Post on 04-Mar-2020
T.C.
SÜLEYMAN DEMĠREL ÜNĠVERSĠTESĠ
SOSYAL BĠLĠMLER ENSTĠTÜSÜ
TEMEL ĠSLAM BĠLĠMLERĠ ANABĠLĠM DALI
HZ. ALĠ‟NĠN MEVKÛF RĠVAYETLERĠ VE REF PROBLEMĠ
Ali Rıza KARA
1630207141
YÜKSEK LĠSANS TEZĠ
DANIġMAN
Prof. Dr. Nuri TUĞLU
ISPARTA- 2018
SÜLEYMAN DEMIREL ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
YÜKSEK LİSANS TEZ SAVUNMA SINAV TUTANAĞI
Ö ğrencinin Adı Soyadı ALİ RIZA KARA
Anabilim Dalı TEMEL İSLAM BİLİMLERİ
Tez Başlığı HZ. ALİ’NİN MEVKÛF RİVAYETLERİ VE REF PROBLEMİ
Yeni Tez B aşlığı1(Eğer değişmesi önerildi ise) -
Süleyman Demirel Ü niversitesi Sosyal Bilim ler Enstitüsü Lisansüstü Eğitim-Öğretim ve Sınav Yönetm eliği hüküm leri uyarınca yapılan Yüksek Lisans Tez Savunm a Sınavında Jürimiz 2 6 / 06/ 2018 tarihinde toplanm ış ve yukarıda adı geçen öğrencinin Yüksek Lisans tezi için;
0 OY BİRLİĞİ D o y ÇOKLUĞU2
ile aşağıdaki kararı alm ıştır.
^ Y a p ıla n savunm a sınavı sonucunda aday başarılı bulunm uş ve tez KABUL edilm iştir.1 1 Yapılan savunm a sınavı sonucunda tezin DÜZELTİLMESİ3 kararlaştırılm ıştır.1 1 Yapılan savunm a sınavı sonucunda aday başarısız bulunm uş ve tezinin REDDEDİLMESİ4
kararlaştırılm ıştır.
TEZ SINAV JÜRİSİ Adı S o y ad ı/Ü n iv ersitesi İm za
D anışm an Prof. Dr. Nuri Tuğlu
Jüri Üyesi Prof. Dr. Veli Atmaca
Jüri Üyesi Prof. Dr. Talat Sakallı
Jüri Üyesis
Jüri Üyesi
1 T ez başlığ ın ın D EĞİŞTİRİLM ESİ ÖNERİLDİ ise y en i tez başlığ ı ilgili a lan a y azılacak tır. D eğişm e y o k sa çizgi (-) kon acaktır.2 OY ÇOKLUĞU ile a lınan k a ra r için m u h alefet g erek çesi rap o ru ek lenm elid ir.3 DÜZELTME k ararı için gerek çeli jü ri rap oru ek lenm eli ve rap oru tüm ü y eler im zalam alıd ır.LİSANSÜSTÜ EĞİTİM-ÖĞRETİM VE SINAV YÖNETMELİĞİ M ad de 2 8 - ( 4 ) T ezi hakkında DÜZELTM E k ararı v erilen öğrenci sın av tarih ind en itib a ren en g eç üç ay içind e g ereğ in i y a p a ra k tez in i aynı jü ri önünde y en id en savunur.4 Tezi REDDEDİLEN ö ğ ren cile r için g erek çe li jü ri rap o ru eklenm eli ve rap oru tüm ü y eler im zalam alıd ır. Tezi red ded ilen öğ ren cin in en stitü ile ilişiği kesilir.
iii
(KARA, Ali Rıza, Hz. Ali‟nin Mevkûf Rivayetleri ve Ref Problemi, Yüksek
Lisans Tezi, Isparta, 2018)
ÖZET
Hz. Ali, çocukluğundan itibaren Hz. Peygamber (s.a.s)‟in gözetimi altında
yetiĢmiĢ ve ondan birçok Ģey öğrenmiĢtir. Hz. Ali bir râvi olarak Hz. Peygamber
(s.a.s)‟den rivayeti az olan sahabe arasında olmasına rağmen, kendisine ait fıkhî ve
hikmetli konulara dair de fazlasıyla rivayeti bulunan bir kimsedir. Ancak zaman
içerisinde Hz. Ali‟ye ait bazı Mevkûf rivayetler, Hz. Peygamber (s.a.s)‟e nispet edilerek
nakledilmeye baĢlanmıĢtır. Bu problemden hareketle çalıĢmamızda hangi Merfû
rivayetlerin aslen Mevkûf, hangi Mevkûf rivayetlerin de asıl kaynağının Hz. Peygamber
(s.a.s) olduğunu tespit etmeye çalıĢtık. ÇalıĢmamız üç bölümden oluĢmaktadır. Birinci
Bölüm‟de Hz. Ali‟nin hayatı, Ġkinci Bölüm‟de Hz. Ali‟nin Mevkûf rivayetleri, Üçüncü
Bölüm‟de de Merfû ve Mevkûf rivayetler arasında Hz. Ali‟nin Rivayetleri, konusunu
ele aldık.
iv
(KARA, Ali Rıza, Ali‟s Mawquf Narrations and the Problem of Raf, Master
Thesis, Isparta, 2018)
ABSTRACT
Ali grew up under custody of Prophet Muhammed (p.b.u.h.) beginning from his
childhood and learnt a lot of things from him. Although Ali is one of the companions
who have few narrations from Prophet Muhammed (p.b.u.h.), he has many narrations
which is about subjects of Islamic law and Islamic wisdom. However, in the course of
time some mawquf narrations, which belong to Ali, were narrated as if they trace back
to Prophet Muhammed (p.u.b.h.). Based upon this problem in this work it is endeavored
to determine which marfu narrations are originally mawquf, which mawquf narrations
trace back to Prophet Muhammed (p.b.u.h.). The work consists of three sections. In the
first section Ali‟s life, second section Ali‟s mawquf narrations and third section Ali‟s
narration between marfu and mawquf narrations are stated.
vi
2.1.1. Tahâret............................................................................................................. 20
2.1.2. Namaz ............................................................................................................. 25
2.1.3. Kıraat ............................................................................................................... 34
2.1.4. Zekât ................................................................................................................ 34
2.1.5. Kurban ............................................................................................................. 36
2.1.6. Hac .................................................................................................................. 36
2.2. MUAMELÂT ........................................................................................................ 38
2.2.1. Nikâh ............................................................................................................... 38
2.2.2. Talak ................................................................................................................ 39
2.2.3. Miras ............................................................................................................... 41
2.2.4. Velâ ................................................................................................................. 43
2.2.5. Buyû ................................................................................................................ 44
2.2.6. Sadaka-ı Fıtır ................................................................................................... 44
2.2.7. Radâ ................................................................................................................ 45
2.2.8. Ehl-i Kitab ....................................................................................................... 45
2.2.9. Âriye ................................................................................................................ 46
2.2.10. Avlanma ........................................................................................................ 47
2.3. UKÛBAT .............................................................................................................. 48
2.3.1. Had .................................................................................................................. 48
2.3.2. Recm ............................................................................................................... 48
2.3.3. Diyet ................................................................................................................ 49
2.3.4. Yemin .............................................................................................................. 52
2.3.5. Borç ................................................................................................................. 52
2.3.6. Ġrtidat ............................................................................................................... 53
2.3.7. Kumar .............................................................................................................. 54
3. AHLAK VE FEDÂĠL ............................................................................................... 54
3 1. Ġlim ........................................................................................................................ 54
3.2. Tefsir ..................................................................................................................... 57
3. 3. Cihad .................................................................................................................... 60
3.4. Fitne ...................................................................................................................... 60
3.5. Dua ........................................................................................................................ 62
3.6. Hikmet ................................................................................................................... 63
Değerlendirme ........................................................................................................... 65
vii
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
MERFÛ VE MEVKÛF RĠVAYETLER ARASINDA HZ. ALĠ
1. ASLI MERFÛ OLUP MEVKÛF OLARAK NAKLEDĠLENLER ...................... 66
2. ASLI MEVKÛF OLUP MERFÛ OLARAK NAKLEDĠLENLER ...................... 98
2.1. Râvinin Teferrüdü ................................................................................................. 98
2.2. Râvinin Vehmi ve Hatası .................................................................................... 105
2.3. Kasten Ref ........................................................................................................... 108
2.4. Mevkûf Rivayetin Mahfuz Olması...................................................................... 109
3. HZ. ALĠ‟NĠN ĠDRACLARI ................................................................................... 113
4. HZ. ALĠ‟NĠN HÜKMEN MERFÛ SAYILAN MEVKÛF RĠVAYETLERĠ ..... 117
5. HZ. ALĠ‟NĠN MEZHEPLERCE KABUL GÖRMÜġ ĠCTĠHADLARI,
HÜKÜMLERĠ ............................................................................................................. 118
5.1. Hanefî Mezhebi ................................................................................................... 118
5.2. Mâlikî Mezhebi ................................................................................................... 121
5.3. ġâfiî Mezhebi ...................................................................................................... 124
5.4. Hanbelî Mezhebi ................................................................................................. 125
Değerlendirme ......................................................................................................... 128
SONUÇ ......................................................................................................................... 130
KAYNAKLAR ............................................................................................................ 133
ÖZGEÇMĠġ ................................................................................................................. 145
viii
KISALTMALAR
a.g.b.
a.g.e.
a.g.t.
b.y.y.
bkz.
DĠA
EÜĠFD
FÜĠFD
Hz.
ĠFAV
r.a.
S.
s.a.s.
ss.
tah.
TDVY
trc.
trz.
v.
v. diğ.
: Adı Geçen Bildiri
: Adı geçen eser
: Adı Geçen Tez
: Baskı Yeri Yok
: Bakınız
: Diyanet Ġslam Ansiklopedisi
: Erciyes Üniversitesi Ġlahiyat Fakültesi Dergisi
: Fırat Üniversitesi Ġlahiyat Fakültesi Dergisi
: Hazreti
: Ġlahiyat Fakültesi Vakfı
:Radiyallahu anh
: Sayı
: Sallallâhu aleyhi ve sellem
:Sayfa sayısı
:Tahkik eden
: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları
:Tercüme Eden
: Tarihsiz
: Vefat tarihi
: ve diğerleri
ix
ÖNSÖZ
Hz. peygamber (s.a.s) etrafındaki Müslümanlara kendi adına yalan
söylememeleri konusunda ciddi uyarılarda bulunmuĢ ve ilgili hadiste kendi adına
söylenen yalanın, baĢka biri adına olandan daha çok veballi olduğunu ifade etmiĢlerdir.
Hz. Peygamber (s.a.s)‟in bu uyarılarını dikkate alan sahabe hadis rivayetinde çok
ihtiyatlı davranmıĢtır. Resûl-i Ekrem‟in bu uyarısı sonraki nesiller tarafından da dikkate
alınmıĢtır. Bununla birlikte kasten olmasa da bazı hatalar sonucunda kimi sahabe ve
tabiîn sözleri Hz. Peygamber (s.a.s)‟e nispet ediliĢtir. Hadis âlimleri erken dönemden
itibaren bu probleme dikkate çekmiĢler ve rivayetin asıl kaynağını belirtmiĢler ve bu
problemle ilgili olarak Ġlel türü hadis kitapları telif etmiĢlerdir.
Hz. Ali, çocukluğundan itibaren Hz. Peygamber (s.a.s)‟in yanında bulunmuĢ ve
ilk Müslüman olanların arasında yer almıĢtır. Keskin zekası ve anlayıĢı sayesinde de
Hz. Peygamber (s.a.s)‟den birçok Ģey öğrenmiĢtir. Hz. Ali‟nin, Resûlullah (s.a.s)‟den
rivayeti az olsa da kendisine ait birçok sözü, yazılı kaynaklar vasıtasıyla günümüze
kadar gelmiĢtir. Bundan dolayı Hz. Ali‟ye ait bazı sözler, zaman içerisinde kasten veya
hata sonucu Hz. Peygamber (s.a.s)‟e nispet problemi taĢımaktadır. Yine Hz. Ali‟ye ait
bazı rivayetler asıl kaynak olarak Resûlullah (s.a.s)‟e aittir. Bunun için Hz. Peygamber
(s.a.s) ve Hz. Ali‟ye ait olan rivayetlerin birbirinden ayrılması gerektiği ve bu
problemlerin ortaya çıkma sebeplerini tespit etme amacıyla bir çalıĢma yapılabileceğini
düĢündük. Bunun neticesinde “Hz. Ali‟nin Mevkûf Rivayetleri ve Ref Problemi”
ismiyle meseleyi ele almaya çalıĢtık.
ÇalıĢmamızın Birinci Bölüm‟ünde Hz. Ali‟nin hayatı hakkında özel bilgi
verdikten sonra Ġkinci Bölüm‟de Mevkûf rivayetlerini, Üçüncü Bölüm‟de ise aslen Hz.
Peygamber (s.a.s)‟e ait olup, Mevkûf olarak nakledilen rivayetlerle, aslen Hz. Ali‟ye ait
olan Merfû rivayetleri tespit etmeye çalıĢtık.
x
Bu çalıĢma sırasında görüĢ ve fikirlerinden yararlandığım danıĢman hocam Prof.
Dr. Nuri Tuğlu‟ya, bu konunun çalıĢılması tavsiyesinde bulunan bununla birlikte her
zaman fikirlerinden ve kütüphanesinden yararlandığım Prof. Dr. Veli Atmaca‟ya, tezin
okunup düzeltilmesinde yardımcı olan Doç. Dr. Necati Avcı‟ya, fakültemizdeki
AraĢtırma Görevlisi arkadaĢlarım, Ahmet Gençdoğan, Hakan Tahtacı, Fatih Avcı ve
Elmas RuĢen Barut‟a ve ayrıca çalıĢmam boyunca bana sürekli destek olan kıymetli
eĢim Keziban Kara‟ya teĢekkürü bir borç bilirim.
BURDUR, 2018
1
GĠRĠġ
ARAġTIRMANIN KONUSU, ÖNEMĠ VE AMACI
Sahabe, Resûlullah (s.a.s)‟ın hadislerini sonraki nesillere aktardıktan sonra
Muhaddisler de Resûlullah (s.a.s)‟a nispet edilen bu rivayetlerin ona (s.a.s) ait olup
olmadığını tespit etmeye çalıĢmıĢlardır.1 Bundan dolayı sahabe ve tabiîn sözleri yanlıĢ
olarak veya bilerek Resûlullah (s.a.s)‟a nispet edilmesi, rivayetlerde illete sebep olduğu
için muhaddisler bu konu üzerinde de durmuĢlardır. Sahabe ve Tabiîn sözleri bilerek
Merfû rivayet edildiğinde mevzûat edebiyatında, hata sonucu rivayet edildiğinde ise ilel
edebiyatının konusu olmuĢtur.2 Resûlullah (s.a.s)‟a isnad konusunda titiz davranmanın
sonucu olarak ref problemi olan rivayetlere daha ilk asırlardan itibaren dikkat çekilmeye
baĢlanmıĢ bu yüzden de bu konu gerek ilel gerek Ģerh ve diğer hadis edebiyatında
iĢlenmeye baĢlanmıĢtır.
Ülkemizde akademik hadis çalıĢmalarının artması üzerine ref problemi de ele
alınan konulardan biri olmuĢtur. Ref problemini ele alan çalıĢmaların ilki Yusuf
Suiçmez tarafından Sahabe ve Tabiîn Sözlerinin Hz. Peygamber’e Nispeti isimli doktora
çalıĢmasıdır. Ġkinci çalıĢma ise Sabri Çap‟ın Hadis Ġlminde Merfû-Mevkûf ĠliĢkisi adını
taĢımaktadır. Her ne kadar Yusuf Suiçmez‟in ortaya koyduğu bazı görüĢ ve tespitlerine
katılmasak da çokça istifade ettiğimiz bir çalıĢmadır. Meseleye dolaylı bir Ģekilde
değinen diğer bir araĢtırma da Süleyman Doğanay‟ın Hadis Rivayetinde Râvi
1 Hadislerin sıhhati meselesi, öteden beri ciddiyetle ele alınan bir konudur. Sıhhat hükmüne muhatap
hadis türünün kaynak itibariyle sadece Merfû Hadis‟te sözkonusu olduğu için, zaruri bir Ģekilde hadisin
Hz. Peygamber‟e aidiyeti dediğimiz sübut yani Merfûluk meselesi gayet önemlidir. Hadislerin sıhhati
meselesinde, H. IV. Asırdan itibaren musannef eser merkezli hükümlere göre herhangi bir muteber
kaynakta geçen rivayetin otomatik olarak sükûtuna dair kanaatin oluĢtuğu bilinmektedir. Bu konuda
Nuri Tuğlu‟nun görüĢleri Ģu Ģekildedir: “Hadislerin diğer nesillere aktarılması için ilk râvi olarak
sahabe, olanca gayretini göstermeye çalıĢmıĢtır. Sahabeden sonra da bu görevi diğer nesiller
gerçekleĢtirmiĢtir. Hadislerin tedvin ve tasnifinden sonra da hadislerin sahih olup olmaması ise artık
eserlere bırakılmıĢtır. Örneğin bazı hadis âlimleri Buhâri ve Müslim‟in Sahihlerinde yer alan bütün
hadislerin sahih olduğunu ve bu konu üzerinde icma olduğunu söylemiĢtir. Fakat hadislerin sıhhati
konusunda sadece eserlerle yetinilmeyip rivayetlerin tek tek değerlendirilmesi sonucunda orataya
konulmalıdır.” Bu açıklamalar için bkz. Nuri Tuğlu, Eser Karizması mı Musannif Karizması mı? Fırat
Üniversitesi Ġlahiyat Fakültesi Dergisi, ( FÜĠFD) 2012 c. 17, S. 2, s. 51-70. 2 Sabri Çap, “Ref Problemi” BaĢlıklı Makale Üzerine, Hadis Tetkikleri Dergisi, (HTD) 2007, c.5, S. 2, s.
161; Yusuf Suiçmez, Sahabe ve Tabiîn Sözlerinin Hz. Peygamber’e Nispeti, Otto Yayınları, Ankara,
2015, s. 11; Merhum Ali Yardım da Ref problemine dikkat çekmiĢ ve bazı sahabe sözlerinin nakli
sırasında dikkatli davranılmadığı için merfû olarak rivayet edildiğini, bunun sonucunda ise rivayetin
uydurma kabul edilerek mevzûat kitaplarında yer aldığını söylemiĢtir. Bu konudaki bilgi ve örnekler
için bkz. Ali Yardım, Hadis I-II, Damla Yayınevi, 5. Baskı, Ġstanbul, 2010, s. 42.
2
Tasarrufları ve Doğurduğu Problemler adlı çalıĢmasıdır. Sabri Çap‟ın eseri de gerek
kaynak yönünden gerekse usûl yönünden fazlasıyla istifade ettiğimiz bir çalıĢmadır. Bu
iki çalıĢma ve bizim çalıĢmamız dıĢında ref problemi üzerinde duran tespit
edebildiğimiz bir çalıĢma bulunmamaktadır.
Yaptığımız araĢtırmalar sonucunda Hz. Ali‟nin Kütüb-i Sitte dıĢında bilhassa
musannef türü eserlerde birçok Mevkûf rivayeti olduğunu tespit ettik. Ancak, hadis
tarihinde Hz. Ali‟nin önemli bir yeri bulunmakla beraber akademik alanda, Hz. Ali‟nin
rivayetleri ile ilgili üzerine devam etmekte olan yüksek lisans tezi haricinde baĢka bir
çalıĢma bulunmamaktadır.3 Adı geçen teze göre bizim çalıĢmamız, genelde Hz. Ali‟nin
rivayetlerini tesbiti olmakla birlikte asıl meselemiz, bu rivayetlerin Merfû ve Mevkûf
olması itibariyle kaynağı veya sübutu meselesidir.
Malum olduğu üzere Hulefâ-i RâĢidî‟nin dördüncüsü ve Resûlü Ekrem‟in
damadı olan Hz. Ali, sahabe arasında ilmî yönüyle temâyüz eden birisidir. Kendisinden
ibâdet, muamelât ve ukûbat konularıyla ilgili rivayetlerin yanı sıra, birçok hikmetli sözü
de nakledilmiĢtir. Hz. Ali‟den nakledilen bu rivayetlerin bazılarının kaynağı Hz.
Peygamber (s.a.s) iken bazıları da kendisidir. Biz de bu çalıĢmamızda bu rivayetlerden
hangisinin kaynağının Hz. Peygamber (s.a.s) hangisinin de Hz. Ali olduğunu, dahası
rivayetin asıl kaynağı Hz. Ali olduğu halde hangi nedenlerden Merfû olarak
nakledildiğini, asıl kaynağı Merfû olan rivayetlerin de niçin Hz. Ali‟den Mevkûf olarak
nakledildiğini tespit ve tahlil etmeye çalıĢacağız.
ARAġTIRMANIN KAYNAKLARI VE SINIRLANDIRILMASI
Bu çalıĢmamız üç bölümden oluĢmaktadır. Birinci Bölüm‟de Hz. Ali‟nin hayatı,
Ġkinci Bölüm‟de Mevkûf Rivayetleri, Üçünü Bölüm‟de ise ise Merfû ve Mevkûf
Rivayetler Arasında Hz. Ali‟nin Rivayetleri baĢlığıyla çalıĢmamız tamamlanacaktır.
Hz. Ali‟den nakledilen Mevkûf rivayetlerin tespit ve değerlendirmelerinde baĢta
hadis programları el-Mektebetü‟Ģ-ġâmile ve Cevâmiu‟l-Kelim‟den mümkün olduğunca
yararlanmaya çalıĢacağız. Musannef türü eserlerde Merfû rivayetlerin yanı sıra Mevkûf
3 Bu tez Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü‟nde Ramazan Kuyucu tarafından Hz. Ali’nin Hadis
Rivayetindeki Yeri (Kütüb-i Sitte Özelinde) adıyla çalıĢılmaktadır.
3
ve maktû rivayetlerin de çok bulunmasından dolayı Abdürrezzak b. Hemmâm ve Ġbn
Ebî ġeybe‟nin musannefleri temel kaynaklarımız olacaktır. Musannefler dıĢındaki diğer
eserlerde nakledilen Hz. Ali‟nin rivayetlerini de mümkün mertebe tespit etmeye gayret
edeceğiz.
Tespit edilen Merfû rivayetlerde ref probleminin olup-olmadığını ortaya
koyabilmek için öncelikli kaynaklarımız ilel edebiyatının önemli eserlerinden olan
Dârekutnî‟nin(v.385) ve Ġbn Ebî Hâtim‟in(v.327), Kitâbu’l-Ġlel adlı kitaplarıdır. Yeri
geldikçe bu iki eser dıĢındaki ilel kitaplarından da mümkün olduğunca yararlanılmaya
çalıĢıldı.
ġerh edebiyatı da ilel kitaplarından sonra önemli baĢvuru kaynaklarımızdandır.
Çünkü Ģârihler eserlerinde bu probleme dikkat çekmeyi ihmal etmemiĢlerdir. Yer yer bu
konuya değindikleri için Tahriç kitapları da müstağni kalamayacağımız eser
gurubundan biridir.
Hz. Ali, gerek Sünnî gerekse ġii kaynaklarda, hakkında en fazla bilgi bulunan
sahabilerdendir. Hatta ġiilerin kimi rivayetlerinde dolaylı olsa da sahabî râvi Hz.
Ali‟dir. Bundan dolayı daha dar ve derin bir araĢtırma yapabilmek için biz çalıĢmamızı
Sünnî kaynaklarla ve rivayetlerden örnekleme yoluyla sınırladık. ġerif er-Râdî‟nin Hz.
Ali‟nin hikmetli sözlerini derlediği Nehcü’l-Belâğa adlı eseri de ġii bir kaynak olduğu
için çalıĢmamızın dıĢında tuttuk.4
ÇalıĢmamızda Merfû rivayetleri kalın-düz, Mevkûf rivayetleri ise italik olarak
yazdık. Rivayetlerin sıhhat değerlendirmesinde hadis âlimlerinin rivayetle ilgili
değerlendirmesi varsa bunlara yer vermekle yetinirken, sıhhat durumu belirtilmeyen
rivayetler hakkında ise sened tenkidi yaparak bir sonuca ulaĢmaya çalıĢtık.
4 Nehcü‟l-Belâğa hakkındaki değerlendirmeler ve bir ġii kaynağı oldu hakkında bkz. Cafer KaradaĢ, Hz.
Ali‟nin Ġtikâdi GörüĢleri adlı Tebliğin Müzakeresi, Hayatı KiĢiliği ve DüĢünceleriyle Hz. Ali
Sempozyum, (08-10 Ekim 2004 Bursa) s. 111-114; Ayrıca bu eserdeki rivayetlerin tahriç ve
değerlendirilmesi doktora çalıĢması olarak da hazırlanmıĢtır. Bkz. Hikmet Gültekin, “ġiî Âlim ġerif er-
Râdî ve Nehcü‟l-Belâğa Ġsimli Eserin Hadis Literatüründeki Yeri ve Değeri”, Necmettin Erbakan
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (YayınlanmamıĢ Doktora Tezi) Konya, 2013.
4
KAVRAMSAL ÇERCEVE
Merfû
Merfû, ع-ف-س fiilinin mastarından Ġsmi Mefûlü olup sözlük anlamı, koymanın
zıttı olarak yukarı kaldırmak, sözü kaynağına ulaĢtırmak demektir.5 Istılah olarak ise
muttasıl ve munkatı olduğu dikkate alınmaksızın Resûlullah (s.a.s)‟e kavlî, fiilî ve
takrirî olarak nispet edilen her Ģeydir. Hatib el-Bağdâdî(v.643) Merfû hadisi, sadece
sahabenin Resûlullah (s.a.s)‟e nisbet ettikleri olarak kabul etse de Ġbnu‟s-Salah(v.643)
ve Ġbn Hacer(v.852) bu görüĢe katılmamıĢlardır.6
Rivayetler sarih veya kapalı olarak Resûlullah (s.a.s)‟e nispet edilebilirler.
Resûlullah (s.a.s) “Ģöyle buyurdu”, “Ģöyle yaptı” denilmesi veya Sahabenin, “yerfeuhu”
( onu yükseltiyor) “yebliğuhu” ( onu ulaĢtıryor) “yüsniduhu” ( onu nispet ediyor) ,
“Merfûan” ( Merfû olarak) nakledilenler sarih Merfû sayılmıĢtır Yine Sahabenin es-
Sünnetü keza, ( Bu konuda sünnet Ģöyle) mine‟s-sünneti keza, ( Ģöyle yapmak
sünnettendir ) ümirna bi kezâ ve nühîna an kezâ (Ģu emredildi ve Ģu yasaklandı). demesi
ise hükmen Merfû olarak kabul edilmiĢtir.7
Mevkûf
Sözlük anlamı durmak olan8ف-ق- kelimesinden Ġsmi Mef‟ul olan Mevkûf,
Istılâh olarak, ister muttasıl, ister munkatı olsun kavlî ve fiilî olarak bir rivayetin
5 Ġbn Manzûr, Ebu‟l-Fadl Cemâlüddin Muhammed b. Mükerrem b. Ali, Lisânu’l-Arab, Dâru Sâdır,
Beyrut, trz., VIII/129; Zebîdî, Ebu‟l-Feyz, Muhammed el-Murtezâ b. Muhammed, Tâcu’l-Arûs min
Cevâhiri’l-Arûs, Dâru‟l-Hidâye, 1385/1965, Kuveyt, XXI/104. 6 Ġbnu‟s-Salâh, Ebû Amr Osman b. Abdirrahman eĢ-ġehrezûrî, Ulûmu’l-Hadîs, Dâru‟l-Fikr, DımeĢk,
1406/1986, s. 45; Sehâvî, Ebu‟l-Hayr ġemsuddin Muhammed b. Abdirrahman, Fethu’l-Muğis bi ġerhi
Elfiyeti’l-Hadîs, ( tah, Abdülkerim b. Abdillah ve Muhammed b. Abdillah) Mektebetü Dâri‟l-Minhâc,
Riyad, 1426, beĢ cild, I, 178; Suyûtî, Ebû‟l-Fadl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed,
Tedrîbu’r-Râvî fî ġerhi Takrîbi’n-Nevevî, Dâru‟l-Fikr, Beyrut, 1434/2002, 116; Mücteba Uğur,
Ansiklopedik Hadis Terimleri Sözlüğü, TDVY, Ankara, 1992, s. 217-218. Ġbnu‟s-Salah, Mukaddime
adlı hadis usulü eserini yazdıktan sonra kendisinden sonra gelen yazılan birçok hadis usulü eserlerine
örnek olmuĢtur. Ġbnu‟s-Salâh‟tan sonra önemli bir usûl yazarı ise Suyûtî‟dir. Suyûtî‟nin Ġmam
Nevevî‟nin et-Takrîb adlı eserine yazdığı et-Tedrîbu’Râvî adlı Ģerhi de önemli bir hadis usulü eseridir.
Babanzâde Ahmed Naim de Tecrîdî Sârih’in Tercüme ve ġerhi kitabının baĢ tarafında verdiği usûl
bilgilerinde Suyûti‟nin bu eserinden önemli ölçüde faydalanmıĢtır. Bu açıklamalar için bkz. Veli
Atmaca, “Tecrîd-i Sarîh Muakddimesi‟nin Kaynağı Meselesi (I) (Tedrîbu‟r-Râvî‟den Mukaddime‟ye
Aynen Alınan Konular)”, EKEV Akademi Dergisi - Sosyal Bilimler -, 2009, cilt: 13, S. 41, s. 79-90;
Tecrîd-i Sarîh Mukaddimesi‟nin Kaynağı Meselesi II: Mukaddime‟ye Tedrîbu‟r-Râvi‟den Alınan Pasaj
Bilgilerinin Tespiti, Çukurova Üniversitesi Ġlahiyat Fakültesi Dergisi, 2008, cilt, 8, S.1, ss.109-127. 7 Abdullah Aydınlı, “Merfû” DĠA, XXIX/180.
8 Ġbn Manzûr, a.g.e., IX/359.
5
sahabeye nispetidir. Horasanlı fakihler ise Eser terimini Mevkûf anlamında
kullanmıĢlardır.9
Ref‟
Bir hadisi isnadlı veya isnadsız yahut Hz. Peygamber (s.a.s)‟e ait olsun olmasın ona
(s.a.s) nispet ederek rivayet etmektir. Bu terim, hadisi muttasıl olarak rivayet etme
anlamında da kullanılmıĢtır.10
Sahabe, Hz. Peygamber (s.a.s)‟e ait bir bilgiyi gerek ihtiyâte binaen gerek
fetvalalrında istidlal (deli) olması için Mevkûf olarak nakletmiĢtlerdir. BaĢka bir
sahabinin ise rivayeti Merfû olarak nakletmesi sonucunda isnadları farklı iki ayrı
rivayetin ortaya çıkmasına neden olmuĢtur. Fakat bu durumdaki rivayetler illetli olarak
görülmemiĢtir. Yalnız bazı Mevkûf rivayetlerde râvilerin vehm, galat, ihtilat gibi veya
kasten Merfû olarak rivayet etmesi sonucunda da ref problemi ortaya çıkmıĢtır.11
Ref
probleminin ortaya çıkıĢ sebeblerini ileride detaylı iĢleyeceğimiz için konunun
ayruntılarına burada girmek istemiyoruz.
9 Ġbnu‟s-Salâh, a.g.e., s. 46; Mücteba Uğur, a.g.e., s. 225; Abdullah Aydınlı, “Mevkûf” DĠA, XXIX/437.
10 Mücteba Uğur, a.g.e., s. 320; Abdullah Aydınlı, Hadis Istılahları Sözlüğü, 251-252.
11 Sabri Çap, Hadis Ġlminde Merfû-Mevkûf ĠliĢkisi, Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü,
(YayınlanmamıĢ Doktora Tezi) Bursa, 2008, s. 162; Süleyman Doğanay, “Hadis Rivayetinde Ravi
Tasarrufları ve Doğurduğu Problemler”, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü,
(YayınlanmamıĢ Doktora Tezi) 2006, Kayseri, s. 113-123; Ayrıca mevkûfun merfû olarak
nakledilmesinin sebepleri ve tespiti için bkz. Sabri Çap, a.g.t., s. 161-278.
6
BĠRĠNCĠ BÖLÜM
HZ. ALĠ‟NĠN HAYATI
Ġslam Devletinin dördüncü halifesi ve Resûl-i Ekrem‟in damadı olan Hz. Ali‟nin
hayatı bakımından büyük bir öneme sahibtir. Devlet ve siyaset dâhisi olduğu kadar ilmi
ve irfanıyla kalplerde taht kuran; marifet ehlinin mihmandar kabul ettiği Hz. Ali, sünnî-
alevî bütün çevrelerce imam olarak kabul edildiğinden öncelikle onun hayatı ve ilmî
kiĢiliğini ele almak uygun düĢecektir.
1. Hz. Ali‟nin Nesebi ve Doğumu
Ali b. Ebî Tâlib b. Abdilmüttalib b. HiĢâm b. Abdimenâf b. Kusay b. Kilâb b.
Mürre b. Ka‟b b. Lüey el- KureyĢî el-HâĢimî, künyesi Ebû‟l-Hasan‟dır. Hz. Peygamber
(s.a.s) tarafından Ebû‟t-Türab olarak da lakablanmıĢtır. Annesinin adı ise Fâtıma bt.
Esed b. HâĢim‟dir. Bi‟setten on yıl önce Mekke‟de dünyaya gelmiĢtir.12
2. Ġslam Öncesi Hayatı
Hz. Ali (r.a.)‟nin Ġslam öncesi hayatina dair elimizdeki yazılı kaynaklardadetaylı
bilgi bulunmamaktadır. Ebû Tâlib‟in aile sayısı fazla olduğu ve geçim sıkıntısı çekmeye
baĢlaması üzerine Hz. Peygamber (s.a.s), amcası Abbas‟la birlikte Ebû Tâlib‟e gitmiĢler
ve ona çocuklarından bazılarının geçimini üstlenmek istediklerini söylemiĢlerdir. Ebû
Talib de Akîl dıĢında istedikleri çoçuklardan birer alabileceklerini söylemesi üzerine,
Hz. Peygamber (s.a.s) Hz. Ali‟yi, Hz. Abbas da Ca‟fer‟i yanına almıĢlardır. Bundan
sonra Hz. Ali sürekli olarak Hz. Peygamber (s.a.s)‟in yanında kalmıĢtır.
3. Ġslam Sonrası Hayatı
Hz. Ali, bi‟setten sonra Hz. Peygamber (s.a.s) ve Hz. Hatice‟yi namaz kılarken
görünce bu durumun ne olduğunu sormuĢ, Resûlullah (s.a.s) de Allah‟ın kendisini resul
olarak gönderdiğini söylemiĢ ve onu da Ġslama davet etmiĢtir. Hz. Ali böyle bir Ģeyi ilk
defa duyduğu için bu durumu babası Ebû Tâlib‟le konuĢmak istediğini söylemiĢtir. Hz. 12
Ġbn Sa‟d, Ebû Abdillâh Muhammed b. Sa‟d, Kitâbu’t-Tabakâti’l-Kebîr (çev. Editör Adnan Demircan)
III/17; Ġbn Hacer, Ebû‟l-Fadl ġihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî, el-Ġsâbe fî
Temyîzi’s-Sahâbe, Dâru‟l-Cîl, Beyrut, 1412, IV/269; Ġbnu‟l-Esîr, Ebû‟l-Hasen Ġzzüddîn Alî b.
Muhammed b. Muhammed eĢ-ġeybânî el-Cezerî, Üsdü’l-Ğâbe, III/588; Abdülhalık Bakır, Ali b. Ebî
Tâlib, Çağ Ofset Matbaacılık, Elazığ, 1998, s. 30; E. Ruhi Fığlalı, “Hz. Ali” DĠA, II/371.
7
Peygamber (s.a.s) de gizli olarak yaptığı tebliğin Ģimdilik açığa çıkmasını istemediği
için Hz. Ali‟ye isterse Ģimdi Müslüman olmayarak bu durumu saklamasını istemiĢtir.
Hz. Ali bir gece düĢündükten sonra babasıyla istiĢare etmeden Resûlullah (s.a.s)‟e gelip
kelime-i Ģehâdeti söyleyerek Müslüman olmuĢtur. Hz. Ali‟nin Müslüman olma yaĢı ve
sırasında farklı görüĢler bulunmakla beraber genel görüĢ, on yaĢında Hz. Hatice‟den
sonra Müslüman olan ilk çocuktur.13
4. Hicreti
Mekkeli Müslümanlar Medine‟ye hicret ettikten sonra Hz. Peygamber (s.a.s)
Mekke‟de kalmaya devam etmiĢ ve hicret konusunda Allah‟ın emrini beklemeye
baĢlamıĢtır. Hicret emri geldikten sonra Hz. Peygamber (s.a.s) Hz. Ali‟ye kendi
yatağında yatmasını söyleyerek yanında bulunan emanetleri sahiblerine verdikten sonra
Medine‟ye gelmesini istemiĢtir. MüĢrikler Hz. Peygamber (s.a.s)‟in yatağında Hz.
Ali‟yi görünce ĢaĢkınlığa uğramıĢlar ve Hz. Peygamber (s.a.s) Mekke‟den ayrılsaydı
onu da yanından ayırmayacağını düĢünmüĢlerdir. Hz. Ali emanetleri sahiblerine teslim
ettikten sonra gündüzleri yürüyerek geceleri ise gizlenerek Medine‟ye varmıĢtır. Hz.
Peygamber (s.a.s), Hz. Ali‟nin geldiğini duyunca yanına çağırmıĢ, Hz. Ali ise ayakları
kan revan içinde olduğundan O‟nun (s.a.s) yanına gidememiĢtir. Hz. Peygamber (s.a.s)
durumunu öğrenince onun yanına gitmiĢ, ayaklarının iyileĢmesi için de yarasını
sıvazlamıĢtır.14
Resûlullah (s.a.s) hicretin ikinci yılında kızı Fatıma‟yı Hz. Ali ile evlendirmiĢtir.
Bu evlilikten Hasan, Hüseyin ve ölü olarak doğan Muhsin adlarında üç erkek çocukla,
Zeynep ve Ümmü Gülsüm adında iki kız çocuğu dünyaya gelmiĢtir. Hz. Ali eĢi Fatıma
hayattayken baĢka bir evlilik yapmamıĢ; o vefat ettikten sonra ise birkaç evlilik daha
yapmıĢtır.15
13
Ġbnu‟l-Esîr, a.g.e., III/589; E. Ruhi Fığlalı, “Hz. Ali” DĠA, II/371. 14
Ġbnu‟l-Esîr, a.g.e., III/592-593. 15
Ġbrahim Sarıçam, Hz. Ali‟nin Hayatı ve ġahsiyeti, Hayatı KiĢiliği ve DüĢünceleriyle Hz. Ali
Sempozyumu (08-10 Ekim 2004 Bursa) 2005, s. 18.
8
5. Hz. Peygamber (s.a.s) Dönemindeki Görevleri
Hz. Peygamber (s.a.s) Bedir savaĢında Hz. Ali‟yle beraber dört kiĢiyi
Bedir kuyularını teftiĢ için göndermiĢtir. Bu grup orada iki casus yakalamıĢ ve onlardan
karĢı tarafın bin kiĢilik bir ordu hazırladığını öğrenmiĢtir.16
Uhud savaĢında Mus‟ab.
