir olgudur (Talas, 1976, 21; Morgan,
1962, 72-73; Dunn ve Rachel, 1971, 46-47). Ekonominin içinde bulunduğu duruma
göre, işveren ve işçilerin pazarlık güçleri değişiklik gösterecektir. Eğer, tam istihdam
durumunun sağlandığı bir emek piyasası söz konusu ise, emek piyasasında sendikaların
pazarlık güçleri artar. Çünkü, bu durumda emek piyasasında işçilerin kendi aralarındaki
rekabeti azalırken işverenlerin, emeğe talep bakımından kendi aralarındaki rekabeti
çoğalır. İşçilere elverişli koşulların emek piyasasında bu suretle bir araya gelmesi,
pazarlık güçlerini yükselteceğinden, ücretlerin verime oranla daha hızlı bir biçimde
60
artmasını sağlayabilir. Kuşkusuz, emek piyasasındaki koşullar, işçiler aleyhine bir
oluşma içinde ise, tam istihdam durumu sağlanamamış ve ekonomi genel bir
durgunluğa girmiş bulunuyorsa, ters bir durum ortaya çıkar ve ücretler marjinal
verimliliğin altına düşme eğilimi gösterir (Talas, 1976, 21).
Pazarlık teorisine göre, ücret görüşmelerinde pazarlığa konu olan iki sınır ücret
bulunmaktadır. Bunlardan birincisi işçilerin çalışmaya razı olabilecekleri en düşük ücret
seviyesi, diğeri ise işverenlerin ödemeye razı olabileceği en yüksek ücret seviyesidir. Bu
düzeyler arasında ücretlerin gerçek durumlarını belirleyen etken, bir yandan işverenin
işgücüne olan ihtiyacının, öte yandan da işçinin geçinmek için bir işe sahip olma
zorunluluğunun yoğunluk derecesidir. O halde, en çok ile en az düzey arasında oluşacak
ücret, karşı karşıya bulunan iki tarafın pazarlık ve müzakere gücüne bağlı olacaktır.
İşverenlerin ödemeye razı olabileceği en yüksek ücret, işletmenin kar ve gelir durumuna,
piyasasındaki rekabet gücüne ve yerine, işçinin verimine ve belli bir düzeyden sonra
ücretin, işveren, başka bir deyimle işletme bakımından yaratacağı sakıncalara bağlıdır.
İşçilerin razı olabileceği en düşük ücret seviyesi ise, sendikaların pazarlık gücüne, grev
fonlarına, işçilerin sendikalarına olan güvenine ve ücretlerinin indirilmesine karşı
gösterebilecekleri dirence bağlı olacaktır.
Her hal ve karda, bu kuram da emek piyasasındaki genel arz ve talep durumunun
derin bir biçimde etkisi altında işlemektedir (Önsal, 1992, 69-70; Talas, 1976, 22).
1.6. Satınalma Gücü Teorisi
Kuvvet Lordoğlu, Nurcan Özkaplan, Mete Törüner, satınalma gücü teorisini, şu
şekilde açıklıyorlar:
“Sanayinin karlılığı, uygun kar temin eden fiyattan üretilen malların satışını
karşılayabilecek talebin bulunmasına bağlıdır. Sanayide üretilen malların çok büyük bir
kısmı işçiler ve onların aileleri tarafından tüketilir. Eğer işçilerin ücretleri ve satınalma
güçleri yüksek ise, mallara olan talep te yeterli olabilecektir. Dolayısı ile bu malların
üretimi de yüksek düzeyde bulunacaktır. Ücretler ve satınalma gücü düştüğünde buna
uygun biçimde üretim azalacak ve işsizlik artacaktır.
61
Artan satınalma gücü karşısında üretim artışı sağlanamıyorsa enflasyonist baskı
ortaya çıkacaktır. Bu teori daha çok toplam efektif talebin yetersiz kaldığı, işsizliğin bu
nedenle yaygınlaştığı zamanlarda daha uygulanabilir olacaktır. Eğer işsizlik sermaye
noksanlığından kaynaklanıyorsa, örneğin az gelişmiş ekonomilerde, ücret artışları ile
satınalma gücünün arttırılması işsizliği azaltan bir etki sağlamak için, yetersiz
kalabilecektir” (Lordoğlu vd., 1999, 146).
1.7. John Maynard Keynes’in Ücret Yaklaşımı
Uygulamalı ve kuramsal iktisat formasyonu olan ve yaşadığı dönemin önemli
para iktisatçıları arasında yer alan John Maynard Keynes (1883 - 1946)’in
düşüncelerinin önem kazanması 1929 dünya bunalımının ortaya çıkardığı şartlar üzerine
gerçekleşmiştir. O, bunalım dönemi gözlemleri sayesinde düşünce dizgesini geliştirmiş
ve iktisat literatüründe devrim yaratan 1936 tarihli Faiz, İstihdam ve Para hakkındaki
Genel Teori isimli eseri ile bu gelişimin doruk noktasına ulaşmıştır. Keynes, Klasik ve
Neo-klasik İktisat Okullarının (Geleneksel İktisat Okullarının 1 ) ‘kendiliğinden tam
istihdam dengesi’ne dayanan teorik temellerini ve bazı temel ilkelerini altüst etti (Türk,
1992, 9; Kazgan, 1993, 203, 205).
Kendiliğinden tam istihdam dengesi, Mahreçler Yasası veya Say Yasası’na
dayanmaktadır. Mahreçler yasası, her üretim, kendi talebini kendisi yaratır düşüncesi ile
özetlenebilir. Bu yasa gereği, piyasada doğan her üretim artışının, aynı anda kendisi
kadar bir talep yaratacağına inanırlar. Bu talep artışını yaratan, üretilen malların
satışından doğan ek satınalma güçleridir. Böyle olunca, talep yetersizliğinden doğan bir
işsizlik ihtimali söz konusu edilemez. Çünkü üretimdeki herhangi bir artışın piyasada
talepsiz kalması olanaksız bulunduğundan, işsizliğe yolaçacak bir istihdam
düşüklüğünün belirmesi mümkün değildir.
Mahreçler yasasını ortaya koyan iktisatçılar, talep yetersizliği nedeniyle istihdam
düşüklüğünün, ancak yöresel ve geçici olarak ortaya çıkabileceği görüşündedirler.
1 Keynes öncesi Klasik ve Neo-klasik iktisat düşüncesini kapsamaktadır, şöyle ki, Keynes, Genel Teori’de “... bütün geleneksel (orthodox) iktisat teorisinin temeli olmaya devam eden ‘Arz kendi Talebini yaratır’ beyanı ile kesin olarak ifade edilegelen klasik iktisat doktrini ...” (Keynes, 1964, 25) demektedir.
62
Böyle bir durum, belli bir malın üretiminin yanlış tahminler nedeniyle piyasada gerekli
talebi aşacak bir düzeyde tutulması sırasında görülebilir. J. S. Mill’in öncülüğünü
yaptığı bir yaklaşımla, böyle bir talep yetersizliğinin (veya arz fazlalığının) dahi
önlenmesi mümkündür. Bunun için, arzın maliyetini düşürerek, arzın para olarak
değerinin piyasada mevcut toplam satınalma gücünün boyutlarına denk bir düzeye
indirgenmesi başlıca tedbir olacaktır. Arzın maliyetinin düşürülmesi ise, ücretlerin
kısılması anlamına gelmektedir. Böylece, yöresel ve geçici işsizlik ihtimallerini ortadan
kaldırmak için her üretim biriminde, ücretlerin kısılması gerekir. Bu amacın
gerçekleşebilmesi için, ya, para arzı ve paranın dolanım hızı veri iken, nakdi (parasal),
dolayısıyla, reel ücretlerin düşürülmesi; ya da, aynı etkiyi yaratmak üzere, eğer nakdi
ücretler düşürülemiyorsa, para arzının genişletilmesi gerekir.
Öte yandan, geleneksel iktisatçılara göre, işsizlik, esas itibariyle ücretlerin
yüksekliğinin bir sonucudur. Ücretlerin yüksekliği sendikaların karışımlarından ve enaz
bir geçim olanağını güvence altına alan işsizlik ödeneklerinin varlığından ve yüksek
düzeylerinden doğmaktadır. Eğer bu tedbirler kaldırılır ve sendikaların karışımları
önlenirse, rekabet, ücretleri öyle bir düzeye getirecektir ki, girişimciler daha fazla
işgücü çalıştırmayı kendi menfaatlerine uygun görecekler ve bu suretle işsizliği
önlemek mümkün olabilecektir (Talas, 1976, 107-109; Kazgan, 1993, 207).
Keynes’e göre, üretim tekniği veri iken istihdamı, emeğin marjinal verimini ve
reel ücreti belirleyen etken, efektif taleptir. İstihdam hacmi ise, herşeyden önce milli
gelir düzeyine bağlıdır (Türk, 1992, 10; Kazgan, 1993, 207, 210). Milli gelir ise şu
mekanizmaya tabidir: “... para, bireylerin likidite tercihiyle birlikte faiz haddini; faiz
haddi yatırımın marjinal etkinliğiyle birlikte yatırımı; yatırım da marjinal tasarruf
meyline bağlı olarak milli geliri belirler” (Kazgan, 1993, 204). Tam istihdamın
sağlanabilmesi için, yaratılan gelir için yeterli talebin (efektif talebin) olması gerekir,
efektif talep de tüketim artı yatırım harcamaları olduğuna göre, Keynesyen sistemde,
tüketim ve yatırımların hacminin yetersiz olması halinde işsizlik ortaya çıkabilir (Talas,
1976, 176). Bu yüzden de ekonomi, geleneksel iktisatçıların iddia ettikleri gibi her
zaman tam çalışma halinde dengede değildir. Ekonomi için; aşırı istihdam, noksan
istihdam, tam istihdam dengelerinden birinde bulunmak bahis konusu olabilir, genel hal
budur. Geleneksel iktisatçılar üç dengeden sadece birini, tam istihdam dengesini, kabul
etmişlerdir. Bu hatalıdır. Ayrıca, piyasaya arzolunan her mal talebini kendi yaratmaz.
63
Bu durum ancak, tam çalışma düzeyinde cari fiyat düzeyi üzerinden toplam arzın
toplam talebe eşitliği halinde meydana gelir. Halbuki, üretim faktörleri fiyatları
üzerinden bireylerin ellerine geçen parasal gelirlerin bir kısmı tasarruf edilebilir ve
efektif talep (tüketim artı yatırım harcamaları) içinde yer almayabilir. O zaman
ekonomide sızmalar meydana gelir, her arz cari fiyat düzeyi üzerinden talebini kendisi
yaratmamış olur.
Keynes’e göre, ekonominin tam çalışma düzeyinin altında dengede bulunduğu
zamanlarda özel harcamalarla, kamu harcamaları birbirleriyle rekabet halinde değildir.
Yani bu iki tür harcamalardan birindeki artışlar diğerinin azalması pahasına
gerçekleşmez. Keynes bu ifadesiyle tam çalışma düzeyinin altındaki denge hallerinde,
ekonomide tam çalışmayı gerçekleştirmek üzere, kamu harcamalarının arttırılmasını
savunuyordu.
Keynes, ayrıca, geleneksel iktisatçılardan sadece Malthus’un efektif talebin
yetersizliğine değindiğini, ancak onun da efektif talebin nasıl yetersiz olabileceğini
açıklamaktan yoksun bulunduğundan etkisiz kaldığını söylemektedir (Keynes, 1964,
28-33; Türk, 1992, 9-10, 77-78; Kazgan, 1993, 211).
Keynes, gerek parasal ücret indirimleri sayesinde reel ücretlerin düşürülmesi ile
istihdam artışı sağlanabileceği düşüncesine gerekse de işçilerin, sendikalaşarak, pazarlık
güçlerini arttırmak yoluyla veya devletin koruyucu tedbirler almasını sağlayarak
ücretlerini yükseltmeyi başarmalarının, zorunlu olarak işsizliğe neden olacağı
yönündeki düşüncelere karşı çıkar (Türk, 1992, 10; Talas, 1976, 109).
En baştan vurgulamak gerekir ki, Keynes’e göre, parasal ücret indirimleri
sayesinde reel ücretlerin düşürülmesi ile istihdam artışı sağlanabileceği düşüncesi doğru
değildir. Çünkü ona göre istihdam reel ücretlerde indirimle sağlanabilir, ancak, reel
ücretler, parasal ücret indirimleri yoluyla düş(e)mez, reel ücret indirimi başka bir
mekanizma yoluyla gerçekleşir. Şöyle ki: Üretim tekniği veri iken istihdamı, emeğin
marjinal verimini, reel ücreti belirleyen etken, efektif taleptir. İşçilerin para
yanılsamaları söz konusudur ve efektif talepteki artış sonucu genel fiyat seviyesinin
yükselmesi karşısında reel ücretleri düştüğünde, para yanılsamasının varlığı nedeniyle
cari parasal ücret haddinde istihdam artışına razıdırlar. Anlaşılıyor ki, istihdam artışı
64
ancak reel ücretlerde indirimle sağlanabilmektedir, başka bir deyişle işsizlik ancak reel
ücretlerde indirimle giderilebilecektir. (Dikkat edilirse kavranacaktır ki, efektif talebin
artışı sürecinde ücret kütlesinin artması söz konusudur ve reel ücret oranındaki indirime
rağmen istihdam artışı sayesinde toplam ücret kütlesi çok muhtemel artmaktadır.)
Öte yandan parasal ücret indirimleri yoluyla reel ücretlerin düşürülememesine
ilişkin mekanizma da şöyledir: Piyasanın alıcı ve satıcı tarafındaki rekabet, ancak
parasal ücretleri düşürür. Ne var ki, genel fiyat seviyesi de parasal ücretlerle aynı oranda
düşeceği için, reel ücretler ve istihdamda değişiklik olmaz. Tek bir firma veya üretim
kesimindeki parasal ücret indirimi, genel fiyat seviyesini etkilemiyeceği için, (bu firma
veya üretim kesimindeki) reel ücreti düşürür. Fakat bütün ekonomi çapında parasal
ücret indirimleri, efektif talebi, dolayısıyla genel fiyat seviyesini düşüreceği için, reel
ücretler düşmez.
Zaten işçiler çok küçük dahi olsa parasal ücret indirimlerini reddettiklerinden
dolayı (burada söz konusu olan Keynesyen nominal ücret katılığı argümanıdır), parasal
ücret indirimleri sayesinde reel ücretlerin düşürülmesi ile istihdam artışı sağlanabileceği
düşüncesi doğru dahi olsaydı, parasal ücret indirimi gerçekleşmeyeceğinden dolayı reel
ücret de değişemez ve istihdam artışı sağlanamazdı (Kazgan, 1993, 207).
Ayrıca Keynes, nominal ücret katılığını da olumlamaktadır. Ona göre nominal
ücretlerin düşmesi, efektif talebi azaltmak suretiyle durgunluğa yol açabilir. Toplam
talebi artırmak bakımından ücret ödemelerinin arttırılması etkili bir tedbirdir (Hall, 1975,
315; Talas, 1976, 118).
Keynes, işçilerin, sendikalaşarak, pazarlık güçlerini arttırmak yoluyla veya
devletin koruyucu tedbirler almasını sağlayarak ücretlerini yükseltmeyi başarmalarının,
zorunlu olarak işsizliğe neden olacağı yönündeki düşüncelere karşı çıkar (Talas, 1976,
109).
Keynes’e göre, işçilerin örgütlenerek pazarlık güçlerini arttırmak suretiyle
toplumdaki ortalama genel reel (gerçek) ücret düzeyini yükseltmelerine olanak yoktur.
Çünkü, bir yandan faal işgücü hacmine, öte yandan istihdam düzeyine (dolayısıyla
yukarıda açıklandığı gibi efektif talebe) bağlı olan ortalama reel ücret düzeyi, Keynes’e
65
göre işçilerin toplu olarak yürütecekleri sendikal mücadelelerden bağımsız olarak oluşur.
(Yukarıda açıklanan ücret indirim süreci mekanizmasında olduğu şekilde) İşçilerin,
toplu sözleşmeler yoluyla parasal ücretleri arttırmaları durumunda, genel fiyat seviyesi
de parasal ücretlerle aynı oranda artacağı için, reel ücretler ve istihdamda değişiklik
olmaz. İyi örgütlenmiş belirli bir işçi grubunun reel ücretindeki artışlar ise, oransal
(göreli) artışlardır ve ortalama genel gerçek ücret düzeyinin artışı anlamına
gelmemektedirler. Bu nedenle, işçilerin, toplu sözleşmeler yoluyla parasal ücretleri
arttırmalarının, Keynes’e göre, ortalama genel gerçek ücret düzeyinin artması yönünde
sonuçları olamayacağından, istihdam artışını önleyici ve işsizliği tahrik edici bir etki
meydana getirmesi beklenemez. Diğer yandan da, rekabetin, ücretleri düşürerek,
girişimcilerin daha fazla işgücü çalıştırmayı kendi menfaatlerine uygun görerek ve bu
suretle işsizliğin önlenmesi mümkün olabilecektir düşüncesi de yukarıda açıkladığımız
nedenlerle doğru değildir. Şimdi o nedenleri tekrar etmek gerekiyor: Piyasanın alıcı ve
satıcı tarafındaki rekabet, ancak parasal ücretleri düşürür. Ne var ki, genel fiyat seviyesi
de parasal ücretlerle aynı oranda düşeceği için, reel ücretler ve istihdamda değişiklik
olmaz. Bütün ekonomi çapında parasal ücret indirimleri, efektif talebi, dolayısıyla genel
fiyat seviyesini düşüreceği için, reel ücretler düşmez (Talas, 1976, 109, 119; Kazgan,
1993, 207).
Keynes’in şu ifadeleri, işçilerin örgütlü ve birlikte hareket etmelerini
olumsuzlamadığını göstermektedir: “Belirli bir işçi grubunun aralarındaki işbirliğinin
nedeni göreli reel ücretlerini koruyabilmek içindir. ...
Ne mutlu ki işçiler, bilinçsiz bir şekilde bile olsa içgüdüleriyle, mevcut ücretin
reel eşdeğeri mevcut istihdamın (yapılan işin) marjinal zahmetini aşıyor bile olsa genel
bir karakter arzetmeyen veya nadir olan nominal ücret indirimlerine karşı koyarken
klasik okul mensuplarından daha makuldurlar, öyleki, toplam istihdamdaki artışla ilgili
olan ve göreli nominal ücretleri etkilemeyen reel ücret azalmaları, bu azalış gerçek
ücreti mevcut istihdam hacminin marjinal zahmetinin altına düşüren bir azalma tehlikesi
oluşturmadığı müddetçe, böyle indirimlere karşı koymazlar. Her sendika, ne kadar
küçük olursa olsun, nominal ücretlerdeki bir indirime karşı koyacaktır. Fakat hiçbir
sendika hayat pahalılığının her yükselişinde greve gitmeyi düşünmediğine göre, klasik
okul mensuplarının öne sürdükleri gibi, toplam istihdamın artışının engelini bu
örgütlerde görmek doğru değildir” (Keynes, 1964, 14-15).
66
Açıklandığı üzere, Keynes, işçilerin, sendikalaşarak, pazarlık güçlerini arttırmak
yoluyla veya devletin koruyucu tedbirler almasını sağlayarak ücretlerini yükseltmeyi
başarmalarının, zorunlu olarak işsizliğe neden olacağı yönündeki geleneksel
iktisatçıların düşüncelerine tamamen karşıt bir sonuca varmıştır. Anlaşılmaktadır ki, bu
durum, onun, reel ücret ile parasal ücretlerin özelliklerini ve işçilerin, reel ücretle
parasal ücret algılamaları arasındaki farkı, çok belirgin bir biçimde görmüş ve ortaya
koymuş bulunmasından ileri gelmektedir (Talas, 1976, 118-119). Bazı tekrar unsurlar
içerse de, şu ifadeler önemli;
“Emek güçleri gerçek ücretlerden ziyade nominal ücretler için (belirli sınırlar
dahilinde) şart koşmakta olup, bu durum, küçük bir olasılık değil, fakat normal bir
haldir. Nominal ücretlerin düşmesine ekseriyetle karşı koyan işçiler, geçim malları
fiyatlarının her yükselişinde çalışmalarını azaltmak alışkanlığında değildirler” (Keynes,
1964, 9).
“Nominal ücretler yükselince reel ücretlerin düştüğü, ve nominal ücretler
düşünce reel ücretlerin yükseldiği görülecektir. Nedeni şudur ki, kısa dönemde, nominal
ücretlerdeki düşmenin ve reel ücretlerdeki yükselmenin birlikte, fakat ayrı sebeplerle
istihdamın azalmasına eşlik etmeleri gereklidir; istihdam düştüğü zaman, işgücü, ücret
indirimlerini isteyerek kabullenir ve üretim azaldığında, veri sermaye ekipmanı ile,
işgücünün marjinal verimliliği artacağından, aynı şartlar altında reel ücretler artış
eğilimi gösterirler” (Keynes, 1964, 10).
1.8. Yatırım Teorisi
H. M. Gitelman tarafından geliştirilen bu teoriye göre, bir işçinin verimliliği,
onun kişisel vasıfları ile emeğinin teknik kapasitesinin bileşiminin bir fonksiyonudur.
İşçinin tüm vasıfları; değerleri (values), kişiliği ve fiziksel yetenekleri kapsar. Bu
vasıflar eğitim, deneme (pratik) ve deneyimin yansımalarıdır, yani bunlarla kazanılırlar.
İşçinin vasıflarını geliştirebilmesi, dolayısıyla verimliliğini geliştirebilmesi, bu vasıfları
kazandıran unsurlara yatırım yapılmasıyla olur. Öyleyse, bir işçi kendisine ne kadar çok
yatırım yapmışsa (ya da bir işçiye ne kadar çok yatırım yapılmışsa), verimliliği ve bu
sayede de emek piyasasında mobilitesi o kadar fazla olacaktır.
67
Ücret, işçiye yapılan yatırımın bir getirisi olarak varsayılırsa, mantıksal olarak,
daha fazla yatırım daha fazla ücret anlamına gelecektir. Ancak, bu uygun bir sermaye
donanımı ile iyi bir firma organizasyon yapısının olmasına da bağlıdır. Bunlar olmadığı
takdirde, pratikte, daha fazla yatırım daha fazla ücret durumu gerçekleşmeyebilir.
Gerek marjinal verimlilik teorisine göre, gerekse de yatırım teorisine göre, ücreti
belirleyen olgu verimliliktir. Ancak verimlik konusunda, marjinal verimlilik teorisi,
işçinin üretimi üzerine yoğunlaşırken, yatırım teorisi, emek girdisi ve ona yapılan
yatırım üzerine yoğunlaşmaktadır (Dunn ve Rachel, 1971, 47-48).
1.9. İçerdekiler-Dışardakiler Modeli
Bu modele ait değerlendirmeleri, Kuvvet Lordoğlu, Nurcan Özkaplan, Mete
Törüner’den aktarıyoruz:
“Yeni Keynesyen iktisatçılar, Lindbeck ve Snower başta gelmek üzere, işgücü
piyasasındaki rant paylaşımına açıklama getirmeye çalışmaktadır. Bu modelde,
içerdekiler firmada istihdam edilen işçilerdir. Bu işçilerin konumlarının, işe alma,
hizmet-içi eğitim ve işten çıkartılma maliyetleri toplamı tarafından belirlendiği
varsayılmaktadır. Dışardakiler ise, yani işsizler ücret düzeyi ve iş güvenliğine ilişkin
dolaylı etkileri olan ‘piyasa’yı temsil etmektedir. Dolayısıyla, içerdekiler, işgücü devir
maliyetlerinin (işe alma - işten çıkarma maliyetlerinin) yarattığı engeller nedeniyle açık
rekabetten korunmaktadır. Ayrıca ‘yeni işe alınanlar’ diye bir kategori de modelde yer
almaktadır. Bu grup, tam anlamıyla ‘içerdekiler’in statüsüne kavuşmuş olsalar da, daha
düşük işgücü devir maliyetine sahip oldukları için, kriz anında ‘ilk önce’ işten
çıkartılacak grup olarak tanımlanırlar.
Sendikalar, içerdekilerin temsilcileri olarak toplu pazarlık sisteminde,
işverenlere ilave maliyetler yükleyen kurumlar olarak ele alınır. Dolayısıyla, böyle bir
yapıda ücret düzeyi mutlak karlılık kısıtı altında; işgücünün marjinal ürün verimliliği ile
marjinal işe alma ve marjinal işten çıkarma maliyetlerinin toplamına eşit olarak
belirlenir. İşçilerin marjinal ürün verimliliğinin (MRP), işgücünün büyüklüğü tarafından
belirlendiği kabul edildiğinden; küçük hacimli işgücünün MRP’yi artırdığı ve büyük
68
hacimli işgücünün ise MRP’yi azalttığı varsayılır. Bu nedenle, içerdekilerin ücret
düzeyi ve istihdam düzeyi, işgücü büyüklüğüne bağlı olarak değişecektir.
İçerdekiler-dışardakiler modeli; içerdekilerin pazarlık gücünün rasyonel
açıklamasını yapan; işsizliğin zamana bağımlı sonuçlarını, etkin ücret ile ilişkisini ve
endüstri performansı ile ilişkisini kuran çeşitli modeller tarafından zenginleştirilmiştir.
Bu modelde, istihdam edilen işçilerin ücret düzeyi büyük ölçüde piyasa
koşullarından soyutlandığı için, ücretlerin katılığı varsayımı önem kazanmaktadır. Bu
nedenle, işsizlik inatçı bir nitelik kazanabilmektedir. Ürün talebinde bir azalma olduğu
zaman, firmalar işgücü talebini kısmak durumunda kalabilir; ancak sözkonusu katılık
nedeniyle, istihdamda bir değişme olmaksızın ‘etkin olmayan’ ücret pazarlığı ekseni
gelişebilecek ve bu nedenle işsizlik oranı düşmeyecektir. Zira; sendikalar, istihdam
koşullarına ilişkin ‘kayıtsız’ bir tavır sergilemektedir ve işverenler daha yüksek MRP
için daha az sayıda işçi çalıştırmayı tercih edebilmektedir ya da işgücü talebindeki bir
artış sonucu; işsizlik oranında bir düşme yerine, reel ücretler yükselecek ve istihdam
düzeyi değişmeden kalabilecektir” (Lordoğlu vd., 1999, 146-147).
1.10. Etkin Ücret Teorisi
1960’larda Yeni Keynesyen iktisatçıların ortaya çıkardıkları Etkin Ücret
Teorisi’ne göre, işçilerin fiziksel sağlıkları ve üretkenlikleri, işgücüne ödenen ücretler
ile pozitif bir ilişkiye sahiptir. Bu temelde firmalar, yüksek ücret ödeyerek, işçilerin
daha sağlıklı ve daha üretken olmalarını sağlarlar. Lawrence Katz’ın aktarmasıyla,
Solow’un 1979’daki “Another Possible Source of Wage Stickiness (Journal of
Macroeconomics 1, pp. 79-82)” makalesinde formüle ettiği şekilde, artırılmış ücretler,
işçilerin moralini geliştirir ve bu da işçilerin gayretini artırması yoluyla onların
üretkenliklerini artırır (Bradley, 2007, 167, 183; Katz, 1986, 2, 5; Stiglitz, 1984, 2, 42).
Solow’un geliştirdiği model, üretimin sadece emeğe bağlı olduğunu
öngörmektedir. Modelde, çıktının ücret primi esnekliği 1’e eşittir. Bununla birlikte,
sendikal pazarlığın varlığı ya da üretime emek dışı girdilerin eklenmesi halinde, çıktı
esnekliği birin altına düşecektir. Gerçekte de, D. I. Levine (‘Can Wage Increases Pay
69
for Themselves? Tests with A Production Function, Economic Journal, 102, 1992,
1102-15’ isimli eserinde) ile S. B. Wadhwani ve M. Wall (‘A Direct Test of the
Efficiency Wage Model Using UK Micro-data, Oxford Economic Papers, 43, 1991,
529-48’ isimli eserlerinde), esnekliğin önemli düzeyde birden küçük olduğu bulgusunu
tespit etmişlerdir.
Solow modeli, aşağıdaki örtük fonksiyonla, şöyle özetlenebilir;
, , , , 0 ( 5 )
burada,
Q = Çıktı
K = Fiziksel Sermaye
N = İşçi Sayısı
⁄ = Ücret Primi
W = Çalışılan endüstride ödenen ücret
V = Benzer beşeri sermaye ile donatılmış işçiler için diğer endüstrilerde ödenen ücret,
olup, gerek, endüstrideki işçilerde içerilmiş beşeri sermaye düzeyi endeksi olan V,
gerekse de, ücret primini içermesiyle, piyasa ücret düzeyinin üzerinde oluşan bir W
düzeyinin çıktıyı artırması beklenir. Daha yüksek bir V düzeyi daha fazla beşeri
sermaye, bu da daha fazla verimlilik manasına geleceğinden dolayı, çıktı düzeyi V
sayesinde artma özelliği taşır. Aynı zamanda, etkin ücret etkisi nedeniyle de, çıktı
düzeyi W sayesinde de artma özelliği taşır (Huang vd., 1998, 127).
Bu durumda firmalar, işçilere piyasada oluşan ücretin üzerinde ödemede
bulunmayı karlı bulabilirler (Katz, 1986, 2; Stiglitz, 1984, 2, 42). Birçok etkin ücret
modelinde belirtildiği şekliyle, firmalar, verimliliği artırabilmek ve maliyetleri
düşürebilmek için, piyasa (market-clearing) ücret düzeyinin üzerinde olan bir ücret
primi içeren ücret veya etkin ücret öderler. (Buna ilişkin en ünlü tarihsel örnek, Henry
70
Ford’un 1914 yılında günlük ücret başına 5$ fazla ödemesi örneğidir1) (Bradley, 2007,
167). Yani firmalar verimliliğin düşmemesi için işsizliğin ortaya çıkmasını gözönüne
alarak (daha düşük ücret ile işçi istihdam etmek) imkanları olduğu halde ücretlerin
düşmesine imkan vermeyebilirler. Böylece etkin ücretler, market-clearing dengesini
aştığından dolayı, istek dışı işsizliğin var olduğu bir emek arzı fazlalığı durumunun
varlığına da sebep olurlar. Bu ise, bize, etkin ücret teorisinin, emek arzı fazlalılığı
bulunan bir rekabetçi ekonomide işsizliğin varlığına rağmen nasıl dengeye
ulaşılabileceğini açıkladığını göstermektedir (Stiglitz, 1984, 2, 42; Bradley, 2007, 167-
168, 177). Hatta, C. Shapiro ve J. E. Stiglitz,2 daha yüksek işsizlik düzeyinin işçilerin
gayretlerini (eforlarını) artırdığını söylemektedirler. Şöyle ki; bu düşünce işçilerin işten
kaçınmaları olgusuna dayanır. Eğer işçiler boş zamandan fayda sağlıyorlarsa, bu onlara
işten kaçınmak (kaytarmak, devamsızlık yapmak) için bir teşvik sunacaktır. Daha
yüksek ücret ödemek, işçilerin işten kaytardıkları saptandığında uğrayacakları zararı
artıracağından, işçilerin işten kaçınma saiklerini azaltacaktır. Bununla birlikte, işçilerin
aynı ücretle başka bir firmada çabucak yeniden işe girme olanakları söz konusuysa,
işten kaçınmadan umulan zarar gerçekleşmez ve yüksek ücretler ile gayret arasındaki
ilişki yanlışlanmış olur. Bir endüstrideki yükselen işsizlik oranları, beklenen işsizlik
süresini ve bundan dolayı da işten kaçınmadan beklenen zararı artırır. Bundan dolayı,
daha yüksek işsizlik oranları, işçilerin gayretlerini artırır. Bu durumda, denklem ( 5 )’de
tanımlanan üretim süreci, aşağıdaki örtük fonksiyonla, şöyle modife edilebilir;
, , , , , 0 ( 6 )
burada, U, işsizlik oranıdır. ( 6 ) no.lu denklem, ( 5 )’deki Solow biçiminden ayırt
edilebilmesi için, Shapiro-Stiglitz biçimi olarak adlandırılır (Huang vd., 1998, 127).
Daha yüksek işsizlik oranlarının, işçilerin gayretlerini artıracağı konusunda, neo-
klasik iktisatçı Hayek de, her ne kadar ücret konusundaki tahlilleri (marjinalist akımın
bir üyesi olması itibariyle) etkin ücret teorisinden farklı da olsa, benzer şekilde
düşünmektedir. Şöyle ki, Hayek, istendiğinde işçileri alıp, istendiğinde geri yollanacağı
1 D. M. G. Raff ve L. M. Summers (1987), “Did Henry Ford Pay Efficiency Wages?,” Journal of Labor Economics, 5 (October), ss. S57-S86. Aktaran (Bradley, 2007, 167). 2 C. Shapiro ve J. E. Stiglitz (1984), “Equilibrium As A Worker Discipline Device,” American Economic Review, 74, ss. 433-44. Aktaran (Huang vd., 1998, 127).
71
bir işçi rezervinin varlığını (ki bu istek dışı işsizliğin var olması demektir), işçi disiplini
için gerekli gördüğünü belirtmektedir1 (Kazgan, 1993, 424).
Tzu-Ling Huang, Arne Hallam, Peter F. Orazem ve Elizabeth M. Paterno,
Amerikan iki digitli imalat sanayii verilerini kullanarak etkin ücret modellerinin ampirik
olarak test edilmesi üzerine yaptıkları 1968-1991 yıllarını kapsayan inceleme sonucunda,
1968-1991 yılları iki digitli imalat sanayii verilerinden elde edilen kanıtların, piyasa
düzeyinin üzerinde ücret ödenmesinin işçilerin verimliliğini artıracağı şeklindeki etkin
ücret önermesiyle uyumlu olduğunu, piyasa normlarının % 10 üzerinde ücret ödenmesi
halinde çıktının % 2 ila % 6 arasında arttığını, buna ek olarak, işsizlik oranındaki
artışların, Shapiro-Stiglitz işten kaçınma modeline uygun bir şekilde, emek verimliliğini
artırdığını, girdi miktarı sabit tutulduğunda, işsizlik oranındaki % 10’luk bir artışın
çıktıda % 1’lik bir artışla birlikte oluştuğunu, tespit ettiklerini belirtmişlerdir (Huang vd.,
1998, 137).
Etkin ücret teorisine ilişkin modellerin hipotezi, işçilerin verimliliğinin reel ücret
oranına pozitif olarak bağlı olmasıdır. Bunun sonucu olarak, optimuma ulaşmak isteyen
firmalar, çıktı ve istihdam düşse bile reel ücretlerde düzenlemeye gitmeyebilirler
(Huang vd., 1998, 125).
Joseph E. Stiglitz, ücret verimlilik ilişkisi ile ilgili literatürde alternatif beş farklı
açıklama olduğunu belirtmektedir:
1. Bireylerin verimlilikleri onların beslenmelerine, beslenmeleri ise onlara
yapılan ödemelere bağlıdır. Firmalar verimliliği korumak için, gerekirse işsizliğe neden
olmak pahasına, ücreti belirli bir düzeyin altına indirmezler
2. İşgücü devir hızı (turnover) temelindedir. Ücret düzeyi düşükse, işgücü devir
hızı da yüksek olacaktır. Firmalar işgücü devir hızının yolaçtığı maliyetlerin bir kısmını
üstlendiği sürece 2 işçilerin net verimliliği düşecektir. Düşük ücret işçilerin işten
1 F. A. Hayek (1944), La Route De La Servitude (Çev. G. Blumberg), Paris, s. 93. Aktaran (Kazgan, 1993, 424). 2 Burada, işçilerin firmalardan daha çok riskten kaçındıklarını varsayıyoruz.
72
ayrılmasına ve daha yüksek ücretli yeni bir iş aramalarına yol açabilir. Firmalar bu
durumda daha az işgücü çalıştırmayı göze alabilir fakat ücret indirimine gidemezler.
3. İşçilerin özellikleriyle ilgili bilgilerin yetersizliğidir. Farklı kalitedeki işçileri
bir uyum içerisinde çalıştırabilmek, onların ücret seviyelerinin iyi bir düzeyde olması ile
sağlanabilir. Bu bağlamda, daha yüksek ücret ödeyerek daha yüksek kalitede işgücü
elde edileceği düşünülür.
4. İşçilerin tavırları ile ilgili bilgi eksikliği temelindedir. İşçilerin işten
kaytarmalarının ve görevlerini ihmal etmelerinin engellenmesi için firmalar bazı
araştırma çalışmaları ile uygulamalarda bulunurlar ki, bunlar bir maliyet konusudur.
İşçiler tatmin edici ve hatta teşvik edici bir ücret aldıkları zaman görevi ihmalden
kaçınacaklardır. Başka bir firmaya gitmeyi de düşünmeyeceklerdir. Dolayısıyla, daha
iyi ücret onların verimliliklerini artıracaktır.
5. Sosyolojik teorilerdir. Bireylerin performansları kendilerine adaletli bir
durumun sağlanıp sağlanmadığına bağlıdır. Bireyler parasal ücret indirimlerinin
adaletsiz olduğuna inandıkları müddetçe firmaların parasal ücret indiriminde
bulunmaları çok zordur. Aksi takdirde performansları çok düşecektir (Stiglitz, 1984, 43-
48, 55).
Michael E. Bradley, etkin ücretlerin, işgücü üretkenliğini, işçilerin moral
düzeylerini ve firmaya olan bağlılıklarını artırmak ve rekabetçi ücret düzeyinden daha
yüksek ücret ödenmesi nedeniyle işlerini korumak isteyen işçilerin daha fazla gayretle
çalışma isteklerini kuvvetlendirmek yoluyla artırdığını, söyleyerek, modern etkin ücret
teorisinin işten kaçınma (shirking) varyasyonuna göre de, işverenler, işçilerin moral
düzeylerini, ihtimamlarını (işe gösterdikleri özeni) ve güvenilirliklerini artırmak ve
gözetim ile artan işgücü devir hızı maliyetlerini düşürmek yoluyla işgücünün
etkinliğinin ve dolayısıyla da çıktının artması için daha yüksek ücret öderler,
demektedir (Bradley, 2007, 167, 173).
Tzu-Ling Huang, Arne Hallam, Peter F. Orazem ve Elizabeth M. Paterno ise,
gelişmiş ekonomiler için, ücret artışlarının, işçilerin işten çıkma sebeplerini azaltmak,
işçilerin moral düzeyini geliştirmek veya işten kaçınma sebeplerini azaltmak yoluyla
73
verimliliği olumlu yönde değiştirdiğinin varsayıldığını belirtip, son zamanlarda, birçok
çalışma ile piyasa düzeyinin üzerinde ücret ödenmesinin işçilerin verimliliğini artırdığı
gösterilmiştir, diyerek, bununla ilgili üç önemli örnek sunmuşlardır. Şöyle ki; P.
Cappelli ve K. Chauvin, ‘An Interplant Test of the Efficiency Wage Hypothesis,
Quarterly Journal of Economics, 106, 1991, 869-84’ isimli eserlerinde, kendi
işyerlerindeki ücretlere nispetle diğer işyerlerindeki ücretlerin artmasının disiplin
açısından işten çıkarmaların yıllık oranı üzerinde negatif etkisi olduğunu, buna göre
nispi ücret karşılaştırmalarının, işten kaçınma, kaytarma ve devamsızlıklar üzerinde
negatif etkiye sahip olduğu katkısında bulunmuşlardır. S. B. Wadhwani ve M. Wall, ‘A
Direct Test of the Efficiency Wage Model Using UK Micro-data, Oxford Economic
Papers, 43, 1991, 529-48’ isimli eserlerinde, Birleşik Krallığın (UK) imalat
sanayiindeki 219 şirketlik bir örneklemini kullanarak yaptıkları çalışmada, endüstrideki
ücretlere nispeten firmanın ücretlerinin artırılmasının, firmanın satışları üzerinde pozitif
etkiye sahip olduğu bulgusunu tespit etmişlerdir. D. I. Levine, ‘Can Wage Increases Pay
for Themselves? Tests with A Production Function, Economic Journal, 102, 1992,
1102-15’ isimli eserinde, Birleşik Devletler (US)’in geniş imalat sanayii birliklerinin bir
işletme birimleri örneklemini kullanarak yaptığı çalışmada, yakınındaki üç rakibe
nispeten ücretlerini artıran firmanın çıktı düzeyini daha fazla arttırdığı bulgusunu tespit
etmiştir (Huang vd., 1998, 125-126).
Literatürde, yüksek ücret ödenmesinin firmalara sağladığı faydalar ise şöyle
belirtilmektedir; işçilerin gayret düzeylerini artırır, işçilerin işten kaytarmaları nedeniyle
işten atılmaları durumunda katlanacakları maliyetin yüksek olması sebebiyle, işten
kaytarmaları en aza indirger, nitelikli işgücünü firmaya çekme yönünde etki yaratır ve
böylelikle işe başvuran adaylar arasından en iyisini seçme olanağını tanır, beslenme
standartları yükseldiğinden işçilerin fiziki etkinlikleri artar, işçileri moral açıdan teşvik
eder, takım çalışmasının koşullarını kolaylaştırır, işçilerin firmaya olan sadakat
duygularını artırarak onların verimliliklerini artırır (Katz, 1986, 2; Lordoğlu vd., 1999,
147-148; Yıldırım, 1999, 115).
İşçilere yüksek ücret ödenmesinin bir önemli faydası da işçilerin kollektif
eylemliliklerinden kaynaklanabilecek sakıncaları gidermesidir. Firmalar, sendikalı
işçilere rekabetçi ücret düzeyinin üzerinde ücret ödemesi yapmayı endüstriyel barışın
korunması açısından da faydalı bulabilirler (Katz, 1986, 3).
74
Çok sayıda birbirine denk rekabetçi firmaların bulunduğu bir ekonomide, temsili
firma için kısa dönem üretim fonksiyonu şöyledir;
( )( )LweaFQ =
burada, e, işgücünün gayret (veya etkinlik) düzeyi, L, işçi sayısı, w, reel ücret, a, toplam
faktör verimliliği ve Q ise çıktı düzeyidir. Bütün işçiler aynı ücret-etkinlik ilişkisine
tabidir ve modele göre işçilerin gayreti onlara ödenen ücretle pozitif ilişkiye sahip olup,
çabayı belirleyen tek etmen ücretlerdir. Öyle ki,
( ) ( ) 00e,0ewee ≤′= f
olup, ücret yükseldiğinde, verimlilik de yükselmektedir (Katz, 1986, 6; Romer, 1996,
442-443; Yıldırım, 1999, 115; Bradley, 2007, 173).
Etkin ücret teorisi, belirli bir aralıkta karların ücretlerin artan bir fonksiyonu
olduğunu kabul etmektedir. Temsili firmanın karını maksimize eden koşul,
wLQ −=π
olup, karını maksimize etmek isteyen firmaların, bu amaca ulaşmak için çözmeleri
gereken problemi şöyle formülleştirebiliriz;
( )( ) wLLweaFLw
−,
max
Firma, işsiz işçiler olduğu müddetçe işgücüne ödeyeceği ücreti serbestçe belirler,
şayet işsizlik yoksa, firma piyasadaki diğer firmaların ödediği ücreti veri alacaktır.
Firma herhangi bir sınırlamaya tabi olmadığında, işgücü, L, ve ücret düzeyi,
w’nin birinci sıra koşulları şöyle olacaktır;
75
( )( ) ( )
( )( ) ( ) 0
0
=−′′
=−′
LweLLweFa
wweLweFa
buradan,
( )( ) ( ) ( )
( )( )
( ) ( )( ) .'
1
1
dirwLweFawe
vewe
wew
LL
wewewLweFa
∗∗∗
∗
∗∗
=′
=′
//
′==′
Optimal ücret düzeyi ∗w , gayretin ücrete göre esnekliğinin bir olduğu durumda sağlanır.
Bu koşulun temelinde, çıktının, etkin işgücünün miktarının bir fonksiyonu olması yatar.
Bu doğrultuda firma olabildiğince ucuza işgücü alımında bulunmak ister. Firma, bir işçi
istihdam ettiğinde, w maliyeti ile e(w) biriminde etkin işgücü elde eder, öyle ki, bir
birim etkin işgücünün maliyeti ( )we/w olmaktadır. e’nin w’ye göre esnekliği, 1,
olduğunda, w’deki marjinal değişimin bu oran üzerine bir etkisi yoktur.
( )( ) 1we
wew=
′⋅∗
∗∗
’i sağlayan ∗w ücret düzeyi emeğin etkin birimi başına ücret
maliyetlerini minimize eden etkin ücret olarak bilinir.
( )( ) ( )wewLweFa =⋅′⋅ denklemine göre, her firma, emeğin marjinal ürünü,
∗w ’ye eşit olduğu düzeye kadar işçi alımında bulunur (Yıldırım, 1999, 115-116; Romer,
1996, 442-444; Katz, 1986, 6).
( )( ) ( )wewLweFa =⋅′⋅ ve
( )( ) 1we
wew=
′⋅ denklemleri, bir firmanın davranışını
açıklamaktadır. Bunu tüm ekonomiye uyarladığımızda, ∗w ve ∗L ’yi,
( )( ) ( ) ( )( )
( ) 11=
′⋅′
==′⋅we
wewvewewe
wLweFa ’i sağlayan w ve L değerleri olarak
76
gösterelim. Firmalar homojen (identical) olduğuna göre, her firma aynı değerde w ve
L’yi seçer. Bundan dolayı toplam işgücü talebi ∗NL olur (burada, N, firma sayısıdır).
Eğer emek arzı, L , bu miktarı geçerse, firmalar w seçiminde herhangi bir kısıta tabi
olmayacaklardır. Bu durumda ücret, ∗w , istihdam düzeyi, ∗NL ve işsizlik, ∗− NLL
miktarında olacak ve dengede istek dışı işsizlik ortaya çıkacaktır. İşsiz işçiler işsiz
kalmaktansa ∗w ücret düzeyinde çalışmayı tercih edeceklerdir, fakat firmalar bu ücret
düzeyinde ya da bundan daha düşük ücret düzeyinde işçi çalıştırmayı düşünmezler.
Çünkü, düşen ücretler daha düşük bir üretkenliğe yol açarak işgücü maliyetlerinin
düşük ücrete rağmen artmasına neden olabilir. Dolayısıyla yüksek ücretler sayesinde,
emeğin etkin birimi başına firmanın emek maliyetleri emek piyasasında oluşacak daha
düşük ücretlerin ortaya çıkaracağı maliyetlerden daha düşük olmaktadır. Etkin ücret
teorisinin bu modeli istek dışı işsizliğin olduğu denge durumunu açıklayabilmektedir.
Ayrıca bu model, etkin ücretin işsizliği nasıl artıracağını göstermektedir. Öte yandan,
eğer ∗NL , L ’yi aşarsa, bu durumda firmalar kısıta tabi olacaklardır. Bu halde, ücret,
arz ve talebin dengede olacağı noktaya kadar yükselecek ve işsizlik durumu ortaya
çıkmamış olacaktır (Romer, 1996, 444; Katz, 1986, 2, 7).
Ek olarak etkin ücret modeli reel ücret katılığını ve reel ücretlerin talep
kaymalarına karşı duyarsız oluşunu da açıklar. Çıktının nispi fiyatlarındaki değişmeler
ya da verimlilik şokları (a’daki kaymalar) etkin ücret düzeyi ∗w ’yi etkilemezken,
istihdam düzeyinde değişikliklere yol açmaktadır (Stiglitz, 1984, 2; Katz, 1986, 7;
Romer, 1996, 444).
Bunu şekil yardımıyla açıklayalım;
77
Şekil - 5: Etkin Ücret Teorisi
Şekil - 5, firmanın denge durumunu göstermektedir. ∗w doğrusu ( )
( ) 1we
wew=
′⋅
eşitliğini sağlayan ücret düzeyini göstermektedir. Aşağı doğru eğimli MPL1 doğrusu
( )( ) ( )weLweFa ⋅′⋅ eşitliği tarafından belirlenen işgücünün marjinal ürün eğrisini
göstermektedir. ∗w , piyasada geçerli olan w ücret düzeyinden daha yüksektir ve bu
nedenle ekonomide 1F LL − kadar istek dışı işsizlik söz konusudur. Ekonomide negatif
bir üretkenlik şokunun ortaya çıktığını düşünelim. Üretkenlik şoku bu modelde (a)
katsayısındaki değişimle ölçüldüğünden, negatif şok, katsayının küçülmesi ile ifade
edilmektedir. Bu nedenle MPL eğrisi sola kayacak ve yeni denge durumu MPL2 ile ∗w ’nin kesiştiği noktada oluşacaktır. Bu durumda firma ücretleri azaltmak yerine
istihdam ettiği işgücünü azaltacak ve istek dışı işsizlik 2F LL − kadar olacaktır
(Yıldırım, 1999, 116-117).
Michael Bradley, 1960’larda Yeni Keynesyen iktisatçıların ortaya çıkardıkları
etkin ücret teorilerinin, aşağı doğru ücret katılığı ve istek dışı işsizliğin bir açıklamasını
sağladıklarını, belirtirken (Bradley, 2007, 167), Tzu-Ling Huang, Arne Hallam, Peter F.
Orazem ve Elizabeth M. Paterno ise, hızla gelişen bir teorik literatürün, istek dışı
işsizlikle sonuçlanan ücret katılığının firmaların işçilerine etkin ücret ödemelerinden
MPL1
MPL2
L L2 L1 LF
w
w
w*
78
kaynaklandığı katkısında bulunduğunu, bu literatür incelenmesinin, G. A. Akerlof ve J.
L. Yellen’in ‘Efficiency Wage Models of the Labour Market, Cambridge University
Press, 1986’, L. F. Katz’ın ‘Efficiency Wage Theories: A Partial Evaluation, In S.
Fischer (ed.), NBER Macroeconomics Annual, Cambridge, Mass.: MIT Press, 1986’ ve
J. E. Stiglitz’in ‘The Causes and Consequences of the Dependence of Quality on Price,
Journal of Economic Literature, 25, 1987, 1-48’ isimli eserlerinde yapıldığını
belirtmektedirler (Huang vd., 1998, 125, 142).
Etkin ücret modeli aynı zamanda, ikili işgücü piyasasını, işçilerin benzer
üretkenlik özelliklerine sahip oldukları halde firmalar ya da endüstriler arasında neden
farklı ücretler aldıklarını da açıklar (Yıldırım, 1999, 117; Katz, 1986, 7; Stiglitz, 1984,
42).
Tzu-Ling Huang, Arne Hallam, Peter F. Orazem ve Elizabeth M. Paterno’ya
göre, etkin ücret modellerinin ampirik analizlerinin başlıca itici gücü endüstrilerarası
ücret farklılıklarının sürekli olarak var olduğunu izah edebilmesinden gelir (Huang vd.,
1998, 125).
Son olarak şunu söyleyelim. Etkin ücret teorisinin, ücretin verimliliği
artıracağına dair temel öngörüsü, sadece Yeni Keynesyen iktisatçılar tarafından
söylenmemiştir. Onlardan çok önce de bu öngörü dile getirilmiştir. Bir bütün olarak
etkin ücret teorisi ile bağ kurmaya çalışmaksızın, bu temel öngörüyle ilgili neler
söylenmişe baktığımızda, Michael Bradley’in belirttiği gibi (Bradley, 2007, 171-184),
Adam Smith, John Stuart Mill, Alfred Marshall, A. C. Pigou, Knut Wicksell, vd.’ne
kadar birçok iktisatçının bu öngörü hakkındaki söylemlerini görebiliyoruz.
Adam Smith’in şu görüşleri, bunlar arasında iyi bir örnek; “Bol beslenme
emekçinin vücut direncini arttırır ve koşullarını düzeltmenin, gününü huzur ve bolluk
içinde bitirmenin rahatlatıcı umudu, ona bu direnci son sınırına kadar kullanma şevki
verir. Buna göre, emek ücretlerinin yüksek olduğu yerlerde, çalışanların bu ücretlerin
düşük olduğu yerlere göre daha faal, gayretli ve becerikli olduğunu görürüz” (Smith,
1997, 75).
79
Mill ise, “İşgücünün maliyeti, sıklıkla, ücretlerin en düşük olduğu yerde en
yüksek düzeydedir. ... Emek ucuz olduğunda, verimsiz olabilir.”1 diyor.
Marshall, düşük ücretler “işçilerin niteliklerinin (the character of the workers),
zayıflamasında veya daha güçlü olmasının önüne geçilmesinde dolaylı etkiye sahiptir.
Bunlar ... daha çok güçsüzlük ve sıkıntılara neden olur, ve de bu kümülatif olarak
devam eder. Öte yandan yüksek ücretler (high earnings) ile, güçlü bir karakter olacak ve
bunların sayesinde daha büyük kudret ve daha yüksek kazançlar (higher earnings), ve
tekrarla tüm bunların sayesinde daha da büyük kudret ve daha da yüksek kazançlar
olacak ve de bunlar kümülatif olarak devam edecektir.”2 derken, benzer bir yaklaşımla
Pigou, “Yüksek ücretler (high earnings) daha yüksek kapasiteye yol açar, daha yüksek
kapasite ise gerek işçilerin hizmetlerinin daha değerli olması, gerekse işçilerin maddi
durumlarının daha iyileşmiş olması sebebiyle pazarlık güçlerinin artmasından dolayı
onlara daha yüksek kazançlar (higher earnings) elde edebilme imkanı sağlar.” 3
demektedir.
Wicksell ise, “Biz ... buraya kadar pratik açıdan çok önemli meseleler olan
işçilerin zihinsel ve fiziksel sağlıkları ile güçlerini ve sonuç olarak işgücünün etkinliğini
ihmal ettik, ki bu etkinlik, çok geniş ölçüde alınan ücrete bağlıdır ve belirli sınırlar
içerisinde ücretle birlikte artar ve düşer.”4 demektedir.
Çalışmamızda, etkin ücret teorisinin Türkiye İmalat Sanayii’nde nasıl işlediğini,
ücretler ile verimlilik arasındaki ilişkiye bakarak araştıracağız. Bu amaçla Granger
Nedensellik Testi’ni kullanacağız. Bu sayede, ücret artışı verimlilik artışını öngörmeye
olanak sağlamakta mıdır, yoksa verimlilik artışı mı ücret artışını öngörmeye imkan
tanımaktadır, ya da ücretler ile verimlilik arasında iki taraflı Granger Nedensellik mi söz
konusudur, sorularına yanıt bulabileceğiz.
1 J. S. Mill (1871), Principles of Political Economy, in: Collected Works of John Stuart Mill, Vols. II and III (Toronto: Toronto University Press, 1965), s. 419. Aktaran (Bradley, 2007, 173). 2 A. Marshall (1920), Principles of Economics (8th edition), (Philadelphia: Porcupine Press, 1990), s. 466. Aktaran (Bradley, 2007, 182-183). 3 A. C. Pigou (1932), The Economics of Welfare (4th edition), (London: Macmillan, 1952), ss. 609-610. Aktaran (Bradley, 2007, 183). 4 Knut Wicksell (1934), Lectures on Political Economy, Vol. I, (London: Routledge & Kegan Paul), ss. 104-105. Aktaran (Bradley, 2007, 184).
80
Granger Nedensellik Testi
X ve Y’den oluşan, iki değişkenli bir modelde, Granger Nedensellik Testi ile, bir
değişkende meydana gelen değişimin, bir başka değişkendeki bir değişmeyi öngörüp
öngöremeyeceğimiz araştırılır. Buna göre, eğer X değişkeni Y’nin Granger nedenseli
ise, X’teki değişim, Y’deki değişimin öncülüdür. X’in, Y’nin Granger nedenseli
olabilmesi için şu gerekir; X, Y’nin tahmin edilmesine katkı sağlıyor olmalıdır; öyle ki,
Y’nin kendi geçmiş değerleri üzerine yapılan regresyona, X’in geçmiş değerlerinin
katılması, modelin açıklama gücüne anlamlı bir katkı sağlamalıdır. Aynı zamanda da, Y,
X’in tahmin edilmesine katkı sağlıyorsa, X ve Y değişkenleri arasında iki taraflı
Granger nedensellik olması söz konusudur.
İki değişkenli modelimizde, X ve Y değişkenlerine ait zaman serileri aşağıdaki
gibidir,
∑ ∑= =
−− ε++=m
1j
m
1jtjtjjtjt YbXaX ( 7.1 )
∑ ∑= =
−− η++=m
1j
m
1jtjtjjtjt YdXcY ( 7.2 )
X’in, Y’nin nedenseli olup olmadığını test edebilmek için, öncelikle, “X, Y’nin
nedenseli değildir” boş hipotezi, aşağıdaki şekilde test edilir;
Kısıtsız regresyon; ∑ ∑= =
−− η++=m
1j
m
1jtjtjjtjt YdXcY ( 8 )
Kısıtlı regresyon; ∑=
− η+=m
1jtjtjt YdY ( 9 )
ve denklemlerin hata kareleri toplamları kullanılarak, cj = 0 (j = 1, 2, ..., m) hipotezini
test etmek için, F-istatistiği hesaplanır. Bu hipotez reddediliyorsa, “X, Y’nin nedenseli
değildir” hipotezi reddedilir, ki bu, X, Y’nin Granger nedenseli demektir.
81
“Y, X’in nedenseli değildir” H0 hipotezi, yukarıdaki denklemler X ve Y’nin yeri
değiştirilmek suretiyle kullanılarak, Y’nin gecikmeli değerlerinin katsayılarının eşanlı
olarak sıfırdan farklı olup olmadığının yine F-test istatistiği ile sınanması yoluyla test
edilir. Aynı yöntemle, “Y, X’in nedenseli değildir” hipotezi reddediliyorsa, bu, Y, X’in
Granger nedenseli demektir.