Umeyr‟in Ģehid olmasından sonra Hz. Peygamber (s.a.s) sancağı Hz. Ali‟ye teslim
etmiĢti. Ayrıca bu savaĢta müĢrikler, Resûlullah (s.a.s)‟in etrafını sarınca Hz. Ali, O‟nu
(s.a.s) kahramanca savunmuĢtur.17
Hicretin yedinci yılında meydana gelen Hayber savaĢı uzun süren kuĢatma
sonucunda zaferle sonuçlanmıĢtır. Hayber kalesi çok güçlü sarp bir konumda bulunduğu
için muhasarası çok uzun süre devam etmiĢtir. Hayber kuĢatmasında bir gün Hz.
Peygamber (s.a.s) “Yarın kılıcı öyle bir kimseye vereceğim ki, O, Allah ve Resûlünü
sever. Allah ve Resûlü de onu sever.” demiĢtir18
. Ertesi gün herkes merakla bu
müjdeli kiĢinin kim olacağını beklerken Resûlullah (s.a.s) Hz. Ali‟nin nerde olduğunu
sormuĢ, oradakiler de, Hz. Ali‟nin gözlerinden rahatsız olduğunu söyleyince, Resûlullah
(s.a.s) onu çağırtrmıĢ ve gözlerinin iyileĢmesi için dua ettikten sonra kılıcı ona
vermiĢtir. Hz. Ali bu savaĢta Hayber kabile reisi Merhab ve kardeĢi Hâris‟i öldürerek,
fethin gerçekleĢmesinde önemli bir rol oynamıĢtır.19
Hâtib b. Ebî Beltea‟ Mekke‟nin fethedileceğini haber veren bir mektup yazıp, bir
kadınla Mekke‟ye göndermek istediğinde Cebrail bunu Hz. Peygamber (s.a.s)‟e
bildirmiĢtir. Resûlullah (s.a.s) bu mektubun ele geçirilmesi için de Hz. Ali ve Zübeyr b.
Avvâm‟ı vazifelendirmiĢtir. Onlar da bu kadını Mekke‟ye varmadan yakalayarak
mektubu ele geçirmiĢlerdir.20
Huneyn savaĢına da katılan Hz. Ali, Ġslam ordusu ilk baĢlarda bozguna uğrayıp
bazı kimseler kaçmaya baĢlayınca cesurca savaĢa devam etmiĢtir. Daha sonra da Ġslam
ordusu, Hz. Peygamber (s.a.s)‟in gayretleriyle tekrar toparlanıp zafer elde edilmiĢtir.21
16
Abdülhalik Bakır, a.g.e., s. 78. 17
Abdülhalik Bakır, a.g.e., s. 80-81. 18
Rivayetin tahrîc ve değerlendirmesi için bkz. Nuri Tuğlu, Maturîdilik ve Hadis, Rağbet Yayınları,
Ġstanbul, 2016, s. 463-466. 19
Abdülhalik Bakır, a.g.e., s. 83-86. 20
Abdülhalik Bakır, a.g.e., s. 85-86. 21
Abdülhalik Bakır, a.g.e., s. 87.
9
Hâtib b. Ebî Beltea‟ Mekke‟nin fethedileceğini haber veren bir mektup yazıp, bir
kadınla Mekke‟ye göndermek istediğinde Cebrail bunu Hz. Peygamber (s.a.s)‟e
bildirmiĢtir. Resûlullah (s.a.s) bu mektubun ele geçirilmesi için de Hz. Ali ve Zübeyr b.
Avvâm‟ı vazifelendirmiĢtir. Onlar da bu kadını Mekke‟ye varmadan yakalayarak
mektubu ele geçirmiĢlerdir.22
Hz. Ali bazı seriyyelere de komutanlık yapmıĢtır. Hz. Peygamber (s.a.s), hicretin
altıncı yılında Benî Sa‟d kabilesinin Hayber Yahudilerine destek olmak için hazırlıkta
bulunduklarını öğrenince, durumun tetkiki için Hz. Ali‟yi yüz kiĢilik bir seriyyenin
baĢına komutan olarak atamıĢ ve Fedek‟e göndermiĢtir. Hz. Ali Fedek‟e varmadan el-
Hemec adındaki bölgeye askerleriyle sızmıĢ ve bir casus yakalamıĢlardır. Bu casustan
karĢı tarafın ikiyüz kiĢilk bir kuvvetten oluĢtuğu bilgisini alınca, Hz. Ali komutasındaki
askeri birlik, Benû Sad kabilesinin çiftliklerini kuĢatmıĢ ve buradaki hayvanları ganimet
olarak ele geçirmiĢ, fakat burada kimseyi bulamamıĢlardır. Bunun üzerine Hz. Ali,
askerleriyle beraber zayiat vermeden Medine‟ye dönmüĢlerdir.23
Hicretin dokuzuncu yılında Hz. Peygamber (s.a.s) Tayy kabilesine ait el-Fels
putunu imha için yüz elli kiĢilik bir seriyye oluĢturmuĢ, Hz. Ali‟yi de bu birliğe
komutan olarak tayin etmiĢtir. Hz. Ali bu seferinde el-Fels putunu kırmıĢ ve bazı
ganimetlerle de dönmüĢtür.24
Hz. Ali, Hz. Peygamber (s.a.s)‟in sağlığında askerî, idâri hizmetler yanında
kâtiplik gibi bazı görevleri de icra etmiĢtir. Tebük gazvesi dıĢındaki bütün savaĢlara
katılmıĢtır. Hz. Peygamber (s.a.s) Tebük gazvesinde Hz. Ali‟yi geride kalanlara bakmak
için bırakınca, Hz. Ali buna çok üzülmüĢ. Hz. Peygamber (s.a.s) de onun kendindeki
değeri ifade etmek için “ Senin bendeki yerin Hz. Harun‟un, Hz. Musa‟daki yeri
gibidir. Ancak Ģu var ki benden sonra peygamber gelmeyecektir,” demiĢtir.25
Hz. Ali komutanlık görevi dıĢında kadılık da yapmıĢtır. Resûlullah (s.a.s) Onu
Yemen‟e kadı olarak göndermek istediğinde Hz. Ali bu görevi yerine getirememekten
duyduğu endiĢeyi dile getirince Hz. Peygamber (s.a.s) eliyle göğsüne vurarak ona Ģu
22
Abdülhalik Bakır, a.g.e., s. 85-86. 23
Abdülhalik Bakır, a.g.e., s. 88. 24
Abdülhalik Bakır, a.g.e., s. 90. 25
Ġbn Sad, a.g.e., III/23.
10
duayı yapmıĢtır: “ Allah‟ım! Kalbine hidayet ver, dilini sabit kıl.” Hz. Ali bu duadan
sonra iki kiĢi arasında hüküm verirken hiç tereddüte düĢmediğini söylemiĢtir.26
Hudeybiye antlaĢmasının maddelerini Hz. Ali yazmıĢ. Hicretin dokuzuncu
yılında hac emîri olarak tayin edilen Hz. Ebû Bekir‟e, Tevbe suresinin ilk yedi ayetini
bildirmek, bu yıldan sonra Müslümanlar ve müĢriklerin hacda birlikte
bulunamayacağını ve hiç kimsenin Kâbe‟yi çıplak tavaf edemeyeceğini bildirme görevi
Hz. Ali‟ye verilmiĢtir.27
Hz. Ali‟nin, Hz. Peygamber (s.a.s)‟e son görevi de O (s.a.s) dâr-ı bekâ‟ya irtihâl
ettiğinde cenaze iĢlemlerinin onun tarafından gerçekleĢtirilmesi olmuĢtur.28
6. Siyasî ve Ġdârî Görevleri
Hz. Ali, kendi halifeliğinin dıĢında ilk üç halife döneminde az da olsa bir takım
siyasi ve idârî görevleri de icra etmiĢtir. Bu baĢlıkta bu görevlerin neler ve süreleri
üzerinde durmaya çalıĢacağız.
6.1. Ġlk Üç Halife Dönemindeki Görevleri
Hz. Peygamber (s.a.s)‟in cenazesi henüz defnedilmeden Müslümanlar Benî
Saîde gölgeliğinde toplanarak Hz. Ebû Bekir‟i halife seçmiĢlerdir. Hz. Ali, Hz. Ebû
Bekir‟e altı ay sonra biat etmiĢtir. Bu biattan sonra da Hz. Ebû Bekir bazı konularda Hz.
Ali‟yle istiĢare etmiĢtir. Örneğin Hz. Ebû Bekir ġam seferine çıkmadan önce istiĢare
ettiği topluluğun içerisinde Hz. Ali de bulunmuĢ ve Ģöyle demiĢtir: “İster kendin
istersen de bir şahsın komutasında ordu gönderirsen inşallah başarılı olursun”
demiĢtir. Hz. Ebû Bekir de onun bu sözlerine sevinerek kendisine hayır dua da
bulunmuĢtur. Her ne kadar Hz. Ali, Hz. Ebû Bekir‟in istiĢare heyetinde yer aldıysa da
idâri bir görevi olmamıĢtır.29
Hz. Ömer, Filistin seferine çıkmadan önce Hz. Ali‟yi Medine‟de yerine vekil
olarak bırakmıĢtır. Hz. Ali‟nin üç halife döneminde bundan baĢka bir siyasi görevi
26
Ġbn Sad, a.g.e., II/341-342. 27
E. Ruhi, Fığlalı, “Hz. Ali”, DĠA, II/372.
28
E. Ruhi, Fığlalı, “Hz. Ali”, DĠA, II/372. 29
Abdülhalik Bakır, a.g.e., s. 95-100.
11
olmamıĢtır. Hz. Ömer Nihâvend savaĢına çıkmadan önce yakın çevresiyle istiĢare
yaptıktan sonra kendi görüĢünün Hz. Ali‟yle aynı olduğunu söyleyerek bunu
uygulamıĢtır. Hz. Ömer Ġran fethinden elde edilen ganimetlerin ve Irak topraklarının
paylaĢtırılmasında da yine Hz. Ali ile istiĢare ederek onun söylediklerini uygulamıĢtır.
Bu dönemde Hz. Ali‟nin hicretin takvim baĢlangıcı olarak kabul edilmesi için yaptığı
öneri de kabul edilmiĢtir. Ayrıca Hz. Ömer, Hz. Peygamber (s.a.s)‟in ailesiyle akrabalık
bağlarını güçlendirmek için Hz. Ali‟nin kızı Ümmü Gülsüm ile de evlenmiĢtir. Hz.
Ömer yaralandıktan sonra kendinden sonra yerine geçecek halifenin tayin edilmesi için
oluĢturduğu Ģûrâ heyetinde Hz. Ali de yer almıĢtır. Ayrıca Hz. Ömer bazı fıkhî
problemler karĢısında Hz. Ali‟yle istiĢare etmiĢ ve onun görüĢlerine büyük bir önem
vermiĢtir.30
Hz. Osman halife seçildikten sonra Hz. Ali hemen biat etmiĢtir. Hz. Ali‟nin bu
dönemde de idari bir görevi olmasa da Kur‟ân‟ın tek kıraat üzerine okunması ve Kuzey
Afrika‟nın fethi için yapılan istiĢare heyetinde yer almıĢtır.31
Bazı sahabilerle beraber
Hz. Ali, zaman zaman Hz. Osman‟ın bazı uygulamalarının doğru olmadığını da
söylemiĢlerdir.32
Ġsyancılar Medine‟ye gelip Hz. Osman‟la hesaplaĢmak isteyince Hz. Ali araya
girerek iki tarafın arasını bulmaya çalıĢmıĢ, oğulları Hasan ve Hüseyin‟i de Hz.
Osman‟ın evine bekçi olarak bırakmıĢtır. Fakat Hz. Ali‟nin tüm bu gayretlerine rağmen
Hz. Osman h. 35 yılında evinde Ģehid edilmiĢtir.33
6.2. Halifeliği
Hz. Osman Ģehid edildikten sonra Medine‟de bulunan sahabe h. 35 yılında Hz.
Ali‟yi halife seçerek ona biat etmiĢlerdir. Daha sonra Talha ve Zübeyr b. Avvâm
istemeyerek biat ettiklerini söyleyerek Mekke‟ye doğru yola çıkmıĢlardır. Mekke‟de
bulunan Hz. AiĢe ise Talha ve Zübeyr b. Avvam‟la Hz. Osman‟ın katillerinin bulunması
için Basra‟ya doğru hareket etmiĢlerdir. Hz. Ali bu durumu öğrenince Irak‟a doğru
harekete geçtmiĢ ve iki grup Basra‟da karĢı karĢıya gelmiĢ ne olduğunu anlayamadan da
30
Abdülhalik Bakır, a.g.e., s. 100-112; Ġbrahim Sarıçam, a.g.b., s. 22-23. 31
Sallabi, Ali Muhammed es-Sallâbî, Esnâ’l-Mütâlib fî Siretî Emirî’l-Mü’minîn Ali b. Ebî Tâlib,
Mektebetü‟s-Sahâbe, ġârika, 1425/2004; I/211, 216-217. 32
E. Ruhi, Fığlalı, “Hz. Ali”, DĠA, II/372. 33
Abdülhalik Bakır, a.g.e., s. 118-120.
12
kendilerini savaĢın içinde bulmuĢlardır. SavaĢ Hz. Ali‟nin galibiyetiyle son bulmuĢ,
savaĢ sonunda öldürülen kimseler Hz. Ali tarafından defnedilmiĢ, Basra
yağmalanmamıĢ ve Hz. AiĢe sağ salim tekrar Mekke‟ye gönderilmiĢtir.34
Cemel savaĢından sonra Kufe‟ye dönen Hz. Ali daha önce biat etmeye
yanaĢmayan ġam valisi Muaviye b. Ebî Süfyan‟ı tekrar biat etmeye çağırmıĢtır. Bu
çağrı da karĢılık bulmayınca bir ordu hazırlayarak ġam‟a doğru harekte geçmiĢtir. Ġki
ordu h. 37 yılında Sıffin‟de karĢılaĢmıĢ ve Hz. Ali karĢı tarafa tekrar elçi göndererek bu
iĢin sulh yoluyla halledilmesini istemiĢtir. Fakat Muaviye buna yanaĢmayınca savaĢ
mecburen baĢlamıĢtır. Hz. Ali‟nin ordusu galip gelmek üzereyken Muaviye, Amr b. el-
As‟ın önerisine uyarak askerlerine mızrakların ucuna mushafları bağlatmıĢ ve Kur‟ân‟ın
hakem olmasını istemiĢtir. Irak ordusu bu durumu görünce savaĢı durdurmak istemiĢtir.
Hz. Ali bunu kabul etmek istemese de daha sonra hakem önerisini kabul etmiĢtir.35
Hakem olayı kabul edildikten sonra taraflar yılbaĢında Erzuh‟ta toplanmak üzere
ayrıldılar. Hz. Ali‟nin ordusu geri dönerken bir grup hükmün sadece Allah‟a ait
olduğunu söyleyerek ordudan ayrılmıĢ ve Harûra denilen yere çekilmiĢler ve bu yere
nispetle Harûriler olarak da anılmıĢlardır. Hz. Ali hâricileri ikna etmek için bazı
kimseleri onlara göndermiĢtir. Bu müzakere sayesinde bir kısmı görüĢlerinden dönüp
gruptan ayrılmıĢtır. Geri kalan kesim ise Nehrevân‟a doğru hareket etmiĢlerdir.
Hâriciler burada Habbâb b. Eret‟i öldürünce Hz. Ali onlara savaĢ açarak onları hezimete
uğratmıĢtır. H. 38 yılının ġaban ayında Erzuh‟ta toplanan hakemler Hz. Ali ve
Muaviye‟nin halifelikten alınmasını kararlaĢtırırlar. Fakat Ebû Musa el-EĢârî, Hz. Ali‟yi
azledince Amr b. el-As da halifeliğe Muaviye‟yi getirdiğini ilan etmiĢtir. Fakat Ebû
Musa bunu kabul etmemiĢtir. Hz. Ali bu olaydan sonra Kufe‟ye gidip yeni bir sefer
yapmak istemiĢ fakat askerlerdeki bıkkınlığı gördüğü için bundan vazgeçmiĢtir. Daha
sonra yeni sefer için ordu hazırlansa da Hz. Ali, Ġbn Mülcem tarafından h. 40 yılında
Ģehid edilmiĢtir. Muaviye ise ġam halkının tam desteğini alıp, Mısır‟ı da kontrolü altına
almıĢ ve Emevi devletinin ilk temelini atmıĢtır.36
34
Ġbn Sad, a.g.e., III/32-33; E. Ruhi Fığlalı, “Cemel Vak'ası” DĠA, VII/320-321. 35
Ġbn Sad, a.g.e., III/33; Abdülhalik Bakır, a.g.e., s. 133- 138. 36
Ġbn Sad, a.g.e., III/33-34; E. Ruhi Fığlalı, “Hz. Ali” DĠA, II/374.
13
7. Ġlmi ġahsiyeti
Hz. Ali Sahabe arasında ilmiyle temâtüz etmiĢ bir kiĢidir. ÇeĢitli alanlarla ilgili
bilgisi bulunmakla beraber daha çok fıkıh alanında ön plana çıkmıĢtır. Hz. Peygamber
(s.a.s)‟den de O‟nun ilmi seviyesini takdir ettiğini bildiren rivayetler gelmiĢtir.37
Hz. Ali‟nin Kur‟a bilgisiyle ilgili çok sayıda bilgi bulunmaktadır. Bu bilgiler
arasında “Allah’ın Kitab’ı ile ilgili sorularınızı bana sorun; zira ben Kur’an’daki her
bir ayetin ne zaman ve ne hakkında indiğini bilirim.”38
rivayeti meĢhurdur. Hz.
Ali‟nin bu derin Kur‟an bilgisinin en önemli sebeblerinden birisi onun yüksek bir akıl
ve idrak düzeyine sahib olması, diğeri ise çocukluk döneminden itibaren Hz. Peygamber
(s.a.s)‟in yanında bulunmasıdır. Hz. Peygamber (s.a.s)‟in vahiy kâtiplerinden biri olan
Hz. Ali aynı zamanda Kur‟an öğretmekle meĢhur yedi sahabîden birisidir. Onun Resûl-i
Ekrem‟in hayatta olduğu vakit Kur‟an‟ı ezberlediği konusu ise tartıĢmalı bir hususdur.39
Bazı kaynakların verdiği bilgiye göre Hz. Peygamber (s.a.s)‟in irtihalinden sonra
Hz. Ali, elbisesini giyip dıĢarıya çıkmamaya yemin ederek evine kapanmıĢ ve üç gün
içinde Kur‟an‟ı ezberine göre cem etmiĢtir. ġiilere göre ise Hz. Ali Kur‟an‟ı eezberden
değil, Hz. Peygamber (s.a.s)‟den aldığı yazılı malzemeden cem etmiĢtir. Hz. Ali
mushaftaki sûrelerin tertibinde nüzul tarihlerini esas almıĢ ve onun mushafı ilk olarak
Alak sûresiyle baĢlamıĢtır.40
Kur‟ân-ı Kerim inzâl olurken Hz. Ali kendine ait bir Mushaf oluĢturmuĢtur.
Fakat bu Mushaf Hz. Ebû Bekir‟in oluĢturduğu resmi mushaftan farklıdır. Çünkü Hz.
Ali, “Allah, Ebû Bekir‟e rahmet etsin. O Kur‟an‟ı iki kapak arasında cem eden ilk
kiĢidir.” Sözüyle bu duruma dikkat çekmiĢtir. Ayrıca Hz. Ali, Hz. Osman‟ın mushafı
çoğaltma iĢini takdir etmiĢ ve O‟na destek olmuĢtur. Hz. Ali Kur‟an‟ı anlama odaklı
okumayı önemsediği için kıraat konusunda insanlara öğrendiği Ģekilde Kur‟an‟ı
okumasını tavsiye etmiĢtir. Hz. Ali‟ye ait çokça tefsir rivayeti bulunmakla beraber
bunların çok az bir kısmı ona aittir. Hz. Ali‟ye ait olmayan birçok tefsir rivayetinin
olmasının sebepi ise ġia‟dır. Hz. Ali adına uydurulan çok sayıda tefsir rivayeti olduğu
37
YaĢar Kandemir, “Hz. Ali” DĠA, II/374; Mustafa Öztürk, Tefsir ve Hadis Tarihinde Hz. Ali, Hayatı
KiĢiliği ve DüĢünceleriyle Hz. Ali Sempozyumu Tebliğ ve Müzakereleri, 08-10 Ekim 2004 Bursa, s. 59. 38
Ġbn Sa‟d, a.g.e., III/342. 39
Mustafa Öztürk, a.g.b., s. 65-66. 40
Mustafa Öztürk, a.g.b., s. 66-69.
14
için bazı hadis âlimleri, ilgili rivayetlerin sıhhatini tespit edebilmek için isnadın onun
hâne halkından ya da Abdullah b. Mesud Abîde es- Selmânî ve ġurayh gibi
kiĢilerden nakledilmesini gerekli görmüĢlerdir. Hz. Ali‟ye ait en önemli tefsir isnadları
Ģunlardır:
a) HiĢâm b. Hassân el-Ezdî Muhammed b. Sîrîn Abîde es-Selmânî Hz.
Ali Ģeklindeki bu isnad sahih kabul edilmiĢtir. Buhârî ve bazı hadis âlimleri bu isnadla
nakilde bulunmuĢlardır.
b) Abdullah b. Abdirrahman Amir b. Vâsıle Hz. Ali, Süfyân b. Uyeyne bu
isnadla Hz. Ali‟den rivayette bulunmuĢtur.
c) Zührî Ali b. Zeynelabidîn Hüseyin b. Ali Hz. Ali, Ġbn Ebî ġeybe‟nin
en sahih olarak kabul ettiği bu isnad, Ali b. Zeynel Abidîn‟e birçok asılsız rivayet nispet
edildiği için önceki iki isnad kadar meĢhur olmamıĢtır.41
Hz. Ali, bazı ayetleri Hz. Osman‟ın mushafında farklı Ģekilde okumuĢtur.
Ancak bu farklılıklar anlamı etkileyecek düzeyde olmayıp, küçük ve açıklayıcı
mahiyette bazı değiĢikliklerdir. Ayrıca Kıraat-ı Seb‟a imamlarından dört tanesinin
okuyuĢu da Hz. Ali‟ye dayanmaktadır. Bu kiĢiler: 1- Ebû Amr 2- Âsım 3- Hamza 4-
Kisâî‟dir.42
Hz. Ali, hadis rivayetinde ihtiyatlı davranan sahabedendir. Onun hakkındaki bu
kanaat söz Ģu sözleri sonucunda oluĢmuĢtur: “Size Resûlullah (s.a.s)’den bir söz
naklettiğim zaman gökten yere düşmem onun adına yalan söylemekten daha iyidir.”
Sözüne ve insanlara bilinen meĢhur rivayetleri nakletmelerini, münker rivayetten de
sakınmalarını tavsiye etmesi sonucunda oluĢmuĢtur. Bundan dolayı o birisinden hadis
alacağı zaman yemin ettirmiĢ; fakat kimi zaman da güvendiği kiĢilere yemin
ettirmemiĢtir. Hz. Ali‟ye ait rivayetlerin çoğu fıkhî konulara aittir. O hadislerin büyük
bir kısmını Hz. Peygamber (s.a.s)‟den iĢitmesinin yanında Hz. Ebû Bekir, Hz. Ömer,
Mikdâd b. Esved gibi bazı sahabilerden de rivayette bulunmuĢtur. Tabiîn neslinden
birçok kiĢi de Hz. Ali‟den rivayette bulunmuĢtur. Bu kiĢilerden bazıları Ģunlardr: Zirr b.
41
Zehebî, ġemsüddin Muhammed b. Ahmed, et-Tefsîr ve’l-Müfessirûn, Mektebetü Vehbe, Kahire, trz. I/
68; Mustafa Öztürk, a.g.b., s. 77. 42
Ziya ġen, Hz. Ali’nin Kur’an’a Yaptığı Hizmetler, Hz. Ali Sempozyumu Bildirileri, 24-25 Ekim 2007,
2009, s. 526-527.
15
HubeyĢ, Zeyd b. Vehb, Ebû‟l-Esved ed-Düelî, Hâris b. Suveyd et- Teymî, Hâris b.
Abdillah el-A‟ver, Usâme b. Zeyd, ġureyh b. Hânî, Âsım b. Damre, ġa‟bî, Abdullah b.
Seleme, Abdullah b. ġeddâd, Abdurrahman b. Ebî Leylâ ve Ahnef b. Kays. 43
Öğrencilerini hadis yazmaya teĢvik eden Hz. Ali‟den Ġbn Abbas, Atâ b. Ebî
Rebah, el-Hâris, Hucr b. Adiy, ġa‟bî, Mücâhid ve Hasan b. Ali gibi âlimler yazılı olarak
nakilde bulunmuĢlardır. Hz. Ali hadislerin müzakere edilmesine de ayrı bir önem
vermiĢ ve bu konuda “ZiyaretleĢiniz ve hadisleri aranızda müzakere edin. Eğer bunu
yapmazsanız hadisler yok olup gider.” demiĢtir. Hz. Ali hakkında diğer önemli bir
husus da adına fazlaca hadis uydurulmuĢ olmasıdır. Onun Hicretten önceki hayatına
dair fazla bilgi olmamasına rağmen hakkında uydurulan rivayetler doğumundan
baĢlayıp, ölümüne kadar devam etmektedir. Bu rivayetlerle Hz. Ali normal bir
Ģahsiyetten çıkarılıp mitolojik bir figüre dönüĢtürülmüĢtür.44
Hz. Ali, harb esirlerinin durumunu, Medine‟nin harem bölgesini ve kâfir için bir
Müslüman‟ın öldürülemeyeceğini bildiren rivayetleri bir sahifede toplamıĢtır.45
BeĢ yüz hadis rivayetiyle Hz. Ali mukillûndandır. Buhari Ģârihi Ayni‟ye göre ise
Hz. Ali‟den 586 hadis nakledilmiĢtir. Bunların yirmisi hem Buhari hem Müslim‟de
dokuz tanesi sadece Buhari, on beĢ tanesi de sadece Müslim tarafından nakledilmiĢtir.
Rivayetlerin tamamı ise Ahmed b. Hanbel‟in Müsned‟inde bulunmaktadır.46
Sünnet Hz. Ali‟ye göre sadece bir bilgi olmaktan ziyade yaĢanılması örnek
alınması gereken bir uygulamadır. Hz. Ali sünnetin olmadığı durumlarda ise insanların
maslahatına uygun Ģekilde hareket etmiĢtir.47
Değerlendirme
Hz. Ali küçük yaĢtan itibaren Hz. Peygamber (s.a.s)‟in evinde kalmaya ve onun
gözetimi altında yetiĢmeye baĢlamıĢtır. Resûl-i Ekrem (s.a.s) peygamberlik göreviyle
43
Nevzat AĢık, Sahabe ve Hadis Rivayeti, Akyol NeĢriyat, Ġzmir, 1981, s. 178-179; Saffet Sancaklı,
Hadisler Bağlamında Hz. Peygamber’in Hz. Ali Ġle Olan ĠliĢkilerinin Önemi ve Analizi, Hz. Ali
Sempozyumu Bildirileri, 24-25 Ekim 2007, 2009, s. 161-187; Mustafa Öztürk, a.g.b., s. 83-85. 44
Mustafa Öztürk, a.g.b. s. 85-86. 45
Nevzat AĢık, a.g.e., s. 229. 46
Ömer Nasuhi Bilmen, Büyük Tefsir Tarihi, Bilmen Basımevi, Ġstanbul, 1973, s. 221. 47
Mustafa Öztürk, a.g.b. s. 81; Bünyamin Erul, Sahabenin Sünnet AnlayıĢı, TDVY, Ankara, 1999, s. 448.
16
vazifelendirilince o da ilk inananlar arasında yer almıĢ ve bu vakitten sonra onun
yardımcısı olmuĢtur. Hz. Ali katıldığı savaĢlarda gösterdiği kahramanlıklarla
tanınmasının yanında keskin zekası sayesinde de Resûlullah (s.a.s)‟den birçok konuyu
öğrenmiĢtir. Ġlk üç halife Hz. Ali‟nin bu özelliğinden dolayı gerekli konularda onunla
istiĢare etmekten geri durmamıĢtır. Özellikle Hz. Ömer gerek devlet iĢleri gerekse fıkhî
konularda Hz. Ali‟nin görüĢlerine baĢvurmuĢtur. Hz. Ali halifeliğe geçer geçmez hemen
iç karĢıklıklarla ilgilenmek zorunda kalmıĢtır. Halifeliği boyunca da bu olaylarla meĢgul
olmuĢlardır.
Hz. Ali, Hz. Osman‟ın oluĢturduğu resmi mushaftan baĢka kendine ait özel bir
mushaf oluĢturmuĢtur. Bugün okunmakta olan dört kıraat da Hz. Ali‟nin okuyuĢuna
dayanmaktadır. Hz. Ali hadis rivayetinde ihtiyatlı davranan ve insanları da bu konuda
uyaran birisidir. Bundan dolayı Hz. Ali mukillun arasında yer almıĢtır. Sünnet, Hz.
Ali‟ye göre salt bilgiden ziyade uygulanması örnek alınması gereken bir davranıĢ
biçimidir.
17
ĠKĠNCĠ BÖLÜM
HZ. ALĠ‟NĠN MEVKÛF RĠVAYETLERĠ
Eldeki imkân ve kaynaklar nispetinde örnekleme yoluyla tespit ettiğimiz, Hz.
Ali‟nin Mevkûf rivayetlerinin okuyucuya kolaylık sağlaması amacıyla konularına göre
sistematik bir Ģekilde verilmesi uygun olacaktır. Geleneksel hadis tasniflerinde iman
bölümlerinin ilk kitap olarak ele alınmasından hareketle biz de öncelikle imanla ilgili
rivayetlerden baĢlamayı uygun gördük.
1.ĠMAN
Hz. Ali‟ye ait olan Mevkûf rivayetlerin çoğu amelî ve hikemî konularla ilgilidir.
Ancak bu konular dıĢında onun iman konularına ait Mevkûf rivayetleri de
bulunmaktadır. Bu bölümde Hz. Ali‟den nakledilen imanî konularla ilgili rivayetlerin
tespit ve değerlendirmesini yapmaya çalıĢacağız.
1.1. Kader
لعز أحمد بن عبيد اهلل بن كادش أنا محمد بن أحمد بن محمد بن حسنوف أنا أبو الحسن علي بن أخبرنا أبو ا1-
محمد بن مخلد نا إبراىيم بن مهدي األيلي نا أحمد بن األحجم بن البختري المروزي نا محمد بن أناعمر
طالب فقاؿ يا أمير الجراح قاضي سجستاف نا شريك عن أبي إسحاؽ عن الحارث قاؿ جاء رجل إلى علي بن أبي
أمير المؤمنين أخبرني عن القدر قاؿ بحر عميق ال يا طريق مظلم ال تسلكو قاؿ المؤمنين أخبرني عن القدر قاؿ
قاؿ يا أمير المؤمنين أخبرني تلجو قاؿ يا أمير المؤمنين أخبرني عن القدر قاؿ سر اهلل قد خفي عليك فال تفشو
خلقك لما شاء أو لما شئت قاؿ بل لما شاء قاؿ فيستعملك كما شاء أوكما عن القدر قاؿ أيها السائل إف اهلل
شئت قاؿ بل كما شاء قاؿ فيبعثك يـو القيامة كما شاء أو كما شئت قاؿ بل كما شاء قاؿ أيها السائل ألست
لبالء الذي تسأؿ ربك العافية قاؿ نعم قاؿ فمن أي شئ تسألو العافية أمن البالء الذي ابتالؾ بو غيره قاؿ من ا
ابتالني بو قاؿ أيها السائل تقوؿ ال حوؿ وال قوة إال بمن قاؿ إال باهلل العلي العظيم قاؿ فتعلم ما تفسيرىا قاؿ
تعلمني مما علمك اهلل يا أمير المؤمنين قاؿ إف تفسيرىا ال تقدر على طاعة اهلل وال تكوف لو قوة في معصية في
18
ألك مع اهلل مشيئة أو فوؽ اهلل مشيئة أو دوف اهلل مشيئة فإف قلت إف لك دوف األمرين جميعا إال باهلل أيها السائل
اهلل مشيئة فقد اكتفيت بها من مشيئة اهلل وإف زعمت أف لك فوؽ اهلل مشيئة فقد ادعيت أف قوتك ومشيئتك
و أيها السائل إف غالبتاف على قوة اهلل مشيئة وإف زعمت أف لك مع اهلل مشيئة فقد أدعيت مع اهلل شركا في مشيئت
اهلل يشج ويداوي فمنو الداء ومنو الدواء أعقلت عن اهلل أمره قاؿ نعم قاؿ علي االف أسلم أخوكم فقوموا
فصافحوه ثم قاؿ علي لو أف عندي رجال من القدرية ألخذت برقبتو ثم ال أزاؿ أجاىا حتى أقطعها فإنهم يهود ىذه
.”األمة ونصاراىا ومجوسها
Ahmed b. Ubeydillah b. KâdiĢ Muhammed b. Ahmed b. Muhammed
Ebû‟l-Hasen Ali b. Ömer Muhammed b. Mahled Ġbrahim b. Mehdî Ahmed b.
el-Ehcem Muhammed b. el-Cerrah ġerîk Ebû Ġshak el-Hâris, Ģöyle
demiĢtir: Bir adam Hz. Ali‟ye gelerek ona kader konusunda soru sordu. Hz. Ali de ona
“(kaderin) karanlık bir yol olduğunu ve oraya girmemesini söylemiştir. Adam kader
hakkında tekrar soru sorunca, Hz. Ali (kaderin) Allah’ın bir sırrı ve ona gizli
olduğunu ve ifşa olmayacağını söylemiştir. Ey soru soran! Allah seni, senin arzu
ettiğin şekilde mi yoksa kendi istediği şekilde mi yarattı? (Adam) bilakis kendi istediği
şekilde yarattı. Sen Allah’ın istediği şekilde mi yoksa kendi istediğin şekilde mi amel
edeceksin? (Adam) Allah’ın istediği şekilde dedi. Allah kıyamet günü seni kendi isteği
üzerine mi yoksa senin isteğin üzerine mi yaratacak? (Adam) Allah kendi isteği
üzerine yaratacak dedi. Ey soru soran! Rabbinden sağlık- sıhhat isteyen sen değil
misin? (Adam) evet dedi. Ey soru soran! sen güç ve kudretin kime ait olduğunu
söylüyorsun? (Adam) sadece yüce allah’a ait dedi. (Hz. Ali) peki bunun anlamının ne
olduğunu biliyor musun? dedi. (Adam) ey Emîra’l-Mü’minîn! Allah’ın sana
öğrettiklerini bana da öğret dedi. Hz. (Ali) bunun anlamı senin Alla’a itaat ve
ma’siyette konusundaki bütün işlerini Allah’ın takdiri ile gerçekleştirmendir. Ey soru
soran! senin Allah’la beraber veya onun üstünde yahut da onun dışında bir iraden
var mıdır? Eğer sen iradenin Allah’ın iradesinin altında olduğunu söylersen Allah’ın
iradesini kabul etmiş olursun. Eğer sen, iradenin Allah’ın iradesinden üstün
olduğunu söylersen, iradenin ve gücünün Allah’ın irade ve gücünden üstün
olduğunu iddia etmiş olursun. Eğer sen iradenin Allah’ın iradesiyle beraber
19
olduğunu söylersen, iradede Allah’la ortaklığının olduğunu iddia etmiş olursun. Ey
soru soran! Allah senin yaralayan ve o yaranı iyleştirendir. Dertde deva da ondandır.
Allah’ın işlerini anlayabildin mi? (Adam) evet dedi. Hz. Ali kardeşiniz Müslüman
oldu. Kalkın ona sarılınız dedi. sonra Hz. Ali Ģöyle dedi “ Şayet yanımda kaderîden
birisi olsaydı, boynunu koparıncaya kadar çekerdim. Çünkü onlar bu ümmetin
Yahudi, Hıristiyan ve Mecusileridir.”
Tahric ve Değerlendirme
Bu rivayeti Ġbn Asâkir, tahrîc etmiĢtir.48
Zehebî, Ahmed b. Ubeydillah b. KâdiĢ‟in zayıf olduğunu söylemiĢtir.49
Ġbnû‟l-
Cevzî, Ahmed b. el-Ehcem‟in kezzâb olduğunu söylemiĢtir.50
Râvilerden Ġbrahim b.
Mehdî de hadis uydurmakla ithâm edilmiĢtir.51
Rivayetin senedinde hadis uydurmakla
ithâm edilen râviler bulunduğu için bu rivayete ihtiyatla yaklaĢmak gerekir.
أخبرنا إسماعيل بن إبراىيم بن علية عن عمارة بن أبي حفصة عن أبي مجلز قاؿ جاء رجل من مراد إلى علي 2-
وىو يصلي في المسجد فقاؿ احترس فإف ناسا من مراد يريدوف قتلك فقاؿ إف مع كل رجل ملكين يحفظانو مما
ة حصينةلم يقدر فإذا جاء القدر خليا بينو وبينو وإف األجل جن
Ġsmail b. Ġbrahim Umâra b. Ebî Hafsa Ebû Miclez Ģöyle demiĢtir: Hz. Ali
mescitte namaz kılarken Murad‟lı birisi geldi ve ona “Kendine dikkat et! Çünkü
Muradlı birisi seni öldürmek istiyor.” Dedi. Hz. Ali de ona “Her kişiyi takdirinde
olmayan şeylerden koruyan iki melek vardır. Kader onun başına geldiğinde ise o
melekler onu kaderiyle bırakırlar. Zira ecel bir kalkandır.” dedi.
48
Ġbn Asâkir, Ebû‟l-Kâsım Alî b. el-Hasen b. Hibetillâh, Târihu Medineti DımeĢk, Dâru‟l-Fikr, Haleb,
1417/1996, XLII/513. 49
Zehebî, el-Muğnî, I/47. 50
Ġbnû‟l-Cevzî, ed-Duafâ ve’l-Metrûkîn, I/65. 51
Ġbn Hacer, Lisânu’l-Mizân, VII/170; Hazrecî, a.g.e., I/22.
20
Tahrîc ve Değerlendirme
Bu rivayeti Ġbn Sa‟d tahrîc etmiĢtir.52
Râvilerden Ġsmail b. Ġbrahim‟in imam
hüccet olduğu söylenmiĢtir.53
Ahmed b. Hanbel, Umâra b. Ebî Hafsa‟yı tevsik
etmiĢtir.54
Ebû Miclez, tam ismi Lâhik b. Humeydî es-Sedûsî‟dir. Ebû Zür‟a onu tevsik
etmiĢtir.55
Râvilerin hepsi tevsik edildiği için rivayet sahihtir.
2. AMELÎ
Hz. Ali‟den nakledilen Mevkûf rivayetlerin çoğu ameli konulara dairdir. Amelî
konulara dair Hz. Ali‟den nakledilen aktarılan sözlerin bir bakıma onun ictihad veya
fetvaları olduğunu söyelebiliriz.
2.1. ĠBADET
Ġbadetle ilgili Hz. Ali‟den nakledilen birçok rivayet bulunmaktadır. Bundan
dolayı bu baĢlık altında bu rivayetleri örnekleme yoluyla iĢlemeye çalıĢacağız.
2.1.1. Tahâret
ما بينو وبين آخر الوقت حدثنا شريك ، عن أبي إسحاؽ ، عن الحارث ، عن علي ، قاؿ : يتلـو الجنب -3
ġerîk Ebû Ġshak Hâris, Hz. Ali (r.a.)‟den rivayetle Ģöyle demiĢtir:
“Cünüb, namaz vaktinin sonuna kadar bekleyebilir.”
Tahrîc ve Değerlendirme
Ġbn Ebî ġeybe, Dârekutnî ve Beyhakî, bu rivayeti, “su bulma ümidiyle guslün
geciktirilmesi bab”ında Hz. Ali (r.a.)‟den Mevkûf olarak nakletmiĢlerdir.56
Beyhakî, bu
rivayetle aynı manada yine Hz. Ali (r.a.)‟den Mevkûf bir rivayet daha nakletmiĢ, fakat
52
Ġbn Sa‟d, a.g.e., III/34-35. 53
Zehebî, el-KâĢif fî Ma’rifeti men lehu Rivâyetü fî Kütübi’s-Sitte, Dâru‟l-Kıble, Cidde, trz., I/243. 54
Hazrecî, a.g.e., s. 280. 55
Hazrecî, a.g.e., s. 420. 56
Ġbn Ebî ġeybe, Ebû Bekr Abdullāh b. Muhammed b. Ebî ġeybe, Musannef, (tah. Muhammed Avâme)
Dâru‟l-Kıble, Cidde, 1427/2006, II/191, V/331; Dârekutnî, Ebû‟l-Hasen Alî b. Ömer b. Ahmed ed-
Dârekutnî, Sünen, (tah. Es-Seyyid Abdullah HâĢim Yemânî) Dâru‟l-Ma‟rife, Beyrut, 1386/1966, I/186;
Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. Hüseyn b. Alî, Kitâbü es-Sünenü’l-Kebîr ve fî Zeylihî el-Cevherü’n-Nakî,
Meclisu Dâirâti‟l-Meârif, Haydarabâd, 1344, I/232, 391.
21
bu rivayetin Ġbn Ömer‟den sâbit olduğunu söylemiĢtir.57
Ancak yaptığımız araĢtırmalar
sonucunda Ġbn Ömer‟den nakledilen böyle bir rivayet tespit edemedik.
Ali b. el-Medenî ve Dârekutnî, ġerîk b. Abdillah b. el-Hâris‟in çok zayıf
olduğunu, Ġbnu‟l-Kattân da ihtilata maruz kaldığını söylemiĢtir.58
Ebû Ġshâk; tam ismi Amr b. Abdillah b. Ubeyd‟dir. Ġclî, Ebû Hâtim ve Nesâî
onun sika olduğunu söylemiĢlerdir.59
Ebû Ġshâk ve Hâris‟in cerh edilmesinden dolayı rivayet zayıftır.
، قاؿ : يعيد حدثنا المحاربي ، عن ليث ، عن مجاىد ، عن علي ؛ في الرجل يأخذ من شعره ومن أظفاره4- الوضوء
el-Muhâribî Leys Mücâhid, saçını ve tırnaklarını kesen kiĢinin durumu
hakkında Hz. Ali (r.a.)‟den rivayetle Ģöyle demiĢtir: “Abdesti tekrar alır.”
Tahrîc ve Değerlendirme
Bu rivayeti Ġbn Ebî ġeybe ve Beyhakî “tırnaklar kesildikten sonra abdest alınır
diyen kimseler bab”ında Hz. Ali (r.a.)‟den Mevkûf olarak nakletmiĢlerdir. Tâbiinden
Mücâhid de bu konuda abdest alınır demiĢtir.60
Muhârib; tam adı Abdurrahman b. Muhammed b. Ziyâd‟dır. Ġbn Maîn ve Nesâî
onu tevsik etmiĢlerdir.61
Leys b. Süleym; Ġbn Maîn ve Nesâî onun zayıf olduğunu belirtmiĢler, Ahmed b.
Hanbel ise Muztaribu‟l-hadis olduğunu fakat insanların ondan rivayette bulunduğunu
söylemiĢtir.62
57
Beyhakî, Es-Sünenü’l-Kebîr, I/233. 58
el-Mukrizî, Takiyyüddin Ahmed b. Ali, Muhtasaru’l-Kamil fi’d-Duafâ, (tah. Eymen Arif) Mektebetü‟s-
Sünne, Kâhire, 1415/1994, s. 412; Zehebî, Ebû Abdillâh ġemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân,
el-Muğnî fi’d-Duafâ, Ġdâretü Ġhyâi‟t-Türas, Katar, trz., I/213. 59
Mizzî, Ebû‟l-Haccâc Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdirrahmân b. Yûsuf, Tehzîbu’l-Kemâl, (tah. BeĢĢâr
Avvâd Ma‟ruf) Müessesetü‟r-Risâle, Beyrut, 1400/1980XXII/102, 111. 60
Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., I/416; Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. Hüseyn b. Alî, ġuabu’l-Ġman, Dâru‟l-
Kütübi‟l-Ġlmiyye, Beyrut, 1410, I/53. 61
el-Hazrecî, Safiyyüddin Ahmed b. Abdillah, Hülâsatü Tehzibi Tehzîbi’l-Kemâl, (tah. Abdülfettâh Ebû
Ğudde) Dâru‟l-BeĢâr, Beyrut, 1416, s. 324.
22
Mücâhid; tam adı Mücâhid b. Cebr‟dir. Ġbn Maîn ve Ebû Zür‟a Mücâhid‟i tevsik
etmiĢlerdir. 102 veya 103 yılında vefat etmiĢtir.63
Ġncelediğimiz rivayet Leys b.
Süleym‟in cerh edilmesinden dolayı zayıftır.
ؿ ة الزيات ، عن عطاء بن السائب ، عن زاذاف ، عن علي : في الفأرة تقع في البئر ، قاحدثنا وكيع ، عن حمز 5- : تنزح إلى أف يغلبهم الماء .
Vekî Hamza ez-Zeyyât Atâ b. es-Sâib Zâzân, Hz. Ali'den rivayetle
Ģöyle demiĢtir: “Fare kuyunun içine düştüğünde kuyu suyu, boşaltılan suyun
içerideki sudan fazla olmasına kadar ( çoğunluğu) boşaltılır.”
Tahrîc ve Değerlendirme
Bu rivayet sadece Hz. Ali (r.a.)‟den Mevkûf olarak nakledilmiĢtir.64
Beyhakî,
Ebû‟l- Buhterî‟nin Hz. Ali (r.a.)‟den hadis iĢitmediğini söyleyerek bu rivayetin güçlü
olmadığını belirtmiĢtir. Beyhakî ise bu rivayetin baĢka bir tarîkini de naklederek bunun
da munkatı olduğunu söyler.65
Fakat Ġbn Ebî ġeybe bu rivayeti Beyhakî‟nin naklettiği
isnad dıĢında baĢka bir isnadla nakletmiĢtir ve bu isnadtaki râviler hakkında herhangi
bir cerh bulunmamaktadır. Dolayısıyla rivayetin hasen derecesinde olduğunu
söyleyebiliriz.
حدثنا الحسين بن إسماعيل نا محمد بن يزيد أخو كرخوية أنا يزيد بن ىاروف أنا شعبة عن عطاء بن السائب 6-نابة ومعو الماء القليل يخاؼ أف عن زاذاف عن علي رضي اهلل عنو قاؿ : في الرجل يكوف في السفر فتصيبو الج
يعطش قاؿ يتيمم وال يغتسل
Hüseyin b. Ġsmail Muhammed b. Yezid Yezid b. Harun ġu‟be Atâ
Zâzân, Hz. Ali'den rivayetle Ģöyle demiĢtir: “Seferdeyken cünüb olup yanında az su
bulunan ve susuz kalmaktan korkan kimse hakkında teyyyüm eder, gusül almaz.”
demiĢtir.
62
Zehebî, Ebû Abdillâh ġemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân, Mizânu’l-Ġ’tidâl fî Nakdi’r-Ricâl,
Dâru‟l-Ma‟rife, Beyrut, trz., III/420. 63
Hazrecî, a.g.e., s. 369. 64
Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., II/195; Beyhakî, Es-Sünenü’l-Kebîr, II/268. 65
Beyhakî, Es-Sünenü’l-Kebîr, II/105.
23
Tahrîc ve Değerlendirme
Bu rivayeti sadece Dârekutnî tahrîc etmiĢtir.66
Muhammed b. Yezid; tam adı Muhammed b. Yezid el-Vâsıtî‟dir. Dârekutnî
onun sikalardan olduğunu söylemiĢtir. Beğavî, Muhammed b. Yezid‟in 248 yılında
vefat ettiğini söylemiĢtir. Fakat Ahmed b. Muhammed b. Bekr, Beğavî‟nin bu tarihte
hata ettiğini ve ravinin 246 yılında vefat ettiğini söylemiĢtir.67
Yezid b. Harun; Ġbn Maîn ve Ali b. el-Medenî onun sika olduğunu, Ahmed b.
Hanbel de hadiste hâfız ve mutkîn olduğunu söylemiĢtir.68
ġu‟be; tam adı ġu‟be b. Haccâc el-Verd el-Itkî‟dir. Ġbn Maîn, ġu‟be‟nin Ġmâmu‟l
Mutkin, Ahmed b. Hanbel de onun tek baĢına bir ümmet olduğunu söylemiĢtir. H. 160
yılında vefat etmiĢtir.69
Atâ b. es-Sâib; Ġbn Hibban ömrünün sonlarına doğru hata yaptığını fakat bu
hataların büyük yanlıĢlıklar olmadığını, ta‟dil edilmeyi hak ettiğini ve h. 136 yılında
vefat ettiğini söylemiĢtir.70
Zâzân; tam adı Zâzân el-Kindî‟dir. Hz. Ali, Ġbn Mesud ve Hz. AiĢe‟yi
görmüĢtür. Ġbn Maîn onu tevsik etmiĢtir. H. 82 yılında vefat etmiĢtir.71
Seneddeki bütün
râviler ta‟dil edildiği için rivayet sahihtir.
عن معقل -وىو محمد بن راشد -حدثنا أحمد بن حنبل حدثنا عبد اهلل بن نمير عن محمد بن أبى إسماعيل 7-
ضى حيضها اغتسلت كل يـو واتخذت صوفة فيها قاؿ المستحاضة إذا انق -رضى اهلل عنو -الخثعمى عن على
.سمن أو زيت
66
Dârekutnî, Sünen, I/202. 67
Mukabbel b. Hâdî, Terâcimu Ricâli’d-Darekutnî fî Sünenihi’l-ellezine lem Yeterraccem lehüm fi’t-
Takrib ve lâ fî Ricâli’l-Hâkim, Dâru‟l-Âsâr, San‟a, 1420/1999, s. 441. 68
Ġbn Ebî Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahmân b. Muhammed b. Ġdrîs er-Râzî, el-Cerh ve’t-Ta’dil,
Dâru‟l-Kütübi‟l-Ġlmiyye, Beyrut, 1371/1952, IX/295. 69
Hazrecî, a.g.e., s. 160. 70
Ġbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân b. Ahmed el-Büstî, es-Sikât, Dâiratü‟l-Meârifi‟l-
Osmaniyye, Haydarabad, 1393/1973, VII/251. 71
Hazrecî, a.g.e., s.130.
24
Ahmed b. Hanbel Abdullah b. Numeyr Muhammed b. ReĢâd Ma‟kil
el-Hasa‟mî, Hz. Ali'den rivayetle Ģöyle demiĢtir: “Hayz kanı kesilmiş olan kadın
(hangi gün olursa olsun) boy abdestini alır ve yağlı pamukları kullanabilir.”
Tahrîc ve Değerlendirme
Bu rivayeti Ebû Davud ve Beyhakî tahrîc etmiĢtir.72
Ġbn Hibban, Ahmed b. Hanbel‟in hâfız, mutkîn ve verâ sahibi olduğunu
söylemiĢtir.73
Abdullah b. Numeyr, Ġbn Maîn ve Ġclî onun sika olduğunu söylemiĢlerdir. H.
199 yılında vefat etmiĢtir.74
Muhammed b. Ġsmal; diğer adı Muhammed b. ReĢâd‟dır. Ġbn Maîn ve Nesâî onu
tevsik etmiĢlerdir. H. 142 yılında vefat etmiĢtir.75
Ġbn Hibban, Ma‟kil el-Hasa‟mî‟i tevsik etmiĢtir.76
Seneddeki bütün râviler ta‟dil
edilediği için rivayet sahihtir.
عن حماد عن إبراىيم النخعي عن علي بن أبي طالب رضي اهلل -رحمو اهلل -قاؿ محمد : أخبرنا أبو حنيفة 8- عنو في مس الذكر قاؿ : ما أبالي مسستو أو طرؼ أنفي
Ebû Hanîfe Hammâd Ġbrahim en-Nehâî, cinsel organa dokunma hakkında
Hz. Ali'den rivayetle Ģöyle demiĢtir: “Ha ona dokunmuşum, ha burnuma
dokunmuşum ne farkeder.”
Tahrîc ve Değerlendirme
Ġmam Mâlik bu rivayeti Hz. Ali (r.a.)‟den, Ġbn Ebî ġeybe ise Hz. Ali (r.a.) ve
Huzeyfe‟den Mevkûf olarak tahrîc etmiĢtir.77
72
Ebû Davud, Süleyman b. EĢa‟s b. Ġshâk es-Sicistânî, el-Ezdî, Sünen, Çağrı Yayınları, Ġstanbul,
1401/1981, Kitâbu‟t-Tahâre, 116; Beyhakî, Ma’rifetü’s-Sünen, II/167. 73
Ġbn Hibbân, es-Sikât, VIII/18. 74
Hazrecî, a.g.e., s. 217; Ġclî, Ebû‟l-Hasen Ahmed b. Abdillâh b. Sâlih, Ma’rifetü’s-Sikât, Mektebetü‟d-
Dâr, Medine, 1405/1985, II/65. 75
Hazrecî, a.g.e., s. 328. 76
Hazrecî, a.g.e., s. 383.
25
Ebû Hanîfe, tam adı Nu‟man b. Sâbit‟tir. Nesâî, Ġbn Adî ve baĢkaları onun hıfz
yönünden zayıf olduğunu söylemiĢlerdir.78
Ebû Hanîfe bazı ehl-i hadis tarafından cerh
edilmiĢse de böyle büyük imamların cerhinin bir önemi yoktur.
Hammâd; tam adı Hammâd b. Müslim‟dir. Ġbn Maîn tevsik etmiĢ, Ġbn Ebî Hâtim
hadisyle ihticâc olmayacağını, Ġbn Sa‟d ve Dârekutnî ise zayıf olduğunu
söylemiĢlerdir.79
Ġclî, Ġbrahim en-Nehâî‟nin sahabeden bazılarına yetiĢtiğini ve Kufe‟de fakih
olduğunu söylemiĢtir.80
Bu bilgiler doğrultusunda rivayetin sahih olduğunu
söyleyebiliriz.
2.1.2. Namaz
حدثنا عبد األعلى ، عن معمر ، عن الزىري ، عن عبيد اهلل بن أبي رافع ؛ أف عليا كاف يقوؿ : اقرأ في الظهر 9- والعصر خلف اإلماـ في كل ركعة بأـ الكتاب وسورة.
Abdu‟l-A‟lâ Ma‟mer Zührî Ubeydullah b. Ebî Râfî Hz. Ali (r.a.)
Ģöyle demiĢtir: “İmamın arkasında öğle ve ikindi namazlarının her rekâtında fatiha
ve bir sure oku.”
Tahrîc ve Değerlendirme
Ġbn Ebî ġeybe ve Beyhakî bu rivayeti Hz. Ali (r.a.)‟den Mevkûf olarak
nakletmiĢlerdir. Beyhakî de farklı bir isnadla Hasanu'l-Basrî‟den maktû olarak
nakletmiĢtir.81
Abdu‟l-A‟lâ; tam ismi Abdu‟l-A‟lâ b. Abdi‟l-A‟lâ‟dır. Ebû Zür‟a onun sika, Ebû
Hâtim sâlihu‟l-Hadis, Nesâî ise leyse bihî be‟s demiĢtir. Ġbn Hibban da kaderi olduğunu
fakat dâî/propogandacı olmadığını söylemiĢtir.82
77
Mâlik, Ebû Abdullah Mâlik b. Enes el-Esbehî, Muvatta, (Muhammed eĢ-ġeybânî Rivayeti) Reisu‟l-
Meclisi‟l-A‟lemî, Kahire, 1414/1994, s. 35; Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., II/204. 78
Zehebî, Mizânu’l-Ġ’tidâl, IV/265. 79
Zehebî, el-Muğnî, I/281. 80
Mizzî, a.g.e., II/237. 81
Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., III/268; Beyhakî, ġuâbu’l-Ġmân, I/373. 82
Mizzî, Tehzîbu’l-Kemâl, XVI/362.
26
Ma‟mer b. Ebî Amr el-Ezdî hakkında Ġclî sika, Nesâî sika-me‟mun olduğunu,
Ġbn Maîn ise zayıf olduğunu belirtmiĢtir. H. 153 yılında vefat etmiĢtir.83
Zührî; tam adı Muhammed b. ġihâb ez-Zührî‟dir. Ġbn Hibban, Zührî‟nin
sahabeden bazı kimselerle karĢılaĢtığını zamanının en iyi hâfızı ve fakihi olduğunu
söylemiĢtir. H. 124 yılında vefat etmiĢtir.84
Ebû Hâtim ve Hatib el-Bağdâdî, Ubeydullah b. Ebî Ra‟fî‟nin sika olduğunu
söylemiĢlerdir.85
Bazı râvilerin ta‟dil dereceleri birinci ve ikinci derece olmadığı için bu
rivayetin hasen olduğunu söyleyebiliriz.
حدثنا شريك ، عن ميسرة ، عن المنهاؿ ، عن عباد بن عبد اهلل ، عن علي ، قاؿ : إذا سلم اإلماـ لم يتطوع 10-
حتى يتحوؿ من مكانو ، أو يفصل بينهما بكالـ.
ġerîk Meysera el-Minhâl Abbâd b. Abdillah, Hz. Ali'den rivayetle
Ģöyle demiĢtir: “İmam selam verdiğinde yer değiştirmeden veya bir söz söylemeden
nafileyi kılmasın.”
Tahrîc ve Değerlendirme
Ġbn Ebî ġeybe bu rivayeti, “imam için aynı yerde nafileyi mekruh görenler
bab”ında Hz. Ali (r.a.) ve Ġbn Ömer‟den Mevkûf olarak nakletmiĢtir.86
ġerîk; tam adı ġerîk b. Abdillah b. el-Hâris‟tir. Ali b. Medenî, onun hadisinin
çok zayıf olduğunu, Ġbnu‟l-Kattân da ihtilat yaptığını söylemiĢtir.87
Meysera; tam adı Meysera b. Habîb el-Hindî‟dir. Ġbn Maîn ve Ġclî onun sika
olduğunu söylemiĢlerdir.88
Minhâl; tam adı Minhâl b. Amr el-Esedî‟dir. Ahmed b. Hanbel, ġu‟be‟nin onu
terk ettiğini söylerken Ġbn Maîn ve Nesâî onu tevsik etmiĢtir.89
83
Ġclî, a.g.e., II/290; Hazrecî, a.g.e., s. 384. 84
Ġbn Hibbân, es-Sikât, V/349. 85
Mizzî, a.g.e., XIX/35. 86
Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., IV/299, 301; Beyhakî, ġuabu’l-Ġman, II/209. 87
el-Mukrizî, a.g.e., I/412. 88
Ġclî, a.g.e., II/306; Hazrecî, a.g.e., s. 394.
27
Abbâd b. Abdillah‟ı, Ġclî ve Nesâî tevsik etmiĢtir. ġerîk hakkında cerh
ifadelerinin bulunmasından dolayı rivayetin hasen derecesinde olduğunu
söyleyebiliriz.90
عبد الرزاؽ عن الثوري عن ابي إسحاؽ عن عاصم بن ضمرة عن علي قاؿ أيما رجل خرج في أرض قي يعني 11-قفر فليتخير للصالة وليـر ببصره يمينا وشماال فلينظر أسهلها موطئا وأطيبها لمصاله فإف البقاع تنافس الرجل
ر اهلل فيها فإف شاء أذف وإف شاء أقاـ المسلم كل بقعة يحب أف يذك
Abdürrezzak b. Hemmâm Sevrî Ebû Ġshak Âsım b. Damre, Hz.
Ali'den rivayetle Ģöyle demiĢtir: “Bir kişi çorak bir araziye çıktığında namaz kılacağı
yeri seçmekte sertbesttir. İlk önce sağına ve soluna gözatsın, sonra ayak basılacak en
rahat ve namaz kılanacak en temiz yeri bulsun. Çünkü zemin Müslüman bir kimseyle
yarış halindedir. Her bölge kendisinde Allah’ın anılmasını ister. Kişi dilerse ezan ve
kamet okur, dilerse de sadece kamet getirir.”
Tahrîc ve Değerlendirme
Hz. Ali (r.a.)‟den Mevkûf olarak gelen bu rivayeti sadece Abdürrezzak b.
Hemmâm tahrîc etmiĢtir.91
Ġbn Hibban, Abdürrezzak b. Hemmâm‟ın, ilk musanniflerden olduğunu,
hâfızasından söylediğinde hatta ettiğini ve teĢeyyûda bulunduğunu söylemiĢtir.92
Es-Sevrî‟nin, hâfız ve mutkîn olduğu söylenmiĢtir. H.161 yılında vefat
etmiĢtir.93
Ebû Ġshâk Amr b. Abdillah b. Ubeyd, Ġclî, Ebû Hâtim ve Nesâî onun sika
olduğunu söylemiĢlerdir.94
Âsım b. Damre hakkında Ali b. el-Medenî ve Ġclî sika olduğunu, Nesâî ise onun
için leyse bihî be‟se demiĢtir. H. 74 yılında vefat etmiĢtir.95
Bu bilgiler doğrultusunda
rivayetin hasen derecesinde olduğunu söyleyebiliriz.
89
Hazrecî, a.g.e., s. 388. 90
Ġclî, a.g.e., II/16; Hazrecî, a.g.e., s. 186. 91
Abdürrezzak, Ebû Bekr Abdürrezzak b. Hemmâm es-San‟ânî, Musannef, (tah. Habîburrahman el-
A‟zamî) el-Mektebetü‟l-Ġslâmî, Beyrut, 1403, I/509. 92
Ġbn Hibbân, es-Sikât, VIII/412. 93
Hazrecî, a.g.e., s. 145. 94
Mizzî, a.g.e., XXII/102, 111.
28
أخبرنا أبو عبد اهلل الحافظ أنبأ أبو بكر بن إسحاؽ أنبأ عبد اهلل بن محمد ثنا ىناد ثنا وكيع عن إسرائيل عن 12- ن بن أبي ليلى عن علي قاؿ : إذا كاف أحدكم يصلي فليحسر العمامة عن جبهتوعبد األعلى ع
Ebû Abdullah el-Hâfız Ebû Bekr b. Ġshak Abdullah b. Muhammed
Hennâd Vekî Ġsrâil Abdu‟l-A‟lâ Ġbn Ebî Leyla, Hz. Ali'den rivayetle Ģöyle
demiĢtir: “Namaz kılarken sarık ucunu alnınızın önünden çekin.”
Tahrîc ve Değerlendirme
Bu rivayet Hz. Ali (r.a.)‟den Mevkûf olarak nakledilmiĢtir.96
Ubâde b. Sâmit‟in
namazda sarığı alnından sardığı rivayet edilmekle beraber, ondan bu konuyla ilgili bir
emir gelmemiĢtir.97
Ebû Abdullah el-Hâfız, meĢhur ismi Hâkim en-Nîsâbûrî‟dir. Zehebî, sadûk
olduğunu ve teĢeyyû98
da bulunduğunu söylemiĢtir.99
Buhari, Ebû Bekr b. Ġshak‟ın hadisinin münker olduğunu söylemiĢtir.100
Hennâd
b. es-Serî b. Musa‟b, Ebû Hâtim onun saduk, Nesâî ise sika demiĢtir.101
Yahya b. Maîn, Vekî için ondan daha hafız birisini görmediğni Ahmed b.
Hanbel de sika olduğunu söylemiĢtir.102
Ġsrâil b. Yunus b. Ebû Ġshak için Ahmed b. Hanbel sika ve sebt, Ebû Hâtim ise
sadûk demiĢtir. H. 162 yılında vefat etmiĢtir.103
Abdu‟l-A‟lâ; tam adı Abdu‟l-A‟lâ b. Abdila‟lâ‟dır. Ebû Zür‟a sika, Ebû Hâtim
sâlihu‟l-Hadis, Nesâî ise leyse bihî be‟se demiĢtir. Ġbn Hibban kaderi olduğunu fakat
dâî/propogandacı olmadığını söylemiĢtir.104
95
Mizzî, a.g.e., XIII/497. 96
Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., II/500; Beyhakî, Es-Sünenü’l-Kebîr, II/105. 97
Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., II/499, Beyhakî, Es-Sünenü’l-Kebîr, II/105. 98
TeĢeyyu: “Hz. Ali‟yi Hz. Ebubekir ve Hz. Ömer‟den üstün görmenin yanında bunlar hakkında kötü söz
söyleyip kızgınlığını açıklama” Abdullah Aydınlı, Hadis Istılahları Sözlüğü, Ġfav yayınları, 5. Baskı,
Ġstanbul, 2011, s.319. 99
Zehebî, el-Muğnî, II/600. 100
Hazrecî, a.g.e., s. 444. 101
Mizzî, a.g.e., XXX/312-313. 102
Mizzî, a.g.e., I/702. 103
Hazrecî, a.g.e., s. 31.
29
Ġbn Ebî Leyla; tam adı Abdurrahman b. Ebî Leyla el-Ensârî‟dir. Tabiînden olup
sikadır.105
Bu bilgiler doğrultusunda rivayetin hasen derecesinde olduğunu
söyleyebiliriz.
عبد الرزاؽ عن بن عيينة عن أبي إسحاؽ قاؿ سمعتو يحدث عن الحارث عن علي قاؿ الناس في الجمعة 13-بت قاؿ وزيادة ثالثة أياـ ثالث رجل شهدىا بسكوف ووقار وإنصات وذلك الذي يغفر لو ما بين الجمعتين قاؿ حس
قاؿ وشاىد شهدىا بلغو فذؾ حظو منها ورجل صلى بعد خروج االماـ فليست بسنة إف شاء اعطاه وإف شاء منعو
Abdürrezzak b. Hemmâm Ġbn Uyeyne Ebû Ġshak Hâris, Hz. Ali'den
rivayetle Ģöyle demiĢtir: “İnsanlar cuma günü üç kısma ayrılırlar: Birincisi, cumada (
hutbeyi) vakar ve sükûnetle dinler, bu kişinin geçen iki cuma arası günahları
affolunur. (Haris) “Ezberlediğime göre üçgün de fazlası var” DemiĢtir. İkincisi, (
hutbeyi) boş sözlerle geçirir ki, bunun da o Cuma namazından nasibi uğraştığı o boş
şeydir. Üçüncü kişi de imam namazdan çıktıktan sonra namaz kılmaya devam eder ki,
bu sünnet değildir. (Allah-u Teâla) isterse onun sevabını verir, isterse de vermez.”
Tahrîc ve Değerlendirme
Bu rivayet sadece Hz. Ali (r.a.)‟den Mevkûf olarak nakledilmiĢtir.106
Ġbn Hibban, Abdürrezzak b. Hemmâm‟ın musanniflerden olduğunu,
hâfızasından söylediğinde hata ettiğini ve teĢeyyûda bulunduğunu söylemiĢtir.107
Süfyân b. Uyeyne, Ġclî sika, sebt olduğunu söylemiĢtir. Ayrıca sadece sikalardan
tedlis yaptığı ve bu durumun sadece ona has olduğu da söylenmiĢtir.108
Ebû Ġshâk Amr b. Abdillah b. Ubeyd için Ġclî, Ebû Hâtim ve Nesâî sika
demiĢlerdir.109
Hâris b. Abdillah, Ali b. Medenî kezzâb, Nesâî leyse bi‟l-kavî, Dârekutnî
ise zayıf olduğunu belirtmiĢlerdir.110
Rivayet Hâris b. Abdillah‟tan dolayı zayıftır.
104
Mizzî, Tehzîbu’l-Kemâl, XVI/362.
105
Ġclî, a.g.e., II/86. 106
Abdürrezzak b. Hemmâm, a.g.e., III/210. 107
Ġbn Hibbân, es-Sikât, VIII/412. 108
Ġclî, a.g.e., I/417; Ġbn Hacer, Ebû‟l-Fadl ġihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî, Ta’rifu
ehli’t-Takdîs bi Merâtibi’l- Mevsûfîne bi’t-Tedlis, (tah. Âsım b. Abdillah) Mektebetü‟l-Menâr, Ürdün,
1980, s. 32. 109
Mizzî, a.g.e., XXII/102, 111.
30
حدثنا أحمد بن محمد بن سعيد ثنا أحمد بن يحيى بن المنذر من أصل كتاب أبيو ثنا أبي ثنا قيس عن عمار 14- الدىني عن عبد اهلل بن أبي ليلى قاؿ قاؿ علي رضي اهلل عنو : من قرأ خلف اإلماـ فقد أخطأ الفطرة
Ahmed b. Muhammed b. Saîd Ahmed b. Yahya Yahya b. el-Münzir
(babasının kitabının aslından) Kays Ammâr ed- Dühenî Abdullah b. Ebî
Leylâ, Hz. Ali'den rivayetle Ģöyle demiĢtir: “Kim imamın arkasında okursa fıtrata
aykırı davranmıştır.”
Tahrîc ve Değerlendirme
Bu rivayet sadece Hz. Ali (r.a.)‟den Mevkûf olarak nakledilmiĢtir.111
Dârekutnî
bu rivayeti birçok tarîkle nakletmiĢ, fakat Ġbnu‟l-Ġsbehânî Muhtar Hz. Ali (r.a.)
tarîkinin sahih olmadığını söylemiĢtir.112
Râvilerden Ahmed b. Muhammed b. Saîd, iyi birisi olarak tanınmamıĢ, Ahmed
b. Yahya‟nın da zayıf olduğu söylenmiĢtir.113
Bu bilgiler doğrultusunda rivayetin zayıf
olduğunu söyleyebiliriz.
حدثنا محمد بن القاسم ثنا أبو كريب ثنا حفص بن غياث عن عبد الرحمن بن إسحاؽ عن النعماف بن سعد 15- ليمين على الشماؿ تحت السرة عن علي : أنو كاف يقوؿ إف من سنة الصالة وضع ا
Muhammed b. el-Kâsım Ebû Kureyb Hafs b. Ğıyâs Abdurrahman b.
Ġshak Numan b. Sa‟d, Hz. Ali'den rivayetle Ģöyle demiĢtir: “Namazda göbeğin
altında sağ eli, sol el üstüne koymak sünnettendir.”
Tahrîc ve Değerlendirme
Bu rivayet sadece Hz. Ali (r.a.)‟den Mevkûf olarak gelmiĢtir.114
Beyhakî,
Abdurrahman b. Yesâr‟ın Ebû Vâil‟den onun da Ebû Hureyre‟den naklettiğini fakat
110
Zehebî, el-Muğnî, I/213. 111
Abdürrezzak b. Hemmâm, a.g.e., II/137, 139; Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., III/278, 279; Dârekutnî, Sünen,
I/332. 112
Dârekutnî, Sünen, I/332. 113
Ġbnu‟l-Cevzî, Abdurrahman b. Ali b. Muhammed, Kitâbu’d-Duafâ ve’l-Metrûkîn, (tah. Abdullah el-
Kâdî) Dâru‟l-Kütübi‟l-Ġlmiyye, Beyrut, 1406, I/85, 92; Zehebî, el-Muğnî, I/62. 114
Ebû Davud, Kitâbu’s-Salât, 122; Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel,
Müsned, Müessesetü‟r-Risâle, (tah. ġuayb Arnavûd) Beyrut, 1420/1999, II/222; Dârekutnî, Sünen,
I/286; Beyhakî, Es-Sünenü’l-Kebîr, II/31.
31
Abdurrahman b. Yesâr‟ın metruk olduğunu söylemiĢtir.115
Vâil b. Hucr da Resûlullah
(s.a.s)‟i namazda sağ elinin sol elinin üstünde ve göbeğinin altında gördüğünü
söylemiĢtir.116
Muhammed b. el-Kâsım, zayıflığının meĢhur olduğu belirtilmiĢtir.117
Ebû Kureyb Muhammed b. el-A‟lâ b. Kureyb hakkında Nesâî bir zaman lâ
be‟se, baĢka bir zamanda sika olduğunu, söylemiĢtir.118
248 yılında vefat etmiĢtir.
Hafs b. Ğıyas, Ebû Hâtim sika olduğunu belirtirken Ġbn Hibban bazen hata
ettiğini söylemiĢtir.119
Abdurrahman b. Ġshak‟ı, Ġbn Maîn tevsik etmiĢ, Ebû Davud da
onun sika ve kaderî olduğunu söylemiĢtir.120
Rivayetin Muhammed b. el-Kâsım‟dan
dolayı hasen derecesinde olduğunu söyleyebiliriz.
أخبرنا أبو طاىر الفقيو أنبأ أبو عثماف البصري ثنا محمد بن عبد الوىاب أنبأ يعلى بن عبيد ثنا سفياف عن 16- زبيد عن سعد بن عبيدة عن أبي عبد الرحمن قاؿ قاؿ علي رضي اهلل عنو : ال جمعة وال تشريق إال في مصر جامع
Ebû Tahir Ebû Osman el-Basrî Muhammed b. Abdülvehhâb Ya‟lâ b.
Abîd Süfyan Zebîd Sa‟d b. Ubeyde Ebû Abdurrahman, Hz. Ali'den
rivayetle Ģöyle demiĢtir: “Cuma ve bayram namazları sadece şehir camisinde kılınır.”
Tahrîc ve Değerlendirme
Bu rivayet Hz. Ali (r.a.)‟den nakledilmiĢtir. Yine Hz. Ali‟den nakledilen bazı
Mevkûf rivayetler itikâfın da ancak Ģehir camisinde olabileceğini bildirmektedir.121
Zeyla‟î, bu rivayetin Resûlullah (s.a.s)‟tan da nakledildiğini fakat bunun Merfû-
ğarib olduğunu ve Hz. Ali (r.a.)‟den Mevkûf nakledildiğini,122
Ġbn Hacer, Abdürrezzak
115
Beyhakî, Es-Sünenü’l-Kebîr, II/31. 116
Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., III/320. 117
Zehebî, el-Muğnî, II/625. 118
Mizzî, a.g.e., XVI/248. 119
Mizzî, a.g.e., XXI/306. 120
Hazrecî, a.g.e., s. 224. 121
Abdürrezzak b. Hemmam, a.g.e., III/167; Ali b. Ca‟d, a.g.e., s. 438; Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., VI/308;
Beyhâkî, Es-Sünenü’l-Kebîr, III/179. 122
Zeylâî, Cemâlüddin Ebû Muhammed Abdullah b. Yusuf b. Muhammed, Nasbu’r-Râye li Ehâdîsi’l-
Hidâye, ( tah. Muhammed Avvâme) Müessesetü‟r-Reyyân, Beyrut, 1418/1997, II/195.
32
b. Hemmâm‟ın naklettiği rivayetin sahih olduğunu, Beyhakî ise bu konu da Resûlullah
(s.a.s)‟den hiçbir Ģey nakledilmediğini söylemiĢtir.123
: من السنة أف تأتي العيد ماشيا. حدثنا شريك ، عن أبي إسحاؽ ، عن الحارث ، عن علي ، قاؿ17-
ġerîk Ebû Ġshak Hâris, Hz. Ali'den rivayetle Ģöyle demiĢtir: “Bayram
namazına yürüyerek gelmek sünnettir.”
Tahrîc ve Değerlendirme
Birçok hadis âlimi tarafından Hz. Ali (r.a.)‟den Mevkûf olarak nakledilmiĢtir.124
Hâris‟in kezzâb ve leyse bi‟l-kavî olduğu söylendiğinden dolayı rivayet zayıftır.125
حدثنا ىشيم , قاؿ : أخبرنا مجالد ، عن الشعبي ، عن علي ؛ أنو كاف يخطب إذا حضر رمضاف يقوؿ : ىذا 18- الشهر المبارؾ الذي افترض اهلل عليكم صيامو ، ولم يفترض عليكم قيامو.
HuĢeym Mücâlid ġa‟bî, Ramazan ayı geldiğinde Hz. Ali (r.a.) Ģöyle hutbe
verirdi demiĢtir: “Bu, Allah’ın size orucunu farz, gecesini ihyası amacıyla namaz
kılmayı farz kılmadığı mübarek bir aydır.”
Tahrîc ve Değerlendirme
Bu rivayeti Ġbn Ebî ġeybe ve Beyhakî tahrîc etmiĢtir. Ġbn Ebî ġeybe Hz. Ömer‟in
bu rivayete benzer bir söz söylediğini de nakletmiĢtir.126
HuĢeym b. BiĢr için Ebû Hâtim sika, Ebû Zür‟a da Cerir‟den daha ahfaz
olduğunu söylemiĢlerdir. H. 164 yılında vefat etmiĢtir.127
Mücâhid b. Cebr‟i, Ġbn Maîn ve Ebû Zür‟a tevsik etmiĢlerdir. 102 veya 103
yılında vefat etmiĢtir.128
123
Zeylâî, a.g.e., II/195. 124
Abdürrezzak b. Hemmâm, a.g.e., III/28-289; Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., IV/189, Tirmizî, Ebvâbu’l-Ideyn,
382; Beyhakî, Es-Sünenü’l-Kebîr, III/281. 125
Zehebî, el-Muğnî, I/213. 126
Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., VIII/472; Beyhakî, ġuabu’l-Ġman, III/2. 127
Mizzî, a.g.e., XXX/283. 128
Hazrecî, a.g.e., s. 369.
33
ġa‟bî Âmir b. ġurâhil, Ebû Miclez, ġa‟bi‟den daha fakihini görmediğini, Ġclî de
mürsel rivayetlerinin daha sahih olduğunu söylemiĢtir. 103 yılında vefat etmiĢtir.129
Bütün râviler ta‟dil edildiğinden rivayet sahihtir.
حدثنا عبد اهلل بن نمير ، عن محمد بن أبي إسماعيل ، عن معقل الخثعمي ، عن علي قاؿ : من لم يصل19- فقد كفر
Abdullah b. Numeyr Muhammed b. Ebî Ġsmail Ma‟kil el-Hasa‟mî, Hz.
Ali'den rivayetle Ģöyle demiĢtir: “Namaz kılmayan nankörlük etmiş olur.”
Tahrîc ve Değerlendirme
Hz. Ali (r.a.)‟den nakledilen bu rivayeti sadece Ġbn Ebî ġeybe tahrîc etmiĢtir.130
Abdullah b. Numeyr, Ġbn Maîn ve Ġclî sika olduğunu söylemiĢlerdir. H. 199
yılında vefat etmiĢtir.131
Muhammed b. Ġsmal diğer adı Muhammed b. ReĢâd‟dır. Ġbn Maîn ve Nesâî
tevsik etmiĢlerdir. H. 142 yılında vefat etmiĢtir.132
Ma‟kil el-Hasa‟mî, Ġbn Hibban tevsik etmiĢtir.133
Bütün râviler ta‟dil edildiği
için rivayet sahihtir.
ف الصالة الوسطى صالة حدثني عن مالك أنو بلغو أف علي بن أبي طالب وعبد اهلل بن عباس :كانا يقوال20- الصبح
Mâlik, Hz. Ali (r.a.) ve Ġbn Abbas‟tan rivayetle Ģöyle demiĢtir: “Orta namaz,
sabah namazıdır.”
Tahrîc ve Değerlendirme
Bu rivayeti Hz. Ali (r.a.)‟den Mâlik ve Beyhakî tahrîc etmiĢtir.134
Ġbn Ebî ġeybe,
Hz. Ali (r.a.)‟den orta namazın ikindi namazı olduğunu bildiren bir rivayet de
129
Hazrecî, a.g.e., s. 184. 130
Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., V/210. 131
Hazrecî, a.g.e., s. 217; Ġclî, a.g.e., II/65. 132
Hazrecî, a.g.e., s. 328. 133
Hazrecî, a.g.e.,, s. 383.