X ve Y’den oluşan, iki değişkenli bir modelde, Granger Nedensellik Testi
uygulanırken, X ve Y değişkenlerinden oluşan serilerin, durağan olup olmadıkları önem
arzeder. Çünkü, durağan olmayan serilere sıradan en küçük kareler yöntemi
uygulanması sahte regresyon problemine yol açabilir ve bu durumda da standart t ve F
istatistikleri geçersiz olur. Bunun için yapılacak ilk iş, serilerin durağan olup
olmadıklarını anlamaktır. Bunun için de analize dahil her bir seriye birim kök testi
yapılır. Şayet hem X, hem de Y serileri durağansa, direk Standart Granger Nedensellik
Testi yapılır. Eğer, serilerden sadece biri durağansa, diğer seri ise birinci farkı alınarak
durağan hale getirilebiliyorsa, durağan seri ile birinci farkı alınarak durağan hale
getirilmiş seri arasında Standart Granger Nedensellik Testi yapılır. Eğer serilerin her
ikisi birden birinci dereceden bütünleşikse (birinci farkları alınarak durağan hale
getiriliyorsa), aralarında eş-bütünleşme (kointegrasyon) olup olmadığına bakılır, çünkü,
eş-bütünleşme testi bize, özellikle birinci dereceden bütünleşik değişkenler olmak üzere,
durağan olmayan değişkenlerle çalışılabilmesi için uygun araçlar sağlar. Bu nedenle, bu
çalışmada da, birinci dereceden bütünleşik değişkenler arasında eş-bütünleşme testi
yapılmaktadır.
Sıradan en küçük kareler yöntemiyle tahmin edilecek bütünleşik regresyon
denklemleri aşağıdaki gibidir;
∑ ∑= =
−− ε+++φ=m
1j
m
1jtjtjjtjt YbXaX ( 10.1 )
∑ ∑= =
−− η+++θ=m
1j
m
1jtjtjjtjt YdXcY ( 10.2 )
burada, tt ve ηε , stokastik hata terimleridir.
82
Eş-bütünleşme testi sonucunda, aralarında eş-bütünleşmenin olmadığını tespit
ettiğimiz değişkenler için birinci farklarına Standart Granger Nedensellik Testi
uygularız. Aralarında eş-bütünleşmenin olduğu değişkenler içinse, uzun dönem
regresyon denklemlerinden (10.1 ve 10.2) elde edilen hata terimlerini kullanarak
oluşturulan Hata Düzeltme Modeli (Error Correction Model) ile nedensellik testine
yöneliriz. Bu modelin yapısı aşağıdaki gibidir;
∑ ∑= =
−−− +ξ+β+α=n
1i
n
1kt11tktkitit uECTDYDXDX ( 11.1 )
∑ ∑= =
−−− +ψ+δ+λ=p
1i
p
1kt21tktkitit uECTDXDYDY ( 11.2 )
burada ECT, hata düzeltme terimidir. D, değişkenlerin birinci farklarının alındığını
ifade eder (Granger, 1969, 424-438; Engle ve Granger, 1987, 251-276; Sims, 1972,
540-552; Gujarati, 2004, 696-703, 806-830, 848-855; Tuncer, 2001, 118-124; Pindyck
ve Rubinfeld, 1998, 242-245; Amin Gutierrez de Pineres ve Cantavella-Jorda, 28;
Enders, 2004, 335-342, 347).
1.10.1. Türkiye İmalat Sanayiinde Etkin Ücret Teorisinin Test Edilmesi
Türkiye İmalat Sanayii’nde etkin ücret teorisinin incelenebilmesi için; Türkiye
İmalat Sanayiinde Toplam, Kamu ve Özel Kesimin her birindeki tüm sektörlerin 1963-
1998 yılları,
- Saat Başına Sabit Ücretler (1987=100) ile Saat Başına Emeğin Ortalama Ürünü (APLs)
verileri arasında
ve
- İşçi Başına Sabit Ücretler (1987=100) ile İşçi Başına Emeğin Ortalama Ürünü (APLi)
verileri arasında
83
Granger Nedensellik Testi yapıyoruz. Öncelikle serilerimizde birim kök olup
olmadığını araştırdık. Yukarıda belirttiğimiz verilere ilişkin yaptığımız Birim Kök
Testleri, Genişletilmiş Dickey-Fuller (ADF) Birim Kök Testi (Augmented Dickey-
Fuller Unit Root Test) olup, bu testleri EViews 5.1 programıyla yapıyoruz.
Genişletilmiş Dickey-Fuller (ADF) Birim Kök Testi ile ilgili olarak, Walter Enders,
şunları söylüyor (Enders, 2004, 181-183, 213);
Dickey ve Fuller, ‘Distribution of the Estimates for Autoregressive Time Series
with a Unit Root’1 isimli eserlerinde, birim kökün varlığını test etmekte kullanılan üç
farklı regresyon denklemini mülahaza ederler, şöyle ki;
t1tt yy ε+γ=Δ − ( 12 )
t1t0t yay ε+γ+=Δ − ( 13 )
t21t0t tayay ε++γ+=Δ − ( 14 )
Bu üç regresyon arasındaki fark, deterministik elementler a0 ve a2t’nin var olup
olmamasıyla ilgilidir. Birincisi tamamıyla tesadüfi yürüyüşe sahip model (pure random
walk model)’dir, ikincisi, birinciye bir sabit veya drift teriminin eklenmesiyle elde edilir
ve üçüncüsü ise hem bir drift’i hem de bir lineer zaman trendini kapsar.2
Tüm regresyon denklemlerindeki γ değeri, 0’sa ( )0=γ , { }ty birim kök
içermektedir. En küçük kareler yöntemi kullanılarak yapılan tahminlerde, bulunan t-
istatistik değeri, Dickey-Fuller tablo değerleriyle karşılaştırılarak, 0=γ , H0 hipotezinin
kabul ya da reddedileceğine karar verilir.
( 12 ), ( 13 ) ve ( 14 ) denklemleri için uygun olan istatistikler, sırasıyla, 1 David Dickey ve Wayne A. Fuller (1979), “Distribution of the Estimates for Autoregressive Time Series with a Unit Root,” Journal of the American Statistical Association, 74 (June), ss. 427-431. Aktaran (Enders, 2004, 181). 2 Birinci ve ikinci modeller için gerçek sürecin tesadüfi yürüyüş (birinci model için; γ = 0 ve ikinci model için; γ = a0 = 0 ‘dır), üçüncü model içinse driftli veya driftsiz tesadüfi yürüyüş (γ = a2 = 0 ve a0 herhangi bir değerdir) olduğu varsayılmaktadır [James D. Hamilton (1994), Time Series Analysis, Princeton University Press, p. XIV + 799, (ss. 475-502)].
84
τμ τττ ve, ‘dir.
Regresyona; sabit ve trend terimi dahil edilmediğinde ( )0aa 20 == , τ , sabit
dahil edilip trend dahil edilmediğinde (a2 = 0), μτ , hem sabit hem de trend dahil
edildiğinde ise ττ kritik değerleri kullanılır.
Yukarıdaki denklemlerin yerine aşağıdaki genişletilmiş otoregresif süreçler
kullanıldığında da τμ τττ ve, kritik değerleri değişmeyecektir.
t
p
2i1iti1tt yyy ε+Δβ+γ=Δ ∑
=+−− ( 15 )
t
p
2i1iti1t0t yyay ε+Δβ+γ+=Δ ∑
=+−− ( 16 )
t
p
2i1iti21t0t ytayay ε+Δβ++γ+=Δ ∑
=+−− ( 17 )
Aynı τμ τττ ve, istatistikleri, bütün 0=γ hipotezlerinin testinde kullanılacaktır.
Dickey ve Fuller, ‘Likelihood Ratio Statistics for Autoregressive Time Series with a
Unit Root’ 1 isimli eserlerinde, katsayılar üzerindeki birleşik hipotezlerin test
edilebilmesi için ek olarak üç F-istatistiği ( )isimlive, 321 φφφ daha sağlamaktadırlar.
( 13 ) ya da ( 16 )’dan, H0: 0a0 ==γ hipotezi, 1φ istatistiği kullanılarak, ( 14 ) ya da
( 17 )’den, H0 : 0aa 20 ==γ= hipotezi, 2φ istatistiği kullanılarak ve H0 : 0a 2 ==γ
hipotezi, 3φ istatistiği kullanılarak test edilmektedir.
321 ve, φφφ istatistikleri, alışılmış F-testlerindeki aynı yöntemle hesaplanırlar,
yani;
1 David Dickey ve Wayne A. Fuller (1981), “Likelihood Ratio Statistics for Autoregressive Time Series with a Unit Root,” Econometrica, 49 (July), ss. 1057-1072. Aktaran (Enders, 2004, 183).
85
( ) ( )[ ]( ) ( )kT/SSR
r/SSRSSR−
−=φ
kısıtsızkısıtsızkısıtlı
i
olup, burada:
SSR (kısıtlı) ve SSR (kısıtsız) = kısıtlı ve kısıtsız modellerin kalıntılarının kareleri
toplamı
r = kısıt sayısı
T = kullanılan gözlem sayısı
k = kısıtsız modelde tahmin edilen parametre sayısı
‘dır. Buradan,
T - k = kısıtsız modeldeki serbestlik derecesi’dir.
Eğer iφ ’nin hesaplanmış değeri, Dickey ve Fuller (July 1981) tarafından rapor
edilen uygun değerden düşükse, H0 hipotezi reddedilemez. Öte yandan, iφ ’nin
hesaplanmış değeri, Dickey ve Fuller’in belirlediği değerden büyükse, H0 hipotezi
reddedilir.
35-36 gözleme sahip olduğumuz bir örneklem için oluşturduğumuz test
istatistikleri ve onların kritik değerlerinden oluşan tablo aşağıdaki gibidir;
86
Tablo - 3: Dickey-Fuller Testlerin Özeti
Model Hipotezler Test İstatis-tikleri
%95 ve %99 Güven Aralığı için Kritik Değerler
t = 25 t = 50
t21t0t tayay ε++γ+=Δ − ττ -3,60 ve -4,38 -3,50 ve -4,15
3φ 7,24 ve 10,61 6,73 ve 9,31
0aa 20 ==γ= 2φ 5,68 ve 8,21 5,13 ve 7,02
t1t0t yay ε+γ+=Δ − μτ -3,00 ve -3,75 -2,93 ve -3,58
0a 0 =γ= 1φ 5,18 ve 7,88 4,86 ve 7,06
t1tt yy ε+γ=Δ − τ -1,95 ve -2,66 -1,95 ve -2,62
Walter Enders,
t
p
2i1iti21t0t ytayay ε+Δβ++γ+=Δ ∑
=+−−
biçimindeki bir regresyon tahmininde, Juan Doldado, Tim Jenkinson ve Simon Sosvilla-
Rivero’nun ‘Cointegration and Unit Roots1 isimli eserlerinde önerdikleri, 0=γ , H0
hipotezleri yanında, trend ve(ya) driftin varlığını test eden alternatif hipotezleri de
içeren bir birim kök testinde takip etmemiz gereken aşamalara ilişkin süreci, tablo
biçiminde sunmuştur;
1 Juan Doldado, Tim Jenkinson ve Simon Sosvilla-Rivero (1990), “Cointegration and Unit Roots,” Journal of Economic Surveys, 4 (1990), ss. 249-273. Aktaran (Enders, 2004, 212-213).
0=γ
0a 2 ==γ
0=γ
0=γ
87
Tablo - 4: Birim Kök Test Süreci
t
p
2i1iti21t0t ytayay ε+Δβ++γ+=Δ ∑
=+−− ’yi tahmin et
0=γ mı? → Hayır → DUR: Birim
kök olmadığı
sonucuna
varılır
↓
↑
Evet: Trendin varlığını test et Hayır
↓ ↑
0=γ veri iken, 0a 2 = mı? → Hayır → (Normal dağı-
lım
kullanarak) 0=γ mı?
→ Evet → (yt)’nin birim
köke sahip
olduğu
sonucuna
varılır
↓
Evet
↓
t
p
2i1iti1t0t yyay ε+Δβ+γ+=Δ ∑
=+−− ’yi
tahmin et, 0=γ mı?
→ Hayır → DUR: Birim
kök olmadığı
sonucuna
varılır
↓
↑
Evet: Drift’in varlığını test et Hayır
↓ ↑
0=γ veri iken, 0a0 = mı? → Hayır → (Normal dağı-
lım
kullanarak) 0=γ mı?
→ Evet → (yt)’nin birim
köke sahip
olduğu
sonucuna
varılır
↓
Evet
↓
t
p
2i1iti1tt yyy ε+Δβ+γ=Δ ∑
=+−− ’yi tahmin
et, 0=γ mı?
→ Hayır → Birim kök
olmadığı
sonucuna
varılır
↓
Evet
↓
(yt)’nin birim köke sahip olduğu sonucuna varılır
88
Çalışmamız süresince yapacağımız Birim Kök Testleri’nde, yapılan testler,
gecikme sayılarına duyarlı olduğundan dolayı, kullanmamız gereken gecikme
uzunluğunu tespite yöneldik. Yıllık verilerimiz itibariyle (hem birim kök testleri için,
hem de ileride yapacağımız Granger Nedensellik Testleri için) maksimum gecikme (lag)
sayısını 4 olarak belirledik. Bunu belirlerken gecikme uzunluğunun belirlenmesine
ilişkin çeşitli kriterleri ve verilerimizin kendi yapısını gözönüne aldık.
Gecikme sayısının tespitinde çeşitli kriterler kullanılmaktadır. Bir tanesi gözlem
sayısını esas alan kriterdir. Örneğin, Newey-West Truncation gecikme uzunluğu şöyle
hesaplanmaktadır:
k = tam sayı [4(T / 100)2/9]
Burada, T, gözlem sayısıdır. Serilerimiz 35-36 gözlem içerdiğinden, hesaplanan
değere (k = 3,187575991) en yakın tamsayı, 3’tür ve bu kritere göre gecikme uzunluğu
3 olacaktır. Ancak gözlem sayısına dayalı kriter yetersiz bulunmaktadır. Gecikme
uzunluğunu belirlemenin diğer bir yolu da, tahmin edilen denklemin t-istatistiklerini baz
almaktır. Genelden özele adı verilen bu yöntemde, maksimum bir gecikme seçilerek
denklem tahmin edilir ve en son gecikmenin katsayısının anlamlı olup olmadığına
bakılır. Kullanılan gecikmeler birer azaltılarak, en son gecikmenin katsayısı belirli bir
anlamlılık düzeyinde anlamlı bulunana kadar denklem tekrar tahmin edilir. Anlamlı
gecikme bulunmaz ise, gecikme uzunluğu bir kabul edilerek sınama yapılır. Yaptığımız
değerlendirme sonucu biz, yukarıda ifade ettiğimiz gibi, maksimum gecikme sayısını 4
olarak belirledik.
Modele ilişkin gecikme sayısı belirlendikten sonra, birim kök testleri yapılarak,
hangi serinin durağan olup olmadığına karar verilmiştir.
Ayrıca birim kökün varlığı reddedilemeyen tüm seriler için, gerçek veri yaratma
sürecinde trend ve(ya) driftin varlığını tespit etmek üzere alternatif hipotezleri test
etmek doğrultusunda F-istatistikleri hesaplanmış olup, 321 ve, φφφ tablo değerleriyle
yapılan karşılaştırmalar sonucunda, bu serilerin hiçbirinde birim kök durumunun
varlığının aksine bir tespite rastlanılmamıştır.
89
Birim kök tespit edilen seriler için, fark alınarak seriler durağan hale getirilmiştir.
Birim kök testlerine ilişkin sonuçlar, eklerde, Tablo - X, ..., XXI’de sunulmuştur.
Yaptığımız birim kök testleri sonucunda, Granger Nedensellik Testi’ne tabi
tutacağımız, ikili seri gruplarından, her ikisinin birden birinci dereceden bütünleşik, I(1)
olduğu serilerden,
Toplam kesimde, 2-3: İMALAT SANAYİİ, 23: Dokuma, 31: Kimya, 33: Metalden
gayri, 36: Makine, 37: Elektrik makinaları, 38: Taşıt araçları, Kamu kesiminde, 2-3:
İMALAT SANAYİİ, 20: Gıda, 33: Metalden gayri, 35: Madeni eşya, 36: Makine, 38:
Taşıt araçları ve Özel kesimde, 2-3: İMALAT SANAYİİ, 20: Gıda, 22: Tütün, 23:
Dokuma, 27: Kağıt, 29: Kürk ve deri, 31: Kimya, 33: Metalden gayri, 35: Madeni eşya,
37: Elektrik makinaları, 38: Taşıt araçları sektörlerindeki, Saat Başına Sabit Ücretler
(1987=100) ile Saat Başına Emeğin Ortalama Ürünü (APLs) verileri arasında,
ve
Toplam kesimde, 23: Dokuma, 29: Kürk ve deri, 31: Kimya, 37: Elektrik makinaları, 38:
Taşıt araçları, Kamu kesiminde, 31: Kimya, 36: Makine ve Özel kesimde, 20: Gıda, 21:
İçki, 23: Dokuma, 25: Ağaç, 27: Kağıt, 29: Kürk ve deri, 31: Kimya, 37: Elektrik
makinaları, 38: Taşıt araçları sektörlerindeki, İşçi Başına Sabit Ücretler (1987=100) ile
İşçi Başına Emeğin Ortalama Ürünü (APLi) verileri arasında,
eş-bütünleşme (kointegrasyon) testi yapıyoruz. Yaptığımız testler sonucunda, sadece,
Kamu Kesimi, 31 = 351+352: Kimya sektöründe, İşçi Başına Sabit Ücretler (1987=100)
ile İşçi Başına Emeğin Ortalama Ürünü (APLi) arasında trace testine göre eş-
bütünleşme olduğu tespit edilmiştir. Diğer sektörlerin hiçbirinde ne trace testine göre,
ne de maximum Eigenvalue (karakteristik kök) testine göre eş-bütünleşme tespit
edilememiştir. Eş-bütünleşme olduğunu tespit ettiğimiz, IUKI31 -- IAKI31 verileri
arasında yaptığımız Eş-bütünleşme Testi’ne ilişkin sonuçlar aşağıda sunulmaktadır.
90
Tabloda; (*) işareti, % 5 önemlilik düzeyini ifade eder. Tablodaki çeşitli kısaltmaların
açılımı ise, aşağıdaki gibidir.
IUKI: İşçi Başına Sabit Ücretler (Kamu) (1987 = 100)
IAKI: İşçi Başına Emeğin Ortalama Ürünü (APLi) (Kamu)
Tablo - 5: Eş-bütünleşme Testi Sonucu
IUKI31 -- IAKI31 Örneklem: 1963 - 1998 (Yıllık Veriler)
Date: 03/21/07 Time: 14:58 Sample (adjusted): 1965 1998 Included observations: 34 after adjustments Trend assumption: Linear deterministic trend Series: IUKI31 IAKI31 Lags interval (in first differences): 1 to 1
Unrestricted Cointegration Rank Test (Trace)
Hypothesized Trace 0.05 No. of CE(s) Eigenvalue Statistic Critical Value Prob.**
None * 0.285252 15.73595 15.49471 0.0460 At most 1 * 0.119263 4.317873 3.841466 0.0377
Trace test indicates 2 cointegrating eqn(s) at the 0.05 level * denotes rejection of the hypothesis at the 0.05 level **MacKinnon-Haug-Michelis (1999) p-values
Unrestricted Cointegration Rank Test (Maximum Eigenvalue)
Hypothesized Max-Eigen 0.05 No. of CE(s) Eigenvalue Statistic Critical Value Prob.**
None 0.285252 11.41808 14.26460 0.1345 At most 1 * 0.119263 4.317873 3.841466 0.0377
Max-eigenvalue test indicates no cointegration at the 0.05 level * denotes rejection of the hypothesis at the 0.05 level **MacKinnon-Haug-Michelis (1999) p-values
Unrestricted Cointegrating Coefficients (normalized by b'*S11*b=I):
IUKI31 IAKI31 -1.26E-06 1.23E-07 1.09E-07 1.05E-07
91
Unrestricted Adjustment Coefficients (alpha):
D(IUKI31) 284481.9 -45679.35 D(IAKI31) -271479.8 -1946530.
1 Cointegrating Equation(s): Log likelihood -1068.365
Normalized cointegrating coefficients (standard error in parentheses) IUKI31 IAKI31
1.000000 -0.097713 (0.02641)
Adjustment coefficients (standard error in parentheses) D(IUKI31) -0.358719
(0.10805) D(IAKI31) 0.342324
(1.30139)
Eş-bütünleşme testi sonucunda, aralarında eş-bütünleşmenin olmadığını tespit
ettiğimiz değişkenler için birinci farklarına Standart Granger Nedensellik Testi
uygularız. Aralarında eş-bütünleşmenin olduğu değişkenler içinse, uzun dönem
regresyon denklemlerinden (10.1 ve 10.2) elde edilen hata terimlerini kullanarak
oluşturacağımız Hata Düzeltme Modeli (Error Correction Model) ile nedensellik testine
yöneliriz.
Verilerimizin yapısı itibariyle, sadece, Kamu Kesimi, 31 = 351+352: Kimya
sektöründe, İşçi Başına Sabit Ücretler (1987=100) ile İşçi Başına Emeğin Ortalama
Ürünü (APLi) verileri arasında hata düzeltme modeli kullanılarak Granger Nedensellik
Testi uygulanmıştır. Bunun dışındaki bütün seriler için Standart Granger Nedensellik
Testi uygulanmıştır. Standart Granger Nedensellik Testi’ni uygulayabildiğimiz seriler
ve bu serilere ilişkin test sonuçları, eklerde, Tablo - XXII’de sunulmuştur.
Serilerin her ikisinin birden birinci dereceden bütünleşik, I(1), olduğu ve
aralarında eş-bütünleşme olan serilerimiz için hata düzeltme mekanizması çalıştırılarak
Granger Nedensellik Testi uygulanmıştır. Bu doğrultuda, sadece, Kamu Kesimi, 31 =
351+352: Kimya sektöründe, İşçi Başına Sabit Ücretler (1987=100) ile İşçi Başına
Emeğin Ortalama Ürünü (APLi) verileri arasında hata düzeltme modeli kullanılarak
Granger Nedensellik Testi uygulanmıştır. Test sonucu aşağıda sunulmuştur.
92
Tablodaki çeşitli kısaltmaların açılımı ise, aşağıdaki gibidir.
IUKI: İşçi Başına Sabit Ücretler (Kamu) (1987 = 100)
IAKI: İşçi Başına Emeğin Ortalama Ürünü (APLi) (Kamu)
Tablo - 6: Hata Düzeltme Modeli
IUKI31 -- IAKI31 Vector Error Correction Estimates ( 1 ) Date: 03/22/07 Time: 17:03 Sample (adjusted): 1966 1998 Included observations: 33 after adjustments Standard errors in ( ) & t-statistics in [ ]
Cointegrating Eq: CointEq1
IAKI31(-1) 1.000000
IUKI31(-1) -10.16046 (1.45864) [-6.96569]
C 25251858
Error Correction: D(IAKI31) D(IUKI31)
CointEq1 -0.055184 0.052405 (0.15964) (0.01194) [-0.34568] [ 4.38806]
D(IAKI31(-1)) -0.132617 -0.039698 (0.24227) (0.01812) [-0.54741] [-2.19035]
D(IAKI31(-2)) -0.038526 -0.036405 (0.22491) (0.01683) [-0.17130] [-2.16368]
D(IUKI31(-1)) 0.490470 0.380926 (2.01517) (0.15076) [ 0.24339] [ 2.52678]
D(IUKI31(-2)) -0.709150 0.325568 (2.15514) (0.16123) [-0.32905] [ 2.01931]
C 373430.9 55786.36 (1111183) (83128.1)
93
[ 0.33607] [ 0.67109]
R-squared 0.038132 0.467218 Adj. R-squared -0.139992 0.368555 Sum sq. resids 1.06E+15 5.95E+12 S.E. equation 6272828. 469272.9 F-statistic 0.214075 4.735483 Log likelihood -560.0213 -474.4589 Akaike AIC 34.30432 29.11872 Schwarz SC 34.57641 29.39081 Mean dependent 261473.9 50780.84 S.D. dependent 5875063. 590551.4
Determinant resid covariance (dof adj.) 8.11E+24 Determinant resid covariance 5.43E+24 Log likelihood -1033.394 Akaike information criterion 63.47844 Schwarz criterion 64.11332
Vector Error Correction Estimates ( 2 ) Date: 03/22/07 Time: 16:54 Sample (adjusted): 1966 1998 Included observations: 33 after adjustments Standard errors in ( ) & t-statistics in [ ]
Cointegrating Eq: CointEq1
IUKI31(-1) 1.000000
IAKI31(-1) -0.098421 (0.01758) [-5.59957]
C -2485306.
Error Correction: D(IUKI31) D(IAKI31)
CointEq1 -0.532460 0.560700 (0.12134) (1.62200) [-4.38806] [ 0.34568]
D(IUKI31(-1)) 0.380926 0.490470 (0.15076) (2.01517) [ 2.52678] [ 0.24339]
D(IUKI31(-2)) 0.325568 -0.709150 (0.16123) (2.15514) [ 2.01931] [-0.32905]
94
D(IAKI31(-1)) -0.039698 -0.132617
(0.01812) (0.24227) [-2.19035] [-0.54741]
D(IAKI31(-2)) -0.036405 -0.038526 (0.01683) (0.22491) [-2.16368] [-0.17130]
C 55786.36 373430.9 (83128.1) (1111183) [ 0.67109] [ 0.33607]
R-squared 0.467218 0.038132 Adj. R-squared 0.368555 -0.139992 Sum sq. resids 5.95E+12 1.06E+15 S.E. equation 469272.9 6272828. F-statistic 4.735483 0.214075 Log likelihood -474.4589 -560.0213 Akaike AIC 29.11872 34.30432 Schwarz SC 29.39081 34.57641 Mean dependent 50780.84 261473.9 S.D. dependent 590551.4 5875063.
Determinant resid covariance (dof adj.) 8.11E+24 Determinant resid covariance 5.43E+24 Log likelihood -1033.394 Akaike information criterion 63.47844 Schwarz criterion 64.11332
Yaptığımız test sonucunda, IUKI31’den IAKI31’e doğru herhangi bir nedensellik
ilişkisinin olmadığı, IAKI31’den IUKI31’e doğru ise bir nedensellik ilişkisinin olduğu
anlaşılmıştır.
1. Tablo açısından, Error Correction kısmında, IUKI31’den IAKI31’e doğru ne uzun
dönemde ne de kısa dönemde nedensellik ilişkisi yoktur. Dengeden uzaklaşıldığında,
IAKI31 değeri yeter düzeyde azalmalıdır ki, yeniden dengeye yönelim olabilsin.
Halbuki uzun dönem ilşkiyi gösteren CointEq1 için t değeri, -0,34568 olup çok
küçüktür. Kısa dönem ilişkiler bakımından ise, hem IAKI31’in 1 ve 2 dönem önceki
gecikmelere ilişkin t değerleri, hem de IUKI31’in 1 ve 2 dönem önceki gecikmelere
ilişkin t değerleri çok küçüktür.
95
2. Tablo açısından, Error Correction kısmında, IAKI31’den IUKI31’e doğru hem uzun
dönemde hem de kısa dönemde nedensellik ilişkisi vardır. Çünkü uzun dönem ilşkiyi
gösteren CointEq1 için t değeri, -4,38806 olup, dengeden uzaklaşıldığında, IUKI31
değeri yeter düzeyde azalarak, yeniden dengeye yönelimi sağlayacak düzeydedir (yani
ücret düzeyindeki artış, verimliliği aşıyorsa, dengeye doğru azalma sürecine giriyor).
Kısa dönem ilişkiler bakımından ise, hem IUKI31’in 1 ve 2 dönem önceki gecikmelere
ilişkin t değerleri, hem de IAKI31’in 1 ve 2 dönem önceki gecikmelere ilişkin t
değerleri, IUKI31’i anlamlı şekilde etkilemektedir.
Buna göre, IAKI31’den IUKI31’e doğru nedensellik ilişkisi vardır, fakat IUKI31’den
IAKI31’e doğru nedensellik ilişkisi yoktur, durumunu tespit etmiş oluruz.
Türkiye İmalat Sanayiinde, Toplam, Kamu ve Özel Kesimin her birindeki tüm
sektörlerin 1963-4 - 1998 dönemi için, Saat Başına Sabit Ücretler (1987=100) ile Saat
Başına Emeğin Ortalama Ürünü (APLs) ve İşçi Başına Sabit Ücretler (1987=100) ile
İşçi Başına Emeğin Ortalama Ürünü (APLi) verileri arasında, Granger Nedensellik Testi
Sonuçlarını tablolaştırarak, aşağıda Tablo - 7, 8, 9’da sunuyoruz.
Kullanılan kısaltmaların açıklaması şöyledir,
- sbsut: Saat Başına Sabit Ücretler (Toplam)
- sbsuk: Saat Başına Sabit Ücretler (Kamu)
- sbsuo: Saat Başına Sabit Ücretler (Özel)
- aplst: APLs (Toplam)
- aplsk: APLs (Kamu)
- aplso: APLs (Özel)
- ibsut: İşçi Başına Sabit Ücretler (Toplam)
- ibsuk: İşçi Başına Sabit Ücretler (Kamu)
- ibsuo: İşçi Başına Sabit Ücretler (Özel)
- aplit: APLi (Toplam)
- aplik: APLi (Kamu)
- aplio: APLi (Özel)
96
Tablo - 7: Ücretten, Emeğin Ortalama Ürününe Doğru Granger Nedensellik İlişkisi Tablosu
Sektörler Sektörlerin Adları sbsut - aplst
sbsuk - aplsk
sbsuo - aplso
ibsut - aplit
ibsuk - aplik
ibsuo - aplio
2-3 = 3 İMALAT SANAYİİ x x x x 20 = 311+312 Gıda x x x x x x 21 = 313 İçki x x x x 22 = 314 Tütün x x x x x 23 = 321 Dokuma x x x x x 24 = 322+324 Kundura 25 = 331 Ağaç x x 26 = 332 Mobilya YOK x x YOK x 27 = 341 Kağıt x x x x 28 = 342 Matbaacılık x x x x 29 = 323 Kürk ve deri YOK YOK 30 = 355+356 Kauçuk x YOK x x YOK x 31 = 351+352 Kimya x x x x x 32 = 353+354 Petrol ve kömür 33 = 361+362+369 Metalden gayri 34 = 371+372 Metal x x 35 = 381 Madeni eşya 36 = 382 Makine x x x 37 = 383 Elektrik makinaları x x x x x 38 = 384 Taşıt araçları x x x x x 39 = 385+390 Muhtelif YOK YOK x
Tablo - 8: Emeğin Ortalama Ürününden, Ücrete Doğru Granger Nedensellik İlişkisi Tablosu
Sektörler Sektörlerin Adları sbsut - aplst
sbsuk - aplsk
sbsuo - aplso
ibsut - aplit
ibsuk - aplik
ibsuo - aplio
2-3 = 3 İMALAT SANAYİİ x 20 = 311+312 Gıda 21 = 313 İçki x 22 = 314 Tütün x x 23 = 321 Dokuma x 24 = 322+324 Kundura x x x x 25 = 331 Ağaç 26 = 332 Mobilya YOK x YOK x 27 = 341 Kağıt 28 = 342 Matbaacılık x x 29 = 323 Kürk ve deri YOK x YOK 30 = 355+356 Kauçuk YOK YOK 31 = 351+352 Kimya x 32 = 353+354 Petrol ve kömür x 33 = 361+362+369 Metalden gayri x x 34 = 371+372 Metal x x 35 = 381 Madeni eşya 36 = 382 Makine 37 = 383 Elektrik makinaları x x x x x 38 = 384 Taşıt araçları x x 39 = 385+390 Muhtelif YOK x x YOK x
97
Tablo - 9: Ücretten, Emeğin Ortalama Ürününe ve Emeğin Ortalama Ürününden, Ücrete Doğru
Granger Nedensellik İlişkisi Tablosu
Sektörler Sektörlerin Adları sbsut - aplst
sbsuk - aplsk
sbsuo - aplso
ibsut - aplit
ibsuk - aplik
ibsuo - aplio
2-3 = 3 İMALAT SANAYİİ 2u x x x x2-3 = 3 İMALAT SANAYİİ 2a x 20 = 311+312 Gıda 20u x x x x x x 20 = 311+312 Gıda 20a 21 = 313 İçki 21u x x x x21 = 313 İçki 21a x 22 = 314 Tütün 22u x x x x x 22 = 314 Tütün 22a x x 23 = 321 Dokuma 23u x x x x x 23 = 321 Dokuma 23a x 24 = 322+324 Kundura 24u 24 = 322+324 Kundura 24a x x x x25 = 331 Ağaç 25u x x 25 = 331 Ağaç 25a 26 = 332 Mobilya 26u YOK x x YOK x 26 = 332 Mobilya 26a YOK x YOK x 27 = 341 Kağıt 27u x x x x 27 = 341 Kağıt 27a 28 = 342 Matbaacılık 28u x x x x 28 = 342 Matbaacılık 28a x x 29 = 323 Kürk ve deri 29u YOK YOK 29 = 323 Kürk ve deri 29a YOK x YOK 30 = 355+356 Kauçuk 30u x YOK x x YOK x30 = 355+356 Kauçuk 30a YOK YOK 31 = 351+352 Kimya 31u x x x x x31 = 351+352 Kimya 31a x 32 = 353+354 Petrol ve kömür 32u 32 = 353+354 Petrol ve kömür 32a x 33 = 361+362+369 Metalden gayri 33u 33 = 361+362+369 Metalden gayri 33a x x 34 = 371+372 Metal 34u x x34 = 371+372 Metal 34a x x 35 = 381 Madeni eşya 35u 35 = 381 Madeni eşya 35a 36 = 382 Makine 36u x x x36 = 382 Makine 36a 37 = 383 Elektrik makinaları 37u x x x x x 37 = 383 Elektrik makinaları 37a x x x x x 38 = 384 Taşıt araçları 38u x x x x x 38 = 384 Taşıt araçları 38a x x 39 = 385+390 Muhtelif 39u YOK YOK x 39 = 385+390 Muhtelif 39a YOK x x YOK x
u: Ücretten, emeğin ortalama ürününe doğru Granger nedensellik ilişkisinin olmasıdır.
a: Emeğin ortalama ürününden, ücrete doğru Granger nedensellik ilişkisinin olmasıdır.
98
Türkiye İmalat Sanayii’nde ücret ve verimlilik arasında yapılan Granger
Nedensellik Testleri sonucunda, 1963-4 - 1998 dönemi için, şu bulgular tespit edilmiştir.
37: Elektrik makinaları sektöründe, tüm kesimlerde (Toplam, Kamu ve Özel),
gerek Saat Başına Sabit Ücretler (sbsu) (1987=100) ile Saat Başına Emeğin Ortalama
Ürünü (APLs) (apls) verileri arasında, gerekse de İşçi Başına Sabit Ücretler (ibsu)
(1987=100) ile İşçi Başına Emeğin Ortalama Ürünü (APLi) (apli) verileri arasında, iki
yönlü nedensellik ilişkisinin olduğu tespit edilmiştir. Bunun tek istisnası saat başına
değerler bakımından Kamu kesimidir.
20: Gıda ve 30: Kauçuk sektörlerinde, tüm kesimlerde (Toplam, Kamu ve Özel -
30’da Kamu sektörü yok-), gerek sbsu ile apls verileri arasında, gerekse de ibsu ile apli
verileri arasında, ücretten, emeğin ortalama ürününe doğru tek yönlü nedensellik
ilişkisinin olduğu tespit edilmiştir.
22: Tütün (ibsu ile apli verileri arasında Toplam kesimi hariç), 23: Dokuma (ibsu
ile apli verileri arasında Kamu kesimi hariç), 26: Mobilya (sbsu ile apls verileri arasında
Toplam kesimi hariç), 31: Kimya (ibsu ile apli verileri arasında Kamu kesimi hariç) ve
38: Taşıt araçları (sbsu ile apls verileri arasında Kamu kesimi hariç) sektörlerinde, tüm
kesimlerde (Toplam, Kamu ve Özel -26’da Kamu sektörü yok-), gerek sbsu ile apls
verileri arasında, gerekse de ibsu ile apli verileri arasında, ücretten, emeğin ortalama
ürününe doğru nedensellik ilişkisinin olduğu tespit edilmiştir. Ayrıca, 22: Tütün ve 26:
Mobilya sektörlerinde, Özel kesimde, gerek sbsu ile apls verileri arasında, gerekse de
ibsu ile apli verileri arasında, emeğin ortalama ürününden, ücrete doğru da nedensellik
ilişkisinin olduğu tespit edilmiştir. Yani, 22: Tütün ve 26: Mobilya sektörlerinde, Özel
kesimde, gerek sbsu ile apls verileri arasında, gerekse de ibsu ile apli verileri arasında,
iki yönlü nedensellik ilişkisi olduğu görülmektedir. Bunun yanında, 38: Taşıt araçları
sektöründe, ibsu ile apli verileri arasında, Kamu ve Özel kesimlerinde, emeğin ortalama
ürününden, ücrete doğru da nedensellik ilişkisinin olduğu tespit edilmiştir.
21: İçki (sbsu ile apls verileri arasında Toplam, ibsu ile apli verileri arasında ise
Kamu kesimi hariç), 27: Kağıt (sbsu ile apls verileri arasında Toplam ve Kamu kesimi
hariç) ve 28: Matbaacılık (sbsu ile apls verileri arasında Kamu, ibsu ile apli verileri
arasında ise Özel kesim hariç) sektörlerinde, tüm kesimlerde (Toplam, Kamu ve Özel),
99
gerek sbsu ile apls verileri arasında, gerekse de ibsu ile apli verileri arasında, ücretten,
emeğin ortalama ürününe doğru nedensellik ilişkisinin olduğu tespit edilmiştir. Ayrıca,
28: Matbaacılık sektöründe, ibsu ile apli verileri arasında, Kamu kesiminde, emeğin
ortalama ürününden, ücrete doğru da nedensellik ilişkisinin olduğu tespit edilmiştir.
Yani, 28: Matbaacılık sektöründe, ibsu ile apli verileri arasında, Kamu kesiminde, iki
yönlü nedensellik ilişkisi olduğu görülmektedir. Bunun yanında, yine 28: Matbaacılık
sektöründe, ibsu ile apli verileri arasında, Özel kesimde, emeğin ortalama ürününden,
ücrete doğru nedensellik ilişkisinin olduğu anlaşılmaktadır.
2-3: İMALAT SANAYİİ sektöründe, Toplam ve Özel kesimlerinde, gerek sbsu
ile apls verileri arasında, gerekse de ibsu ile apli verileri arasında, ücretten, emeğin
ortalama ürününe doğru nedensellik ilişkisinin olduğu tespit edilmiştir. Ayrıca, sbsu ile
apls verileri arasında, Toplam kesimde, emeğin ortalama ürününden, ücrete doğru da
nedensellik ilişkisinin olduğu tespit edilmiştir. Yani, sbsu ile apls verileri arasında,
Toplam kesimde, iki yönlü nedensellik ilişkisi olduğu görülmektedir.
36: Makine sektöründe, sbsu ile apls verileri arasında, Toplam ve Özel
kesimlerinde, ibsu ile apli verileri arasında ise Özel kesimde, ücretten, emeğin ortalama
ürününe doğru nedensellik ilişkisinin olduğu görülmüştür.
25: Ağaç sektöründe, Kamu kesiminde, gerek sbsu ile apls verileri arasında,
gerekse de ibsu ile apli verileri arasında, ücretten, emeğin ortalama ürününe doğru
nedensellik ilişkisinin olduğu tespit edilmiştir.
34: Metal sektöründe, ibsu ile apli verileri arasında, Toplam ve Özel
kesimlerinde, ücretten, emeğin ortalama ürününe doğru nedensellik ilişkisinin olduğu
tespit edilmiştir. Ayrıca, ibsu ile apli verileri arasında, Toplam kesimde, emeğin
ortalama ürününden, ücrete doğru da nedensellik ilişkisinin olduğu tespit edilmiştir.
Yani, Toplam kesimde, iki yönlü nedensellik ilişkisi olduğu görülmektedir. Bunun
yanında, ibsu ile apli verileri arasında, Kamu kesiminde, emeğin ortalama ürününden,
ücrete doğru nedensellik ilişkisinin olduğu anlaşılmaktadır.
39: Muhtelif sektöründe, ibsu ile apli verileri arasında, Özel kesimde, ücretten,
emeğin ortalama ürününe ve emeğin ortalama ürününden, ücrete doğru iki yanlı
100
nedensellik ilişkisinin olduğu tespit edilmiştir. Ayrıca, sbsu ile apls verileri arasında,
Özel kesimde ve ibsu ile apli verileri arasında, Toplam kesimde, emeğin ortalama
ürününden, ücrete doğru nedensellik ilişkisinin olduğu görülmektedir.
21: İçki sektöründe, Kamu kesiminde, ibsu ile apli verileri arasında, emeğin
ortalama ürününden, ücrete doğru nedensellik ilişkisinin olduğu tespit edilmiştir.
23: Dokuma sektöründe, Kamu kesiminde, ibsu ile apli verileri arasında, emeğin
ortalama ürününden, ücrete doğru nedensellik ilişkisinin olduğu tespit edilmiştir.
24: Kundura sektöründe, Toplam ve Özel kesimlerinde, gerek sbsu ile apls
verileri arasında, gerekse de ibsu ile apli verileri arasında, emeğin ortalama ürününden,
ücrete doğru nedensellik ilişkisinin olduğu tespit edilmiştir.
29: Kürk ve deri sektöründe, Toplam kesimde, ibsu ile apli verileri arasında,
emeğin ortalama ürününden, ücrete doğru nedensellik ilişkisinin olduğu tespit edilmiştir.
31: Kimya sektöründe, ibsu ile apli verileri arasında, Kamu kesiminde, emeğin
ortalama ürününden, ücrete doğru nedensellik ilişkisinin olduğu tespit edilmiştir.
32: Petrol ve kömür sektöründe, sbsu ile apls verileri arasında, Özel kesimde,
emeğin ortalama ürününden, ücrete doğru nedensellik ilişkisinin olduğu tespit edilmiştir.
33: Metalden gayri sektöründe, Toplam ve Özel kesimlerinde, sbsu ile apls
verileri arasında, emeğin ortalama ürününden, ücrete doğru nedensellik ilişkisinin
olduğu tespit edilmiştir.
24: Kundura, 29: Kürk ve deri, 32: Petrol ve kömür, 33: Metalden gayri ve 35:
Madeni eşya sektörlerinde, ücretten, emeğin ortalama ürününe doğru hiçbir kesimde
nedensellik ilişkisinin olmadığı tespit edilmiştir.
20: Gıda, 25: Ağaç, 27: Kağıt, 30: Kauçuk, 35: Madeni eşya ve 36: Makine
sektörlerinde, emeğin ortalama ürününden, ücrete doğru hiçbir kesimde nedensellik
ilişkisinin olmadığı tespit edilmiştir.
101
Türkiye İmalat Sanayii’nde, Toplam, Kamu ve Özel kesimlerindeki 118 (59 x 2
= 118) sektörde, Granger Nedensellik Testleri sonuçlarına göre, 1963-4 - 1998 dönemi
için, 62 sektörde, ücretten, emeğin ortalama ürününe doğru ve 30 sektörde, emeğin
ortalama ürününden, ücrete doğru nedensellik ilişkisinin olduğu, bu 62 ve 30 sektörün,
ortak 15 sektöründe iki yanlı nedensellik ilişkisinin olduğu, 41 sektörde ise hiçbir
nedensellik ilişkisinin olmadığı görülmüştür.
Sonuç olarak, Türkiye İmalat Sanayii’nde, 1963-1998 dönemi için, Etkin Ücret
Teorisi’nin işleyişine ilişkin olarak şunları söyleyebiliriz;
Gerek saat başına ücretten, gerekse de işçi başına ücretten, emeğin ortalama
ürününe doğru Granger nedensellik ilişkisi;
20: Gıda sektöründe, ücretten (gerek saat başına ücretten, gerekse de işçi başına
ücretten), emeğin ortalama ürününe doğru tüm kesimlerde nedensellik ilişkisi olduğuna
göre, Etkin Ücret Teorisi’nin, bu sektör için açıklayıcı olduğu söylenebilir.
24: Kundura, 29: Kürk ve deri, 32: Petrol ve kömür, 33: Metalden gayri ve 35:
Madeni eşya sektörlerinde, ücretten (gerek saat başına ücretten, gerekse de işçi başına
ücretten), emeğin ortalama ürününe doğru hiçbir kesimde nedensellik ilişkisi
olmadığına göre, sonuçların bu 5 sektör için Etkin Ücret Teorisi’ni desteklemediği
söylenebilir.
Saat başına ücretten, emeğin ortalama ürününe doğru Granger nedensellik ilişkisi;
22: Tütün, 23: Dokuma, 30: Kauçuk ve 31: Kimya sektörlerinde, saat başına
ücretten, emeğin ortalama ürününe doğru tüm kesimlerde nedensellik ilişkisi olduğuna
göre, Etkin Ücret Teorisi’nin, bu 4 sektör için açıklayıcı olduğu söylenebilir. Ayrıca,
Etkin Ücret Teorisi’nin, Toplam kesimde, 2-3: İMALAT SANAYİİ, 28: Matbaacılık,
36: Makine, 37: Elektrik makinaları, 38: Taşıt araçları, Kamu kesiminde, 21: İçki, 25:
Ağaç ve Özel kesimde, 2-3: İMALAT SANAYİİ, 21: İçki, 26: Mobilya, 27: Kağıt, 28:
Matbaacılık, 36: Makine, 37: Elektrik makinaları, 38: Taşıt araçları sektörlerinde de
açıklayıcı olduğu söylenebilir.
102
34: Metal ve 39: Muhtelif sektörlerinde, saat başına ücretten, emeğin ortalama
ürününe doğru hiçbir kesimde nedensellik ilişkisi olmadığına göre, Etkin Ücret
Teorisi’nin, bu 2 sektör için açıklayıcı olmadığı söylenebilir. Ayrıca, Etkin Ücret
Teorisi’nin, Toplam kesimde, 21: İçki, 25: Ağaç, 26: Mobilya, 27: Kağıt, Kamu
kesiminde, 2-3: İMALAT SANAYİİ, 27: Kağıt, 28: Matbaacılık, 36: Makine, 37:
Elektrik makinaları, 38: Taşıt araçları ve Özel kesimde, 25: Ağaç sektörlerinde de
açıklayıcı olmadığı söylenebilir.
İşçi başına ücretten, emeğin ortalama ürününe doğru Granger nedensellik ilişkisi;
26: Mobilya, 27: Kağıt, 30: Kauçuk, 37: Elektrik makinaları ve 38: Taşıt araçları
sektörlerinde, işçi başına ücretten, emeğin ortalama ürününe doğru tüm kesimlerde
nedensellik ilişkisi olduğuna göre, Etkin Ücret Teorisi’nin, bu 5 sektör için açıklayıcı
olduğu söylenebilir. Ayrıca, Etkin Ücret Teorisi’nin, Toplam kesimde, 2-3: İMALAT
SANAYİİ, 21: İçki, 23: Dokuma, 28: Matbaacılık, 31: Kimya, 34: Metal, Kamu
kesiminde, 22: Tütün, 25: Ağaç, 28: Matbaacılık ve Özel kesimde, 2-3: İMALAT
SANAYİİ, 21: İçki, 22: Tütün, 23: Dokuma, 31: Kimya, 34: Metal, 36: Makine, 39:
Muhtelif sektörlerinde de açıklayıcı olduğu söylenebilir.
Etkin Ücret Teorisi’nin, Toplam kesimde, 22: Tütün, 25: Ağaç, 36: Makine, 39:
Muhtelif ve Kamu kesiminde, 2-3: İMALAT SANAYİİ, 21: İçki, 23: Dokuma, 31:
Kimya, 34: Metal, 36: Makine sektörlerinde ise açıklayıcı olmadığı söylenebilir.
Hem saat hem de işçi başına ücret açısından ele aldığımızda; Türkiye İmalat
Sanayii’nde, Toplam, Kamu ve Özel kesimlerindeki 118 (59 x 2 = 118) sektörde,
Granger Nedensellik Testleri sonuçlarına göre, 1963-4 - 1998 dönemi için, 62 sektörde,
ücretten, emeğin ortalama ürününe doğru nedensellik ilişkisinin olduğu, 56 sektörde ise
hiçbir nedensellik ilişkisinin olmadığı görülmüştür.
Durumu sadece saat başına ücret veya işçi başına ücret açısından ele aldığımızda
ise; Türkiye İmalat Sanayii’nde, Toplam, Kamu ve Özel kesimlerindeki 59 sektörde,
Granger Nedensellik Testleri sonuçlarına göre, 1963-4 - 1998 dönemi için;
- 29 sektörde, saat başına ücretten, emeğin ortalama ürününe doğru nedensellik
103
ilişkisinin olduğu, 30 sektörde ise hiçbir nedensellik ilişkisinin olmadığı,
- 33 sektörde, işçi başına ücretten, emeğin ortalama ürününe doğru nedensellik
ilişkisinin olduğu, 26 sektörde ise hiçbir nedensellik ilişkisinin olmadığı,
görülmüştür.
Nedensellik ilişkisinin görüldüğü 62 sektörün 22’si ve nedensellik ilişkisinin
olmadığı 56 sektörün 19’u ortak sektörlerdir.
Buradan anlaşılmaktadır ki, Etkin Ücret Teorisi, Türkiye İmalat Sanayiinde,
1963-1998 dönemi için, kısmi açıklayıcı bir özelliğe sahiptir. Yani ücretler verimliliğin
Granger anlamında nedenselidir. Daha açık bir deyişle, bazı sektörlerde ücretler
verimliliği öngörmemize olanak tanımaktadır. Sonuçların bazı sektörlerde bu teoriyi
desteklediği, bazılarında ise desteklemediği anlaşılmaktadır.
1.11. Zımni Sözleşme Modeli
Yeni Keynesyen Zımni Sözleşme Modeli, Baily, Azariadis ve Gordun’un
çalışmalarına dayanmaktadır (Lordoğlu vd., 1999, 148).
Zımni sözleşmeler yaklaşımı istihdam ilişkilerinin basit olarak birbirini izleyen
emek hizmetleri ile paranın anlık değişiminden oluşmadığını, bunun yerine çok daha
karmaşık uzun dönemli bağlılıkları kapsadığını kabul etmektedir (Yıldırım, 1999, 117).
Bu yaklaşım, firmaların ücret ve emeklilik gibi alanlarda ‘bağlayıcı’ sözleşmeler
yapmaya eğilimli olduklarını ifade eder. İşgücü piyasasındaki değiş-tokuş ilişkilerinin,
işçiler ve işverenler arasında uzun-dönemli bir sözleşme ile bağıtlanmasının nedeni ise,
beşeri sermayeye firma özelinde yapılan yatırımlar olarak gösterilir. Mesleklerin pek
çoğu için, hizmet içi eğitim gibi harcamalarla; firmanın kendine has organizasyon yapısı
içinde, belirli iş grupları ile koordineli nasıl çalışılacağının aktarılması anlamında,
beşeri sermaye yatırımı yapılmaktadır (Lordoğlu vd., 1999, 148).
104
Zımni sözleşme kuramının temel hipotezi, işçilerin risk kaçınıcı olduklarıdır. Bu
bağlamda işçiler gelirdeki dalgalanmalara karşı sigortalanmak isterler. Bu isteklerini
sermaye piyasasından değil işverenleri aracılığıyla karşılarlar. Yani işverenleri zımni bir
sigortalanma sağlayarak işçilerinin risklerini yüklenirler (Stiglitz, 1984, 2, 5-6). Şimdi
modelin nasıl işlediğini Erhan Yıldırım’dan aktaralım; “Ücret katılığının zımni
sözleşme kuramı işçilerin firmalardan daha az risk yüklenmeyi seçtikleri düşüncesine
dayanmaktadır. Bu nedenle firmalar, işçilere işgücü üretkenliğinde ortaya çıkan
dalgalanmalardan daha düşük ücret dalgalanmasını içeren sözleşmeleri kabul ederek
sigortalamayı önerirler. En uç durumda, şayet firmalar risk yansız iseler, ücretler
üretkenlikteki dalgalanmalar karşısında hiç değişmeyecektir. Firma ve çalışanlar
arasındaki bu ilişki aşağıdaki şekil yardımıyla açıklanabilir.
Şekil - 6: Zımni Sözleşme
Riskten kaçınan işçiler üç bölüme sahip risk yansız bir firmada çalışmaktadırlar:
Üretim bölümü emek gücünü satın almakta ve her işçiyi marjinal ürün getirisi kadar
alacaklandırmaktadır; sigorta şirketi (bölümü) aktüer adil poliçeler satmakta ve işin
konumu gereği ya işçileri net sigorta tazminatı kadar (NII) alacaklandırmakta ya da net
sigorta pirimi kadar borçlandırmaktadır; muhasebe bölümü her işçiye her durumda
işgücünün marjinal ürün geliri (MRPL) + sigorta tazminatı kadar ücret ödemektedir.
İşgücü sigorta poliçesini üçüncü şahıslardan değil kendi işvereninden almaktadır.
MRPL yüksek olduğu zaman işgücünün net sigorta tazminatı negatif ve ücretler
MRPL’den daha düşük olmaktadır. MRPL düşük olduğu zaman ise sigorta tazminatı
İane İşçiler
Üretim Bölümü
Muhasebe Bölümü
Sigorta Bölümü
Firma
Emek
MRPL NII
ÜcretSigorta
UI
105
pozitif olup, ücretler MRPL’yi aşmaktadır. Her zaman işgücüne sabit bir ücret
ödenmektedir.
Zımni sözleşme kuramını açıklamak için çok basit bir model oluşturalım.
Firmalar ve işçiler, sözleşme süresince işgücü üretkenliğinin hangi düzeyde olacağını
önceden bilmeden, ödenecek ücret üzerinde pazarlık yapmaktadırlar. İşgücü
üretkenliğinin, konuya ilişkin olasılıklara göre alabileceği iki olası değer bulunmaktadır,
ve 1 . İstihdam düzeyi sabittir. Bu varsayımlar altında işçilerin beklenen fayda
düzeyini şu şekilde yazabiliriz:
1
Burada işgücünün marjinal ürünü yüksek, düşük olduğu zaman ödenecek ücreti
göstermektedir. Fayda fonksiyonunun belirli ölçüde riskten kaçınmayı içerdiğini
varsayalım. Yani 0 ve 0 . Bu durumda işçiler beklenen ücretteki
azalmayla, olabilecek iki konum arasında yayılacak ücret azalmalarını değiş tokuşa
razıdırlar.
Şimdi firmanın davranışlarını inceleyelim. Firmanın risk yansız olduğunu
varsayalım. Böyle davranmalarındaki neden firmanın sahiplerinin, ellerindeki hisse
senetlerini farklı firmalar arasında dağıtarak risklerini yayabilecekleri buna karşın
işçilerin işgüçlerini sadece bir firmaya satmak zorunda olmalarıdır. Firma işgücü
kiralamanın beklenen maliyetini en aza indirmek isteyecektir. Beklenen maliyet
aşağıdaki gibidir.
1
Etkin bir pazarlık ve arasında marjinal ikame oranının iki taraf için de eşit
olduğu bir durumda gerçekleşecektir. Bu durumun ancak aşağıda verilen denklemin
gerçekleşmesi halinde ortaya çıkacağı açıktır.
106
Yukarıdaki denklemin sol tarafı işçilerin marjinal ikame oranını, sağ tarafı ise
firmalarınkini göstermektedir. Buradan açıkça görüldüğü gibi, eşit
aldığımızdan her iki konumda da ücretler eşit ise söz konusu eşitlik gerçekleşecektir. Bu
nedenle, firmanın işçilerini beklenmedik üretkenlik değişikliklerinden doğan
ücretlerdeki dalgalanmalara karşı tam olarak sigortalamaları durumunda etkin pazarlık
ortaya çıkacaktır. Bu sonuç, şoklar karşısında ücretlerin piyasa temizliği yapmak üzere
ayarlanamayacağını ileri süren geleneksel keynesçi görüşe koşuttur.
Aşağıdaki şekil etkin pazarlığın belirlenmesini göstermektedir.
Şekil - 7: Zımni Sözleşme’de Etkin Pazarlığın Belirlenmesi
Buna göre, işçiler dışbükey bir kayıtsızlık eğrisine sahiptir ve başlangıç noktasından
olan uzaklığı en çoklaştırmaya çalışırlar. Firmalar doğrusal bir eş ürün eğrisine
sahiptirler ve başlangıç noktasına olan en yakın noktaya ulaşmak isterler. Pazarlık,
işçilerin kayıtsızlık eğrilerinden herhangi bir tanesinin, firmanın eş maliyet eğrisine
teğet olduğu bir noktada etkin olmaktadır. Bu nokta yukarıdaki denklemde belirlendiği
gibi sadece 45°’lik doğru üzerinde bulunabilir. Bundan başka, denge noktasının 45°’lik
doğru üzerinde olmasının yanı sıra , noktasının üzerinde yer alması kısıtlaması
konulmuştur. (Burada firma dışında işçilerin elde edebileceği rekabet ortamındaki
ücrete eşittir.) Burada tek bir etkin ücret düzeyini beklemenin hiçbir nedeni yoktur.
45°
I
107
45°’lik doğru üzerinde alternatif etkin pazarlık noktalarına karşılık gelen çok sayıda
teğet nokta bulunabilir. Bunlar arasında seçim yapabilmek için işgücü ve firmalar
arasında göreceli pazarlık gücünü dikkate almak gerekmektedir” (Yıldırım, 1999, 117-
120).
Belli başlı ücret teorilerini inceledik ve ücret teorilerinden Marjinal Verimlik
Teorisi ve Etkin Ücret Teorisi için Türkiye İmalat Sanayii üzerine uygulamalar da
yaptık. Bundan sonra Türkiye İmalat Sanayii’nde ücretlerin durumunu ve gelişimini
inceleyeceğiz ve gerek şu ana kadar yaptığımız tüm incelemeler gerekse de şimdi
zikrettiğimiz incelemelerden sonra, Türkiye için Ücret Politikası Önerileri’nde
bulunacağız.
108
İKİNCİ BÖLÜM
TÜRKİYE İMALAT SANAYİİ’NDE ÜCRETLERİN GELİŞİMİ
(1963-1998 Dönemi İçin)
Türkiye İmalat Sanayii’nde, 1963-1998 dönemine ilişkin olarak, ücretlerin
gelişimi hakkında fikir sahibi olmak istediğimizde, iki türlü karşılaştırma
yapabileceğimizi düşündük; birincisi, ücretler ile emeğin ortalama ürününün büyüme
oranlarının (artış hızlarının) nasıl bir gelişim gösterdiğini karşılaştırmak, ikincisi ise,
ücretler ile ücretleri doğrudan etkileyen değişkenlerin1 büyüme oranlarını dönemler
itibariyle karşılaştırmak. Bu karşılaştırmaları yapabilmek için, öncelikle, Türkiye
ekonomisinin tarihsel gelişim sürecini dikkate alarak, 1963-1998 dönemi için alt
inceleme dönemleri tespit ettik. Bunlar, 1964-1972, 1973-1980, 1981-1990, 1991-1998
dönemleri ile daha geniş düzeyde 1964-1980, 1981-1998 dönemleridir. 1964-1972
dönemi, ithal ikamesine dayalı, iç pazarın canlı tutulması için genişleyici bir ücret
politikasının uygulandığı planlı ekonomi dönemidir; 1973-1980 dönemi, yine ithal
ikamesine dayalı ancak planlamanın daha gevşek tutulduğu ve yaygın grevlerin olduğu
bir dönemdir; 1981-1990 dönemi, ithal ikamesine dayalı ekonomi modelinin
terkedilerek, döviz ve faiz serbestisine geçildiği, düşük ücret politikasının uygulandığı
ihracata dayalı ekonomi dönemidir; 1991-1998 dönemi ise iç talebin bastırılması
yoluyla ihracata yönelmiş bir ekonomiden, ücret artışları yoluyla iç talebin de teşvik
edildiği, özelleştirmelerin hız kazandığı, uluslararası sermaye hareketlerinin daha da
serbestleştirildiği, içinde 1994 yılında patlak veren bir büyük ekonomik krizi de
barındıran bir dönemdir. Ekonomik yapının değişimi açısından 1964-1980 ithal
ikamesine dayalı ekonomi dönemi ile 1981-1998 ihracata dayalı ekonomi dönemi
biçiminde daha geniş düzeyde bir sınıflama da mümkündür.
Karşılaştırmalarımızın birincisini teşkil eden, ücretler ile emeğin ortalama
ürününün artış hızlarının nasıl bir gelişim gösterdiğini tespite yönelik karşılaştırmamızı,
1 Saat başına emeğin ortalama ürünü, işçi başına emeğin ortalama ürünü, katma değer, işgücüne yapılan toplam ödemeler, yılda çalışılan işçi-saat toplamı, çalışanların yıllık ortalama sayısı.
109
hem tüm yıllar, hem tespit ettiğimiz tüm alt dönemler için, hem de tüm bir 1964-1998
dönemi için hazırladığımız tablolar aracılığıyla yaptık. Bu tabloları, eklerde, Tablo -
XXIII’de sunuyoruz.1 Tablolardan görüleceği üzere, Türkiye İmalat Sanayii’nde, 1964-
1998 dönemine ilişkin olarak, Toplam, Kamu ve Özel Kesimlerin her üçünde de tüm
sektörler itibariyle,2 tek tek yıllar gözönüne alındığında, işçilere bazı yıllar üretkenlik
düzeylerinin altında bazı yıllar ise üretkenlik düzeylerinin üzerinde ücret ödenmiştir
[ücretin üretkenlik düzeyinin altında olmasından, saat ve işçi başına sabit ücretlerin
ortalama büyüme oranının, saat ve işçi başına emeğin ortalama ürünü (APL)’nin
ortalama büyüme oranının altında gerçekleşmiş olmasını kastediyoruz]. Söz konusu
olan dönemler olduğunda ise;
* 1964-1972 döneminde; her üç kesimde de 20: Gıda, 26: Mobilya (Kamu kesiminde
26: Mobilya sektörü yok) ve 36: Makine, Toplam ve Özel Kesimlerinde, 37: Elektrik
makinaları, Kamu Kesiminde, 33: Metalden gayri, 35: Madeni eşya ve 38: Taşıt araçları
ile Özel Kesimde, 32: Petrol ve kömür ve 34: Metal sektörlerinin dışındaki tüm
sektörlerde, işçilere üretkenlik düzeylerinin altında ücret ödenmiştir.
* 1973-1980 döneminde; her üç kesimde de 23: Dokuma ve 24: Kundura, Toplam ve
Özel Kesimlerinde, 35: Madeni eşya ve 37: Elektrik makinaları, Kamu Kesiminde, 31:
Kimya ve 38: Taşıt araçları ile Özel Kesimde, 2-3: İMALAT SANAYİİ, 20: Gıda, 21:
İçki, 22: Tütün, 27: Kağıt, 33: Metalden gayri, 34: Metal ve 36: Makine sektörlerinin
dışındaki tüm sektörlerde, işçilere üretkenlik düzeylerinin üzerinde ücret ödenmiştir.
* 1981-1990 döneminde; Kamu Kesiminde, 23: Dokuma ve 24: Kundura ile Özel
Kesimde, 22: Tütün ve 32: Petrol ve kömür sektörlerinin dışındaki tüm sektörlerde,
işçilere üretkenlik düzeylerinin altında ücret ödenmiştir.
1 Tablolarla ilgili şu noktaya dikkat çekmek istiyoruz, tablolarda, karşılaştırmalarımız itibariyle, saat başına değerler ile işçi başına değerler aynı sonuca tekabül ettiklerinden dolayı tek bir başlık altında sunulmaktadırlar, şöyle ki, karşılaştırmalarımız itibariyle, saat başına ücretdeki büyüme oranı ile saat başına emeğin ortalama ürününün büyüme oranı arasındaki fark her zaman işçi başına ücretdeki büyüme oranı ile işçi başına emeğin ortalama ürününün büyüme oranı arasındaki farka eşittir, aynı zamanda, her ikisi de, her zaman için, sabit ücret büyüme oranı ile sabit katma değerdeki büyüme oranı arasındaki farka eşittir, o halde bu karşılaştırmada saat başına değerlerin karşılaştırılmasıyla, işçi başına değerlerin karşılaştırılması aynı sonucu içermektedir. 2 32: Petrol ve kömür sektörüne ait sonuçları ihtiyatla karşılamalıyız. Çünkü bu sektöre ait bilgiler, DİE tarafından, 53 sayılı kanun gereği gizlilik ilkesine uymak amacıyla ya eksik verilmiş ya da özel sektör bilgilerinin kamuda gösterilmesi şeklinde bir uygulamaya tabi tutulmuştur.
110
* 1991-1998 döneminde; her üç kesimde de 28: Matbaacılık, Toplam ve Kamu
Kesimlerinde, 22: Tütün, Kamu ve Özel Kesimlerinde, 27: Kağıt, Kamu Kesiminde, 20:
Gıda ve 31: Kimya ile Özel Kesimde, 32: Petrol ve kömür sektörlerinin dışındaki tüm
sektörlerde, işçilere üretkenlik düzeylerinin altında ücret ödenmiştir.
** 1964-1980 döneminde;
- Her üç kesimde de 25: Ağaç, 26: Mobilya, 29: Kürk ve deri (Kamu’da yok), 36:
Makine ve 39: Muhtelif (Kamu’da yok), Toplam ve Kamu Kesimlerinde, 20: Gıda, 27:
Kağıt ve 34: Metal, Toplam ve Özel Kesimlerinde, 28: Matbaacılık ve 37: Elektrik
makinaları, Kamu ve Özel Kesimlerinde, 38: Taşıt araçları, Kamu Kesiminde, 2-3:
İMALAT SANAYİİ, 33: Metalden gayri ve 35: Madeni eşya ile Özel Kesimde, 32:
Petrol ve kömür sektörlerinde işçilere üretkenlik düzeylerinin üzerinde,
- Her üç kesimde de 21: İçki, 22: Tütün, 23: Dokuma, 24: Kundura ve 31: Kimya,
Toplam ve Kamu Kesimlerinde, 32: Petrol ve kömür, Toplam ve Özel Kesimlerinde, 2-
3: İMALAT SANAYİİ, 30: Kauçuk, 33: Metalden gayri ve 35: Madeni eşya, Toplam
Kesimde, 38: Taşıt araçları, Kamu Kesiminde, 28: Matbaacılık ve 37: Elektrik
makinaları ile Özel Kesimde, 20: Gıda, 27: Kağıt ve 34: Metal sektörlerinde ise işçilere
üretkenlik düzeylerinin altında,
ücret ödenmiştir.
** 1981-1998 döneminde; Kamu Kesiminde, 24: Kundura ve 28: Matbaacılık ile Özel
Kesimde, 32: Petrol ve kömür sektörlerinin dışındaki tüm sektörlerde, işçilere
üretkenlik düzeylerinin altında ücret ödenmiştir.
*** 1964-1998 döneminde; Kamu Kesiminde, 20: Gıda, 28: Matbaacılık ve 33:
Metalden gayri ile Özel Kesimde, 32: Petrol ve kömür sektörlerinin (daha önce
belirtildiği gibi bu sektör bilgilerine ihtiyatla yaklaşılmalıdır) dışındaki tüm sektörlerde,
işçilere üretkenlik düzeylerinin altında ücret ödenmiştir, yani tüm bir 1963-1998 dönemi
boyunca, Türkiye İmalat Sanayiinde, Kamu Kesiminde, 20: Gıda, 28: Matbaacılık ve 33:
Metalden gayri ile Özel Kesimde, 32: Petrol ve kömür sektörlerinin dışındaki tüm
sektörlerde, saat ve işçi başına sabit ücretlerin ortalama büyüme oranı, saat ve işçi
111
başına emeğin ortalama ürünü (APL)’nin ortalama büyüme oranının altında
gerçekleşmiştir.
Toparlamamız gerekirse, Türkiye İmalat Sanayii’nde, 1964-1998 dönemine
ilişkin olarak, Toplam, Kamu ve Özel Kesimlerin her üçünde de tüm sektörler itibariyle,
tek tek yıllar gözönüne alındığında, işçilere bazı yıllar üretkenlik düzeylerinin altında
bazı yıllar ise üretkenlik düzeylerinin üzerinde ücret ödenmiştir. Söz konusu olan
dönemler olduğunda ise; genel manada, Toplam ve Kamu kesimlerinde, alt dönemler
itibariyle 1973-1980 döneminde, işçilere üretkenlik düzeylerinin üzerinde ücret
ödenmiştir. Özel Kesimde ise, aynı dönemde, sektörlerin yaklaşık yarısında işçilere
üretkenlik düzeylerinin üzerinde, yaklaşık olarak yarısında ise işçilere üretkenlik
düzeylerinin altında ücret ödenmiştir. Geniş dönemler itibariyle 1964-1980 döneminde,
her üç kesimde de, sektörlerin yaklaşık yarısında işçilere üretkenlik düzeylerinin
üzerinde, yaklaşık olarak yarısında ise işçilere üretkenlik düzeylerinin altında ücret
ödenmiştir. Diğer tüm alt dönemlerde (1964-1972, 1981-1990, 1991-1998 dönemleri)
ve diğer geniş dönem (1981-1998)’de ise, her üç kesimde de, işçilere üretkenlik
düzeylerinin altında ücret ödenmiştir. Tüm bir 1964-1998 dönemi söz konusu
olduğunda ise, tüm kesimlerde, işçilere üretkenlik düzeylerinin altında ücret ödenmiştir.
Karşılaştırmalarımızın ikincisini teşkil eden, ücretler ile ücretleri doğrudan
etkileyen değişkenlerin büyüme oranlarını dönemler itibariyle karşılaştırmak için, en
uygun karşılaştırmanın, ekonomik yapının değişimi açısından 1963-1980 ithal
ikamesine dayalı ekonomi dönemi ile 1981-1998 ihracata dayalı ekonomi dönemi
arasında yapılabileceğine karar verdik. Bu karşılaştırmayı Tablo - XXIV, XXV,
XXVI’daki tablolar aracılığıyla yapabiliriz. Tablolarda, saat başına büyüklüklerle işçi
başına büyüklükler arasında dikkate aldığımız değerler saat başına büyüklüklerdir.
Şöyle ki; işçi başına değerler bize bir eğilimi sunarlar ve bu yönleriyle analizlerimizde
faydalandığımız ölçütlerdir. Ancak ücret ve verimlilik arasındaki ilişki açısından asıl
belirleyici ölçüt saat başına büyüklüklerdir. Çünkü bu sayede aynı işçinin daha fazla ya
da daha az süre çalıştırılıp çalıştırılmadığı da dikkate alınmış olunur. Bir örnekle
açıklayacak olursak, çok basit bir modelde, 4 olan işçi sayısı hiç değişmesin, ama
çalışılan saat 20’den 24’e çıksın, üretim de 10’dan 18’e yükselsin, işçi başına emeğin
ortalama ürünü 2,5’tan 4,5’a yükselirken, saat başına emeğin ortalama ürünü 0,5’ten
0,75’e yükselmektedir. Aynı işçinin üretkenliği 0,8 (2,5’tan 4,5’a) mi artmıştır, yoksa
112
0,5 (0,5’ten 0,75’e) mi, burada evet işçinin kabiliyeti artmıştır ancak bunun yanında
çalışma zamanı da artmıştır, buna göre üretkenlik artışını daha doğru yansıtan ölçüt saat
başına değerler olmaktadır. Tablo değerlerine bu doğrultuda baktığımızdan, dönemsel
büyüme oranları karşılaştırmamızda saat başına büyüklüklere odaklanıyoruz.
Tablolardan görüldüğü gibi, Türkiye İmalat Sanayii’nde her üç kesimde de, tüm
sektörlerde 1981-1998 döneminde, 1964-1980 dönemine kıyasla ücretlerdeki büyüme
oranları azalmış, özellikle Özel Kesimde (bunun birebir etkisiyle Toplam Kesiminde)
22: Tütün ve 31: Kimya sektörleri dışındaki tüm sektörlerde 1981-1998 döneminde
ortalama büyüme oranı eksi olarak gerçekleşmiştir. Kamu Kesiminde siyasi kaygılar ve
diğer nedenlerle bulgular Özel Kesimdeki kadar olumsuz değildir. Ücretler böylesine
erirken, işçilerin üretkenliklerinin buna paralel bir seyir izlemediğini gözlemlemekteyiz.
Üretkenlik büyüme oranları Özel Kesimde 20 sektörün 8’inde, 1981-1998 dönemi
ortalaması olarak 1964-1980 dönemi ortalamasının üzerindedir. 2-3: İMALAT
SANAYİİ ortalaması ise 7,1’den 3,8’e düşmüştür. Kamu’da ise 16 sektörün 6’sında,
1981-1998 dönemi ortalaması olarak 1964-1980 dönemi ortalamasının üzerindedir. 2-3:
İMALAT SANAYİİ ortalaması ise 6,7’den 6,5’a düşmüştür ki, başabaş sayılır. Türkiye
İmalat Sanayii’nde, 1981-1998 dönemi ile 1964-1980 dönemi ücret artış oranlarını
kıyasladığımızda, üretkenlik artış oranlarını da gözönüne aldığımızda, 1981-1998
döneminde, 1964-1980 dönemine kıyasla çalışan kesimlerin hem mutlak olarak hem de
göreceli olarak (katma değerden pay alan diğer gelir gruplarıyla kıyaslamalı olarak)
geriledikleri rahatlıkla görülmektedir. Yine aynı dönemler itibariyle, Yılda Çalışılan
İşçi-Saat Toplamı’ndaki BO ve Çalışanların Yıllık Ortalama Sayısı’ndaki BO
değişkenleri açısından da ilgili değerler, 1981-1998 döneminde, 1964-1980 dönemine
kıyasla sektörlerin büyük bir çoğunluğu itibariyle azalmıştır.
113
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
ÜCRET POLİTİKASI ÖNERİLERİ
Türkiye İmalat Sanayii, Türkiye ekonomisinin hem beyni hem de kalbidir.
Burada sağlanacak iyileştirme ve gelişmeler, Türkiye ekonomisine hem doğrudan hem
de etki mekanizmaları yoluyla dolaylı olarak yansıyacaktır. Kalkınmamız iktisadi ve
sosyal bir bütünlük içermekle birlikte, temel hareket ettirici unsur sanayileşmektir.
Sanayileşmek basit manada üretkenliğin artması ile mümkündür. Etkin ücret teorisinin
ortaya koyduğu olgular yanında, anlaşılmaktadır ki, Türkiye Sanayi işçileri de bir çok
sektörde ücrete karşı hassasiyet göstermekte ve ücret iyileştirmeleri verimliliklerine
önemli ölçüde yansımaktadır. Elbette bu iki yönlü etkiye tabi bir ilişkidir. Biz bu
manada ücretlerin düşük tutulmasına, bastırılmasına yönelik politikaları (uluslararası
rekabet her ne düzeyde olursa olsun, her ne koşulu dayatıyor olursa olsun) doğru
bulmuyoruz. Sanayimizin yapısından anlaşılmaktadır ki, reel ücret düzeyinin yüksek
olduğu sektörlerde işgücü ortalama verimliliği de yüksektir. Bu durum Tablo - 10’da
görülmektedir.1
Tablo - 10: Türkiye İmalat Sanayii’nde Ortalama Ücret ve Ort. APL
için Sektör Sıralamaları (1963-1998 Dönemi)
T-K-Ö 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20osutko i32 i31 i21 i34 i37 i38 i27 i36 i28 i35 i33 i30 i20 i22 i23 i24 i25 i39 i29 i26oaplstko i32 i21 i31 i37 i22 i34 i30 i33 i27 i35 i38 i36 i28 i39 i20 i25 i23 i29 i26 i24
1 Tabloya ait sektör verilerini de ayrıca eklerde, Tablo - XXVII’de sunuyoruz. Tablolarda kullanılan kısaltmaların açıklaması şöyledir; T: Toplam, K: Kamu, Ö: Özel T-K-Ö: Toplam, Kamu ve Özel kesimler toplamının ortalaması i20, ..., i39: 20 no.ludan, 39 no.luya kadar tüm İmalat Sanayii Sektörleri osutko: Toplam, Kamu ve Özel kesim Ortalama Saat Başına Ücret değerleri toplamının 3’e bölünmesi suretiyle elde edilen değer, oaplstko: Toplam, Kamu ve Özel kesim Ortalama Saat Başına Emeğin Ortalama Ürünü değerleri toplamının 3’e bölünmesi suretiyle elde edilen değer. osu: Ortalama Saat Başına Ücret oapls: Ortalama Saat Başına Emeğin Ortalama Ürünü
114
Tabloya bakıldığında, 31: Kimya, 21: İçki, 34: Metal, 37: Elektrik makinaları, 38: Taşıt
araçları, 27: Kağıt, 36: Makine, 28: Matbaacılık, 35: Madeni eşya, 33: Metalden gayri
ve 30: Kauçuk sektörlerinde reel ücretler göreceli olarak yüksekken, işgücü ortalama
verimliliği de göreceli olarak yüksektir.1 Öte yandan etkin ücret teorisinin öngörülerinin,
35: Madeni eşya ve 33: Metalden gayri sektörleri dışındaki sayılan tüm sektörlerde
işlediği de görülmektedir. Aynı zamanda, etkin ücret teorisinin işlediği bu sektörler,
Tablo - XXVIII, XXIX, XXX’daki tablolardan görülebileceği gibi, 1964-1998
dönemine ait saat başına emeğin ortalama ürünündeki büyüme oranları açısından, 28:
Matbaacılık sektörü dışında, Türkiye İmalat Sanayii sektörleri içinde ilk sıralarda yer
almaktadırlar. Bütün bunların ışığında kalkınmamız için Türkiye İmalat Sanayii
özelinde tüm ekonomiye yansımak üzere şu önerilerde bulunabiliriz;
- Kalkınma politikalarında temel amaç sanayileşmektir. Sanayileşme, yüksek teknoloji,
yüksek teknolojiyi kullanmaya yatkın eğitilmiş işgücü ve yüksek üretkenliğe sahip
sektörlerin öncülüğünde gerçekleşecek ve ilerleyecektir. Yüksek üretkenliğin, göreceli
olarak yüksek ücretle sağlanabildiği, Türkiye İmalat Sanayii’nde (1963-1998 dönemi
için) gözlenmiştir. Türkiye İmalat Sanayiinde göreceli olarak yüksek ücretlerin var
olduğu, sırasıyla, 31: Kimya, 21: İçki, 34: Metal, 37: Elektrik makinaları, 38: Taşıt
araçları, 27: Kağıt, 36: Makine, 28: Matbaacılık ve 30: Kauçuk sektörlerinde, ücretler
ile emek üretkenliği arasında, ücretten verimliliğe doğru bir istatistiksel nedensellik
ilişkisinin var olduğu gözlemlenmiştir, yani bu sektörlerde ücret artışları, verimliliği
artıran bir unsur olmaktadır. Bu nedensellik ilişkisinin yanında, aynı zamanda bu
sektörler, 1964-1998 dönemine ait saat başına emeğin ortalama ürünündeki büyüme
oranları, yani verimlilikteki artış oranları açısından, 28: Matbaacılık sektörü dışında,
Türkiye İmalat Sanayii sektörleri içinde ilk sıralarda yer almaktadırlar. Ülkemiz yüksek
teknoloji, yüksek teknolojiyi kullanmaya yatkın eğitilmiş işgücü, yüksek üretkenlik,
katma değeri yüksek ve yüksek ücreti birarada barındıran sektörleri desteklemeli; temel
kalkınma stratejisinde kamu kesimini dışlamaksızın, düşük ücretle işçi çalıştırmanın
cazibesinin aslında uzun dönemde ülke kalkınmasına zarar verebileceğini öngörerek,
kamunun, dengeleyici, denetleyici özelliğini aktif bir şekilde uygulayabilmek için bizzat
ekonomik faaliyetler içerisinde yer almasını sağlamalı; bulunulan dönem içerisinde
1 32: Petrol ve kömür sektörünü değerlendirme dışında tutuyoruz. Çünkü bu sektöre ait bilgiler, daha önce belirttiğimiz gibi, DİE tarafından, 53 sayılı kanun gereği gizlilik ilkesine uymak amacıyla ya eksik verilmiş ya da özel sektör bilgilerinin kamuda gösterilmesi şeklinde bir uygulamaya tabi tutulmuştur.
115
yüksek katma değer yaratabilecek, ülke altyapısına ve kurumsal yapısına uyum
gösterebilecek, ülkemizin nitelikli işgücü sorunu yaşamayacağı ve ileri-geri besleme
bağlantıları yüksek olan ileri teknoloji içeren sektörlere yönelmelidir.
116
SONUÇ
Klasik ücret teorisi, değerin emek-değer teorisi ile ifade edilmesine ve üretim
faktörlerinin bölüşüm ilişkilerinin açıklanmasına dayanır. Emek-değer teorisi
bağlamında ücret, Marx dışındaki tüm klasiklerde emeğin karşılığı olarak ödenen
bedeldir. Oysa Marx’ta ücret, emek-gücünün karşılığı olarak ödenen bedeldir. Marx ve
Malthus dışında, mahreçler yasasının işlerliği temelinde tam istihdam dengesi, Marx ve
Malthus’ta ise tam istihdamın gerçekleşmeyebileceği öngörülür, ekonomide rekabetçi
şartlar varsayılmaktadır ve bu şartlar altında reel ücret dengesi geçimlik düzeyde oluşur.
Bununla birlikte ücret düzeyi, toplum koşullarının gerektirdiği uygun orana tabidir.
Buna göre, ekonominin yükseliş döneminde bu oran da, reel ücret düzeyi de yüksektir
(çok muhtemel geçimlik düzeyin üzerindedir); gerileme döneminde ise, bu oran da, reel
ücret düzeyi de düşüktür (muhtemelen geçimlik düzeyde ve hatta belki de onun
altındadır). Bölüşüm ilişkileri açısından, karlarla ücretler arasında ters yönlü bir ilişki
vardır. Ücret düzeyi artarsa karlar düşer, ücret düzeyi azalırsa karlar artar. Mill’e göre
geçici bir istihdam düşüklüğü ve işsizlik, parasal ücret indirimleri sayesinde reel
ücretlerin düşürülmesi ile giderilebilir.
Marjinal verimlilik teorisi, değerin fayda teorisi ile ifade edilmesiyle klasik ücret
teorisinden ayrılır. Ekonomide rekabetçi şartlar varsayılmaktadır ve bu varsayım yerine
geldiğinde tam istihdam söz konusudur. Her üretim faktörü, azalan marjinal getiri
kanununa tabidir ve marjinal verimine eşit gelir elde etmektedir. Bu bağlamda ücret
dengesi, reel ücretin emeğin marjinal ürününe eşit olduğu durumda oluşur. Marjinal
verime eşit ücrete razı olmayan işçilerin sendikalaşarak pazarlık güçlerini artırmaları ya
da devletin koruyucu tedbirler almasını sağlayarak ücretlerini yükseltmeyi başarmaları,
zorunlu olarak işsizliğe neden olmaktadır. Bu nedenle neo-klasik iktisat teorisine göre
ekonomide her türlü müdahale şartları engellenmelidir.
Gerek iktidar teorisi gerekse de pazarlık teorisi, ücretlerin tespitinde toplu
pazarlık ve örgütlenmenin önemini vurgulamaktadır.
117
Keynes, ekonomilerin eksik istihdam düzeyinde de dengeye gelebileceğini ifade
etmesiyle geleneksel iktisat düşüncesinden ayrılır. Keynes, geleneksel iktisadın, gerek
parasal ücret indirimleri sayesinde reel ücretlerin düşürülmesi ile istihdam artışı
sağlanabileceği düşüncesine, gerekse de işçilerin, sendikalaşarak, pazarlık güçlerini
arttırmak yoluyla veya devletin koruyucu tedbirler almasını sağlayarak ücretlerini
yükseltmeyi başarmalarının, zorunlu olarak işsizliğe neden olacağı yönündeki
düşüncelere karşı çıkar. Keynes’e göre, parasal ücret indirimleri sayesinde reel
ücretlerin düşürülmesi ile istihdam artışı sağlanabileceği düşüncesi doğru değildir.
Çünkü ona göre istihdam reel ücretlerde indirimle sağlanabilir, ancak, reel ücretler,
parasal ücret indirimleri yoluyla düş(e)mez; reel ücret indirimi başka bir mekanizma
yoluyla gerçekleşir. Şöyle ki: Üretim tekniği veri iken istihdamı, emeğin marjinal
verimini ve reel ücreti belirleyen etken, efektif taleptir. İşçilerin para yanılsamaları söz
konusudur ve efektif talepteki artış sonucu genel fiyat seviyesinin yükselmesi karşısında
reel ücretler düştüğünde, para yanılsamasının varlığı nedeniyle cari parasal ücret
haddinde istihdam artışına razıdırlar. Anlaşılıyor ki, istihdam artışı ancak reel ücretlerde
indirimle sağlanabilmektedir. Başka bir deyişle işsizlik ancak reel ücretlerde indirimle
giderilebilecektir. Aynı zamanda, parasal ücretler düştüğünde, genel fiyat seviyesi de
parasal ücretlerle aynı oranda düşeceği için, reel ücretler ve istihdamda değişiklik olmaz.
Öte yandan, işçilerin, toplu sözleşmeler yoluyla parasal ücretleri artırmaları durumunda,
genel fiyat seviyesi de parasal ücretlerle aynı oranda artacağı için, reel ücretler ve
istihdamda değişiklik olmaz.
Keynes, işçilerin çok küçük dahi olsa parasal ücret indirimlerine karşı
koyduklarını ve bu nedenle nominal ücret katılığının olduğunu ifade etmektedir.
İşçilerin örgütlenmelerini ve birlikte hareket etmelerini de olumsuzlamamaktadır.
Yatırım teorisi ile ücreti belirleyen olgu, marjinal verimlilik teorisinde olduğu
gibi üretkenlik olarak sunulmaktadır. Fakat, buradaki farklılık, marjinal verimlilik
teorisi işçinin üretimi üzerine yoğunlaşırken, yatırım teorisi, emek girdisi ve ona yapılan
yatırım üzerine yoğunlaşmaktadır.
Yeni Keynesyen yaklaşımlar olan, İçerdekiler-Dışardakiler Modeli, Etkin Ücret
Teorisi ve Zımni Sözleşme Modeli, ücret katılıkları ve eksik rekabet dikkate alınarak
oluşturulmuş yaklaşımlardır. Etkin Ücret Teorisi’ne göre, işçilerin fiziksel sağlıkları ve
118
üretkenlikleri, işgücüne ödenen ücretler ile pozitif bir ilişkiye sahiptir. Bu temelde
firmalar, yüksek ücret ödeyerek, işçilerin daha sağlıklı ve daha üretken olmalarını
sağlarlar. Etkin ücret modeli, ikili işgücü piyasasını, işçilerin benzer üretkenlik
özelliklerine sahip oldukları halde firmalar ya da endüstriler arasında neden farklı
ücretler aldıklarını da açıklar.
Kalkınmamızı sağlayacak temel unsurun, teknolojik gelişme ve uygun ücret
politikaları olduğunu düşünmekteyiz. Bu doğrultuda, ücret teorileri yazını teorik açıdan
incelenmekte; Türkiye İmalat Sanayiinde ücret yapısının nasıl olduğunu ve Türkiye için
uygun ücret politikalarının nasıl olması gerektiğini tartışmaya açabilmek için; neo-
klasik bir yaklaşım olan “Marjinal Verimlilik Teorisi” ve Keynesyen bir yaklaşım olan
“Etkin Ücret Teorisi” ekonometrik analizlere tabi tutulmakta ve bu ekonometrik
analizlerin yanında, şu iki karşılaştırmalı veri incelemesini de yapmaktayız: İlk olarak
reel ücret artış hızıyla işgücü ortalama verimlilik artış hızının bir karşılaştırması
yapılmaktadır. Amacımız reel ücret artış hızının, işgücü ortalama verimlilik artış hızının
altında ya da üstünde kalıp kalmadığını anlamaktır. İkincisi, saat ve işçi başına
ücretlerdeki büyüme oranı ve ücretleri doğrudan etkileyen değişkenlerin 1 büyüme
oranlarının 1964-1980 dönemindeki değerleri ile 1981-1998 dönemindeki değerleri
karşılaştırılmaktadır.
Marjinal Verimlilik Teorisi’nin işlerliğinin Türkiye İmalat Sanayii üzerine panel
veri analizi çerçevesindeki bir uygulama çalışmasıyla test edilmesi doğrultusunda
yaptığımız analizler göstermektedir ki, marjinal verimlilik teorisi Türkiye İmalat
Sanayiinde 1963-1998 döneminde, Toplam ve Özel Kesimlerde açıklayıcı olamamakta,
Kamu Kesiminde ise, 20: Gıda, 25: Ağaç, 27: Kağıt, 33: Metalden gayri ve 34: Metal
sektörlerinde açıklayıcılık gücüne sahipken, 22: Tütün ve 37: Elektrik makinaları
sektörlerinde ise kısmi açıklayıcılık gücüne sahiptir. Toplam ve Özel Kesimler ile
Kamu Kesimi arasındaki önemli bir fark da, Toplam ve Özel Kesimlerde tüm
sektörlerde, ücretler emeğin marjinal verimliliğinin altında iken, Kamu Kesiminde,
ücretlerin emeğin marjinal verimliliğine eşit olduğu 7 sektör yanında, 24: Kundura, 28:
Matbaacılık, 36: Makine ve 38: Taşıt araçları (ve kısmen de, 35: Madeni eşya ile 23:
1 Saat başına emeğin ortalama ürünü, işçi başına emeğin ortalama ürünü, katma değer, işgücüne yapılan toplam ödemeler, yılda çalışılan işçi-saat toplamı, çalışanların yıllık ortalama sayısı.
119
Dokuma), sektörlerinde, ücretlerin emeğin marjinal verimliliğinin üstünde olduğudur.
Marjinal verimlilik teorisinin açıklayıcılık gücüne sahip olduğu Kamu Kesimindeki 7
sektörün dışındaki, geriye kalan tüm İmalat Sanayii sektörlerinde (toplam 59 sektörden,
52’sinde), marjinal verimlilik teorisi açıklayıcı olamamaktadır.
Çalışmamızda, etkin ücret teorisinin Türkiye İmalat Sanayii’nde nasıl işlediğini,
ücretler ile verimlilik arasındaki ilişkiye bakarak araştırdık. Bu amaçla Granger
Nedensellik Testi’ni kullandık. Bu sayede, ücret artışı verimlilik artışını öngörmeye
olanak sağlamakta mıdır, yoksa verimlilik artışı mı ücret artışını öngörmeye imkan
tanımaktadır, ya da ücretler ile verimlilik arasında iki taraflı Granger Nedensellik mi söz
konusudur, sorularına yanıt bulabileceğiz.
Türkiye İmalat Sanayii’nde ücret ve verimlilik arasında yapılan Granger
Nedensellik Testleri sonucunda, 1963-4 - 1998 dönemi için, şu bulgular tespit edilmiştir.
Türkiye İmalat Sanayii’nde, Toplam, Kamu ve Özel kesimlerindeki 118 (59 x 2
= 118) sektörde, Granger Nedensellik Testleri sonuçlarına göre, 1963-4 - 1998 dönemi
için, 62 sektörde, ücretten, emeğin ortalama ürününe doğru ve 30 sektörde, emeğin
ortalama ürününden, ücrete doğru nedensellik ilişkisinin olduğu, bu 62 ve 30 sektörün,
ortak 15 sektöründe iki yanlı nedensellik ilişkisinin olduğu, 41 sektörde ise hiçbir
nedensellik ilişkisinin olmadığı görülmüştür.
Türkiye İmalat Sanayii’nde, 1963-1998 dönemi için, Etkin Ücret Teorisi’nin
işleyişine ilişkin olarak şunları söyleyebiliriz;
Gerek saat başına ücretten, gerekse de işçi başına ücretten, emeğin ortalama
ürününe doğru Granger nedensellik ilişkisi;
20: Gıda sektöründe, ücretten (gerek saat başına ücretten, gerekse de işçi başına
ücretten), emeğin ortalama ürününe doğru tüm kesimlerde nedensellik ilişkisi olduğuna
göre, Etkin Ücret Teorisi’nin, bu sektör için açıklayıcı olduğu söylenebilir.
24: Kundura, 29: Kürk ve deri, 32: Petrol ve kömür, 33: Metalden gayri ve 35:
Madeni eşya sektörlerinde, ücretten (gerek saat başına ücretten, gerekse de işçi başına
120
ücretten), emeğin ortalama ürününe doğru hiçbir kesimde nedensellik ilişkisi
olmadığına göre, sonuçların bu 5 sektör için Etkin Ücret Teorisi’ni desteklemediği
söylenebilir.
Saat başına ücretten, emeğin ortalama ürününe doğru Granger nedensellik ilişkisi;
22: Tütün, 23: Dokuma, 30: Kauçuk ve 31: Kimya sektörlerinde, saat başına
ücretten, emeğin ortalama ürününe doğru tüm kesimlerde nedensellik ilişkisi olduğuna
göre, Etkin Ücret Teorisi’nin, bu 4 sektör için açıklayıcı olduğu söylenebilir. Ayrıca,
Etkin Ücret Teorisi’nin, Toplam kesimde, 2-3: İMALAT SANAYİİ, 28: Matbaacılık,
36: Makine, 37: Elektrik makinaları, 38: Taşıt araçları, Kamu kesiminde, 21: İçki, 25:
Ağaç ve Özel kesimde, 2-3: İMALAT SANAYİİ, 21: İçki, 26: Mobilya, 27: Kağıt, 28:
Matbaacılık, 36: Makine, 37: Elektrik makinaları, 38: Taşıt araçları sektörlerinde de
açıklayıcı olduğu söylenebilir.
34: Metal ve 39: Muhtelif sektörlerinde, saat başına ücretten, emeğin ortalama
ürününe doğru hiçbir kesimde nedensellik ilişkisi olmadığına göre, Etkin Ücret
Teorisi’nin, bu 2 sektör için açıklayıcı olmadığı söylenebilir. Ayrıca, Etkin Ücret
Teorisi’nin, Toplam kesimde, 21: İçki, 25: Ağaç, 26: Mobilya, 27: Kağıt, Kamu
kesiminde, 2-3: İMALAT SANAYİİ, 27: Kağıt, 28: Matbaacılık, 36: Makine, 37:
Elektrik makinaları, 38: Taşıt araçları ve Özel kesimde, 25: Ağaç sektörlerinde de
açıklayıcı olmadığı söylenebilir.
İşçi başına ücretten, emeğin ortalama ürününe doğru Granger nedensellik ilişkisi;
26: Mobilya, 27: Kağıt, 30: Kauçuk, 37: Elektrik makinaları ve 38: Taşıt araçları
sektörlerinde, işçi başına ücretten, emeğin ortalama ürününe doğru tüm kesimlerde
nedensellik ilişkisi olduğuna göre, Etkin Ücret Teorisi’nin, bu 5 sektör için açıklayıcı
olduğu söylenebilir. Ayrıca, Etkin Ücret Teorisi’nin, Toplam kesimde, 2-3: İMALAT
SANAYİİ, 21: İçki, 23: Dokuma, 28: Matbaacılık, 31: Kimya, 34: Metal, Kamu
kesiminde, 22: Tütün, 25: Ağaç, 28: Matbaacılık ve Özel kesimde, 2-3: İMALAT
SANAYİİ, 21: İçki, 22: Tütün, 23: Dokuma, 31: Kimya, 34: Metal, 36: Makine, 39:
Muhtelif sektörlerinde de açıklayıcı olduğu söylenebilir.
121
Etkin Ücret Teorisi’nin, Toplam kesimde, 22: Tütün, 25: Ağaç, 36: Makine, 39:
Muhtelif ve Kamu kesiminde, 2-3: İMALAT SANAYİİ, 21: İçki, 23: Dokuma, 31:
Kimya, 34: Metal, 36: Makine sektörlerinde ise açıklayıcı olmadığı söylenebilir.
Hem saat hem de işçi başına ücret açısından ele aldığımızda; Türkiye İmalat
Sanayii’nde, Toplam, Kamu ve Özel kesimlerindeki 118 (59 x 2 = 118) sektörde,
Granger Nedensellik Testleri sonuçlarına göre, 1963-4 - 1998 dönemi için, 62 sektörde,
ücretten, emeğin ortalama ürününe doğru nedensellik ilişkisinin olduğu, 56 sektörde ise
hiçbir nedensellik ilişkisinin olmadığı görülmüştür.
Durumu sadece saat başına ücret veya işçi başına ücret açısından ele aldığımızda
ise; Türkiye İmalat Sanayii’nde, Toplam, Kamu ve Özel kesimlerindeki 59 sektörde,
Granger Nedensellik Testleri sonuçlarına göre, 1963-4 - 1998 dönemi için;
- 29 sektörde, saat başına ücretten, emeğin ortalama ürününe doğru nedensellik
ilişkisinin olduğu, 30 sektörde ise hiçbir nedensellik ilişkisinin olmadığı,
- 33 sektörde, işçi başına ücretten, emeğin ortalama ürününe doğru nedensellik
ilişkisinin olduğu, 26 sektörde ise hiçbir nedensellik ilişkisinin olmadığı,
görülmüştür.
Nedensellik ilişkisinin görüldüğü 62 sektörün 22’si ve nedensellik ilişkisinin
olmadığı 56 sektörün 19’u ortak sektörlerdir.
Buradan anlaşılmaktadır ki, Etkin Ücret Teorisi, Türkiye İmalat Sanayiinde,
1963-1998 dönemi için, kısmi açıklayıcı bir özelliğe sahiptir. Yani ücretler verimliliğin
Granger anlamında nedenselidir. Daha açık bir deyişle, bazı sektörlerde ücretler
verimliliği öngörmemize olanak tanımaktadır. Sonuçların bazı sektörlerde bu teoriyi
desteklediği, bazılarında ise desteklemediği anlaşılmaktadır.
Türkiye İmalat Sanayii’nde, 1963-1998 dönemine ilişkin olarak, ücretlerin
gelişimi hakkında fikir sahibi olmak istediğimizde, iki türlü karşılaştırma
yapabileceğimizi düşündük; birincisi, ücretler ile emeğin ortalama ürününün büyüme
122
oranlarının (artış hızlarının) nasıl bir gelişim gösterdiğini karşılaştırmak, ikincisi ise,
ücretler ile ücretleri doğrudan etkileyen değişkenlerin1 büyüme oranlarını dönemler
itibariyle karşılaştırmak. Bu karşılaştırmaları yapabilmek için, öncelikle, Türkiye
ekonomisinin tarihsel gelişim sürecini dikkate alarak, 1963-1998 dönemi için alt
inceleme dönemleri tespit ettik. Bunlar, 1964-1972, 1973-1980, 1981-1990, 1991-1998
dönemleri ile daha geniş düzeyde 1964-1980, 1981-1998 dönemleridir. 1964-1972
dönemi, ithal ikamesine dayalı, iç pazarın canlı tutulması için genişleyici bir ücret
politikasının uygulandığı planlı ekonomi dönemidir; 1973-1980 dönemi, yine ithal
ikamesine dayalı ancak planlamanın daha gevşek tutulduğu ve yaygın grevlerin olduğu
bir dönemdir; 1981-1990 dönemi, ithal ikamesine dayalı ekonomi modelinin
terkedilerek, döviz ve faiz serbestisine geçildiği, düşük ücret politikasının uygulandığı
ihracata dayalı ekonomi dönemidir; 1991-1998 dönemi ise iç talebin bastırılması
yoluyla ihracata yönelmiş bir ekonomiden, ücret artışları yoluyla iç talebin de teşvik
edildiği, özelleştirmelerin hız kazandığı, uluslararası sermaye hareketlerinin daha da
serbestleştirildiği, içinde 1994 yılında patlak veren bir büyük ekonomik krizi de
barındıran bir dönemdir. Ekonomik yapının değişimi açısından 1964-1980 ithal
ikamesine dayalı ekonomi dönemi ile 1981-1998 ihracata dayalı ekonomi dönemi
biçiminde daha geniş düzeyde bir sınıflama da mümkündür.
Karşılaştırmalarımızın birincisini teşkil eden, ücretler ile emeğin ortalama
ürününün artış hızlarının nasıl bir gelişim gösterdiğini tespite yönelik karşılaştırmamızı,
hem tüm yıllar, hem tespit ettiğimiz tüm alt dönemler için, hem de tüm bir 1964-1998
dönemi için hazırladığımız tablolar aracılığıyla yaptık.
Hazırladığımız tablolara göre, Türkiye İmalat Sanayii’nde, 1964-1998 dönemine
ilişkin olarak, Toplam, Kamu ve Özel Kesimlerin her üçünde de tüm sektörler itibariyle,
tek tek yıllar gözönüne alındığında, işçilere bazı yıllar üretkenlik düzeylerinin altında
bazı yıllar ise üretkenlik düzeylerinin üzerinde ücret ödenmiştir. Söz konusu olan
dönemler olduğunda ise; genel manada, Toplam ve Kamu kesimlerinde, alt dönemler
itibariyle 1973-1980 döneminde, işçilere üretkenlik düzeylerinin üzerinde ücret
ödenmiştir. Özel Kesimde ise, aynı dönemde, sektörlerin yaklaşık yarısında işçilere
1 Saat başına emeğin ortalama ürünü, işçi başına emeğin ortalama ürünü, katma değer, işgücüne yapılan toplam ödemeler, yılda çalışılan işçi-saat toplamı, çalışanların yıllık ortalama sayısı.
123
üretkenlik düzeylerinin üzerinde, yaklaşık olarak yarısında ise işçilere üretkenlik
düzeylerinin altında ücret ödenmiştir. Geniş dönemler itibariyle 1964-1980 döneminde,
her üç kesimde de, sektörlerin yaklaşık yarısında işçilere üretkenlik düzeylerinin
üzerinde, yaklaşık olarak yarısında ise işçilere üretkenlik düzeylerinin altında ücret
ödenmiştir. Diğer tüm alt dönemlerde (1964-1972, 1981-1990, 1991-1998 dönemleri)
ve diğer geniş dönem (1981-1998)’de ise, her üç kesimde de, işçilere üretkenlik
düzeylerinin altında ücret ödenmiştir. Tüm bir 1964-1998 dönemi söz konusu
olduğunda ise, tüm kesimlerde, işçilere üretkenlik düzeylerinin altında ücret ödenmiştir.
Karşılaştırmalarımızın ikincisini teşkil eden, ücretler ile ücretleri doğrudan
etkileyen değişkenlerin büyüme oranlarını dönemler itibariyle karşılaştırmak için, en
uygun karşılaştırmanın, ekonomik yapının değişimi açısından 1963-1980 ithal
ikamesine dayalı ekonomi dönemi ile 1981-1998 ihracata dayalı ekonomi dönemi
arasında yapılabileceğine karar verdik. Dönemsel büyüme oranları karşılaştırmamızı
saat başına büyüklüklere odaklanarak hazırladığımız tablolar aracılığıyla yaptık.
Tablolardan görüldüğü gibi, Türkiye İmalat Sanayii’nde her üç kesimde de, tüm
sektörlerde 1981-1998 döneminde, 1964-1980 dönemine kıyasla ücretlerdeki büyüme
oranları azalmış, özellikle Özel Kesimde (bunun birebir etkisiyle Toplam Kesiminde)
22: Tütün ve 31: Kimya sektörleri dışındaki tüm sektörlerde 1981-1998 döneminde
ortalama büyüme oranı eksi olarak gerçekleşmiştir. Kamu Kesiminde siyasi kaygılar ve
diğer nedenlerle bulgular Özel Kesimdeki kadar olumsuz değildir. Ücretler böylesine
erirken, işçilerin üretkenliklerinin buna paralel bir seyir izlemediğini gözlemlemekteyiz.
Üretkenlik büyüme oranları Özel Kesimde 20 sektörün 8’inde, 1981-1998 dönemi
ortalaması olarak 1964-1980 dönemi ortalamasının üzerindedir. 2-3: İMALAT
SANAYİİ ortalaması ise 7,1’den 3,8’e düşmüştür. Kamu’da ise 16 sektörün 6’sında,
1981-1998 dönemi ortalaması olarak 1964-1980 dönemi ortalamasının üzerindedir. 2-3:
İMALAT SANAYİİ ortalaması ise 6,7’den 6,5’a düşmüştür ki, başabaş sayılır. Türkiye
İmalat Sanayii’nde, 1981-1998 dönemi ile 1964-1980 dönemi ücret artış oranlarını
kıyasladığımızda, üretkenlik artış oranlarını da gözönüne aldığımızda, 1981-1998
döneminde, 1964-1980 dönemine kıyasla çalışan kesimlerin hem mutlak olarak hem de
göreceli olarak (katma değerden pay alan diğer gelir gruplarıyla kıyaslamalı olarak)
geriledikleri rahatlıkla görülmektedir. Yine aynı dönemler itibariyle, Yılda Çalışılan
İşçi-Saat Toplamı’ndaki BO ve Çalışanların Yıllık Ortalama Sayısı’ndaki BO
değişkenleri açısından da ilgili değerler, 1981-1998 döneminde, 1964-1980 dönemine
124
kıyasla sektörlerin büyük bir çoğunluğu itibariyle azalmıştır.
Yaptığımız tüm teorik incelemeler ile uygulama çalışmaları sonucunda nasıl bir
ücret politikası uygulayabileceğimiz konusunda şu önerileri geliştirdik:
- Kalkınma politikalarında temel amaç sanayileşmektir. Sanayileşme, yüksek teknoloji,
yüksek teknolojiyi kullanmaya yatkın eğitilmiş işgücü ve yüksek üretkenliğe sahip
sektörlerin öncülüğünde gerçekleşecek ve ilerleyecektir. Yüksek üretkenliğin, göreceli
olarak yüksek ücretle sağlanabildiği, Türkiye İmalat Sanayii’nde (1963-1998 dönemi
için) gözlenmiştir. Türkiye İmalat Sanayiinde göreceli olarak yüksek ücretlerin var
olduğu, sırasıyla, 31: Kimya, 21: İçki, 34: Metal, 37: Elektrik makinaları, 38: Taşıt
araçları, 27: Kağıt, 36: Makine, 28: Matbaacılık ve 30: Kauçuk sektörlerinde, ücretler
ile emek üretkenliği arasında, ücretten verimliliğe doğru bir istatistiksel nedensellik
ilişkisinin var olduğu gözlemlenmiştir, yani bu sektörlerde ücret artışları, verimliliği
artıran bir unsur olmaktadır. Bu nedensellik ilişkisinin yanında, aynı zamanda bu
sektörler, 1964-1998 dönemine ait saat başına emeğin ortalama ürünündeki büyüme
oranları, yani verimlilikteki artış oranları açısından, 28: Matbaacılık sektörü dışında,
Türkiye İmalat Sanayii sektörleri içinde ilk sıralarda yer almaktadırlar. Ülkemiz yüksek
teknoloji, yüksek teknolojiyi kullanmaya yatkın eğitilmiş işgücü, yüksek üretkenlik,
katma değeri yüksek ve yüksek ücreti birarada barındıran sektörleri desteklemeli; temel
kalkınma stratejisinde kamu kesimini dışlamaksızın, düşük ücretle işçi çalıştırmanın
cazibesinin aslında uzun dönemde ülke kalkınmasına zarar verebileceğini öngörerek,
kamunun, dengeleyici, denetleyici özelliğini aktif bir şekilde uygulayabilmek için bizzat
ekonomik faaliyetler içerisinde yer almasını sağlamalı; bulunulan dönem içerisinde
yüksek katma değer yaratabilecek, ülke altyapısına ve kurumsal yapısına uyum
gösterebilecek, ülkemizin nitelikli işgücü sorunu yaşamayacağı ve ileri-geri besleme
bağlantıları yüksek olan ileri teknoloji içeren sektörlere yönelmelidir.
125
KAYNAKÇA
Agell, Jonas ve Helge Bennmarker (2003), “Endogenous wage rigidity,” August 21,
ss. 1-39.
Altonji, Joseph G. ve Paul J. Devereux (1999), “The extent and consequences of
downward nominal wage rigidity,” NBER (National Bureau Of Economic
Research) Working Paper, (Seri No: 7236), ss. 1-48.
Amin Gutierrez de Pineres, Shelia ve Manuel Cantavella-Jorda, “Export-Led Growth:
Are The Results Robust Across Methodologies and/or Data Sets?, A Case
Study of Latin America,” ss. 1-28.
Artan, Sinan (1981), Endüstri İşletmelerinde Ücret Yönetimi ve Türkiye’deki
Uygulama, Eskişehir: Eskişehir İktisadi ve Ticari İlimler Akademisi
Yayınları.
Astarlıoğlu, Sabri (1978), Türkiye'de Ücret-Fiat İlişkileri, Ankara: Bursa İTİA Yay.
Avralıoğlu, Zeki (1978), Üretim Fonksiyonları, Ankara İktisadi ve İdari İlimler
Akademisi Yayınları.
Bauer, Thomas, H. Bonin ve U. Sunde (2003), “Real and nominal wage rigidities and
the rate of inflation: Evidence from German micro data,” IZA (The Institute
for the Study of Labor) Discussion Paper, No. 959 (December), ss. 1-41.
Bradley, Michael E. (2007), “Efficiency wages and classical wage theory,” Journal of
the History of Economic Thought, Vol. 29, No. 2 (June), ss. 167-188.
Chiang, Alpha C. (1984), Fundamental Methods of Mathematical Economics (Third
Edition), McGraw-Hill Book Company.
126
Costabile, Lilia ve Bob Rowthorn (1985), “Malthus’s theory of wages and growth,” The
Economic Journal, Vol. 95, No. 378 (June), ss. 418-437.
Çubuk, Ali (1970), Ücret ve Ücret Hakkının Korunması, Ankara: Şeker-İş Yayını.
Davanzati, Guglielmo Forges (2002), “Wages fund, high wages, and social conflict in a
classical model of unemployment equilibrium,” Review of Radical Political
Economics, 34, ss. 463-486.
Dirimtekin, Halil (1966), Ücret ve Asgari Ücret, İstanbul: Eskişehir İktisadi ve Ticari
İlimler Akademisi Yay.
Donoghue, Mark (1997), “Mill’s affirmation of the classical wage fund doctrine,”
Scottish Journal of Political Economy, Vol. 44, No. 1, ss. 82-99.
Dunlop, John T. (1966), “The Task of Contemporary Wage Theory,” The Theory of
Wage Determination, Derl.: John T. Dunlop (New York: Macmillan),
ss. 3-27.
Dunn, J. D. ve Rachel, F. M. (1971), Wage and Salary Administration: Total
Compensation Systems, United States of America: McGraw-Hill.
Eckstein, Otto (1964), “A theory of the wage-price process in modern industry,” The
Review of Economic Studies, Vol. 31, No. 4 (October), ss. 267-286.
Ekelund, Jr. Robert B. (1976), “A short-run classical model of capital and wages: Mill’s
recantation of the wages fund,” Oxford Economic Papers, New Series, Vol.
28, No. 1 (March), ss. 66-85.
Enders, Walter (2004), Applied Econometric Time Series (Second Edition), Wiley.
Engle, Robert F. ve C. W. J. Granger (1987), “Co-integration and error correction:
Representation, estimation, and testing,” Econometrica, Vol. 55, No. 2,
ss. 251-276.
127
Franke, Reiner (2000), “An integration of Schumpeterian and classical theories of
growth and distribution,” Structural Change and Economic Dynamics,
11, ss. 317-336.
Garegnani, Pierangelo (1983), “The classical theory of wages and the role of
demand schedules in the determination of relative prices,” The American
Economic Review, Vol. 73, No. 2 (May), ss. 309-313.
-------------- (1984), “Value and distribution in the classical economists and Marx,”
Oxford Economic Papers, New Series, Vol. 36, No. 2 (June), ss. 291-325.
-------------- (1998), “Sraffa: the theoretical world of the ‘Old Classical Economists’,”
The European Journal of the History of Economic Thought, 5:3, ss. 415-29.
Gasparini, Innocenzo (1966), “Approaches To The Determination of The General Level
of Wage Rates,” The Theory of Wage Determination, Derl.: John T. Dunlop
(New York: Macmillan), ss. 39-47.
Gehrke, Christian ve Heinz D. Kurz (2006), “Sraffa on von Bortkiewicz:
Reconstructing the classical theory of value and distribution,”
History of Political Economy, 38:1, ss. 91-149.
Granger, C. W. J. (1969), “Investigating causal relations by econometric models and
cross-spectral methods,” Econometrica, Vol. 37, No. 3, ss. 424-438.
Gujarati, Damodar N. (2004), Basic Econometrics (Fourth Edition), The McGraw-Hill
Companies.
Halevi, Joseph ve Peter Kriesler (1991), “Kalecki, classical economics and the surplus
approach,” Review of Political Economy, 3:1 (January), ss. 79-92.
Hall, Robert E. (1975), “The rigidity of wages and the persistence of unemployment,”
Brookings Papers on Economic Activity, Vol. 1975, No. 2, ss. 301-349.
128
-------------- (1980), “Employment fluctuations and wage rigidity,” Brooking Papers
on Economic Activity, 1, ss. 91-123.
Hicks, John R. (1973), The Theory of Wages, Macmillan.
Howitt, Peter (2002) “Review: Looking inside the labor market: A review article,
Reviewed Work(s): Why wages don’t fall during a recession by Truman
F. Bewley,” Journal of Economic Literature, Vol. 40, No. 1 (March),
ss. 125-138.
Huang, Tzu-Ling, A. Hallam, P. F. Orazem ve E. M. Paterno (1998), “Emprical tests of
efficiency wage models,” Economica, 65, ss. 125-143.
Johnson, Harry G. (1966), “The Determination of The General Level of Wage Rates,”
The Theory of Wage Determination, Derl.: John T. Dunlop (New York:
Macmillan), ss. 31-38.
Katz, Lawrence F. (1986), “Efficiency wage theories: A partial evaluation,” NBER
(National Bureau of Economic Research) Working Paper, (Seri No: 1906),
ss. 1-60.
Kazgan, Gülten (1993), İktisadi Düşünce veya Politik İktisadın Evrimi (6. Bs.),
İstanbul: Remzi Kitabevi.