34
nakletmiĢtir.135
Ġbn Abdilberr bu konuda Ġbn Abbas‟tan gelen rivayetin sahih olduğunu,
Hz. Ali (r.a.)‟den gelen rivayetin ise sahih olmadığını söylemiĢtir. Hz. Ali (r.a.)‟den
nakledilen ve orta namazın ikindi namazı olduğunu belirten rivayetin ise mahfuz
olduğunu söylemiĢtir.136
Bu bilgiler doğrultusunda Hz. Ali‟den nakledilen rivayetin
zayıf olduğu kanaatindeyiz.
2.1.3. Kıraat
يزيد بن ىاروف نا أبو بكر النيسابوري وإسماعيل بن محمد الصفار قاال نا محمد بن عبد الملك الدقيقي نا 21-عامر بن السمط نا أبو الغريف الهمداني قاؿ : كنا مع علي في الرحبة فخرج إلى أقصى الرحبة فواهلل ما أدري أبوال
لقرآف ثم قاؿ اقرؤا أحدث أو غائطا ثم جاء فدعا بكوز من ماء فغسل كفيو ثم قبضهما إليو ثم قرأ صدرا من ا صابتو جنابة وال حرفا واحدا ىو صحيح عن عليأحدكم جنابة فإف أ تصب القرآف ما لم
Ebû Bekr en-Nisâburî ve Ġsmail b. Muhammed Muhammed b. Abdillah
Yezid b. Harun Âmir b. es-Samd Ebû‟l-Harîf el-Hemedânî Ģöyle demiĢtir: bir gün
Hz. Ali (r.a.) ile Rahbedeydik ve O Rahbe‟nin en yüksek yerine çıktı ama küçük mü
yoksa büyük abdestini bozduğunu bilmiyorduk. Döndükten sonra bir ibrik su istedi ve
ellerini yıkadıktan sonra Kur‟an‟dan bir parça okudu ve Ģöyle dedi: “Cünüb
olmadığınız müddetçe Kur’an okuyunuz. Cünüp olduğunuz zaman da bir harf bile
okumayınız.”
Tahrîc ve Değerlendirme
Bu rivayeti Dârekutnî tahrîc etmiĢ ve rivayetin sahih olduğunu söylemiĢtir.137
2.1.4. Zekât
حدثنا حميد بن عبد الرحمن ، عن أبيو ، عن أبي إسحاؽ ، عن الحارث ، عن علي ، قاؿ : الصدقة من أربع 22- ، فإف لم يكن تمر فزبيب ، فإف لم يكن زبيب فشعير.: من البر ، فإف لم يكن بر فتمر
134
Mâlik, Muvatta (tah. el-A‟zamî) Kitâbu‟s-Salât, 461; Beyhakî, Es-Sünenü’l-Kebîr, I/461. 135
Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., V/518. 136
Ġbn Abdilberr, Ebû Ömer Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdillâh b. Muhammed, el-Ġstizkâr, (tah. Salim
Muhammed Atâ ve Muhammed Ali Me‟vid) Dâru‟l-Kütübi‟l-Ġlmiyye, Beyrut, 1421/2000, II/189. 137
Dârekutnî, Sünen, I/118.
35
Humeyd b. Abdurrahman Abdurrrahman b. Humeyd Ebû Ġshak Hâris,
Hz. Ali'den rivayetle Ģöyle demiĢtir: “Sadaka-ı fıtır dört çeşit şeyden verilir: Buğday,
buğday yoksa hurma, hurma yoksa kuru üzüm, kuru üzüm yoksa arpa.”
Tahrîc ve Değerlendirme
Bu rivayeti sadece Ġbn Ebî ġeybe tahrîc etmiĢtir.138
Humeyd b. Abdurrahman
için Ġbn Maîn ve Ġclî sika olduğunu söylemiĢlerdir. 190 yılında vefat etmiĢtir.139
Abdurrahman b. Humeyd‟i, Ġbn Maîn tevsik etmiĢtir.140
Ebû Ġshâk Amr b.
Abdillah b. Ubeyd hakkında Ġclî, Ebû Hâtim ve Nesâî sika olduğunu söylemiĢlerdir.141
Hâris b. Abdillah için Ali b. Medenî kezzâb, Nesâî leyse bi‟l-kavî, Dârekutnî de
zayıf olduğunu söylemiĢtir.142
Rivayet Hâris b. Abdillah‟tan dolayı zayıftır.
الرزاؽ عن الثوري عن أبي حصين عن أبي الضحى عن جعدة بن ىبيرة عن علي بن أبي طالب قاؿ أربعة عبد 23- آالؼ درىم فما دونها نفقة وما فوقها كنز
Abdürrezzak b. Hemmâm Sevrî Ebû Husayn Ebi‟d-Duhâ Ca‟de b.
Hubeyre, Hz. Ali'den rivayetle Ģöyle demiĢtir: “Dört bin dirhemden aşağısı nafaka,
yukarısı da zenginliktir.”
Tahrîc ve Değerlendirme
Bu rivayeti Abdürrezzak b. Hemmâm tahrîc etmiĢtir.143
ġu‟be, Süfyân b. Uyeyne ve Ġbn Maîn, Süfyân es-Sevrî‟nin hadiste emîru‟l-
mü‟minin olduğunu söylemiĢlerdir.144
138 Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., VI/438.
139 Ġclî, a.g.e., I/323; Hazrecî, a.g.e., S.94.
140 Hazrecî, a.g.e., s.226.
141 Mizzî, a.g.e., XXII/102, 111.
142 Zehebî, el-Muğnî, I/213.
143 Abdürrezzak b. Hemmâm, a.g.e., IV/109.
144 Mizzî, a.g.e., XI/164.
36
Ġbn Maîn ve Ġclî, Ebû Husayn Osman b. Âsım‟ı tevsik etmiĢlerdir.145
Ġclî, Ca‟de
b. Hubeyra‟nın tabiinden ve sika olduğunu söylemiĢtir.146
Bu bilgiler doğrultusunda
rivayetin sahih olduğunu söyleyebiliriz.
2.1.5. Kurban
ى يوماف بعد يـو األضحى وحدثني يحيى عن مالك عن نافع اف عبد اهلل بن عمر :قاؿ األضح24-
Yahya Mâlik Nâfi Ġbn Ömer, Ģöyle demiĢtir: “Kurban kesimi birinci
günden sonra da iki gündür.”
Tahrîc ve Değerlendirme
Bu rivayeti Mâlik, Ġbn Ömer‟den nakletmiĢ ve Hz. Ali (r.a.) den de nakledildiğini
belirtmiĢtir.147
Beyhakî de Hz. Ali (r.a.) ve Ġbn Ömer‟den Mevkûf olarak nakletmiĢtir.148
Ġbn
Ömer‟den gelen tarîkin sahih olduğu söylenmiĢtir.149
2.1.6. Hac
حدثنا أبو األحوص ، عن أبي إسحاؽ ، عن الحارث ، عن علي ، قاؿ : إذا طفت بالبيت فلم تدر أأتممت ، 25- ال يعذب على الزيادة.أـ لم تتم ، فأتم ما شككت ، فإف اهلل
Ebû‟l-Ahves Ebû Ġshak Hâris, Hz. Ali'den rivayetle Ģöyle demiĢtir:
“Kâbe’yi tavaf ettiğinde, tavafı tamamlayıp tamamlamadığını bilemezsen, şüphe
ettiğin sayı üzerine tavafını tamamla. Zira Allah fazlalık için azap edecek değil ya!”
Tahrîc ve Değerlendirme
Bu rivayeti sadece Ġbn Ebî ġeybe tahrîc etmiĢtir.150
Ġbn Maîn, Ebû‟l-Ahves Sellâm b. Süleym‟in sika olduğunu söylemiĢtir.151
145
Ġclî, a.g.e., II/129; Hazrecî, a.g.e., s. 260. 146
Hazrecî, a.g.e., s.62 147
Mâlik, Ebû Abdullah Mâlik b. Enes el-Esbehî, Muvatta, (Yahya el-Leys Rivayeti) Dâru Ğarbi‟l-
Ġslâmî, Beyrut, 1417/1997, Kitâbu‟l-Dahâya, 1400. 148
Beyhakî, Es-Sünenü’l-Kebîr, IX/297. 149
Abdülaziz b. Merzûk et-Tarîfî, Et-tehcîli fi Tahrîci ma lem Yuhric mine’l-Ehâdîsi ve’l-Âsâri fî Ġrvâi’l-
Ğalîl, Mektebetü‟r-RüĢd, Riyad, trz., s.178. 150
Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., VIII/183. 151
Hazrecî, a.g.e., s.160.
37
Ġclî, Ebû Hâtim ve Nesâî, Ebû Ġshâk Amr b. Abdillah b. Ubeyd‟in, sika olduğunu
söylemiĢlerdir.152
Hâris b. Abdillah için Ali b. Medenî kezzâb, Nesâî leyse bi‟l-kavî, Dârekutnî de
zayıf demiĢtir.153
Rivayet, Hâris b. Abdillah cerh edildiği için zayıftır.
حدثنا وكيع ، عن إسرائيل ، عن ثور ، عن أبي جعفر ، عن علي ، قاؿ : ال تدخلها إال بإحراـ ، يعني مكة.26-
Vekî Ġsrâil Sevr Ebû Cafer, Hz. Ali'den rivayetle Ģöyle demiĢtir:
“(Mekke’ye) Ancak ihramlı girebilirsin.”
Tahrîc ve Değerlendirme
Bu rivayeti Ġbn Ebî ġeybe ve Beyhakî tahrîc etmiĢtir.154
Yahya b. Maîn, Vekî için ondan daha hâfız birisini görmediğini Ahmed b.
Hanbel de sika olduğunu söylemiĢtir.155
Ġsrâil b. Yunus b. Ebû Ġshak hakkında Ahmed b. Hanbel sika ve sebt, Ebû Hâtim
ise sadûk demiĢtir. H. 162 yılında vefat etmiĢtir.156
Sevr b. Zeyd‟i, Ġbn Maîn tevsik etmiĢtir. H. 135 yılında vefat etmiĢtir.157
Ġclî ve
Ġbn Sa‟d, Ebû Ca‟fer Muhammed b. Ali b. Ebî Hüseyin‟nin sika olduğunu
söylemiĢlerdir.158
Râvilerin hepsi ta‟dil edildiği için rivayet sahihtir.
حدثنا عبد اهلل بن نمير ، عن حجاج ، عن ابن أبي نجيح ، عن مجاىد ، عن علي ؛في الضبع إذا عدا على 27- و من غير أف يعدو عليو ، ففيو شاة مسنة. المحـر فليقتلو ، فإف قتل
Abdullah b. Numeyr Haccâc Ġbn Ebî Nehîç Mücâhid, Hz. Ali'den
rivayetle Ģöyle demiĢtir: “Sırtlan ihramlı kimseye saldırırsa, onu öldürsün. Fakat ona
saldırmaz ve o kişi yine de sırtlanı öldürürse o kişinin besili bir koçu keffâret olarak
vermesi gerekir.”
152
Mizzî, a.g.e., XXII/102, 111. 153
Zehebî, el-Muğnî, I/213. 154
Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., VIII/227; Beyhakî, ġuabu’- Ġman, III/607. 155
Mizzî, a.g.e., I/702. 156
Hazrecî, a.g.e., s. 31. 157
Hazrecî, a.g.e., s. 58. 158
Ġclî, a.g.e., II/249; Hazrecî, a.g.e., s. 352.
38
Tahrîc ve Değerlendirme
Bu rivayeti Ġbn Ebî ġeybe tahrîc etmiĢtir.159
Ġbn Maîn ve Ebû Hâtim, Haccâc b. Ertâ‟nın sadûk ve müdellis olduğunu, Ali b.
Medenî de onu bilerek terk ettiğini ve ondan hiçbir hadis yazmadığını söylemiĢlerdir.160
Mücâhid b. Cebr‟i, Ġbn Maîn ve Ebû Zür‟a tevsik etmiĢlerdir. 102 veya 103
yılında vefat etmiĢtir.161
Ġbn Ebî Nehîç, tam ismi Abdulah b. Ebî Nehîç‟tir. Ahmed b. Hanbel onu tevsik
etmiĢtir. 131 yılında vefat etmiĢtir.162
Râvilerden Haccâc cerh edildiği için rivayet
zayıftır.
2.2. MUAMELÂT
2.2.1. Nikâh
ونا علي بن محمد بن مهراف السواؽ نا أبو يحيى محمد بن سعيد بن غالب نا يحيى بن سعيد األموي عن 28-حجاج عن المنهاؿ بن عمرو عن زر بن حبيش عن علي رضي اهلل عنو قاؿ : إذا تزوجت الحرة على األمة قسم لها
ومين ولألمة يوما إف األمة ال ينبغي لها أف تزوج على الحرة ي
Ali b. Muhammed b. Mehrân Ebû Yahya Muhammed b. Saîd Yahya b.
Saîd Haccâc Minhâl b. Amr Zirri b. HubeyĢ, Hz. Ali'den rivayetle Ģöyle
demiĢtir: “Hür, câriye üzerine evlendiğinde hür kadın için iki gün, câriye için bir gün
ayrılır. Hür kadın varken de câriyeyle evlenmek gerekmez.”
Tahrîc ve Değerlendirme
Bu rivayeti, Abdürrezzak b. Hemmâm, Ġbn Ebî ġeybe ve Beyhakî tahrîc
etmiĢlerdir.163
Rivayet Haccâc‟ın cerh edilmesinden dolayı zayıftır.164
159
Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., VIII/337, 558, 736. 160
Mizzî, a.g.e., V/425. 161
Hazrecî, a.g.e., s. 369. 162
Hazrecî, a.g.e., s. 217. 163
Abdürrezzak b. Hemmâm, a.g.e., VII/264-265; Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., IX/70,72; Beyhakî, Es-Sünenü’l-
Kebîr, VII/175.
39
دثنا عائذ بن حبيب , عن حجاج , عن الشعبي , عن علي قاؿ : ال يتزوج خامسة حتى تنقضي عدة التي ح29- طلق.
Âiz b. Habîb Haccâc ġa‟bî, Hz. Ali'den rivayetle Ģöyle demiĢtir: “Kişi,
boşadığı kadının iddeti bitinceye kadar beşinci kadınla evlenemez.”
Tahrîc ve Değerlendirme
Bu rivayet, Hz. Ali (r.a.), Ġbn Abbas ve Zeyd b. Sâbit‟ten Mevkûf, Saîd b.
Müseyyeb, Atâ, Mücâhid ve ġa‟bî‟den maktû olarak nakledilmiĢtir.165
Rivayet
Haccâc‟ın cerh edilmesinden dolayı zayıftır.166
2.2.2. Talak
بو سعيد بن األعرابي نا الحسن بن محمد بن الصباح الزعفراني نا أخبرنا أبو محمد عبد اهلل بن يوسف أنا أ30-يزيد بن ىاروف أنا ىشاـ بن حساف عن محمد بن سيرين عن عبيدة السلماني عن علي رضي اهلل عنو قاؿ : ما طلق
رجل طالؽ السنة فيندـ أبدا
Ebû Muhammed Abdullah b. Yusuf Ebû Saîd b. el-A‟râbî Hasan b.
Muhammed Yezid b. Harun HiĢam b. Hasan Muhammed b. Sirîn Abîde
es-Selmânî, Hz. Ali'den rivayetle Ģöyle demiĢtir: “Kişi, sünnet üzere boşanırsa pişman
olmaz.”
Tahrîc ve Değerlendirme
Hz. Ali (r.a.)‟den nakledilen bu rivayeti, Ġbn Ebî ġeybe ve Beyhakî tahrîc
etmiĢtir.167
Ġbn Maîn ve Ali b. el-Medenî, Yezid b. Harun‟un sika olduğunu, Ahmed b.
Hanbel de hadiste hâfız ve mutkîn olduğunu söylemiĢtir.168
HiĢâm b. Hasân için Ebû
Hâtim sadûk, Ġclî de sika demiĢtir.169
Muhammed b. Sirîn, tabiînin büyüklerindendir.
164
Mizzî, a.g.e., V/425. 165
Abdürrezzak b. Hemmâm, a.g.e., VI/214, 216, 219; Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., IX/214-217. 166
Mizzî, a.g.e., V/425. 167
Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., IX/511; Beyhakî, Es-Sünenü’l-Kebîr, VII/325. 168
Ġbn Ebî Hâtim a.g.e., IX/295. 169
Mizzî, a.g.e., XXX/191.
40
Ġbn Maîn ve Ġbn Sa‟d onun sika olduğunu söylemiĢlerdir.170
Râviler ta‟dil edildiği için
rivayet sahihtir.
حدثنا يزيد بن ىاروف ، ووكيع ، عن حماد بن سلمة ، عن حميد ، عن الحسن ، عن علي ؛ أنو كاف ال يرى 31- طالؽ المكره شيئا.
Yezid b. Harun Vekî Hammâd b. Seleme Humeyd Hasan, Hz.
Ali'den rivayetle Ģöyle demiĢtir: “O, Mükrehin boşamasını geçerli görmezdi.”
Ġbn Maîn ve Ali b. el-Medenî, Yezid b. Harun‟un sika olduğunu, Ahmed b.
Hanbel de hadiste hâfız ve mutkîn olduğunu söylemiĢtir.171
Yahya b. Maîn, Vekî için ondan daha hafız birisini görmediğni Ahmed b.
Hanbel de onun sika olduğunu söylemiĢtir. Bu bilgiler doğrultusunda rivayetin sahih
olduğu kanaatindeyiz.172
حدثنا حاتم بن إسماعيل ، عن جعفر ، عن أبيو ، عن علي قاؿ : إذا طلق البكر واحدة فقد بتها ، وإذا 32- ثا لم تحل لو حتى تنكح زوجا غيره.طلقها ثال
Hâtim b. Ġsmail Cafer Ebîhî, Hz. Ali'den rivayetle Ģöyle demiĢtir:
“Zifaftan önce yapılan boşama bir bâin talaktır. Kişi, kadını üç defa boşarsa (kadın)
başka bir koca ile evlenmedikçe (kendisine) helal olmaz.”
Tahrîc ve Değerlendirme
Bu rivayeti Ġbn Ebî ġeybe tahrîc etmiĢtir.173
Ġbn Sa‟d, Hâtim b. Ġsmail‟in sika, me‟mun olduğunu ve 186 yılında vefat ettiğini
söylemiĢtir.174
ġâfî, Ġbn Maîn ve Ebû Hâtim Ca‟fer b. Muhammed b. Ali‟nin sika olduğunu
söylemiĢlerdir.175
170
Hazrecî, a.g.e., s. 340. 171
Ġbn Ebî Hâtim a.g.e., IX/295. 172
Mizzî, a.g.e., I/702. 173
Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., IX/535. 174
Hazrecî, a.g.e., s. 66.
41
Muhammed b. Ali b. Hüseyin için Ġbn Sa‟d, sika ve kesîru‟l-hadis olduğunu
söylemiĢtir. H. 114 yılında vefat etmiĢtir.176
Bu bilgiler doğrultusunda rivayetin sahih
olduğunu söyleyebiliriz.
حدثنا حفص , عن ليث , عن زبيد عمن حدثو , عن علي قاؿ : إنما اإليالء في الغضب. 33-
Hafs Leys Zübeyd, Hz. Ali'den rivayetle Ģöyle demiĢtir: “İlâ ancak
sinirliyken geçerlidir.”
Tahrîc ve Değerlendirme
Bu rivayeti Ġbn Ebî ġeybe ve Beyhakî tahrîc etmiĢtir.177
Ebû Hâtim, Hafs b. Ğıyas‟ın sika olduğunu belirtirken, Ġbn Hibban da onun
bazen hata ettiğini söylemiĢtir.178
Leys b. Ebî Süleym için Ahmed b. Hanbel muztaribu‟l-hadis, Ġbn Maîn ve Nesâî
ise zayıf demiĢlerdir.179
Zübeyd b. el-Hâris, tabiinlerın sikalarındandır.180
Rivayet Leys‟in cerh
edilmesinden dolayı zayıftır.
2.2.3. Miras
أبو عبد اهلل ثنا أبو العباس ثنا يحيى ثنا يزيد أنا سعيد بن أبي عروبة عن قتادة عن خالس : أف رجال وأخبرنا 34-رمى بحجر فأصاب أمو فماتت من ذلك فأراد نصيبو من ميراثها فقاؿ لو أخوتو ال حق لك فارتفعوا إلى علي رضي
و من ميراثها شيئا اهلل عنو فقاؿ لو علي حظك من ميراثها الحجر وأغرمو الدية ولم يعط
Ebû Abdullah Ebû‟l-Abbas Yahya Yezid Saîd b. Ebî Arûbe
Katâde Hilâs: Bir adam taĢ attı ve annesini öldürdü. Bu adam sonra da mirastan
hakkını istedi. KardeĢleri de onun mirastan hakkının olmadığını söylediler ve bu davayı
175
Hazrecî, a.g.e., s. 63. 176
Hazrecî, a.g.e., s. 352. 177
Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., X/74; Beyhakî, Es-Sünenü’l-Kebîr, VII/381. 178
Mizzî, a.g.e., XXI/306. 179
Zehebî, Mizânu’l-Ġtidal, III/420. 180
Zehebî, Mizanu’l-Ġtidal, II/66.
42
Hz. Ali (r.a.)‟ye götürdüler. Hz. Ali (r.a.) de ona: “Senin mirastan hakkın
mahrumiyettir.” dedi ve onu diyete mahkûm edip mirastan hiçbir Ģey vermedi.
Tahrîc ve Değerlendirme
Beyhakî, bu rivayeti “katil vâris olamaz bab”ında tahrîc etmiĢtir.181
Yezid b. Zerî için Ġbn Maîn, sika-me‟mun, Ebû Hâtim ise sika-imam demiĢtir. H.
182 yılında vefat etmiĢtir.182
Yayha b. Maîn ve Ahmed b. Hanbel, Saîd b. Arûbe‟yi tevsik etmiĢlerdir, fakat
ömrünün sonlarına doğru hafızası değiĢmiĢtir.183
Ġbn Maîn, Katâde‟nin sika, Ahmed b. Hanbel ise onun Basra halkının huffazı
olduğunu söylemiĢtir.184
Hilâs b. Amr için Ebû Hâtim kavî olmadığını, Eyüb sahafî olduğunu, Ahmed b.
Hanbel ise sika-sika demiĢtir.185
Râvilerden Hilâs b. Amr cerh edildiği için rivayet
zayıftır.
أبي إسحاؽ ، عن الحارث ، عن علي ، قاؿ : ألف أوصي بالخمس أحب إلي من حدثنا أبو األحوص ، عن 35- لم يترؾ. بالثلث أف أوصي بالربع ، وألف أوصي بالربع أحب إلي من أف أوصي بالثلث ، ومن أوصى
Ebû'l-Ahves Ebû Ġshak Hâris, Hz. Ali'den rivayetle Ģöyle demiĢtir:
“Bana göre (malımın), Beşte birini vasiyet etmem, dörtte birini vasiyet etmemden
daha güzeldir. (Yine malımın) üçte birini vasiyet etmektense dörtte birini vasiyet
etmem daha iyidir, (malın) üçte birini vasiyet eden ise hiçbir şey bırakmamıştır.”
Tahrîc ve Değerlendirme
Bu rivayeti Abdürrezzak b. Hemmâm, Ġbn Ebî ġeybe ve Beyhakî tahrîc
etmiĢtir.186
Rivayet Hâris‟in cerh edilmesinden dolayı zayıftır.
181
Beyhakî, Es-Sünenü’l-Kebîr, VI/220. 182
Hazrecî, a.g.e., s.431. 183
Zehebî, el-Muğnî, I/264. 184
Mizzî, a.g.e., XXIII/515. 185
Zehebî, el-Muğnî, I/210. 186
Abdürrezzak b. Hemmâm, a.g.e., IX/66; Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., XVI/183; Beyhakî, Es-Sünenü’l-Kebîr,
VI/270.
43
حدثنا وكيع ، عن سفياف ، عن سلمة بن كهيل ، عن أبي صادؽ ، عن علي ، قاؿ : المملوكوف ال يرثوف ، 36- وال يحجبوف.
Vekî Süfyân Seleme b. Küheyl Ebû Sâdık, Hz. Ali'den rivayetle Ģöyle
demiĢtir: “Köleler ne mirasçı olabilirler ne de mirasçıya mâni olurlar.”
Tahrîc ve Değerlendirme
Bu rivayeti Ġbn Ebî ġeybe tahrîc etmiĢtir.187
Yahya b. Maîn, Vekî için ondan daha hafız birisini görmediğni, Ahmed b.
Hanbel de sika olduğunu söylemiĢtir.188
ġu‟be, Süfyân b. Uyeyne ve Ġbn Maîn Süfyân es-Sevrî‟nin hadiste emîru‟l-
mü‟minin olduğunu söylemiĢlerdir.189
Seleme b. Küheyl hakkında Ġclî ve Ġbn Sa‟d sika demiĢlerdir..190
Ebû Sâdık el-
Ezdî‟yi, Yakub b. Süfyân tevsik etmiĢtir.191
Râvilerin hepsi ta‟dil edildiği için rivayet
sahihtir.
2.2.4. Velâ
حدثنا وكيع , قاؿ : حدثنا مسعر وسفياف ، عن عمراف بن مسلم بن رياح الثقفي ، عن عبد اهلل بن معقل ، 37- عن علي ، قاؿ : الوالء شعبة من الرؽ ، فمن أحرز الميراث أحرز الوالء.
Vekî Mis‟ar ve Süfyân Ġmran b. Müslim Abdullah b. Mi‟kal, Hz.
Ali'den rivayetle Ģöyle demiĢtir: “Velâ kölelikten bir parça sayılır, kim miras almaya
hak sahibiyse velâya dha fazla hak sahibidir.”
Tahrîc ve Değerlendirme
Bu rivayeti Ġbn Ebî ġeybe ve Beyhakî tahrîc etmiĢtir. Beyhakî rivayetin sahih
olduğunu da söylemiĢtir.192
187
Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., XVI/247. 188
Mizzî, a.g.e., I/702. 189
Mizzî, a.g.e., XI/164. 190
Mizzî, a.g.e., XI/315. 191
Hazrecî, a.g.e., s. 452. 192
Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., XVI/358; Beyhakî, Es-Sünenü’l-Kebîr, X/302, 305.
44
2.2.5. Buyû
حدثنا وكيع , قاؿ : حدثنا إسرائيل ، عن عبد األعلى ، عن محمد بن الحنفية ، عن علي ، قاؿ : الرجل 38- أحق بماؿ ولده إذا كاف صغيرا ، فإذا كبر واحتاز مالو كاف أحق بو.
Vekî Ġsrâil Abdu‟l-A‟lâ Muhammed b. el-Hanefî, Hz. Ali'den rivayetle
Ģöyle demiĢtir: “Kişi, çocuğu küçükken evladının malı üzerinde hak sahibidir,
çocuğu büyüyünce malına sahib olmaya daha çok hakkı olur.”
Tahrîc ve Değerlendirme
Hz. Ali (r.a.) ‟den nakledilen bu rivayeti, Ġbn Ebî ġeybe ve Beyhakî, tahrîc
etmiĢtir.193
Muhammed b. el-Hanefî, tabiînde olup sika olduğu söylenmiĢtir.194
Seneddeki
diğer râviler de ta‟dil edildiği için rivayetin sahih olduğu kanaatindeyiz.
2.2.6. Sadaka-ı Fıtır
، عن أبي عبد الرحمن ، عن علي ، قاؿ : صدقة الفطر على من حدثنا وكيع ، عن سفياف ، عن عبد األعلى39- تجري عليو نفقتك.
Vekî Süfyân Abdu‟l-A‟lâ Ebû Abdurrahman, Hz. Ali'den rivayetle
Ģöyle demiĢtir: “Sadaka-ı fıtır, senin geçimini sağladığın kimseler için de geçerlidir.”
Tahrîc ve Değerlendirme
Yahya b. Maîn, Vekî için ondan daha hafız birisini görmediğni, Ahmed b.
Hanbel de onun sika olduğunu söylemiĢtir.195
ġu‟be, Süfyân b. Uyeyne ve Ġbn Maîn, Süfyân es-Sevrî‟nin hadiste emîru‟l-
mü‟minin olduğunu söylemiĢlerdir.196
193
Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., XI/533; Beyhakî, ġuabu’l-Ġman, VI/474. 194
Mizzî, a.g.e., XXVI/149. 195
Mizzî, a.g.e., I/702. 196
Mizzî, a.g.e., XI/164.
45
Ebû Abdurrahman Abdullah b. Habib Rebîa‟yı, Nesâî tevsik etmiĢtir. H. 85 de
vefat etmiĢtir.197
Abdu‟l-A‟lâ tam ism Abdu‟l-A‟lâ b. Abdila‟lâ‟dır. Ebû Zür‟a onun sika, Ebû
Hâtim sâlihu‟l-hadis, Nesâî ise leyse bihî be‟se demiĢtir. Ġbn Hibban kaderi olduğunu
fakat dâî/propogandacı olmadığını söylemiĢtir. Râviler ta‟dil edildiği için rivayet
sahihtir.198
2.2.7. Radâ
حدثنا إسحاؽ بن إبراىيم عن عبد الرزاؽ عن الثوري عن ليث عن مجاىد عن علي وبن مسعود قاال : يحـر 40- من الرضاع قليلو وكثيره
Ġshak b. Ġbrahim Abdürezzak Sevrî Leys Mücâhid, Hz. Ali (r.a.) ve
Ġbn Mesud‟dan rivayetle Ģöyle demiĢtir: “Emmenin azı da çoğu da süt akrabalığını
sağlar.”
Tahrîc ve Değerlendirme
Hz. Ali (r.a.) ve Ġbn Mesud‟dan nakledilen bu rivayeti birçok hadis âlimi tahrîc
etmiĢtir.199
Heysemî, Taberânî‟nin naklettiği isnadın munkatı olduğunu belirtmiĢtir.200
Râvilerden Leys b. Ebî Süleym cerh edildiği için rivayet zayıftır.201
2.2.8. Ehl-i Kitab
أخبرنا عبد الرزاؽ قاؿ أخبرنا الثوري عن يونس عن بن سيرين عن عبيدة عن علي قاؿ ال تؤكل ذبائح نصاري 41- إال بشرب الخمر العرب فإنهم ال يتمسكوف من النصرانية
197
Hazrecî, a.g.e., s. 194. 198
Mizzî, a.g.e., XVI/362.
199
Nesâî, Kitâbu’n-Nikâh, 48; Tahavî, Ebû Ca‟fer Ahmed b. Muhammed b. Selâme b. Abdülmelik,
ġerhu Meâni’l-Âsar, XI/491; Taberânî, Süleymen b. Ahmed b. Eyüb Ebu‟l-Kâsım, Mu'cemu'l-Kebîr,
Mektebetü‟l-Ulûm ve‟l-Hikem, Musul, 1404/1985, IX/341; Dârekutnî, Sünen, IV/171; Beyhakî, Es-
Sünenü’l-Kebîr, III/300. 200
Heysemî, Nurüddin Ali b. Ebî Bekr, Mecmeu’z-Zevâid, Dâru‟l-Fikr, Beyrut, 1412, IV/479. 201
Leys‟in hâl tercemesi için bkz. Zehebî, Mizânu’l-Ġ’tidâl, III/420.
46
Abdürrezzak b. Hemmâm Sevrî Yunus Ġbn Sirîn Abîde, Hz. Ali'den
rivayetle Ģöyle demiĢtir: “Hıristiyan Arapların kestiklerini yemeyiniz, çünkü onlar
sadece içki yasağı emirlerine bağlıdırlar.”
Tahrîc ve Değerlendirme
Bu rivayet Hz. Ali (r.a.)‟den Mevkûf, Abîde b. Amr‟dan maktû olarak
nakledilmiĢtir.202
ġâfî, Abîde b. Amr‟dan gelen bu rivayeti Hz. Ali (r.a.)‟nin sözü olarak
ezberlediğini ve baĢkasının sözü olabileceğini sanmadığını söylemiĢtir.203
Ġbn Abbas‟a
Hıristiyanların kestiği Ģeyler sorulunca O bunda bir sakınca olmadığını söylemiĢ ve delil
olarak da Mâide sûresinin 51. ayetini okumuĢtur.204
Ġbn Ca‟d, Ġbn Abbas‟tan Resûlullah
(s.a.s)‟ın Hıristiyanların kestiklerini yemeyi yasakladığını nakletmiĢtir.205
Fakat bu
rivayet munkatı olup, baĢka eserlerde de geçmemektedir.
Ġncelediğimiz rivayet maktû olarak nakledilse de ġâfî, Hz. Ali (r.a.)‟nin sözü
olarak kabul etmektedir. Beyhakî‟nin naklettiği rivayetlerde Hz. Ali (r.a.), Benî Tağlib
Hristiyanlarının kestiklerinin yenmemesini; çünkü onların inançlarından sadece içki
yasağına uyduklarını söyler. Ġbn Abbas‟tan nakledilen rivayet ise özele indirgemekten
bahsetmeyip, Hristiyanların genelini içermektedir.
2.2.9. Âriye
، قاؿ : العارية حدثنا وكيع ، عن علي بن صالح ، عن عبد األعلى ، عن محمد بن الحنفية ، عن علي 42- ليست ببيع ، وال مضمونة ، إنما ىو معروؼ إال أف يخالف فيضمن.
Vekî Ali b. Salih Abdila‟lâ Muhammed b. el-Hanefî, Hz. Ali'den rivayetle
Ģöyle demiĢtir: “Ödünç mal ne satılır ne de (kaybı halinde) tazmin edilir. O sadece
ma’ruf (âdet)’tur. Ancak mala hıyanet edilirse o zaman tazmin edilir.”
202
ġâfiî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ġdrîs b. Abbâs, Müsnedü’Ģ-ġâfî, Dâru‟l-Kütübi‟l-Ġlmiyye, (tah.
Muhammed Âbid es-Sindî) Beyrut, 1370/1951, s. 320; Abdürrezzak b. Hemmâm, a.g.e., VI/72,
VII/187; Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., IX/91-92; Beyhakî, Es-Sünenü’l-Kebîr, IX/85, 217, 284, es-Sünenü’s-
Suğrâ, VIII/158, Ma’rifeti’s-Sünen, X/122, XIII/400. 203
Beyhakî, Es-Sünenü’l-Kebîr, IX/85. 204
Mâlik, Muvatta, ( A‟zamî) Kitâbu’z-Zebâih, 1786; Beyhakî, Es-Sünenü’l-Kebîr, IX/217, Ma’rifetü’s-
Sünen, XIII/400, 401. 205
Ġbn Ca‟d, Ali b. el-Ca‟d b. Ubeyd Ebu‟l-Hasen el-Cevherî, Müsned, Müessesetü Nâdir, Beyrut,
1410/1990, I/492.
47
Tahrîc ve Değerlendirme
Sadece Hz. Ali (r.a.)‟den nakledilen bu rivayeti, Abdürrezzak b. Hemmâm ve
Ġbn Ebî ġeybe tahrîc etmiĢtir.206
Râvilerin hepsi ta‟dil edildiği için rivayetin sahih olduğu kanaatindeyiz.
حدثنا وكيع ، عن سفياف ، عن جابر ، عن القاسم ، عن علي وعبد اهلل ، قاال : ليس على مؤتمن ضماف.43-
Vekî Süfyân Câbir Kâsım, Hz. Ali'den rivayetle Ģöyle demiĢtir:
“Emanetçiye tazmin yoktur.”
Tahrîc ve Değerlendirme
Hz. Ali (r.a.) ve Ġbn Mesud‟dan nakledilen bu rivayeti, Ġbn Ebî ġeybe ve
Beyhakî tahrîc etmiĢtir.207
Râvilerden Câbir‟in hadis uydurduğu söylenmiĢtir208
.
Dolayısıyla rivayet zayıftır.
2.2.10. Avlanma
حدثنا حفص بن غياث ، عن حجاج ، عن حصين ، عن الشعبي ، عن الحارث ، عن علي ، قاؿ : إذا 44- د فباف عضو لم يأكل ما أباف وأكل ما بقي.ضرب الصي
Hafs b. Ğıyas Haccâc Husayn ġa‟bî Hâris, Hz. Ali'den rivayetle
Ģöyle demiĢtir: “Av vurulup, bir parçası düşerse düşen parça haricindeki diğer yerleri
yenir.”
Tahrîc ve Değerlendirme
Bu rivayet Hz. Ali (r.a.)‟den Mevkûf, Hasanu'l-Basrî ve Atâ‟dan maktû olarak
nakledilmiĢtir.209
Râvilerden Haccâc ve Hâris cerh edildiği için rivayet zayıftır.210
206
Abdürrezzak b. Hemmâm, a.g.e., VIII/179; Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., X/617. 207
Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., XI/679; Beyhakî, Es-Sünenü’l-Kebîr, VI/289. 208
Mizzî, a.g.e., IV/468-469. 209
Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., X/401, 402; Beyhakî, ġuabu’l-Ġman, V/374. 210
Haccâc ve Hâris‟in hâl tercemeleri için bkz. Mizzî, a.g.e., V/425; Zehebî, el-Muğnî, I/213.
48
2.3. UKÛBAT
2.3.1. Had
وحدثني عن مالك عن ثور بن زيد الديلي :اف عمر بن الخطاب استشار في الخمر يشربها الرجل فقاؿ لو 45-أبي طالب نرى أف تجلده ثمانين فإنو إذا شرب سكر وإذا سكر ىذى وإذا ىذى افترى أو كما قاؿ فجلد علي بن
عمر في الخمر ثمانين
Mâlik Sevr b. Yezîd, Ömer b. Hattab içki içen birisi hakkında istiĢare yaptı
ve Hz. Ali (r.a.)‟nin seksen sopa vurulması görüĢünde olduğunu söyledi. “Çünkü içki
içtiğinde sarhoş olur ve saçmalamaya başlar, saçmaladığı zaman da iftira etmiş olur.”
dedi veya benzeri bir Ģey dedi. Ömer b. Hattab da bunun üzerine içki içene seksen sopa
vurmuĢtur
Tahrîc ve Değerlendirme
Yaptığımız araĢtırmalar sonucunda bu rivayet, Hz. Ali (r.a.)‟nin sözü olup Merfû
bir dayanağı bulunmamaktadır.211
Sevr b. Zeyd‟i, Ġbn Maîn tevsik etmiĢtir. H. 135 yılında vefat etmiĢtir. Bu bilgi
doğrultusunda rivayetin sahih olduğu kanaatindeyiz.212
2.3.2. Recm
الحكم قاؿ سمعت عمرو بن نافع يحدث عن علي رضي اهلل عنو قاؿ : الرجم حدثنا علي أنا شعبة عن 46-رجماف فرجم يرجم اإلماـ ثم الناس ورجم يرجم الشهود ثم اإلماـ ثم الناس فأما الرجم الذي يبدأ اإلماـ فالحبل
واالعتراؼ ورجم الشهود إذا شهدوا بدءوا
Ali ġu‟be Hakem Amr b. Nâfî, Hz. Ali'den rivayetle Ģöyle demiĢtir: “Recm iki
kısımdır: Birincisi, İmam’ın sonra da insanların uyguladığı recmdir. İkincisi, önce
şahitlerin sonra imamın sonra da insanların uyguladığı recmdir. İmam’ın başladığı
211
Mâlik, Muvatta, (A‟zamî) Kitâbu‟l-EĢribe, 3117; Abdürrezzak b. Hemmâm, a.g.e., VII/378, Nesâî,
Kitâbu’l-Had fi’l-Hamr, 1; Dârekutnî, Sünen, III/166; Hâkim en-Nisâbûrî, Ebû Abdillâh Muhammed b.