Keynes, John Maynard (1964), The General Theory of Employment Interest and Money,
London: Macmillan & Company Limited.
Korkmaz, A., Turan, A. ve Turunç, A. (1985), Ücret ve İstihdam, Başlıca Yaklaşımlar
ve Planlı Dönemdeki Gelişmeler, Ankara: Milli Prodüktivite Merkezi
(MPM) Yayınları.
Lordoğlu, K., Özkaplan, N. ve Törüner, M. (1999), Çalışma İktisadı (3. Bs.), İstanbul:
Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş.
129
Morgan, Chester A. (1962), Labor Economics, United States of America: The Dorsey
Press, Inc.
Önsal, Naci (1992), Ücretler ve Toplu Pazarlık Sisteminde Ücretlerin Oluşumu (Ders
Notları), Ankara: Kamu-İş (Kamu İşletmeleri İşverenleri Sendikası).
Peart, Sandra J. ve D. M. Levy (2002), “Post-Ricardian British Economics, 1830-1870,”
(March 12), ss. 1-34.
Pindyck, Robert S. ve Rubinfeld, Daniel L. (1998), Econometric Models and Economic
Forecasts (Fourth Edition), McGraw-Hill.
Ricardo, David (1997), Ekonomi Politiğin ve Vergilendirmenin İlkeleri (Çev. Tayfun
Ertan), İstanbul: Belge Yayınları.
Romer, David (1996), Advanced Macroeconomics, The McGraw-Hill Companies, Inc.
Sattinger, Michael (2003), “A Kaldor matching model of real wage declines,”
March 18, ss. 1-29.
Sims, Christopher A. (1972), “Money, income, and causality,” The American Economic
Review, Vol. 62, No. 4, ss. 540-552.
Smith, Adam (1997), Ulusların Zenginliği, Cilt 1 (Çev. A. Yunus, M. Bakırcı) (2. Bs.),
Alan Yayıncılık.
Snowdon, B., Vane, H. ve Wynarczyk, P. (1994), A Modern Guide to
Macroeconomics, Edward Elgar Publishing Limited.
Stiglitz, Joseph E. (1984), “Theories of wage rigidity,” NBER (National Bureau Of
Economic Research) Working Paper, (Seri No: 1442), ss. 1-89.
Talas, Cahit (1976), Sosyal Ekonomi (4. Bs.), Ankara: S Yayını.
130
Tuncer, İsmail (2001), “İçsel Büyüme Modelleri Çerçevesinde: Türkiye’de Uygulanan
Dış Ticaret Politikalarının Büyüme Etkileri Üzerine”, Doktora Tezi,
Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Adana.
Türk, İsmail (1992), Maliye Politikası (9. Bs.), Ankara: Turhan Kitabevi.
Ülken, Yüksel (1984), Fiyat Teorisi, İstanbul: Filiz Kitabevi.
Yentürk, Nurhan (1997), Türk İmalat Sanayii’nde Ücretler, İstihdam ve Birikim,
İstanbul: Friedrich-Ebert-Vakfı Araştırma Sonuçları.
Yıldırım, Erhan (1999), Çevrim Kuramları ve Türkiye Ekonomisinde İktisadi
Dalgalanmalar, Adana: Çukurova Üniversitesi Araştırma Projesi.
Yücel, Asım (1980), Emek Ekonomisi ve Endüstriyel İlişkiler, Ankara.
Zaim, Sabahaddin (1986), Çalışma Ekonomisi, İstanbul: Filiz Kitabevi.
131
EKLER EK-1 Tablo - I: Panel Veri Analizi Sonuçları
Tablolardaki çeşitli kısaltmaların açılımı, aşağıdaki gibidir. lnY: ln (logaritmik) Katma Değer lnK: ln Sabit Sermaye Stoğu lnL: ln İşgücü Miktarı (Çalışılan Saaat Miktarı) D: Dummy değişkeni Toplam Kesim
Dependent Variable: LNY Method: Panel Least Squares Date: 10/23/07 Time: 23:27 Sample: 1963 1998 Cross-sections included: 20 Total panel (balanced) observations: 720
Variable Coefficient Std. Error t-Statistic Prob.
LNK 0.749114 0.028755 26.05124 0.0000 LNL 0.513068 0.052845 9.708917 0.0000
C -3.238135 0.612688 -5.285130 0.0000 D21 1.508116 0.134038 11.25137 0.0000 D22 1.824144 0.108054 16.88174 0.0000 D23 -0.247382 0.097201 -2.545069 0.0111 D24 0.723748 0.106988 6.764766 0.0000 D25 0.593604 0.119078 4.984982 0.0000 D26 0.951604 0.141248 6.737104 0.0000 D27 0.128634 0.122690 1.048447 0.2948 D28 0.405201 0.128479 3.153818 0.0017 D29 0.585564 0.141098 4.150040 0.0000 D30 0.565361 0.111778 5.057875 0.0000 D31 0.467199 0.111078 4.206051 0.0000 D32 2.502822 0.163518 15.30611 0.0000 D33 0.169158 0.100176 1.688609 0.0917 D34 -0.131508 0.103041 -1.276259 0.2023 D35 0.051073 0.101280 0.504280 0.6142 D36 0.020435 0.103968 0.196552 0.8442 D37 0.844499 0.108119 7.810798 0.0000 D38 0.112068 0.099847 1.122397 0.2621 D39 0.741879 0.130938 5.665868 0.0000
R-squared 0.926333 Mean dependent var 26.21178 Adjusted R-squared 0.924117 S.D. dependent var 1.470404 S.E. of regression 0.405050 Akaike info criterion 1.060467 Sum squared resid 114.5178 Schwarz criterion 1.200388 Log likelihood -359.7681 F-statistic 417.9582 Durbin-Watson stat 0.435961 Prob(F-statistic) 0.000000
(Tablo – I) 132
Kamu Kesimi
Dependent Variable: LNY Method: Panel Least Squares Date: 10/23/07 Time: 23:34 Sample: 1963 1998 Cross-sections included: 16 Total panel (balanced) observations: 576
Variable Coefficient Std. Error t-Statistic Prob.
LNK 0.624131 0.032884 18.97990 0.0000 LNL 0.375360 0.048536 7.733659 0.0000
C 2.641528 0.915101 2.886597 0.0040 D21 2.170105 0.159437 13.61103 0.0000 D22 1.742825 0.146205 11.92043 0.0000 D23 -0.038332 0.122390 -0.313192 0.7543 D24 0.379892 0.176028 2.158138 0.0313 D25 0.116008 0.153832 0.754122 0.4511 D27 -0.342500 0.133985 -2.556260 0.0108 D28 0.246858 0.181349 1.361233 0.1740 D31 0.199587 0.133743 1.492321 0.1362 D32 2.365240 0.157816 14.98735 0.0000 D33 -0.128604 0.134271 -0.957789 0.3386 D34 -0.096065 0.123453 -0.778154 0.4368 D35 -0.267049 0.157732 -1.693054 0.0910 D36 -0.129077 0.141311 -0.913426 0.3614 D37 0.288240 0.204658 1.408398 0.1596 D38 -0.380415 0.128454 -2.961481 0.0032
R-squared 0.892207 Mean dependent var 25.07720 Adjusted R-squared 0.888923 S.D. dependent var 1.542491 S.E. of regression 0.514085 Akaike info criterion 1.537897 Sum squared resid 147.4704 Schwarz criterion 1.674025 Log likelihood -424.9142 F-statistic 271.6809 Durbin-Watson stat 0.510472 Prob(F-statistic) 0.000000
(Tablo – I) 133
Özel Kesim
Dependent Variable: LNY Method: Panel Least Squares Date: 10/23/07 Time: 23:38 Sample: 1963 1998 Cross-sections included: 20 Total panel (balanced) observations: 720
Variable Coefficient Std. Error t-Statistic Prob.
LNK 0.754593 0.027102 27.84243 0.0000 LNL 0.410119 0.049147 8.344677 0.0000
C -1.279051 0.484632 -2.639221 0.0085 D21 0.453952 0.148324 3.060546 0.0023 D22 0.983968 0.127415 7.722562 0.0000 D23 -0.307313 0.107538 -2.857703 0.0044 D24 0.553508 0.111236 4.975986 0.0000 D25 0.381038 0.123623 3.082251 0.0021 D26 0.491568 0.130435 3.768692 0.0002 D27 0.476281 0.136461 3.490245 0.0005 D28 0.050409 0.131141 0.384390 0.7008 D29 0.177998 0.131711 1.351429 0.1770 D30 0.255762 0.113662 2.250203 0.0247 D31 0.409709 0.118223 3.465564 0.0006 D32 1.414249 0.167394 8.448616 0.0000 D33 0.091604 0.108483 0.844409 0.3987 D34 0.010436 0.117946 0.088478 0.9295 D35 -0.019679 0.107796 -0.182554 0.8552 D36 -0.187252 0.111599 -1.677909 0.0938 D37 0.573253 0.111715 5.131396 0.0000 D38 0.118507 0.112723 1.051313 0.2935 D39 0.329064 0.126309 2.605217 0.0094
R-squared 0.926932 Mean dependent var 25.64027 Adjusted R-squared 0.924734 S.D. dependent var 1.632881 S.E. of regression 0.447976 Akaike info criterion 1.261926 Sum squared resid 140.0766 Schwarz criterion 1.401848 Log likelihood -432.2934 F-statistic 421.6542 Durbin-Watson stat 0.512000 Prob(F-statistic) 0.000000
134
sbu 86
068
370
580
494
492
41.
002
984
937
859
930
860
1.08
41.
202
796
1.35
51.
038
964
1.00
387
490
282
973
174
374
969
079
590
672
569
471
387
896
567
161
158
5
MP
Lu1.
408
969
1.20
21.
604
1.40
11.
585
2.08
41.
992
3.35
11.
841
1.21
41.
403
2.03
72.
039
1.25
11.
371
776
907
1.45
81.
610
1.63
51.
721
1.91
11.
842
2.61
12.
015
3.27
72.
590
2.83
93.
302
4.71
65.
017
3.81
93.
740
4.20
32.
889
MP
Lh1.
112
765
950
1.26
81.
107
1.25
21.
647
1.57
52.
648
1.45
595
91.
109
1.61
01.
611
988
1.08
461
471
71.
152
1.27
21.
292
1.36
01.
510
1.45
62.
063
1.59
32.
590
2.04
72.
243
2.60
93.
727
3.96
53.
019
2.95
63.
322
2.28
3
MP
La 817
562
698
931
813
920
1.21
01.
157
1.94
61.
069
705
814
1.18
21.
184
726
796
451
526
847
935
949
999
1.11
01.
070
1.51
61.
170
1.90
31.
504
1.64
81.
917
2.73
82.
913
2.21
82.
171
2.44
01.
677
sbu
1.05
91.
145
1.13
11.
623
1.60
91.
698
1.93
21.
751
1.50
21.
663
1.60
01.
701
1.55
31.
033
1.91
02.
138
1.23
31.
890
1.72
11.
781
2.02
01.
784
1.70
21.
697
2.01
21.
671
2.18
92.
311
2.87
62.
634
2.33
71.
821
1.43
81.
762
1.79
61.
685
sbu 39
673
374
675
387
391
11.
243
1.07
699
81.
062
983
860
1.32
21.
469
1.27
81.
512
1.13
493
11.
077
867
988
878
802
822
854
1.07
71.
304
1.50
71.
715
1.61
21.
437
947
922
988
941
959
MPL
u1.
632
1.88
31.
803
2.72
62.
882
2.97
73.
500
3.52
73.
573
3.45
93.
943
4.78
93.
363
2.52
63.
329
3.60
32.
321
2.69
54.
270
4.55
64.
188
3.42
44.
616
4.03
35.
133
3.88
84.
023
5.89
25.
619
5.64
36.
643
6.98
42.
776
3.79
14.
813
3.08
5
MPL
u1.
045
1.89
22.
190
2.17
82.
249
2.57
33.
717
3.64
72.
799
2.83
91.
842
1.65
63.
220
3.32
23.
285
2.56
62.
744
2.31
92.
353
2.42
12.
675
2.06
32.
821
2.41
92.
120
2.36
63.
547
4.09
34.
321
6.17
56.
063
5.14
35.
819
5.62
26.
539
7.95
4
MPL
h1.
290
1.48
81.
425
2.15
52.
277
2.35
32.
766
2.78
72.
824
2.73
43.
116
3.78
52.
658
1.99
62.
631
2.84
81.
834
2.13
03.
375
3.60
03.
310
2.70
63.
648
3.18
74.
056
3.07
33.
179
4.65
64.
441
4.46
05.
250
5.52
02.
194
2.99
63.
804
2.43
8
MPL
h 826
1.49
51.
731
1.72
11.
778
2.03
42.
938
2.88
22.
212
2.24
41.
456
1.30
92.
545
2.62
62.
596
2.02
82.
169
1.83
21.
860
1.91
32.
114
1.63
12.
229
1.91
11.
675
1.87
02.
804
3.23
43.
415
4.88
04.
792
4.06
54.
599
4.44
35.
168
6.28
6
MP
La 947
1.09
31.
047
1.58
31.
673
1.72
92.
032
2.04
82.
075
2.00
82.
289
2.78
11.
952
1.46
61.
933
2.09
21.
348
1.56
52.
479
2.64
52.
432
1.98
82.
680
2.34
12.
980
2.25
72.
336
3.42
13.
263
3.27
73.
857
4.05
51.
612
2.20
12.
795
1.79
1
MP
La 607
1.09
91.
272
1.26
41.
306
1.49
42.
158
2.11
81.
625
1.64
81.
070
961
1.87
01.
929
1.90
71.
490
1.59
31.
346
1.36
61.
406
1.55
31.
198
1.63
81.
404
1.23
11.
374
2.06
02.
376
2.50
93.
585
3.52
02.
986
3.37
93.
264
3.79
74.
618
sbu
1.00
51.
093
1.10
31.
365
1.08
81.
260
1.42
31.
752
1.28
21.
337
1.61
32.
936
3.78
22.
018
2.56
62.
797
2.26
12.
751
2.14
52.
432
2.05
81.
962
1.61
61.
393
1.42
31.
347
2.02
82.
224
2.50
52.
362
2.82
02.
251
1.92
61.
738
1.69
91.
725
sbu 79
794
894
71.
139
1.15
91.
362
1.63
71.
321
1.54
91.
534
815
2.47
53.
460
2.73
22.
904
2.14
92.
215
2.41
61.
988
2.23
61.
963
1.90
21.
775
1.70
71.
830
1.59
61.
920
2.42
02.
961
2.80
72.
777
2.22
32.
167
1.94
21.
820
1.79
5
MP
Lu1.
587
1.83
01.
036
2.09
91.
532
2.00
62.
044
3.91
11.
687
2.35
22.
267
4.93
35.
473
3.42
94.
163
3.43
33.
503
3.13
32.
602
3.88
93.
874
3.62
64.
112
3.76
44.
232
4.73
95.
205
6.59
57.
030
6.05
69.
442
10.4
716.
038
5.20
45.
959
6.57
5
MP
Lu 458
537
541
797
948
870
1.07
582
891
81.
246
729
2.40
43.
462
4.13
53.
062
2.84
02.
241
1.70
13.
239
4.05
23.
943
3.81
43.
816
3.98
54.
436
4.33
64.
410
6.11
98.
287
9.60
612
.188
10.4
788.
975
8.83
011
.364
8.81
7
MP
Lh1.
254
1.44
681
91.
659
1.21
11.
586
1.61
53.
091
1.33
31.
859
1.79
23.
899
4.32
52.
710
3.29
02.
713
2.76
82.
476
2.05
73.
073
3.06
12.
866
3.25
02.
975
3.34
53.
745
4.11
45.
212
5.55
64.
786
7.46
28.
275
4.77
24.
113
4.70
95.
196
MP
Lh 362
424
428
630
749
687
849
654
725
985
576
1.90
02.
736
3.26
82.
420
2.24
41.
771
1.34
42.
560
3.20
23.
117
3.01
43.
016
3.15
03.
506
3.42
73.
485
4.83
66.
549
7.59
29.
632
8.28
17.
093
6.97
88.
981
6.96
8
MPL
a 921
1.06
260
21.
219
889
1.16
51.
187
2.27
197
91.
366
1.31
62.
864
3.17
71.
991
2.41
71.
994
2.03
41.
819
1.51
12.
258
2.24
92.
106
2.38
72.
185
2.45
72.
751
3.02
23.
829
4.08
23.
517
5.48
26.
079
3.50
63.
022
3.46
03.
817
MPL
a 266
312
314
463
550
505
624
481
533
724
423
1.39
62.
010
2.40
11.
778
1.64
91.
301
988
1.88
12.
352
2.29
02.
215
2.21
52.
314
2.57
62.
518
2.56
03.
553
4.81
15.
578
7.07
76.
084
5.21
15.
127
6.59
85.
119
sbu 40
950
354
270
372
375
11.
075
725
1.68
056
633
384
254
697
786
279
277
360
073
664
068
281
770
073
773
873
490
91.
019
1.26
71.
001
1.08
278
164
974
059
057
2
sbu 79
584
41.
021
1.08
21.
260
1.25
01.
450
1.48
71.
749
1.73
11.
304
2.03
02.
261
2.67
42.
704
2.49
91.
926
2.20
91.
906
1.87
71.
955
1.95
91.
840
1.81
81.
843
1.75
51.
958
2.25
42.
950
2.82
72.
915
2.10
72.
033
1.93
41.
744
1.75
8
MP
Lu 936
924
1.20
21.
457
1.60
71.
357
1.85
51.
307
1.36
194
052
31.
233
856
1.22
71.
152
1.17
699
591
12.
025
1.47
01.
230
1.51
12.
882
1.21
41.
960
2.87
42.
841
3.27
53.
986
3.68
63.
829
3.45
52.
649
2.69
12.
809
2.86
4
MP
Lu1.
418
1.29
01.
794
1.72
11.
819
1.76
71.
847
1.78
02.
153
2.33
62.
072
3.40
24.
937
4.94
65.
055
6.30
44.
436
3.57
23.
836
4.06
84.
512
5.51
66.
249
7.41
87.
201
6.79
16.
413
8.68
712
.648
16.6
2024
.435
24.4
6218
.429
18.7
8519
.190
19.1
02
MP
Lh 740
730
950
1.15
21.
270
1.07
31.
466
1.03
31.
075
743
413
974
677
970
910
929
786
720
1.60
01.
162
972
1.19
42.
278
959
1.54
92.
271
2.24
52.
588
3.15
02.
913
3.02
62.
731
2.09
32.
127
2.22
02.
263
MP
Lh1.
120
1.02
01.
417
1.36
01.
438
1.39
71.
460
1.40
71.
702
1.84
61.
638
2.68
93.
901
3.90
93.
995
4.98
23.
506
2.82
33.
032
3.21
53.
566
4.35
94.
939
5.86
35.
691
5.36
75.
069
6.86
59.
996
13.1
3519
.311
19.3
3214
.565
14.8
4615
.166
15.0
97
MP
La 544
537
698
846
933
788
1.07
775
979
054
630
471
649
771
366
968
357
852
91.
176
853
714
878
1.67
470
51.
138
1.66
91.
649
1.90
12.
314
2.14
02.
223
2.00
61.
538
1.56
31.
631
1.66
3
MP
La 823
749
1.04
199
91.
056
1.02
61.
072
1.03
41.
250
1.35
61.
203
1.97
52.
866
2.87
22.
935
3.66
02.
576
2.07
42.
227
2.36
22.
620
3.20
33.
628
4.30
74.
181
3.94
33.
724
5.04
47.
344
9.65
014
.188
14.2
0310
.701
10.9
0711
.142
11.0
91
sbu 60
664
674
178
283
792
51 .
296
931
971
954
980
1.17
972
91.
291
1.81
91.
288
1.58
61.
344
1.38
81.
152
1.08
91.
017
902
861
908
855
1.04
11.
253
1.74
91.
562
1.57
21.
161
945
803
791
723
sbu 59
479
194
11.
099
1.16
81.
081
1.40
81.
540
1.66
91.
472
1.37
32.
291
2.58
41.
918
2.30
31.
992
1.90
51.
924
2.11
71.
839
1.69
41.
776
1.62
61.
435
1.57
61.
458
1.79
01.
934
2.66
02.
385
2.31
61.
710
1.68
81.
599
1.65
51.
593
MPL
u1.
633
1.65
71.
580
1.80
62.
043
1.73
82.
454
2.17
62.
279
2.59
62.
186
2.45
51.
667
2.74
03.
603
2.88
42.
830
2.32
12.
230
2.07
51.
875
1.64
31.
937
2.52
13.
263
2.61
92.
813
3.21
23.
994
4.69
45.
040
4.04
76.
774
4.73
26.
377
5.75
8
MPL
u 759
783
824
924
1.02
01.
078
1.31
01.
668
1.42
71.
439
1.18
51.
807
2.54
01.
741
1.99
51.
681
1.75
61.
555
3.08
22.
987
2.57
62.
956
3.09
93.
396
3.71
33.
914
3.94
85.
925
7.32
69.
255
10.5
0411
.377
9.13
98.
139
9.53
38.
830
MPL
h1.
290
1.30
91.
249
1.42
71.
615
1.37
31.
940
1.72
01.
801
2.05
21.
728
1.94
01.
318
2.16
62.
847
2.27
92.
236
1.83
51.
762
1.64
01.
482
1.29
91.
531
1.99
22.
579
2.07
02.
223
2.53
83.
157
3.71
03.
983
3.19
85.
354
3.74
05.
040
4.55
1
MPL
h 600
619
651
730
806
852
1.03
61.
319
1.12
81.
137
936
1.42
82.
007
1.37
61.
577
1.32
81.
388
1.22
92.
436
2.36
12.
036
2.33
62.
449
2.68
42.
934
3.09
33.
120
4.68
35.
789
7.31
58.
301
8.99
27.
223
6.43
27.
534
6.97
8
MP
La 948
962
918
1.04
91.
186
1.00
91.
425
1.26
31.
323
1.50
71.
269
1.42
596
81.
591
2.09
21.
674
1.64
31.
348
1.29
51.
205
1.08
995
41.
125
1.46
41.
895
1.52
11.
633
1.86
52.
319
2.72
62.
927
2.35
03.
933
2.74
83.
703
3.34
3
MP
La 441
455
479
537
592
626
761
969
829
835
688
1.04
91.
475
1.01
11.
158
976
1.01
990
31.
789
1.73
51.
496
1.71
61.
799
1.97
22.
156
2.27
32.
292
3.44
04.
253
5.37
46.
099
6.60
65.
306
4.72
65.
535
5.12
7
sbu 88
199
81.
087
1.29
71.
300
927
899
1.26
91.
017
959
1.03
81.
529
1.23
61.
143
1.30
01.
118
870
854
892
819
845
796
667
727
736
708
756
827
939
809
786
587
571
601
670
617
sbu 73
785
487
21.
001
1.01
21.
030
1.36
31.
362
1.32
01.
333
1.14
11.
419
1.51
91.
808
2.05
61.
797
1.37
01.
309
1.46
71.
239
1.32
51.
274
1.24
11.
126
1.15
61.
147
1.33
21.
445
1.85
41.
593
1.56
11.
250
1.06
01.
032
1.11
51.
087
MP
Lu 706
959
886
1.31
81.
006
1.11
31.
026
1.40
01.
332
1.34
31.
469
2.06
91.
443
1.91
14.
562
2.12
82.
796
1.68
81.
860
1.51
41.
769
2.06
91.
583
1.84
52.
314
1.90
81.
950
2.09
32.
646
2.95
13.
005
3.26
62.
446
2.10
22.
297
2.08
2
MP
Lu 791
796
1.05
597
01.
083
1.19
11.
283
1.42
91.
560
1.67
61.
516
1.80
42.
214
2.29
52.
441
2.49
62.
385
1.77
71.
951
2.11
02.
304
2.32
72.
648
2.68
33.
618
3.41
53.
789
4.36
76.
034
7.85
49.
571
8.38
27.
496
7.37
58.
812
7.91
4
MP
Lh 558
758
700
1.04
179
587
981
11.
106
1.05
31.
061
1.16
11.
635
1.14
01.
510
3.60
61.
682
2.21
01.
334
1.47
01.
196
1.39
81.
635
1.25
11.
458
1.82
91.
508
1.54
11.
654
2.09
12.
332
2.37
52.
581
1.93
31.
661
1.81
51.
645
MP
Lh 625
629
834
767
856
941
1.01
41.
129
1.23
31.
324
1.19
81.
426
1.75
01.
813
1.92
91.
973
1.88
51.
404
1.54
21.
667
1.82
11.
839
2.09
22.
120
2.85
92.
699
2.99
53.
451
4.76
96.
207
7.56
46.
624
5.92
45.
829
6.96
46.
254
MPL
a 410
557
515
765
584
646
596
813
773
780
853
1.20
183
81.
110
2.64
91.
236
1.62
498
01.
080
879
1.02
71.
201
919
1.07
11.
344
1.10
81.
132
1.21
51.
536
1.71
31.
745
1.89
61.
420
1.22
11.
333
1.20
9
MPL
a 459
462
613
563
629
691
745
830
906
973
880
1.04
81.
286
1.33
21.
417
1.44
91.
385
1.03
21.
133
1.22
51.
338
1.35
11.
537
1.55
82.
101
1.98
32.
200
2.53
53.
504
4.56
05.
557
4.86
74.
352
4.28
25.
116
4.59
5
sbu 64
171
970
075
183
487
799
51.
015
1.19
71.
021
913
1.53
61.
854
1.33
32.
162
1.58
51.
147
1.36
81.
311
1.46
41.
166
1.15
91.
026
1.00
71.
021
1.01
31.
073
1.11
41.
650
1.32
61.
303
946
860
864
812
762
sbu 75
092
695
81.
407
1.75
11.
606
1.75
81.
741
1.70
71.
537
1.61
03.
832
4.06
92.
742
2.68
92.
366
2.12
42.
837
3.02
32.
510
2.18
62.
141
1.89
91.
645
1.60
61.
486
2.10
62.
357
3.70
03.
561
3.31
12.
418
1.84
81.
998
1.98
41.
765
MP
Lu1.
051
1.23
51.
279
1.37
71.
453
1.72
11.
864
2.05
52.
059
2.30
81.
988
2.28
12.
699
3.54
44.
491
4.20
93.
535
3.67
52.
687
3.10
52.
348
2.34
32.
646
2.81
02.
953
2.87
62.
882
3.31
04.
230
4.89
85.
511
5.85
33.
703
3.40
23.
962
3.90
7
MP
Lu1.
284
1.50
52.
379
1.88
42.
686
3.23
13.
366
3.64
23.
268
3.19
82.
762
5.31
34.
856
3.11
14.
071
4.21
82.
489
2.93
23.
222
2.86
13.
265
3.66
84.
007
4.11
05.
119
5.37
76.
034
5.39
97.
157
8.68
211
.116
11.8
645.
734
7.00
411
.389
9.42
8
MP
Lh 831
976
1.01
11.
088
1.14
81.
360
1.47
31.
624
1.62
71.
824
1.57
11.
803
2.13
32.
801
3.54
93.
326
2.79
42.
904
2.12
32.
454
1.85
61.
852
2.09
12.
221
2.33
42.
273
2.27
72.
616
3.34
33.
871
4.35
64.
626
2.92
72.
689
3.13
13.
088
MP
Lh1.
015
1.19
01.
880
1.48
92.
122
2.55
42.
660
2.87
82.
582
2.52
72.
183
4.19
93.
838
2.45
83.
217
3.33
41.
967
2.31
72.
546
2.26
12.
580
2.89
93.
167
3.24
84.
046
4.25
04.
769
4.26
75.
656
6.86
28.
785
9.37
64.
531
5.53
59.
001
7.45
1
MP
La 610
717
743
800
843
999
1.08
21.
193
1.19
51.
340
1.15
41.
325
1.56
72.
058
2.60
82.
444
2.05
22.
134
1.56
01.
803
1.36
31.
361
1.53
71.
631
1.71
51.
670
1.67
31.
922
2.45
62.
844
3.20
03.
398
2.15
01.
975
2.30
02.
268
MP
La 746
874
1.38
11.
094
1.55
91.
876
1.95
42.
115
1.89
71.
857
1.60
43.
085
2.81
91.
806
2.36
42.
449
1.44
51.
702
1.87
11.
661
1.89
62.
130
2.32
72.
386
2.97
23.
122
3.50
43.
135
4.15
65.
041
6.45
46.
888
3.32
94.
067
6.61
35.
474
sbu 29
543
453
876
073
082
175
61.
041
979
894
931
3.48
73.
537
2.49
92.
371
1.69
81.
301
1.49
91.
773
1.42
81.
579
1.34
51.
197
1.13
31.
075
858
1.32
91.
528
2.20
02.
459
2.57
32.
255
1.77
01.
557
1.84
62.
028
sbu 63
874
677
181
390
995
61.
100
1.34
61.
170
1.30
01.
207
1.46
31.
616
1.91
62.
346
2.02
01.
416
1.59
21.
664
1.87
81.
481
1.52
21.
536
1.24
31.
223
1.20
81.
431
2.02
22.
218
2.20
42.
035
1.53
31.
477
1.39
71.
348
1.26
4
MPL
u 267
305
582
814
1.09
71.
038
1.24
81.
578
2.75
52.
272
2.33
69.
875
10.3
843.
457
2.84
12.
143
2.42
12.
139
2.44
94.
541
3.82
13.
435
4.32
84.
911
6.90
87.
988
7.43
38.
314
10.3
639.
570
12.8
248.
228
8.69
212
.275
6.60
610
.086
MPL
u1.
450
1.77
71.
990
2.00
11.
856
2.37
42.
596
3.26
13.
236
3.47
42.
738
3.15
33.
212
3.79
34.
418
4.95
03.
213
4.11
54.
929
5.22
83.
899
2.84
43.
668
4.33
15.
062
5.11
65.
271
6.35
06.
982
8.15
210
.541
10.7
249.
564
9.34
39.
315
8.28
5
MPL
h 211
241
460
643
867
820
986
1.24
72.
177
1.79
61.
846
7.80
48.
206
2.73
22.
245
1.69
41.
914
1.69
11.
935
3.58
93.
020
2.71
53.
420
3.88
15.
459
6.31
35.
875
6.57
08.
190
7.56
310
.135
6.50
36.
869
9.70
15.
221
7.97
1
MPL
h1.
146
1.40
41.
573
1.58
21.
467
1.87
62.
051
2.57
82.
557
2.74
62.
164
2.49
22.
538
2.99
83.
492
3.91
22.
539
3.25
23.
895
4.13
23.
082
2.24
82.
899
3.42
34.
000
4.04
34.
166
5.01
85.
518
6.44
38.
331
8.47
57.
559
7.38
47.
362
6.54
8
MP
La 155
177
338
472
637
603
725
916
1.59
91.
319
1.35
65.
733
6.02
92.
007
1.64
91.
244
1.40
61.
242
1.42
22.
636
2.21
91.
995
2.51
32.
851
4.01
14.
638
4.31
64.
827
6.01
75.
556
7.44
64.
777
5.04
77.
127
3.83
65.
856
MP
La 842
1.03
21.
155
1.16
21.
078
1.37
81.
507
1.89
41.
879
2.01
71.
590
1.83
11.
865
2.20
22.
565
2.87
41.
866
2.38
92.
862
3.03
62.
264
1.65
12.
129
2.51
52.
939
2.97
03.
061
3.68
74.
054
4.73
36.
120
6.22
75.
553
5.42
55.
408
4.81
0
sbu 63
782
198
61.
864
1.52
61.
320
1.66
12.
142
2.32
52.
021
1.48
11.
849
2.03
92.
415
2.87
32.
296
1.86
73.
362
3.25
52.
934
2.58
12.
366
2.05
31.
900
1.85
31.
694
1.99
52.
790
3.49
63.
594
3.40
32.
899
2.86
12.
239
2.06
52.
540
sbu
1.55
21.
181
1.44
91.
516
1.73
61.
925
1.53
13.
766
2.73
53.
393
2.72
43.
791
4.08
77.
326
6.51
16.
778
5.03
94.
253
4.81
54.
734
3.53
23.
063
3.04
92.
891
2.53
52.
296
3.80
84.
372
5.31
35.
403
5.24
84.
372
4.02
12.
964
3.70
33.
779
MP
Lu2.
414
1.81
34.
312
8.90
78.
891
8.06
99.
790
7.50
38.
503
9.50
56.
614
7.69
517
.223
7.50
311
.516
8.75
09.
256
13.7
3412
.719
11.7
9810
.313
10.4
3412
.694
11.1
8913
.681
13.9
6115
.134
17.8
3620
.169
20.9
8423
.168
24.1
3717
.891
30.6
1216
.124
19.8
89
MP
Lu13
.162
12.5
2111
.322
36.6
8190
.548
115.
241
66.3
5522
2.55
267
.279
128.
591
108.
283
122.
722
98.9
8848
.881
48.1
7148
.423
32.5
6643
.441
81.3
0874
.894
57.1
4241
.325
53.1
0213
2.30
871
.006
79.4
3691
.917
94.2
4092
.637
110.
828
128.
779
110.
803
102.
231
101.
306
113.
260
95.3
05
MP
Lh1.
908
1.43
33.
408
7.03
97.
027
6.37
77.
737
5.93
06.
720
7.51
25.
227
6.08
213
.611
5.93
09.
101
6.91
57.
315
10.8
5410
.052
9.32
48.
150
8.24
610
.032
8.84
210
.812
11.0
3411
.961
14.0
9615
.940
16.5
8418
.310
19.0
7614
.139
24.1
9312
.743
15.7
19
MP
Lh10
.402
9.89
68.
948
28.9
8971
.561
91.0
7652
.441
175.
885
53.1
7110
1.62
785
.577
96.9
8878
.232
38.6
3138
.070
38.2
6925
.737
34.3
3264
.259
59.1
8945
.160
32.6
5941
.967
104.
564
56.1
1762
.779
72.6
4374
.479
73.2
1287
.589
101.
776
87.5
6980
.795
80.0
6489
.511
75.3
21
MPL
a1.
402
1.05
32.
504
5.17
25.
162
4.68
55.
684
4.35
74.
937
5.51
93.
840
4.46
810
.000
4.35
66.
687
5.08
15.
374
7.97
57.
385
6.85
05.
988
6.05
87.
371
6.49
67.
943
8.10
68.
787
10.3
5611
.711
12.1
8413
.452
14.0
1510
.388
17.7
749.
362
11.5
48
MPL
a7.
642
7.27
06.
574
21.2
9852
.574
66.9
1138
.527
129.
219
39.0
6474
.663
62.8
7271
.255
57.4
7528
.382
27.9
6928
.116
18.9
0825
.223
47.2
0943
.485
33.1
7823
.994
30.8
3276
.821
41.2
2846
.122
53.3
6954
.718
53.7
8764
.350
74.7
7264
.335
59.3
5858
.821
65.7
6155
.336
sbu 55
664
271
593
41.
062
1.12
71.
200
1.16
41.
094
1.11
01.
071
1.44
61.
490
1.73
42.
069
1.85
21.
619
1.51
11.
550
1.47
71.
337
1.36
01.
229
1.18
01.
192
1.04
01.
389
1.77
12.
255
2.28
62.
158
1.57
81.
372
1.28
31.
324
1.28
5
sbu 79
598
21.
074
1.46
61.
614
1.65
31.
902
2.22
21.
981
2.18
12.
319
3.38
63.
001
3.25
33.
505
3.50
22.
705
3.24
13.
204
2.82
22.
369
2.36
92.
034
2.06
22.
278
2.28
62.
854
3.48
74.
284
4.37
14.
418
3.65
33.
408
3.28
13.
437
3.45
2
MP
Lu1.
108
1.54
01.
679
1.96
92.
145
2.09
22.
213
2.14
92.
213
1.95
31.
712
2.03
62.
052
2.04
32.
665
2.75
91.
660
2.50
53.
087
2.89
22.
453
2.34
52.
645
3.01
73.
462
3.55
74.
148
4.49
65.
917
6.12
86.
883
5.64
04.
763
4.29
84.
384
4.00
9
MP
Lu1.
572
1.62
02.
370
2.87
83.
160
3.43
24.
462
4.72
24.
628
5.31
45.
593
5.84
57.
234
8.63
58.
456
10.1
916.
848
7.51
48.
066
8.18
56.
173
6.13
55.
935
8.20
010
.382
12.3
6712
.254
13.7
9115
.345
18.8
6421
.979
21.5
4614
.719
15.0
4218
.302
14.3
93
MP
Lh 876
1.21
71.
327
1.55
61.
695
1.65
31.
749
1.69
81.
749
1.54
31.
353
1.60
91.
622
1.61
42.
106
2.18
01.
312
1.98
02.
440
2.28
61.
939
1.85
32.
090
2.38
42.
736
2.81
13.
278
3.55
34.
676
4.84
35.
439
4.45
73.
764
3.39
73.
464
3.16
8
MP
Lh1.
242
1.28
11.
873
2.27
42.
498
2.71
33.
526
3.73
23.
658
4.20
04.
420
4.61
95.
717
6.82
46.
683
8.05
45.
412
5.93
96.
374
6.46
94.
879
4.84
94.
691
6.48
18.
205
9.77
49.
684
10.9
0012
.127
14.9
0917
.371
17.0
2811
.632
11.8
8814
.465
11.3
75
MP
La 643
894
975
1.14
31.
245
1.21
51.
285
1.24
81.
285
1.13
499
41.
182
1.19
11.
186
1.54
71.
602
964
1.45
51.
793
1.67
91.
424
1.36
21.
536
1.75
22.
010
2.06
52.
408
2.61
13.
435
3.55
83.
996
3.27
52.
765
2.49
62.
545
2.32
8
MP
La 913
941
1.37
61.
671
1.83
51.
993
2.59
02.
742
2.68
73.
086
3.24
83.
393
4.20
05.
013
4.91
05.
917
3.97
64.
363
4.68
34.
753
3.58
43.
562
3.44
64.
761
6.02
87.
181
7.11
58.
008
8.90
910
.953
12.7
6212
.510
8.54
68.
734
10.6
278.
357
sbu 63
474
279
195
81.
035
1.08
61.
233
1.30
01.
328
1.26
71.
156
1.90
32.
063
2.02
52.
407
2.01
41.
644
1.82
91.
798
1.75
31.
558
1.52
71.
377
1.30
71.
329
1.24
01.
512
1.77
72.
341
2.15
52.
079
1.57
91.
397
1.30
91.
304
1.26
4
sbu 56
955
891
01.
022
1.03
61.
214
1.17
71.
317
1.40
91.
299
1.32
31.
223
1.48
72.
269
2.70
21.
826
1.50
91.
675
1.46
41.
686
1.47
51.
549
1.23
91.
420
1.36
41.
288
1.61
41.
989
2.43
42.
229
2.05
51.
803
1.76
31.
418
1.46
51.
447
MPL
u1.
109
1.28
51.
526
1.91
82.
274
2.53
22.
773
3.01
13.
006
3.20
02.
764
3.96
84.
292
3.69
74.
301
4.22
73.
298
3.53
33.
916
4.16
83.
628
3.42
03.
846
4.73
04.
988
5.10
65.
360
6.17
77.
658
8.60
810
.302
9.76
17.
212
7.05
77.
908
7.25
1
MPL
u 485
501
1.95
52.
518
2.78
02.
491
2.19
32.
579
2.62
52.
952
2.76
42.
565
3.24
83.
275
4.50
84.
372
4.46
83.
210
2.76
33.
642
3.27
13.
786
4.06
34.
615
4.74
44.
776
5.49
17.
185
9.04
810
.085
11.2
8811
.316
7.54
46.
769
7.40
66.
690
MPL
h 876
1.01
61.
206
1.51
61.
797
2.00
12.
192
2.38
02.
376
2.52
92.
184
3.13
63.
392
2.92
23.
399
3.34
12.
607
2.79
23.
095
3.29
42.
867
2.70
33.
040
3.73
83.
942
4.03
54.
236
4.88
26.
052
6.80
38.
142
7.71
45.
700
5.57
76.
250
5.73
0
MPL
h 383
396
1.54
51.
990
2.19
71.
969
1.73
32.
038
2.07
52.
333
2.18
42.
027
2.56
72.
588
3.56
33.
455
3.53
12.
537
2.18
42.
878
2.58
52.
992
3.21
13.
647
3.74
93.
774
4.34
05.
678
7.15
17.
970
8.92
18.
943
5.96
25.
350
5.85
35.
287
MP
La 644
746
886
1.11
41.
320
1.47
01.
610
1.74
91.
745
1.85
81.
605
2.30
42.
492
2.14
72.
497
2.45
41.
915
2.05
22.
274
2.42
02.
106
1.98
62.
233
2.74
62.
896
2.96
53.
112
3.58
74.
447
4.99
85.
982
5.66
84.
187
4.09
84.
591
4.21
0
MP
La 282
291
1.13
51.
462
1.61
41.
447
1.27
31.
498
1.52
41.
714
1.60
51.
489
1.88
61.
901
2.61
82.
538
2.59
41.
864
1.60
42.
115
1.89
92.
198
2.35
92.
679
2.75
42.
773
3.18
84.
172
5.25
35.
856
6.55
46.
570
4.38
03.
931
4.30
03.
884
Yıll
ar19
6319
6419
6519
6619
6719
6819
6919
7019
7119
7219
7319
7419
7519
7619
7719
7819
7919
8019
8119
8219
8319
8419
8519
8619
8719
8819
8919
9019
9119
9219
9319
9419
9519
9619
9719
98
Yıll
ar19
6319
6419
6519
6619
6719
6819
6919
7019
7119
7219
7319
7419
7519
7619
7719
7819
7919
8019
8119
8219
8319
8419
8519
8619
8719
8819
8919
9019
9119
9219
9319
9419
9519
9619
9719
98
Tab
lo -
II: T
ürki
ye İm
alat
San
ayii'
nde
MPL
(alt)
, MPL
(hes
apla
nan)
, MPL
(üst
) ve
Saat
Baş
ına
Ree
l Ücr
et (1
987=
100)
Değ
erle
ri (T
opla
m) (
1963
-199
8)29
: K
ürk
ve d
eri
28 :
Mat
baac
ılık
39 :
Muh
telif
27 :
Kağı
t
38 :
Taşı
t ara
çlar
ı
26 :
Mob
ilya
37 :
Ele
ktrik
mak
inal
arı
25 :
Ağaç
36 :
Mak
ine
24 :
Kun
dura
35 :
Mad
eni e
şya
23 :
Dok
uma
34 :
Met
al
22 :
Tütü
n
33 :
Met
alde
n ga
yri
21 : İç
ki
32 :
Pet
rol v
e kö
mür
20 :
Gıd
a
31 :
Kim
ya
2 : İ
mal
at S
anay
ii
30 :
Kauç
uk
135
sbu
1.28
31.
604
1.04
11.
352
1.60
71.
585
1.72
51.
664
1.47
61.
333
1.12
91.
799
664
352
1.93
82.
268
2.05
32.
446
2.21
52.
255
2.17
52.
100
1.97
51.
887
1.97
81.
563
2.27
72.
829
3.10
13.
632
4.12
63.
184
2.78
03.
666
3.03
52.
464
MP
Lu 947
1.01
71.
289
1.40
22.
269
1.17
51.
308
1.34
71.
047
1.94
52.
041
2.23
882
251
01.
806
1.72
92.
254
1.83
31.
996
1.91
92.
883
2.00
11.
680
1.55
71.
139
1.07
22.
055
2.32
12.
504
1.75
490
21.
134
1.15
480
61.
086
1.04
7
MPL
h 710
763
967
1.05
11.
702
881
981
1.01
078
61.
459
1.53
11.
679
616
383
1.35
51.
297
1.69
11.
375
1.49
81.
439
2.16
31.
501
1.26
01.
168
855
804
1.54
11.
741
1.87
91.
316
677
851
866
605
814
786
MP
La 474
509
645
701
1.13
558
865
467
452
497
31.
021
1.12
041
125
590
486
51.
128
917
999
960
1.44
21.
001
841
779
570
536
1.02
81.
161
1.25
387
745
156
757
740
354
352
4
sbu
1.03
81.
112
1.13
51.
402
1.12
31.
280
1.49
11.
939
1.28
91.
428
1.71
04.
095
6.22
72.
081
2.74
63.
108
2.70
13.
093
2.27
82.
870
2.36
42.
237
1.79
81.
449
1.43
61.
341
2.31
22.
574
2.76
32.
737
4.49
23.
570
2.56
52.
373
2.82
53.
156
sbu 74
791
394
41.
113
1.16
01.
432
1.78
31.
247
1.45
61.
486
1.59
04.
381
5.57
52.
800
3.64
02.
767
2.44
02.
845
2.06
42.
918
2.25
51.
960
1.69
61.
629
1.94
71.
685
2.18
22.
300
3.40
03.
780
4.58
13.
597
2.74
12.
338
2.26
41.
876
MP
Lu 1.26
41.
455
787
1.65
41.
042
1.53
91.
553
3.45
096
41.
894
1.42
34.
130
6.15
22.
020
3.04
02.
159
2.17
61.
666
1.38
82.
643
2.74
62.
440
2.86
61.
732
2.07
82.
542
3.53
33.
151
4.23
62.
284
3.94
55.
377
3.31
42.
581
2.54
83.
856
MP
Lu 284
379
338
455
442
507
609
545
403
350
417
1.11
42.
037
1.38
32.
038
1.28
31.
140
1.05
41.
832
2.28
31.
279
1.34
71.
261
1.04
096
11.
138
1.33
01.
575
2.52
23.
757
4.32
23.
758
2.38
51.
951
3.97
13.
128
MP
Lh 948
1.09
159
01.
241
782
1.15
51.
165
2.58
872
31.
421
1.06
73.
098
4.61
51.
515
2.28
01.
620
1.63
21.
250
1.04
11.
982
2.06
01.
830
2.15
01.
299
1.55
91.
907
2.65
12.
364
3.17
81.
713
2.95
94.
034
2.48
61.
936
1.91
12.
892
MP
Lh 213
284
253
341
331
380
457
408
302
262
313
836
1.52
81.
037
1.52
996
285
579
11.
374
1.71
396
01.
011
946
780
721
854
998
1.18
21.
892
2.81
83.
242
2.81
91.
789
1.46
32.
979
2.34
7
MP
La 633
728
394
828
521
770
777
1.72
648
294
871
22.
066
3.07
81.
010
1.52
11.
080
1.08
983
469
41.
322
1.37
41.
221
1.43
486
61.
040
1.27
21.
768
1.57
62.
119
1.14
21.
974
2.69
01.
658
1.29
11.
275
1.92
9
MP
La 142
189
169
228
221
254
305
272
202
175
208
557
1.01
969
21.
020
642
570
527
917
1.14
264
067
463
152
048
156
966
578
81.
262
1.88
02.
162
1.88
01.
193
976
1.98
71.
565
sbu 61
464
083
086
694
11.
085
1.32
11.
071
1.18
61.
128
1.27
21.
192
1.18
42.
008
2.23
81.
638
1.63
01.
450
1.88
31.
519
1.27
01.
234
1.11
81.
040
1.17
41.
098
1.59
81.
809
2.98
12.
984
3.00
12.
572
2.51
31.
654
1.82
02.
226
sbu
1.02
488
21.
032
1.25
41.
546
1.46
92.
421
1.29
21.
516
1.25
91.
572
2.12
14.
911
3.71
94.
844
3.32
32.
935
2.92
82.
338
2.41
82.
621
2.53
92.
503
2.58
02.
614
2.81
51.
546
2.74
13.
615
2.34
63.
592
2.78
52.
494
2.43
52.
737
2.62
7
MP
Lu 1.28
51.
168
1.03
31.
277
1.15
41.
303
1.48
41.
182
1.29
02.
429
1.58
21.
326
1.54
21.
838
3.43
82.
167
2.22
61.
764
1.66
51.
981
1.54
81.
583
1.68
12.
567
2.72
92.
660
2.75
02.
668
1.69
83.
618
3.15
02.
118
2.04
31.
660
2.70
55.
193
MP
Lu 380
213
507
364
756
1.16
91.
820
835
982
782
1.00
172
13.
440
2.53
03.
842
2.67
21.
574
1.51
81.
453
4.32
23.
663
3.90
13.
716
4.45
74.
272
3.74
51.
576
1.98
63.
705
9.89
99.
340
12.8
2410
.347
14.4
198.
897
10.0
34
MP
Lh 964
877
775
958
866
977
1.11
388
796
81.
822
1.18
699
51.
156
1.37
92.
579
1.62
51.
670
1.32
31.
249
1.48
61.
161
1.18
81.
261
1.92
62.
047
1.99
52.
063
2.00
11.
274
2.71
42.
363
1.58
91.
533
1.24
52.
029
3.89
6
MP
Lh 285
160
381
273
567
877
1.36
562
673
658
775
154
12.
581
1.89
82.
882
2.00
51.
181
1.13
91.
090
3.24
22.
748
2.92
62.
787
3.34
33.
204
2.80
91.
182
1.49
02.
779
7.42
67.
006
9.62
07.
762
10.8
166.
674
7.52
7
MPL
a 643
585
517
639
577
652
743
592
645
1.21
579
166
377
191
91.
720
1.08
41.
114
882
833
991
774
792
841
1.28
41.
365
1.33
11.
376
1.33
584
91.
810
1.57
61.
060
1.02
283
11.
353
2.59
8
MPL
a 190
107
254
182
378
585
910
418
491
391
501
361
1.72
11.
266
1.92
21.
337
787
759
727
2.16
21.
833
1.95
21.
859
2.23
02.
137
1.87
478
999
41.
854
4.95
24.
673
6.41
55.
176
7.21
34.
451
5.02
0
sbu
1.05
41.
150
1.25
11.
490
1.48
31.
025
1.16
41.
509
1.35
51.
249
1.65
85.
334
5.14
81.
454
1.74
91.
496
1.38
91.
565
2.18
34.
141
1.60
21.
026
1.62
31.
320
1.61
01.
512
1.52
91.
804
2.33
72.
438
2.35
72.
028
1.54
11.
469
1.62
01.
709
sbu 88
297
61.
056
1.37
01.
495
1.32
71.
985
2.01
31.
414
1.32
91.
597
4.29
55.
041
2.03
02.
791
2.55
02.
634
2.59
22.
883
2.83
22.
250
2.38
11.
879
1.59
21.
688
1.82
72.
559
2.73
83.
838
3.88
93.
721
3.76
13.
206
2.96
33.
281
2.71
6
MPL
u 569
724
660
1.06
578
386
193
41.
075
948
836
1.18
73.
576
3.02
21.
067
1.26
21.
468
2.03
21.
541
1.31
22.
633
1.02
71.
387
916
911
1.41
199
21.
098
891
1.48
21.
574
1.74
41.
649
1.40
31.
255
1.32
31.
031
MPL
u 912
461
698
466
580
837
1.25
71.
288
1.40
994
868
21.
740
2.06
61.
574
1.37
91.
240
795
893
1.70
72.
607
2.14
72.
096
1.92
41.
642
1.62
11.
634
2.21
52.
517
2.77
23.
399
3.66
94.
429
3.92
04.
436
5.46
04.
840
MP
Lh 427
543
495
799
587
646
701
806
711
627
891
2.68
32.
267
801
947
1.10
11.
524
1.15
698
41.
975
771
1.04
068
768
41.
059
744
823
668
1.11
21.
181
1.30
81.
237
1.05
394
299
377
4
MP
Lh 684
346
524
350
435
628
943
966
1.05
771
151
11.
305
1.55
01.
181
1.03
593
059
667
01.
280
1.95
61.
611
1.57
31.
443
1.23
21.
216
1.22
61.
662
1.88
82.
079
2.55
02.
752
3.32
32.
940
3.32
84.
096
3.63
1
MPL
a 285
362
330
533
392
431
467
538
474
418
594
1.78
91.
512
534
631
734
1.01
677
165
61.
317
514
694
458
456
706
496
549
446
742
788
873
825
702
628
662
516
MPL
a 456
231
349
233
290
419
629
644
705
474
341
870
1.03
478
769
062
039
844
785
41.
304
1.07
41.
049
963
821
811
818
1.10
81.
259
1.38
71.
701
1.83
52.
216
1.96
12.
219
2.73
22.
421
sbu 79
788
485
681
51.
117
1.15
81.
305
1.63
11.
316
1.25
91.
174
2.59
73.
169
1.61
13.
265
2.42
11.
166
1.74
21.
763
2.06
11.
395
1.29
71.
174
1.06
91.
157
1.26
81.
592
1.57
52.
282
2.09
12.
085
1.78
51.
593
1.38
31.
501
1.68
9
sbu 83
891
695
61.
211
1.29
41.
254
1.74
81.
623
1.78
51.
762
1.81
53.
213
5.69
92.
615
3.31
92.
568
3.75
03.
983
3.07
93.
259
3.44
42.
410
2.14
41.
889
1.96
91.
581
2.37
62.
688
4.25
44.
440
3.74
12.
992
2.46
32.
098
2.53
62.
350
MP
Lu 783
1.00
394
482
11.
063
1.26
91.
372
1.88
01.
391
1.54
11.
432
2.72
53.
100
2.17
73.
451
2.99
31.
748
2.19
51.
794
1.70
01.
187
1.20
71.
235
1.49
21.
378
1.28
11.
313
1.45
11.
431
1.91
12.
168
1.58
01.
103
1.17
52.
440
2.51
0
MP
Lu 644
641
760
566
798
794
839
864
1.04
81.
257
1.27
02.
070
3.52
41.
480
1.63
51.
428
1.43
11.
799
2.04
02.
635
3.25
23.
154
3.82
03.
934
3.36
52.
798
2.79
64.
956
8.92
713
.736
12.4
0510
. 160
6.59
711
.143
12.3
498.
672
MP
Lh 588
752
708
616
797
952
1.03
01.
410
1.04
41.
156
1.07
42.
044
2.32
61.
633
2.58
92.
245
1.31
11.
646
1.34
51.
275
891
906
927
1.11
91.
034
961
985
1.08
91.
074
1.43
41.
626
1.18
582
788
11.
831
1.88
3
MP
Lh 483
481
570
424
598
595
629
648
786
943
953
1.55
32.
643
1.11
01.
227
1.07
21.
074
1.34
91.
530
1.97
72.
440
2.36
62.
866
2.95
12.
524
2.09
92.
097
3.71
86.
697
10.3
049.
305
7.62
14.
949
8.35
99.
264
6.50
5
MP
La 392
502
472
411
532
635
687
940
696
771
716
1.36
31.
551
1.08
91.
727
1.49
787
41.
098
897
851
594
604
618
746
689
641
657
726
716
956
1.08
479
055
258
81.
221
1.25
6
MP
La 322
321
380
283
399
397
420
432
524
629
635
1.03
61.
763
741
818
715
716
900
1.02
11.
318
1.62
71.
578
1.91
11.
968
1.68
31.
400
1.39
92.
479
4.46
66.
872
6.20
65.
083
3.30
05.
575
6.17
84.
338
sbu 34
846
560
282
176
786
379
71.
073
1.03
694
71.
007
4.33
24.
370
2.57
02.
439
1.74
71.
323
1.53
01.
814
1.46
41.
614
1.38
51.
237
1.14
81.
055
827
1.40
91.
570
2.30
62.
586
2.55
62.
306
1.74
61.
507
1.82
41.
878
sbu 82
799
597
21.
468
1.84
11.
665
1.77
21.
862
1.86
81.
668
1.77
88.
682
11.5
913.
044
2.63
12.
182
2.19
63.
389
3.97
12.
993
2.50
12.
423
2.12
21.
775
1.69
71.
567
2.53
42.
792
4.68
44.
623
4.31
03.
059
2.34
62.
664
3.01
02.
554
MP
Lu 245
259
531
718
987
897
1.10
51.
327
2.47
62.
000
2.01
79.
676
10.1
902.
702
2.22
41.
602
1.80
71.
580
1.75
33.
396
2.76
62.
543
3.34
63.
899
5.31
96.
244
6.26
46.
615
8.02
97.
445
7.69
33.
231
4.56
83.
996
3.13
44.
346
MP
Lu 1.09
21.
067
1.77
21.
330
2.02
32.
707
2.84
73.
269
3.02
23.
041
2.31
09.
078
10.5
421.
916
2.73
22.
216
1.68
12.
175
2.64
91.
491
1.96
72.
346
2.26
42.
260
2.91
34.
025
4.17
12.
418
3.52
83.
981
5.37
86.
124
2.83
95.
224
9.49
68.
060
MP
Lh 184
194
399
538
740
673
829
996
1.85
81.
500
1.51
37.
258
7.64
42.
027
1.66
91.
202
1.35
61.
185
1.31
52.
548
2.07
51.
907
2.51
02.
925
3.99
04.
684
4.69
94.
962
6.02
35.
585
5.77
02.
424
3.42
62.
998
2.35
13.
260
MP
Lh 819
800
1.33
099
81.
518
2.03
12.
136
2.45
22.
267
2.28
11.
733
6.81
07.
908
1.43
72.
050
1.66
31.
261
1.63
21.
987
1.11
81.
476
1.76
01.
698
1.69
52.
185
3.02
03.
129
1.81
42.
647
2.98
74.
034
4.59
42.
129
3.91
97.
124
6.04
6
MP
La 123
130
266
359
494
449
553
664
1.23
91.
001
1.00
94.
841
5.09
81.
352
1.11
380
290
479
087
71.
699
1.38
41.
272
1.67
41.
951
2.66
13.
124
3.13
43.
309
4.01
73.
725
3.84
81.
617
2.28
51.
999
1.56
82.
174
MP
La 546
534
887
666
1.01
21.
354
1.42
41.
635
1.51
21.
522
1.15
64.
541
5.27
495
91.
367
1.10
984
11.
088
1.32
574
698
41.
174
1.13
21.
131
1.45
72.
014
2.08
71.
210
1.76
51.
992
2.69
03.
064
1.42
02.
614
4.75
14.
032
sbu 70
692
51.
063
2.11
81.
623
1.32
31.
759
2.53
21.
813
2.30
61.
509
1.92
22.
325
3.46
14.
744
2.54
11.
540
4.11
73.
947
3.56
72.
407
1.82
61.
882
1.56
91.
535
1.20
71.
976
2.66
33.
586
3.51
83.
106
2.84
62.
405
1.75
31.
956
2.04
4
sbu 70
180
580
91.
006
1.31
989
31.
042
1.40
51.
338
1.62
21.
455
1.61
21.
936
2.12
62.
669
2.35
31.
652
2.37
32.
460
2.37
41.
739
1.82
42.
044
1.47
41.
430
1.64
61.
598
2.91
63.
236
3.37
93.
109
2.61
42.
334
1.87
51.
293
1.53
3
MP
Lu 2.16
31.
594
3.77
38.
394
8.06
06.
871
8.94
28.
793
9.41
911
.158
6.55
17.
575
20.5
5910
.666
15.4
039.
601
9.34
516
.143
15.9
988.
770
6.82
76.
512
11.2
118.
342
14.5
6813
.941
17.7
9917
.252
22.9
9420
.678
19.5
6717
.431
10.9
3133
.137
8.83
320
.034
MP
Lu 1.32
41.
728
1.95
42.
357
2.70
11.
466
1.47
31.
934
2.36
12.
599
2.25
62.
578
2.25
82.
871
2.78
42.
760
2.02
03.
106
5.34
13.
834
2.30
22.
551
2.74
43.
106
3.58
93.
934
3.52
94.
383
4.39
55.
594
4.39
54.
508
3.21
42.
769
1.90
82.
792
MPL
h1.
623
1.19
62.
830
6.29
76.
046
5.15
56.
708
6.59
67.
065
8.37
04.
914
5.68
215
.422
8.00
111
.554
7.20
27.
010
12.1
1012
.000
6.57
95.
121
4.88
58.
409
6.25
810
.928
10.4
5813
.352
12.9
4117
.249
15.5
1114
.678
13.0
758.
199
24.8
576.
626
15.0
28
MPL
h 993
1.29
61.
466
1.76
82.
026
1.10
01.
105
1.45
11.
771
1.95
01.
692
1.93
41.
693
2.15
32.
088
2.07
11.
515
2.33
04.
007
2.87
61.
727
1.91
42.
058
2.33
02.
692
2.95
12.
647
3.28
83.
297
4.19
63.
297
3.38
22.
411
2.07
71.
431
2.09
4
MP
La 1.08
279
81.
887
4.19
94.
032
3.43
84.
474
4.39
94.
712
5.58
23.
277
3.79
010
.285
5.33
67.
706
4.80
34.
675
8.07
68.
003
4.38
73.
415
3.25
85.
608
4.17
47.
288
6.97
58.
904
8.63
111
.503
10.3
459.
789
8.72
05.
468
16.5
784.
419
10.0
23
MP
La 662
864
978
1.17
91.
351
733
737
968
1.18
11.
300
1.12
91.
290
1.12
91.
436
1.39
31.
381
1.01
01.
554
2.67
21.
918
1.15
21.
276
1.37
31.
554
1.79
51.
968
1.76
52.
193
2.19
92.
798
2.19
92.
255
1.60
81.
385
955
1.39
7
sbu 60
074
782
01.
427
1.45
41.
761
1.90
81.
605
1.39
21.
395
1.27
32.
575
1.94
72.
308
2.95
32.
512
1.96
31.
827
2.00
31.
876
1.79
11.
610
1.45
11.
431
1.53
31.
191
2.11
32.
556
3.80
54.
125
3.96
32.
906
2.57
92.
218
2.56
02.
339
sbu
1.61
81.
258
1.54
31.
647
1.76
81.
981
2.52
93.
990
2.75
13.
832
2.84
43.
405
4.39
310
.052
6.73
07.
650
5.78
94.
341
5.11
45.
731
3.16
72.
570
3.01
02.
879
2.54
32.
112
4.15
84.
136
5.20
45.
176
5.05
74.
630
3.91
12.
666
3.95
43.
921
MP
Lu 1.07
11.
729
1.85
62.
843
2.76
03.
023
3.18
02.
149
2.39
01.
926
1.33
02.
067
2.13
31.
488
2.39
12.
092
629
1.61
22.
772
1.61
71.
198
788
1.44
01.
318
1.87
62.
096
2.97
32.
739
3.78
93.
877
4.97
63.
723
2.80
82.
150
1.61
02.
344
MP
Lu10
.575
10.3
109.
362
31.2
2777
.954
106.
957
94.8
1219
2.76
657
.998
160.
314
137.
654
132.
143
119.
929
53.3
8441
.574
43.1
4427
.831
39.2
8484
.449
87.9
0545
.263
38.4
0259
.852
133.
040
72.4
3284
.440
101.
708
99.3
2210
1.71
311
1.62
712
8.23
012
2.72
910
7.92
112
3.38
414
5.95
613
3.56
9
MP
Lh 803
1.29
71.
392
2.13
22.
070
2.26
72.
386
1.61
21.
793
1.44
499
81.
551
1.60
01.
116
1.79
41.
570
472
1.20
92.
079
1.21
389
959
11.
080
989
1.40
71.
573
2.23
02.
055
2.84
22.
908
3.73
32.
793
2.10
71.
613
1.20
81.
758
MP
Lh 7.93
37.
734
7.02
323
.425
58.4
7680
.232
71.1
2214
4.60
143
.507
120.
258
103.
259
99.1
2689
.963
40.0
4631
.186
32.3
6420
.877
29.4
6863
.348
65.9
4133
.953
28.8
0744
.897
99.7
9854
.334
63.3
4276
.295
74.5
0576
.298
83.7
3696
.190
92.0
6380
.956
92.5
5510
9.48
710
0.19
5
MP
La 536
865
928
1.42
21.
381
1.51
21.
591
1.07
51.
196
963
665
1.03
41.
067
745
1.19
61.
047
315
806
1.38
780
959
939
472
065
993
91.
049
1.48
71.
370
1.89
61.
940
2.48
91.
863
1.40
51.
076
805
1.17
2
MP
La 5.29
15.
158
4.68
415
.622
38.9
9853
.508
47.4
3296
.436
29.0
1580
.201
68.8
6566
.108
59.9
9726
.707
20.7
9921
.584
13.9
2319
.653
42.2
4843
.977
22.6
4419
.212
29.9
4266
.556
36.2
3642
.243
50.8
8249
.688
50.8
8455
.844
64.1
5061
.398
53.9
9061
.726
73.0
1866
.821
sbu 70
782
387
31.
119
1.23
11.
267
1.44
51.
551
1.43
01.
411
1.42
13.
374
3.47
02.
444
2.90
32.
470
1.96
52.
372
2.51
02.
353
1.98
41.
820
1.65
91.
495
1.54
21.
420
2.12
12.
429
3.52
03.
601
3.60
12.
924
2.39
32.
170
2.48
92.
359
sbu 93
91.
007
1.00
01.
220
1.30
41.
414
1.79
62.
176
1.69
81.
876
2.01
03.
899
3.92
83.
166
3.79
85.
873
3.01
04.
353
4.49
73.
465
2.41
22.
268
1.90
51.
857
2.14
51.
937
2.80
13.
287
4.40
94.
277
4.55
84.
034
3.16
92.
671
3.12
23.
032
MP
Lu 954
1.11
01.
300
1.81
02.
451
2.71
42.
994
3.35
53.
163
3.44
73.
272
7.01
06.
862
2.64
83.
538
3.08
82.
229
2.95
83.
999
3.85
72.
935
2.65
43.
324
4.47
04.
534
5.44
06.
292
6.04
57.
194
8.24
99.
693
8.69
37.
134
8.43
410
.050
9.55
2
MP
Lu 1.30
674
31.
606
944
1.48
71.
518
2.15
12.
975
2.71
32.
939
3.89
47.
557
9.05
36.
763
7.28
210
.265
4.85
07.
517
5.62
14.
678
3.52
73.
871
2.60
84.
649
7.38
89.
919
11.4
718.
623
6.75
510
.289
10.4
2414
.028
7.51
77.
211
9.55
66.
041
MP
Lh 716
833
976
1.35
81.
838
2.03
62.
246
2.51
72.
373
2.58
62.
455
5.25
85.
148
1.98
62.
654
2.31
61.
672
2.21
93.
000
2.89
32.
202
1.99
12.
494
3.35
33.
401
4.08
14.
720
4.53
55.
397
6.18
87.
271
6.52
15.
351
6.32
77.
539
7.16
5
MP
Lh 980
557
1.20
470
81.
115
1.13
91.
614
2.23
22.
035
2.20
42.
921
5.66
96.
791
5.07
35.
462
7.70
03.
638
5.63
84.
216
3.50
92.
646
2.90
41.
956
3.48
75.
542
7.44
18.
605
6.46
95.
067
7.71
87.
820
10.5
235.
639
5.40
97.
169
4.53
1
MPL
a 477
555
651
905
1.22
61.
358
1.49
81.
678
1.58
21.
724
1.63
73.
507
3.43
31.
325
1.77
01.
545
1.11
51.
480
2.00
11.
930
1.46
81.
328
1.66
32.
236
2.26
82.
722
3.14
83.
024
3.59
94.
127
4.84
94.
349
3.56
94.
219
5.02
84.
779
MPL
a 653
372
803
472
744
759
1.07
61.
488
1.35
71.
470
1.94
83.
781
4.52
93.
383
3.64
35.
135
2.42
63.
760
2.81
22.
340
1.76
41.
937
1.30
52.
326
3.69
64.
962
5.73
94.
314
3.38
05.
147
5.21
57.
018
3.76
13.
608
4.78
13.
022
Yılla
r19
6319
6419
6519
6619
6719
6819
6919
7019
7119
7219
7319
7419
7519
7619
7719
7819
7919
8019
8119
8219
8319
8419
8519
8619
8719
8819
8919
9019
9119
9219
9319
9419
9519
9619
9719
98
Yılla
r19
6319
6419
6519
6619
6719
6819
6919
7019
7119
7219
7319
7419
7519
7619
7719
7819
7919
8019
8119
8219
8319
8419
8519
8619
8719
8819
8919
9019
9119
9219
9319
9419
9519
9619
9719
98
Tab
lo -
III:
Tür
kiye
İmal
at S
anay
ii'nd
e M
PL (a
lt), M
PL (h
esap
lana
n), M
PL (ü
st) v
e Sa
at B
aşın
a R
eel Ü
cret
(198
7=10
0) D
eğer
leri
(Kam
u) (1
963-
1998
)25
: Ağ
aç24
: Ku
ndur
a23
: D
okum
a22
: Tü
tün
21 : İç
ki
32 :
Petro
l ve
köm
ür31
: Ki
mya
20 :
Gıd
a2
: İm
alat
San
ayii
28 :
Mat
baac
ılık
27 :
Kağı
t
38 :
Taşı
t ara
çlar
ı37
: El
ektri
k m
akin
alar
ı36
: M
akin
e35
: M
aden
i eşy
a34
: M
etal
33 :
Met
alde
n ga
yri
136
sbu 86
068
370
580
494
492
41.
002
984
937
859
930
860
1.08
41.
202
796
1.35
51.
038
964
1.00
387
490
282
973
174
374
969
079
590
672
569
471
359
060
467
161
158
5
MP
Lu1.
164
801
994
1.32
61.
158
1.31
01.
723
1.64
72.
771
1.52
21.
004
1.16
01.
684
1.68
61.
034
1.13
464
275
01.
206
1.73
01.
743
1.76
32.
014
1.83
02.
158
1.65
32.
677
2.14
72.
367
2.75
14.
078
4.85
83.
844
3.34
93.
493
2.52
2
MP
Lh 889
612
759
1.01
388
51.
001
1.31
61.
259
2.11
71.
163
767
886
1.28
71.
288
790
866
490
573
921
1.32
21.
332
1.34
71.
539
1.39
91.
649
1.26
32.
046
1.64
11.
809
2.10
23.
116
3.71
22.
938
2.55
92.
669
1.92
7
MP
La 615
423
525
701
612
692
910
870
1.46
480
453
061
388
989
054
659
933
939
663
791
492
193
21.
064
967
1.14
087
31.
414
1.13
41.
250
1.45
32.
154
2.56
62.
031
1.76
91.
845
1.33
2
sbu
1.01
71.
061
1.15
11.
728
1.61
01.
728
1.98
61.
766
1.50
81.
754
1.70
51.
681
2.10
91.
976
1.90
42.
112
1.06
41.
742
1.59
31.
698
1.98
71.
722
1.65
31.
664
2.01
91.
693
2.17
02.
198
2.81
52.
324
1.86
91.
554
1.21
01.
467
1.37
91.
448
sbu 39
673
374
675
387
391
11.
243
1.07
699
81.
060
983
860
1.16
71.
469
1.27
81.
512
1.13
493
195
674
591
483
577
080
483
797
41.
125
1.39
71.
482
1.36
51.
218
792
830
889
873
900
MPL
u1.
411
1.64
31.
514
2.54
52.
366
2.79
13.
287
3.15
83.
382
3.07
43.
499
4.28
53.
970
4.21
82.
914
3.20
01.
817
2.29
93.
889
4.06
83.
756
2.99
54.
175
3.62
94.
871
3.64
83.
575
5.40
75.
244
5.50
96.
895
6.88
02.
281
3.38
74.
604
2.77
0
MPL
u 864
1.56
41.
811
1.80
01.
860
2.12
73.
073
3.01
52.
314
2.34
81.
523
1.36
92.
505
2.74
72.
716
2.12
12.
269
1.91
71.
922
1.92
52.
242
1.73
72.
434
2.11
81.
846
2.07
93.
223
3.52
93.
801
5.41
45.
221
4.32
35.
060
4.93
95.
390
6.63
5
MPL
h1.
079
1.25
51.
157
1.94
51.
808
2.13
32.
511
2.41
32.
584
2.34
92.
673
3.27
43.
033
3.22
32.
227
2.44
51.
388
1.75
62.
971
3.10
92.
870
2.28
83.
190
2.77
33.
722
2.78
82.
732
4.13
24.
007
4.21
05.
268
5.25
71.
743
2.58
83.
518
2.11
6
MPL
h 660
1.19
51.
384
1.37
61.
421
1.62
52.
348
2.30
41.
768
1.79
41.
164
1.04
61.
914
2.09
92.
075
1.62
11.
734
1.46
51.
469
1.47
11.
713
1.32
71.
860
1.61
81.
411
1.58
92.
463
2.69
62.
904
4.13
73.
990
3.30
33.
867
3.77
44.
119
5.07
0
MP
La 746
868
800
1.34
41.
250
1.47
41.
736
1.66
81.
786
1.62
41.
848
2.26
42.
097
2.22
81.
540
1.69
096
01.
214
2.05
42.
149
1.98
41.
582
2.20
51.
917
2.57
31.
927
1.88
92.
856
2.77
02.
910
3.64
23.
634
1.20
51.
789
2.43
21.
463
MP
La 456
826
956
951
982
1.12
41.
623
1.59
31.
222
1.24
080
572
31.
323
1.45
11.
435
1.12
01.
198
1.01
31.
015
1.01
71.
184
917
1.28
61.
119
975
1.09
81.
703
1.86
42.
008
2.86
02.
758
2.28
42.
673
2.60
92.
847
3.50
5
sbu 65
391
077
11.
074
827
1.10
01.
072
1.28
51.
241
1.07
51.
309
1.42
81.
438
1.80
31.
993
1.87
71.
344
1.99
71.
841
1.71
81.
584
1.51
71.
359
1.31
61.
408
1.35
21.
717
1.82
22.
211
2.03
11.
956
1.49
71.
547
1.43
01.
393
1.43
3
sbu
1.45
21.
321
981
1.24
21.
156
1.22
41.
377
1.47
11.
707
1.59
555
61.
803
2.72
32.
682
2.48
51.
766
2.07
02.
126
1.94
11.
937
1.85
11.
880
1.80
41.
735
1.79
31.
567
1.83
42.
449
2.86
82.
650
2.55
42.
015
2.08
71.
893
1.76
71.
787
MP
Lu 843
1.04
798
61.
434
2.39
91.
717
1.81
42.
066
3.34
31.
695
2.96
83.
622
2.53
55.
142
4.01
94.
384
4.06
64.
358
3.66
33.
656
3.46
23.
514
3.82
84.
878
5.02
95.
120
4.84
87.
894
7.26
46.
986
9.42
09.
963
5.64
04.
894
5.16
85.
391
MP
Lu1.
357
848
1.22
71.
338
1.66
31.
062
1.30
488
81.
316
1.85
965
52.
266
3.09
84.
847
2.72
82.
951
2.25
81.
592
3.12
63.
746
3.98
53.
778
3.81
44.
055
4.50
94.
367
4.37
95.
882
7.71
98.
573
10.7
479.
363
8.07
87.
930
10.0
057.
699
MP
Lh 644
800
754
1.09
51.
833
1.31
21.
386
1.57
92.
555
1.29
52.
268
2.76
71.
937
3.92
93.
071
3.35
03.
107
3.33
02.
799
2.79
32.
645
2.68
52.
925
3.72
73.
843
3.91
33.
704
6.03
25.
551
5.33
87.
198
7.61
34.
310
3.74
03.
949
4.11
9
MP
Lh1.
037
648
938
1.02
31.
270
811
996
678
1.00
61.
420
500
1.73
22.
367
3.70
42.
084
2.25
51.
726
1.21
62.
389
2.86
23.
045
2.88
72.
915
3.09
93.
445
3.33
73.
346
4.49
45.
898
6.55
18.
212
7.15
46.
173
6.05
97.
645
5.88
3
MPL
a 445
553
521
757
1.26
790
795
81.
091
1.76
689
61.
568
1.91
31.
339
2.71
62.
123
2.31
62.
148
2.30
21.
935
1.93
11.
829
1.85
62.
022
2.57
72.
656
2.70
52.
561
4.17
03.
837
3.69
04.
976
5.26
32.
979
2.58
52.
730
2.84
7
MPL
a 717
448
648
707
878
561
689
469
695
982
346
1.19
71.
637
2.56
11.
441
1.55
91.
193
841
1.65
11.
979
2.10
51.
996
2.01
52.
142
2.38
22.
307
2.31
33.
107
4.07
84.
529
5.67
74.
946
4.26
74.
189
5.28
54.
067
sbu 40
950
354
270
372
375
11.
075
751
1.68
063
547
645
462
597
786
279
277
360
073
963
667
581
768
666
370
673
490
91.
019
1.26
71.
007
1.08
478
365
074
059
057
2
sbu 79
084
41.
020
1.07
81.
253
1.24
61.
430
1.49
31.
772
1.74
11.
290
2.02
52.
186
2.63
42.
613
2.46
01.
873
2.16
41.
881
1.83
61.
882
1.89
51.
776
1.74
11.
771
1.68
31.
972
2.24
22.
935
2.83
82.
899
2.08
92.
023
1.92
71.
729
1.74
5
MP
Lu 774
764
994
1.20
51.
329
1.12
21.
534
1.11
91.
125
870
616
776
786
1.01
595
297
282
275
31.
249
1.47
41.
197
1.69
91.
542
1.41
21.
366
2.34
12.
302
2.65
53.
208
3.02
93.
126
2.74
32.
102
2.13
22.
226
2.26
6
MP
Lu1.
188
1.08
41.
508
1.44
41.
520
1.46
51.
518
1.48
91.
850
1.95
51.
748
2.93
14.
093
4.14
24.
181
5.32
23.
772
3.03
43.
265
3.10
13.
465
4.38
75.
097
6.14
56.
083
5.72
35.
448
7.34
510
.641
13.8
7020
.698
20.6
1015
.521
15.7
5416
.289
16.1
20
MP
Lh 591
584
759
920
1.01
585
71.
172
855
860
665
471
593
601
775
728
743
628
575
955
1.12
691
51.
298
1.17
81.
079
1.04
41.
789
1.75
92.
029
2.45
12.
314
2.38
82.
096
1.60
61.
629
1.70
11.
731
MP
Lh 908
828
1.15
21.
104
1.16
11.
120
1.16
01.
138
1.41
31.
494
1.33
62.
240
3.12
73.
165
3.19
54.
067
2.88
22.
319
2.49
52.
370
2.64
83.
352
3.89
54.
695
4.64
84.
373
4.16
35.
613
8.13
110
.598
15.8
1615
.748
11.8
6012
.038
12.4
4712
.318
MP
La 409
404
525
636
702
593
810
591
594
460
325
410
415
536
503
513
434
398
660
779
632
898
815
746
722
1.23
71.
216
1.40
31.
694
1.60
01.
651
1.44
91.
110
1.12
61.
176
1.19
7
MP
La 628
572
796
763
803
774
802
786
977
1.03
392
41.
548
2.16
22.
188
2.20
92.
812
1.99
31.
603
1.72
51.
638
1.83
12.
317
2.69
33.
246
3.21
33.
023
2.87
83.
880
5.62
17.
327
10.9
3310
.887
8.19
98.
322
8.60
48.
515
sbu 59
365
461
267
872
677
51.
275
823
825
858
841
1.17
054
997
31.
570
1.08
31.
557
1.28
11.
053
928
961
868
783
759
765
726
746
964
1.06
494
099
063
657
964
667
962
8
sbu 53
375
391
51.
036
1.10
91.
038
1.30
81.
432
1.74
31.
516
1.28
51.
891
2.00
01.
872
2.11
01.
754
1.55
81.
640
1.81
51.
537
1.49
61.
577
1.54
01.
388
1.54
01.
352
1.56
01.
713
2.39
02.
079
2.03
71.
351
1.46
21.
426
1.50
41.
488
MPL
u1.
301
1.55
11.
593
1.64
52.
176
1.47
42.
407
2.20
62.
224
1.89
61.
861
2.43
71.
269
2.39
62.
556
2.41
92.
309
1.93
61.
882
1.46
41.
486
1.20
51.
464
1.77
22.
575
1.95
02.
143
2.61
24.
121
3.91
04.
485
3.75
36.
613
4.57
05.
733
4.84
6
MPL
u 553
679
667
825
883
890
1.03
71.
379
1.08
41.
243
1.07
71.
420
2.07
21.
336
1.71
71.
415
1.73
71.
425
2.83
12.
559
2.20
82.
576
2.84
33.
332
3.50
43.
661
3.57
15.
500
6.73
28.
439
9.59
910
.129
7.94
16.
867
7.97
67.
407
MPL
h 994
1.18
51.
217
1.25
71.
663
1.12
61.
840
1.68
61.
699
1.44
91.
422
1.86
297
01.
831
1.95
31.
849
1.76
41.
479
1.43
81.
118
1.13
692
11.
119
1.35
41.
967
1.49
01.
637
1.99
63.
149
2.98
83.
427
2.86
85.
053
3.49
24.
381
3.70
3
MPL
h 422
519
509
631
675
680
793
1.05
482
895
082
31.
085
1.58
31.
021
1.31
21.
081
1.32
71.
089
2.16
31.
955
1.68
71.
968
2.17
22.
546
2.67
82.
798
2.72
94.
203
5.14
46.
448
7.33
57.
740
6.06
85.
247
6.09
45.
660
MP
La 687
820
842
869
1.14
977
81.
272
1.16
51.
175
1.00
198
31.
287
670
1.26
51.
350
1.27
81.
220
1.02
299
477
378
563
677
393
61.
360
1.03
01.
132
1.38
02.
177
2.06
62.
369
1.98
33.
493
2.41
43.
028
2.56
0
MP
La 292
359
352
436
467
470
548
728
572
657
569
750
1.09
570
690
774
891
775
31.
495
1.35
21.
167
1.36
11.
502
1.76
01.
851
1.93
41.
886
2.90
53.
556
4.45
85.
071
5.35
14.
195
3.62
74.
213
3.91
3
sbu 40
363
867
992
094
977
061
51.
092
847
854
903
1.20
296
21.
050
1.18
61.
031
772
712
702
670
757
770
603
684
687
652
708
763
847
733
697
513
540
571
637
589
sbu 65
980
980
787
588
192
21.
187
1.27
31.
195
1.19
01.
112
1.35
21.
430
1.75
71.
960
1.74
51.
191
1.16
71.
383
1.15
01.
229
1.20
81.
197
1.08
51.
109
1.12
01.
267
1.38
31.
737
1.46
61.
426
1.13
799
099
11.
070
1.04
7
MP
Lu 512
833
795
987
816
915
684
1.16
11.
144
1.18
71.
201
1.52
81.
050
1.71
04.
385
1.80
22.
337
1.34
41.
557
1.16
81.
510
1.73
61.
317
1.57
11.
935
1.60
81.
636
1.77
62.
226
2.47
82.
530
2.74
72.
154
1.78
91.
826
1.73
2
MP
Lu 625
637
916
918
914
1.04
91.
134
1.26
81.
335
1.39
81.
248
1.46
41.
789
1.91
72.
038
2.10
02.
004
1.44
51.
583
1.66
91.
802
1.80
92.
061
2.07
72.
955
2.83
13.
152
3.56
24.
889
6.30
57.
539
6.82
06.
139
5.90
17.
111
6.42
0
MP
Lh 391
636
608
754
623
699
522
887
874
907
918
1 .16
780
21.
307
3.35
01.
377
1.78
61.
027
1.19
089
31.
154
1.32
61.
007
1.20
11.
479
1.22
81.
250
1.35
71.
701
1.89
31.
933
2.09
91.
646
1.36
71.
395
1.32
4
MP
Lh 478
487
700
702
698
801
866
969
1.02
01.
068
954
1.11
91.
367
1.46
51.
558
1.60
51.
531
1.10
41.
209
1.27
51.
377
1.38
21.
575
1.58
72.
258
2.16
32.
409
2.72
23.
736
4.81
85.
761
5.21
14.
691
4.50
95.
434
4.90
6
MPL
a 270
440
420
521
431
483
361
613
604
627
635
807
555
903
2.31
695
21.
234
710
823
617
798
917
696
830
1.02
284
986
493
81.
176
1.30
91.
336
1.45
11.
138
945
964
915
MPL
a 330
337
484
485
483
554
599
670
705
738
659
773
945
1.01
21.
077
1.10
91.
059
763
836
882
952
956
1.08
91.
097
1.56
11.
495
1.66
51.
882
2.58
33.
331
3.98
23.
603
3.24
33.
117
3.75
63.
391
sbu 57
164
963
371
873
277
989
187
91.
156
953
851
1.34
71.
591
1.25
71.
964
1.45
01.
142
1.28
51.
235
1.34
61.
117
1.12
999
899
499
396
899
41.
044
1.54
01.
220
1.20
985
480
183
178
673
4
sbu 45
569
789
11.
127
1.33
61.
353
1.70
61.
436
1.38
21.
306
1.33
81.
773
1.60
52.
115
2.80
72.
763
1.95
61.
816
1.70
01.
752
1.65
61.
687
1.57
01.
447
1.47
61.
377
1.60
41.
761
2.29
02.
040
2.03
91.
477
1.45
61.
475
1.42
11.
340
MP
Lu 882
998
1.07
61.
270
1.22
31.
444
1.56
41.
629
1.77
41.
981
1.66
91.
702
2.01
33.
092
3.71
53.
523
3.21
03.
190
2.27
12.
684
2.01
12.
090
2.28
92.
377
2.63
92.
557
2.54
22.
930
3.86
74.
336
4.85
35.
187
3.21
72.
918
3.30
73.
256
MP
Lu 643
1.57
52.
281
2.15
52.
450
1.67
51.
764
1.76
41.
610
1.54
91.
969
2.12
51.
626
3.64
24.
247
5.87
42.
655
2.59
22.
416
3.60
73.
696
3.83
14.
514
4.86
25.
809
4.91
15.
739
7.02
68.
986
11.3
2513
.550
14.5
076.
156
5.95
69.
062
7.36
2
MP
Lh 674
763
823
971
935
1.10
41.
195
1.24
51.
355
1.51
41.
275
1.30
01.
538
2.36
32.
839
2.69
22.
453
2.43
81.
735
2.05
11.
537
1.59
71.
749
1.81
62.
016
1.95
41.
943
2.23
92.
955
3.31
33.
708
3.96
42.
458
2.22
92.
527
2.48
8
MP
Lh 492
1.20
41.
743
1.64
71.
872
1.28
01.
348
1.34
81.
230
1.18
31.
505
1.62
41.
242
2.78
33.
245
4.48
82.
029
1.98
11.
846
2.75
62.
824
2.92
73.
449
3.71
54.
439
3.75
34.
385
5.36
96.
866
8.65
310
.354
11.0
854.
704
4.55
16.
924
5.62
6
MP
La 466
527
569
671
646
763
826
861
937
1.04
788
289
91.
063
1.63
31.
962
1.86
11.
696
1.68
51.
200
1.41
81.
062
1.10
41.
209
1.25
61.
394
1.35
11.
343
1.54
82.
043
2.29
02.
563
2.74
01.
699
1.54
11.
747
1.72
0
MP
La 340
832
1.20
51.
138
1.29
488
593
293
285
081
81.
040
1.12
385
91.
924
2.24
33.
103
1.40
31.
369
1.27
61.
906
1.95
22.
024
2.38
42.
568
3.06
92.
594
3.03
23.
712
4.74
75.
982
7.15
87.
663
3.25
23.
146
4.78
73.
889
sbu 17
636
638
353
157
759
756
380
069
260
956
396
01.
034
1.28
799
576
275
075
391
185
21.
082
843
807
1.00
11.
390
1.14
394
91.
247
1.58
91.
575
2.69
01.
941
1.89
71.
725
1.91
92.
629
sbu 61
472
575
675
179
599
61.
131
1.32
51.
115
1.21
51.
139
1.42
31.
525
1.86
12.
264
1.94
01.
355
1.43
11.
525
1.77
91.
426
1.46
21.
445
1.20
01.
185
1.13
31.
405
1.89
62.
060
2.02
81 .
909
1.43
41.
406
1.36
31.
351
1.25
5
MPL
u 127
193
270
311
279
296
295
423
382
444
798
1.53
71.
536
2.17
71.
585
2.80
03.
624
3.51
95.
082
5.54
35.
943
4.26
03.
470
2.99
85.
797
5.72
83.
422
5.39
18.
313
7.39
727
.068
27.2
9618
.892
29.9
1112
.557
23.0
91
MPL
u1.
112
1.33
11.
477
1.37
21.
158
2.20
32.
456
2.90
62.
722
2.89
42.
220
2.56
42.
722
3.15
13.
822
4.36
52.
782
3.41
63.
786
4.29
13.
350
3.04
43.
125
3.61
44.
246
4.23
64.
464
5.38
15.
983
6.94
49.
334
9.33
18.
395
8.18
58.
139
7.03
3
MPL
h 97 147
206
237
213
226
226
323
292
339
610
1.17
51.
174
1.66
31.
211
2.14
02.
769
2.68
93.
884
4.23
64.
541
3.25
52.
651
2.29
14.
429
4.37
72.
615
4.12
06.
352
5.65
220
.683
20.8
5714
.436
22.8
569.
595
17.6
44
MPL
h 850
1.01
71.
128
1.04
988
51.
684
1.87
72.
220
2.08
02.
212
1.69
71.
959
2.08
02.
407
2.92
13.
335
2.12
62.
610
2.89
33.
279
2.56
02.
326
2.38
82.
761
3.24
43.
237
3.41
14.
112
4.57
25.
306
7.13
27.
130
6.41
56.
254
6.21
95.
374
MP
La67 10
214
316
414
715
615
622
320
223
442
281
281
11.
150
837
1.47
91.
914
1.85
92.
685
2.92
83.
139
2.25
01.
833
1.58
43.
062
3.02
61.
808
2.84
84.
391
3.90
814
.299
14.4
199.
979
15.8
006.
633
12.1
97
MP
La 587
703
780
725
612
1.16
41.
297
1.53
51.
438
1.52
91.
173
1.35
41.
438
1.66
42.
019
2.30
61.
470
1.80
52.
000
2.26
71.
770
1.60
81.
651
1.90
92.
243
2.23
82.
358
2.84
33.
160
3.66
84.
930
4.92
94.
434
4.32
44.
299
3.71
5
sbu 37
546
069
41.
163
1.17
01.
311
1.35
71.
715
2.91
21.
720
1.44
41.
762
1.75
51.
839
1.75
82.
095
2.22
02.
807
2.78
62.
579
2.71
22.
899
2.18
32.
204
2.10
32.
051
2.00
72.
871
3.44
83.
638
3.58
32.
931
3.13
32.
507
2.12
42.
807
sbu 99 70 29
227
81.
494
1.67
141
32.
013
2.62
92.
795
2.56
74.
600
3.60
74.
195
5.98
64.
427
2.79
24.
001
4.12
03.
078
4.40
83.
996
3.11
92.
912
2.52
02.
675
3.13
24.
862
5.56
06.
137
5.89
63.
812
4.27
43.
454
3.32
93.
605
MP
Lu 761
771
1.72
12.
840
2.56
13.
878
3.43
32.
672
3.50
83.
506
3.40
94.
272
6.45
13.
324
5.35
34.
721
5.10
16.
977
6.00
26.
323
5.67
75.
965
4.49
95.
124
7.91
99.
043
8.15
612
.415
12.3
3314
.606
17.7
3520
.680
16.6
1119
.647
15.4
1313
.729
MP
Lu 700
148
887
463
8.34
08.
008
2.39
95.
330
12.9
6716
.782
12.9
8717
.113
8.45
721
.065
28.4
0123
.220
18.1
4917
.977
13.0
028.
821
53.2
2134
.063
8.94
750
.945
22.2
3017
.218
15.1
7620
.206
12.9
9520
.332
20.8
3215
.412
16.7
3511
.520
9.53
46.
907
MP
Lh 581
589
1.31
52.
170
1.95
72.
963
2.62
32.
042
2.68
12.
679
2.60
53.
264
4.92
92.
540
4.09
03.
608
3.89
85.
332
4.58
64.
832
4.33
84.
558
3.43
83.
915
6.05
16.
910
6.23
29.
486
9.42
411
.161
13.5
5215
.802
12.6
9315
.012
11.7
7710
.491
MP
Lh 535
113
677
354
6.37
36.
119
1.83
34.
072
9.90
812
.823
9.92
413
.076
6.46
216
.096
21.7
0117
.743
13.8
6813
.736
9.93
56.
740
40.6
6726
.028
6.83
738
.928
16.9
8613
.156
11.5
9615
.440
9.93
015
.536
15.9
1811
.777
12.7
878.
803
7.28
55.
278
MPL
a 402
407
909
1.50
01.
353
2.04
91.
813
1.41
21.
853
1.85
21.
801
2.25
63.
408
1.75
62.
827
2.49
42.
695
3.68
63.
170
3.34
02.
999
3.15
12.
377
2.70
74.
183
4.77
74.
308
6.55
86.
515
7.71
69.
368
10.9
248.
775
10.3
788.
142
7.25
2
MPL
a 370 78 468
245
4.40
64.
230
1.26
72.
815
6.85
08.
865
6.86
09.
039
4.46
711
.127
15.0
0212
.266
9.58
79.
496
6.86
84.
659
28.1
1317
.993
4.72
626
.911
11.7
439.
095
8.01
710
.674
6.86
410
.740
11.0
048.
141
8.84
06.
085
5.03
63.
649
sbu 51
655
262
665
681
180
284
687
487
189
493
697
11.
195
1.31
81.
474
1.37
31.
348
1.25
91.
246
1.21
41.
050
1.21
41.
117
1.05
91.
040
968
1.08
61.
464
1.65
91.
616
1.53
91.
112
1.05
01.
061
1.04
41.
038
sbu 72
997
11.
109
1.59
91.
762
1.75
31.
945
2.23
72.
100
2.33
32.
471
3.23
02.
745
3.28
23.
382
2.85
42.
580
2.79
82.
686
2.57
82.
350
2.41
62.
101
2.16
72.
341
2.44
32.
877
3.57
74.
227
4.41
74.
357
3.49
13.
501
3.48
43.
534
3.58
5
MP
Lu 703
767
880
827
1.01
395
21.
038
1.43
01.
281
1.27
31.
408
1.45
81.
314
1.75
61.
960
2.30
71.
921
2.34
62.
270
2.47
02.
216
2.32
72.
142
2.64
23.
241
3.30
93.
557
3.99
55.
204
5.43
15.
723
4.91
54.
164
3.82
94.
005
3.49
7
MP
Lu1.
254
1.58
12.
070
3.11
23.
100
3.34
04.
248
4.13
24.
214
5.00
94.
845
3.83
54.
951
7.10
06.
647
7.71
95.
850
5.47
56.
924
7.38
95.
652
5.47
05.
925
7.64
48.
895
9.98
09.
380
12.4
4014
.974
17.9
6621
.153
19.0
6113
.644
14.0
4616
.570
13.6
07
MP
Lh 537
586
673
632
774
727
793
1.09
297
997
31.
076
1.11
41.
004
1.34
21.
498
1.76
31.
468
1.79
21.
734
1.88
71.
693
1.77
81.
637
2.01
92.
476
2.52
82.
718
3.05
33.
977
4.15
04.
373
3.75
63.
182
2.92
63.
060
2.67
2
MP
Lh 958
1.20
81.
582
2.37
82.
369
2.55
23.
246
3.15
73.
220
3.82
83.
702
2.93
03.
783
5.42
55.
079
5.89
84.
470
4.18
45.
291
5.64
64.
319
4.18
04.
527
5.84
16.
797
7.62
67.
168
9.50
611
.442
13.7
2816
.163
14.5
6510
.425
10.7
3312
.662
10.3
97
MP
La 371
405
465
437
535
503
548
755
676
673
744
770
694
927
1.03
51.
219
1.01
51.
239
1.19
91.
305
1.17
11.
229
1.13
21.
396
1.71
21.
748
1.87
92.
110
2.74
92.
869
3.02
32.
596
2.20
02.
022
2.11
51.
847
MP
La 662
835
1.09
31.
644
1.63
81.
764
2.24
42.
183
2.22
62.
646
2.55
92.
026
2.61
53.
750
3.51
14.
077
3.09
02.
892
3.65
83.
903
2.98
62.
889
3.13
04.
038
4.69
95.
272
4.95
56.
572
7.91
09.
490
11.1
7410
.069
7.20
77.
420
8.75
37.
188
sbu 57
267
772
283
489
795
81.
093
1.15
91.
264
1.18
41.
036
1.49
01.
619
1.78
42.
130
1.77
31.
454
1.52
91.
478
1.48
81.
368
1.39
91.
269
1.23
41.
252
1.17
91.
328
1.58
31.
981
1.76
71.
714
1.25
51.
215
1.18
01.
160
1.14
1
sbu 56
955
891
01.
022
1.03
61.
214
1.17
71.
317
1.40
91.
299
1.32
11.
220
1.47
02.
266
2.70
21.
822
1.50
51.
671
1.45
91.
682
1.47
31.
547
1.23
91.
420
1.36
41.
290
1.61
21.
961
2.35
82.
173
1.98
91.
606
1.73
91.
422
1.41
71.
447
MPL
u 826
961
1.15
01.
313
1.35
21.
513
1.69
11.
870
1.91
82.
045
1.73
02.
092
2.34
63.
181
3.42
33.
591
2.92
52.
782
2.76
33.
060
2.87
92.
875
2.93
73.
479
3.85
63.
713
3.77
24.
718
5.95
86.
734
8.13
27.
830
5.69
15.
404
6.05
55.
552
MPL
u 401
414
1.61
62.
081
2.29
82.
060
1.81
32.
132
2.17
02.
440
2.28
22.
119
2.59
92.
696
3.72
53.
609
3.66
52.
648
2.28
23.
014
2.70
13.
134
3.35
93.
814
3.92
23.
942
4.54
35.
953
7.43
58.
435
9.53
09.
553
6.38
65.
599
6.19
85.
533
MPL
h 631
734
878
1.00
31.
033
1.15
61.
292
1.42
91.
466
1.56
31.
322
1.59
91.
792
2.43
12.
615
2.74
42.
235
2.12
62.
111
2.33
82.
200
2.19
72.
244
2.65
82.
947
2.83
72.
882
3.60
54.
553
5.14
56.
214
5.98
34.
349
4.13
04.
626
4.24
2
MPL
h 306
317
1.23
51.
590
1.75
61.
574
1.38
51.
629
1.65
81.
865
1.74
41.
619
1.98
62.
060
2.84
62.
758
2.80
02.
023
1.74
42.
303
2.06
42.
395
2.56
72.
914
2.99
73.
012
3.47
14.
549
5.68
16.
445
7.28
27.
300
4.88
04.
278
4.73
64.
228
MP
La 436
508
607
693
714
799
893
988
1.01
31.
080
914
1.10
51.
239
1.68
01.
808
1.89
71.
545
1.47
01.
459
1.61
61.
521
1.51
91.
551
1.83
82.
037
1.96
21.
992
2.49
23.
147
3.55
74.
296
4.13
63.
006
2.85
53.
198
2.93
3
MP
La 212
219
854
1.09
91.
214
1.08
895
81.
126
1.14
61.
289
1.20
51.
119
1.37
31.
424
1.96
81.
906
1.93
61.
399
1.20
61.
592
1.42
71.
656
1.77
52.
015
2.07
22.
082
2.40
03.
145
3.92
84.
456
5.03
45.
046
3.37
32.
958
3.27
42.
923
Yıll
ar19
6319
6419
6519
6619
6719
6819
6919
7019
7119
7219
7319
7419
7519
7619
7719
7819
7919
8019
8119
8219
8319
8419
8519
8619
8719
8819
8919
9019
9119
9219
9319
9419
9519
9619
9719
98
Yıll
ar19
6319
6419
6519
6619
6719
6819
6919
7019
7119
7219
7319
7419
7519
7619
7719
7819
7919
8019
8119
8219
8319
8419
8519
8619
8719
8819
8919
9019
9119
9219
9319
9419
9519
9619
9719
98
34 :
Met
al
Tab
lo -
IV: T
ürki
ye İm
alat
San
ayii'
nde
MPL
(alt)
, MPL
(hes
apla
nan)
, MPL
(üst
) ve
Saat
Baş
ına
Ree
l Ücr
et (1
987=
100)
Değ
erle
ri (Ö
zel)
(196
3-19
98)
29 :
Kür
k ve
der
i28
: M
atba
acılı
k27
: Ka
ğıt
26 :
Mob
ilya
25 :
Ağaç
24 :
Kun
dura
23 :
Dok
uma
39 :
Muh
telif
38 :
Taşı
t ara
çlar
ı37
: E
lekt
rik m
akin
alar
ı36
: M
akin
e35
: M
aden
i eşy
a33
: M
etal
den
gayr
i32
: P
etro
l ve
köm
ür31
: K
imya
30 :
Kauç
uk
22 :
Tütü
n21
: İç
ki20
: G
ıda
2 : İ
mal
at S
anay
ii
137
Tablo - V: Türkiye İmalat Sanayii'nde Ortalama MPL (alt), Ort. MPL (hesapl.), Ort. MPL (üst) ve Ort. Saat Bş.
Reel Ücretler ile Ort. Saat Bş. Reel Ücretlerin Ort. MPL Değerlerine Oranları (Toplam) (1963-1998)
Dönemler Sektörler Sektörlerin Adları MPLora MPLorh MPLoru sbuor ucror/mplora ucror/mplorh ucror/mploru
1963 - 1980 2 İMALAT SANAYİİ 1.779 2.422 3.065 1.412 0,79 0,58 0,461981 - 1998 2 İMALAT SANAYİİ 3.634 4.947 6.259 1.589 0,44 0,32 0,251963 - 1998 2 İMALAT SANAYİİ 2.928 3.986 5.043 1.501 0,51 0,38 0,301963 - 1980 20 Gıda 1.182 1.609 2.036 1.244 1,05 0,77 0,611981 - 1998 20 Gıda 2.385 3.246 4.108 1.504 0,63 0,46 0,371963 - 1998 20 Gıda 1.885 2.566 3.246 1.374 0,73 0,54 0,421963 - 1980 21 İçki 5.012 6.822 8.632 1.860 0,37 0,27 0,221981 - 1998 21 İçki 9.808 13.350 16.892 2.584 0,26 0,19 0,151963 - 1998 21 İçki 7.533 10.253 12.973 2.222 0,30 0,22 0,171963 - 1980 22 Tütün 1.170 1.592 2.015 1.365 1,17 0,86 0,681981 - 1998 22 Tütün 3.798 5.170 6.541 1.663 0,44 0,32 0,251963 - 1998 22 Tütün 2.335 3.178 4.022 1.514 0,65 0,48 0,381963 - 1980 23 Dokuma 1.407 1.915 2.423 1.147 0,82 0,60 0,471981 - 1998 23 Dokuma 2.059 2.802 3.546 1.104 0,54 0,39 0,311963 - 1998 23 Dokuma 1.803 2.454 3.105 1.126 0,62 0,46 0,361963 - 1980 24 Kundura 1.114 1.516 1.918 1.096 0,98 0,72 0,571981 - 1998 24 Kundura 1.352 1.840 2.328 742 0,55 0,40 0,321963 - 1998 24 Kundura 1.328 1.807 2.287 919 0,69 0,51 0,401963 - 1980 25 Ağaç 1.336 1.819 2.301 1.050 0,79 0,58 0,461981 - 1998 25 Ağaç 2.092 2.847 3.603 1.099 0,53 0,39 0,301963 - 1998 25 Ağaç 1.754 2.388 3.021 1.074 0,61 0,45 0,361963 - 1980 26 Mobilya 659 897 1.135 745 1,13 0,83 0,661981 - 1998 26 Mobilya 1.578 2.148 2.718 800 0,51 0,37 0,291963 - 1998 26 Mobilya 1.334 1.815 2.297 772 0,58 0,43 0,341963 - 1980 27 Kağıt 1.630 2.219 2.808 1.857 1,14 0,84 0,661981 - 1998 27 Kağıt 3.177 4.325 5.472 1.981 0,62 0,46 0,361963 - 1998 27 Kağıt 2.536 3.452 4.367 1.919 0,76 0,56 0,441963 - 1980 28 Matbaacılık 1.780 2.423 3.066 1.565 0,88 0,65 0,511981 - 1998 28 Matbaacılık 2.674 3.640 4.606 1.958 0,73 0,54 0,421963 - 1998 28 Matbaacılık 2.270 3.090 3.910 1.761 0,78 0,57 0,451963 - 1980 29 Kürk ve deri 906 1.234 1.561 941 1,04 0,76 0,601981 - 1998 29 Kürk ve deri 1.687 2.296 2.905 781 0,46 0,34 0,271963 - 1998 29 Kürk ve deri 1.431 1.947 2.464 861 0,60 0,44 0,351963 - 1980 30 Kauçuk 1.794 2.441 3.089 1.362 0,76 0,56 0,441981 - 1998 30 Kauçuk 3.798 5.170 6.541 1.650 0,43 0,32 0,251963 - 1998 30 Kauçuk 3.117 4.242 5.368 1.506 0,48 0,36 0,281963 - 1980 31 Kimya 3.297 4.487 5.678 2.266 0,69 0,50 0,401981 - 1998 31 Kimya 7.373 10.036 12.699 3.115 0,42 0,31 0,251963 - 1998 31 Kimya 5.831 7.937 10.043 2.690 0,46 0,34 0,271963 - 1980 32 Petrol ve kömür 37.563 51.129 64.694 3.405 0,09 0,07 0,051981 - 1998 32 Petrol ve kömür 53.036 72.190 91.343 3.883 0,07 0,05 0,041963 - 1998 32 Petrol ve kömür 47.390 64.505 81.619 3.644 0,08 0,06 0,041963 - 1980 33 Metalden gayri 1.830 2.491 3.152 1.296 0,71 0,52 0,411981 - 1998 33 Metalden gayri 3.857 5.249 6.642 1.594 0,41 0,30 0,241963 - 1998 33 Metalden gayri 3.099 4.219 5.338 1.445 0,47 0,34 0,271963 - 1980 34 Metal 1.885 2.566 3.246 2.023 1,07 0,79 0,621981 - 1998 34 Metal 3.647 4.964 6.281 2.308 0,63 0,46 0,371963 - 1998 34 Metal 2.978 4.053 5.129 2.165 0,73 0,53 0,421963 - 1980 35 Madeni eşya 940 1.280 1.620 1.294 1,38 1,01 0,801981 - 1998 35 Madeni eşya 3.053 4.155 5.258 1.295 0,42 0,31 0,251963 - 1998 35 Madeni eşya 2.156 2.934 3.713 1.295 0,60 0,44 0,351963 - 1980 36 Makine 910 1.238 1.566 1.558 1,71 1,26 0,991981 - 1998 36 Makine 3.443 4.686 5.930 1.825 0,53 0,39 0,311963 - 1998 36 Makine 2.552 3.474 4.396 1.692 0,66 0,49 0,381963 - 1980 37 Elektrik makinaları 2.054 2.795 3.537 1.682 0,82 0,60 0,481981 - 1998 37 Elektrik makinaları 7.257 9.878 12.499 2.080 0,29 0,21 0,171963 - 1998 37 Elektrik makinaları 5.696 7.753 9.810 1.881 0,33 0,24 0,191963 - 1980 38 Taşıt araçları 971 1.322 1.673 1.753 1,80 1,33 1,051981 - 1998 38 Taşıt araçları 4.081 5.554 7.028 2.102 0,52 0,38 0,301963 - 1998 38 Taşıt araçları 2.879 3.918 4.958 1.927 0,67 0,49 0,391963 - 1980 39 Muhtelif 1.534 2.087 2.641 1.016 0,66 0,49 0,381981 - 1998 39 Muhtelif 2.632 3.582 4.532 1.094 0,42 0,31 0,241963 - 1998 39 Muhtelif 2.206 3.002 3.799 1.055 0,48 0,35 0,28
138
Tablo - VI: Türkiye İmalat Sanayii'nde Ortalama MPL (alt), Ort. MPL (hesapl.), Ort. MPL (üst) ve Ort. Saat Bş.
Reel Ücretler ile Ort. Saat Bş. Reel Ücretlerin Ort. MPL Değerlerine Oranları (Kamu) (1963-1998)
Dönemler Sektörler Sektörlerin Adları MPLora MPLorh MPLoru sbuor ucror/mplora ucror/mplorh ucror/mploru
1963 - 1980 2 İMALAT SANAYİİ 1.440 2.159 2.878 1.793 1,25 0,83 0,621981 - 1998 2 İMALAT SANAYİİ 2.876 4.313 5.749 2.355 0,82 0,55 0,411963 - 1998 2 İMALAT SANAYİİ 2.153 3.228 4.303 2.074 0,96 0,64 0,481963 - 1980 20 Gıda 951 1.427 1.902 1.693 1,78 1,19 0,891981 - 1998 20 Gıda 1.171 1.756 2.341 2.336 1,99 1,33 1,001963 - 1998 20 Gıda 1.061 1.591 2.121 2.014 1,90 1,27 0,951963 - 1980 21 İçki 4.343 6.512 8.681 2.129 0,49 0,33 0,251981 - 1998 21 İçki 7.543 11.310 15.077 2.433 0,32 0,22 0,161963 - 1998 21 İçki 5.729 8.590 11.452 2.281 0,40 0,27 0,201963 - 1980 22 Tütün 867 1.299 1.732 1.502 1,73 1,16 0,871981 - 1998 22 Tütün 2.198 3.296 4.394 1.679 0,76 0,51 0,381963 - 1998 22 Tütün 1.475 2.211 2.948 1.591 1,08 0,72 0,541963 - 1980 23 Dokuma 799 1.198 1.597 1.571 1,97 1,31 0,981981 - 1998 23 Dokuma 748 1.122 1.496 1.598 2,13 1,42 1,071963 - 1998 23 Dokuma 776 1.164 1.552 1.585 2,04 1,36 1,021963 - 1980 24 Kundura 564 846 1.128 1.807 3,20 2,14 1,601981 - 1998 24 Kundura 648 972 1.296 1.880 2,90 1,93 1,451963 - 1998 24 Kundura 616 924 1.232 1.844 2,99 2,00 1,501963 - 1980 25 Ağaç 822 1.233 1.644 1.239 1,51 1,00 0,751981 - 1998 25 Ağaç 1.155 1.732 2.308 1.861 1,61 1,07 0,811963 - 1998 25 Ağaç 982 1.472 1.962 1.550 1,58 1,05 0,791963 - 1980 27 Kağıt 960 1.440 1.919 2.167 2,26 1,50 1,131981 - 1998 27 Kağıt 1.407 2.109 2.812 2.508 1,78 1,19 0,891963 - 1998 27 Kağıt 1.169 1.753 2.337 2.337 2,00 1,33 1,001963 - 1980 28 Matbaacılık 630 945 1.260 1.518 2,41 1,61 1,201981 - 1998 28 Matbaacılık 794 1.190 1.587 2.625 3,31 2,20 1,651963 - 1998 28 Matbaacılık 708 1.061 1.415 2.071 2,93 1,95 1,461963 - 1980 31 Kimya 2.169 3.253 4.336 2.470 1,14 0,76 0,571981 - 1998 31 Kimya 3.689 5.532 7.374 3.103 0,84 0,56 0,421963 - 1998 31 Kimya 3.134 4.699 6.265 2.787 0,89 0,59 0,441963 - 1980 32 Petrol ve kömür 31.367 47.034 62.700 3.784 0,12 0,08 0,061981 - 1998 32 Petrol ve kömür 49.732 74.571 99.410 3.886 0,08 0,05 0,041963 - 1998 32 Petrol ve kömür 42.620 63.907 85.194 3.835 0,09 0,06 0,051963 - 1980 33 Metalden gayri 1.113 1.669 2.225 1.506 1,35 0,90 0,681981 - 1998 33 Metalden gayri 1.825 2.736 3.647 2.160 1,18 0,79 0,591963 - 1998 33 Metalden gayri 1.444 2.165 2.886 1.833 1,27 0,85 0,641963 - 1980 34 Metal 1.225 1.837 2.449 2.802 2,29 1,52 1,141981 - 1998 34 Metal 1.807 2.710 3.613 2.868 1,59 1,06 0,791963 - 1998 34 Metal 1.559 2.338 3.116 2.835 1,82 1,21 0,911963 - 1980 35 Madeni eşya 448 672 895 2.242 5,00 3,34 2,501981 - 1998 35 Madeni eşya 3.147 4.719 6.290 2.762 0,88 0,59 0,441963 - 1998 35 Madeni eşya 1.092 1.637 2.183 2.502 2,29 1,53 1,151963 - 1980 36 Makine 566 848 1.131 2.077 3,67 2,45 1,841981 - 1998 36 Makine 1.273 1.908 2.544 2.778 2,18 1,46 1,091963 - 1998 36 Makine 987 1.480 1.973 2.427 2,46 1,64 1,231963 - 1980 37 Elektrik makinaları 861 1.291 1.720 2.225 2,59 1,72 1,291981 - 1998 37 Elektrik makinaları 2.450 3.674 4.898 2.630 1,07 0,72 0,541963 - 1998 37 Elektrik makinaları 2.006 3.007 4.009 2.428 1,21 0,81 0,611963 - 1980 38 Taşıt araçları 361 541 721 2.129 5,90 3,94 2,951981 - 1998 38 Taşıt araçları 985 1.477 1.969 2.512 2,55 1,70 1,281963 - 1998 38 Taşıt araçları 598 896 1.194 2.320 3,88 2,59 1,94
139
Tablo - VII: Türkiye İmalat Sanayii'nde Ortalama MPL (alt), Ort. MPL (hesapl.), Ort. MPL (üst) ve Ort. Saat Bş.