Abdillâh b. Muhammed, Müsredrek ala’s-Sahihayn, Dâru‟l-Ma‟rife, Beyrut, IV/375, 376; Beyhakî, Es-
Sünenü’l-Kebîr, VIII/320. 212
Hazrecî, a.g.e., s. 58.
49
recm ancak itiraf ve hamile kalma durumunda uygulanır. Şahitlerin (ilk önce )
uyguladığı recm ise olaya şahit oldukları içidir.”
Tahrîc ve Değerlendirme
Sadece Hz. Ali (r.a.)‟ den nakledilen bu rivayeti, Abdürrezzak b. Hemmâm, Ali
b. Ca‟d ve Ġbn Ebî ġeybe tahrîc etmiĢtir.213
Râvilerden Amr b. Nâfî hakkında cerh-ta‟dil
ifadesi bulunamadığı için rivayetin zayıf olduğu kanaatindeyiz.
2.3.3. Diyet
نا علي بن محمد المصري نا مالك بن يحيى نا علي بن عاصم عن محمد بن سالم عن عامر عن علي بن 47- أبي طالب قاؿ : الدية تقسم على فرائض اهلل فيرث منها كل وارث
Ali b. Muhammed el-Mısrî Mâlik b. Yahya Ali b. Âsım Muhammed b.
Salim Âmir, Hz. Ali'den rivayetle Ģöyle demiĢtir: “Diyet ferâize uygun olarak pay
edilir.”
Tahrîc ve Değerlendirme
Bu rivayeti Dârekutnî ve Beyhakî tahrîc etmiĢtir.214
Ali b. Âsım için Ġbn Maîn leyse bi Ģey, Nesâî de metrûku‟l hadis215
demiĢtir.216
Muhammed b. Sâlim el-Hemedânî hakkında Nesâî, hadisinin yazılmayacağını
söylemiĢtir.217
Bu râviler cerh edildiği için rivayet zayıftır.
قاؿ فى شبو حدثنا ىناد حدثنا أبو األحوص عن أبى إسحاؽ عن عاصم بن ضمرة عن على رضى اهلل عنو أنو48- العمد أثالث ثالث وثالثوف حقة وثالث وثالثوف جذعة وأربع وثالثوف ثنية إلى بازؿ عامها كلها خلفة.
Hannâd Ebû‟l-Ahves Ebû Ġshak Âsım b. Damre Hz. Ali (r.a.) Ģöyle
demiĢtir: “Kasıt benzeri öldürmede, (öldürmenin cezası olarak) 33’ün üçte biri
213
Abdürrezzak b. Hemmâm, a.g.e., VII/327; Ġbn Ca‟d, a.g.e., I/46, Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., XIV/545. 214
Dârekutnî, Sünen, IV/78; Beyhakî, Es-Sünenü’l-Kebîr, VIII/58. 215
Metrûku‟l-Hadis: “Cerhin beĢinci mertebesine delâlet eder. Böyle bir ravinin rivayeti ne yazılır ne de
itibar için dikkate alınır.” Mücteba Uğur, a.g.e., s. 223. 216
Ġbnu‟l-Cevzî, a.g.e., II/195. 217
Hazrecî, a.g.e., s. 337.
50
hıkka218
33’ün üçte biri cez’a219
, 34’ün üçte biri seniyye220
ile bir yaşını tamamlamış
devedir develerin hepsi de hamile olmalıdır.”221
Tahrîc ve Değerlendirme
Bu rivayeti Abdürrezzak b. Hemmâm, Ġbn Ebî ġeybe, Ebû Davud ve Beyhakî,
Hz. Ali (r.a.)‟den Mevkûf olarak nakletmiĢlerdir.222
Hannâd b. es-Serî b. Musa‟b için Ebû Hâtim saduk, Nesâî ise sika demiĢtir.223
Ebû‟l-Ahves‟in tam ismi Sellâm b. Süleym‟dır. Ġbn Maîn sika olduğunu
söylemiĢtir.224
Ġclî, Ebû Hâtim ve Nesâî, Ebû Ġshâk Amr b. Abdillah b. Ubeyd‟in sika olduğunu
söylemiĢlerdir.225
Âsım b. Damre için Ali b. Medenî ve Ġclî sika olduğunu, Nesâî ise leyse bihî
be‟se demiĢtir. H. 74 yılında vefat etmiĢtir.226
Bu bilgiler doğrultusunda rivayetin sahih
olduğunu söyleyebiliriz.
أبى إسحاؽ عن عاصم بن ضمرة قاؿ قاؿ على رضى اهلل عنو حدثنا ىناد حدثنا أبو األحوص عن سفياف عن 49-
فى الخطإ أرباعا خمس وعشروف حقة وخمس وعشروف جذعة وخمس وعشروف بنات لبوف وخمس وعشروف بنات
مخاض.
Hannâd Ebû'l-Ahves Süfyân Ebû Ġshak Âsım b. Damre, Hz.
Ali'den rivayetle Ģöyle demiĢtir: “Hata yoluyla işlenen cinayettte, (öldürmenin cezası
olarak) 25 ceza, 25 hıkka, 25 binti lEbûn, 25 binti mehâz verilir.”227
218
Dört yaĢına girmiĢ deve. 219
Dört yaĢını tamamlamıĢ deve. 220
BeĢ yılını tamamlamıĢ deve. 221
Kala‟cî, Muhammed Ravvâs Kala‟cî, Mevsûât-ı Fıkh-ı Ali b. Ebî Tâlib, ( terc. Yusuf Özbek) Dâru‟n-
Nefâis, Beyrut, 1996, s. 132. 222
Abdürrezzak b. Hemmâm, a.g.e., IX/284; Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., XIV/38; Ebû Davud; Kitâbu’d-Diyât,
19; Beyhakî, Es-Sünenü’l-Kebîr, VIII/69. 223
Mizzî, a.g.e., XXX/312-313. 224
Hazrecî, a.g.e., s. 160. 225
Mizzî, a.g.e., XXII/102, 111. 226
Mizzî, a.g.e., XIII/497.
51
Tahrîc ve Değerlendirme
Bu rivayeti Abdürrezzak b. Hemmâm, Ġbn Ebî ġeybe, Ebû Davud ve Beyhakî
Hz. Ali (r.a.)‟den Mevkûf olarak nakletmiĢlerdir.228
Bu rivayetin isnad değerlendirmesi
bir önceki rivayette verilmiĢ olup, râvilerin hepsi ta‟dil edildiği için rivayet sahihtir.
حدثنا أبو األحوص ، عن أبي إسحاؽ ، عن عاصم بن ضمرة ، عن علي ، قاؿ : في إحدى البيضتين نصف 50- الدية.
Ebû'l-Ahves Ebû Ġshak Âsım b. Damre, Hz. Ali'den rivayetle Ģöyle
demiĢtir: “Yumurtalıkların biri için diyetin yarısı verilir.”
Tahrîc ve Değerlendirme
Hz. Ali (r.a.)‟den nakledilen bu rivayeti, Ġbn Ebî ġeybe ve Beyhakî tahrîc
etmiĢtir.229
Ebû‟l-Ahves‟in tam ismi Sellâm b. Süleym‟dir. Ġbn Maîn sika olduğunu
söylemiĢtir.230
Ebû Ġshâk, tam ismi Amr b. Abdillah b. Ubeyd‟dır. Ġclî, Ebû Hâtim ve Nesâî
onun sika olduğunu söylemiĢlerdir.231
Âsım b. Damre, Ali b. el-Medenî ve Ġclî sika olduğunu, Nesâî ise leyse bihî
be‟se demiĢtir. H. 74 yılında vefat etmiĢtir.232
Râviler ta‟dil edildiği için rivayet sahihtir.
227
Kala‟cî, a.g.e., s. 132. 228
Abdürrezzak b. Hemmâm, a.g.e., IX/287; Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., XIV/36; Ebû Davud, Kitâbu’d-Diyât,
19; Beyhakî, Es-Sünenü’l-Kebîr, VIII/74. 229
Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., XIV/119; Beyhakî, Es-Sünenü’l-Kebîr, VIII/97. 230
Hazrecî, a.g.e., s.160. 231
Mizzî, a.g.e., XXII/102, 111. 232
Mizzî, a.g.e., XIII/497.
52
2.3.4. Yemin
حدثنا وكيع ، عن شعبة ، عن قتادة ، عن عبد اهلل بن الحارث ، عن علي ، قاؿ : من قاسم الربح فال ضماف 51- عليو.
Vekî ġu‟be Katâde Abdullah b. Hâris, Hz. Ali'den rivayetle Ģöyle
demiĢtir: “Kim kârı paylaşırsa onu tazmin etmez.”
Tahrîc ve Değerlendirme
Sadece Hz. Ali (r.a.)‟den nakledilen bu rivayeti, Abdürrezzak b. Hemmâm ve
Ġbn Ebî ġeybe tahrîc etmiĢtir.233
Yahya b. Maîn, Vekî için ondan daha hâfız birisini görmediğni, Ahmed b.
Hanbel de sika olduğunu söylemiĢtir.234
ġu‟be b. Haccâc el-Verd el-Itkî için Ġbn Maîn imâmu‟l- mutkîn, Ahmed b.
Hanbel de tek baĢına bir ümmet demiĢtir.. H. 160 yılında vefat etmiĢtir.235
Ġbn Maîn, Katâde‟nin sika, Ahmed b. Hanbel ise Basra halkının huffazı
olduğunu söylemiĢtir.236
Abdullah b. el-Hâris hakkında Nesâî ve Ebû Hâtim sika
demiĢlerdir.237
Râviler ta‟dil edildiği için rivayet sahihtir.
2.3.5. Borç
عبد الرزاؽ عن ىشاـ بن حساف عن محمد عن عبيدة عن علي قاؿ كاف يسأؿ عن الرجل لو الدين على 52- يزكي قاؿ ال يقدر عليو قاؿ وإف كاف صادقا فليؤد ما غاب عنو الرجل قاؿ ما يمنعو أف
Abdürrezzak b. Hemmâm HiĢam b. Hasan Muhammed Ubeyde b.
Amr, borcu olan ve zekât vermeyen kimsenin durumu Hz. Ali‟ye sorulduğunda O Ģöyle
demiĢtir: “Zekât ödeyememe durumunda doğru söylüyorsa sadece borcunu öder.”
233
Abdürrezzak b. Hemmâm, a.g.e., VIII/253; Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., XI/181. 234
Mizzî, a.g.e., I/702. 235
Hazrecî, a.g.e., s. 160. 236
Mizzî, a.g.e., XXIII/515. 237
Mizzî, a.g.e., XIV/401.
53
Tahrîc ve Değerlendirme
Bu rivayeti Abdürrezzak b. Hemmâm tahrîc etmiĢtir.238
HiĢâm b. Hasân için Ebû Hâtim sadûk, Ġclî de sika demiĢtir.239
Muhammed b. Sirîn, tabiînin büyüklerindendir. Ġbn Maîn ve Ġbn Sa‟d onun sika
olduğunu söylemiĢlerdir.240
Ġbn Uyeyne, Ubeyde b. Amr‟ın ilim ve hüküm vermede ġurayh‟a denk olduğunu
söylemiĢtir.241
Râvilerin hepsi ta‟dil edildiği için rivayet sahihtir.
2.3.6. Ġrtidat
السالـ حدثنا أحمد بن محمد بن حنبل حدثنا إسماعيل بن إبراىيم أخبرنا أيوب عن عكرمة أف عليا عليو53-صلى اهلل عليو -أحرؽ ناسا ارتدوا عن اإلسالـ فبلغ ذلك ابن عباس فقاؿ لم أكن ألحرقهم بالنار إف رسوؿ اهلل
-فإف رسوؿ اهلل -صلى اهلل عليو وسلم-وكنت قاتلهم بقوؿ رسوؿ اهلل «. ال تعذبوا بعذاب اهلل » قاؿ -وسلم فبلغ ذلك عليا عليو السالـ فقاؿ ويح ابن عباس. «.من بدؿ دينو فاقتلوه » قاؿ -صلى اهلل عليو وسلم
Ahmed b. Muhammed b. Ahmed b. Hanbel Ġsmail b. Ġbrahim Eyüb
Ġkrime, Hz. Ali (r.a.) Ġslamdan dönen bir grup insanı yaktı. Bu haber Ġbn Abbas‟a
ulaĢınca “Ben olsam onları ateşte yakmazdım” Çünkü Resûlullah (s.a.s) „Allah‟ın
azabıyle azap etmeyiniz.‟ dedi. Ancak onları Resûlullah (s.a.s)’ın dediği gibi
öldürürdüm.” Ġbn Abbas‟ın bu söylediğini Hz. Ali (r.a.) : “İbn Abbas’a hayret
doğrusu” demiĢtir.
Tahrîc ve Değerlendirme
Bu rivayeti Ebû Davud tahrîc etmiĢtir.242
Tirmizî de bu rivayeti tahrîc etmiĢ, fakat
rivayetin sonunda Hz. Ali (r.a.), Ġbn Abbas‟ın söylediğini doğrulamıĢtır.243
Tirmizî bu
rivayetin sahih-hasen ve amelin bu yönde olduğunu söylemiĢtir.244
238
Abdürrezzak b. Hemmâm, a.g.e., IV/100. 239
Mizzî, a.g.e., XXX/191. 240
Hazrecî, a.g.e., s. 340. 241
Hazrecî, a.g.e., s. 256. 242
Ebû Davud, Kitâbu’l-Hudûd, 1. 243
Tirmizî, Kitâbu’l-Hudûd, 25; Bu rivayetin daha geniĢ değerlendirmesi için bkz. Nuri Tuğlu,
Maturîdilik ve Hadis, s. 291- 296.
54
2.3.7. Kumar
قاؿ : قاؿ علي : النرد ، أو الشطرنج من الميسر.حدثنا حاتم بن إسماعيل ، عن جعفر ، عن أبيو ، 54-
Hâtim b. Ġsmail Cafer Muhammed b. Ali, Hz. Ali'den rivayetle Ģöyle
demiĢtir: “Satraç ve zar/tavla, kumar oyunlarındandır.”
Tahrîc ve Değerlendirme
Bu rivayeti Ġbn Ebî ġeybe nakletmiĢtir.245
Ġbn Sa‟d, Hâtim b. Ġsmail‟in sika, me‟mun olduğunu ve 186 yılında vefat ettiğini
söylemiĢtir.246
ġâfî, Ġbn Maîn ve Ebû Hâtim, Ca‟fer b. Muhammed b. Ali‟nin sika olduğunu
söylemiĢlerdir.247
Muhammed b. Ali b. Hüseyin için Ġbn Sa‟d, sika ve kesîru‟l-hadis demiĢtir. 114
yılında vefat etmiĢtir.248
Ravîlerin hepsi ta‟dil edildiği için rivayet sahihtir.
3. AHLAK VE FEDÂĠL
3 1. Ġlim
أخبرنا عثماف بن عمر ثنا عثماف بن عمر ثنا عمر بن يزيد عن أوفى بن دلهم انو بلغو عن علي قاؿ * تعلموا 55-
عد ىذا زماف ال يعرؼ فيو تسعة عشرائهم المعروؼ وال العلم تعرفوا بو واعملوا بو تكونوا من أىلو فإنو سيأتي ب
.سوا المساييح وال المذاييع البذرينجو منو اال كل نومو فأولئك أئمة الهدى ومصابيح العلم لي
Osman b. Ömer Ömer b. Yezid Evfâ b. Delhem, Hz. Ali'den rivayetle
Ģöyle demiĢtir: “İlim öğrenin ki onunla tanınasınız. Onu uygulayın ki ehlinden
olasınız. Zira bu vakitten sonra onda dokuzun ma’rufu tanımayacağı bir zaman
gelecek. Bu zamandan sadece kötülükten ve kötülerden habersiz, pek önemsenmeyen
244
Tirmizî, Kitâbu’l-Hudûd, 25. 245
Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., XIII/349. 246
Hazrecî, a.g.e., s. 66. 247
Hazrecî, a.g.e., s. 63. 248
Hazrecî, a.g.e., s. 352.
55
kimseler kurtulacak. İşte bu kişiler kötülükleri yaymayan ve yüz kızartıcı işlerden
uzak duran, dedikoducu olmayan hidayet önderleri ve ilim kandilleridir.”
Tahrîc ve Değerlendirme
Bu rivayeti sadece Dârimî tahrîc etmiĢtir.249
Ġbn Sa‟d ve Ġclî, Osman b. Ömer‟in sika-sebt olduğunu söylemiĢlerdir.250
Ömer
b. Yezîd için Ġbn Ġbn Hibban, mustakîmu‟l-hadis demiĢtir. Evfâ b. Delhem‟i, Nesâî
tevsik etmiĢtir.251
Râviler ta‟dil edildiği için rivayet sahihtir.
أخبرنا محمد بن يوسف ثنا عمير بن عرفجة ثنا رزين أبو النعماف عن علي بن أبي طالب قاؿ * إذا سئلتم 56-
يا أمير المؤمنين قاؿ تقولوف اهلل أعلم عما ال تعلموف فاىربوا قاؿ وكيف الهرب
Muhammed b. Yusuf Umeyr b. Arfece Rezîn Ebû‟n-Numân, Hz. Ali'den
rivayetle Ģöyle demiĢtir: “Size bilmediğiniz bir şey sorulduğunda kaçınız. (Oradakiler)
Kaçma nasıl olacak Yâ Emîra‟l-Mü‟minîn deyince, O da Allahu A’lem diyerek
demiştir.”
Tahrîc ve Değerlendirme
Hz. Ali (r.a.)‟den nakledilen bu söz sadece Dârimî tarafından nakledilmiĢtir.252
Nesâî ve Ġclî, Muhammed b. Yusuf el-Firyâbî‟nin sika olduğunu
söylemiĢlerdir.253
Ġbn Hibban Sikât‟ın Umeyr b. Arfece‟ye yer vermiĢtir.254
Yaptığımız
araĢtırmalar sonucunda Rezîn Ebû‟n-Numân hakkında cerh-ta‟dil değerlendirmesi tespit
edemedik. Dolayısyla bu râvi meçhul olduğu için rivayet zayıftır.
249
Dârimî, Ebû Muhammed Abdullah b. Abdirrahman et-Temîmî, Sünen, (tah. Hüseyin Selim Esed)
Dâru‟l-Muğnî, Suudi Arabistan, 1421/2000, Mukaddime, 27. 250
Mizzî, a.g.e., XIX/463. 251
Hazrecî, a.g.e., s. 45. 252
Dârimî, Mukaddime, 21. 253
Mizzî, a.g.e., XVII/57-59. 254
Ġbn Hibbân, es-Sikât, VII/273.
56
ي بن أبي أخبرنا إسماعيل بن أباف عن يعقوب القمي حدثني ليث بن أبي سليم عن يحيى ىو بن عباد عن عل57-
طالب قاؿ اف الفقيو حق الفقيو من لم يقنط الناس من رحمة اهلل ولم يرخص لهم في معاصي اهلل ولم يؤمنهم من
عذاب اهلل ولم يدع القرآف رغبة عنو إلى غيره انو ال خير في عبادة ال علم فيها وال علم ال فهم فيو وال قراءة ال
تدبر فيها
Ġsmail b. Ebân Yakub el-Kummî Leys b. Ebî Süleym Ġbn Abbâd, Hz.
Ali'den rivayetle Ģöyle demiĢtir: “Gerçek fakih Allah’ın rahmetinden inşalara ümit
kestirmeyen ve Allah’ın yasaklarına ruhsat vermeyen, azabına karşı emniyet telkin
etmeyen, başka bir şey için Kur’ân’ı bırakmayan kişidir. (Bu konularda) ilmi
olmayanın ibadetinde, ince kavrayışı ve anlayışı olmayanın ilminde kıraatinde
düşünme olmayanın kıraati yok demektir.”
Tahrîc ve Değerlendirme
Hz. Ali (r.a.)‟den nakledilen bu söz sadece Dârimî tarafından nakledilmiĢtir.255
Râvilerden Leys b. Ebî Süleym cerh edildiği için rivayet zayıftır.256
أخبرنا أبو نعيم ثنا مسعر عن عمرو بن مرة عن أبي البختري عن أبي عبد الرحمن السلمي عن علي قاؿ إذا 58-
بو الذي ىو أىدى والذي ىو اتقى والذي ىو أىيأ فظنواحدثتم شيئا عن رسوؿ اهلل صلى اهلل عليو وسلم
Ebû Nuaym Misa‟r Amr b. Mürre Ebû‟l-Buhterî Ebû Abdurrahman
es-Sülemî, Hz. Ali'den rivayetle Ģöyle demiĢtir: “Resûlullah (s.a.s)’tan bir şey rivayet
edeceğiniz zaman en doğru, en takvalı ve kolay olanını söyleyin.”
Râvilerden Ebû Nuaym cerh edildiği için rivayet zayıftır.257
255
Dârimî, Mukaddime, 29. 256
Leys‟in hâl tercemesi için bkz. Zehebî, Mizânu’l-Ġ’tidâl, III/420. 257
Ġbn ġâhin, Ebû Hafs Ömer b. ġâhin, Tarihu Esmâi’s-Sikât, Dâru‟s-Selefiyye, Kuveyt, 1404/1984, s.
186; Zehebî, Mizanu’l-Ġtidal, I/160.
57
Tahrîc ve Değerlendirme
Hz. Ali (r.a.)‟nin sözü olarak nakledilen bu rivayet birçok hadis âlimi tarafından
nakledilmiĢtir.258
Ahmed b. Hanbel Ebû Nuaym‟ın sika olduğunu fakat münker hadislerde tedlis
yaptığını, Dârekutnî de zayıf olduğunu söylemiĢtir.259
Abdullah b. Habîb b. Rebîa‟yı, Nesâî tevsik etmiĢtir.260
Ġbn Maîn ve Ebû Hâtim
Amr b. Mürre‟nin sika olduğunu söylemiĢlerdir.261
Misa‟r b. Keddâm, Hatasının az olmasından dolayı Mushaf olarak
adlandırılmıĢtır. 153 yılında vefat etmiĢtir.262
Ebû‟l-Buhterî‟yi, Ebû Zür‟a ve Ġbn Maîn
tevsik etmiĢlerdir.263
Ebû Nuaym cerh edildiği için rivayet zayıftır.
3.2. Tefsir
أخبرنا أبو بكر بن إسحاؽ أنبأ أبو المثنى حدثنا محمد بن كثير حدثنا سفياف عن أبي إسحاؽ عن عمير بن 59-
قبػلو * فوؿ وجهك شطر المسجد الحراـ قاؿ شطره زياد الكندي عن علي رضي اهلل عنو
Ebû Bekr b. Ġshak Ebû‟l-Müsennâ Muhammed b. Kesir Süfyân Ebû
Ġshak Umeyr b. Ziyâd, Hz. Ali (r.a.) Yüzünü Mescid-i Harâm’a çevir ayetinde
”.kelimesini tarafına olarak açıklamıĢtır شطش
Tahrîc ve Değerlendirme
Hz. Ali (r.a.)‟den nakledilen bu rivayeti Hâkim en-Nîsâbûrî ve Beyhakî tahrîc
etmiĢtir.264
Hâkim en-Nîsâbûrî, bu rivayetin isnadının sahih olduğunu, Buhari ve
Müslim‟in tahrîc etmediğini söylemiĢtir.265
258
Ahmed b. Hanbel, Müsned, II/282, 326, 327, 332; Dârimî, Mukaddime, 50; Ebû Ya‟lâ, Ahmed b. Alî
b. el-Müsennâ, Müsned, Dâru‟l-Me‟mûn li‟t-Turâs, DımaĢk, 1404/1984, I/443; Tahavî, a.g.e., IV/147;
Beyhakî, Ma’rifetü’s-Sünen, XIII/157. 259
Ġbn ġâhin, a.g.e., s. 186; Zehebî, Mizanul itidal, I/160. 260
Hazrecî, a.g.e., s.194. 261
Hazrecî, a.g.e., s. 293. 262
Ġbn Hibbân, es-Sikât, VII/508. 263
Hazrecî, a.g.e., s. 142.
58
نا محمد بن زكريا بن دينار حدثنا يعقوب بن جعفر بن فحدثناه أبو بكر محمد بن عبد اهلل الجنيد حدث60-
سليماف الهاشمي حدثني أبي عن أبيو عن علي بن عبد اهلل بن عباس قاؿ سمعت أبي يقوؿ * سألت علي بن أبي
طالب رضي اهلل عنو لم لم تكتب في براءة بسم اهلل الرحمن الرحيم قاؿ ألف بسم اهلل الرحمن الرحيم أماف وبراءة
لسيف ليس فيها أمافنزلت با
Ebû Bekr Muhammed b. Abdillah Muhammed b. Zekeriyya Yakub b.
Cafer b. Süleyman Cafer b. Süleyman Süleyman b. Ali Ali b. Abdillah‟ın
babası Ġbn Abbas‟ın Hz. Ali (r.a.)‟ye Berâe suresinde niçin besmele yazmadığını
sormuĢ. Hz. Ali (r.a.) de “Besmelenin bir eman oluğunu, berâe’nin ise savaş için inip
onda emanın olmadığını.” söylemiĢtir.
Tahrîc ve Değerlendirme
Sadece Hz. Ali (r.a.)‟den nakledilen bu rivayeti, Hâkim en-Nîsâbûrî tahrîc
etmiĢtir.266
Muhammed b. Abdillah b. Numeyr‟in, sika olduğu ve ashâb-ı hadisten sayıldığı
söylenmiĢtir.267
Muhammed b. Zekeriya b. Dinâr‟ın, meçhul kiĢilerden rivayet ettiği zaman
münker hadislerinin olduğu, sikalardan rivayetinde ise dikkate alındığı söylenmiĢtir.268
Ca‟fer b. Süleyman‟ı, Ġbn Maîn ve Ahmed b. Hanbel tevsik etmiĢlerdir. Bu bilgiler
doğrultusunda rivayetin sahih olduğu kanaatindeyiz269
حدثنا عيسى بن يونس ، عن األوزاعي ، عن بعض أصحابو ، عن علي ، قاؿ : إذا مالت األفياء وراحت 61- {اف لألوابين غفورااألرواح فاطلبوا الحوائج إلى اهلل فإنها ساعة األوابين وقرأ : }فإنو ك
Ġsa b. Yunus Evzâî Evzâi‟nin bazı arkadaĢları Hz. Ali'den rivayetle Ģöyle
demiĢtir: “Gölgeler gittiğinde ve ruhlar istirahat ettiğinde isteklerinizi Allah’a
264
Hâkim en-Nisâbûrî, a.g.e., II/270; Beyhakî, Es-Sünenü’l-Kebîr, II/3. 265
Hâkim en-Nisâbûrî, a.g.e., II/270. 266
Hâkim en-Nisâbûrî, a.g.e., II/331. 267
Ġclî, a.g.e., II/243. 268
Ġbn Hibbân, es-Sikât, IX/154. 269
Hazrecî, a.g.e., s. 63.
59
arzediniz. Çünkü o vakit tövbe vaktidir.” Devamında ise Ģu ayeti okumuĢtur. “O
Tövbeye yönelenleri çokça bağıĢlayandır.
Tahrîc ve Değerlendirme
Bu rivayeti Ġbn Ebî ġeybe tahrîc etmiĢtir.270
Ali b. el-Medenî Ġsa b. Yunus „un sika-me‟mun, Ebû Hâtim de sika onun
olduğunu söylemiĢtir.271
Evzâî için Ġbn Sa‟d sika-me‟mun demiĢtir. 157 yılında vefat etmiĢtir.272
Bu iki
râvi sika olsa da senedde meçhul râvi olduğu için rivayetin zayıf olduğunu
söyleyebiliriz.
حدثنا وكيع , قاؿ : حدثنا سفياف ، عن أبي المقداـ ، عن حبة بن جوين الحضرمي ، عن علي ؛ }ربنا أرنا 62- الذي قتل أخاه ، وإبليس األبالس. اللذين أضالنا من الجن واإلنس{ ، ابن آدـ
Vekî Süfyân Ebû‟l-Mukaddem Habbe b. Cüveyn el- Hadramî, Hz.
Ali'den rivayetle Ģöyle demiĢtir: “Ya rabbi! cinlerden ve insanlardan bizi sapıklığa
sevkedenleri göster.” Ayetinden sonra
Tahrîc ve Değerlendirme
Bu ayetin tefsirinde nakledilen görüĢ sadece Hz. Ali (r.a.)‟den
nakledilmektedir.273
Ġbn Maîn, Habbe b. Cüveyn‟nin sika olmadığını, Nesâî de leyse bi‟l-kavî
demiĢtir.274
Sâbit b. Hürmüz‟i, Ġbn Maîn ve Ahmed b. Hanbel tevsik etmiĢlerdir.275
Rivayet
Habbe b. Cüveyn‟den dolayı zayıftır.
270
Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., XIX/463. 271
Hazrecî, a.g.e., s. 304. 272
Hazrecî, a.g.e., s. 232. 273
Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., XIV/214. 274
Mizzî, a.g.e., V/352. 275
Hazrecî, a.g.e., s. 57.
60
3. 3. Cihad
حدثنا أبو معاوية ، عن األعمش ، عن قيس بن راشد ، عن أبي جحيفة ، عن علي ، قاؿ : إف أوؿ ما تغلبوف 63-عليو من الجهاد الجهاد بأيديكم ، ثم الجهاد بألسنتكم ، ثم الجهاد بقلوبكم ، فأي قلب لم يعرؼ المعروؼ وال
لو. ر المنكر نكس فجعل أعاله أسفينك
Ebû Muaviye A‟meĢ Kays b. ReĢad Ebû Cuhayfe, Hz. Ali'den
rivayetle Ģöyle demiĢtir: “En üstün cihad elle yapılan, sonra dille yapılan daha sonra
da kalple yapılan cihaddır. Hangi kalp ma’rufu tanımaz, münkerden de nefret
etmezse sahibini çökertir ve tepetaklak eder.”
Tahrîc ve Değerlendirme
Bu rivayeti Ġbn Ebî ġeybe tahrîc etmiĢtir.276
Kays b. ReĢâd, Kûfeli ve sikadır.277
Süleyman b. Mihrân el-A‟meĢ, kendi
zamanında Kûfe‟nin muhaddisi olup sikadır.278
Ahmed b. Hanbel, Ebû Muaviye
Muhammed b. Hâzim‟in A‟meĢ‟ten nakletmediği rivayetlerin muztarib olduğunu, Ġclî
ise onun sika olduğunu söylemiĢtir. 195 yılında vefat etmiĢtir. Râviler tevsik edildiği
için rivayet sahihtir.279
3.4. Fitne
األرض ظلما وجورا أخبرنا عبد الرزاؽ عن معمر عن أبي إسحاؽ عن عاصم بن ضمرة عن علي قاؿ لتمألف64- حتى اليقوؿ أحد اهلل اهلل يستعلق بو ثم لتمألف بعد ذلك قسطا وعدال كما ملئت ظلما وجورا
Abdürrezzak b. Hemmâm Ma‟mer Ebû Ġshak Âsım b. Damre, Hz.
Ali'den rivayetle Ģöyle demiĢtir: “Bir zaman yeryüzünü zülüm ve haksızlık kaplayacak
hatta Allah Allah diyen bile kalmayacak, bundan sonra ise nasıl her yer zülüm ve
haksızlıkla dolduysa tekrar yeryüzü adaletle dolacaktır.”
276
Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., XXI/258. 277
Ġbn ġâhin, a.g.e., s. 191. 278
Ġclî, a.g.e., I/432. 279
Hazrecî, a.g.e., s. 334.
61
Tahrîc ve Değerlendirme
Abdürrezzak b. Hemmâm bu rivayeti “mehdi bab”ında tahrîc etmiĢtir.280
Ġclî, Ebû Hâtim ve Nesâî Ebû Ġshâk Amr b. Abdillah b. Ubeyd‟in sika olduğunu
söylemiĢlerdir.281
Ali b. el-Medenî ve Ġclî, Âsım b. Damre‟nin sika olduğunu, Nesâî ise onun için
leyse bihî be‟se demiĢtir. H. 74 yılında vefat etmiĢtir.282
Ma‟mer b. Ebî Amr el-Ezdî hakkında Ġclî sika, Nesâî sika-me‟mun, Ġbn Maîn ise
zayıf demiĢtir. H. 153 yılında vefat etmiĢtir.283
Bazı hadis münekkitleri râvilerin sika
olmadığını belirttikleri için rivayetin hasen derecesinde olduğunu söyleyebiliriz.
وري عن عاصم بن ضمرة عن علي قاؿ جعلت في أخبرنا عبد الرزاؽ قاؿ أخبرنا معمر عن طارؽ عن منذر الث65-ىذه األمة خمس فتن فتنة عامة ثم فتنة خاصة ثم فتنة عامة ثم فتنة خاصة ثم تأتي الفتنة العمياء الصماء المطبقة
التي يصير الناس فيها كاألنعاـ
Abdürrezzak b. Hemmâm Ma‟mer Târık Münzir es-Sevrî Âsım b.
Damre, Hz. Ali'den rivayetle Ģöyle demiĢtir: “Bu ümmet için beş fitne/imtihan
gelecektir. Genel bir imtihan, sonra bir kısım için bir imtihan sonra tekrar genel bir
imtihan sonra tekrar bir kısım için imtihan, bundan sonra ise insanların hayvanlar
gibi iradesiz, bilinçsiz davranacağı şekilde bir fitne olacaktır.”
Tahrîc ve Değerlendirme
Sadece Hz. Ali (r.a.)‟den nakledilen bu rivayeti birçok hadis âlimi tahrîc
etmiĢtir. Hâkim en-Nîsâbûrî naklettiği rivayetin isnadının sahih olduğunu, Buhari ve
Müslim‟in tahrîc etmediğini söylemiĢtir.284
280
Abdürrezzak b. Hemmâm, a.g.e., XI/373. 281
Mizzî, a.g.e., XXII/102, 111. 282
Mizzî, a.g.e., XIII/497. 283
Ġclî, a.g.e., II/290; Hazrecî, a.g.e., s. 384. 284
Abdürrezzak b. Hemmâm, a.g.e., XI/356; Ġbn Ca‟d, a.g.e., I/313; Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., XXI/149;
Hâkim en-Nisâbûrî, a.g.e., IV/437, 503, 504, 535.
62
3.5. Dua
حدثنا عفاف حدثنا شعبة , أخبرني منصور بن المعتمر ، قاؿ : سمعت ربعي بن حراش ، عن علي ، قاؿ : ما 66-من كلمات أحب إلى اهلل أف يقولهن العبد : اللهم ال إلو إال أنت اللهم ال أعبد إال إياؾ ، اللهم ال أشرؾ بك شيئا
فاغفر لي ذنوبي ، إنو ال يغفر الذنوب إال أنت. ، اللهم إني قد ظلمت نفسي
Affân ġu‟be Mansur b. Mu‟temir Rebî b. HırâĢ, Hz. Ali'den rivayetle
Ģöyle demiĢtir: “Allah’ın kulundan duymasını istediği en sevimli kelimeler: Allah’ım
senden başka ilah yoktur ve sadece sana boyun eğerim, Allah’ım hiçbir şeyde senin
ortağın yoktur, Allah’ım kendime zülüm ettim günahlarımı bağışla, senden başka da
bağışlayacak yoktur.”
Tahrîc ve Değerlendirme
Hz. Ali (r.a.)‟den nakledilen bu duayı Ġbn Ebî ġeybe tahrîc etmiĢtir.285
Mansur b. el-Mu‟temir için Ebû Zür‟a Basra halkının en sağlamı olduğunu, Ebû
Hâtim de demiĢtir.286
Affân b. Müslim hakkında Ġclî, sika-sebt, Ebû Hâtim de imam-sika demiĢtir. 220
yılında vefat etmiĢtir.287
Ġclî, Rebî b. HırâĢ‟ın tabiîn ve sika olduğunu söylemiĢtir.288
Râviler ta‟dil
edildiği için rivayet sahihtir.
أخبرنا عبد اهلل قاؿ نا علي بن الجعد قاؿ أخبرنا شعبة عن عمرو بن مرة عن عبد اهلل بن سلمة عن علي أنو 67-كاف يقوؿ : اللهم ثبتنا على كلمة العدؿ في الرضا والصواب وقواـ الكتاب ىادين مهديين راضين مرضيين غير
ضالين وال مضلين
Abdullah Ali b. Ca‟d ġu‟be Amr b. Mürre Abdullah b. Seleme, Hz.
Ali'den rivayetle Ģöyle demiĢtir: “Allahümme sebbitnâ alâ kelimeti’l-adl fi’r-rıdâ ve’s-
sevâbî ve kavâmi’l-kitâbi hâdîne mehdiyyîne râdîne merdiyyîne ğayrü dâllîne ve lâ
mudillîn.”
285
Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., XV/269. 286
Mizzî, a.g.e., XXVIII/553. 287
Hazrecî, a.g.e., s. 268. 288
Mizzî, a.g.e., IX/55.
63
Tahrîc ve Değerlendirme
Hz. Ali (r.a.)‟den nakledilen bu duayı Ġbn ca‟d ve Ġbn Ebî ġeybe tahrîc
etmiĢtir.289
Abdullah b. Seleme‟yi, Ġclî tevsik ederken Buhari hadisinin mütâbi
olamayacağını söylemiĢtir.290
Ali b. Ca‟d hakkında Müslim sika olduğunu söylese de
cehmî olduğu için ondan hadis almamıĢtır.291
Ġbn Maîn ve Ebû Hâtim, Amr b. Mürre‟nin sika olduğunu söylemiĢlerdir.292
ġu‟be b. Haccâc el-Verd el-Itkî için Ġbn Maîn imâmu‟l mutkîn, Ahmed b.
Hanbel de tek baĢına bir ümmet demiĢtir. H. 160 yılında vefat etmiĢtir.293
Bu bilgiler
doğrultusunda rivayetin hasen derecesinde olduğunu söyleyebiliriz.
3.6. Hikmet
أبو خالد ، عن عمرو بن قيس ، عن أبي إسحاؽ ، قاؿ : قاؿ علي : الصبر من اإليماف بمنزلة الرأس من 68- الجسد ، فإذا ذىب الصبر ذىب اإليماف.
Ebû Hâlid Amr b. Kays, Ebû Ġshak, Hz. Ali'den rivayetle Ģöyle demiĢtir:
“Sabır, imana nisbetle vücuttaki baş gibidir. Sabır gittiğinde iman da gider.”
Tahrîc ve Değerlendirme
Bu rivayeti Ġbn Ebî ġeybe, Hz. Ali (r.a.)‟den Mevkûf olarak nakletmiĢtir.294
Irakî bu rivayetin Enes b. Mâlik‟ten de Merfû olarak geldiğini fakat râvilerden
Yezid er-RikâĢ‟ın zayıf olduğunu söylemiĢtir.295
Ebû Hâtim, Amr b. Kays‟ın sika olduğunu söylemiĢtir.296
Ebû Ġshâk Amr b.
Abdillah b. Ubeyd hakkında Ġclî, Ebû Hâtim ve Nesâî sika demiĢlerdir.297
289
Ġbn Ca‟d, a.g.e., I/26; Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., XV/266. 290
Hazrecî, a.g.e., s.200. 291
Zehebî, el-Muğnî, II/422. 292
Hazrecî, a.g.e., s. 293. 293
Hazrecî, a.g.e., s. 160. 294
Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., XV/629, XIX/156. 295
Irakî, Ebû‟l-Fadl Zeynüddîn Abdürrahîm b. el-Hüseyn b. Abdirrahmân, el-Muğnî an Hamli’l-Esfâr,
Mektebetü Dâru Taybe, Riyad, 1415/1995, I/1012.