Reel Ücretler ile Ort. Saat Bş. Reel Ücretlerin Ort. MPL Değerlerine Oranları (Özel) (1963-1998)
Dönemler Sektörler Sektörlerin Adları MPLora MPLorh MPLoru sbuor ucror/mplora ucror/mplorh ucror/mploru
1963 - 1980 2 İMALAT SANAYİİ 1.170 1.692 2.215 1.232 1,05 0,73 0,561981 - 1998 2 İMALAT SANAYİİ 2.594 3.752 4.911 1.388 0,54 0,37 0,281963 - 1998 2 İMALAT SANAYİİ 2.119 3.065 4.011 1.310 0,62 0,43 0,331963 - 1980 20 Gıda 759 1.098 1.437 962 1,27 0,88 0,671981 - 1998 20 Gıda 1.939 2.805 3.671 1.199 0,62 0,43 0,331963 - 1998 20 Gıda 1.500 2.170 2.839 1.081 0,72 0,50 0,381963 - 1980 21 İçki 2.205 3.189 4.174 1.587 0,72 0,50 0,381981 - 1998 21 İçki 6.060 8.766 11.472 2.698 0,45 0,31 0,241963 - 1998 21 İçki 4.564 6.601 8.639 2.142 0,47 0,32 0,251963 - 1980 22 Tütün 327 473 619 689 2,11 1,46 1,111981 - 1998 22 Tütün 5.865 8.483 11.102 1.455 0,25 0,17 0,131963 - 1998 22 Tütün 2.310 3.341 4.373 1.072 0,46 0,32 0,251963 - 1980 23 Dokuma 1.102 1.595 2.087 1.047 0,95 0,66 0,501981 - 1998 23 Dokuma 1.640 2.373 3.105 1.044 0,64 0,44 0,341963 - 1998 23 Dokuma 1.446 2.091 2.737 1.046 0,72 0,50 0,381963 - 1980 24 Kundura 914 1.323 1.731 866 0,95 0,65 0,501981 - 1998 24 Kundura 1.035 1.497 1.959 674 0,65 0,45 0,341963 - 1998 24 Kundura 1.025 1.483 1.941 770 0,75 0,52 0,401963 - 1980 25 Ağaç 1.056 1.527 1.998 936 0,89 0,61 0,471981 - 1998 25 Ağaç 1.732 2.505 3.279 818 0,47 0,33 0,251963 - 1998 25 Ağaç 1.457 2.107 2.758 877 0,60 0,42 0,321963 - 1980 26 Mobilya 509 737 964 741 1,45 1,01 0,771981 - 1998 26 Mobilya 1.158 1.675 2.192 793 0,68 0,47 0,361963 - 1998 26 Mobilya 992 1.436 1.879 767 0,77 0,53 0,411963 - 1980 27 Kağıt 1.707 2.469 3.231 1.289 0,76 0,52 0,401981 - 1998 27 Kağıt 3.064 4.433 5.801 1.618 0,53 0,37 0,281963 - 1998 27 Kağıt 2.744 3.970 5.195 1.454 0,53 0,37 0,281963 - 1980 28 Matbaacılık 1.544 2.233 2.922 1.645 1,07 0,74 0,561981 - 1998 28 Matbaacılık 2.256 3.264 4.271 1.803 0,80 0,55 0,421963 - 1998 28 Matbaacılık 1.948 2.819 3.689 1.724 0,88 0,61 0,471963 - 1980 29 Kürk ve deri 682 986 1.291 941 1,38 0,95 0,731981 - 1998 29 Kürk ve deri 1.365 1.975 2.584 745 0,55 0,38 0,291963 - 1998 29 Kürk ve deri 1.138 1.646 2.154 843 0,74 0,51 0,391963 - 1980 30 Kauçuk 1.342 1.942 2.541 1.360 1,01 0,70 0,541981 - 1998 30 Kauçuk 2.864 4.143 5.422 1.622 0,57 0,39 0,301963 - 1998 30 Kauçuk 2.343 3.389 4.435 1.491 0,64 0,44 0,341963 - 1980 31 Kimya 2.489 3.600 4.712 2.216 0,89 0,62 0,471981 - 1998 31 Kimya 6.129 8.866 11.603 3.118 0,51 0,35 0,271963 - 1998 31 Kimya 4.732 6.845 8.959 2.667 0,56 0,39 0,301963 - 1980 32 Petrol ve kömür 7.975 11.536 15.097 2.441 0,31 0,21 0,161981 - 1998 32 Petrol ve kömür 10.098 14.607 19.116 3.938 0,39 0,27 0,211963 - 1998 32 Petrol ve kömür 9.431 13.642 17.853 3.189 0,34 0,23 0,181963 - 1980 33 Metalden gayri 1.412 2.043 2.673 1.242 0,88 0,61 0,461981 - 1998 33 Metalden gayri 3.061 4.428 5.794 1.515 0,49 0,34 0,261963 - 1998 33 Metalden gayri 2.497 3.612 4.727 1.378 0,55 0,38 0,291963 - 1980 34 Metal 1.479 2.139 2.799 1.548 1,05 0,72 0,551981 - 1998 34 Metal 3.615 5.229 6.844 1.643 0,45 0,31 0,241963 - 1998 34 Metal 2.954 4.273 5.592 1.595 0,54 0,37 0,291963 - 1980 35 Madeni eşya 759 1.097 1.436 1.195 1,58 1,09 0,831981 - 1998 35 Madeni eşya 2.241 3.242 4.243 1.222 0,55 0,38 0,291963 - 1998 35 Madeni eşya 1.676 2.424 3.172 1.208 0,72 0,50 0,381963 - 1980 36 Makine 698 1.010 1.322 1.416 2,03 1,40 1,071981 - 1998 36 Makine 2.875 4.159 5.443 1.625 0,57 0,39 0,301963 - 1998 36 Makine 2.141 3.097 4.054 1.521 0,71 0,49 0,381963 - 1980 37 Elektrik makinaları 1.569 2.270 2.970 1.662 1,06 0,73 0,561981 - 1998 37 Elektrik makinaları 5.618 8.127 10.636 2.048 0,36 0,25 0,191963 - 1998 37 Elektrik makinaları 4.400 6.364 8.329 1.855 0,42 0,29 0,221963 - 1980 38 Taşıt araçları 1.061 1.536 2.010 1.652 1,56 1,08 0,821981 - 1998 38 Taşıt araçları 3.540 5.121 6.702 2.023 0,57 0,39 0,301963 - 1998 38 Taşıt araçları 2.850 4.122 5.395 1.837 0,64 0,45 0,341963 - 1980 39 Muhtelif 1.150 1.663 2.176 1.007 0,88 0,61 0,461981 - 1998 39 Muhtelif 2.060 2.980 3.900 984 0,48 0,33 0,251963 - 1998 39 Muhtelif 1.688 2.441 3.195 995 0,59 0,41 0,31
140
Tablo - VIII: Türkiye İmalat Sanayii'nde Saat Başına Reel Ücret - MPL (Saat Başına Emeğin Marjinal Ürünü) Karşılaştırmaları (Toplam - Kamu - Özel) (1963-1998)
TOPLAM 2 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39Yıllar İmalat Sanayii Gıda İçki Tütün Dokuma Kundura Ağaç Mobilya Kağıt Matbaacılık Kürk ve deri Kauçuk Kimya Petrol ve kömür Metalden gayri Metal Madeni eşya Makine Elektrik makinaları Taşıt araçları Muhtelif1963 k k k b E b k k E E E b k k k E E E k b k1964 k k k b E b k k E E E b E k k E b b E b k1965 k k k E k b k k b E E k k k k k E b k b k1966 k k k E k E k k E E k k k k k E b b E b k1967 k k k E k b k k E k E k k k k E E b E b k1968 k k k E k E k k E k E k k k k k E b E b k1969 k k k E k E k E E k k k k k k k b b E b k1970 k k k E k E k k k k k k k k k k E E E b k1971 k k k k E E k b E k k k k k k k E b E b k1972 k k k k k E k E k k k k k k k k E b E b k1973 k E k k k E k E E k E k k k k E E b E b k1974 k E k k E E k E E k E k E k k E E b E b k1975 k E k k E E k E E k k k k k k E E b k b k1976 k E k E k E k E E k E E k k k E E b k E k1977 k E k E k k k E E k E E k k k E E b k E k1978 k E k E k k k E E E E k k k k k E b k E E1979 k E k k k k k E E k b k k k k E k b k E k1980 k E k E k k E E E E b k k k k E E b E b k1981 k k k E k k E k E k E k k k k E E E k E k1982 k k k k k k k k E k k k k k k E E E k k k1983 k k k k k k E k k k k k k k k E k E k k k1984 k E k k k k E k k k k k k k k E k E k k k1985 k k k k k k k k k k k k k k k k k k k k k1986 k k k k k k k E k k k k k k k k k k k k k1987 k k k k k k k k k k k k k k k k k k k k k1988 k k k k k k k k k k k k k k k k k k k k k1989 k k k k k k k k k k k k k k k k k k k k k1990 k k k k k k k k k k k k k k k k k k k k k1991 k k k k k k k k k k k k k k k k k k k k k1992 k k k k k k k k k k k k k k k k k k k k k1993 k k k k k k k k k k k k k k k k k k k k k1994 k k k k k k k k k k k k k k k k k k k k k1995 k k k k k k k k k k k k k k k k k k k k k1996 k k k k k k k k k k k k k k k k k k k k k1997 k k k k k k k k k k k k k k k k k k k k k1998 k k k k k k k k k k k k k k k k k k k k k
KAMU 2 20 21 22 23 24 25 27 28 31 32 33 34 35 36 37 38Yıllar İmalat Sanayii Gıda İçki Tütün Dokuma Kundura Ağaç Kağıt Matbaacılık Kimya Petrol ve kömür Metalden gayri Metal Madeni eşya Makine Elektrik makinaları Taşıt araçları1963 E E k b b b k E b E k E E b E b b1964 E k E b E b E E b b k k E b b b b1965 E k k b E b E b E E k k E b b b b1966 E E k b E b E E E b k k b b b b b1967 E E k E b b E b E E k k E b b b b1968 k E k E E b E E b E k E E b b b b1969 k E k E E b E E b E k E E b b b b1970 k E k E E b E E b E k E E b b b b1971 k E k k E b E b b E k E E b b b b1972 k E k k E b k E E E k E E b b b b1973 k E k k E b E b E E k E E b b b b1974 k b k k E b E E E E k E E b b b b1975 E E k k b b E b E k k E b b b b b1976 E b k E E b b b E k k E b b b b b1977 E b k b E b E E b E k E E b b b b1978 E b k b E b E b b E k E E b b b b1979 E b k E E E E b E E k E b b b b b1980 E b k E E b E b b E k E b b b b b1981 E E k b E b b b b E k k b b b b b1982 E b k k b b E b b E k E b b b E b1983 E b k E b b E E E E k E b b b E b1984 E b k E b E E E b E k E b E b E b1985 E b k k E b E E b E k E E E E E b1986 k b k k E b k E b k k k E k E E b1987 k E k k E b k E b k k k E E b E b1988 k E k k E b k E b k k k k E b E b1989 k E k k b b E E b k k k E E b E b1990 k E k k b b E E b k k E b E b b b1991 k b k k b b b E b E k E b k b E b1992 k b k k b b E b b k k E b k b k b1993 k E k k E b E b b k k E E k b k b1994 k E k E b b b E b k k E k k E k E1995 k E k k b b b E b k k E E k E k b1996 k b k k b b E E b k k E E k E k b1997 k b k E E b E b b k k E k k E k E1998 k E k k E b k E b E k E k k E k E
ÖZEL 2 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39Yıllar İmalat Sanayii Gıda İçki Tütün Dokuma Kundura Ağaç Mobilya Kağıt Matbaacılık Kürk ve deri Kauçuk Kimya Petrol ve kömür Metalden gayri Metal Madeni eşya Makine Elektrik makinaları Taşıt araçları Muhtelif1963 E E k b E E k k E E E b E k E E b E E b k1964 E E E b E E k E E E E b E k E k b b E b k1965 E E k b E E k E E E E E E k k k E b E E k1966 E E k b E E k E E E E k k E E k E b E E k1967 E E k b E b k E k E E k E k E k E b E E k1968 E E k b E E k E E E E E k k k E E b E b k1969 E E k b E E E E E E E E k k k E b b E b k1970 E E E b E E k E E E E E E k k E b b b b k1971 E E E b E E k b k k k E k k k E E b E b k1972 E E k b k E k E E E E E k k k E E b E E k1973 E E k E k E k E k k E E k k k E E b E E E1974 E E k E E E k E k k E E E k E E E b E E E1975 E E k E E E k E E E E E E k E E E E E E k1976 E E E E k E k E k k E E k k E E E b E E E1977 E E k E E k E E k E E E k k E E E b E E k1978 k E k k k E k E k E b k k k k k E b k E E1979 k E k k k k E E k E b k k k k E E E k E k1980 E E k k k E E E k E b E k k k E E b E b k1981 E E k k E k E E k k E E k k k E E E E E k1982 k k k k k E E k k k k E k k k k E E E k k1983 k k k k E k E E k E k E k k k k E E E k k1984 k k k k E k E k k E k k k k k k E E k k k1985 k k k k k k E k k k k k k k k k E E k k k1986 k k k k k k k k k k k k k k k k k k k k k1987 k k k k k k k k k k k k k k k k k k k k k1988 k k k k k k k k k k k k k k k k k k k k k1989 k k k k k k k k k E k k k k k k k k k k k1990 k k k k k k k k k k k k k k k k k k k k k1991 k k k k k k k k k E k k k k k k k k k k k1992 k k k k k k k k k k k k k k k k k k k k k1993 k k k k k k k k k k k k k k k k k k k k k1994 k k k k k k k k k k k k k k k k k k k k k1995 k k k k k k k k k E k k k k k k k k k k k1996 k k k k k k k k k k k k k k k k k k k k k1997 k k k k k k k k k k k k k k k k k k k k k1998 k k k k k k k k k k k k k k k k k k k k k
MPL (Saat Başına Emeğin Marjinal Ürünü) için % 99 olasılıklı değişim aralığı içinde;
E: Saat Başına Reel Ücret'in, MPL'ye eşit olabileceğini nitelemektedir b: Saat Başına Reel Ücret'in, MPL'den büyük olduğunu nitelemektedirk: Saat Başına Reel Ücret'in, MPL'den küçük olduğunu nitelemektedir
141
Tablo - IX: Saat Başına Reel Ücret - MPL (Saat Başına Emeğin Marjinal Ürünü) ve Ortalama Saat Başına Reel Ücret - Ortalama MPL Karşılaştırmaları -Yıllar ve Dönemler- (1963-1998) (Toplam - Kamu - Özel)
Sektörler Sektörlerin Adları E b k 1963-80 1981-98 1963-98
2 İMALAT SANAYİİ 0 0 36 k k k20 Gıda 9 0 27 E k k21 İçki 0 0 36 k k k22 Tütün 11 2 23 E k k23 Dokuma 5 0 31 k k k24 Kundura 10 4 22 k k k25 Ağaç 4 0 32 k k k26 Mobilya 11 1 24 E k k27 Kağıt 17 1 18 E k k28 Matbaacılık 6 0 30 k k k29 Kürk ve deri 11 2 23 E k k30 Kauçuk 2 2 32 k k k31 Kimya 2 0 34 k k k32 Petrol ve kömür 0 0 36 k k k33 Metalden gayri 0 0 36 k k k34 Metal 15 0 21 E k k35 Madeni eşya 16 3 17 E k k36 Makine 6 16 14 E k k37 Elektrik makinaları 11 0 25 k k k38 Taşıt araçları 5 14 17 b k k39 Muhtelif 1 0 35 k k k
Sektörler Sektörlerin Adları E b k 1963-80 1981-98 1963-98
2 İMALAT SANAYİİ 16 0 20 E k k20 Gıda 19 15 2 E E E21 İçki 1 0 35 k k k22 Tütün 11 7 18 E k E23 Dokuma 23 13 0 E b b24 Kundura 2 34 0 b b b25 Ağaç 25 5 6 E E E27 Kağıt 22 14 0 b E E28 Matbaacılık 10 26 0 b b b31 Kimya 21 2 13 E k k32 Petrol ve kömür 0 0 36 k k k33 Metalden gayri 27 0 9 E E E34 Metal 20 12 4 b E E35 Madeni eşya 6 21 9 b k b36 Makine 7 29 0 b b b37 Elektrik makinaları 9 20 7 b E E38 Taşıt araçları 3 33 0 b b b
Sektörler Sektörlerin Adları E b k 1963-80 1981-98 1963-98
2 İMALAT SANAYİİ 17 0 19 E k k20 Gıda 19 0 17 E k k21 İçki 4 0 32 k k k22 Tütün 5 10 21 b k k23 Dokuma 15 0 21 k k k24 Kundura 16 1 19 k k k25 Ağaç 9 0 27 k k k26 Mobilya 18 1 17 E k k27 Kağıt 9 0 27 k k k28 Matbaacılık 19 0 17 E k k29 Kürk ve deri 15 3 18 E k k30 Kauçuk 15 2 19 E k k31 Kimya 7 0 29 k k k32 Petrol ve kömür 1 0 35 k k k33 Metalden gayri 8 0 28 k k k34 Metal 14 0 22 E k k35 Madeni eşya 19 4 13 E k k36 Makine 8 15 13 b k k37 Elektrik makinaları 18 1 17 E k k38 Taşıt araçları 12 7 17 E k k39 Muhtelif 4 0 32 k k k
MPL (Saat Başına Emeğin Marjinal Ürünü) veya Ortalama MPL için % 99 olasılıklı değişim aralığı içinde;
E: Yıllar söz konusu olduğunda Saat Başına Reel Ücret'in, MPL'ye eşit olabileceğini, Dönemler söz konusu olduğunda Ort. Saat Bş. Reel Ücret'in, Ort. MPL'ye eşit olabileceğini, nitelemektedirb: Yıllar söz konusu olduğunda Saat Başına Reel Ücret'in, MPL'den büyük olduğunu, Dönemler söz konusu olduğunda Ort. Saat Bş. Reel Ücret'in, Ort. MPL'den büyük olduğunu, nitelemektedirk: Yıllar söz konusu olduğunda Saat Başına Reel Ücret'in, MPL'den küçük olduğunu, Dönemler söz konusu olduğunda Ort. Saat Bş. Reel Ücret'in, Ort. MPL'den küçük olduğunu, nitelemektedir
1963-1998 Yılları Dönemler
TOPLAM
KAMU
ÖZEL
Dönemler1963-1998 Yılları
1963-1998 Yılları Dönemler
142
Level - 1st Difference -
Lag Trend and Level - Level - Trend and %1 Critical %5 Critical %10 Critical Seriler Seriler Sayısı Intercept Intercept None Intercept Value Value Value Prob.
2 İMALAT SANAYİİ 0 -5,123414 -4,252879 -3,548490 -3,207094 0,001120 Gıda 1 -3,039383 -3,639407 -2,951125 -2,614300 0,041221 İçki 1 -2,971010 -3,639407 -2,951125 -2,614300 0,047922 Tütün 0 -5,065989 -4,252879 -3,548490 -3,207094 0,001323 Dokuma 0 -8,204033 -4,252879 -3,548490 -3,207094 0,000024 Kundura 0 -3,917718 -4,243644 -3,544284 -3,204699 0,021825 Ağaç 3 -3,109783 -3,653730 -2,957110 -2,617434 0,035826 Mobilya 0 -4,877990 -4,243644 -3,544284 -3,204699 0,002027 Kağıt 0 -6,962040 -4,252879 -3,548490 -3,207094 0,000028 Matbaacılık 0 -3,294397 -3,632900 -2,948404 -2,612874 0,022829 Kürk ve deri 0 -3,658244 -4,243644 -3,544284 -3,204699 0,039130 Kauçuk 1 -3,191467 -3,639407 -2,951125 -2,614300 0,029331 Kimya 0 -5,188533 -4,252879 -3,548490 -3,207094 0,000932 Petrol ve kömür 0 -6,566345 -4,252879 -3,548490 -3,207094 0,000033 Metalden gayri 0 -4,708758 -4,252879 -3,548490 -3,207094 0,003234 Metal 1 -3,222786 -3,639407 -2,951125 -2,614300 0,027235 Madeni eşya 2 -3,028870 -3,646342 -2,954021 -2,615817 0,042536 Makine 0 -6,533921 -4,252879 -3,548490 -3,207094 0,000037 Elektrik makinaları 0 -5,806156 -4,252879 -3,548490 -3,207094 0,000238 Taşıt araçları 0 -6,162307 -4,252879 -3,548490 -3,207094 0,000139 Muhtelif 3 -3,848750 -4,273277 -3,557759 -3,212361 0,0266
Level - 1st Difference -
Lag Trend and Level - Level - Trend and %1 Critical %5 Critical %10 Critical Seriler Seriler Sayısı Intercept Intercept None Intercept Value Value Value Prob.
2 İMALAT SANAYİİ 1 -4,853070 -4,262735 -3,552973 -3,209642 0,002320 Gıda 0 -4,786565 -4,252879 -3,548490 -3,207094 0,002621 İçki 0 -5,429284 -4,243644 -3,544284 -3,204699 0,000522 Tütün 0 -3,617056 -4,243644 -3,544284 -3,204699 0,042723 Dokuma 0 -4,968536 -4,252879 -3,548490 -3,207094 0,001624 Kundura 0 -4,236730 -4,243644 -3,544284 -3,204699 0,010225 Ağaç 0 -11,703480 -4,252879 -3,548490 -3,207094 0,000026 Mobilya 0 -8,018174 -4,252879 -3,548490 -3,207094 0,000027 Kağıt 0 -3,566428 -4,243644 -3,544284 -3,204699 0,047728 Matbaacılık 0 -3,631335 -4,243644 -3,544284 -3,204699 0,041429 Kürk ve deri 0 -6,769968 -4,252879 -3,548490 -3,207094 0,000030 Kauçuk 0 -4,183570 -4,252879 -3,548490 -3,207094 0,011831 Kimya 0 -4,970238 -4,252879 -3,548490 -3,207094 0,001632 Petrol ve kömür 0 -4,254353 -4,243644 -3,544284 -3,204699 0,009733 Metalden gayri 0 -4,453807 -4,252879 -3,548490 -3,207094 0,006134 Metal 1 -7,945391 -4,262735 -3,552973 -3,209642 0,000035 Madeni eşya 0 -4,196667 -4,252879 -3,548490 -3,207094 0,011536 Makine 0 -4,601416 -4,252879 -3,548490 -3,207094 0,004237 Elektrik makinaları 3 -5,462358 -4,284580 -3,562882 -3,215267 0,000538 Taşıt araçları 0 -4,852712 -4,252879 -3,548490 -3,207094 0,002239 Muhtelif 0 -5,506269 -4,252879 -3,548490 -3,207094 0,0004
Tablo - X: Saat Başına Sabit Ücretler (Toplam) (1963-1998) Birim Kök Testi Sonuçları
Tablo - XI: APL (Saat Başına) (Toplam) (1963-1998) Birim Kök Testi Sonuçları
143
Level - 1st Difference -
Lag Trend and Level - Level - Trend and %1 Critical %5 Critical %10 Critical Seriler Seriler Sayısı Intercept Intercept None Intercept Value Value Value Prob.
2 İMALAT SANAYİİ 0 -5,277523 -4,252879 -3,548490 -3,207094 0,000720 Gıda 0 -5,263497 -4,252879 -3,548490 -3,207094 0,000821 İçki 0 -3,160045 -3,632900 -2,948404 -2,612874 0,031222 Tütün 1 -3,071334 -3,639407 -2,951125 -2,614300 0,038423 Dokuma 0 -3,438556 -3,632900 -2,948404 -2,612874 0,016224 Kundura 1 -4,254351 -4,252879 -3,548490 -3,207094 0,010025 Ağaç 0 -5,350729 -4,252879 -3,548490 -3,207094 0,000627 Kağıt 0 -3,216607 -3,632900 -2,948404 -2,612874 0,027428 Matbaacılık 1 -6,003150 -4,262735 -3,552973 -3,209642 0,000131 Kimya 4 -2,963909 -3,661661 -2,960411 -2,619160 0,049632 Petrol ve kömür 0 -7,523990 -4,252879 -3,548490 -3,207094 0,000033 Metalden gayri 0 -5,332599 -4,252879 -3,548490 -3,207094 0,000634 Metal 1 -3,954567 -4,252879 -3,548490 -3,207094 0,020335 Madeni eşya 0 -7,135716 -4,252879 -3,548490 -3,207094 0,000036 Makine 0 -6,051678 -4,252879 -3,548490 -3,207094 0,000137 Elektrik makinaları 0 -3,000196 -3,632900 -2,948404 -2,612874 0,044638 Taşıt araçları 0 -6,327758 -4,252879 -3,548490 -3,207094 0,0000
Level - 1st Difference -
Lag Trend and Level - Level - Trend and %1 Critical %5 Critical %10 Critical Seriler Seriler Sayısı Intercept Intercept None Intercept Value Value Value Prob.
2 İMALAT SANAYİİ 1 -6,383197 -4,262735 -3,552973 -3,209642 0,000020 Gıda 0 -6,176245 -4,252879 -3,548490 -3,207094 0,000121 İçki 0 -6,551651 -4,243644 -3,544284 -3,204699 0,000022 Tütün 1 -5,598472 -4,262735 -3,552973 -3,209642 0,000323 Dokuma 0 -6,700807 -4,252879 -3,548490 -3,207094 0,000024 Kundura 0 -3,817450 -4,243644 -3,544284 -3,204699 0,027425 Ağaç 0 -3,636724 -4,243644 -3,544284 -3,204699 0,040927 Kağıt 0 -4,790575 -4,243644 -3,544284 -3,204699 0,002528 Matbaacılık 0 -3,556968 -3,632900 -2,948404 -2,612874 0,012131 Kimya 0 -7,227161 -4,252879 -3,548490 -3,207094 0,000032 Petrol ve kömür 0 -3,264093 -3,632900 -2,948404 -2,612874 0,024533 Metalden gayri 0 -5,993162 -4,252879 -3,548490 -3,207094 0,000134 Metal 1 -2,989222 -3,639407 -2,951125 -2,614300 0,046035 Madeni eşya 1 -5,141840 -4,262735 -3,552973 -3,209642 0,001136 Makine 0 -5,525391 -4,252879 -3,548490 -3,207094 0,000437 Elektrik makinaları 2 -3,818971 -4,262735 -3,552973 -3,209642 0,028038 Taşıt araçları 0 -5,623242 -4,252879 -3,548490 -3,207094 0,0003
Tablo - XII: Saat Başına Sabit Ücretler (Kamu) (1963-1998) Birim Kök Testi Sonuçları
Tablo - XIII: APL (Saat Başına) (Kamu) (1963-1998) Birim Kök Testi Sonuçları
144
Level - 1st Difference -
Lag Trend and Level - Level - Trend and %1 Critical %5 Critical %10 Critical Seriler Seriler Sayısı Intercept Intercept None Intercept Value Value Value Prob.
2 İMALAT SANAYİİ 0 -5,129424 -4,252879 -3,548490 -3,207094 0,001120 Gıda 0 -4,257252 -4,252879 -3,548490 -3,207094 0,009921 İçki 4 -3,590702 -4,284580 -3,562882 -3,215267 0,047222 Tütün 0 -6,980771 -4,252879 -3,548490 -3,207094 0,000023 Dokuma 0 -8,244005 -4,252879 -3,548490 -3,207094 0,000024 Kundura 0 -3,096928 -3,632900 -2,948404 -2,612874 0,036025 Ağaç 0 -3,488956 -3,632900 -2,948404 -2,612874 0,014326 Mobilya 0 -4,214382 -4,243644 -3,544284 -3,204699 0,010727 Kağıt 0 -7,645483 -4,252879 -3,548490 -3,207094 0,000028 Matbaacılık 0 -3,418054 -3,632900 -2,948404 -2,612874 0,017029 Kürk ve deri 1 -7,465187 -4,262735 -3,552973 -3,209642 0,000030 Kauçuk 1 -3,238683 -3,639407 -2,951125 -2,614300 0,026331 Kimya 0 -5,017505 -4,252879 -3,548490 -3,207094 0,001432 Petrol ve kömür 0 -6,692679 -4,252879 -3,548490 -3,207094 0,000033 Metalden gayri 0 -4,623358 -4,252879 -3,548490 -3,207094 0,004034 Metal 2 -2,945279 -3,646342 -2,954021 -2,615817 0,050935 Madeni eşya 0 -5,017594 -4,252879 -3,548490 -3,207094 0,001436 Makine 0 -3,127933 -3,632900 -2,948404 -2,612874 0,033637 Elektrik makinaları 0 -5,968398 -4,252879 -3,548490 -3,207094 0,000138 Taşıt araçları 0 -5,501549 -4,252879 -3,548490 -3,207094 0,000439 Muhtelif 0 -3,136766 -3,632900 -2,948404 -2,612874 0,0329
Level - 1st Difference -
Lag Trend and Level - Level - Trend and %1 Critical %5 Critical %10 Critical Seriler Seriler Sayısı Intercept Intercept None Intercept Value Value Value Prob.
2 İMALAT SANAYİİ 0 -3,994929 -4,252879 -3,548490 -3,207094 0,018520 Gıda 0 -4,289825 -4,252879 -3,548490 -3,207094 0,009121 İçki 4 -3,772908 -4,284580 -3,562882 -3,215267 0,032022 Tütün 1 -4,859611 -4,262735 -3,552973 -3,209642 0,002323 Dokuma 0 -4,943430 -4,252879 -3,548490 -3,207094 0,001824 Kundura 0 -4,296397 -4,243644 -3,544284 -3,204699 0,008825 Ağaç 0 -12,120530 -4,252879 -3,548490 -3,207094 0,000026 Mobilya 0 -6,017473 -4,252879 -3,548490 -3,207094 0,000127 Kağıt 0 -7,025226 -4,252879 -3,548490 -3,207094 0,000028 Matbaacılık 0 -3,162187 -3,632900 -2,948404 -2,612874 0,031029 Kürk ve deri 0 -5,959814 -4,252879 -3,548490 -3,207094 0,000130 Kauçuk 0 -4,069622 -4,252879 -3,548490 -3,207094 0,015531 Kimya 1 -4,887763 -4,262735 -3,552973 -3,209642 0,002132 Petrol ve kömür 0 -4,277404 -4,243644 -3,544284 -3,204699 0,009233 Metalden gayri 0 -4,637473 -4,252879 -3,548490 -3,207094 0,003834 Metal 0 -5,625120 -4,252879 -3,548490 -3,207094 0,000335 Madeni eşya 0 -4,279024 -4,252879 -3,548490 -3,207094 0,009436 Makine 0 -4,662712 -4,252879 -3,548490 -3,207094 0,003637 Elektrik makinaları 3 -5,153300 -4,284580 -3,562882 -3,215267 0,001238 Taşıt araçları 0 -6,027201 -4,252879 -3,548490 -3,207094 0,000139 Muhtelif 0 -5,643764 -4,252879 -3,548490 -3,207094 0,0003
Tablo - XIV: Saat Başına Sabit Ücretler (Özel) (1963-1998) Birim Kök Testi Sonuçları
Tablo - XV: APL (Saat Başına) (Özel) (1963-1998) Birim Kök Testi Sonuçları
145
Level - 1st Difference -
Lag Trend and Level - Level - Trend and %1 Critical %5 Critical %10 Critical Seriler Seriler Sayısı Intercept Intercept None Intercept Value Value Value Prob.
2 İMALAT SANAYİİ 2 -3,017758 -3,646342 -2,954021 -2,615817 0,043520 Gıda 2 -3,244241 -3,646342 -2,954021 -2,615817 0,026221 İçki 2 -3,558156 -4,262735 -3,552973 -3,209642 0,049522 Tütün 1 -2,962363 -3,639407 -2,951125 -2,614300 0,048823 Dokuma 0 -7,699529 -4,252879 -3,548490 -3,207094 0,000024 Kundura 0 -4,100932 -4,243644 -3,544284 -3,204699 0,014125 Ağaç 2 -3,248249 -3,646342 -2,954021 -2,615817 0,025926 Mobilya 0 -5,861556 -4,243644 -3,544284 -3,204699 0,000127 Kağıt 2 -3,370249 -3,646342 -2,954021 -2,615817 0,019528 Matbaacılık 2 -3,270985 -3,646342 -2,954021 -2,615817 0,024629 Kürk ve deri 3 -3,850276 -4,284580 -3,562882 -3,215267 0,027030 Kauçuk 1 -3,297740 -3,639407 -2,951125 -2,614300 0,022931 Kimya 0 -4,628312 -4,252879 -3,548490 -3,207094 0,003932 Petrol ve kömür 2 -4,446560 -4,262735 -3,552973 -3,209642 0,006433 Metalden gayri 1 -3,132687 -3,639407 -2,951125 -2,614300 0,033534 Metal 2 -3,248659 -3,646342 -2,954021 -2,615817 0,025935 Madeni eşya 1 -3,180749 -3,639407 -2,951125 -2,614300 0,030036 Makine 2 -3,264370 -3,646342 -2,954021 -2,615817 0,025037 Elektrik makinaları 0 -5,723484 -4,252879 -3,548490 -3,207094 0,000238 Taşıt araçları 0 -5,060385 -4,252879 -3,548490 -3,207094 0,001339 Muhtelif 0 -3,507411 -3,632900 -2,948404 -2,612874 0,0137
Level - 1st Difference -
Lag Trend and Level - Level - Trend and %1 Critical %5 Critical %10 Critical Seriler Seriler Sayısı Intercept Intercept None Intercept Value Value Value Prob.
2 İMALAT SANAYİİ 1 -5,056392 -4,262735 -3,552973 -3,209642 0,001420 Gıda 0 -4,752637 -4,252879 -3,548490 -3,207094 0,002921 İçki 0 -4,650227 -4,243644 -3,544284 -3,204699 0,003622 Tütün 0 -3,772195 -4,243644 -3,544284 -3,204699 0,030323 Dokuma 0 -5,054987 -4,252879 -3,548490 -3,207094 0,001324 Kundura 0 -4,329346 -4,243644 -3,544284 -3,204699 0,008125 Ağaç 0 -11,583670 -4,252879 -3,548490 -3,207094 0,000026 Mobilya 1 -6,352958 -4,262735 -3,552973 -3,209642 0,000027 Kağıt 1 -5,262639 -4,262735 -3,552973 -3,209642 0,000828 Matbaacılık 0 -3,568080 -4,243644 -3,544284 -3,204699 0,047529 Kürk ve deri 0 -6,395730 -4,252879 -3,548490 -3,207094 0,000030 Kauçuk 0 -3,877665 -4,252879 -3,548490 -3,207094 0,024231 Kimya 0 -4,660225 -4,252879 -3,548490 -3,207094 0,003632 Petrol ve kömür 0 -7,379202 -4,252879 -3,548490 -3,207094 0,000033 Metalden gayri 0 -4,330524 -4,252879 -3,548490 -3,207094 0,008334 Metal 3 -4,734374 -4,284580 -3,562882 -3,215267 0,003435 Madeni eşya 1 -3,855507 -4,262735 -3,552973 -3,209642 0,025836 Makine 0 -5,140755 -4,252879 -3,548490 -3,207094 0,001137 Elektrik makinaları 3 -5,168097 -4,284580 -3,562882 -3,215267 0,001138 Taşıt araçları 0 -5,890022 -4,252879 -3,548490 -3,207094 0,000139 Muhtelif 4 -4,112223 -4,296729 -3,568379 -3,218382 0,0153
Tablo - XVI: İşçi Başına Sabit Ücretler (Toplam) (1963-1998) Birim Kök Testi Sonuçları
Tablo - XVII: APL (İşçi Başına) (Toplam) (1963-1998) Birim Kök Testi Sonuçları
146
Level - 1st Difference -
Lag Trend and Level - Level - Trend and %1 Critical %5 Critical %10 Critical Seriler Seriler Sayısı Intercept Intercept None Intercept Value Value Value Prob.
2 İMALAT SANAYİİ 2 -3,633268 -4,262735 -3,552973 -3,209642 0,042120 Gıda 2 -4,299333 -4,262735 -3,552973 -3,209642 0,009221 İçki 1 -3,092827 -3,639407 -2,951125 -2,614300 0,036622 Tütün 1 -3,060790 -3,639407 -2,951125 -2,614300 0,039323 Dokuma 2 -3,761838 -4,262735 -3,552973 -3,209642 0,031824 Kundura 1 -3,844314 -4,252879 -3,548490 -3,207094 0,026125 Ağaç 2 -3,742991 -4,262735 -3,552973 -3,209642 0,033227 Kağıt 2 -3,153552 -3,646342 -2,954021 -2,615817 0,032228 Matbaacılık 4 -3,982453 -4,284580 -3,562882 -3,215267 0,020131 Kimya 0 -4,246789 -4,252879 -3,548490 -3,207094 0,010132 Petrol ve kömür 2 -3,290540 -3,646342 -2,954021 -2,615817 0,023533 Metalden gayri 3 -4,447708 -4,273277 -3,557759 -3,212361 0,006634 Metal 2 -3,810102 -4,262735 -3,552973 -3,209642 0,028635 Madeni eşya 0 -7,252032 -4,252879 -3,548490 -3,207094 0,000036 Makine 0 -6,023937 -4,252879 -3,548490 -3,207094 0,000137 Elektrik makinaları 0 -3,591611 -4,243644 -3,544284 -3,204699 0,045238 Taşıt araçları 0 -5,557970 -4,252879 -3,548490 -3,207094 0,0003
Level - 1st Difference -
Lag Trend and Level - Level - Trend and %1 Critical %5 Critical %10 Critical Seriler Seriler Sayısı Intercept Intercept None Intercept Value Value Value Prob.
2 İMALAT SANAYİİ 1 -5,458538 -4,262735 -3,552973 -3,209642 0,000520 Gıda 0 -6,535434 -4,252879 -3,548490 -3,207094 0,000021 İçki 0 -5,739931 -4,243644 -3,544284 -3,204699 0,000222 Tütün 0 -6,534283 -4,252879 -3,548490 -3,207094 0,000023 Dokuma 2 -5,304889 -4,273277 -3,557759 -3,212361 0,000824 Kundura 0 -3,040239 -3,632900 -2,948404 -2,612874 0,040925 Ağaç 0 -3,557602 -4,243644 -3,544284 -3,204699 0,048627 Kağıt 0 -4,314370 -4,243644 -3,544284 -3,204699 0,008428 Matbaacılık 0 -3,112059 -3,632900 -2,948404 -2,612874 0,034831 Kimya 0 -6,481946 -4,252879 -3,548490 -3,207094 0,000032 Petrol ve kömür 0 -6,877703 -4,252879 -3,548490 -3,207094 0,000033 Metalden gayri 2 -3,522225 -4,262735 -3,552973 -3,209642 0,053334 Metal 3 -4,256374 -4,284580 -3,562882 -3,215267 0,010735 Madeni eşya 4 -4,138959 -4,284580 -3,562882 -3,215267 0,014136 Makine 0 -6,001146 -4,252879 -3,548490 -3,207094 0,000137 Elektrik makinaları 0 -8,645508 -4,252879 -3,548490 -3,207094 0,000038 Taşıt araçları 1 -3,656995 -4,252879 -3,548490 -3,207094 0,0396
Tablo - XVIII: İşçi Başına Sabit Ücretler (Kamu) (1963-1998) Birim Kök Testi Sonuçları
Tablo - XIX: APL (İşçi Başına) (Kamu) (1963-1998) Birim Kök Testi Sonuçları
147
Level - 1st Difference -
Lag Trend and Level - Level - Trend and %1 Critical %5 Critical %10 Critical Seriler Seriler Sayısı Intercept Intercept None Intercept Value Value Value Prob.
2 İMALAT SANAYİİ 2 -2,939693 -3,646342 -2,954021 -2,615817 0,051620 Gıda 0 -6,190169 -4,252879 -3,548490 -3,207094 0,000121 İçki 0 -7,161959 -4,252879 -3,548490 -3,207094 0,000022 Tütün 0 -6,623759 -4,252879 -3,548490 -3,207094 0,000023 Dokuma 0 -8,156585 -4,252879 -3,548490 -3,207094 0,000024 Kundura 0 -3,854956 -4,243644 -3,544284 -3,204699 0,025125 Ağaç 0 -7,676229 -4,252879 -3,548490 -3,207094 0,000026 Mobilya 0 -4,983833 -4,243644 -3,544284 -3,204699 0,001527 Kağıt 0 -6,036640 -4,252879 -3,548490 -3,207094 0,000128 Matbaacılık 0 -6,592664 -4,252879 -3,548490 -3,207094 0,000029 Kürk ve deri 1 -6,418041 -4,262735 -3,552973 -3,209642 0,000030 Kauçuk 1 -3,290864 -3,639407 -2,951125 -2,614300 0,023231 Kimya 0 -5,632354 -4,252879 -3,548490 -3,207094 0,000332 Petrol ve kömür 1 -5,362094 -4,262735 -3,552973 -3,209642 0,000633 Metalden gayri 1 -3,038652 -3,639407 -2,951125 -2,614300 0,041334 Metal 1 -2,983045 -3,639407 -2,951125 -2,614300 0,046735 Madeni eşya 1 -3,125305 -3,639407 -2,951125 -2,614300 0,034036 Makine 2 -3,562527 -3,646342 -2,954021 -2,615817 0,012337 Elektrik makinaları 0 -5,791301 -4,252879 -3,548490 -3,207094 0,000238 Taşıt araçları 0 -5,075055 -4,252879 -3,548490 -3,207094 0,001239 Muhtelif 0 -3,588095 -4,243644 -3,544284 -3,204699 0,0455
Level - 1st Difference -
Lag Trend and Level - Level - Trend and %1 Critical %5 Critical %10 Critical Seriler Seriler Sayısı Intercept Intercept None Intercept Value Value Value Prob.
2 İMALAT SANAYİİ 1 -4,647269 -4,262735 -3,552973 -3,209642 0,003920 Gıda 0 -3,791653 -4,252879 -3,548490 -3,207094 0,029421 İçki 0 -6,821285 -4,252879 -3,548490 -3,207094 0,000022 Tütün 0 -3,639344 -4,243644 -3,544284 -3,204699 0,040723 Dokuma 0 -5,103766 -4,252879 -3,548490 -3,207094 0,001224 Kundura 0 -4,476442 -4,243644 -3,544284 -3,204699 0,005625 Ağaç 0 -11,917670 -4,252879 -3,548490 -3,207094 0,000026 Mobilya 0 -7,061711 -4,252879 -3,548490 -3,207094 0,000027 Kağıt 0 -6,595984 -4,252879 -3,548490 -3,207094 0,000028 Matbaacılık 0 -3,857791 -4,243644 -3,544284 -3,204699 0,025029 Kürk ve deri 0 -5,544803 -4,252879 -3,548490 -3,207094 0,000430 Kauçuk 0 -3,730579 -4,252879 -3,548490 -3,207094 0,033731 Kimya 0 -4,606102 -4,252879 -3,548490 -3,207094 0,004232 Petrol ve kömür 0 -4,129905 -4,243644 -3,544284 -3,204699 0,013233 Metalden gayri 0 -4,259956 -4,252879 -3,548490 -3,207094 0,009834 Metal 1 -5,418674 -4,262735 -3,552973 -3,209642 0,000535 Madeni eşya 0 -4,510773 -4,252879 -3,548490 -3,207094 0,005336 Makine 0 -5,102488 -4,252879 -3,548490 -3,207094 0,001237 Elektrik makinaları 3 -4,998833 -4,284580 -3,562882 -3,215267 0,001838 Taşıt araçları 0 -6,879384 -4,252879 -3,548490 -3,207094 0,000039 Muhtelif 4 -4,261964 -4,296729 -3,568379 -3,218382 0,0108
Tablo - XX: İşçi Başına Sabit Ücretler (Özel) (1963-1998) Birim Kök Testi Sonuçları
Tablo - XXI: APL (İşçi Başına) (Özel) (1963-1998) Birim Kök Testi Sonuçları
(Tablo – XXII) 148
Tablo - XXII: Granger Nedensellik Testi Sonuçları
Tablolarda; (*), (**) ve (***) işaretleri, % 1, % 5 ve % 10 önemlilik düzeyini ifade eder.
Tablolardaki çeşitli kısaltmaların açılımı ise, aşağıdaki gibidir.
SUTI: Saat Başına Sabit Ücretler (Toplam) (1987 = 100)
SATI: Saat Başına Emeğin Ortalama Ürünü (APLs) (Toplam)
DSUTI: 1. Farkı Alınmış Saat Başına Sabit Ücretler (Toplam) (1987 = 100)
DSATI: 1. Farkı Alınmış Saat Başına Emeğin Ortalama Ürünü (APLs) (Toplam)
SUKI: Saat Başına Sabit Ücretler (Kamu) (1987 = 100)
SAKI: Saat Başına Emeğin Ortalama Ürünü (APLs) (Kamu)
DSUKI: 1. Farkı Alınmış Saat Başına Sabit Ücretler (Kamu) (1987 = 100)
DSAKI: 1. Farkı Alınmış Saat Başına Emeğin Ortalama Ürünü (APLs) (Kamu)
SUOI: Saat Başına Sabit Ücretler (Özel) (1987 = 100)
SAOI: Saat Başına Emeğin Ortalama Ürünü (APLs) (Özel)
DSUOI: 1. Farkı Alınmış Saat Başına Sabit Ücretler (Özel) (1987 = 100)
DSAOI: 1. Farkı Alınmış Saat Başına Emeğin Ortalama Ürünü (APLs) (Özel)
IUTI: İşçi Başına Sabit Ücretler (Toplam) (1987 = 100)
IATI: İşçi Başına Emeğin Ortalama Ürünü (APLi) (Toplam)
DIUTI: 1. Farkı Alınmış İşçi Başına Sabit Ücretler (Toplam) (1987 = 100)
DIATI: 1. Farkı Alınmış İşçi Başına Emeğin Ortalama Ürünü (APLi) (Toplam)
IUKI: İşçi Başına Sabit Ücretler (Kamu) (1987 = 100)
IAKI: İşçi Başına Emeğin Ortalama Ürünü (APLi) (Kamu)
DIUKI: 1. Farkı Alınmış İşçi Başına Sabit Ücretler (Kamu) (1987 = 100)
DIAKI: 1. Farkı Alınmış İşçi Başına Emeğin Ortalama Ürünü (APLi) (Kamu)
IUOI: İşçi Başına Sabit Ücretler (Özel) (1987 = 100)
IAOI: İşçi Başına Emeğin Ortalama Ürünü (APLi) (Özel)
DIUOI: 1. Farkı Alınmış İşçi Başına Sabit Ücretler (Özel) (1987 = 100)
DIAOI: 1. Farkı Alınmış İşçi Başına Emeğin Ortalama Ürünü (APLi) (Özel)
(Tablo – XXII) 149
Saat Başına Sabit Ücretler (Toplam) (1987 = 100) -- Saat Başına Emeğin
Ortalama Ürünü (APLs) (Toplam)
SUTI -- SATI
DSUTI2 -- DSATI2 Örneklem: 1964 - 1998 (Yıllık Veriler)
H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık DSUTI2, DSATI2'nin nedenseli değildir Red (***) 1 34 3,97044 0,05517 Kabul 2 33 1,83308 0,17860 Kabul 3 32 1,58086 0,21891 Kabul 4 31 1,44252 0,25346 DSATI2, DSUTI2'nin nedenseli değildir Red (***) 1 34 3,12311 0,08703 Kabul 2 33 1,70730 0,19970 Kabul 3 32 1,15101 0,34800 Kabul 4 31 0,80932 0,53258
SUTI20 -- DSATI20 Örneklem: 1964 - 1998 (Yıllık Veriler)
H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık SUTI20, DSATI20'nin nedenseli değildir Kabul 1 34 0,38276 0,54065 Red (**) 2 33 3,81613 0,03423 Kabul 3 32 2,13838 0,12068 Kabul 4 31 1,69072 0,18800 DSATI20, SUTI20'nin nedenseli değildir Kabul 1 34 0,79230 0,38026 Kabul 2 33 1,15973 0,32818 Kabul 3 32 0,73044 0,54355 Kabul 4 31 0,80256 0,53659
SUTI21 -- SATI21 Örneklem: 1963 - 1998 (Yıllık Veriler)
H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık SUTI21, SATI21'in nedenseli değildir Kabul 1 35 2,74115 0,10757 Kabul 2 34 1,82519 0,17922 Kabul 3 33 1,99367 0,13964 Kabul 4 32 1,43909 0,25305 SATI21, SUTI21'in nedenseli değildir Kabul 1 35 0,34474 0,56122 Kabul 2 34 1,35404 0,27404 Kabul 3 33 0,62760 0,60370 Kabul 4 32 0,84521 0,51099
(Tablo – XXII) 150
DSUTI22 -- SATI22 Örneklem: 1964 - 1998 (Yıllık Veriler)
H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık DSUTI22, SATI22'nin nedenseli değildir Kabul 1 34 0,96477 0,33359 Red (***) 2 33 3,31363 0,05109 Red (***) 3 32 2,73307 0,06499 Red (**) 4 31 3,52454 0,02282 SATI22, DSUTI22'nin nedenseli değildir Kabul 1 34 0,75492 0,39160 Kabul 2 33 0,18203 0,83455 Kabul 3 32 0,20165 0,89426 Kabul 4 31 0,31898 0,86219
DSUTI23 -- DSATI23 Örneklem: 1964 - 1998 (Yıllık Veriler)
H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık DSUTI23, DSATI23'ün nedenseli değildir Kabul 1 34 0,48308 0,49221 Kabul 2 33 1,34292 0,27738 Red (*) 3 32 6,80485 0,00165 Red (**) 4 31 3,48673 0,02377 DSATI23, DSUTI23'ün nedenseli değildir Kabul 1 34 0,03766 0,84740 Kabul 2 33 0,17822 0,83770 Kabul 3 32 0,54493 0,65610 Kabul 4 31 0,41674 0,79474
SUTI24 -- SATI24 Örneklem: 1963 - 1998 (Yıllık Veriler)
H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık SUTI24, SATI24'ün nedenseli değildir Kabul 1 35 0,64198 0,42890 Kabul 2 34 0,06122 0,94074 Kabul 3 33 0,48176 0,69781 Kabul 4 32 2,06977 0,11783 SATI24, SUTI24'ün nedenseli değildir Red (**) 1 35 6,35842 0,01686 Red (**) 2 34 4,39934 0,02145 Red (***) 3 33 2,93556 0,05206 Kabul 4 32 1,61924 0,20333
(Tablo – XXII) 151
SUTI25 -- DSATI25 Örneklem: 1964 - 1998 (Yıllık Veriler)
H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık SUTI25, DSATI25'in nedenseli değildir Kabul 1 34 0,07144 0,79102 Kabul 2 33 0,39626 0,67655 Kabul 3 32 0,32225 0,80920 Kabul 4 31 0,23237 0,91717 DSATI25, SUTI25'in nedenseli değildir Kabul 1 34 0,73771 0,39699 Kabul 2 33 0,32991 0,72174 Kabul 3 32 0,33507 0,80008 Kabul 4 31 0,66799 0,62103
SUTI26 -- DSATI26 Örneklem: 1964 - 1998 (Yıllık Veriler)
H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık SUTI26, DSATI26'nın nedenseli değildir Kabul 1 34 1,01941 0,32047 Kabul 2 33 1,50359 0,23974 Kabul 3 32 1,16253 0,34372 Kabul 4 31 1,81586 0,16174 DSATI26, SUTI26'nın nedenseli değildir Kabul 1 34 0,43085 0,51642 Kabul 2 33 1,33498 0,27940 Kabul 3 32 2,08326 0,12792 Kabul 4 31 1,04607 0,40623
DSUTI27 -- SATI27 Örneklem: 1964 - 1998 (Yıllık Veriler)
H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık DSUTI27, SATI27'nin nedenseli değildir Kabul 1 34 0,00209 0,96380 Kabul 2 33 0,05675 0,94494 Kabul 3 32 0,56898 0,64061 Kabul 4 31 0,40619 0,80215 SATI27, DSUTI27'nin nedenseli değildir Kabul 1 34 2,16613 0,15116 Kabul 2 33 1,18675 0,32010 Kabul 3 32 0,70367 0,55878 Kabul 4 31 0,54884 0,70179
(Tablo – XXII) 152
SUTI28 -- SATI28 Örneklem: 1963 - 1998 (Yıllık Veriler)
H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık SUTI28, SATI28'in nedenseli değildir Red (*) 1 35 9,49609 0,00421 Red (**) 2 34 4,86434 0,01508 Red (**) 3 33 4,54587 0,01087 Red (**) 4 32 3,16723 0,03272 SATI28, SUTI28'in nedenseli değildir Kabul 1 35 0,03191 0,85936 Kabul 2 34 0,15008 0,86130 Kabul 3 33 0,21087 0,88795 Kabul 4 32 0,47090 0,75654
SUTI29 -- DSATI29 Örneklem: 1964 - 1998 (Yıllık Veriler)
H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık SUTI29, DSATI29'un nedenseli değildir Kabul 1 34 1,99698 0,16758 Kabul 2 33 1,02377 0,37230 Kabul 3 32 0,60953 0,61508 Kabul 4 31 0,56081 0,69349 DSATI29, SUTI29'un nedenseli değildir Kabul 1 34 0,06311 0,80330 Kabul 2 33 0,30026 0,74298 Kabul 3 32 0,31152 0,81685 Kabul 4 31 0,54576 0,70394
SUTI30 -- DSATI30 Örneklem: 1964 - 1998 (Yıllık Veriler)
H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık SUTI30, DSATI30'un nedenseli değildir Kabul 1 34 0,18231 0,67235 Kabul 2 33 0,71971 0,49568 Red (***) 3 32 2,93296 0,05303 Kabul 4 31 1,58825 0,21268 DSATI30, SUTI30'un nedenseli değildir Kabul 1 34 1,28551 0,26557 Kabul 2 33 0,27898 0,75863 Kabul 3 32 0,33639 0,79914 Kabul 4 31 0,44567 0,77434
(Tablo – XXII) 153
DSUTI31 -- DSATI31 Örneklem: 1964 - 1998 (Yıllık Veriler)
H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık DSUTI31, DSATI31'in nedenseli değildir Red (**) 1 34 5,73077 0,02291 Red (**) 2 33 4,75732 0,01665 Red (***) 3 32 2,77371 0,06235 Kabul 4 31 2,02936 0,12528 DSATI31, DSUTI31'in nedenseli değildir Kabul 1 34 0,24755 0,62231 Kabul 2 33 0,38798 0,68201 Kabul 3 32 0,19182 0,90097 Kabul 4 31 0,10011 0,98127
DSUTI32 -- SATI32 Örneklem: 1964 - 1998 (Yıllık Veriler)
H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık DSUTI32, SATI32'nin nedenseli değildir Kabul 1 34 1,27084 0,26826 Kabul 2 33 0,39439 0,67778 Kabul 3 32 0,28058 0,83889 Kabul 4 31 0,22635 0,92072 SATI32, DSUTI32'nin nedenseli değildir Kabul 1 34 0,04980 0,82488 Kabul 2 33 0,56339 0,57560 Kabul 3 32 1,02319 0,39914 Kabul 4 31 0,72913 0,58165
DSUTI33 -- DSATI33 Örneklem: 1964 - 1998 (Yıllık Veriler)
H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık DSUTI33, DSATI33'ün nedenseli değildir Kabul 1 34 2,03898 0,16331 Kabul 2 33 0,43022 0,65459 Kabul 3 32 0,84995 0,47975 Kabul 4 31 1,49240 0,23870 DSATI33, DSUTI33'ün nedenseli değildir Red (**) 1 34 7,39741 0,01061 Red (***) 2 33 3,28178 0,05243 Red (***) 3 32 2,80589 0,06033 Kabul 4 31 1,76039 0,17288
(Tablo – XXII) 154
SUTI34 -- DSATI34 Örneklem: 1964 - 1998 (Yıllık Veriler)
H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık SUTI34, DSATI34'ün nedenseli değildir Kabul 1 34 0,04733 0,82920 Kabul 2 33 0,30376 0,74044 Kabul 3 32 1,01170 0,40407 Kabul 4 31 1,16221 0,35433 DSATI34, SUTI34'ün nedenseli değildir Kabul 1 34 0,69072 0,41228 Kabul 2 33 1,46158 0,24902 Kabul 3 32 0,88168 0,46396 Kabul 4 31 0,81469 0,52940
SUTI35 -- DSATI35 Örneklem: 1964 - 1998 (Yıllık Veriler)
H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık SUTI35, DSATI35'in nedenseli değildir Kabul 1 34 0,17408 0,67939 Kabul 2 33 0,44260 0,64678 Kabul 3 32 1,00579 0,40663 Kabul 4 31 1,24666 0,32050 DSATI35, SUTI35'in nedenseli değildir Kabul 1 34 0,08590 0,77141 Kabul 2 33 0,25051 0,78013 Kabul 3 32 0,91607 0,44737 Kabul 4 31 0,97831 0,43952
DSUTI36 -- DSATI36 Örneklem: 1964 - 1998 (Yıllık Veriler)
H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık DSUTI36, DSATI36'nın nedenseli değildir Red (***) 1 34 3,61617 0,06655 Kabul 2 33 1,79243 0,18514 Kabul 3 32 1,51760 0,23436 Kabul 4 31 0,93359 0,46275 DSATI36, DSUTI36'nın nedenseli değildir Kabul 1 34 0,46646 0,49969 Kabul 2 33 1,12231 0,33973 Kabul 3 32 0,61131 0,61398 Kabul 4 31 1,09948 0,38157
(Tablo – XXII) 155
DSUTI37 -- DSATI37 Örneklem: 1964 - 1998 (Yıllık Veriler)
H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık DSUTI37, DSATI37'nin nedenseli değildir Red (**) 1 34 6,00740 0,02008 Red (***) 2 33 2,65742 0,08776 Kabul 3 32 1,93676 0,14947 Kabul 4 31 0,99107 0,43308 DSATI37, DSUTI37'nin nedenseli değildir Kabul 1 34 2,61502 0,11599 Red (***) 2 33 2,71345 0,08373 Kabul 3 32 2,00587 0,13887 Kabul 4 31 1,84402 0,15636
DSUTI38 -- DSATI38 Örneklem: 1964 - 1998 (Yıllık Veriler)
H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık DSUTI38, DSATI38'in nedenseli değildir Kabul 1 34 2,61176 0,11621 Red (***) 2 33 2,52594 0,09805 Kabul 3 32 1,40389 0,26495 Kabul 4 31 0,97016 0,44368 DSATI38, DSUTI38'in nedenseli değildir Kabul 1 34 0,03438 0,85411 Kabul 2 33 0,38615 0,68323 Kabul 3 32 0,40424 0,75123 Kabul 4 31 0,15909 0,95674
SUTI39 -- DSATI39 Örneklem: 1964 - 1998 (Yıllık Veriler)
H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık SUTI39, DSATI39'un nedenseli değildir Kabul 1 34 0,02105 0,88558 Kabul 2 33 0,65638 0,52652 Kabul 3 32 1,07906 0,37596 Kabul 4 31 0,65954 0,62659 DSATI39, SUTI39'un nedenseli değildir Kabul 1 34 1,79449 0,19012 Kabul 2 33 1,25476 0,30069 Kabul 3 32 1,16416 0,34312 Kabul 4 31 1,16530 0,35304
(Tablo – XXII) 156
Saat Başına Sabit Ücretler (Kamu) (1987 = 100) -- Saat Başına Emeğin Ortalama
Ürünü (APLs) (Kamu)
SUKI -- SAKI
DSUKI2 -- DSAKI2 Örneklem: 1964 - 1998 (Yıllık Veriler)
H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık DSUKI2, DSAKI2'nin nedenseli değildir Kabul 1 34 0,03790 0,84691 Kabul 2 33 0,20268 0,81772 Kabul 3 32 0,29936 0,82552 Kabul 4 31 0,62496 0,64965 DSAKI2, DSUKI2'nin nedenseli değildir Kabul 1 34 1,33715 0,25637 Kabul 2 33 0,75017 0,48154 Kabul 3 32 1,07814 0,37633 Kabul 4 31 1,10593 0,37868
DSUKI20 -- DSAKI20 Örneklem: 1964 - 1998 (Yıllık Veriler)
H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık DSUKI20, DSAKI20'nin nedenseli değildir Red (***) 1 34 3,63490 0,06589 Kabul 2 33 1,73551 0,19474 Kabul 3 32 1,16493 0,34283 Kabul 4 31 0,85295 0,50718 DSAKI20, DSUKI20'nin nedenseli değildir Kabul 1 34 0,82318 0,37125 Kabul 2 33 0,57371 0,56991 Kabul 3 32 0,61181 0,61367 Kabul 4 31 0,42899 0,78611
SUKI21 -- SAKI21 Örneklem: 1963 - 1998 (Yıllık Veriler)
H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık SUKI21, SAKI21'in nedenseli değildir Kabul 1 35 0,30410 0,58516 Kabul 2 34 1,67874 0,20424 Red (**) 3 33 3,21694 0,03915 Red (**) 4 32 3,04845 0,03742 SAKI21, SUKI21'in nedenseli değildir Kabul 1 35 1,62363 0,21176 Kabul 2 34 1,17038 0,32448 Kabul 3 33 0,87765 0,46542 Kabul 4 32 1,09313 0,38337
(Tablo – XXII) 157
SUKI22 -- DSAKI22 Örneklem: 1964 - 1998 (Yıllık Veriler)
H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık SUKI22, DSAKI22'nin nedenseli değildir Red (*) 1 34 9,16228 0,00494 Red (*) 2 33 9,71348 0,00062 Red (*) 3 32 6,37561 0,00233 Red (*) 4 31 4,62911 0,00729 DSAKI22, SUKI22'nin nedenseli değildir Kabul 1 34 0,71122 0,40550 Kabul 2 33 0,30471 0,73975 Kabul 3 32 0,40983 0,74732 Kabul 4 31 0,10750 0,97865
SUKI23 -- DSAKI23 Örneklem: 1964 - 1998 (Yıllık Veriler)
H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık SUKI23, DSAKI23'ün nedenseli değildir Red (**) 1 34 5,29981 0,02821 Kabul 2 33 2,20424 0,12912 Kabul 3 32 1,64725 0,20382 Kabul 4 31 2,14287 0,10946 DSAKI23, SUKI23'ün nedenseli değildir Kabul 1 34 0,03303 0,85698 Kabul 2 33 0,66335 0,52303 Kabul 3 32 0,52864 0,66672 Kabul 4 31 0,09118 0,98426
SUKI24 -- SAKI24 Örneklem: 1963 - 1998 (Yıllık Veriler)
H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık SUKI24, SAKI24'ün nedenseli değildir Kabul 1 35 0,00012 0,99124 Kabul 2 34 0,10541 0,90029 Kabul 3 33 0,24845 0,86169 Kabul 4 32 0,30784 0,86974 SAKI24, SUKI24'ün nedenseli değildir Kabul 1 35 0,13628 0,71444 Kabul 2 34 0,01385 0,98625 Kabul 3 33 0,59434 0,62434 Kabul 4 32 0,51452 0,72574
(Tablo – XXII) 158
DSUKI25 -- SAKI25 Örneklem: 1964 - 1998 (Yıllık Veriler)
H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık DSUKI25, SAKI25'in nedenseli değildir Red (***) 1 34 3,29663 0,07911 Red (**) 2 33 4,54624 0,01951 Red (***) 3 32 2,64298 0,07129 Kabul 4 31 2,09428 0,11596 SAKI25, DSUKI25'in nedenseli değildir Kabul 1 34 0,11786 0,73369 Kabul 2 33 0,06534 0,93689 Kabul 3 32 0,24394 0,86483 Kabul 4 31 0,19066 0,94072
SUKI27 -- SAKI27 Örneklem: 1963 - 1998 (Yıllık Veriler)
H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık SUKI27, SAKI27'nin nedenseli değildir Kabul 1 35 2,40570 0,13073 Kabul 2 34 1,71311 0,19805 Kabul 3 33 1,42012 0,25942 Kabul 4 32 1,06150 0,39795 SAKI27, SUKI27'nin nedenseli değildir Kabul 1 35 1,04188 0,31504 Kabul 2 34 0,71158 0,49924 Kabul 3 33 0,77331 0,51946 Kabul 4 32 0,80623 0,53386
DSUKI28 -- SAKI28 Örneklem: 1964 - 1998 (Yıllık Veriler)
H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık DSUKI28, SAKI28'in nedenseli değildir Kabul 1 34 0,16409 0,68820 Kabul 2 33 0,15639 0,85597 Kabul 3 32 0,46660 0,70819 Kabul 4 31 0,39650 0,80895 SAKI28, DSUKI28'in nedenseli değildir Kabul 1 34 0,19566 0,66131 Kabul 2 33 0,56632 0,57398 Kabul 3 32 0,95287 0,43023 Kabul 4 31 0,63983 0,63968
(Tablo – XXII) 159
SUKI31 -- DSAKI31 Örneklem: 1964 - 1998 (Yıllık Veriler)
H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık SUKI31, DSAKI31'in nedenseli değildir Red (***) 1 34 3,12281 0,08705 Kabul 2 33 1,48757 0,24323 Kabul 3 32 1,22476 0,32144 Kabul 4 31 1,39149 0,26949 DSAKI31, SUKI31'in nedenseli değildir Kabul 1 34 0,60743 0,44167 Kabul 2 33 0,53147 0,59355 Kabul 3 32 0,86694 0,47123 Kabul 4 31 1,62905 0,20248
DSUKI32 -- SAKI32 Örneklem: 1964 - 1998 (Yıllık Veriler)
H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık DSUKI32, SAKI32'nin nedenseli değildir Kabul 1 34 0,82687 0,37020 Kabul 2 33 1,07766 0,35409 Kabul 3 32 0,83475 0,48749 Kabul 4 31 0,58678 0,67559 SAKI32, DSUKI32'nin nedenseli değildir Kabul 1 34 0,83099 0,36902 Kabul 2 33 0,60652 0,55225 Kabul 3 32 0,65463 0,58758 Kabul 4 31 0,58636 0,67587
DSUKI33 -- DSAKI33 Örneklem: 1964 - 1998 (Yıllık Veriler)
H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık DSUKI33, DSAKI33'ün nedenseli değildir Kabul 1 34 1,17597 0,28654 Kabul 2 33 0,83987 0,44235 Kabul 3 32 0,45979 0,71283 Kabul 4 31 0,50284 0,73400 DSAKI33, DSUKI33'ün nedenseli değildir Kabul 1 34 0,15693 0,69472 Kabul 2 33 0,52141 0,59934 Kabul 3 32 0,36943 0,77570 Kabul 4 31 1,90672 0,14504
(Tablo – XXII) 160
SUKI34 -- SAKI34 Örneklem: 1963 - 1998 (Yıllık Veriler)
H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık SUKI34, SAKI34'ün nedenseli değildir Kabul 1 35 1,95605 0,17155 Kabul 2 34 0,89534 0,41946 Kabul 3 33 2,23302 0,10820 Kabul 4 32 1,63294 0,19998 SAKI34, SUKI34'ün nedenseli değildir Kabul 1 35 0,00196 0,96492 Kabul 2 34 0,36355 0,69833 Kabul 3 33 1,33949 0,28313 Kabul 4 32 0,81305 0,52980
DSUKI35 -- DSAKI35 Örneklem: 1964 - 1998 (Yıllık Veriler)
H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık DSUKI35, DSAKI35'in nedenseli değildir Kabul 1 34 0,07313 0,78863 Kabul 2 33 0,45636 0,63821 Kabul 3 32 0,76600 0,52385 Kabul 4 31 1,64408 0,19885 DSAKI35, DSUKI35'in nedenseli değildir Kabul 1 34 0,43901 0,51250 Kabul 2 33 0,69113 0,50935 Kabul 3 32 0,66399 0,58200 Kabul 4 31 0,62643 0,64866
DSUKI36 -- DSAKI36 Örneklem: 1964 - 1998 (Yıllık Veriler)
H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık DSUKI36, DSAKI36'nın nedenseli değildir Kabul 1 34 1,08091 0,30653 Kabul 2 33 0,28507 0,75412 Kabul 3 32 0,69880 0,56159 Kabul 4 31 0,31877 0,86233 DSAKI36, DSUKI36'nın nedenseli değildir Kabul 1 34 0,94871 0,33759 Kabul 2 33 2,35422 0,11349 Kabul 3 32 1,33942 0,28405 Kabul 4 31 0,80411 0,53567
(Tablo – XXII) 161
SUKI37 -- SAKI37 Örneklem: 1963 - 1998 (Yıllık Veriler)
H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık SUKI37, SAKI37'nin nedenseli değildir Kabul 1 35 0,65037 0,42593 Kabul 2 34 0,57551 0,56871 Kabul 3 33 0,28815 0,83352 Kabul 4 32 0,20754 0,93160 SAKI37, SUKI37'nin nedenseli değildir Kabul 1 35 0,07970 0,77953 Kabul 2 34 0,09581 0,90893 Kabul 3 33 0,03289 0,99180 Kabul 4 32 0,19638 0,93775
DSUKI38 -- DSAKI38 Örneklem: 1964 - 1998 (Yıllık Veriler)
H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık DSUKI38, DSAKI38'in nedenseli değildir Kabul 1 34 0,24841 0,62171 Kabul 2 33 1,54987 0,22994 Kabul 3 32 1,06757 0,38062 Kabul 4 31 0,86916 0,49799 DSAKI38, DSUKI38'in nedenseli değildir Kabul 1 34 0,05769 0,81177 Kabul 2 33 0,07051 0,93209 Kabul 3 32 0,27264 0,84453 Kabul 4 31 0,49868 0,73692
(Tablo – XXII) 162
Saat Başına Sabit Ücretler (Özel) (1987 = 100) -- Saat Başına Emeğin Ortalama
Ürünü (APLs) (Özel)
SUOI -- SAOI
DSUOI2 -- DSAOI2 Örneklem: 1964 - 1998 (Yıllık Veriler)
H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık DSUOI2, DSAOI2'nin nedenseli değildir Red (*) 1 34 7,64786 0,00949 Red (**) 2 33 5,00003 0,01391 Red (**) 3 32 3,52429 0,02948 Red (***) 4 31 2,28154 0,09292 DSAOI2, DSUOI2'nin nedenseli değildir Kabul 1 34 1,22985 0,27597 Kabul 2 33 1,04165 0,36615 Kabul 3 32 1,03068 0,39596 Kabul 4 31 0,37396 0,82466
DSUOI20 -- DSAOI20 Örneklem: 1964 - 1998 (Yıllık Veriler)
H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık DSUOI20, DSAOI20'nin nedenseli değildir Red (*) 1 34 13,0278 0,00107 Red (*) 2 33 7,55512 0,00238 Red (**) 3 32 4,49270 0,01181 Red (**) 4 31 4,14695 0,01185 DSAOI20, DSUOI20'nin nedenseli değildir Kabul 1 34 1,74659 0,19598 Kabul 2 33 1,09828 0,34738 Kabul 3 32 0,51563 0,67530 Kabul 4 31 1,04515 0,40666
SUOI21 -- SAOI21 Örneklem: 1963 - 1998 (Yıllık Veriler)
H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık SUOI21, SAOI21'in nedenseli değildir Red (***) 1 35 3,10619 0,08755 Kabul 2 34 2,13265 0,13674 Kabul 3 33 1,40364 0,26410 Kabul 4 32 1,35235 0,28106 SAOI21, SUOI21'in nedenseli değildir Kabul 1 35 0,77828 0,38425 Kabul 2 34 0,62460 0,54253 Kabul 3 33 0,32390 0,80803 Kabul 4 32 0,29969 0,87511
(Tablo – XXII) 163
DSUOI22 -- DSAOI22 Örneklem: 1964 - 1998 (Yıllık Veriler)
H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık DSUOI22, DSAOI22'nin nedenseli değildir Red (*) 1 34 9,80005 0,00379 Red (**) 2 33 4,54535 0,01952 Red (*) 3 32 4,90506 0,00814 Kabul 4 31 1,10934 0,37716 DSAOI22, DSUOI22'nin nedenseli değildir Red (**) 1 34 6,73658 0,01431 Red (**) 2 33 3,60622 0,04041 Red (***) 3 32 2,89198 0,05528 Kabul 4 31 0,72487 0,58434
DSUOI23 -- DSAOI23 Örneklem: 1964 - 1998 (Yıllık Veriler)
H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık DSUOI23, DSAOI23'ün nedenseli değildir Kabul 1 34 1,27922 0,26672 Red (***) 2 33 2,61360 0,09105 Red (*) 3 32 7,48268 0,00098 Red (**) 4 31 4,23086 0,01088 DSAOI23, DSUOI23'ün nedenseli değildir Kabul 1 34 0,01606 0,89997 Kabul 2 33 0,19794 0,82155 Kabul 3 32 0,57128 0,63914 Kabul 4 31 0,45122 0,77042
SUOI24 -- SAOI24 Örneklem: 1963 - 1998 (Yıllık Veriler)
H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık SUOI24, SAOI24'ün nedenseli değildir Kabul 1 35 0,06022 0,80771 Kabul 2 34 0,10900 0,89710 Kabul 3 33 0,77546 0,51830 Kabul 4 32 0,87455 0,49428 SAOI24, SUOI24'ün nedenseli değildir Red (**) 1 35 4,73811 0,03699 Red (**) 2 34 4,24331 0,02419 Red (**) 3 33 3,76083 0,02288 Red (***) 4 32 2,64165 0,05978
(Tablo – XXII) 164
SUOI25 -- DSAOI25 Örneklem: 1964 - 1998 (Yıllık Veriler)
H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık SUOI25, DSAOI25'in nedenseli değildir Kabul 1 34 1,96532 0,17088 Kabul 2 33 1,06290 0,35898 Kabul 3 32 1,17449 0,33932 Kabul 4 31 1,45476 0,24976 DSAOI25, SUOI25'in nedenseli değildir Kabul 1 34 0,62705 0,43446 Kabul 2 33 0,53802 0,58982 Kabul 3 32 0,26407 0,85061 Kabul 4 31 0,83603 0,51692
SUOI26 -- DSAOI26 Örneklem: 1964 - 1998 (Yıllık Veriler)
H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık SUOI26, DSAOI26'nın nedenseli değildir Kabul 1 34 2,63125 0,11491 Red (***) 2 33 3,04708 0,06349 Kabul 3 32 2,31175 0,10055 Kabul 4 31 1,44240 0,25350 DSAOI26, SUOI26'nın nedenseli değildir Kabul 1 34 0,14868 0,70243 Red (**) 2 33 3,68772 0,03788 Red (***) 3 32 2,79717 0,06087 Kabul 4 31 1,45518 0,24963
DSUOI27 -- DSAOI27 Örneklem: 1964 - 1998 (Yıllık Veriler)
H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık DSUOI27, DSAOI27'nin nedenseli değildir Kabul 1 34 1,23835 0,27434 Kabul 2 33 1,50120 0,24026 Red (***) 3 32 2,86322 0,05691 Kabul 4 31 1,76844 0,17122 DSAOI27, DSUOI27'nin nedenseli değildir Kabul 1 34 0,11175 0,74041 Kabul 2 33 0,07483 0,92809 Kabul 3 32 0,14014 0,93501 Kabul 4 31 0,12920 0,97016
(Tablo – XXII) 165
SUOI28 -- SAOI28 Örneklem: 1963 - 1998 (Yıllık Veriler)
H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık SUOI28, SAOI28'in nedenseli değildir Red (**) 1 35 5,56522 0,02459 Red (***) 2 34 2,81951 0,07604 Kabul 3 33 1,71668 0,18813 Kabul 4 32 1,36147 0,27799 SAOI28, SUOI28'in nedenseli değildir Kabul 1 35 0,12378 0,72727 Kabul 2 34 0,37776 0,68872 Kabul 3 33 0,77660 0,51768 Kabul 4 32 0,47367 0,75457
DSUOI29 -- DSAOI29 Örneklem: 1964 - 1998 (Yıllık Veriler)
H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık DSUOI29, DSAOI29'un nedenseli değildir Kabul 1 34 0,41732 0,52303 Kabul 2 33 0,39422 0,67789 Kabul 3 32 0,38177 0,76700 Kabul 4 31 0,80584 0,53464 DSAOI29, DSUOI29'un nedenseli değildir Kabul 1 34 0,11291 0,73911 Kabul 2 33 0,34529 0,71099 Kabul 3 32 0,51489 0,67578 Kabul 4 31 0,36317 0,83213
SUOI30 -- DSAOI30 Örneklem: 1964 - 1998 (Yıllık Veriler)
H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık SUOI30, DSAOI30'un nedenseli değildir Kabul 1 34 0,01210 0,91312 Kabul 2 33 1,19215 0,31851 Red (**) 3 32 3,10923 0,04441 Kabul 4 31 1,72059 0,18136 DSAOI30, SUOI30'un nedenseli değildir Kabul 1 34 0,84762 0,36434 Kabul 2 33 0,22708 0,79831 Kabul 3 32 0,32810 0,80504 Kabul 4 31 0,47448 0,75399
(Tablo – XXII) 166
DSUOI31 -- DSAOI31 Örneklem: 1964 - 1998 (Yıllık Veriler)
H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık DSUOI31, DSAOI31'in nedenseli değildir Red (*) 1 34 9,25567 0,00475 Red (*) 2 33 10,3939 0,00042 Red (*) 3 32 6,13257 0,00284 Red (*) 4 31 4,59130 0,00757 DSAOI31, DSUOI31'in nedenseli değildir Kabul 1 34 0,00610 0,93826 Kabul 2 33 0,36817 0,69530 Kabul 3 32 0,42602 0,73606 Kabul 4 31 0,26506 0,89722
DSUOI32 -- SAOI32 Örneklem: 1964 - 1998 (Yıllık Veriler)
H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık DSUOI32, SAOI32'nin nedenseli değildir Kabul 1 34 1,44053 0,23915 Kabul 2 33 0,60096 0,55521 Kabul 3 32 1,32460 0,28863 Kabul 4 31 0,99788 0,42967 SAOI32, DSUOI32'nin nedenseli değildir Red (***) 1 34 3,59297 0,06738 Red (***) 2 33 2,81619 0,07684 Kabul 3 32 1,64481 0,20435 Kabul 4 31 1,43681 0,25521
DSUOI33 -- DSAOI33 Örneklem: 1964 - 1998 (Yıllık Veriler)
H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık DSUOI33, DSAOI33'ün nedenseli değildir Kabul 1 34 1,70848 0,20080 Kabul 2 33 0,67161 0,51892 Kabul 3 32 0,56510 0,64309 Kabul 4 31 1,30395 0,29930 DSAOI33, DSUOI33'ün nedenseli değildir Red (*) 1 34 9,28000 0,00470 Red (**) 2 33 4,28568 0,02378 Red (**) 3 32 3,39332 0,03351 Red (***) 4 31 2,29366 0,09161
(Tablo – XXII) 167
SUOI34 -- DSAOI34 Örneklem: 1964 - 1998 (Yıllık Veriler)
H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık SUOI34, DSAOI34'ün nedenseli değildir Kabul 1 34 0,16250 0,68964 Kabul 2 33 2,40511 0,10866 Kabul 3 32 1,61655 0,21066 Kabul 4 31 0,91162 0,47453 DSAOI34, SUOI34'ün nedenseli değildir Kabul 1 34 0,00030 0,98628 Kabul 2 33 0,10224 0,90315 Kabul 3 32 0,16680 0,91775 Kabul 4 31 0,20153 0,93482
DSUOI35 -- DSAOI35 Örneklem: 1964 - 1998 (Yıllık Veriler)
H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık DSUOI35, DSAOI35'in nedenseli değildir Kabul 1 34 2,10946 0,15644 Kabul 2 33 1,91498 0,16615 Kabul 3 32 1,02215 0,39958 Kabul 4 31 1,33911 0,28697 DSAOI35, DSUOI35'in nedenseli değildir Kabul 1 34 2,20185 0,14794 Kabul 2 33 0,87120 0,42948 Kabul 3 32 1,58301 0,21841 Kabul 4 31 1,19464 0,34097
SUOI36 -- DSAOI36 Örneklem: 1964 - 1998 (Yıllık Veriler)
H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık SUOI36, DSAOI36'nın nedenseli değildir Kabul 1 34 1,88433 0,17969 Red (**) 2 33 3,36558 0,04899 Kabul 3 32 2,07406 0,12918 Kabul 4 31 1,36092 0,27956 DSAOI36, SUOI36'nın nedenseli değildir Kabul 1 34 0,18383 0,67107 Kabul 2 33 0,35193 0,70640 Kabul 3 32 0,14023 0,93495 Kabul 4 31 0,66046 0,62598
(Tablo – XXII) 168
DSUOI37 -- DSAOI37 Örneklem: 1964 - 1998 (Yıllık Veriler)
H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık DSUOI37, DSAOI37'nin nedenseli değildir Red (**) 1 34 5,70079 0,02324 Red (***) 2 33 2,99069 0,06650 Kabul 3 32 2,23114 0,10943 Kabul 4 31 1,13187 0,36728 DSAOI37, DSUOI37'nin nedenseli değildir Kabul 1 34 2,81844 0,10324 Red (***) 2 33 3,18753 0,05660 Kabul 3 32 2,10150 0,12548 Kabul 4 31 1,92009 0,14274
DSUOI38 -- DSAOI38 Örneklem: 1964 - 1998 (Yıllık Veriler)
H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık DSUOI38, DSAOI38'in nedenseli değildir Red (***) 1 34 3,64804 0,06543 Red (***) 2 33 3,00406 0,06577 Kabul 3 32 1,74562 0,18337 Kabul 4 31 1,33169 0,28953 DSAOI38, DSUOI38'in nedenseli değildir Kabul 1 34 0,03142 0,86046 Kabul 2 33 0,43703 0,65028 Kabul 3 32 0,14608 0,93123 Kabul 4 31 0,21215 0,92889
SUOI39 -- DSAOI39 Örneklem: 1964 - 1998 (Yıllık Veriler)
H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık SUOI39, DSAOI39'un nedenseli değildir Kabul 1 34 0,27755 0,60206 Kabul 2 33 0,49727 0,61346 Kabul 3 32 1,34274 0,28303 Kabul 4 31 0,66494 0,62303 DSAOI39, SUOI39'un nedenseli değildir Red (***) 1 34 2,88171 0,09961 Kabul 2 33 1,60757 0,21832 Kabul 3 32 1,30985 0,29326 Kabul 4 31 1,12903 0,36851
(Tablo – XXII) 169
İşçi Başına Sabit Ücretler (Toplam) (1987 = 100) -- İşçi Başına Emeğin Ortalama
Ürünü (APLi) (Toplam)
IUTI -- IATI
IUTI2 -- DIATI2 Örneklem: 1964 - 1998 (Yıllık Veriler)
H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık IUTI2, DIATI2'nin nedenseli değildir Kabul 1 34 0,00175 0,96693 Red (***) 2 33 2,62982 0,08982 Red (*) 3 32 4,80452 0,00890 Red (**) 4 31 3,33871 0,02792 DIATI2, IUTI2'nin nedenseli değildir Kabul 1 34 0,02045 0,88720 Kabul 2 33 0,43688 0,65038 Kabul 3 32 0,84441 0,48256 Kabul 4 31 0,40937 0,79992
IUTI20 -- DIATI20 Örneklem: 1964 - 1998 (Yıllık Veriler)
H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık IUTI20, DIATI20'nin nedenseli değildir Kabul 1 34 0,000089 0,99253 Kabul 2 33 1,78057 0,18710 Red (***) 3 32 2,38674 0,09297 Kabul 4 31 2,07146 0,11915 DIATI20, IUTI20'nin nedenseli değildir Kabul 1 34 1,63745 0,21017 Kabul 2 33 0,18920 0,82867 Kabul 3 32 0,17277 0,91379 Kabul 4 31 0,44886 0,77209
IUTI21 -- IATI21 Örneklem: 1963 - 1998 (Yıllık Veriler)
H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık IUTI21, IATI21'in nedenseli değildir Red (***) 1 35 3,14858 0,08551 Kabul 2 34 0,67082 0,51904 Kabul 3 33 0,62461 0,60553 Kabul 4 32 0,39257 0,81179 IATI21, IUTI21'in nedenseli değildir Kabul 1 35 0,74901 0,39323 Kabul 2 34 0,66588 0,52150 Kabul 3 33 0,97846 0,41804 Kabul 4 32 0,82653 0,52186
(Tablo – XXII) 170
IUTI22 -- IATI22 Örneklem: 1963 - 1998 (Yıllık Veriler)
H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık IUTI22, IATI22'nin nedenseli değildir Kabul 1 35 0,08529 0,77214 Kabul 2 34 0,67807 0,51546 Kabul 3 33 1,49857 0,23825 Kabul 4 32 0,94729 0,45471 IATI22, IUTI22'nin nedenseli değildir Kabul 1 35 1,95038 0,17216 Kabul 2 34 1,53363 0,23274 Kabul 3 33 0,96421 0,42446 Kabul 4 32 0,66080 0,62548
DIUTI23 -- DIATI23 Örneklem: 1964 - 1998 (Yıllık Veriler)
H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık DIUTI23, DIATI23'ün nedenseli değildir Red (**) 1 34 5,16878 0,03007 Red (*) 2 33 7,31502 0,00278 Red (*) 3 32 8,12770 0,00060 Red (*) 4 31 5,27991 0,00390 DIATI23, DIUTI23'ün nedenseli değildir Kabul 1 34 0,02852 0,86700 Kabul 2 33 0,22595 0,79920 Kabul 3 32 0,33190 0,80233 Kabul 4 31 0,54289 0,70594
IUTI24 -- IATI24 Örneklem: 1963 - 1998 (Yıllık Veriler)
H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık IUTI24, IATI24'ün nedenseli değildir Kabul 1 35 1,11215 0,29951 Kabul 2 34 0,43711 0,65008 Kabul 3 33 0,35315 0,78721 Kabul 4 32 0,88113 0,49059 IATI24, IUTI24'ün nedenseli değildir Red (*) 1 35 8,41532 0,00668 Red (*) 2 34 6,05348 0,00635 Red (***) 3 33 2,88471 0,05484 Kabul 4 32 1,98642 0,13028
(Tablo – XXII) 171
IUTI25 -- DIATI25 Örneklem: 1964 - 1998 (Yıllık Veriler)
H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık IUTI25, DIATI25'in nedenseli değildir Kabul 1 34 0,25738 0,61552 Kabul 2 33 0,28024 0,75770 Kabul 3 32 1,13594 0,35369 Kabul 4 31 0,74146 0,57391 DIATI25, IUTI25'in nedenseli değildir Kabul 1 34 0,02804 0,86809 Kabul 2 33 0,06097 0,94097 Kabul 3 32 0,54785 0,65420 Kabul 4 31 0,86990 0,49757
IUTI26 -- DIATI26 Örneklem: 1964 - 1998 (Yıllık Veriler)
H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık IUTI26, DIATI26'nın nedenseli değildir Kabul 1 34 1,37386 0,25008 Kabul 2 33 2,34818 0,11408 Kabul 3 32 1,56252 0,22328 Red (***) 4 31 2,25001 0,09644 DIATI26, IUTI26'nın nedenseli değildir Kabul 1 34 1,60296 0,21492 Kabul 2 33 0,95439 0,39722 Kabul 3 32 1,28892 0,29995 Kabul 4 31 0,68785 0,60806
IUTI27 -- DIATI27 Örneklem: 1964 - 1998 (Yıllık Veriler)
H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık IUTI27, DIATI27'nin nedenseli değildir Kabul 1 34 0,11463 0,73721 Red (*) 2 33 6,82247 0,00386 Red (**) 3 32 4,13925 0,01638 Red (**) 4 31 3,17999 0,03325 DIATI27, IUTI27'nin nedenseli değildir Kabul 1 34 2,63845 0,11443 Kabul 2 33 0,90964 0,41424 Kabul 3 32 0,16580 0,91841 Kabul 4 31 0,09157 0,98413
(Tablo – XXII) 172
IUTI28 -- IATI28 Örneklem: 1963 - 1998 (Yıllık Veriler)
H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık IUTI28, IATI28'in nedenseli değildir Red (**) 1 35 5,28260 0,02822 Red (***) 2 34 2,98777 0,06610 Kabul 3 33 2,01045 0,13715 Kabul 4 32 1,08389 0,38758 IATI28, IUTI28'in nedenseli değildir Kabul 1 35 0,73066 0,39902 Kabul 2 34 0,40627 0,66986 Kabul 3 33 0,91436 0,44762 Kabul 4 32 0,45703 0,76635
DIUTI29 -- DIATI29 Örneklem: 1964 - 1998 (Yıllık Veriler)
H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık DIUTI29, DIATI29'un nedenseli değildir Kabul 1 34 1,98037 0,16930 Kabul 2 33 0,60924 0,55081 Kabul 3 32 0,48582 0,69518 Kabul 4 31 0,45149 0,77022 DIATI29, DIUTI29'un nedenseli değildir Red (**) 1 34 4,19119 0,04919 Kabul 2 33 1,20763 0,31400 Kabul 3 32 1,08008 0,37555 Kabul 4 31 1,02228 0,41766
IUTI30 -- DIATI30 Örneklem: 1964 - 1998 (Yıllık Veriler)
H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık IUTI30, DIATI30'un nedenseli değildir Kabul 1 34 0,00452 0,94682 Red (**) 2 33 3,44230 0,04606 Red (**) 3 32 4,08795 0,01719 Red (***) 4 31 2,33991 0,08676 DIATI30, IUTI30'un nedenseli değildir Kabul 1 34 0,70651 0,40704 Kabul 2 33 0,09763 0,90729 Kabul 3 32 0,26791 0,84789 Kabul 4 31 0,75378 0,56625
(Tablo – XXII) 173
DIUTI31 -- DIATI31 Örneklem: 1964 - 1998 (Yıllık Veriler)
H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık DIUTI31, DIATI31'in nedenseli değildir Red (**) 1 34 5,03996 0,03204 Red (*) 2 33 7,11254 0,00318 Red (**) 3 32 4,24428 0,01485 Red (**) 4 31 3,12975 0,03516 DIATI31, DIUTI31'in nedenseli değildir Kabul 1 34 0,28564 0,59684 Kabul 2 33 1,06963 0,35674 Kabul 3 32 1,00968 0,40494 Kabul 4 31 1,13073 0,36777
IUTI32 -- DIATI32 Örneklem: 1964 - 1998 (Yıllık Veriler)
H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık IUTI32, DIATI32'nin nedenseli değildir Kabul 1 34 0,58341 0,45075 Kabul 2 33 0,34294 0,71262 Kabul 3 32 0,28323 0,83700 Kabul 4 31 0,12563 0,97163 DIATI32, IUTI32'nin nedenseli değildir Kabul 1 34 0,79816 0,37853 Kabul 2 33 0,48122 0,62305 Kabul 3 32 1,14709 0,34947 Kabul 4 31 0,56321 0,69183
IUTI33 -- DIATI33 Örneklem: 1964 - 1998 (Yıllık Veriler)
H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık IUTI33, DIATI33'ün nedenseli değildir Kabul 1 34 1,78933 0,19074 Kabul 2 33 1,90595 0,16748 Kabul 3 32 1,14306 0,35099 Kabul 4 31 1,07384 0,39323 DIATI33, IUTI33'ün nedenseli değildir Kabul 1 34 1,28685 0,26533 Kabul 2 33 1,71595 0,19816 Kabul 3 32 0,99009 0,41350 Kabul 4 31 0,86644 0,49952
(Tablo – XXII) 174
IUTI34 -- DIATI34 Örneklem: 1964 - 1998 (Yıllık Veriler)
H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık IUTI34, DIATI34'ün nedenseli değildir Kabul 1 34 0,71187 0,40529 Kabul 2 33 1,88002 0,17135 Red (***) 3 32 2,42511 0,08932 Kabul 4 31 1,82284 0,16039 DIATI34, IUTI34'ün nedenseli değildir Kabul 1 34 2,55233 0,12028 Red (***) 2 33 2,54171 0,09675 Red (***) 3 32 2,61346 0,07349 Red (***) 4 31 2,51582 0,07066
IUTI35 -- DIATI35 Örneklem: 1964 - 1998 (Yıllık Veriler)
H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık IUTI35, DIATI35'in nedenseli değildir Kabul 1 34 0,06916 0,79431 Kabul 2 33 0,51717 0,60179 Kabul 3 32 1,08573 0,37328 Kabul 4 31 1,18225 0,34602 DIATI35, IUTI35'in nedenseli değildir Kabul 1 34 0,01390 0,90691 Kabul 2 33 0,44466 0,64549 Kabul 3 32 1,11962 0,35995 Kabul 4 31 0,81289 0,53046
IUTI36 -- DIATI36 Örneklem: 1964 - 1998 (Yıllık Veriler)
H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık IUTI36, DIATI36'nın nedenseli değildir Kabul 1 34 1,88421 0,17971 Kabul 2 33 2,36033 0,11290 Kabul 3 32 2,05692 0,13154 Kabul 4 31 1,25558 0,31711 DIATI36, IUTI36'nın nedenseli değildir Kabul 1 34 0,35477 0,55575 Kabul 2 33 0,59835 0,55660 Kabul 3 32 0,49678 0,68783 Kabul 4 31 0,79195 0,54295
(Tablo – XXII) 175
DIUTI37 -- DIATI37 Örneklem: 1964 - 1998 (Yıllık Veriler)
H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık DIUTI37, DIATI37'nin nedenseli değildir Red (**) 1 34 5,79283 0,02224 Red (**) 2 33 4,32840 0,02302 Red (**) 3 32 3,78929 0,02282 Red (**) 4 31 3,20836 0,03223 DIATI37, DIUTI37'nin nedenseli değildir Red (***) 1 34 3,53819 0,06939 Red (**) 2 33 4,69940 0,01739 Kabul 3 32 2,06609 0,13027 Kabul 4 31 2,06182 0,12053
DIUTI38 -- DIATI38 Örneklem: 1964 - 1998 (Yıllık Veriler)
H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık DIUTI38, DIATI38'in nedenseli değildir Red (***) 1 34 3,63663 0,06583 Red (**) 2 33 4,59653 0,01878 Red (***) 3 32 2,69779 0,06738 Kabul 4 31 1,96018 0,13606 DIATI38, DIUTI38'in nedenseli değildir Kabul 1 34 0,84310 0,36560 Kabul 2 33 0,60512 0,55300 Kabul 3 32 1,06826 0,38034 Kabul 4 31 0,76079 0,56191
IUTI39 -- DIATI39 Örneklem: 1964 - 1998 (Yıllık Veriler)
H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık IUTI39, DIATI39'un nedenseli değildir Kabul 1 34 2,57601 0,11864 Kabul 2 33 0,51200 0,60480 Kabul 3 32 0,86742 0,47100 Kabul 4 31 0,42042 0,79215 DIATI39, IUTI39'un nedenseli değildir Red (***) 1 34 3,33625 0,07741 Kabul 2 33 1,38382 0,26723 Kabul 3 32 1,83748 0,16619 Kabul 4 31 0,72237 0,58592
(Tablo – XXII) 176
İşçi Başına Sabit Ücretler (Kamu) (1987 = 100) -- İşçi Başına Emeğin Ortalama
Ürünü (APLi) (Kamu)
IUKI -- IAKI
IUKI2 -- DIAKI2 Örneklem: 1964 - 1998 (Yıllık Veriler)
H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık IUKI2, DIAKI2'nin nedenseli değildir Kabul 1 34 0,71486 0,40432 Kabul 2 33 0,89808 0,41876 Kabul 3 32 0,62224 0,60724 Kabul 4 31 0,87176 0,49653 DIAKI2, IUKI2'nin nedenseli değildir Kabul 1 34 0,50686 0,48183 Kabul 2 33 0,54593 0,58535 Kabul 3 32 0,84821 0,48063 Kabul 4 31 0,73981 0,57494
IUKI20 -- DIAKI20 Örneklem: 1964 - 1998 (Yıllık Veriler)
H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık IUKI20, DIAKI20'nin nedenseli değildir Kabul 1 34 0,06166 0,80553 Kabul 2 33 0,72372 0,49379 Red (**) 3 32 3,32516 0,03584 Red (***) 4 31 2,76310 0,05315 DIAKI20, IUKI20'nin nedenseli değildir Kabul 1 34 0,99434 0,32640 Kabul 2 33 0,32102 0,72804 Kabul 3 32 0,44179 0,72516 Kabul 4 31 1,51193 0,23316
IUKI21 -- IAKI21 Örneklem: 1963 - 1998 (Yıllık Veriler)
H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık IUKI21, IAKI21'in nedenseli değildir Kabul 1 35 0,35807 0,55379 Kabul 2 34 0,47771 0,62499 Kabul 3 33 1,32270 0,28834 Kabul 4 32 1,89907 0,14478 IAKI21, IUKI21'in nedenseli değildir Red (**) 1 35 4,26718 0,04703 Red (***) 2 34 2,96002 0,06764 Red (***) 3 33 2,64231 0,07042 Kabul 4 32 1,68069 0,18870
(Tablo – XXII) 177
IUKI22 -- DIAKI22 Örneklem: 1964 - 1998 (Yıllık Veriler)
H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık IUKI22, DIAKI22'nin nedenseli değildir Red (**) 1 34 4,32333 0,04596 Red (**) 2 33 4,45781 0,02086 Red (**) 3 32 3,03393 0,04790 Kabul 4 31 2,17455 0,10543 DIAKI22, IUKI22'nin nedenseli değildir Kabul 1 34 0,66240 0,42192 Kabul 2 33 0,90940 0,41433 Kabul 3 32 0,73730 0,53970 Kabul 4 31 0,46663 0,75953
IUKI23 -- DIAKI23 Örneklem: 1964 - 1998 (Yıllık Veriler)
H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık IUKI23, DIAKI23'ün nedenseli değildir Kabul 1 34 0,04113 0,84062 Kabul 2 33 0,18267 0,83403 Kabul 3 32 1,41606 0,26150 Kabul 4 31 1,40366 0,26558 DIAKI23, IUKI23'ün nedenseli değildir Red (***) 1 34 3,46692 0,07211 Kabul 2 33 1,94704 0,16154 Kabul 3 32 1,72296 0,18789 Kabul 4 31 1,23252 0,32595
IUKI24 -- IAKI24 Örneklem: 1963 - 1998 (Yıllık Veriler)
H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık IUKI24, IAKI24'ün nedenseli değildir Kabul 1 35 1,37113 0,25026 Kabul 2 34 0,68040 0,51432 Kabul 3 33 0,54786 0,65402 Kabul 4 32 0,48662 0,74542 IAKI24, IUKI24'ün nedenseli değildir Kabul 1 35 1,77929 0,19165 Kabul 2 34 1,75062 0,19152 Kabul 3 33 1,31443 0,29093 Kabul 4 32 0,82929 0,52024
(Tablo – XXII) 178
IUKI25 -- IAKI25 Örneklem: 1963 - 1998 (Yıllık Veriler)
H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık IUKI25, IAKI25'in nedenseli değildir Kabul 1 35 1,57969 0,21790 Red (***) 2 34 2,57343 0,09358 Red (**) 3 33 3,01928 0,04780 Red (**) 4 32 3,42494 0,02454 IAKI25, IUKI25'in nedenseli değildir Kabul 1 35 1,09993 0,30214 Kabul 2 34 0,86540 0,43147 Kabul 3 33 0,96235 0,42530 Kabul 4 32 1,65726 0,19415
IUKI27 -- IAKI27 Örneklem: 1963 - 1998 (Yıllık Veriler)
H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık IUKI27, IAKI27'nin nedenseli değildir Kabul 1 35 1,25537 0,27087 Red (***) 2 34 2,86826 0,07301 Red (***) 3 33 2,32834 0,09782 Red (**) 4 32 3,80180 0,01628 IAKI27, IUKI27'nin nedenseli değildir Kabul 1 35 2,66870 0,11214 Kabul 2 34 1,32266 0,28202 Kabul 3 33 0,38610 0,76391 Kabul 4 32 0,28046 0,88759
IUKI28 -- IAKI28 Örneklem: 1963 - 1998 (Yıllık Veriler)
H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık IUKI28, IAKI28'in nedenseli değildir Red (***) 1 35 4,13357 0,05041 Red (***) 2 34 2,93280 0,06919 Kabul 3 33 1,96421 0,14412 Kabul 4 32 1,56823 0,21634 IAKI28, IUKI28'in nedenseli değildir Kabul 1 35 2,14187 0,15308 Kabul 2 34 1,68799 0,20255 Red (***) 3 33 2,37861 0,09277 Red (***) 4 32 2,41954 0,07761
(Tablo – XXII) 179
IUKI32 -- DIAKI32 Örneklem: 1964 - 1998 (Yıllık Veriler)
H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık IUKI32, DIAKI32'nin nedenseli değildir Kabul 1 34 1,55781 0,22133 Kabul 2 33 0,91862 0,41076 Kabul 3 32 0,70153 0,56001 Kabul 4 31 0,87088 0,49702 DIAKI32, IUKI32'nin nedenseli değildir Kabul 1 34 0,83973 0,36655 Kabul 2 33 0,73415 0,48892 Kabul 3 32 1,44325 0,25393 Kabul 4 31 1,18366 0,34544
IUKI33 -- IAKI33 Örneklem: 1963 - 1998 (Yıllık Veriler)
H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık IUKI33, IAKI33'ün nedenseli değildir Kabul 1 35 0,22338 0,63968 Kabul 2 34 1,54348 0,23068 Kabul 3 33 0,84572 0,48141 Kabul 4 32 0,68300 0,61089 IAKI33, IUKI33'ün nedenseli değildir Kabul 1 35 1,58643 0,21695 Kabul 2 34 0,77957 0,46798 Kabul 3 33 0,87815 0,46517 Kabul 4 32 1,03030 0,41281
IUKI34 -- DIAKI34 Örneklem: 1964 - 1998 (Yıllık Veriler)
H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık IUKI34, DIAKI34'ün nedenseli değildir Kabul 1 34 0,23984 0,62777 Kabul 2 33 0,56817 0,57296 Kabul 3 32 0,43000 0,73330 Kabul 4 31 0,35817 0,83557 DIAKI34, IUKI34'ün nedenseli değildir Red (**) 1 34 4,57277 0,04047 Red (***) 2 33 3,20660 0,05573 Kabul 3 32 2,17547 0,11604 Red (***) 4 31 2,60415 0,06379
(Tablo – XXII) 180
DIUKI35 -- IAKI35 Örneklem: 1964 - 1998 (Yıllık Veriler)
H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık DIUKI35, IAKI35'in nedenseli değildir Kabul 1 34 0,61297 0,43961 Kabul 2 33 0,08226 0,92125 Kabul 3 32 1,18260 0,33637 Kabul 4 31 0,85433 0,50639 IAKI35, DIUKI35'in nedenseli değildir Kabul 1 34 1,44772 0,23800 Kabul 2 33 2,39174 0,10991 Kabul 3 32 1,77376 0,17792 Kabul 4 31 1,20984 0,33486
DIUKI36 -- DIAKI36 Örneklem: 1964 - 1998 (Yıllık Veriler)
H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık DIUKI36, DIAKI36'nın nedenseli değildir Kabul 1 34 1,31351 0,26053 Kabul 2 33 0,90007 0,41798 Kabul 3 32 0,52314 0,67034 Kabul 4 31 0,36586 0,83027 DIAKI36, DIUKI36'nın nedenseli değildir Kabul 1 34 0,09346 0,76186 Kabul 2 33 0,90306 0,41681 Kabul 3 32 0,69043 0,56645 Kabul 4 31 1,67200 0,19228
IUKI37 -- DIAKI37 Örneklem: 1964 - 1998 (Yıllık Veriler)
H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık IUKI37, DIAKI37'nin nedenseli değildir Red (*) 1 34 8,88924 0,00554 Red (**) 2 33 3,90096 0,03203 Red (**) 3 32 3,60334 0,02730 Red (**) 4 31 3,11336 0,03581 DIAKI37, IUKI37'nin nedenseli değildir Red (***) 1 34 3,32053 0,07808 Kabul 2 33 1,23174 0,30711 Red (***) 3 32 2,92750 0,05332 Kabul 4 31 2,05394 0,12166
(Tablo – XXII) 181
DIUKI38 -- IAKI38 Örneklem: 1964 - 1998 (Yıllık Veriler)
H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık DIUKI38, IAKI38'in nedenseli değildir Kabul 1 34 2,55202 0,12030 Kabul 2 33 1,23876 0,30514 Red (**) 3 32 3,87049 0,02111 Red (**) 4 31 3,31228 0,02874 IAKI38, DIUKI38'in nedenseli değildir Red (**) 1 34 4,19111 0,04919 Red (**) 2 33 4,74006 0,01687 Red (**) 3 32 3,07390 0,04601 Red (**) 4 31 4,13977 0,01194
(Tablo – XXII) 182
İşçi Başına Sabit Ücretler (Özel) (1987 = 100) -- İşçi Başına Emeğin Ortalama
Ürünü (APLi) (Özel)
IUOI -- IAOI
IUOI2 -- DIAOI2 Örneklem: 1964 - 1998 (Yıllık Veriler)
H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık IUOI2, DIAOI2'nin nedenseli değildir Kabul 1 34 0,39528 0,53414 Red (**) 2 33 3,44636 0,04591 Red (*) 3 32 5,91113 0,00342 Red (**) 4 31 2,96671 0,04220 DIAOI2, IUOI2'nin nedenseli değildir Kabul 1 34 0,00434 0,94787 Kabul 2 33 0,32888 0,72247 Kabul 3 32 0,73653 0,54013 Kabul 4 31 0,34289 0,84604
DIUOI20 -- DIAOI20 Örneklem: 1964 - 1998 (Yıllık Veriler)
H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık DIUOI20, DIAOI20'nin nedenseli değildir Red (***) 1 34 4,13298 0,05069 Kabul 2 33 2,22834 0,12646 Kabul 3 32 1,50252 0,23820 Kabul 4 31 1,38457 0,27174 DIAOI20, DIUOI20'nin nedenseli değildir Kabul 1 34 0,12382 0,72731 Kabul 2 33 0,69321 0,50834 Kabul 3 32 0,59699 0,62290 Kabul 4 31 0,77977 0,55031
DIUOI21 -- DIAOI21 Örneklem: 1964 - 1998 (Yıllık Veriler)
H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık DIUOI21, DIAOI21'in nedenseli değildir Red (**) 1 34 4,60815 0,03976 Kabul 2 33 2,22981 0,12630 Red (***) 3 32 2,54366 0,07898 Red (**) 4 31 2,88884 0,04607 DIAOI21, DIUOI21'in nedenseli değildir Kabul 1 34 0,07353 0,78806 Kabul 2 33 0,11949 0,88782 Kabul 3 32 0,06988 0,97549 Kabul 4 31 0,12002 0,97389
(Tablo – XXII) 183
DIUOI22 -- IAOI22 Örneklem: 1964 - 1998 (Yıllık Veriler)
H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık DIUOI22, IAOI22'nin nedenseli değildir Kabul 1 34 0,08791 0,76882 Kabul 2 33 1,90753 0,16724 Red (***) 3 32 2,48303 0,08410 Kabul 4 31 1,37006 0,27651 IAOI22, DIUOI22'nin nedenseli değildir Kabul 1 34 1,36088 0,25228 Red (**) 2 33 3,39524 0,04784 Red (***) 3 32 2,61962 0,07302 Kabul 4 31 0,80795 0,53339
DIUOI23 -- DIAOI23 Örneklem: 1964 - 1998 (Yıllık Veriler)
H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık DIUOI23, DIAOI23'ün nedenseli değildir Red (***) 1 34 4,12648 0,05087 Red (*) 2 33 6,06835 0,00647 Red (*) 3 32 6,84300 0,00160 Red (*) 4 31 4,46639 0,00857 DIAOI23, DIUOI23'ün nedenseli değildir Kabul 1 34 0,05857 0,81036 Kabul 2 33 0,09787 0,90708 Kabul 3 32 0,29055 0,83179 Kabul 4 31 0,71724 0,58918
IUOI24 -- IAOI24 Örneklem: 1963 - 1998 (Yıllık Veriler)