64
Ebû Hâlid Süleyman b. Hayyân‟ı, Ali b. Medenî ve Ġbn Maîn tevsik etmiĢlerdir.
H. 189 yılında vefat etmiĢtir.298
Bu biligiler doğrultusunda rivayetin sahih olduğunu
söyleyebiliriz.
حدثنا سعيد بن أبى مريم قاؿ أخبرنا محمد بن مسلم قاؿ أخبرني عمرو بن دينار عن بن شهاب عن عياض 69-على رضي اهلل عنو أنو سمعو بصفين يقوؿ : إف العقل في القلب والرحمة في الكبد والرأفة في بن خليفة عن
الطحاؿ والنفس في الرئة
Saîd b. Meryem Muhammed b. Müslim Amr b. Dinâr Ġbn ġihâb
Ġyâd b. Halîfe, Sıffînde Hz. Ali'den Ģunu iĢitmiĢtir: “Akıl kalbde, rahmet karaciğerde,
merhamet dalakta, nefis ise akciğerde’dir.”
Tahrîc ve Değerlendirme
Buhari, bu rivayeti Edebü’Müfred‟de tahrîc etmiĢtir.299
Saîd b. Meryem, diğer adı Saîd b. el-Hakemdir. Ġclî ve Ebû Hâtim onu tevsik
etmiĢ, Ebû Davud da hüccet olduğunu söylemiĢtir.300
Amr b. Dinâr, sika sika olduğu söylenmiĢtir.301
Zührî, tam adı Muhammed b.
ġihâb ez-Zührî‟dir. Ġbn Hibban, onun sahabeden bazı kimselerle karĢılaĢtığını ve
zamanının en iyi hâfızı ve fakihi olduğunu söylemiĢtir. H. 124 yılında vefat etmiĢtir.302
Iyâd b. Halîfe, Ġbn Hibban tevsik etmiĢtir.303
Elbânî de isnadın hasen olduğunu
söylemiĢtir.304
حدثنا يحيى بن يماف ، عن سفياف ، عن عمرو بن كثير الحنفي ، عن علي ، قاؿ : اكظموا الغيظ وأقلوا 70- الضحك ال تمجو القلوب.
Yahya b. Yemân Süfyân Amr b. Kesîr, Hz. Ali'den rivayetle Ģöyle
demiĢtir: “Öfkenize hâkim olun ve gülmeyi de azaltın ki kalbiniz hissizleşmesin.”
296
Hazrecî, a.g.e., s. 292. 297
Mizzî, a.g.e., XXII/102, 111. 298
Hazrecî, a.g.e., s. 151. 299
Buhârî, Edebü’Müfred, Mektebetü‟l-Delîl, 1418/1997, Suudi Arabistan, 4. Baskı, s. 206. 300
Hazrecî, a.g.e., s. 137 301
Hazrecî, a.g.e., s. 288. 302
Ġbn Hibbân, es- Sikât, V/349. 303
Hazrecî, a.g.e., s. 301. 304
Buhârî, Edebü’l-Müfred, s. 206.
65
Tahrîc ve Değerlendirme
Hz. Ali (r.a.)‟den nakledilen bu rivayeti Ġbn Ebî ġeybe tahrîc etmiĢtir.305
Yahya b. Yemân hakkında Ġclî, Yahya b. Maîn ve Nesâî leyse bi‟l-kavî, Ġbn Sa‟d
da çok hata ettiğini, Ahmed b. Hanbel ise onun hüccet olmayacağını söylemiĢtir.306
Yahya b. Yemân cerh edildiği için rivayet zayıftır.
أخبرنا عبد الرزاؽ عن معمر عن أبي إسحاؽ عن الحارث عن علي قاؿ ما أنفقت على نفسك أو على أىل 71- بذير فلك وما تصدقت رياء وسمعة فذلك حظ الشيطاف بيتك في غير سرؼ وال ت
Abdürrezzak b. Hemmâm Ma‟mer Ebû Ġshak Hâris, Hz. Ali'den
rivayetle Ģöyle demiĢtir: “Kendin ve ailen için israfa kaçmadan yaptığın harcamalar
senin lehinedir/sadakatır. Ama riya gösteriş için yaptığın harcamalar ise şeytanın bir
payıdır.”
Tahrîc ve Değerlendirme
Hz. Ali (r.a.)‟den nakledilen bu rivayeti Abdürrezzak b. Hemmâm tahrîc
etmiĢtir.307
Rivayet Hâris‟in cerh edilmesinden dolayı zayıftır.
Değerlendirme
Bu bölümde örnekleme yoluyla Hz. Ali‟den nakledilen 71 tane Mevkûf rivayetin
tahrîc ve değerlendirmesini yaptık. Bu rivayetlerden 33 tanesi sahih, 9 tanesi hasen ve
29 tanesi de zayıf derecesindedir.
Hz. Ali‟den Ġmanla ilgili sadece iki rivayet tespit edebildik. Bu rivayetler de
kader konusuyla ilgili olup biri sahih diğeri de zayıftır.
Hz. Ali‟den nakledilen 54 rivayet ise amelî, muamelât ve ukûbat alanlarına
aitken, 16 tanesi de hikmetli sözlerle ilgilidir. Dolayısıyla Hz. Ali‟den nakledilen
Mevkûf rivayetler daha çok fıkhî konularla ilgilidir. Ayrıca Hz. Ali‟ye ait hikmetli
sözler sünnî kaynaklarda azımsanmayacak kadar çoktur.
305
Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., IXX/157. 306
Zehebî, el-Muğnî, II/746; Hazrecî, a.g.e., s. 429. 307
Abdürrezzak b. Hemmam, a.g.e., X/458.
66
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
MERFÛ VE MEVKÛF RĠVAYETLER ARASINDA HZ. ALĠ
Hz. Ali‟nin kendine ait olduğu bilinen rivayetlerinin yanında Merfû rivayetleri
de mevcuttur. Ama hadis ilmi açısından problem teĢkil eden husus Hz. Ali‟nin Merfû ve
Mevkûf rivayetlerinin birbirine karıĢtırılıp karıĢtırılmadığı meselesidir. Kanaatimizce
ona ait bazı Mevkûf rivayetler zamanla Merfû olarak nakledilmiĢtir. Aynı Ģekilde
kendisinin râvi olarak naklettiği Merfû rivayetlerin de kendisine Mevkûf olarak isnad
edildime ihtimali de göz önüne alınmalıdır. ĠĢte biz bu bölümde Hz. Ali‟nin
rivayetlerinin kaynağı veya subûtü bakımından tesbit ve tahlilini yapmaya çalıĢacağız.
1. ASLI MERFÛ OLUP MEVKÛF OLARAK NAKLEDĠLENLER
عبد الرزاؽ عن الثوري وبن عيينة عن أبي حياف عن أبيو عن علي قاؿ ال صالة لجار المسجد إال في 72- المسجد قاؿ الثوري في حديثو قيل لعلي ومن جار المسجد قاؿ من سمع النداء
Abdürrezzak es- Sevrî ve Ġbni Uyeyne Ebî Hayyân Ebîhî, (Saîd b.
Hayyân) Hz. Ali (r.a.)‟den Ģöyle rivayet etmiĢtir: “ Mescide komşu olanın namazı
sadece mescitte olur.” Sevrî konuĢmasında Ģöyle demiĢtir: Hz. Ali (r.a.)‟ye mescide
komĢu olan kimdir? Diye sorulduğunda “Ezanı işiten kimse demiştir.”
Tahrîc ve Değerlendirme
Abdürrezzak bu rivayeti “ezanı iĢiten kimse bab”ında tahrîc etmiĢtir.
Abdürrezzak bu babda Hz. Ali (r.a.)‟nın yanı sıra Hz. AiĢe ve Ġbn Abbas‟dan Mevkûf
olarak gelen rivayetlere de yer vermiĢtir.308
Ġbn Ebî ġeybe ise bu rivayeti Kitâbu‟s-
Salât‟ta “müezzinin sesini iĢiten kimseye vacip olur bab”ında tahrîc etmiĢtir. Ġbn Ebî
ġeybe de bu babda Hz. Ali (r.a.)‟nın yanı sıra, Hz. AiĢe, Ġbn Abbas, Ġbn Mesud, Ġbn
Ömer ve Hz. Ali (r.a.)‟den gelen Mevkûf rivayetleri de nakletmiĢtir.309
Dârekutnî de bu
rivayeti Ebû Hureyre ve Câbir b. Abdillah tarîkiyle Merfû olarak nakletmiĢtir.310
308
Abdürrezzak, a.g.e., I/496-500. 309
Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., III/193-200. 310
Dârekutnî, Sünen, I/419-420.
67
Ġbnü‟l-Cevzî, Bu rivayetin Ebû Hureyre, tarîkiyle Merfû olarak geldiğini, fakat
isnad zincirindeki Süleyman b. Davud el-Yemâmî nedeniyle rivayetin sahih
olmadığını,311
Ġbn Abdilberr de mescide komĢu olanın namazı ancak mescittedir,
rivayetinin Merfû olarak sabit olmadığını söylemiĢtir.312
Ahmed b. Hanbel ise bu
rivayetin Mevkûf Ģeklini daha sahih görmüĢtür.313
Hâkim en-Nîsâbûrî, Müstedrek‟inde
Ġbn Abbas, Ebû Hureyre ve Ebû‟d-Derdâ tarîkiyle gelen Merfû rivayetleri tahrîc etmiĢ
ve Ebû‟d Derdâ‟dan gelen Merfû rivayetin Buhari ve Müslim‟in Ģartlarına uyduğunu ve
sahih olduğunu belirtmiĢtir.314
Beyhaki, Hz. Ali (r.a.)‟den Mevkûf olarak gelen rivayeti
eserinde tahrîc etmiĢ ve Ebû Hureyre‟den Merfû olarak gelen rivayetin zayıf olduğunu
söylemiĢtir.315
Ġncelediğimiz rivayet, erken dönem eserlerinde Abdürrezzak ve Ġbn Ebî
ġeybe‟nin Musanneflerinde hem Merfû hem de Mevkûf Ģekliye bulunmaktadır. Daha
sonraki eserlerde ise bazı Mevkûf rivayetlerinin yanı sıra çoğu Merfû olarak
nakledilmiĢtir. Ebû Hureyre‟den gelen Merfû rivayet birçok muhaddise göre zayıf kabul
edilmiĢtir. Fakat Ebû Hureyre dıĢındaki bazı sahabilerden de Merfû sahih olarak da
gelmiĢtir. Musannef türü eserlerde Merfû rivayetin yanı sıra birçok Mevkûf ve maktû
rivayetlerin de olduğunu göz önünde bulundurarak,316
bu rivayetin bazı Merfû tarîkleri
zayıf olsa da erken dönmeden itibaren Merfû olarak geldiği ve bazı musannif veya râvi
tasarruflarından dolayı Mevkûf olarak da nakledildiği kanaatindeyiz.
ا إسرائيل ، عن عبد األعلى بن عامر الثعلبي ، عن أبي عبد الرحمن السلمي ، عن حدثنا وكيع , قاؿ : حدثن73- علي ، قاؿ : ما بين المشرؽ والمغرب قبلة.
Vekî Ġsrâil Abdü‟l-A‟lâ b. Âmir es-Sâ‟lebî Ebû Abdurrahman es-
Sülemî „den rivayetle Hz. Ali (r.a.) Ģöyle demiĢtir: “Doğu ve Batı arası kıbledir.”
311
Ġbnu‟l-Cevzi, Ebu‟l-Ferec Abdurrahman b. Ali, el-Ġlelü’l- Mütenâhiye fi’l-Ehâdîsi’l-Vâhiye, Dâru‟l-
Kütübi‟l-Ġlmiyye, Beyrut, 1403/1983, I/410. 312
Ġbn Abdilberr, Ebû Ömer Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdillâh b. Muhammed, el-Ġstizkâr, ( Tah. Sâlim b.
Muhammed Atâ ve Muhammed Ali Meûd ) Dâru‟l-l Kütübi‟l-Ġlmiyye, Beyrut, 1421/2000, V/320. 313
Ġbn Receb, Zeynüddin Ebi‟l-Ferec Ġbn Receb el-Hanbelî, Fethu’l-Bârî ġerhu Sahihi’l-Buhârî, ( tah.
Mahmud b. ġa‟bân b. AbdilMaksûd v.diğ. ) Mektebetü‟l-Ğurâbi‟l-Eseriyye, Medine, 1416/1996, V/449. 314
Hâkim en-Nisâbûrî, a.g.e., I/245. 315
Beyhaki, Es-Sünenü’l-Kebîr, III/111, Ma’rifetü’s- Sünen, IV/102. 316
Çakan, Ġ. Lütfi, Hadis Edebiyatı, ĠFAV Yayınları, 7. Baskı, Ġstanbul, 2009, s. 70; Ġbrahim Hatipoğlu,
“Musannef” DĠA, XXXI/236-237.
68
Tahrîc ve Değerlendirme
Bu rivayet Ebû Hureyre‟den Merfû, Ġbn Ömer‟den hem Merfû hem Mevkûf, Hz.
Ömer ve Hz. Ali (r.a.)‟den ise Mevkûf olarak nakledilmiĢtir.317
Ebû Zür‟a, Ġbn Ömer‟den Merfû nakledilen tarîkin vehm sonucu ortaya çıktığı
doğrusunun ise Hz. Ömer‟den Mevkûf olduğunu söylemiĢtir. Dârekutnî ise bu rivayetin
Hz. Ömer‟den Mevkûf Ģeklinin sahih olduğunu söylemiĢtir.318
Tirmizî, Ebû Hureyre‟den nakledilen Merfû rivayetin hasen sahih olduğunu,
Hâkim en-Nîsâbûrî de Ġbn Ömer‟den Merfû olarak gelen tarîkin Buhârî ve Müslim‟in
Ģartlarına göre sahih olduğunu söylemiĢtir.319
Yukarıda incelediğimiz rivayet Mevkûf olarak nakledilmesinin yanında Merfû
olarak da nakledilmiĢtir. Ġbn Ömer‟den Merfû nakledilen rivayette vehm olduğu
doğrusunun ise Hz. Ömer‟den Mevkûf olarak nakledilen rivayet olduğu söylenmiĢtir.
Fakat bu rivayet iki sahabî dıĢında Ebû Hureyre‟den de Merfû olarak nakledilmiĢ ve
sahih olduğu söylenmiĢtir. Dolayısıyla bu rivayetin Mevkûf Ģekli daha doğru olduğu
söylense de biz bu rivayetin, Hz. Ömer‟in sorulan bir fetvaya cevap olarak söylediği
için Mevkûf olarak nakledildiği görüĢündeyiz.320
عبد الرزاؽ عن الثوري عن منصور عن سالم بن أبي الجعد عن علي قاؿ كاف إذا أراد أف يأكل أو يناـ يتوضأ 74- وضوءه للصالة
Abdürrezzak b. Hemmâm Sevrî Mansur Salim b. Ebî Ca‟d‟dan
rivayetle Hz. Ali (r.a.) Ģöyle demiĢtir: “ Bir şey yemek içmek veya uyumak istediğinde
namaz abdest alırdı.”
317
Abdürrezzak b. Hemmâm, a.g.e., II/345; Mâlik, Ebû Abdullah Mâlik b. Enes b. Mâlik, el-Muvattâ, (
tah. Muhammed Mustafa el-A‟zamî ) Müessesetü Zâyid b. Sultân, 1425/2005, II/274; Ġbn Ca‟d, a.g.e.,
I/349, Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., V/139-140; Tirmizî, Ebû Ġsâ Muhammed b. Ġsâb. Serve et-Tirmizî, Sünen,
Çağrı Yayınları, Ġstanbul, 1401/1981, Ebvâbu‟s-Salât, 256; Bezzâr, a.g.e., II/438; Nesâî, Ebû
Abdirrahman Ahmed b. ġuayb b. Ali, Sünen, Müessesetü‟r-Risâle, Beyrut, 1421/2001, Kitâbu‟l-Vesâyâ,
5; Taberânî, Mu’cemu’l-Evsât, Dâru‟l-Haremeyen, Kahire, 1415/1995, I/ 241, III/201, IX/67;
Dârekutnî, Sünen, I/270-271; Hâkim en-Nisâbûrî, a.g.e., I/205, 206. 318
Dârekutnî, el-Ġlel, II/33. 319
Tirmizî, Ebvâbu’s-Salât, 256; Hâkim en-Nisâbûrî, a.g.e., II/205. 320
Bu konudaki geniĢ bilgi için bkz. Süleyman Doğanay, a.g.t., s. 116-120; Sabri Çap, a.g.t., s. 138.
69
Tahrîc ve Değerlendirme
Bu rivayet Hz. AiĢe ve Ammâr b. Yâsir‟den Merfû, Hz. Ali (r.a.) ve Ġbn
Ömer‟den de Mevkûf nakledilmiĢtir.321
Tirmizî, Ammâr b.Yâsir‟den Merfû olarak gelen rivayetin hasen olduğunu,
Beyhakî bu rivayetin Hz. AiĢe‟den baĢka tarîklerle de geldiğini fakat Esved‟in Hz.
AiĢe‟den naklettiği rivayetin daha sahih olduğunu, ġuayb Arnavud ise Ġbn Hibban‟nın
naklettiği rivayetin Buhârî ve Müslim‟in Ģartlarına göre sahih olduğunu söylemiĢtir.322
Ġncelediğimiz bu rivayet erken dönemden itibaren Mevkûf olarak
nakledilmesinin yanı sıra genellikle Merfû olarak nakledilmiĢtir. Mevkûf rivayetin
sıhhat durumuyla ilgili bir bilgi nakledilmezken, Merfû rivayetin sahih, hasen olduğu
belirtilmiĢtir. Dolayısıyla bu rivayet aslen Merfû olduğu halde bazı râvi tasarrufları veya
musanniflerin metodundan dolayı kimi zaman Mevkûf olarak da nakledilmiĢtir.
عن الحارث عن علي قاؿ إذا احتلمت المراة فأنزلت الماء فلتغتسل عبد الرزاؽ عن الثوري عن أبي إسحاؽ75-
Abdürrezzak b. Hemmâm Sevrî Ebû Ġshak Hâris Hz. Ali (r.a.) :
“Kadın ihtilam olduğunda buna bağlı olarak suyu geldiğinde gusül alması gerekir.”
Tahrîc ve Değerlendirme
Bu rivayet Hz. AiĢe ve Ümmü Seleme‟den Merfû, Hz. Ali (r.a.)‟den Mevkûf
olarak nakledilmiĢtir.323
321
Abdürrezzak b. Hemmâm, a.g.e.; Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e; Ġshak b. Râhuye, Ġshâk b. Ġbrahim b. Mahled,
Müsned, Mektebetü‟l-Ġmân, ( tah. Abdü‟l-Ğafûr b. Abdillah) Medine, 1412/1991, II/300; Müslim,
Ebû‟l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc b. Müslim, el-Câmiu’s-Sahîh, ( tah. Muhammed Fuad Abdülbâki)
Dâru‟l-Kütübi‟l-Ġlmiyye, Beyrut, 1412/1991, Kitâbu‟l-Hayz, 305; Ġbn Mace, Ebû Abdillah Muhammed
b. Yezid el-Kazvînî, Sünen, Çağrı Yayınları, Ġstanbul, 1401/1981, Kitâbu‟t-Tahâre, 103-104; Ebû
Davud, Kitâbu’t-Tahâre, 90; Ebû Ya‟lâ, a.g.e., VIII/71, 216, 298;, Nesâî, Kitâbu’t-Tahâre, 145; Ġbn
Huzeyme, Sahih-i Ġbn Huzeyme, I/107, Ġbn Hibbân, Sahih-i Ġbn Hibbân, IV/20; Taberânî, Mu’cemu’l-
Kebîr, XXIII/313, Mu’cemu’l-Evsât, VI/220. 322
Tirmizî, Ebvâbu’s-Sefer, 432; Beyhakî, Es-Sünenü’l-Kebîr, I/203; Ġbn Hibbân, Sahih-i Ġbn Hibbân,
IV/20. 323
Abdürrezzak b. Hemmâm, a.g.e., I/284; Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., I/505; Ahmed b. Hanbel, Müsned,
XLIV/110, 204, 228; Ġbn Mace, Kitâbu’t-Tahâre, 107; Tirmizî, Ebvâbu’t-Tahâre, 90; Nesâî, Kitâbu’t-
Tahâre, 123; Ġbn Huzeyme, Sahih-i Ġbn Huzeyme, I/118, Ġbn Hibbân, Sahih-i Ġbn Hibbân, III/441.
70
Dârekutnî bu rivayetin Urve Zeyneb Ümmü Seleme tarîkiyle sahih
olduğunu, ġuayb Arnavud da Ümmü Seleme‟den Merfû olarak gelen bu rivayetin sahih
olduğunu söylemiĢtir.324
Ġncelediğimiz bu rivayet sadece Abdürrezzak b. Hemmâm ve Ġbn Ebî ġeybe
tarafından Hz. Ali (r.a.)‟den Mevkûf olarak nakledilmiĢtir. Fakat incelediğimiz rivayet
bu musanniflerden önce de Ümmü Seleme‟den Merfû olarak nakledilmiĢtir. Dolayısıyla
sadece Hz. Ali (r.a.)‟den Mevkûf olarak gelen bu rivayetin, bir fetva sorusuna karĢılık
olarak, Hz. Peygamber (s.a.s) isnadta anılmaksızın söylenmiĢ olduğu kanaatindeyiz.
-حدثنا مسدد حدثنا يحيى عن ابن أبى عروبة عن قتادة عن أبى حرب بن أبى األسود عن أبيو عن على 76- قاؿ يغسل من بوؿ الجارية وينضح من بوؿ الغالـ ما لم يطعم - عنو رضى اهلل
Müsedded Yahya Ġbn Ebî Arûbe Katâde Ebû Harb b. Ebû‟l-Esved
Ebîhi Hz. Ali (r.a.) : “ Kız çocuğunun idrarı yıkanır, henüz yemek yemeyen
erkek çocuğunun idrarına ise su serpilir.”
Tahrîc ve Değerlendirme
Bu rivayet Hz. Ali (r.a.) ve Ümmü Seleme‟den Merfû ve Mevkûf, Enes b. Mâlik,
Zeyneb bt. CahĢ ve Ümmü‟l-Fazl‟dan da Merfû olarak nakledilmiĢtir.325
Hz. Ali (r.a.)‟den Merfû olarak gelen rivayet için el-A‟zamî sahih, ġuayb
Arnavud ise Müslim‟in Ģartlarına göre sahih olduğunu söylemiĢtir.326
Ġncelediğimiz bu rivayet Abdürrezzak b. Hemmâm, Ġbn Ebî ġeybe ve Ebû
Davud tarafından Mevkûf olarak rivayet edilmesinin yanı sıra, Merfû olarak da
nakledilmiĢtir. Diğer hadis eserlerinde ise Merfû olarak rivayet edilmiĢtir. Sadece hz.
Ali (r.a.)‟den Merfû olarak nakledilen sahih kabul edilmiĢ ve diğer Mevkûf rivayetler
için sıhhat değerlendirmesi yapılmamıĢtır. Musannef ve sünen türü eserlerin tasnif 324
Dârekutnî, Ebu‟l-Hasan Ali b. Ömer Dârekutnî, el-Ġlelü’l-Vâride fi’l-Ehâdîsi’n-Nebevî, ( tah.
Mahfuzurrahman Zeynullah ) Dâru Taybe, Riyad, 1405/1985, XV/241; Ġbn Hibbân, Sahih-i Ġbn Hibbân,
III/441. 325
Abdürrezzak b. Hemmâm, a.g.e., I/380-381; Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., II/81; Ahmed b. Hanbel, Müsned,
XLIV/449; Ġbn Mace, Kitâbu’t-Tahâre, 77; Ebû Davud, Kitâbu’t-Tahâre, 138; Tirmizî, Ebvâbu’s-
Salât, 430; Bezzâr, a.g.e., II/294; Ebû Ya‟lâ, a.g.e., I/261; Nesâî, Kitâbu’t-Tahâre, 170; Ġbn Huzeyme,
Sahih-i Ġbn Huzeyme, I/143; Ġbn Hibbân, Sahih-i Ġbn Hibbân, IV/212; Taberânî, Mu’cemu’l-Kebîr,
III/23, 42, XXIII/366; Dârekutnî, Sünen, I/129; Beyhakî, Es-Sünenü’l-Kebîr, II/414-416. 326
Ġbn Huzeyme, Sahih-i Ġbn Huzeyme, I/143; Ġbn Hibbân, Sahih-i Ġbn Hibbân, IV/212.
71
metodu göz önüne alındığında bu rivayetin aslen Merfû olmasına rağmen, musannif
veya râvi tasarruflarından dolayı Mevkûf olarak da nakledildiği görüĢündeyiz.
عبد الرزاؽ عن معمر عن أبي إسحاؽ عن الحارث عن علي قاؿ من غسل رأسو بغسل وىو جنب فقد أبلغ 77-
ثم يغسل سائر جسده
Abdürrezzak b. Hemmâm Ma‟mer Ebû Ġshak Hâris, Hz. Ali'den
rivayetle Ģöyle demiĢtir: “Kim gusül içn başını yıkarsa suyu her tarafına ulaştırsın
daha sonra da bütün vücudunu yıkasın.”
Tahrîc ve Değerlendirme
Abdürrezzak b. Hemmâm, bu rivayeti Hz. Ali (r.a.)‟den Mevkûf olarak
nakletmiĢ327
, Ġshâk b. Râhuye ve Ahmed b. Hanbel ise bu rivayeti Hz. AiĢeden Merfû
olarak tahrîc etmiĢlerdir.328
عبد الرزاؽ عن الثوري ومعمر عن أبي إسحاؽ عن الحارث عن علي قاؿ ال يقطع الصالة شيء وادرأ عن 78- نفسك ما استطعت
Abdürrezzak b. Hemmâm Sevrî ve Ma‟mer Ebû Ġshak Hâris Hz.
Ali (r.a.) : “Namazı hiçbir şey inkitâya uğratmaz mümkün olduğunca kendini (bu
gibi) durumlardan engellemeye çalış.”
Tahrîc ve Değerlendirme
Bu rivayet Hz. Ali (r.a.)‟den Merfû ve Mevkûf, Hz. AiĢe ve Abdullah b.
Abbas‟dan Mevkûf, Ebû Said el-Hudrî, Câbir b. Abdillah, Ebû Zerr, Ebû Ümâme,
AyyaĢ b. Ebî Rebîa‟dan Merfû olarak nakledilmiĢtir.329
327
Abdürrezzak b. Hemmâm, a.g.e., I/263. 328
Ġshâk b. Râhuye, a.g.e., II/94; Ahmed b. Hanbel, Müsned, XLII/252. 329
Abdürrezzak b. Hemmâm, a.g.e., II/29-31; Ġbn Ca‟d, a.g.e., I/45; Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., II/529-532,
V/351, VI/61; Ebû Davud, Kitâbu’s-Salât, 117; Ebû Avâne, Ya‟kub b. Ġshâk el-Ġsfereyânî, Müsned, (
tah. Eymen b. Arif) Daru‟l-Ma‟rife, Beyrut, 1419/1998, I/385; Tahavî, a.g.e., I/458, 464; Taberânî,
Mu’cemu’l-Kebîr, VIII/165, Mu’cemu’l-Evsât, II/274, VII/377; Dârekutnî, Sünen, I/366-368; Beyhakî,
Es-Sünenü’l-Kebîr, II/278.
72
Ebû Davud‟un, Ebû Said el-Hudrî‟den, Dârekutnî‟nin Enes b. Mâlik, Ebû
Ümame ve Salim b. Abdullah‟ın babasından Merfû olarak gelen rivayetler,
senedlerindeki bazı râvilerden dolayı zayıf kabul edilmiĢtir.330
Ġbn Abdilberr namazı hiçbir Ģeyin inkitâya uğratamayacağıyla ilgili bütün Merfû
rivayetlerin sahih olduğunu söylemiĢtir.331
Said b. Mansur‟un, Hz. Osman ve Hz. Ali (r.a.)‟den naklettiği Mevkûf rivayetler
sahih olarak kabul edilmiĢtir.332
Beyhakî ise Salim b. Abdullah‟ın babasından Merfû
olarak naklettiği rivayetin doğrusunun Mevkûf olduğunu söylemiĢtir.333
Ġncelediğimiz bu rivayet erken dönemlerden itibaren Mevkûf ve Merfû olarak
nakledilmiĢtir. Bazı Merfû olarak gelen rivayet zayıf, bazı Mevkûf rivayetler ise sahih
kabul edilmiĢtir. Mevkûf rivayetin sahih, Merfû rivayetin zayıf olması her zaman ref
probleminin göstergesi olacağı kanaatinde değiliz.
لي الرجل ورأسو معقوص أو عبد الرزاؽ عن الثوري عن أبي إسحاؽ عن الحارث عن علي قاؿ يكره أف يص79- يعبث بالحصى أو يتفل قبل وجهو أو عن يمينو
Abdürrezzak Ġsrâil Ebû Ġshak el-Hâris Hz. Ali (r.a.)‟den Ģöyle rivayet
etmiĢtir: “ Hz. Ali (r.a.) namazda saçın örgülü olmasın veya taşlarla oynamayı yahut
da öne ve sağa tükürülmesini hoş karşılamazdı.”
Tahrîc ve Değerlendirme
Abdürrezzak bu rivayeti “elbise ve saçların bağlanması bab”ında tahrîc etmiĢtir.
Abdürrezzak bu babda Hz. Peygamber (s.a.s) den gelen صه انشجم سأع يؼقصأ
rivayetine de yer vermiĢtir. Fakat bu Merfû rivayetin devamında Hz. Ali (r.a.)‟den gelen
rivayetteki “taşlarla oynamayı veya etrafa tükürmeyi hoş karşılamazdı.” Kısmı yer
330
Zeylai, a.g.e., II/77-78; Zürkânî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdilbâkī b. Yûsuf, ġerhu Zürkânî alâ
Muvatta el-Ġmâm Mâlik, Mektebetü‟s-Sekâfeti‟d-Diniyye, Kahire, 1424/2003, I/448; Mübarekfûrî,
Ebu‟l-Ulâ Muhammed Abdurrahman b. Abdirrahim, Tuhfetü’l-Ahfezî ġerhu Câmii’t-Tirmizî, Dâru‟l-
Fikr, b.y.y., trz., II/305. 331
Ġbn Abdilberr, Ebû Ömer Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdillâh b. Muhammed, et-Temhîd limâ fi’l-Muvatta
mine’l-Meânî ve’l- Esânîd, ( tah. Ömer el-Ceydî ve Saîd Ahmed A‟râbî) 1405/1985, XXI/168. 332
Zürkânî, a.g.e., I/448; Mübarekfûrî, a.g.e., II/307. 333
Beyhakî, Es-Sünenü’l-Kebîr, II/278.
73
almamaktadır.334
Ahmed b. Hanbel, Ġshak b. Râhuye ve Tâberâni de rivayetin Merfû
halini tahrîc etmiĢlerdir. Yine bu rivayetlerde de Hz. Ali (r.a.)‟den gelen “taşlarla
oynamayı, öne ve sağa tükürmeyi hoş karşılamazdı.” Kısmı yer almamaktadır.335
Dârekutnî ve Ġbn Ebî Hâtim, Ebû Râfî tarîkiyle gelen Merfû rivayetin daha doğru
olduğunu söylemiĢlerdir.336
Hz. Ali (r.a.)‟ın rivayetinde “أ” edatının bulunması bu rivayette hangi eylemin hoĢ
karĢılanmadığı konusunda Ģüphe edilmiĢtir. Biz de hadis münekkitlerinin
değerlendirmelerine dayanarak, Ebû Rafî tarîkiyle Merfû olarak gelen rivayetin daha
sahih olduğu kanısındayız.
حمر ، عن حجاج ، عن أبي إسحاؽ ، عن الحارث ، عن علي ، قاؿ : إذا صلى الجنب حدثنا أبو خالد األ 80- بالقـو فأتم بهم الصالة ، آمره أف يغتسل ويعيد ، ولم آمرىم أف يعيدوا.
Ebû Hâlid el-Ahmer Haccâc Ebû Ġshak el-Hâris Hz. Ali
(r.a.)‟den Ģöyle rivayet etmiĢtir. “Hz. Ali, cünüp birisi bir topluluğa namaz
kıldırdığında ona güsledip namazı iade etmesini emretti. Cemaate ise tekrar namaz
kılmalarını emretmedi.”
Tahrîc ve Değerlendirme
Ġbn Ebî ġeybe bu rivayeti, Kitâbu‟s-Salât‟ta “cemaate abdetsiz namaz kıldıran
kiĢi bab”ında tahrîc etmiĢtir. Ġbn Ebî ġeybe bu babda ilk önce Hz. Peygamber (s.a.s)‟in
abdestsiz olarak cemaate namaz kıldırdığı daha sonra da kendisinin cemaatle beraber
namazı iade ettiğini bildiren rivayete, daha sonra da bu konuyla ilgili sahabe ve tâbiun
görüĢlerine yer vermiĢtir.337
Musannef türü eserlerin metodu göz önünde
bulundurularak, Hz. Ali (r.a.)‟nin ameli bir konuda söylediği bu sözün aslen Merfû
olduğu kanaatindeyiz.
334
Abdürrezzak, a.g.e., II/182-184. 335
Ġshak b. Rahuye, a.g.e., IV/157-158 Ahmed b. Hanbel, Müsned, IXXXX/279; Taberânî, Mucemu’l-
Kebîr, I/331. 336
Dârekutnî, el-Ġlel, XV/236, Ġbn Ebî Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahman b. Ebî Hâtim Muhammed,
Kitâbu’l-Ġlel, ( tah. Sa‟d b. Abdillah el-Humeydî ve Hâlid b. Abdirrahman el-Cüreysî) Mektebetü‟l-
Melik, Riyad, 1427/2006, II/167-168. 337
Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., III/ 471- 472.
74
عبد الرزاؽ عن الثوري عن أبي إسحاؽ عن عاصم بن ضمره عن علي قاؿ ليس فيما دوف أربعين من الغنم 81-ء وفي أربعين شاة شاة إلى مائة وعشرين فإذا زادت ففيها شاتاف إلى مائتين فإف زادت ففيها ثالث شياه إلى شي
ثالثة مائة فإف كثرت الغنم ففي كل مائة شاة ال يؤخذ ىرمة وال ذات عوار وال تيس إال أف يشاء المصدؽ وال يجمع بين متفرؽ وال يفرؽ بين مجتمع خشية الصدقة
Abdürrezzak Sevrî Ebû Ġshak Âsım b. Damre, Hz. Ali (r.a.)‟den rivayetle
Ģöyle demiĢtir: “Kırkın altında olan davar için zekât düşmez. Kırktan yüz yirmiye
kadar bir koyun verilir. Yüz yirmiden iki yüze kadar iki davar verilir. İki yüzden üç
yüze kadar üç davar verilir. Bundan da fazla olursa her yüz davar için bir davar
verilir.”
Tahrîc ve Değerlendirme
Abdürrezzak b. Hemmâm bu rivayeti Kitâbu‟z-Zekât‟ta “zekâtlar bab”ında
tahrîc etmiĢtir. Devamında Hz. Peygamber (s.a.s)‟den diyetin ve zekâtların miktarını
bildiren rivayete yer verdikten sonra Hz. Ali (r.a.)‟den gelen Mevkûf rivayeti
nakletmiĢler.338
Nesâî, Ahmed b. Hanbel, Tirmizî, Ġbn Mace, Ġbn Huzeyme ve Beyhakî de Hz.
Ali (r.a.)‟den Mevkûf olarak gelen rivayeti, Ebû Said el-Hudrî tarîkiyle Merfû olarak
nakletmiĢlerdir. Elbânî, Nesâî‟deki rivayet için sahih olduğu görüĢünde, Tirmizî de
rivayetin hasen-sahih olduğunu söylemiĢtir.339
Zekâtların miktarı ile ilgili erken dönem eserlerinde Mevkûf rivayetlerin yanı
sıra Merfû rivayetler de bulunmaktadır. Bu konudaki Merfû rivayetler h. 3. ve 4. hatta
5. asır eserlerinde Merfû olarak geçmektedir ve bazı rivayetler de sahih olarak
değerlendirilmiĢtir. Rivayetin içeriğinin nakle dayalı bir bilgiyle bilineceğinden ve
Merfû tarîklerinin fazlaca bulunmasından dolayı bu rivayetin Merfû olduğu ve herhangi
bir ref probleminin olmadığı kanısındayız.340
338
Abdürrezzak b. Hemmâm , a.g.e., IV/4-7. 339
Ahmed b. Hanbel, Müsned, XVIII/332-339; Nesâî, Kitâbu’z-Zekât, 5; Tirmizî, Kitâbu’z-Zekât, 4; Ġbn
Mace, Kitâbu’z-Zekât, 13; Beyhakî, Es-Sünenü’l-Kebîr, II/18. 340
Sahabe rivayetlerinin nakle dayalı bilgiyle bilinmesi hakkında bkz. Sabri Çap, a.g.t., s. 128-133; Ref
olgusunu zayıf kılan durumlar için bkz. Yusuf Suiçmez, a.g.e., s. 234.
75
عبد الرزاؽ عن الثوري عن أبي إسحاؽ عن عاصم بن ضمرة عن علي قاؿ ما سقي فتحا أو سقتو السماء 82- ففيو العشر وما سقي بالغرب فنصف العشر
Abdürrezzak Sevrî Asım b. Damre, Hz. Ali (r.a.)‟den rivayetle Ģöyle
demiĢtir: “Kanal yardımıyla ve yağmur suyuyla sulan ziraî ürünlerinin öşrü onda bir,
elle sulamada ise yirmide bir verilir.”
Tahrîc ve Değerlendirme
Abdürrezzak bu rivayeti “yağmurla sulanan Ģeyler bab”ında tahrîc etmiĢtir. Bu
babda Hz. Peygamber (s.a.s)‟den aynı manalara gelen rivayetlerde nakledilmiĢtir.341
Ġbn
Ebî ġeybe de Musannef‟inde Hz. Ali (r.a.)‟nin Mevkûf rivayetlerin yanı sıra Merfû
rivayetler de nakletmiĢtir.342
Ahmed b. Abdullah, Osman b. Ebî ġeybe Cerîr Muhammed b. Sâlim
Ebû Ġshak Âsım b. Damre Hz. Ali (r.a.) tarîkinde bulunan Muhammed b. Sâlim
hakkında, Ahmed b. Hanbel hadis uydurduğunu ve onun hadislerini kabul etmediğini
söylemiĢtir. Dârekutnî de Muhammed b. Sâlim‟in bu rivayeti ref ettiğini ve zayıf
olduğunu söylemiĢtir.343
Muhammed b. Sâlim‟den dolayı bu rivayette bir ref problemi
olduğu açıktır. Fakat Muhammed b. Sâlim dıĢındaki tarîklerden ayrı olarak bu konuda
Muaz b. Cebel‟den de birçok Merfû rivayetler gelmiĢtir.344
Bu bilgiler doğrultusunda Hz. Ali (r.a.)‟den Merfû olarak gelen bir rivayette ref
problemi gözükse de diğer tarîkleri göz önüne alarak bu rivayetin aslen Merfû olduğu
kanısındayız.
ثػنا عبد الرحيم بن سليماف ، عن الحجاج ، عن الحسن بن سعد ، عن أبيو ، عن علي ،83- وعبد اهلل ، قاال حد تحل الصدقة لمن لو خمسوف درىما ، أو عرضها من الذىب : ال
Abdurrahim b. Süleyman Haccâc Hasan b. Sa‟d Ebîhî, Abdullah ve
Hz. Ali (r.ah.)‟den rivayetle Ģöyle demiĢtir: “Elli dirhem gümüşü veya (elli dirhem)
karşılığı altını olan kimseye zekât düşmez.”