H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık IUOI24, IAOI24'ün nedenseli değildir Kabul 1 35 0,01190 0,91380 Kabul 2 34 0,07620 0,92682 Kabul 3 33 0,16490 0,91904 Kabul 4 32 0,13914 0,96598 IAOI24, IUOI24'ün nedenseli değildir Red (*) 1 35 10,6765 0,00259 Red (*) 2 34 7,29358 0,00272 Red (*) 3 33 6,13478 0,00269 Red (*) 4 32 4,34501 0,00919
(Tablo – XXII) 184
DIUOI25 -- DIAOI25 Örneklem: 1964 - 1998 (Yıllık Veriler)
H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık DIUOI25, DIAOI25'in nedenseli değildir Kabul 1 34 0,38441 0,53978 Kabul 2 33 0,91757 0,41117 Kabul 3 32 0,58167 0,63254 Kabul 4 31 0,81562 0,52885 DIAOI25, DIUOI25'in nedenseli değildir Kabul 1 34 0,00761 0,93103 Kabul 2 33 0,04752 0,95367 Kabul 3 32 0,03384 0,99144 Kabul 4 31 0,12177 0,97319
IUOI26 -- DIAOI26 Örneklem: 1964 - 1998 (Yıllık Veriler)
H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık IUOI26, DIAOI26'nın nedenseli değildir Kabul 1 34 2,73070 0,10853 Red (***) 2 33 3,01900 0,06497 Kabul 3 32 1,99523 0,14045 Kabul 4 31 1,92830 0,14135 DIAOI26, IUOI26'nın nedenseli değildir Kabul 1 34 2,16017 0,15171 Red (***) 2 33 2,90258 0,07152 Red (***) 3 32 2,44783 0,08724 Kabul 4 31 1,24540 0,32098
DIUOI27 -- DIAOI27 Örneklem: 1964 - 1998 (Yıllık Veriler)
H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık DIUOI27, DIAOI27'nin nedenseli değildir Red (*) 1 34 9,85216 0,00371 Red (*) 2 33 8,73772 0,00113 Red (*) 3 32 6,99501 0,00142 Red (*) 4 31 4,40809 0,00909 DIAOI27, DIUOI27'nin nedenseli değildir Kabul 1 34 0,27463 0,60397 Kabul 2 33 0,00101 0,99899 Kabul 3 32 0,32405 0,80792 Kabul 4 31 0,33319 0,85263
(Tablo – XXII) 185
DIUOI28 -- IAOI28 Örneklem: 1964 - 1998 (Yıllık Veriler)
H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık DIUOI28, IAOI28'in nedenseli değildir Kabul 1 34 1,01385 0,32178 Kabul 2 33 0,36882 0,69486 Kabul 3 32 1,46769 0,24733 Kabul 4 31 0,77170 0,55522 IAOI28, DIUOI28'in nedenseli değildir Red (***) 1 34 3,42559 0,07374 Kabul 2 33 1,79664 0,18445 Kabul 3 32 1,56452 0,22280 Kabul 4 31 0,88696 0,48804
DIUOI29 -- DIAOI29 Örneklem: 1964 - 1998 (Yıllık Veriler)
H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık DIUOI29, DIAOI29'un nedenseli değildir Kabul 1 34 0,10074 0,75308 Kabul 2 33 0,11054 0,89574 Kabul 3 32 0,17904 0,90960 Kabul 4 31 0,20222 0,93444 DIAOI29, DIUOI29'un nedenseli değildir Kabul 1 34 0,01776 0,89484 Kabul 2 33 0,91655 0,41156 Kabul 3 32 0,35824 0,78362 Kabul 4 31 0,82766 0,52178
IUOI30 -- DIAOI30 Örneklem: 1964 - 1998 (Yıllık Veriler)
H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık IUOI30, DIAOI30'un nedenseli değildir Kabul 1 34 0,05839 0,81066 Red (**) 2 33 4,43439 0,02123 Red (**) 3 32 4,67008 0,01005 Red (***) 4 31 2,67512 0,05878 DIAOI30, IUOI30'un nedenseli değildir Kabul 1 34 0,37570 0,54439 Kabul 2 33 0,11363 0,89300 Kabul 3 32 0,28928 0,83269 Kabul 4 31 0,96056 0,44862
(Tablo – XXII) 186
DIUOI31 -- DIAOI31 Örneklem: 1964 - 1998 (Yıllık Veriler)
H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık DIUOI31, DIAOI31'in nedenseli değildir Kabul 1 34 2,03914 0,16329 Red (*) 2 33 13,2798 0,000088 Red (*) 3 32 8,81531 0,00037 Red (*) 4 31 5,18089 0,00428 DIAOI31, DIUOI31'in nedenseli değildir Kabul 1 34 0,20384 0,65478 Kabul 2 33 1,58778 0,22223 Kabul 3 32 1,15224 0,34754 Kabul 4 31 0,28839 0,88234
DIUOI32 -- IAOI32 Örneklem: 1964 - 1998 (Yıllık Veriler)
H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık DIUOI32, IAOI32'nin nedenseli değildir Kabul 1 34 1,90909 0,17694 Kabul 2 33 0,77809 0,46896 Kabul 3 32 1,38171 0,27137 Kabul 4 31 1,09824 0,38212 IAOI32, DIUOI32'nin nedenseli değildir Kabul 1 34 1,34101 0,25570 Kabul 2 33 1,91101 0,16673 Kabul 3 32 1,28654 0,30073 Kabul 4 31 1,83227 0,15858
IUOI33 -- DIAOI33 Örneklem: 1964 - 1998 (Yıllık Veriler)
H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık IUOI33, DIAOI33'ün nedenseli değildir Kabul 1 34 1,38754 0,24779 Kabul 2 33 1,44312 0,25322 Kabul 3 32 1,17952 0,33749 Kabul 4 31 0,79130 0,54334 DIAOI33, IUOI33'ün nedenseli değildir Kabul 1 34 0,85832 0,36137 Kabul 2 33 1,21921 0,31067 Kabul 3 32 0,67472 0,57564 Kabul 4 31 0,46543 0,76038
(Tablo – XXII) 187
IUOI34 -- DIAOI34 Örneklem: 1964 - 1998 (Yıllık Veriler)
H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık IUOI34, DIAOI34'ün nedenseli değildir Kabul 1 34 0,34664 0,56029 Red (**) 2 33 4,29203 0,02367 Red (***) 3 32 2,56355 0,07737 Kabul 4 31 1,92805 0,14139 DIAOI34, IUOI34'ün nedenseli değildir Kabul 1 34 0,06632 0,79848 Kabul 2 33 0,02283 0,97745 Kabul 3 32 0,00555 0,99942 Kabul 4 31 0,02494 0,99869
IUOI35 -- DIAOI35 Örneklem: 1964 - 1998 (Yıllık Veriler)
H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık IUOI35, DIAOI35'in nedenseli değildir Kabul 1 34 0,14620 0,70480 Kabul 2 33 0,68362 0,51301 Kabul 3 32 0,82084 0,49466 Kabul 4 31 0,91991 0,47005 DIAOI35, IUOI35'in nedenseli değildir Kabul 1 34 0,04889 0,82646 Kabul 2 33 0,32834 0,72285 Kabul 3 32 0,94796 0,43248 Kabul 4 31 0,77812 0,55131
IUOI36 -- DIAOI36 Örneklem: 1964 - 1998 (Yıllık Veriler)
H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık IUOI36, DIAOI36'nın nedenseli değildir Red (***) 1 34 3,37266 0,07589 Red (***) 2 33 3,08117 0,06174 Red (***) 3 32 2,33353 0,09829 Kabul 4 31 1,40510 0,26512 DIAOI36, IUOI36'nın nedenseli değildir Kabul 1 34 0,94068 0,33961 Kabul 2 33 1,09976 0,34691 Kabul 3 32 0,40503 0,75067 Kabul 4 31 0,70860 0,59469
(Tablo – XXII) 188
DIUOI37 -- DIAOI37 Örneklem: 1964 - 1998 (Yıllık Veriler)
H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık DIUOI37, DIAOI37'nin nedenseli değildir Red (**) 1 34 5,45056 0,02621 Red (**) 2 33 4,58131 0,01900 Red (**) 3 32 4,24561 0,01483 Red (**) 4 31 3,60315 0,02097 DIAOI37, DIUOI37'nin nedenseli değildir Red (***) 1 34 4,04521 0,05306 Red (**) 2 33 5,15717 0,01239 Kabul 3 32 2,24456 0,10790 Red (***) 4 31 2,27909 0,09319
DIUOI38 -- DIAOI38 Örneklem: 1964 - 1998 (Yıllık Veriler)
H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık DIUOI38, DIAOI38'in nedenseli değildir Red (**) 1 34 4,62496 0,03942 Red (**) 2 33 4,95520 0,01437 Red (***) 3 32 2,73760 0,06469 Kabul 4 31 1,93544 0,14014 DIAOI38, DIUOI38'in nedenseli değildir Red (***) 1 34 3,17572 0,08454 Kabul 2 33 1,49515 0,24158 Kabul 3 32 1,25147 0,31232 Kabul 4 31 1,10257 0,38018
IUOI39 -- DIAOI39 Örneklem: 1964 - 1998 (Yıllık Veriler)
H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık IUOI39, DIAOI39'un nedenseli değildir Red (***) 1 34 3,81169 0,05998 Kabul 2 33 0,89496 0,41999 Kabul 3 32 1,69515 0,19359 Kabul 4 31 0,87917 0,49237 DIAOI39, IUOI39'un nedenseli değildir Red (***) 1 34 4,02781 0,05354 Kabul 2 33 1,55512 0,22886 Kabul 3 32 1,93902 0,14911 Kabul 4 31 0,70005 0,60018
189
Tablo - XXIII: APL ve Ücret için Büyüme Oranı (*100) Karşılaştırmaları -Yıllar ve Dönemler- (1964-1998) (Toplam - Kamu - Özel) [Saat ve İşçi Başına APL (Emeğin Ortalama Ürünü) BO verileri ile Saat ve İşçi Başına Sabit Ücret BO Verileri için]
SektörlerinSektörler Adları B k 1964-72 1973-80 1981-90 1991-98 1964-80 1981-98 1964-98
2 İMALAT SANAYİİ 17 18 k B k k k k k20 Gıda 20 15 B B k k B k k21 İçki 16 19 k B k k k k k22 Tütün 17 18 k B k B k k k23 Dokuma 15 20 k k k k k k k24 Kundura 17 18 k k k k k k k25 Ağaç 18 17 k B k k B k k26 Mobilya 17 18 B B k k B k k27 Kağıt 15 20 k B k k B k k28 Matbaacılık 15 20 k B k B B k k29 Kürk ve deri 16 19 k B k k B k k30 Kauçuk 11 24 k B k k k k k31 Kimya 16 19 k B k k k k k32 Petrol ve kömür 16 19 k B k k k k k33 Metalden gayri 17 18 k B k k k k k34 Metal 15 20 k B k k B k k35 Madeni eşya 11 24 k k k k k k k36 Makine 18 17 B B k k B k k37 Elektrik makinaları 14 21 B k k k B k k38 Taşıt araçları 11 24 k B k k k k k39 Muhtelif 17 18 k B k k B k k
SektörlerinSektörler Adları B k 1964-72 1973-80 1981-90 1991-98 1964-80 1981-98 1964-98
2 İMALAT SANAYİİ 13 22 k B k k B k k20 Gıda 22 13 B B k B B k B21 İçki 17 18 k B k k k k k22 Tütün 17 18 k B k B k k k23 Dokuma 19 16 k k B k k k k24 Kundura 17 18 k k B k k B k25 Ağaç 21 14 k B k k B k k27 Kağıt 17 18 k B k B B k k28 Matbaacılık 19 16 k B k B k B B31 Kimya 16 19 k k k B k k k32 Petrol ve kömür 16 19 k B k k k k k33 Metalden gayri 19 16 B B k k B k B34 Metal 16 19 k B k k B k k35 Madeni eşya 14 21 B B k k B k k36 Makine 13 22 B B k k B k k37 Elektrik makinaları 18 17 k B k k k k k38 Taşıt araçları 18 17 B k k k B k k
SektörlerinSektörler Adları B k 1964-72 1973-80 1981-90 1991-98 1964-80 1981-98 1964-98
2 İMALAT SANAYİİ 15 20 k k k k k k k20 Gıda 16 19 k k k k k k k21 İçki 16 19 k k k k k k k22 Tütün 14 21 k k B k k k k23 Dokuma 15 20 k k k k k k k24 Kundura 17 18 k k k k k k k25 Ağaç 14 21 k B k k B k k26 Mobilya 17 18 B B k k B k k27 Kağıt 13 22 k k k B k k k28 Matbaacılık 16 19 k B k B B k k29 Kürk ve deri 16 19 k B k k B k k30 Kauçuk 11 24 k B k k k k k31 Kimya 13 22 k B k k k k k32 Petrol ve kömür 22 13 B B B B B B B33 Metalden gayri 17 18 k k k k k k k34 Metal 15 20 B k k k k k k35 Madeni eşya 14 21 k k k k k k k36 Makine 16 19 B k k k B k k37 Elektrik makinaları 15 20 B k k k B k k38 Taşıt araçları 12 23 k B k k B k k39 Muhtelif 16 19 k B k k B k k
B: Sabit Ücret BO'nın, APL BO'ndan büyük olduğunu nitelemektedir k: Sabit Ücret BO'nın, APL BO'ndan küçük olduğunu nitelemektedir
1964-1998 Yılları Dönemler
1964-1998 Yılları DönemlerTOPLAM
1964-1998 Yılları DönemlerKAMU
ÖZEL
190
Tablo - XXIV: Büyüme Oranı (*100) Karşılaştırmaları (1964-80 ile 1981-98 Dönemleri arasında) (Toplam)
Saat İşçi Yılda Çalışanların
Saat Başına İşçi Başına Sabit Çalışılan Yıllık
Başına Sabit Başına Sabit Katma Sabit İşçi-Saat Ortalama
Sektörlerin APL'deki Ücret'deki APL'deki Ücret'deki Değer'deki Ücret'deki Toplamı'ndaki Sayısı'ndaki
Dönemler Sektörler Adları BO BO BO BO BO BO BO BO
1964 - 1980 (I) 2 İMALAT SANAYİİ 6,8 6,2 4,3 3,7 9,7 9,1 2,88 5,41981 - 1998 (II) 2 İMALAT SANAYİİ 4,0 -2,1 4,6 -1,5 6,9 0,8 2,89 2,3
I > II BÜYÜK BÜYÜK küçük BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK küçük BÜYÜK1964 - 1980 (I) 20 Gıda 4,8 5,9 2,1 3,2 6,9 8,0 2,1 4,71981 - 1998 (II) 20 Gıda 2,6 -0,9 2,6 -0,9 3,9 0,4 1,3 1,2
I > II BÜYÜK BÜYÜK küçük BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK1964 - 1980 (I) 21 İçki 10,2 9,8 4,8 4,3 10,5 10,1 0,3 5,71981 - 1998 (II) 21 İçki 2,1 -1,6 3,3 -0,3 3,5 -0,1 1,4 0,1
I > II BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK küçük BÜYÜK1964 - 1980 (I) 22 Tütün 12,2 9,6 9,3 6,6 13,3 10,7 1,1 4,11981 - 1998 (II) 22 Tütün 8,6 1,7 7,2 0,3 2,0 -4,9 -6,6 -5,2
I > II BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK1964 - 1980 (I) 23 Dokuma 7,4 4,5 5,9 3,0 8,7 5,8 1,4 2,81981 - 1998 (II) 23 Dokuma 0,3 -3,2 1,5 -2,1 4,6 1,0 4,3 3,2
I > II BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK küçük küçük1964 - 1980 (I) 24 Kundura 5,1 -0,2 4,4 -0,9 14,1 8,8 9,0 9,71981 - 1998 (II) 24 Kundura 1,2 -1,8 1,0 -2,0 12,2 9,3 11,1 11,2
I > II BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK küçük küçük küçük1964 - 1980 (I) 25 Ağaç 2,1 4,7 -0,1 2,5 4,9 7,5 2,9 5,01981 - 1998 (II) 25 Ağaç 5,0 -3,4 6,0 -2,5 6,0 -2,5 1,0 0,1
I > II küçük BÜYÜK küçük BÜYÜK küçük BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK1964 - 1980 (I) 26 Mobilya -0,2 2,3 -3,4 -1,0 4,1 6,5 4,2 7,51981 - 1998 (II) 26 Mobilya 6,4 -0,3 6,9 0,3 14,8 8,2 8,5 7,9
I > II küçük BÜYÜK küçük küçük küçük küçük küçük küçük1964 - 1980 (I) 27 Kağıt 4,0 5,9 1,7 3,7 6,9 8,8 2,8 5,11981 - 1998 (II) 27 Kağıt 4,1 -2,6 4,6 -2,2 4,8 -1,9 0,7 0,3
I > II küçük BÜYÜK küçük BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK1964 - 1980 (I) 28 Matbaacılık 3,0 3,4 0,3 0,7 4,6 5,1 1,7 4,41981 - 1998 (II) 28 Matbaacılık 0,8 -0,6 0,3 -1,1 3,2 1,8 2,4 2,9
I > II BÜYÜK BÜYÜK küçük BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK küçük BÜYÜK1964 - 1980 (I) 29 Kürk ve deri -2,6 0,7 -2,9 0,4 1,4 4,7 4,0 4,31981 - 1998 (II) 29 Kürk ve deri 6,4 -2,8 6,5 -2,7 10,4 1,2 4,0 3,9
I > II küçük BÜYÜK küçük BÜYÜK küçük BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK1964 - 1980 (I) 30 Kauçuk 11,1 6,4 9,5 4,7 16,9 12,1 5,8 7,51981 - 1998 (II) 30 Kauçuk 4,1 -0,8 4,6 -0,3 8,3 3,4 4,2 3,7
I > II BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK1964 - 1980 (I) 31 Kimya 9,2 8,3 4,8 3,9 11,4 10,5 2,2 6,61981 - 1998 (II) 31 Kimya 3,6 0,4 3,7 0,4 5,2 1,9 1,5 1,5
I > II BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK1964 - 1980 (I) 32 Petrol ve kömür 7,0 5,9 2,5 1,4 12,5 11,4 5,4 10,01981 - 1998 (II) 32 Petrol ve kömür 4,4 -0,7 4,5 -0,5 4,5 -0,5 0,2 0,0
I > II BÜYÜK BÜYÜK küçük BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK1964 - 1980 (I) 33 Metalden gayri 6,1 5,4 3,7 2,9 10,0 9,3 3,9 6,41981 - 1998 (II) 33 Metalden gayri 3,9 -1,3 4,8 -0,4 6,4 1,3 2,5 1,6
I > II BÜYÜK BÜYÜK küçük BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK1964 - 1980 (I) 34 Metal 4,9 7,8 0,6 3,6 11,1 14,0 6,2 10,51981 - 1998 (II) 34 Metal 6,5 -2,6 7,7 -1,4 7,1 -2,0 0,6 -0,6
I > II küçük BÜYÜK küçük BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK1964 - 1980 (I) 35 Madeni eşya 4,8 3,4 2,6 1,2 5,9 4,5 1,1 3,31981 - 1998 (II) 35 Madeni eşya 8,3 -1,0 8,5 -0,8 11,8 2,4 3,5 3,2
I > II küçük BÜYÜK küçük BÜYÜK küçük BÜYÜK küçük BÜYÜK1964 - 1980 (I) 36 Makine 4,2 6,9 -0,2 2,5 12,8 15,5 8,6 13,01981 - 1998 (II) 36 Makine 9,6 -1,0 9,8 -0,9 11,2 0,5 1,5 1,4
I > II küçük BÜYÜK küçük BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK1964 - 1980 (I) 37 Elektrik makinaları 5,4 6,0 3,2 3,7 13,3 13,8 7,8 10,11981 - 1998 (II) 37 Elektrik makinaları 9,3 -1,3 9,9 -0,6 14,1 3,5 4,8 4,1
I > II küçük BÜYÜK küçük BÜYÜK küçük BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK1964 - 1980 (I) 38 Taşıt araçları 7,7 6,5 5,6 4,4 11,5 10,4 3,8 5,91981 - 1998 (II) 38 Taşıt araçları 9,1 -1,6 9,4 -1,4 12,1 1,3 2,9 2,7
I > II küçük BÜYÜK küçük BÜYÜK küçük BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK1964 - 1980 (I) 39 Muhtelif 4,7 5,0 0,6 0,9 4,3 4,6 -0,4 3,71981 - 1998 (II) 39 Muhtelif 6,8 0,2 6,7 0,0 14,1 7,4 7,2 7,4
I > II küçük BÜYÜK küçük BÜYÜK küçük küçük küçük küçük
191
Tablo - XXV: Büyüme Oranı (*100) Karşılaştırmaları (1964-80 ile 1981-98 Dönemleri arasında) (Kamu)
Saat İşçi Yılda Çalışanların
Saat Başına İşçi Başına Sabit Çalışılan Yıllık
Başına Sabit Başına Sabit Katma Sabit İşçi-Saat Ortalama
Sektörlerin APL'deki Ücret'deki APL'deki Ücret'deki Değer'deki Ücret'deki Toplamı'ndaki Sayısı'ndaki
Dönemler Sektörler Adları BO BO BO BO BO BO BO BO
1964 - 1980 (I) 2 İMALAT SANAYİİ 6,7 7,1 3,6 4,1 8,1 8,5 1,4 4,51981 - 1998 (II) 2 İMALAT SANAYİİ 6,5 0,0 6,2 -0,3 2,4 -4,2 -4,1 -3,8
I > II BÜYÜK BÜYÜK küçük BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK1964 - 1980 (I) 20 Gıda 2,4 6,5 -2,1 2,0 4,0 8,2 1,6 6,21981 - 1998 (II) 20 Gıda 2,1 1,4 1,0 0,3 -1,4 -2,1 -3,5 -2,4
I > II BÜYÜK BÜYÜK küçük BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK1964 - 1980 (I) 21 İçki 11,8 10,4 6,1 4,6 8,4 7,0 -3,4 2,41981 - 1998 (II) 21 İçki 1,2 -3,9 3,1 -2,0 1,5 -3,5 0,3 -1,6
I > II BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK küçük BÜYÜK1964 - 1980 (I) 22 Tütün 11,0 8,7 7,9 5,7 14,0 11,8 3,0 6,11981 - 1998 (II) 22 Tütün 5,6 1,1 4,5 0,0 -2,0 -6,4 -7,6 -6,4
I > II BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK1964 - 1980 (I) 23 Dokuma 6,1 4,6 3,8 2,3 4,3 2,9 -1,7 0,51981 - 1998 (II) 23 Dokuma 0,7 -0,2 2,3 1,3 -5,1 -6,0 -5,8 -7,3
I > II BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK1964 - 1980 (I) 24 Kundura 5,9 2,3 6,1 2,5 6,1 2,6 0,2 0,01981 - 1998 (II) 24 Kundura -2,2 0,5 -3,3 -0,6 -1,6 1,1 0,6 1,7
I > II BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK küçük küçük1964 - 1980 (I) 25 Ağaç 1,9 5,1 -0,8 2,4 1,7 4,9 -0,2 2,51981 - 1998 (II) 25 Ağaç 6,0 2,4 5,6 2,0 -3,2 -6,8 -9,2 -8,8
I > II küçük BÜYÜK küçük BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK1964 - 1980 (I) 27 Kağıt 1,6 6,4 -0,5 4,3 2,8 7,6 1,2 3,31981 - 1998 (II) 27 Kağıt 4,7 0,1 2,9 -1,6 -2,4 -7,0 -7,1 -5,4
I > II küçük BÜYÜK küçük BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK1964 - 1980 (I) 28 Matbaacılık 3,9 3,8 1,2 1,1 7,3 7,2 3,4 6,11981 - 1998 (II) 28 Matbaacılık -3,1 0,0 -3,1 0,0 -0,1 3,0 3,0 3,0
I > II BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK1964 - 1980 (I) 31 Kimya 10,3 9,0 6,4 5,1 12,0 10,7 1,7 5,61981 - 1998 (II) 31 Kimya -1,2 -2,0 -0,3 -1,1 -0,6 -1,4 0,6 -0,3
I > II BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK1964 - 1980 (I) 32 Petrol ve kömür 7,7 5,8 3,4 1,5 11,7 9,8 4,0 8,31981 - 1998 (II) 32 Petrol ve kömür 6,8 -0,6 7,1 -0,3 5,3 -2,1 -1,5 -1,8
I > II BÜYÜK BÜYÜK küçük BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK1964 - 1980 (I) 33 Metalden gayri 5,0 7,2 2,0 4,2 6,0 8,2 1,0 4,01981 - 1998 (II) 33 Metalden gayri -0,6 -2,4 0,8 -1,1 -6,8 -8,7 -6,2 -7,6
I > II BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK1964 - 1980 (I) 34 Metal 4,1 8,3 -0,1 4,1 9,1 13,3 5,0 9,21981 - 1998 (II) 34 Metal 7,3 -1,6 8,5 -0,3 4,4 -4,4 -2,8 -4,1
I > II küçük BÜYÜK küçük BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK1964 - 1980 (I) 35 Madeni eşya 6,0 9,2 1,9 5,0 -5,6 -2,5 -11,6 -7,51981 - 1998 (II) 35 Madeni eşya 8,7 -2,9 10,4 -1,3 9,4 -2,2 0,7 -1,0
I > II küçük BÜYÜK küçük BÜYÜK küçük küçük küçük küçük1964 - 1980 (I) 36 Makine -0,1 6,3 -2,3 4,2 11,6 18,0 11,7 13,81981 - 1998 (II) 36 Makine 9,4 0,3 7,7 -1,5 4,0 -5,2 -5,4 -3,7
I > II küçük BÜYÜK küçük BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK1964 - 1980 (I) 37 Elektrik makinaları 8,1 6,2 4,6 2,6 22,0 20,0 13,8 17,41981 - 1998 (II) 37 Elektrik makinaları 10,5 -0,6 11,0 -0,1 7,6 -3,5 -2,9 -3,4
I > II küçük BÜYÜK küçük BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK1964 - 1980 (I) 38 Taşıt araçları 7,7 7,9 5,4 5,6 6,6 6,8 -1,1 1,21981 - 1998 (II) 38 Taşıt araçları 6,0 -2,3 5,4 -2,9 1,0 -7,4 -5,1 -4,5
I > II BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK
192
Tablo - XXVI: Büyüme Oranı (*100) Karşılaştırmaları (1964-80 ile 1981-98 Dönemleri arasında) (Özel)
Saat İşçi Yılda Çalışanların
Saat Başına İşçi Başına Sabit Çalışılan Yıllık
Başına Sabit Başına Sabit Katma Sabit İşçi-Saat Ortalama
Sektörlerin APL'deki Ücret'deki APL'deki Ücret'deki Değer'deki Ücret'deki Toplamı'ndaki Sayısı'ndaki
Dönemler Sektörler Adları BO BO BO BO BO BO BO BO
1964 - 1980 (I) 2 İMALAT SANAYİİ 7,1 5,8 5,1 3,7 11,0 9,7 3,9 5,91981 - 1998 (II) 2 İMALAT SANAYİİ 3,8 -1,6 4,5 -1,0 8,6 3,1 4,8 4,1
I > II BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK küçük BÜYÜK1964 - 1980 (I) 20 Gıda 7,1 5,2 5,8 4,0 9,5 7,7 2,4 3,71981 - 1998 (II) 20 Gıda 2,2 -1,1 2,4 -0,9 5,6 2,3 3,4 3,2
I > II BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK küçük BÜYÜK1964 - 1980 (I) 21 İçki 13,0 11,8 6,4 5,2 19,3 18,1 6,3 12,91981 - 1998 (II) 21 İçki 3,8 0,0 4,5 0,7 5,8 2,1 2,1 1,4
I > II BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK1964 - 1980 (I) 22 Tütün 19,5 8,6 15,8 4,8 8,7 -2,3 -10,8 -7,01981 - 1998 (II) 22 Tütün 10,5 6,9 9,1 5,5 12,7 9,2 2,3 3,7
I > II BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK küçük küçük küçük küçük küçük1964 - 1980 (I) 23 Dokuma 7,6 4,8 6,3 3,6 9,9 7,1 2,3 3,61981 - 1998 (II) 23 Dokuma 0,1 -3,1 1,1 -2,1 5,4 2,1 5,2 4,2
I > II BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK küçük küçük1964 - 1980 (I) 24 Kundura 5,7 3,3 3,8 1,4 21,4 19,1 15,7 17,61981 - 1998 (II) 24 Kundura 1,4 -1,1 1,4 -1,1 13,3 10,9 11,9 12,0
I > II BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK1964 - 1980 (I) 25 Ağaç 2,3 4,5 0,8 3,0 8,3 10,5 5,9 7,51981 - 1998 (II) 25 Ağaç 5,1 -4,0 6,1 -3,0 8,3 -0,7 3,2 2,3
I > II küçük BÜYÜK küçük BÜYÜK küçük BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK1964 - 1980 (I) 26 Mobilya -0,2 2,3 -3,4 -1,0 4,1 6,5 4,2 7,51981 - 1998 (II) 26 Mobilya 6,1 -0,3 6,7 0,3 14,6 8,2 8,5 7,9
I > II küçük BÜYÜK küçük küçük küçük küçük küçük küçük1964 - 1980 (I) 27 Kağıt 9,7 6,6 7,0 3,9 20,1 17,0 10,4 13,11981 - 1998 (II) 27 Kağıt 1,2 -1,8 2,3 -0,7 7,3 4,3 6,2 5,0
I > II BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK1964 - 1980 (I) 28 Matbaacılık 2,9 3,2 0,2 0,5 4,1 4,4 1,3 3,91981 - 1998 (II) 28 Matbaacılık 1,0 -1,0 0,4 -1,6 3,3 1,2 2,2 2,8
I > II BÜYÜK BÜYÜK küçük BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK küçük BÜYÜK1964 - 1980 (I) 29 Kürk ve deri -2,6 0,7 -2,9 0,4 1,4 4,7 4,0 4,31981 - 1998 (II) 29 Kürk ve deri 6,7 -2,8 6,8 -2,7 10,7 1,2 4,0 3,9
I > II küçük BÜYÜK küçük BÜYÜK küçük BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK1964 - 1980 (I) 30 Kauçuk 11,1 6,3 9,4 4,7 16,9 12,1 5,8 7,41981 - 1998 (II) 30 Kauçuk 4,1 -0,8 4,6 -0,3 8,3 3,4 4,2 3,7
I > II BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK1964 - 1980 (I) 31 Kimya 8,7 7,9 4,0 3,2 11,1 10,3 2,4 7,11981 - 1998 (II) 31 Kimya 5,1 1,4 4,7 1,1 6,9 3,2 1,9 2,2
I > II BÜYÜK BÜYÜK küçük BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK1964 - 1980 (I) 32 Petrol ve kömür 19,1 21,8 7,0 9,6 35,0 37,7 15,9 28,11981 - 1998 (II) 32 Petrol ve kömür -5,3 -0,6 -5,3 -0,6 -2,1 2,7 3,2 3,3
I > II BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK1964 - 1980 (I) 33 Metalden gayri 6,6 5,0 4,2 2,6 11,3 9,7 4,7 7,11981 - 1998 (II) 33 Metalden gayri 4,0 -0,7 4,8 0,1 7,4 2,7 3,4 2,6
I > II BÜYÜK BÜYÜK küçük BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK1964 - 1980 (I) 34 Metal 8,2 8,1 3,2 3,2 17,5 17,4 9,3 14,31981 - 1998 (II) 34 Metal 5,8 -1,7 6,8 -0,7 9,8 2,3 4,0 3,0
I > II BÜYÜK BÜYÜK küçük BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK1964 - 1980 (I) 35 Madeni eşya 4,9 3,4 2,9 1,3 9,1 7,5 4,2 6,21981 - 1998 (II) 35 Madeni eşya 8,3 -0,6 8,4 -0,5 11,9 3,0 3,6 3,5
I > II küçük BÜYÜK küçük BÜYÜK küçük BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK1964 - 1980 (I) 36 Makine 5,6 6,6 0,4 1,5 13,2 14,3 7,6 12,81981 - 1998 (II) 36 Makine 9,2 -0,5 9,7 0,0 12,1 2,4 3,0 2,5
I > II küçük BÜYÜK küçük BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK1964 - 1980 (I) 37 Elektrik makinaları 5,5 5,9 3,3 3,7 13,1 13,5 7,6 9,81981 - 1998 (II) 37 Elektrik makinaları 9,3 -1,2 9,9 -0,6 14,3 3,8 5,0 4,4
I > II küçük BÜYÜK küçük BÜYÜK küçük BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK1964 - 1980 (I) 38 Taşıt araçları 0,9 2,2 2,3 3,6 17,3 18,6 16,4 15,11981 - 1998 (II) 38 Taşıt araçları 8,8 -1,0 9,2 -0,5 14,0 4,3 5,2 4,8
I > II küçük BÜYÜK küçük BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK1964 - 1980 (I) 39 Muhtelif 4,7 5,0 0,6 0,9 4,3 4,6 -0,4 3,71981 - 1998 (II) 39 Muhtelif 6,9 -0,2 6,8 -0,3 13,9 6,9 7,0 7,1
I > II küçük BÜYÜK küçük BÜYÜK küçük küçük küçük küçük
193
Tablo - XXVII: Türkiye İmalat Sanayii'nde Ortalama Ücret ve Ort. APL için Sektör Sıralamaları (Verileriyle) (1963-1998 Dönemi)
TOPLAM 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20
i32 i31 i21 i34 i38 i27 i37 i28 i36 i22 i30 i33 i20 i35 i23 i25 i39 i24 i29 i26
osu 3.644 2.690 2.222 2.165 1.927 1.919 1.881 1.761 1.692 1.514 1.506 1.445 1.374 1.295 1.126 1.074 1.055 919 861 772
i32 i21 i31 i37 i22 i33 i34 i30 i27 i38 i28 i36 i35 i39 i20 i25 i23 i29 i24 i26
oapls 126.120 19.457 13.955 11.425 7.716 7.411 7.344 7.016 6.411 6.396 5.901 5.785 5.195 5.160 4.733 4.546 4.546 3.407 2.946 2.921
KAMU 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16
i32 i34 i31 i35 i37 i36 i27 i38 i21 i28 i20 i24 i33 i22 i23 i25
osu 3.835 2.835 2.787 2.502 2.428 2.427 2.337 2.320 2.281 2.071 2.014 1.844 1.833 1.591 1.585 1.550
i32 i21 i31 i35 i37 i22 i34 i33 i27 i20 i25 i36 i23 i28 i38 i24
oapls 173.707 24.416 11.643 7.749 7.642 7.046 6.992 5.852 5.087 4.483 4.080 4.011 3.344 3.108 3.032 2.645
ÖZEL 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20
i32 i31 i21 i37 i38 i28 i34 i36 i30 i27 i33 i35 i20 i22 i23 i39 i25 i29 i24 i26
osu 3.189 2.667 2.142 1.855 1.837 1.724 1.595 1.521 1.491 1.454 1.378 1.208 1.081 1.072 1.046 995 877 843 770 767
i32 i31 i21 i37 i22 i34 i27 i33 i38 i30 i28 i36 i39 i35 i25 i23 i20 i29 i24 i26
oapls 29.060 14.968 13.826 11.583 11.529 8.566 7.714 7.637 7.505 7.044 6.674 6.165 5.268 5.115 4.774 4.724 4.636 3.607 2.986 2.877
T-K-Ö 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20
i32 i31 i21 i34 i37 i38 i27 i36 i28 i35 i33 i30 i20 i22 i23 i24 i25 i39 i29 i26
osutko 3.556 2.715 2.215 2.199 2.054 2.028 1.903 1.880 1.852 1.668 1.552 1.499 1.490 1.392 1.252 1.177 1.167 1.025 852 769
i32 i21 i31 i37 i22 i34 i30 i33 i27 i35 i38 i36 i28 i39 i20 i25 i23 i29 i26 i24
oaplstko 109.629 19.233 13.522 10.217 8.763 7.634 7.030 6.967 6.404 6.019 5.644 5.320 5.228 5.214 4.617 4.467 4.205 3.507 2.899 2.859
194
Saat İşçi Yılda ÇalışanlarınSaat Başına İşçi Başına Sabit Çalışılan YıllıkBaşına Sabit Başına Sabit Katma Sabit İşçi-Saat Ortalama
Sektörlerin APL'deki Ücret'deki APL'deki Ücret'deki Değer'deki Ücret'deki Toplamı'ndaki Sayısı'ndakiSektörler Adları BO BO BO BO BO BO BO BO
22 Tütün 10,4 5,5 8,2 3,3 7,5 2,7 -2,8 -0,738 Taşıt araçları 8,4 2,3 7,5 1,4 11,8 5,7 3,4 4,330 Kauçuk 7,5 2,7 7,0 2,1 12,5 7,6 5,0 5,537 Elektrik makinaları 7,4 2,3 6,7 1,5 13,7 8,5 6,3 7,036 Makine 7,0 2,8 4,9 0,7 12,0 7,8 5,0 7,035 Madeni eşya 6,6 1,1 5,6 0,2 8,9 3,4 2,3 3,331 Kimya 6,3 4,2 4,2 2,1 8,2 6,1 1,9 4,021 İçki 6,0 4,0 4,0 2,0 6,9 4,8 0,9 2,939 Muhtelif 5,8 2,5 3,7 0,4 9,3 6,0 3,5 5,634 Metal 5,7 2,4 4,2 1,0 9,0 5,8 3,3 4,832 Petrol ve kömür 5,7 2,5 3,5 0,4 8,4 5,3 2,7 4,82 İMALAT SANAYİİ 5,4 2,0 4,4 1,0 8,3 4,9 2,9 3,8
33 Metalden gayri 5,0 2,0 4,2 1,2 8,2 5,2 3,2 3,927 Kağıt 4,1 1,5 3,2 0,7 5,8 3,3 1,8 2,623 Dokuma 3,8 0,5 3,6 0,4 6,6 3,4 2,9 3,020 Gıda 3,7 2,4 2,4 1,1 5,3 4,0 1,7 2,925 Ağaç 3,6 0,5 3,0 -0,1 5,5 2,4 1,9 2,526 Mobilya 3,2 1,0 1,9 -0,3 9,6 7,4 6,4 7,724 Kundura 3,1 -1,0 2,7 -1,4 13,1 9,0 10,0 10,529 Kürk ve deri 2,1 -1,1 2,0 -1,2 6,1 2,9 4,0 4,128 Matbaacılık 1,8 1,3 0,3 -0,2 3,9 3,4 2,0 3,6
Saat İşçi Yılda ÇalışanlarınSaat Başına İşçi Başına Sabit Çalışılan YıllıkBaşına Sabit Başına Sabit Katma Sabit İşçi-Saat Ortalama
Sektörlerin APL'deki Ücret'deki APL'deki Ücret'deki Değer'deki Ücret'deki Toplamı'ndaki Sayısı'ndakiSektörler Adları BO BO BO BO BO BO BO BO
37 Elektrik makinaları 9,4 2,7 7,9 1,2 14,6 7,9 5,2 6,722 Tütün 8,2 4,8 6,1 2,7 5,8 2,4 -2,4 -0,435 Madeni eşya 7,4 2,9 6,3 1,8 2,1 -2,3 -5,3 -4,132 Petrol ve kömür 7,2 2,5 5,3 0,6 8,4 3,7 1,1 3,138 Taşıt araçları 6,9 2,6 5,4 1,2 3,7 -0,5 -3,1 -1,72 İMALAT SANAYİİ 6,6 3,4 4,9 1,8 5,1 2,0 -1,4 0,2
21 İçki 6,4 3,0 4,6 1,2 4,9 1,6 -1,5 0,334 Metal 5,7 3,2 4,3 1,8 6,7 4,2 1,0 2,436 Makine 4,8 3,2 2,8 1,3 7,6 6,1 2,9 4,831 Kimya 4,4 3,3 2,9 1,9 5,5 4,5 1,1 2,625 Ağaç 4,0 3,7 2,5 2,2 -0,8 -1,2 -4,8 -3,323 Dokuma 3,3 2,1 3,0 1,8 -0,5 -1,7 -3,8 -3,527 Kağıt 3,19 3,18 1,3 1,2 0,1 0,1 -3,1 -1,120 Gıda 2,2 3,9 -0,5 1,1 1,3 2,9 -1,0 1,833 Metalden gayri 2,1 2,2 1,4 1,5 -0,6 -0,5 -2,7 -2,024 Kundura 1,7 1,4 1,3 0,9 2,1 1,8 0,4 0,928 Matbaacılık 0,3 1,9 -1,0 0,5 3,5 5,0 3,2 4,5
Saat İşçi Yılda ÇalışanlarınSaat Başına İşçi Başına Sabit Çalışılan YıllıkBaşına Sabit Başına Sabit Katma Sabit İşçi-Saat Ortalama
Sektörlerin APL'deki Ücret'deki APL'deki Ücret'deki Değer'deki Ücret'deki Toplamı'ndaki Sayısı'ndakiSektörler Adları BO BO BO BO BO BO BO BO
22 Tütün 14,9 7,7 12,3 5,2 10,8 3,6 -4,1 -1,521 İçki 8,3 5,8 5,4 2,9 12,4 9,9 4,1 7,030 Kauçuk 7,5 2,7 7,0 2,1 12,5 7,6 5,0 5,537 Elektrik makinaları 7,5 2,3 6,7 1,5 13,7 8,5 6,3 7,036 Makine 7,4 2,9 5,2 0,7 12,7 8,2 5,2 7,534 Metal 7,0 3,1 5,1 1,2 13,5 9,7 6,6 8,531 Kimya 6,8 4,5 4,4 2,1 9,0 6,7 2,1 4,635 Madeni eşya 6,7 1,3 5,7 0,4 10,5 5,2 3,9 4,832 Petrol ve kömür 6,5 10,3 0,6 4,4 15,9 19,7 9,4 15,339 Muhtelif 5,8 2,3 3,8 0,3 9,2 5,8 3,4 5,52 İMALAT SANAYİİ 5,4 2,0 4,8 1,3 9,8 6,3 4,3 5,0
27 Kağıt 5,3 2,2 4,6 1,5 13,5 10,5 8,2 8,933 Metalden gayri 5,3 2,0 4,5 1,3 9,3 6,1 4,0 4,838 Taşıt araçları 5,0 0,6 5,8 1,5 15,6 11,2 10,7 9,820 Gıda 4,6 2,0 4,1 1,5 7,5 4,9 2,9 3,425 Ağaç 3,8 0,2 3,5 -0,1 8,3 4,7 4,6 4,823 Dokuma 3,7 0,7 3,7 0,7 7,6 4,6 3,8 3,924 Kundura 3,5 1,1 2,5 0,1 17,2 14,8 13,8 14,726 Mobilya 3,1 1,0 1,8 -0,3 9,5 7,4 6,4 7,729 Kürk ve deri 2,2 -1,1 2,1 -1,2 6,2 2,9 4,0 4,128 Matbaacılık 1,9 1,0 0,3 -0,6 3,7 2,8 1,8 3,4
Tablo - XXVIII: Büyüme Oranları (*100) (1964-1998 Dönemi) (Toplam)
Tablo - XXIX: Büyüme Oranları (*100) (1964-1998 Dönemi) (Kamu)
Tablo - XXX: Büyüme Oranları (*100) (1964-1998 Dönemi) (Özel)
195
EK-2
0
2000
4000
6000
8000
1000
0
1200
01963
1964
1965
1966
1967
1968
1969
1970
1971
1972
1973
1974
1975
1976
1977
1978
1979
1980
1981
1982
1983
1984
1985
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
Şekil ‐I: 2‐3 = 3 : İm
alat San
ayii (T
)
MPLu
MPLh
MPLa
sbu
196
0
2000
4000
6000
8000
1000
0
1200
01963
1964
1965
1966
1967
1968
1969
1970
1971
1972
1973
1974
1975
1976
1977
1978
1979
1980
1981
1982
1983
1984
1985
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
Şekil ‐II: 2‐3 = 3 : İm
alat San
ayii (K)
MPLu
MPLh
MPLa
sbu
197
0
1000
2000
3000
4000
5000
6000
7000
8000
9000
1963
1964
1965
1966
1967
1968
1969
1970
1971
1972
1973
1974
1975
1976
1977
1978
1979
1980
1981
1982
1983
1984
1985
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
Şekil ‐III: 2‐3 = 3 : İmalat San
ayii (Ö
)
MPLu
MPLh
MPLa
sbu
198
0
1000
2000
3000
4000
5000
6000
7000
8000
1963
1964
1965
1966
1967
1968
1969
1970
1971
1972
1973
1974
1975
1976
1977
1978
1979
1980
1981
1982
1983
1984
1985
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
Şekil ‐IV: 20
= 311+312
: Gıda (T)
MPLu
MPLh
MPLa
sbu
199
0
1000
2000
3000
4000
5000
6000
1963
1964
1965
1966
1967
1968
1969
1970
1971
1972
1973
1974
1975
1976
1977
1978
1979
1980
1981
1982
1983
1984
1985
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
Şekil ‐V: 20 = 311+312 : G
ıda (K
)
MPLu
MPLh
MPLa
sbu
200
0
1000
2000
3000
4000
5000
6000
7000
1963
1964
1965
1966
1967
1968
1969
1970
1971
1972
1973
1974
1975
1976
1977
1978
1979
1980
1981
1982
1983
1984
1985
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
Şekil ‐VI: 20 = 311+312 : G
ıda (Ö
)
MPLu
MPLh
MPLa
sbu
201
0
5000
1000
0
1500
0
2000
0
2500
0
3000
0
3500
01963
1964
1965
1966
1967
1968
1969
1970
1971
1972
1973
1974
1975
1976
1977
1978
1979
1980
1981
1982
1983
1984
1985
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
Şekil ‐VII: 21 = 313 : İçki (T)
MPLu
MPLh
MPLa
sbu
202
0
5000
1000
0
1500
0
2000
0
2500
0
3000
0
3500
01963
1964
1965
1966
1967
1968
1969
1970
1971
1972
1973
1974
1975
1976
1977
1978
1979
1980
1981
1982
1983
1984
1985
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
Şekil ‐VIII: 21
= 313
: İçki (K)
MPLu
MPLh
MPLa
sbu
203
0
5000
1000
0
1500
0
2000
0
2500
01963
1964
1965
1966
1967
1968
1969
1970
1971
1972
1973
1974
1975
1976
1977
1978
1979
1980
1981
1982
1983
1984
1985
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
Şekil ‐IX: 21
= 313
: İçki (Ö)
MPLu
MPLh
MPLa
sbu
204
0
2000
4000
6000
8000
1000
0
1200
0
1400
01963
1964
1965
1966
1967
1968
1969
1970
1971
1972
1973
1974
1975
1976
1977
1978
1979
1980
1981
1982
1983
1984
1985
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
Şekil ‐X: 22 = 314 : Tütün
(T)
MPLu
MPLh
MPLa
sbu
205
0
2000
4000
6000
8000
1000
0
1200
01963
1964
1965
1966
1967
1968
1969
1970
1971
1972
1973
1974
1975
1976
1977
1978
1979
1980
1981
1982
1983
1984
1985
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
Şekil ‐XI: 22
= 314
: Tütün (K)
MPLu
MPLh
MPLa
sbu
206
0
5000
1000
0
1500
0
2000
0
2500
0
3000
0
3500
01963
1964
1965
1966
1967
1968
1969
1970
1971
1972
1973
1974
1975
1976
1977
1978
1979
1980
1981
1982
1983
1984
1985
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
Şekil ‐XII: 22 = 314 : Tütün
(Ö)
MPLu
MPLh
MPLa
sbu
207
0
1000
2000
3000
4000
5000
6000
7000
1963
1964
1965
1966
1967
1968
1969
1970
1971
1972
1973
1974
1975
1976
1977
1978
1979
1980
1981
1982
1983
1984
1985
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
Şekil ‐XIII: 23 = 321 : D
okum
a (T
)
MPLu
MPLh
MPLa
sbu
208
0
500
1000
1500
2000
2500
3000
3500
4000
1963
1964
1965
1966
1967
1968
1969
1970
1971
1972
1973
1974
1975
1976
1977
1978
1979
1980
1981
1982
1983
1984
1985
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
Şekil ‐XIV: 23 = 321 : D
okum
a (K
)
MPLu
MPLh
MPLa
sbu
209
0
1000
2000
3000
4000
5000
6000
1963
1964
1965
1966
1967
1968
1969
1970
1971
1972
1973
1974
1975
1976
1977
1978
1979
1980
1981
1982
1983
1984
1985
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
Şekil ‐XV
: 23
= 321
: Dok
uma (Ö)
MPLu
MPLh
MPLa
sbu
210
0
500
1000
1500
2000
2500
3000
3500
4000
4500
5000
1963
1964
1965
1966
1967
1968
1969
1970
1971
1972
1973
1974
1975
1976
1977
1978
1979
1980
1981
1982
1983
1984
1985
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
Şekil ‐XV
I: 24 = 322+324 : K
undu
ra (T)
MPLu
MPLh
MPLa
sbu
211
0
1000
2000
3000
4000
5000
6000
1963
1964
1965
1966
1967
1968
1969
1970
1971
1972
1973
1974
1975
1976
1977
1978
1979
1980
1981
1982
1983
1984
1985
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
Şekil ‐XV
II: 24 = 322+324 : K
undu
ra (K)
MPLu
MPLh
MPLa
sbu
212
0
500
1000
1500
2000
2500
3000
3500
4000
4500
5000
1963
1964
1965
1966
1967
1968
1969
1970
1971
1972
1973
1974
1975
1976
1977
1978
1979
1980
1981
1982
1983
1984
1985
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
Şekil ‐XV
III: 24 = 322+324 : K
undu
ra (Ö)
MPLu
MPLh
MPLa
sbu
213
0
1000
2000
3000
4000
5000
6000
7000
8000
1963
1964
1965
1966
1967
1968
1969
1970
1971
1972
1973
1974
1975
1976
1977
1978
1979
1980
1981
1982
1983
1984
1985
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
Şekil ‐XIX: 25 = 331 : A
ğaç (T)
MPLu
MPLh
MPLa
sbu
214
0
1000
2000
3000
4000
5000
6000
1963
1964
1965
1966
1967
1968
1969
1970
1971
1972
1973
1974
1975
1976
1977
1978
1979
1980
1981
1982
1983
1984
1985
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
Şekil ‐XX
: 25
= 331
: Ağaç (K
)
MPLu
MPLh
MPLa
sbu
215
0
1000
2000
3000
4000
5000
6000
7000
1963
1964
1965
1966
1967
1968
1969
1970
1971
1972
1973
1974
1975
1976
1977
1978
1979
1980
1981
1982
1983
1984
1985
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
Şekil ‐XX
I: 25 = 331 : A
ğaç (Ö)
MPLu
MPLh
MPLa
sbu
216
0
500
1000
1500
2000
2500
3000
3500
4000
4500
1963
1964
1965
1966
1967
1968
1969
1970
1971
1972
1973
1974
1975
1976
1977
1978
1979
1980
1981
1982
1983
1984
1985
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
Şekil ‐XX
II: 26 = 332 : M
obilya (T
)
MPLu
MPLh
MPLa
sbu
217
0
500
1000
1500
2000
2500
3000
3500
1963
1964
1965
1966
1967
1968
1969
1970
1971
1972
1973
1974
1975
1976
1977
1978
1979
1980
1981
1982
1983
1984
1985
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
Şekil ‐XX
III: 26 = 332 : M
obilya (Ö
)
MPLu
MPLh
MPLa
sbu
218
0
2000
4000
6000
8000
1000
0
1200
01963
1964
1965
1966
1967
1968
1969
1970
1971
1972
1973
1974
1975
1976
1977
1978
1979
1980
1981
1982
1983
1984
1985
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
Şekil ‐XX
IV: 27
= 341
: Ka
ğıt (T
)
MPLu
MPLh
MPLa
sbu
219
0
1000
2000
3000
4000
5000
6000
7000
1963
1964
1965
1966
1967
1968
1969
1970
1971
1972
1973
1974
1975
1976
1977
1978
1979
1980
1981
1982
1983
1984
1985
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
Şekil ‐XX
V: 27 = 341 : K
ağıt (K)
MPLu
MPLh
MPLa
sbu
220
0
2000
4000
6000
8000
1000
0
1200
01963
1964
1965
1966
1967
1968
1969
1970
1971
1972
1973
1974
1975
1976
1977
1978
1979
1980
1981
1982
1983
1984
1985
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
Şekil ‐XX
VI: 27 = 341 : K
ağıt (Ö)
MPLu
MPLh
MPLa
sbu
221
0
1000
2000
3000
4000
5000
6000
7000
8000
1963
1964
1965
1966
1967
1968
1969
1970
1971
1972
1973
1974
1975
1976
1977
1978
1979
1980
1981
1982
1983
1984
1985
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
Şekil ‐XX
VII: 28 = 342 : M
atba
acılık (T)
MPLu
MPLh
MPLa
sbu
222
0
500
1000
1500
2000
2500
3000
3500
4000
4500
1963
1964
1965
1966
1967
1968
1969
1970
1971
1972
1973
1974
1975
1976
1977
1978
1979
1980
1981
1982
1983
1984
1985
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
Şekil ‐XX
VIII: 28 = 342 : M
atba
acılık (K
)
MPLu
MPLh
MPLa
sbu
223
0
1000
2000
3000
4000
5000
6000
7000
8000
1963
1964
1965
1966
1967
1968
1969
1970
1971
1972
1973
1974
1975
1976
1977
1978
1979
1980
1981
1982
1983
1984
1985
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
Şekil ‐XX
IX: 28
= 342
: Matba
acılık (Ö
)
MPLu
MPLh
MPLa
sbu
224
0
1000
2000
3000
4000
5000
6000
1963
1964
1965
1966
1967
1968
1969
1970
1971
1972
1973
1974
1975
1976
1977
1978
1979
1980
1981
1982
1983
1984
1985
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
Şekil ‐XX
X: 29 = 323 : K
ürk ve deri (T)
MPLu
MPLh
MPLa
sbu
225
0
1000
2000
3000
4000
5000
6000
1963
1964
1965
1966
1967
1968
1969
1970
1971
1972
1973
1974
1975
1976
1977
1978
1979
1980
1981
1982
1983
1984
1985
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
Şekil ‐XX
XI: 29
= 323
: Kü
rk ve de
ri (Ö)
MPLu
MPLh
MPLa
sbu
226
0
2000
4000
6000
8000
1000
0
1200
01963
1964
1965
1966
1967
1968
1969
1970
1971
1972
1973
1974
1975
1976
1977
1978
1979
1980
1981
1982
1983
1984
1985
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
Şekil ‐XX
XII: 30 = 355+356 : K
auçuk (T
)
MPLu
MPLh
MPLa
sbu
227
0
2000
4000
6000
8000
1000
0
1200
01963
1964
1965
1966
1967
1968
1969
1970
1971
1972
1973
1974
1975
1976
1977
1978
1979
1980
1981
1982
1983
1984
1985
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
Şekil ‐XX
XIII: 30 = 355+356 : K
auçuk (Ö)
MPLu
MPLh
MPLa
sbu
228
0
5000
1000
0
1500
0
2000
0
2500
01963
1964
1965
1966
1967
1968
1969
1970
1971
1972
1973
1974
1975
1976
1977
1978
1979
1980
1981
1982
1983
1984
1985
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
Şekil ‐XX
XIV: 31 = 351+352 : K
imya (T)
MPLu
MPLh
MPLa
sbu
229
0
2000
4000
6000
8000
1000
0
1200
0
1400
0
1600
01963
1964
1965
1966
1967
1968
1969
1970
1971
1972
1973
1974
1975
1976
1977
1978
1979
1980
1981
1982
1983
1984
1985
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
Şekil ‐XX
XV: 31
= 351+352
: Kimya (K)
MPLu
MPLh
MPLa
sbu
230
0
5000
1000
0
1500
0
2000
0
2500
01963
1964
1965
1966
1967
1968
1969
1970
1971
1972
1973
1974
1975
1976
1977
1978
1979
1980
1981
1982
1983
1984
1985
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
Şekil ‐XX
XVI: 31 = 351+352 : K
imya (Ö)
MPLu
MPLh
MPLa
sbu
231
0
5000
0
1000
00
1500
00
2000
00
2500
00
1963
1964
1965
1966
1967
1968
1969
1970
1971
1972
1973
1974
1975
1976
1977
1978
1979
1980
1981
1982
1983
1984
1985
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
Şekil ‐XX
XVII: 32 = 353+354 : P
etrol ve kömür (T)
MPLu
MPLh
MPLa
sbu
232
0
5000
0
1000
00
1500
00
2000
00
2500
00
1963
1964
1965
1966
1967
1968
1969
1970
1971
1972
1973
1974
1975
1976
1977
1978
1979
1980
1981
1982
1983
1984
1985
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
Şekil ‐XX
XVIII: 32 = 353+354 : P
etrol ve kömür (K)
MPLu
MPLh
MPLa
sbu
233
0
1000
0
2000
0
3000
0
4000
0
5000
0
6000
01963
1964
1965
1966
1967
1968
1969
1970
1971
1972
1973
1974
1975
1976
1977
1978
1979
1980
1981
1982
1983
1984
1985
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
Şekil ‐XX
XIX: 32 = 353+354 : P
etrol ve kömür (Ö)
MPLu
MPLh
MPLa
sbu
234
0
2000
4000
6000
8000
1000
0
1200
01963
1964
1965
1966
1967
1968
1969
1970
1971
1972
1973
1974
1975
1976
1977
1978
1979
1980
1981
1982
1983
1984
1985
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
Şekil ‐XL: 33
= 361+362+369
: M
etalde
n gayri (T)
MPLu
MPLh
MPLa
sbu
235
0
1000
2000
3000
4000
5000
6000
1963
1964
1965
1966
1967
1968
1969
1970
1971
1972
1973
1974
1975
1976
1977
1978
1979
1980
1981
1982
1983
1984
1985
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
Şekil ‐XLI: 33 = 361+362+369 : M
etalde
n gayri (K)
MPLu
MPLh
MPLa
sbu
236
0
1000
2000
3000
4000
5000
6000
7000
8000
9000
1000
01963
1964
1965
1966
1967
1968
1969
1970
1971
1972
1973
1974
1975
1976
1977
1978
1979
1980
1981
1982
1983
1984
1985
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
Şekil ‐XLII: 33 = 361+362+369 : M
etalde
n gayri (Ö)
MPLu
MPLh
MPLa
sbu
237
0
2000
4000
6000
8000
1000
0
1200
0
1400
01963
1964
1965
1966
1967
1968
1969
1970
1971
1972
1973
1974
1975
1976
1977
1978
1979
1980
1981
1982
1983
1984
1985
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
Şekil ‐XLIII: 34 = 371+372 : M
etal (T)
MPLu
MPLh
MPLa
sbu
238
0
2000
4000
6000
8000
1000
0
1200
0
1400
01963
1964
1965
1966
1967
1968
1969
1970
1971
1972
1973
1974
1975
1976
1977
1978
1979
1980
1981
1982
1983
1984
1985
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
Şekil ‐XLIV: 34
= 371+372
: Metal (K)
MPLu
MPLh
MPLa
sbu
239
0
2000
4000
6000
8000
1000
0
1200
0
1400
0
1600
01963
1964
1965
1966
1967
1968
1969
1970
1971
1972
1973
1974
1975
1976
1977
1978
1979
1980
1981
1982
1983
1984
1985
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
Şekil ‐XLV: 34 = 371+372 : M
etal (Ö)
MPLu
MPLh
MPLa
sbu
240
0
2000
4000
6000
8000
1000
0
1200
01963
1964
1965
1966
1967
1968
1969
1970
1971
1972
1973
1974
1975
1976
1977
1978
1979
1980
1981
1982
1983
1984
1985
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
Şekil ‐XLVI: 35 = 381 : M
aden
i eşya (T)
MPLu
MPLh
MPLa
sbu
241
0
2000
4000
6000
8000
1000
0
1200
0
1400
0
1600
01963
1964
1965
1966
1967
1968
1969
1970
1971
1972
1973
1974
1975
1976
1977
1978
1979
1980
1981
1982
1983
1984
1985
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
Şekil ‐XLVII: 35 = 381 : M
aden
i eşya (K
)
MPLu
MPLh
MPLa
sbu
242
0
1000
2000
3000
4000
5000
6000
7000
8000
1963
1964
1965
1966
1967
1968
1969
1970
1971
1972
1973
1974
1975
1976
1977
1978
1979
1980
1981
1982
1983
1984
1985
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
Şekil ‐XLVIII: 35 = 381 : M
aden
i eşya (Ö
)
MPLu
MPLh
MPLa
sbu
243
0
2000
4000
6000
8000
1000
0
1200
01963
1964
1965
1966
1967
1968
1969
1970
1971
1972
1973
1974
1975
1976
1977
1978
1979
1980
1981
1982
1983
1984
1985
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
Şekil ‐XLIX: 36
= 382
: Makine (T)
MPLu
MPLh
MPLa
sbu
244
0
1000
2000
3000
4000
5000
6000
1963
1964
1965
1966
1967
1968
1969
1970
1971
1972
1973
1974
1975
1976
1977
1978
1979
1980
1981
1982
1983
1984
1985
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
Şekil ‐L: 36 = 382 : M
akine (K)
MPLu
MPLh
MPLa
sbu
245
0
2000
4000
6000
8000
1000
0
1200
01963
1964
1965
1966
1967
1968
1969
1970
1971
1972
1973
1974
1975
1976
1977
1978
1979
1980
1981
1982
1983
1984
1985
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
Şekil ‐LI: 36
= 382
: Makine (Ö
)
MPLu
MPLh
MPLa
sbu
246
0
5000
1000
0
1500
0
2000
0
2500
0
3000
01963
1964
1965
1966
1967
1968
1969
1970
1971
1972
1973
1974
1975
1976
1977
1978
1979
1980
1981
1982
1983
1984
1985
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
Şekil ‐LII: 37 = 383 : Elektrik makinaları (T)
MPLu
MPLh
MPLa
sbu
247
0
2000
4000
6000
8000
1000
0
1200
0
1400
0
1600
01963
1964
1965
1966
1967
1968
1969
1970
1971
1972
1973
1974
1975
1976
1977
1978
1979
1980
1981
1982
1983
1984
1985
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
Şekil ‐LIII: 37 = 383 : Elektrik makinaları (K)
MPLu
MPLh
MPLa
sbu
248
0
5000
1000
0
1500
0
2000
0
2500
01963
1964
1965
1966
1967
1968
1969
1970
1971
1972
1973
1974
1975
1976
1977
1978
1979
1980
1981
1982
1983
1984
1985
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
Şekil ‐LIV: 37 = 383 : Elektrik makinaları (Ö)
MPLu
MPLh
MPLa
sbu
249
0
2000
4000
6000
8000
1000
0
1200
0
1400
01963
1964
1965
1966
1967
1968
1969
1970
1971
1972
1973
1974
1975
1976
1977
1978
1979
1980
1981
1982
1983
1984
1985
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
Şekil ‐LV: 38
= 384
: Taşıt a
raçları (T)
MPLu
MPLh
MPLa
sbu
250
0
1000
2000
3000
4000
5000
6000
1963
1964
1965
1966
1967
1968
1969
1970
1971
1972
1973
1974
1975
1976
1977
1978
1979
1980
1981
1982
1983
1984
1985
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
Şekil ‐LVI: 38 = 384 : Taşıt araçları (K)
MPLu
MPLh
MPLa
sbu
251
0
2000
4000
6000
8000
1000
0
1200
01963
1964
1965
1966
1967
1968
1969
1970
1971
1972
1973
1974
1975
1976
1977
1978
1979
1980
1981
1982
1983
1984
1985
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
Şekil ‐LVII: 38 = 384 : Taşıt araçları (Ö)
MPLu
MPLh
MPLa
sbu
252
0
1000
2000
3000
4000
5000
6000
7000
8000
9000
1963
1964
1965
1966
1967
1968
1969
1970
1971
1972
1973
1974
1975
1976
1977
1978
1979
1980
1981
1982
1983
1984
1985
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
Şekil ‐LVIII: 39 = 385+390 : M
uhtelif (T)
MPLu
MPLh
MPLa
sbu
253
0
1000
2000
3000
4000
5000
6000
7000
1963
1964
1965
1966
1967
1968
1969
1970
1971
1972
1973
1974
1975
1976
1977
1978
1979
1980
1981
1982
1983
1984
1985
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
Şekil ‐LIX: 39 = 385+390 : M
uhtelif (Ö)
MPLu
MPLh
MPLa
sbu
254
ÖZGEÇMİŞ
Adı Soyadı : Uğur Bülent KAYTANCI
Doğum Yeri ve Yılı : Tarsus, 1970
Adres : Anıt Mh. 0351 Sk. Meltem Ap. B/Blok 23/5
33430, Tarsus
Tel: 0324-6270842
E-Posta: ubkaytan@cu.edu.tr
Eğitim Durumu
Doktora : Ç.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü İktisat Anabilim Dalı 2008
Yüksek Lisans : Ç.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü İktisat Anabilim Dalı 2000
Lisans : İstanbul Ün. İkt.F. İng.İkt. Bl. 1993
Lise : Tarsus Cengiz Topel Lisesi 1988
İş Deneyimi : Araştırma Görevlisi, Ç.Ü. İktisadi ve İdari
Bilimler Fakültesi, İktisat Bölümü 1997-
Yabancı Dil : İngilizce