341
Abdürrezzak b. Hemmâm , a.g.e., IV/133. 342
Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., VI/451. 343
Ahmed b. Hanbel, el-Ġlel ve Ma’rifetür’-Rical, ( tah. Vasiyyullah b. Muhammed Abbas) el-
Mektebetü‟l-Ġslâmî, Beyrut, 1408/1988, I/558. Dârekutnî, el-Ġlel, IV/71. 344
Bezzâr, a.g.e., VII/91; Dârimî, Kitâbu’z-Zekât, 29; Beyhakî, Sünenü’l-Kübra, IV/130-131.
76
Tahrîc ve Değerlendirme
Ġbn Ebî ġeybe, bu rivayeti Kitâbu‟z-Zekât‟ta “elli dirhemi olan kimseye zekât
düĢmez bab”ında tahrîc etmiĢtir. Bu babda Hz. Peygamber (s.a.s)‟den elli dirhemi olan
kimseye zekâtın düĢmeyeceğine dair Merfû bir rivayette tahrîc edilmiĢtir.345
Abdürrezzak b. Hemmâm da bu babda zekâtın kime düĢmeyeceğine dair Merfû bir
rivayet tahrîc etmiĢtir.346
Bu eserlerden sonrada hadis kitaplarında zekâtın kime
düĢmeyeceğiyle ilgili Ġbn Mesud tarîkiyle Merfû rivayetler nakledilmiĢtir.347
Erken dönemlerden itibaren bu rivayetin Mevkûf olarak bulunmasının yanında
Merfû olarak da nakledilmiĢtir. Erken dönem hadis eserlerinde Merfû rivayetlerin yanı
sıra Mevkûf ve maktu rivayetler de bulunmaktadır. Hicri 3. ve 4. asır eserleri ise daha
çok Merfû rivayetleri naklettiği için ilk dönemlerde rivayetin Mevkûf olarak
nakledilmesi daha sonraki eserlerde Merfû olarak yer alması doğrudan bir ref
problemine iĢaret etmemektedir. Dolayısıyla yukarıdaki incelediğimiz rivayet Hz.
Ali‟ye yöneltilen bir fetva sorusuna karĢılık Mevkûf olarak da nakledildiği
kanaatindeyiz.
ليس لوارث وصيةحدثنا أبو خالد األحمر ، عن حجاج ، عن أبي إسحاؽ ، عن الحارث ، عن علي ، قاؿ : 84-
Ebû Halid el- Ahmer Haccâc Ebû Ġshak el-Hâris Hz. Ali (r.a.)‟ den
rivayetle Ģöyle demiĢtir: “Vârise vasiyet yoktur.”
Tahrîc ve Değerlendirme
Bu rivayeti Ġbn Ebî ġeybe, Kitâbu‟l-Vesâya‟da, Hz. Ali (r.a.)‟den Mevkûf
olarak nakletmiĢtir.348
Ebû Davud Tayâlisî, Abdürrezzak b. Hemmâm, Ahmed b.
Hanbel, Ġbn Mace, Nesâî, Beyhakî ve Taberânî, Amr b. Hârice‟den Merfû olarak
345
Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., VI/519-521. 346
Abdürrezzak b. Hemmâm, a.g.e., IV/110. 347
Ahmed b. Hanbel, Müsned, VII/439; Dârekutnî, Sünen, II/121; Dârekutnî bu rivayetin zayıf olduğunu
söylemiĢtir. Tâberânî, Mucemu’l- Kebîr, X/29 348
Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., XVI/141.
77
nakletmiĢlerdir.349
Dârekutnî ise Hz. Ali (r.a.), Ġbn Abbas ve Amr b. Hârice‟den de
Merfû rivayetlere yer vermiĢtir.350
Beyhakî, Ebû Zekariyya Ebû Bekir b el-Hasen Ebû‟l-Abbas el-Esammü
Muhammed b. Abdillah b. Abdilhakem Ġbn Vehb ġebib b. Said Yahya b.
Üneyse Ebû Ġshak el-Hemedânî Âsım b. Damre Hz. Ali (r.a.) Resûlullah
(s.a.s), isnadındaki Yahya‟nın zayıf olduğunu söylemiĢtir.351
Dolayısıyla “Vârise vasiyet yoktur.” rivayeti Hz. Ali (r.a.)‟den Mevkûf olarak
gelmesinin yanı sıra Merfû Ģekliyle birçok hadis kitabında Merfû olarak da
nakledilmiĢtir. Merfû Ģeklinin Mevkûftan daha önce geçmesi ve Musannef türü eserlerin
özellikleri göz önüne alınırsa bu rivayetin aslen Merfû olduğunu söyleyebiliriz.
ني حسين بن ضميرة عن أبيو عن جده عن علي أنو كاف ينهى عن بيع الغررقاؿ وأخبر 85-
Hüseyin b. Damîre Ebîhî ( Abdullah b. Damre) Ceddihî ( Abdurrahman
b. el-Ġsbehânî), Hz. Ali (r.a.)‟ den rivayetle Ģöyle demiĢtir: “ O aldatarak satmayı
yasaklardı.”
Tahrîc ve Değerlendirme
Ġmam Mâlik bu rivayeti Said b. Müseyyeb‟den mürsel olarak352
, Abdürrezzak b.
Hemmâm, Hz. Ali (r.a.)‟den Mevkûf, Ġbnu‟l-Müseyyeb ve Mücâhid‟den de mürsel
olarak tahrîc etmiĢtir. Ġbn Ebî ġeybe, Ebû Hureyre ve Ġbn Ömer‟den Merfû olarak tahrîc
etmiĢtir.353
Ayrıca bu rivayeti, Ebû Hureyre‟den Ahmed b. Hanbel, Ġbn Mace, Ebû
Davud, Tirmizî ve Beyhakî,354
Ġbn Abbas‟tan, Ahmed b. Hanbel, Ġbn Mace ve
349
Abdürrezzak b. Hemmâm, a.g.e., IX/47-48; Ahmed b. Hanbel, Müsned; IXXX/212-214; Ġbn Mace,
Kitâbu’l-Vesâyâ, 6; Nesâî, Kitâbu’l-Vesâyâ, 5; Beyhakî, Sünenü’l-Kübra, VI/264; Taberânî,
Mu’cemu’l-Kebîr, IV/202. Taberânî bu rivayeti bazı farklılıklarla ve Zeyd b. Erkam‟dan da merfû
olarak nakletmektedir. Bkz. Taberânî, Mu’cemu’l-Kebîr, V/191. 350
Dârekutnî, Sünen, IV/97-98. 351
Beyhakî, Sünenü’l-Kübra, VI/267. 352
Mâlik, Muvatta, Kitâbu‟l-Buyû, 2451. 353
Abdürrezzak b. Hemmâm, a.g.e., I/108-109; Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., X/607-608. 354
Ahmed b. Hanbel, Müsned, XIV/468, XV/416, XVI/272; Ġbn Mace, Kitâbu’t-Ticâre, 23; Ebû Davud,
Kitâbu’l-Buyû, 25; Tirmizî, Kitâbu’l-Buyû, 17; Beyhakî, Es-Sünenü’l-Kebîr, X/320, V/342.
78
Dârekutnî355
, Ġbn Ömer‟den ise Ahmed b. Hanbel, Ġbn Hibban ve Beyhakî, Merfû olarak
tahrîc etmiĢlerdir.356
Tirmizî, Ebû Hureyre tarîkînin hasen-sahih olduğunu söylemiĢtir.
Ġbn Ebî Hâtim, Yahya b. Eyyüb Ubeydullah b. Ömer Ebû‟z-Zinad Ġbn
Ömer Resûlullah (s.a.s) isnadının yanlıĢ olduğunu, doğrusunun Ebû‟z-Zinad
A‟rec Ebû Hureyre, tarîkinin olduğunu ve Ebû‟z-Zinad‟ın Ġbn Ömer‟den hadis
rivayetinin olmadığını söylemiĢtir.357
Dârekutnî de bu isnadda vehm olduğunu
doğrusunun Yahya b. Eyüb Ubeydullah Ebû‟z-Zinad Ebû Hureyre olduğunu
söylemiĢtir.358
Hüseyin b. Damîre Ebîhî (Abdullah b. Damîre b. Ebî Damîre) Ceddihî
(Saîd b. Damîre) Hz. Ali (r.a.) isnadının güçlü olmadığının,359
Abdullah b. Zamîre
hakkında Ahmed b. Hanbel, metruku‟l-hadis, Yahya b. Maîn leyse bi Ģeyin, Ebû Zür‟a
daîfu‟l-hadis, Nesâî ve Ġbn Ebî Hâtim de kezzab olduğunu söylemiĢtir.360
Abdürrezzak b. Hemmâm‟ın Hz. Ali (r.a.)‟dan Mevkûf olarak naklettiği
rivayetin râvileri cerh edilmiĢ. Ġbn Ömer‟den gelen Merfû rivayet için de doğrusunun
Ebû Hureyre‟den gelen tarîkin olduğu söylenmiĢtir. Dolayısıyla bu rivayet Hz. Ali
(r.a.)‟den Mevkûf olarak zayıf gelmiĢ olsa da doğrusu Ebû Hureyre‟den Merfû olarak
nakledilen rivayettir.
، عن علي ، قاؿ : ال يرث القاتل.حدثنا وكيع ، عن حسن ، عن أبيو ، عن أبي عمرو العبدي 86-
Vekî Hasan Ebîhî Ebî Amr el-Abdî, Hz. Ali (r.a.)‟den rivayetle
Ģöyle demiĢtir: “ Katil, maktule vâris olamaz.”
355
Ahmed b. Hanbel, Müsned, IV/480; Ġbn Mace, Kitâbu’t-Ticâre, 23; Dârekutnî, Sünen, III/15. 356
Ahmed b. Hanbel, Müsned, X/393, 475; Ġbn Hibbân, Sahih-i Ġbn Hibbân, X/346; Beyhakî, Sünenü’l-
Kübra, V/338. 357
Ġbn Ebî Hâtim, Kitâbu’l- Ġlel, III/622. 358
Dârekutnî, el-Ġlel, XIII/244. 359
Ġbn Abdilberr, el-Ġstizkâr, III/231. 360
Ġbn Ebî Hâtim, el-Cerh ve’t-Ta’dîl, III/75; Ġbnu‟l-Cevzî, ed-Duafâ ve’l-Metrûkîn, I/243.
79
Tahrîc ve Değerlendirme
Abdürrezzak b. Hemmâm bu rivayeti, “katil vâris olmaz bab”ında Merfû ve Hz.
Ömer‟den Mevkûf olarak, Ġbn Ebî ġeybe de Merfû ve Hz. Ömer ve Hz. Ali (r.a.)‟den
Mevkûf olarak nakletmiĢtir.361
Ġbn Mace, Tirmizî ve Dârekutnî, Hz. Ömer ve Ebû Hureyre‟den Merfû olarak,
Beyhakî de Ġbn Abbas‟dan Merfû olarak nakletmiĢtir.362
Tirmizî, Ebû Hureyre‟den Merfû olarak gelen rivayetin râvilerinden Ġshak b.
Ferve‟nin metruk olmasından dolayı hadisin sahih olmadığını, doğrusunun Yahya b.
Said Amr b. ġuayb Hz. Ömer Resûlullah (s.a.s) tarîkiyle gelen rivayetin
olduğunu söylemiĢtir.363
Beyhakî, Ebû Hureyre‟den Merfû gelen rivayetin Ġshak b.
Abdillah‟tan dolayı delil olamayacağını, fakat bu rivayeti güçlendirecek Ģevâhidin
olduğunu söylemiĢtir.364
Nesâî de Yahya b. Said tarîkinin sahih olduğunu belirtmiĢtir.365
Ġncelediğimiz rivayet musanneflerde hem Mevkûf hem de Merfû olarak
nakledilmiĢtir. Kütüb-i Sitte ve daha sonraki eserlerde ise Merfû olarak rivayet edilmeye
baĢlanmıĢtır. Ebû Hureyre‟den Merfû olarak nakledilen rivayet zayıf kabul edilse de,
Hz. Ömer‟den gelen Merfû rivayetin sahih olduğu söylenmiĢtir. Yani konuyla ilgili hem
zayıf hem de Merfû rivayetler bulunmaktadır. Mevkûf rivayetler için sıhhat açısından
ise bir değerlendirme yapılmamıĢtır.
Dolayısıyla bu rivayet erken dönemden itibaren Mevkûf olarak nakledilmesinin
yanında sahih-Merfû olarak da nakledilmiĢtir. Daha sonraki eserlerde ise Merfû olarak
nakledilmiĢtir. Yukarıda incelediğimiz rivayetin Merfû-sahih nakledilmesini dikkate
alarak bu hadisin aslen Merfû olduğu kanaatindeyiz.
ثػنا أبو األحوص 87- ، عن أبي إسحاؽ ، عن الحارث ، عن علي : قاؿ : ال يرث الكافر المسلم ، وال حد المسلم الكافر.
361
Abdürrezzak b. Hemmâm, a.g.e., IX/402-404; Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., XVI/319-320. 362
Ġbn Mace, Kitâbu’l-Ferâiz, 8; Tirmizî, Kitâbu’l-Ferâiz, 17; Dârekutnî, Sünen, IV/120; Beyhakî,
Sünenü’l- Kübra, VI/220. 363
Ġbn Hacer, ed-Dirâye fî Tahrîci Ehâdîsi’l-Hidâye, ( tah. Es-Seyyid Abdullah HâĢim el-Yemânî)
Daru‟l-Ma‟rife, Beyrut, trz, II/260. 364
Beyhakî, Sünenül-Kübra, VI/220. 365
Zeylâî, a.g.e., IV/329.
80
Ebû‟l-Ahves Ebû Ġshak el-Hâris, Hz. Ali (r.a.)‟ den rivayetle Ģöyle
demiĢtir: “ Müslüman kâfir’e, kâfir de Müslümana vâris olmaz.”
Tahrîc ve Değerlendirme
Abdürrezzak b. Hemmâm “Hıristiyan ve Yahudilere vâris olunur mu? Bab”ında
Üsâme b. Yezid‟den Merfû olarak Amr b. ġuayb‟dan ise mürsel olarak nakletmektedir.
Ġbn Ebî ġeybe “Müslüman kâfire vâris olamaz bab”ında Üsame b. Zeyd‟den Merfû
rivayetin yanı sıra Hz. Ömer ve Hz. Ali (r.a.)‟den de Mevkûf olarak nakletmiĢtir.366
Rebî b. Habib, Ebû Davud et-Tayâlîsî, Ahmed b. Hanbel, Nesâî, Dârekutnî,
Taberânî ve Beyhakî, Üsâme b. Yezid‟den Merfû olarak nakletmiĢlerdir.367
Ġncelediğimiz rivayet erken dönemlerden itibaren Merfû olarak gelmiĢ, sadece
Ġbn Ebî ġeybe‟de, Mevkûf olarak yer almıĢtır. Bundan dolayı rivayetin aslen Merfû
olduğunu söyleyebiliriz.368
حدثنا إسماعيل بن علية ، عن علي بن الحكم ، عن إسحاؽ ، عن الضحاؾ ، عن علي ؛ أنو قاؿ : ليس 88- في الجائفة ، وال المأمومة ، وال المنقلة قصاص.
Ġsmail b. Uleyye Ali b. Hakem Ġshak Dahhâk, Hz. Ali (r.a.)‟ den
rivayetle Ģöyle demiĢtir: “Karın, kafa yaralamaları ve kemik kırmalarında kısas
yoktur.”
Tahrîc ve Değerlendirme
Abdürrezzak b. Hemmâm bu rivayeti Ġbn ġihâb ez-Zührî, Katâde ve Atâ‟dan
maktû, Ġbn Ebî ġeybe, Hz. Ali (r.a.)‟den Mevkûf, Zührî, Ġbrahim en-Nehâî ve Atâ‟dan
maktû olarak rivayet etmiĢtir.369
Ebû Ya‟lâ Abbas b. Abdülmüttalib‟den Merfû olarak
366
Abdürrezzak b. Hemmâm, a.g.e., X/341-344; Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., XVI/329-332. 367
Rebî b. Habîb, Müsned, Vizâratü‟l-Evkâf ve‟Ģ-ġuûni‟d-Diniyye, Ammân, 1432/2011, s. 150; Ebû
Davud et-Tayâlîsî, a.g.e., II/22; Ahmed b. Hanbel, Müsned, XXXVI/100, 146; Nesâî, Kitâbu’l-Ferâiz,
20; Dârekutnî, Sünen, IV/69; Taberânî, Mu'cemu'l-Kebîr, I/163, Mu'cemu'l-Evsat, III/142; Beyhakî, Es-
Sünenü’l-Kebîr, VI/218, 253, X/299. 368
Ref problemini zayıf kılan durumlar için bkz. Yusuf Suiçmez, a.g.e., s. 234. 369
Abdürrezzak b. Hemmâm, a.g.e., IX/460; Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., XIV/449-450.
81
nakletmiĢtir. Ebû Ya‟lâ‟nın müsnedini tahkik eden Hüseyin Selim Esed Ebû Ya‟lâ‟nın
naklettiği Merfû rivayetin zayıf olduğunu ifade etmiĢtir.370
لي ، قاؿ : شبو العمد ؛ بالعصا ، حدثنا أبو األحوص ، عن أبي إسحاؽ ، عن عاصم بن ضمرة ، عن ع 89- والحجر العظيم.
Ebû‟l- Ahves Ebû Ġshak Âsım b. Damre, Hz. Ali (r.a.)‟ den rivayetle
Ģöyle demiĢtir: “ Kasıt benzeri (cinayet) sopa ve büyük taştır.”
Tahrîc ve Değerlendirme
Abdürrezzak b. Hemmâm bu rivayeti “kasıt benzeri bab”ında, Ġbn Ebî ġeybe ise
“kasıt benzeri nedir bab”ında Hz. Ali (r.a.)‟den Mevkûf olarak nakletmiĢlerdir.371
Rebî b. Habib, bu rivayeti Hz. Peygamber (s.a.s) Mekkeyi fethettiği gün verdiği
bir hutbenin içerisinde nakletmektedir.372
Abdürrezzak b. Hemmâm, Amr b. ġuayb‟tan
Ġbn Ebî ġeybe de Hasanu‟l-Basrî‟den Mürsel olarak, Ahmed b. Hanbel, Dârimî, Ġbn Ġbn
Mace, Nesâî, Ġbn Hibban, Dârekutnî ise Abdullah b.Amr‟dan Merfû rivayet olarak
nakletmiĢlerdir.373
Kasıt benzeri, Hz. Ali (r.a.)‟den gelen rivayete göre sopa ve büyük taĢtır. Merfû
olarak gelen rivayetlerde ise Nesâî‟nin naklettiği bir Merfû rivayet dıĢında kasıt benzeri,
sopa ve kamçıdır.
Tahrîc ve Değerlendirme
ġuayb Arnavut, Ġbn Ġbn Hibban‟ın naklettiği Merfû rivayetin sahih olduğunu
söylemiĢtir.374
Bu değerlendirme dıĢında rivayetlerin sıhhat durumuyla ilgili bir
değerlendirme bulunmamaktadır.
370
Ebû Ya‟lâ, a.g.e., XII/60. 371
Abdürrezzak b. Hemmâm, a.g.e., IX/276, 280; Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., XIV/40. 372
Rebi b. Habîb, a.g.e., s. 92. 373
Abdürrezzak b. Hemmâm, a.g.e., IX/279; Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., XIV/173; Ahmed b. Hanbel, Müsned,
XI/88, 110, XXXVIII/478; Dârimî, Kitâbu’d-Diyât, 22; Ġbn Mace, Kitâbu’d-Diyât, 5; Nesâî, Kitâbu’l-
Kasâme, 28; Ġbn Hibbân, Sahih-i Ġbn Hibbân, XIII/364; Dârekutnî, Sünen, III/104. 374
Ġbn Hibbân, Sahih-i Ġbn Hibbân, XIII/364.
82
Ġnceledğimiz rivayet erken dönemlerden itibaren Merfû olarak nakledilmiĢtir.
Yalnız Merfû rivayetlerde kasıt benzeri sopa ve kamçı olarak açıklanmaktadır. Mevkûf
rivayette ise sopa ve taĢtır. Bu farklılık isnaddaki râvilerden kaynaklandığı gibi Hz. Ali
(r.a.)‟nin idracı da olabilir.
خمس من الموضحة عبد الرزاؽ عن الثوري ومحمد عن أبي إسحاؽ عن عاصم بن ضمرة عن علي قاؿ في 90- اإلبل
Abdürrezzak Sevrî Muhammed Ebû Ġshak Âsım b. Zamîre, Hz.
Ali (r.a.)‟den rivayetle Ģöyle demiĢtir: “Kemiğin görüneceği şekildeki yaralamadan
dolayı beş deve verilir.” demiĢtir.
Tahrîc ve Değerlendirme
Abdürrezzak b. Hemmâm bu rivayeti yaralama babında Hz. Ali (r.a.) ve Zeyd b.
Sâbit‟ten Mevkûf, Amr b. Hazm Merfû ve Amr b. ġuayb‟tan ise mürsel olarak tahrîc
etmiĢtir.375
Abdürrezzak b. Hemmâm, Kitâbu‟z-Zekât‟ta Amr b. Hazm‟dan Merfû olarak
diyet ve zekât miktarlarını bildiren uzunca bir rivayet nakletmektedir. Abdürrezzak b.
Hemmâm bu rivayetin devamında da Hz. Ali (r.a.)‟den Mevkûf olarak diyet ve
zekâtların miktarını bildiren bir rivayet nakletmiĢtir.376
Hz. Peygamber (s.a.s), Amr b. Hazm‟ı Yemen‟e göndereceğinde kendisine zekât
ve diyet miktarlarının yazılı olduğu bir belge vermiĢtir. Daha sonra bu belge Amr b.
Hazm‟ın ailesi tarafından saklanmaya baĢlanmıĢtır. Medine valisi, Amr b. Hazm‟ın
torunu Ebû Bekir b. Muhammed, Halife Ömer b. Abdülaziz‟in tedvin emriyle
dedesinden nakledilen diyet miktarlarını da toplamıĢ ve hadis eserlerinin içinde yer
almasına yardımcı olmuĢtur. Hz. Ali (r.a.), Hz. Peygamber (s.a.s)‟den zekât ve diyet
miktarlarını bildiren bir sahife yazdığını söylemiĢtir.377
Dolayısıyla bu rivayetin Amr b.
375
Abdürrezzak b. Hemmâm, a.g.e., IX/305-309. 376
Abdürrezzak b. Hemmâm, a.g.e., IV/4-6. 377
Muhammed Hamidullah, Muhtasar Hadis Tarihi ve Sahife-i Hemmâm b. Münebbih, (çev. Kemal
KuĢçu ) Beyan Yayınları, Ġstanbul, 2013, s. 51; Talat Koçyiğit, Hadis Tarihi, TDVY., Ankara, 2014, 9.
Basım, s. 34-35, 51-52; Ali Yardım, a.g.e., s. 22.
83
Hazm‟dan Merfû olarak gelen rivayetin bazı râvi tasarrufları ve taktî378
gereği Mevkûf
olarak da nakledildiği kanaatindeyiz.
عبد الرزاؽ عن معمر عن أبي إسحاؽ عن عاصم بن ضمرة عن علي قاؿ في المأمومة ثلث الدية 91-
Abdürrezzak b. Hemmâm Ma‟mer Ebû Ġshak Âsım b. Damre Hz.
Ali (r.a.) “ Başın yaralanmasından dolayı diyetin üçte biri verilir.”
Tahrîc ve Değerlendirme
Abdürrezzak b. Hemmâm bu rivayeti baĢın yaralanması babında Amr b.
Hazm‟dan Merfû, Hz. Ali (r.a.)‟den Mevkûf, Atâ‟dan ise maktû olarak nakletmiĢtir.379
Bu rivayetin aynı eserde hem Merfû hem de Mevkûf olarak nakledilmesinin bazı
râvi tasarrufları sonucunda ortaya çıktığı görüĢündeyiz.
الديةعبد الرزاؽ عن الثوري عن أبي إسحاؽ عن عاصم بن ضمرة عن علي قاؿ في العين نصف 92-
Abdürrezzak Sevrî Ebû Ġshak Âsım b. Damre, Hz. Ali (r.a.)‟den
rivayetle Ģöyle demiĢtir: “ Gözün kör edilmesi durumunda tam diyetin yarısı verilir.”
Tahrîc ve Değerlendirme
Bu rivayeti Abdürrezzak b. Hemmâm, Hz. Ali (r.a.) ve Hz. Ömer‟den Mevkûf,
Zührî ve Katâde‟den maktû, Ġbn Ebî ġeybe ise Hz. Ali (r.a.) ve Ġbn Mesud‟dan Mevkûf
olarak nakletmiĢlerdir.380
Ahmed b. Hanbel ve Beyhakî ise Amr b. hazm‟dan Merfû olarak diyetin
miktarlarını belirten uzun bir rivayetin içinde nakletmiĢlerdir.381
Bu nedenle bu
rivayetin aslen Merfû olduğu görüĢündeyiz.
378
Taktî: “Uzunca bir hadisin ihtiva ettiği hükme göre bölünerek herbir bölümün ayrı babda verilmesine
denir.” Mücteba Uğur, a.g.e., s. 388. 379
Abdürrezzak b. Hemmâm, a.g.e., IX/316-317. 380
Abdürrezzak b. Hemmâm, a.g.e., IX/327-329; Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., XIV/64. 381
Ahmed b. Hanbel, Müsned, XI/662; Beyhakî, Es-Sünenü’l-Kebîr, VIII/85. أخثشا أت انحغ ت تششا انؼذل
تثغذاد أثأ أت جؼفش يحذ ت ػش انشصاص حا حى ت جؼفش أثأ ة ت جشش حا شاو أ حى ت أت كخش قال : كتة إن حى
ؼذ غخح انكتاب انزي ػذ أت تكش ت يحذ ت ػش ت حضو انزي كتث سعل هللا صهى هللا ػه عهى نؼش ت حضو فإرا ت ع
84
رة عن علي قاؿ في األنف الدية إذا عبد الرزاؽ عن معمر والثوري عن أبي إسحاؽ عن عاصم بن ضم93-
استؤصل
Abdürrezzak Ma‟mer Sevrî Ebû Ġshak Âsım b. Damre, Hz. Ali
(r.a.)‟den rivayetle Ģöyle demiĢtir: “ Burunun tamamı koparsa tam diyet verilir.”
Tahrîc ve Değerlendirme
Abdürrezzak b. Hemmâm bu rivayeti Hz. Ali (r.a.)‟den Mevkûf, Ġbn Ebî ġeybe
Hz. Ömer‟in ailesinin birinden Merfû, Dârekutnî Amr b. Hazm‟dan Merfû, Beyhakî ise
hem Mevkûf hem de Merfû olarak nakletmiĢlerdir.382
Bu rivayet Amr b. Hazm‟dan da Merfû olarak nakledildiği için; Mevkûf olarak
gelen rivayetin bazı râvi tasarrufları sonucunda ortaya çıktığı kanaatindeyiz.
وأخبرنا أبو نصر بن قتادة أنبأ أبو الفضل بن خميرويو أنبأ أحمد بن نجدة ثنا سعيد بن منصور ثنا أبو عوانة 94- عن أبي إسحاؽ عن عاصم بن ضمرة عن علي رضي اهلل عنو أنو : قاؿ في اللساف الدية
Ebû Nasr b. Katâde Ebû‟l-Fazdl b. Hamîreveyh Ahmed b. Necde Saîd
b. Mansur Ebû Avâne Ebû Ġshak Âsım b. Damre Hz. Ali (r.a.) : “Dilin
koparılması durumunda tam diyet verilir.”
Tahrîc ve Değerlendirme
Bu rivayet Mücâhid ve Said b. Müseyyeb‟den maktû, Hz. Ali (r.a.) ve Ġbn
Mesud‟dan Mevkûf, Abdullah b. Amr ile Hz. Ömer‟in ailesinin birisinden de Merfû
olarak nakledilmiĢtir.383
Ġncelediğimiz bu rivayet Amr b. Hazm‟dan Merfû olarak nakledildiği için aslen
Merfû olduğu görüĢündeyiz.
ف انأييح حهج انذح ف انجائفح حهج انذح ف انضحح انؼ صف انذح ف ف األف إرا أػة جذػ انذح كايهح ف
ي اإلتم ف كم إصثغ انكخظ ي اإلتم ف انغ خظ ػششج ػششج 382
Abdürrezzak b. Hemmâm, a.g.e., IX/337; Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., XIV/57; Dârekutnî, Sünen, III/209;
Beyhakî, Es-Sünenü’l-Kebîr, VIII/87,93, Sünenü’s-Suğrâ, VII/101. 383
Abdürrezzak b. Hemmâm, a.g.e., IX/357, 358; Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., XIV/75, 76, 77; Beyhakî, Es-
Sünenü’l-Kebîr, VIII/89.
85
ة أنبأ أبو الفضل بن خميرويو ثنا أحمد بن نجدة ثنا سعيد بن منصور ثنا أبو عوانة عن أخبرنا أبو نصر بن قتاد95-أبي إسحاؽ عن عاصم بن ضمرة عن علي رضي اهلل عنو أظنو قاؿ : في اليد النصف وفي الرجل النصف وفي
األصابع عشر عشر
Ebû‟n-Nasr b. Katâde Ebû‟l-Fadl b. Hamireveyh Ahmed b. Necde
Saîd b. Mansur Ebû Âvâne Ebû Ġshak Âsım b. Damre Hz. Ali (r.a.) “ El ve
ayakları işlevsiz hale getiren cinayetlerde tam diyetin yarısı, herbir parmak için de
onar deve verilir.”
Tahrîc ve Değerlendirme
Bu rivayet Hz. Ali (r.a.), Zeyd b. Sâbit ve Abdullah b. Abbas‟tan Mevkûf,
Abdullah b. Amr ve Ebû Musa el-EĢârî‟den ise Merfû olarak nakledilmiĢtir.384
Mekke‟nin fethedildiği gün harem sınırlarında bir adamın öldürülmesi
sonucunda, Resûlullah (s.a.s) bir hutbe vermiĢtir. Bu hutbe bazı hüküm ve diyet
miktarlarını içermektedir. Parmakların diyetinin ne kadar olacağı da bu hutbenin içinde
yer almaktadır.385
Ġbn ġihab ez-Zührî, Ebû Bekir b. Hazm‟ın kendisine bir elinde bir sahifeyle
geldiğini ve bunun Hz. Peygamber (s.a.s)‟den rivayetlerin bulunduğu bu sahifede
parmakların diyetini bildiren bazı diyet miktarlarını okuduğunu söylemiĢtir.386
Bu bilgiler doğrultusunda diyet miktarlarının aslen Merfû olduğu, bazı râvi
tasarrufları sonucu Mevkûf olarak nakledildiği görüĢündeyiz.
ثػنا محمد بن جعفر حد 96- ثػنا شعبة عن الحكم عن عبد اللو بن نافع قاؿ عاد أبو موسى األشعري الحسن حدـ زائ ل جئت عائدا قاؿ را قاؿ ال ب بن علي بن أبي طالب رضي اللو عنو فػقاؿ لو علي رضي اللو عنو أعائدا جئت أ
عوف ألف ملك ك لهم يستػغفر لو إف كاف علي رضي اللو عنو أما إنو ما من مسلم يػعود مريضا إال خرج معو سبػعوف ألف ملك كلهم يستػغفر لو حتى مصبحا حتى يمسي وكاف لو خريف في الجنة وإف كاف ممسيا خرج معو سبػ
يصبح وكاف لو خريف في الجنة
384
Abdürrezzak b. Hemmâm, a.g.e., IX/383; Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., XIV/90-93; Ahmed b. Hanbel,
Müsned, XI/264, 386, 525, XXXII/396; Ebû Davud, Kitâbu’d-Diyât, 20; Bezzâr, a.g.e.,VIII/86, Nesâî,
Kitâbu’l-Kasâme, 39; Dârekutnî, Sünen, III/209-212; Beyhakî, Es-Sünenü’l-Kebîr, VIII/91-93. 385
Ahmed b. Hanbel, Müsned, XI/264, 525. 386
Nesâî, Kitâbu’l-Kasâme, 41.
86
Muhammed b. Cafer ġu‟be Hakem Abdullah b. Na‟fî, Ebû Musa el-EĢa‟rî,
Hasan b. Ali‟ye uğradığında Hz. Ali ona ziyaret için mi geldin? Yoksa hasta ziyareti
için mi geldin? diye sorduğunda, Ebû Musa hasta ziyareti için geldiğini söylediğini
söyleyince, Hz. Ali Ģunu söylemiĢtir: “Bir Müslüman hasta ziyareti için evinden
çıktığında yetmişbin melek onun için sabahtan akşama kadar dua etmeye başlarlar ve
onun cennette bir köşkü olur. Eğer kişi hasta ziyareti için akşam evinden çıkmışsa
melekler akşamdan sabaha kadar dua ederler ve onun cennette bir köşkü olur.”
Tahrîc ve Değerlendirme
Hz. Ali (r.a.)‟den Mevkûf olarak gelen bu rivayeti Ahmed b. Hanbel
nakletmiĢtir.387
Hâkim en-Nisâbûri ise Hz. Ali (r.a.)‟den Merfû olarak nakletmiĢtir.388
Hâkim en-Nisâbûri, Hz. Ali (r.a.)‟den Merfû olarak naklettiği rivayet için Ebû
Muaviye‟nin, A‟meĢ‟in ashâbının huffazı olduğunu, A‟meĢ‟in de Hâkim‟in hadislerini
en iyi bilen kiĢi olduğunu söylemiĢtir.389
Ġncelediğimiz rivayet Ahmed b. Hanbel‟in Müsned‟inde Mevkûf olarak
nakledilmiĢtir. Hâkim en-Nîsâbûrî de bu rivayeti Hz. Ali (r.a.)‟den Merfû olarak
nakletmiĢ ve râvilerin sağlamlığını da belirtmiĢtir. Ayrıca diğer hadis kitablarında
yukarıdaki rivayetin aslının Merfû olduğunu destekleyen rivayetler
bulunmaktadır.390
Dolayısıyla sonraki dönemlerde Merfû olarak rivayet edilse de rivayet
sahih olduğundan aslen Merfû olduğu görüĢündeyiz.
ص ، عن أبي إسحاؽ ، عن الحارث ، عن علي ، قاؿ : كاف علي يقوؿ بين السجدتين : حدثنا أبو األحو 97- رب اغفر لي وارحمني واجبرني وارفعني.
Ebû’l –Ahves Ebû Ġshak Hâris Hz. Ali (r.a.) iki secde arasında Ģöyle demiĢtir:
“Rabbi’ğ-firli ve’r-hamnî ve’r-fa’nî”
387
Ahmed b. Hanbel, Müsned, II/277. 388
Hâkim en-Nisâbûrî, a.g.e., I/349. 389
Hâkim en-Nisâbûrî, a.g.e., I/349. 390
Ahmed b. Hanbel, Müsned, XXXVII/111, 114; Müslim, Kitâbu’l-Birr ve’s-Sılâ, 2568.
87
Tahrîc ve Değerlendirme
Bu rivayet Meymûne bt. Hâris ve Ġbn Abbas‟tan Merfû, Hz. Ali (r.a.)‟den ise
Mevkûf olarak nakledilmiĢtir.391
Tirmizî, Ġbn Abbas‟tan Merfû nakledilen rivayetin ğarib olduğunu, Hâkim en-
Nîsâbûrî de bu rivayetin sahih olduğunu ancak Buhârî ve Müslim‟in nakletmediğini
söylemiĢtir.392
Meymûne b. Hâris ve Ġbn Abbas‟tan nakledilen Merfû rivayette, Mevkûf
rivayette geçmeyen bazı ziyadeler bulunmaktadır. Merfû olarak gelen bazı rivayetler
için sıhhat değerlendirilmesi yapılmıĢsa da ref problemiyle ilgili herhangi bir
değerlendirme bulunmamaktadır. Dolayısıyla bu bilgiler doğrultusunda yukarıdaki
Mevkûf rivayet aslen Merfû olmakla beraber, bazı râvi veya musannif tasarruflarından
dolayı Mevkûf nakledildiği görüĢündeyiz.
عبد الرزاؽ عن إسرائيل عن إسحاؽ عن عاصم بن ضمرة عن علي أنو كاف يقوؿ إذا أدخل الميت في قبره 98- بسم اهلل وفي سبيل اهلل وعلى ملة رسوؿ اهلل صلى اهلل عليو و سلم
Abdürrezzak b. Hemmâm Ġsrâil Âsım b. Damre Hz. Ali (r.a.)‟den naklettiğine
göre ölü mezara konulduğunda Hz. Ali (r.a.) Ģöyle demiĢtir: “ Bismillah ve fî sebilillah
ve alâ milleti Resûlullah (s.a.s)”
Tahrîc ve Değerlendirme
Bu rivayet Ġbn Ömer‟den Merfû ve Mevkûf, Enes b. Mâlik ile Ebû Ümâme‟den
Merfû, Hz. Ömer ve Hz. Ali (r.a.)‟den de Mevkûf olarak nakledilmiĢtir.393
391
Abdürrezzak b. Hemmâm, a.g.e., II/187 ; Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., VI/ 82; Ahmed b. Hanbel, Müsned,
V/73, 460; Ġbn Mace, Kitâbu Ġkâmi’s-Salât, 23; Taberânî, Mu’cemu’l-Kebîr, XII/20, 25, 416; Bezzâr,
a.g.e., II/196; Ebû Ya‟lâ, a.g.e.,, XII/318. 392
Moğoltay b. Kılıç, Ebû Abdillâh Alâüddîn Moğultay b. Kılıç, ġerhu Ġbn Mace, ( tah. Kâmil Avîd)
Mektebetü Nezzâr Mustafa el-Bâzî, Suudi Arabistan, 1419/1999, II/121; Ġbnû‟l-Mülakkın, Sirâcüddin
Ebû Hafs Ömer b. Ali b. Ahmed, el- Bedrü’l- Münir fî Tahrîci’l-Ehâdîsi ve’l- Asâri’l- Vâkia fi’Ģ-
ġerhi’l- Kebîr, ( tah. Mustafa Ebu‟l-Ğayz v.diğ, ) Dâru‟l-Hicre, Riyâd, 1425/2005, III/673. 393
Abdürrezzak b. Hemmâm, a.g.e., III/497; Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., VII/ 332, XV/398, 400; Ahmed b.
Hanbel, Müsned, VIII/430, IX/42, XXXVI/524; Abd b. Humeyd, Ebû Muhammed Abd b.
Humeyd, Müsned, ( tah. Mahmud Muhammed Hali) Mektebetü„s- Sünne, Kahire, 1408/1988, I/259;
Ġbn Mace, Kitâbu’l-Cenâiz, 38; Tirmizî, Kitâbu’l-Cenâiz, 54; Ġbn Hibbân, Sahih-i Ġbn Hibbân, VII/375;
88
Dârekutnî, ġu‟be‟nin Ġbn Ömer‟den Mevkûf olarak naklettiği rivayetin mahfuz
olduğunu, Beyhakî Hemmâm b. Yahya‟nın bu rivayeti ref ederek teferrüd ettiğini
söylemiĢtir. Hâkim en-Nîsâbûrî, naklettiği rivayetin sahih olduğunu, Buhari ve
Müslim‟in Ģartlarına uyduğu halde nakletmediklerini, Hemmâm b. Yahya‟nın sika,
me‟mun olduğunu, onun rivayeti vakfetmesinin illet sebepi olmayacağını söylemiĢtir.
ġuayb Arnavud Ġbn Hibba‟nın, Ġbn Ömer‟den Merfû naklettiği rivayetin isnadının sahih,
ricalinin ise sika olduğunu söylemiĢtir.394
Dârekutnî, Ġbn Ömer‟den Mevkûf olarak gelen rivayetin mahfuz olduğunu
belirtse de Merfû rivayetin sahih olduğunu söyleyen hadis âlimleri de bulunmaktadır.
Ayrıca bu Mevkûf rivayet Ġbn Ömer‟in dıĢında diğer sahabîlerden Merfû olarak
gelmiĢtir. Dolayısıyla bu rivayet aslen Merfû iken bazı râvi tasarruflarından dolayı Hz.
Ali (r.a.)‟den Mevkûf olarak nakledildiği görüĢündeyiz.
عبد الرزاؽ عن أبي إسحاؽ عن عبد اهلل بن مرة عن الحارث عن علي قاؿ ال تتعمد صياـ يـو الجمعة 99-
Abdürrezzak b. Hemmâm Ebû Ġshak Abdullah b. Mürre Hâris Hz. Ali
(r.a.) : “Sadece cuma günü için oruç tutma”
Tahrîc ve Değerlendirme
Bu rivayet Ebû Hureyre ve Cabir b. Abdillah‟tan Merfû, Hz. Ali (r.a.)‟den ise
Mevkûf olarak nakledilmiĢtir.395
ġuayb Arnavud, Ġbn Hibban‟ın Ebû Hureyre‟den Merfû naklettiği rivayetin
sahih olduğunu söylemiĢtir.396
Bir Cuma günü Resûlullah (s.a.s) Cüveyriye bt. Hâris‟in
odasına girmiĢ. O‟nun oruçlu olduğunu ve sadece Cuma günü oruç tutacağını öğrenince
orucunu bozmasını istemiĢtir. Bu rivayet sahih kabul edilmiĢtir.397
Taberânî, Mu’cemu’l- Evsat, VII/228; Hâkim en-Nisâbûrî, a.g.e., I/365; Beyhakî, Es-Sünenü’l-Kebîr,
III/385, 409, IV/55, IX/90. 394
Dârekutnî, el-Ġlel, XXII/410; Hâkim en-Nisâbûrî, a.g.e., I/365; Aynî, Ebû Muhammed Bedrüddîn
Mahmûd b. Ahmed b. Mûsâ b. Ahmed, ġerhu Sünen-i Ebî Davud, (tah. Ebu‟l-Münzir Halid b. Ġbrahim)
Mektebetü‟r-RüĢd, Riyad, 1420/1999, VI/166-167. 395
Abdürrezzak b. Hemmâm, a.g.e., IV/282; Ahmed b. Hanbel, Müsned, XII/347, XIII/233, XIV/380,
XXII/59, 554; Nesâî, Kitâbu’s-Sıyâm, 53; Ġbn Huzeyme, Sahih-i Ġbn Huzeyme, III/314; Tahavî, a.g.e.,
II/79; Ebû Avâne, a.g.e., II/220; Ġbn Hibbân, Sahih-i Ġbn Hibbân, VIII/374-375; Taberânî, Mu'cemu'l-
Evsat, I/118; Beyhakî, Ma’rifetü’s-Sünen, VI/362. 396
Ġbn Hibbân, Sahih-i Ġbn Hibbân, VIII/374-375. 397
Ġbnû‟l-Mulakkın Bedrü’l- Münir, V/757.
89
Ġncelediğimiz Merfû rivayetler sahih kabul edilmiĢ ve herhangi bir ref
probleminin olduğuna değinilmemiĢtir. Dolayısıyla bu rivayet aslen Merfû olduğu halde
bazı râvi tasarruflarından dolayı Hz. Ali (r.a.)‟den Mevkûf olarak da nakledildiği
görüĢündeyiz.
أخبرنا أحمد بن سليماف قاؿ حدثنا يزيد قاؿ أنبأنا ىشاـ عن محمد عن عبيدة عن علي قاؿ : نهى عن 100- األرجواف ولبس القسي وخاتم الذىبمياثر
Ahmed b. Süleyman Yezîd HiĢâm Muhammed b. Ubeyde‟den
rivayetle Hz. Ali (r.a.) Ģöyle demiĢtir: “Acemlerin eyer altına koyduğu kumaşı, ipek
elbise ve altın yüzüğü yasakladı.”
Tahrîc ve Değerlendirme
Hz. Ali (r.a.)‟den Mevkûf olarak nakledilen bu rivayet “ياحش األسجا” ibaresi
yer almadan Hz. Ali (r.a.)‟den Merfû olarak da nakledilmiĢtir.398
Eyerin altına konulan acem kumaĢını yasaklayan Merfû rivayetler de
bulunmaktadır.399
Tirmizî ve Ġbn Abdilberr, Hz. Ali (r.a.)‟den gelen Merfû rivayetlerin
sahih olduğunu söylemiĢlerdir.400
Yaptığımız araĢtırmalar sonucunda incelediğimiz rivayetle ilgili hehangi bir ref
probleminin olduğunu tespit edemedik. Dolayısıyla bu rivayet aslen Merfû olmakla
beraber bazı râvi tasarruflarından dolayı Mevkûf olarak da nakledildiği görüĢündeyiz.
دي , قاؿ : حدثنا ابن مهدي ، عن سفياف ، عن أبي إسحاؽ ، عن أبي ليلى الكندي ، عن حجر بن ع101- حدثنا علي ، أف الطهور شطر اإليماف.
Ġbn Mehdî Süfyân Ebû Ġshak Ebû Leyla el-Kindî Hucr b. Adî Hz. Ali
(r.a.) : “ Temizlik imanın yarısıdır.”
398
Muvatta, (Azamî) Kitâbu’s-Salât, 75; Ahmed b. Hanbel, Müsned, II/341; Ebû Davud, Kitâbu’l-Libâs,
10; Tirmizî, Ebvâbu’s-Salât, 195; Bezzâr, a.g.e., II/107-108, Ebû Ya‟la, a.g.e., I/330; Ebû Avâne, a.g.e.,
I/292, 488. Bu rivayetin mevkûf Ģekli için bkz. Ahmed b. Hanbel, Müsned, II/424. 399
Ebû Davud, Kitâbu’l-Libâs, 10; Hâkim en-Nisâbûrî, a.g.e., IV/191. 400
Tirmizî, Ebvâbu’s-Salât, 195; Ġbn Abdilberr, et-Temhîd, XVI/111.
90
Tahrîc ve Değerlendirme
Bu rivayet Hz. Ali (r.a.)‟den Mevkûf olarak nakledilirken Ebû Mâlik el-
EĢârî‟den de “Temizlik imanın yarısıdır. Elhamdülillah mizanı, Sübhanellah ve
Elhamdülillah yerle ğöğün arasını doldurur. Namaz nurdur. Sadaka burhan, sabır
ıĢıktır. Kur‟ân ise senin lehinde ya da aleyhinde Ģahittir. Her gün insanlar
kendilerini azad eder ya da köle ederler.” Merfû olarak nakledilmiĢtir.
Yaptığımız araĢtırmalar sonucunda inclediğimiz rivayette bir ref probleminin
olduğunu tespit edemedik. Dolayısıyla Ebû Mâlik‟ten Merfû gelen rivayet, taktî
yöntemi sonucunda Hz. Ali (r.a.)‟den Mevkûf olarak geldiği görüĢündeyiz.
حدثنا أبو معاوية ، عن عمرو بن يعلى ، عن عرفجة ، عن علي ، قاؿ : من أفطر يوما من رمضاف متعمدا ، 102- لم يقضو أبدا طوؿ الدىر.
Ebû Muaviye Amr b. Ya’lâ Arfece, Hz. Ali (r.a.)’den rivayetle Ģöyle
demiĢtir: “Kim bilerek ramazan orucunu bozarsa ömür boyu oruç tutsa bozduğu
oruçu kaza etmiş olmaz.”
Tahrîc ve Değerlendirme
Bu rivayet Ebû Hureyre‟den Merfû, Hz. Ali (r.a.) ve Ġbn Mesud‟dan da Mevkûf
olarak nakledilmiĢtir.401
Ebû Hureyre‟den Merfû gelen rivayetlerin hepsinde Ġbnu‟l-Mutavis
bulunmaktadır. Tirmizî, Buhari‟ye Ġbnu‟l-Mutavvis‟i sorduğunda O, Ġbnu‟l-Mutavvis‟in
isminin Yezid b. el-Mutavvis olduğunu, bu rivayetiyle teferrüd ettiğini ve Ebû
Hureyre‟den hadis iĢitip iĢitmediğini bilmediğini söylemiĢtir.402
Yukarıdaki incelediğimiz rivayet ilk Ebû Davud et-Tayâlisî‟nin müsnedinde Ebû
Hureyre‟den Merfû olarak nakledilmiĢtir. Abdürrezzak b. Hemmâm ve Ġbn Ebî
401
Tayalisî, a.g.e., IV/272; Abdürrezzak b. Hemmâm, a.g.e., IV/272; Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e.,VII/618,
Ġshak b. Râhuye, a.g.e., I/361; Ahmed b. Hanbel, Müsned, XIV/554, XV/440, XVI/101; Dârimî,
Kitâbu’s-Sıyâm, 18; Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ġsmâîl b. Ġbrâhîm, el-Câmiu’s-Sahîh,
Mektebetü‟l-Selefiyye, Kahire, 1400, Kitâbu‟s-Savm, 29; Taberânî, Mu'cemu'l-Kebîr, IX/314;
Dârekutnî, Sünen, II/211; Beyhakî, Es-Sünenü’l-Kebîr, IV/228. 402
Tirmizî, Kitâbu’s-Savm, 27; Beyhakî, Es-Sünenü’l-Kebîr, IV/228.
91
ġeybe‟nin Musanniflerinde Hz. Ali (r.a.) ve Ġbn Mesud‟dan Mevkûf olarak
nakledilmiĢtir. Merfû rivayet zayıf kabul edilmiĢ olup, herhangi bir ref probleminin
olduğuna değinilmemiĢtir. Dolayısıyla bu rivayet aslen Merfû ve zayıf olsa da bazı
râvilerden Mevkûf olarak nakledilmiĢtir.
حدثنا أبو بكر بن عياش ، عن أبي إسحاؽ ، عن عاصم بن ضمرة ، عن علي ، قاؿ : ليس في البقر 103- العوامل صدقة
Ebû Bekr b. AyyâĢ Ebû Ġshak Âsım b. Damre, Hz. Ali (r.a.)‟den rivayetle
Ģöyle demiĢtir: “Tarım işlerinde kullanılan inekler için zekât verilmez.”
Tahrîc ve Değerlendirme
Bu rivayet Hz. Ali (r.a.)‟den Merfû ve Mevkûf, Ġbn Abbas‟tan Merfû, Muaz b.
Cebel‟den Mevkûf, Hasanu'l-Basrî, ġa‟bî ve Mücâhid‟den de maktû olarak rivayet
edilmiĢtir.403
Ġbn Adî, Ġbn Abbas‟tan Merfû gelen rivayetin Sevvâr b. Musa‟b‟tan dolayı illetli
olduğunu ve Buhari‟nin bu râvi hakkında zayıf dediğini bildirmiĢ.404
Beyhakî, Câbir‟in
bu konuyla ilgili bir hadisi ref ederek naklettiğini ve bunun zayıf olduğunu ifade
etmiĢtir. Beyhakî Bu konudaki Merfû ve Mevkûf en sahih rivayetlerin Hz. Ali (r.a.)‟den
geldiğini de söylemiĢtir.405
Ġncelediğimiz rivayet hem Merfû hem de Mevkûf nakledilirken Ġbn Abbas ve
Câbir‟den gelen Merfû rivayetler bazı râvilerden dolayı zayıf kabul edilmiĢtir. Hz. Ali
(r.a.)‟den nakledilen Merfû ve Mevkûf rivayetler ise sahih kabul edilmiĢtir. Dolayısıyla
incelediğimiz rivayet aslen Merfû olduğu halde bazı râvi tasarruflarından dolayı Mevkûf
olarak nakledildiği görüĢündeyiz.
حدثنا وكيع ، عن ابن أبي خالد ، عن الشعبي ، عن الحارث ، عن علي ، قاؿ نهي عن النوح.104-
403
Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., VI/420, 421; Dârekutnî, Sünen, II/103; Taberânî, Mu'cemu'l-Kebîr, XI/40;
Beyhakî, Es-Sünenü’l-Kebîr, IV/116, Sünenü’s-Suğrâ, III/64; 404
Zeylâî, a.g.e., II/360, Ġbnû‟l-Mulakkın, Bedrü’l-Münîr, V/460. 405
Ġbnû‟l-Mulakkın, Hülâsatü Bedri’l-Münir, (tah. Humeydî Abdülmecid Ġsmail) Mektebetü‟r-RüĢd,
Riyad, 1410, I/292, Ġbn Hacer, Telhîsu’l-Habîr fî Tahrici Ehâdisi’r-Râfii’l-Kebîr, (Tah. Ebû Âsım
Hasan b. Abbas ) Daru‟l-Kütübü‟l-Ġlmiyye, Beyrut, 1419/1989, II/307.
92
Vekî Ġbn Ebî Hâlid eĢ-ġa‟bî el-Hâris, Hz. Ali‟nin “ Ölü için ağıtlar
yakarak dövünmeyi yasakladığını söylemiştir.”
Tahrîc ve Değerlendirme
Bu rivayet Hz. Ali (r.a.)‟den Merfû ve Mevkûf, Câbir b. Abdillah, Ġmran b.
Husayn, Ümmü Atiye ve Muaviye‟den Merfû olarak nakledilmiĢtir.406
Ġbn Abdilberr, niyâha‟nın yasak olmasının Hz. Ömer, Ümmü Atiye ve bazı
sahabilerin rivayetleriyle Resûlullah (s.a.s)‟den sabit olduğunu söylemiĢtir.407
Ġncelediğimiz bu rivayet birçok kaynakta farklı sahabilerden Merfû olarak
gelemsenin yanında Hz. Ali (r.a.)‟den de Mevkûf olarak nakledilmiĢtir. Ayrıca
yaptığımız araĢtırmalar neticesinde Merfû olarak gelen rivayetlerde herhangi bir ref
probleminin olduğuna değinilmemiĢtir. Dolayısıyla bu rivayet aslen Merfû olmakla
beraber bazı râvi tasarruflarından dolayı Mevkûf olarak nakledildiği görüĢündeyiz.
عن علي ، قاؿ : إذا طعمت فنسيت أف تسمي ، حدثنا أبو األحوص ، عن أبي إسحاؽ ، عن الحارث ، 105- فقل : بسم اهلل في أولو وآخره.
Ebû‟l-Ahves Ebû Ġshak el-Hâris, Hz. Ali (r.a.)‟den rivayetle Ģöyle
demiĢtir: “Yemek yemeye başladığında besmeleyi unutursan şöyle de: Bismillahi fi
evvelihî ve âhirihî.”
Tahrîc ve Değerlendirme
Bu rivayet Hz. AiĢe ve Ġbn Mesud‟dan Merfû, Hz. Ali (r.a.)‟den ise Mevkûf
olarak nakledilmiĢtir.408
Taberânî, Ġbn Mesud‟dan Merfû rivayeti, Musa b. el-Cühenî‟den sadece Ömer b.
Ali‟nin ref ettiğini ve Hayyad b. Ġsferî‟nin teferrüd ettiğini söylemiĢtir.409
Hâkim en-
406
Abdürrezzak b. Hemmâm, a.g.e., VI/269; Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., VII/492, 495, 503; Ahmed b. Hanbel,
Müsned, II/334, 424, 425, 462; Abdürrezak b. Hemmâm, Müsned, I/309; Ebû Ya‟lâ, a.g.e., I/323; Ġbn
Mace, Kitâbu’l-Cenâiz, 51; Bezzâr, a.g.e., IX/48; Nesâî, Kitâbu’z-Zîne, 30; Taberânî, Mu'cemu'l-Kebîr,
X/92; Beyhakî, Es-Sünenü’l-Kebîr, IV/69. 407
Ġbn Abdilberr, el-Ġstizkâr, III/67-68. 408
Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., XII/403; Ġshak b. Râhuye, a.g.e., III/689, 690; Ahmed b. Hanbel, Müsned,
XLII/479, XLIII/197,322; Ġbn Mace, Kitâbu’l-Edi’me, 7; Tirmizî, Kitâbu’l-Edi’me, 47; Ġbn Hibbân,
Sahih-i Ġbn Hibbân, XII/12; Taberânî, Mu'cemu'l-Kebîr, X/70, Mu'cemu'l-Evsat, V/25; Hâkim en-
Nisâbûrî, a.g.e., IV/108. 409
Taberânî, Mu'cemu'l-Evsat, V/25.
93
Nîsâbûrî, Hz. AiĢeden gelen Merfû rivayetin isandının sahih olduğunu, Buhari ve
Müslim‟in nakletmediğini söylemiĢtir. Zehebî de rivayetin sahih olduğunu
belirtmiĢtir.410
Heysemî, Taberânî‟nin Ġbn Mesud‟dan Merfû rivayetin ricalinin sika
olduğunu belirtmiĢtir.411
ġuayb Arnavud da Ġbn Hibban‟nın Ġbn Mesud‟dan naklettiği
rivayetin isandının sahih olduğunu söylemiĢtir.412
Ġncelediğimiz bu rivayet Ġbn Ebî ġeybe‟nin musannefinde sadece Hz. Ali
(r.a.)‟den Mevkûf olarak nakledilirken, bu eserden sonra Hz. AiĢe ve Ġbn Mesud‟dan ise
Merfû nakledilmiĢ ve isnadların sahih olduğu belirtilmiĢtir. Dolayısıyla bu rivayet aslen
Merfû olup bazı râvi tasarruflarından dolayı Mevkûf olarak nakledildiği görüĢündeyiz.
لحبناء ، عن علي قاؿ : ثالثة ال ترد دعوتهم : حدثنا شريك ، عن سالم بن عبد الرحمن ، عن ابن ا 106- اإلماـ العادؿ على الرعية ، والوالد لولده ، والمظلـو
ġerîk Salim b. Abdurrahman Ġbnu‟l-Hebnâ, Hz. Ali (r.a.)‟den rivayetle
Ģöyle demiĢtir: “Üç kişinin duası geri çevrilmez. Bunlar: Himâyesindekilere adaletle
muamele eden imam, babanın çocuğuna ve mazlumun duası’dır.”
Tahrîc ve Değerlendirme
Bu rivayet Ebû Hureyre‟den Merfû, Hz. Ali (r.a.)‟den Mevkûf olarak
nakledilmiĢtir.413
Tirmizî, Ebû Hureyre‟den Merfû gelen rivayetin hasen, Ġbnu‟l
Mülakkîn ise sahih olduğunu söylemiĢtir.414
Ġncelediğimiz rivayet sahih olup herhangi bir ref probleminin olduğuna
değinilmemiĢtir. Dolayısıyla bu rivayet aslen Merfû olup bazı râvi tasarrufları sonucu
Mevkûf olarak nakledildiği görüĢündeyiz.
ن علي أنو كاف يقوؿ إذا زوجت اليتيمة فإف سكتت فهو حدثنا ىشيم , عن مجالد , عن الشعبي , ع107- رضاىا ، وإف كرىت لم تزوج.
410
Hâkim en-Nisâbûrî, a.g.e., IV/108. 411
Heysemî, Mecmeu’z-Zevâid, V/20. 412
Ġbn Hibbân, Sahih-i Ġbn Hibbân, XII/12. 413
Ali b. Ca‟d, a.g.e., I/348; Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., XV/195; Ahmed b. Hanbel, Müsned, XIII/410, Abd b.
Humeyd, a.g.e., I/415; Tirmizî, Kitâbu’d-Deavât, 129; Ġbn Huzeyme, Sahih-i Ġbn Huzeyme, III/199; Ġbn
Hibbân, Sahih-i Ġbn Hibbân, VIII/214; Beyhakî, Es-Sünenü’l-Kebîr, III/345, VIII/162, X/88. 414
Tirmizî, Kitâbu’d-Dea’vât, 129; Ġbnû‟l-Mulakkın, Bedrü’l-Münîr, V/52.
94
HuĢeym Mücâlid eĢ-ġa‟bî, Hz. Ali (r.a.)‟den rivayetle Ģöyle demiĢtir:
“Yetim evlendirileceği zaman susarsa bu onun rızasını gösterir, evlenmek
istemediğinde ise evlendirilmez.”
Tahrîc ve Değerlendirme
Bu rivayet Ebû Hureyre ve Ebû Musa el-EĢ‟ârî‟den Merfû, Hz. Ali (r.a.)‟den
Mevkûf olarak nakledilmiĢtir.415
Hâkim en-Nîsâbûrî, Ebû Musa el-EĢ‟ârî‟den Merfû rivayetin, Buhari ve
Müslim‟in Ģartlarına göre sahih olduğunu fakat nakletmediklerini belirtmiĢtir. ġuayb
Arnavud da Ebû Hureyre‟den nakledilen Merfû rivayetin hasen olduğunu söylemiĢtir.416
Yaptığımız araĢtırmalar sonucunda Ebû Hureyre ve Ebû Musa el-EĢ‟arî‟den
Merfû rivayetlerin sahih ve hasen olduğu belirtilmiĢ olup, bu rivayetlerde herhangi bir
ref probleminin olduğuna değinilmemiĢtir. Dolayısıyla bu rivayet ilk defa Ġbn Ebî
ġeybe‟den Mevkûf olarak nakledilse de aslen Merfû olduğu kanaatindeyiz.
لمكاتب بقدر ما حدثنا وكيع , قاؿ : حدثنا سفياف ، عن طارؽ ، عن الشعبي ، عن علي ، قاؿ : يعتق من ا108- أدى.
Vekî Süfyan Târık ġa‟bî, Hz. Ali (r.a.)‟den rivayetle Ģöyle demiĢtir:
“Mükâtebe, ödenilebilecek miktar kadarıyla yapılır.”
Tahrîc ve Değerlendirme
Bu rivayet Hz. Ali (r.a.)‟den Merfû ve Mevkûf, Ġbn Abbas‟tan da Merfû olarak
nakledilmiĢtir.417
Ġbnu‟l-Kattân Hz. Ali (r.a.) ve Ġbn Abbas‟tan rivayetlerin sahih olduğunu, Hâkim
en-Nîsâbûrî de Buhari‟nin Ģartlarına göre sahih olduğunu söylemiĢtir.418
Hz. Ali (r.a.)
ve Ġbn Abbas‟tan gelen Merfû rivayetler sahih kabul edilip herhangi bir ref probleminin
415
Abdürrezzak b. Hemmâm, a.g.e., VI/145; Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., IX/53; Ebû Ya‟lâ, a.g.e., X/412; Ġbn
Hibbân, Sahih-i Ġbn Hibbân, IX/392, Hâkim en-Nisâbûrî, a.g.e., II/167-168. 416
Ġbn Hibbân, Sahih-i Ġbn Hibbân, IX/392; Hâkim en-Nisâbûrî, a.g.e., II/168. 417
Abdürrezzak b. Hemmâm, a.g.e., VIII/410, 412; Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., X/625, XIV/281; Ahmed b.
Hanbel, Müsned, II/127, III/415, 444, IV/186; Nesâî, Kitâbu’l-Itk, 18; Tahavî, a.g.e., III/111; Beyhakî,
Es-Sünenü’l-Kebîr, X/325, 326, 331. 418
Ġbnû‟l-Mulakkın, el-Bedrül Münîr, IX/746.
95
olduğu söylenmemiĢtir. Dolayısıyla bu rivayet aslen Merfû olup, bazı râviler tarafından
Mevkûf olarak da nakledildiği görüĢündeyiz.
عبد الرزاؽ عن قيس بن الربيع عن أبي إسحاؽ عن عاصم بن ضمرة عن علي قاؿ ليس في الخضر صدقة 109- البقل والتفاح والقثاء
Abdürrezzak b. Hemmam Kays b. Rebî Ebû Ġshâk Âsım b. Damre, Hz.
Ali‟den rivayetle Ģöyle demiĢtir: “Sebze, bakla, elma ve salatalığa öşür düşmez.”
Tahrîc ve Değerlendirme
Abdürrezzak b. Hemmâm, Ġbn Ebî ġeybe ve Beyhakî, bu rivayeti Hz. Ali
(r.a.)‟den Mevkûf olarak nakletmiĢler ve Beyhakî, bu rivayetin bir defasında da Hz. Ali
(r.a.)‟den Merfû olarak nakledildiğini de söylemiĢtir. Hz. AiĢe de sünnetin sebzelerden
zekât alınmaması yönünde olduğunu söylemiĢtir.419
Ġbn Abdilberr rivayeti Muaz b.
Cebel‟den Merfû olarak tahrîc etmiĢtir.420
Bu bilgiler doğrultusunda incelediğimiz rivayetin aslen Merfû olduğu fakat bazı
râvi tasarrufları sonucunda Mevkûf olarak nakledildiği görüĢündeyiz.
ـ ليس من الطعاـ والشراب ، حدثنا ىشيم , قاؿ : أخبرنا مجالد ، عن الشعبي ، عن علي قاؿ : إف الصيا110- ولكن من الكذب والباطل واللغو.
HuĢeym Mücâlid eĢ-ġa‟bî, Hz. Ali'den rivayetle Ģöyle demiĢtir: “Oruç sadece
yeme içmeyi bırakmak değildir. Bilakis yalandan bâtıl ve boş şeylerden de uzak
durmaktır.”
Tahrîc ve Değerlendirme
Tayâlisî ve Ġbn Hibban bu rivayeti Ebû Hureyreden Merfû, Ġbn Ebî ġeybe ve
Beyhakî ise Hz. Ali (r.a.)‟den Mevkûf olarak nakletmiĢtir.421
419
Abdürrezzak b. Hemmâm, a.g.e., IV/120; Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., VI/440; Beyhakî, Es-Sünenü’l-Kebîr,
IV/129. 420
Ġbn Abdilberr, et-Temhid, XXIV/168. 421
Tayâlisî, a.g.e., IV/270; Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., VI/101; Ġbn Hibbân, Sahih-i Ġbn Hibbân, VIII/255;
Beyhakî, Es-Sünenü’l-Kebîr, IV/209.
96
ġuayb Arnavud, Ġbn Hibban‟ın Ebû Hureyre‟den naklettiği isnadın zayıf
olduğunu söylemiĢtir.422
Fakat bu rivayeti Ġbn Hibban‟dan önce Tayâlisî farklı bir
isnadla nakletmiĢtir. Beyhakî Hz. Ali (r.a.)‟nin bu rivayeti ramazan ayından önce
insanlara verdiği bir hutbede söylediğini nakletmektedir. Dolayısıyla Hz. Ali (r.a.)‟den
Mevkûf olarak gelen bu rivayetin aslen Merfû olduğu kanaatindeyiz.
حدثنا أبو األحوص ، عن منصور ، عن عبد اهلل بن عبد الرحمن بن أبزى ، قاؿ : كاف علي يقوؿ في 111-الصالة على الميت اللهم اغفر ألحيائنا وأمواتنا وألف بين قلوبنا وأصلح ذات بيننا واجعل قلوبنا على قلوب خيارنا
كاف فيو اللهم عفوؾ.اللهم اغفر لو اللهم ارحمو اللهم ارجعو إلى خير مما
Ebû'l-Ahves Mansur Abdullah b. Abdurrahman, Hz. Ali (r.a.)‟nin cenaze
namazında Ģöyle söylediğini demiĢtir: “Allahümme iğfir liehyâne ve emvâtenâ ve ellif
beyne kulîbinâ….”
Tahrîc ve Değerlendirme
، عن خالس ، عن قتادة ، عن علي ، قاؿ : إذا أفلس الرجل وسلعتو حدثنا وكيع ، عن ىشاـ الدستوائي 112- قائمة بعينها ، فهو أسوة الغرماء.
Vekî HiĢâm Hilâs Katâde, Hz. Ali'den rivayetle Ģöyle demiĢtir: “Birisi iflas
ettiğinde, alacakların malları bizzat aynıyla müflisin elinde mevcutsa, o mallar
alacaklılarınındır.”
Tahrîc ve Değerlendirme
Bu rivayet Ebû Hureyre ve Ġbn Ömer‟den Merfû, Hz. Ali (r.a.)‟den Mevkûf
olarak nakledilmiĢtir.423
ġuayb Arnavud, Ġbn Hibban‟nın Ebû Hureyre‟den naklettiği rivayetin isnadının
Buhari‟ye göre sahih olduğunu, Heysemî, Bezzâr‟ın Ġbn Ömer‟den naklettiği rivayetin
ricâlinin sahih olduğunu söylemiĢtir.424
422
Ġbn Hibbân, Sahih-i Ġbn Hibbân, VIII/255. 423
Tayâlisî, a.g.e., IV/243; Abdürrezzak b. Hemmâm, a.g.e., VIII/265; Ġbn Ca‟d, a.g.e., I/478; Ġbn Ebî
ġeybe, a.g.e., X/517; Ahmed b. Hanbel, Müsned, XVI/86; Abd b. Humeyd, a.g.e., I/420; Ġbn Hibbân,
Sahih-i Ġbn Hibbân, XI/415; Beyhakî, Es-Sünenü’l-Kebîr, VI/46. 424
Ġbn Hibbân, Sahih-i Ġbn Hibbân, XI/415; Heysemî, Mecmeu’z-Zevâid, IV/256.
97
Hz. Ali (r.a.)‟den Mevkûf olarak nakledilen rivayetin sadece Ġbn Ebî ġeybe
tarafından nakledilmesi ve Merfû rivayetin Ġbn Ebî ġeybe‟den önce de nakledilmesini
göz önünde bulundurarak bu rivayetin aslen Merfû olduğu kanaatindeyiz.
ثالثة قاض اجتهد فأخطأ في النار وقاض رأى ةأخبرنا عبد الرزاؽ عن معمر عن قتادة أف عليا قاؿ القضا113- الحق فقضى بغيره في النار وقاض اجتهد فأصاب في الجنة
Abdürrezzak b. Hemmâm Ma‟mer Katâde, Hz. Ali'den rivayetle Ģöyle
demiĢtir: Kadılar/Hâkimler üç sınıftır. İçtihad edip yanılan ve gerçeği bildiği halde
buna uygun karar vermeyen hâkimler cehennemdedir. Ama İçtihad eden ve bu
içtihadında doğruyu bulan hâkim ise cennettedir.
Tahrîc ve Değerlendirme
Bu rivayet Büreyde b. Hâris‟ten Merfû, Hz. Ali (r.a.)‟den Mevkûf
nakledilmiĢtir.425
Rivayet ilk defa Abdürrezzak b. Hemmâm, Ġbn Ca‟d ve Ġbn Ebî ġeybe tarafından
Mevkûf olarak nakledilmiĢtir. Bu musanniflerden sonra ise Büreyde b. Hâris‟ten Merfû
olarak nakledilmiĢtir. Hâkim en-Nîsâbûrî bu Merfû rivayetin Buhari ve Müslim‟in
Ģartlarına uyduğunu fakat tahrîc etmediklerini ve Müslim‟in Ģartlarına uygun bir Ģahidin
olduğunu söylemiĢtir.426
Ġbnû‟l-Mulakkın de sahih olduğunu söylemiĢtir.427
Ayrıca bu
rivayetler arasında ref problemi olduğunada değinilmemiĢtir. Dolayısıyla bu rivayet
aslen Merfû olmakla beraber bazı râvi tasarruflarından dolayı Mevkûf olarak
nakledildiği görüĢündeyiz.
: حدثنا أبو معاوية , قاؿ : حدثنا الشيباني ، عن جامع بن شداد ، عن األسود بن ىالؿ ، قاؿ 114-قاؿ علي : إف ىؤالء العرافين كهاف العجم ، فمن أتى كاىنا يؤمن بما يقوؿ ، فقد برئ مما أنزؿ اهلل على محمد
صلى اهلل عليو وسلم.
Ebû Muâviye ġeybânî Câmi b. ġeddâd Esved b. Hilâl, Hz. Ali
(r.a.)‟den rivayetle Ģöyle demiĢtir: “Bu kâhinler, acem kâhinleridir. Kim onların
425
Abdürrezzak b. Hemmâm, a.g.e., XI/328; Ġbn Ca‟d, a.g.e., I/155; Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., XI/594;
Bezzâr, a.g.e., II/145; Taberânî, Mu'cemu'l-Kebîr, II/20, 21, Mu'cemu'l-Evsat, VII/30, 39; Hâkim en-
Nisâbûrî, a.g.e., IV/90; Beyhakî, Es-Sünenü’l-Kebîr, X/117. 426
Hâkim en-Nisâbûrî, a.g.e., IV/90. 427
Ġbnû‟l-Mulakkın, Bedrü’l-Münir, IX/552.
98
söylediklerine inanırsa, Muhammed (s.a.s)’e indirilenden uzaklaşmış (inkâr etmiş)
olur.”
Tahrîc ve Değerlendirme
Bu rivayet Hz. Ali (r.a.) ve Ġbn Mesud‟dan Mevkûf, Ebû Hureyre‟den Merfû
olarak nakledilmiĢtir.428
Hâkim en-Nîsâbûrî, Ebû Hureyre‟den naklettiği rivayetin Buhari ve Müslim‟in
Ģartlarına göre sahih olduğunu, Heysemî de Taberânî‟nin Ġbn Mesud‟dan naklettiği
Mevkûf rivayetin ricâlinin sahih olduğunu, Bezzâr‟ın naklettiği rivayetin Ukbe b. Sinan
hariç ricalinin sahih olduğunu söylemiĢtir.429
Dârekutnî ibn Mesud‟dan nakledilen
Mevkûf rivayetin sahih olduğunu söylemiĢtir.430
Ġbn Hacer, Ġbn Mesud‟dan gelen
rivayetin ceyyid olduğunu ve akılla söylenemeyeceğini demiĢtir.431
Ġncelediğimiz rivayet Hz. Ali (r.a.) ve Ġbn Mesud‟dan Mevkûf olarak, Ebû
Hureyre‟den ise Merfû olarak nakledilmiĢtir. Ġbn Mesud‟un gelen Mevkûf rivayetin
sahih olduğu belirtilmiĢ olsa diğer rivayetler de herhangi bir ref probleminin
olduğundan bahsedilmemiĢtir. Dolayısıyla bu rivayet aslen Merfû olmakla beraber Hz.
Ali (r.a.) ve Ġbn Mesud‟dan Mevkûf olarak nakledilmiĢtir.
2. ASLI MEVKÛF OLUP MERFÛ OLARAK NAKLEDĠLENLER
Bu baĢlıkta aslen Hz. Ali‟ye ait Mevkûf rivayetlerin çeĢitli nedenlerden dolayı
ref edildiğini alt baĢlıklar halinde inceleyeceğiz.
2.1. Râvinin Teferrüdü
ا أت يحذ انتجث أتا ت األػشات حا أت جؼفش ت أت انذيك انغته حا أت انصهت انشي حا أخثش115-
ػثاد ت انؼاو حا جم ت صذ ػ ت ػش قال قال سعل هللا صهى هللا ػه عهى : أحثة حثثك ا يا
حثثك يا يا ػغى أ ك تغضك يا يا أتغض تغضك ا يا ػغى أ ك
428
Tayâlisî, a.g.e., I/300; Abdürrezzak b. Hemmâm, a.g.e., X/207, XI/210; Ġbn Ca‟d, a.g.e., I/77, 287-
288; Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., XII/66; Ġshak b. Râhuye, a.g.e., Ebû Ya‟lâ, a.g.e., IX/280; I/434; Hâkim en-
Nisâbûrî, a.g.e., I/8; Beyhakî, Es-Sünenü’l-Kebîr , VIII/135. 429
Hâkim en-Nisâbûrî, a.g.e.,, I/8; Heysemî, Mecmeu’z-Zevâid, V/202. 430
Dârekutnî, el-Ġlel, V/329. 431
Ġbn Hacer, Fethu’l-Bârî ġerhu Sahihi’l-Buhârî, Daru‟l-Ma‟rife, Beyrut, 1379, X/217.
99
Ebû Muhammed et-Tecîbî Ġbnu‟l-A‟rabî Ebû Ca‟fer b. Ebî ed- Dümeyk
Ebû‟s- Salti‟l- Herevî Abbâd b. el- Avvâm Cemil b. Yezd Ġbn Ömer, Hz.
Peygamber (s.a.s)‟den rivayetle Ģöyle demiĢtir: “ Dostunu sevmede seviyeli ol, gün
gelir düĢmanın olabilir. Kızdığın kiĢiye de kızgınlığında seviyeli ol, günün birinde
dostun olabilir.”
Tahrîc ve Değerlendirme
Bu rivayet, Hz. Ali (r.a.)‟den Merfû ve Mevkûf432
, Ebû Hureyre, Amr b. el-Âs
ve Ġbn Ömer‟den ise Merfû olarak nakledilmiĢtir.433
Dârekutnî bu rivayetin Hz. Ali (r.a.)‟den Merfû ve Mevkûf, Ebû Hureyre‟den
Merfû, Ġbn Sirîn ise mürsel olarak geldiğini nakletmiĢtir. Fakat rivayetin sahih Ģeklinin
Hz. Ali (r.a.)‟den Mevkûf olduğunu söylemiĢtir.434
Ġbn Receb el-Hanbelî, Hasan b. Dinâr Ġbn Sirîn Ebû Hureyre
Resûlullah (s.a.s) tarîkiyle gelen bu rivayette ihtilaf edildiğini, Hasan b. Ebû Cafer‟in
Eyüb Humeyd el-Himyerî Hz. Ali (r.a.) tarîkiyle Ebû Hureyre‟den gelen tarîke
muhalefet ettiğini söylemiĢtir.435
Tirmizî, Ebû Hureyre‟den Merfû olarak gelen rivayetin sadece bu tarîkle
bilindiğini, Ebû Hasan b. Ebû Cafer kanalıyla Merfû olarak gelen rivayetin zayıf
olduğunu, sahih Ģeklinin ise Hz. Ali (r.a.)‟den Mevkûf olduğunu söylemiĢtir.436
Taberânî, Ebû Hureyre‟den Merfû olarak gelen tariki, Ebû‟z-Zinad‟dan sadece
Abbâd‟ın naklettiğini ve Muhammed b. Mâhâ‟nın tefferrüd ettiğini, Ġbn Ömer‟den gelen
rivayetin de sadece Muhammed b. HiĢâm el- Müstemlî Abdüsselâm b. Salih el-
432
Taberî, Ebû Ca„fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmülî, Tehzîbü’l-Âsâr ve Tafsîlü’s-Sâbit an
Resûlillahi mine’l-Ahbâr, ( tah. Mahmud Muhammed ġâkir ) Matbaatü‟l- Medenî, Kahire, trz. I/283.
Kudâî, Ebû Abdullah Muhammed b. Sellâme b. Ca‟fer, Müsned, ( Humeydî b. Abdülcelil )
Müessesetü‟r-Risâle, Beyrut, 1406/1987, I/430-431. 433
Tirmizî, Kitâbu’l-Birr ve’s-Sıla, 60; Ebû Hureyre bu rivayeti naklederken merfû olduğu kanaatinde
olduğunu belirtmiĢtir. Taberânî, Mu’cemu’l-Evsât, III/ 357, V/214, 213, VI/201. 434
Dârekutnî, el-Ġlel, IV/33-34, VIII/110-111; Mevsîlî, Ebû Hafs Ömer b. Bedr b . Saîd el-Mevsîlî, el-
Vukûf ale’l-Mevkûf, (tah. Ümmü Abdillah bt. Mehrûs ve Ebû Abdillah Mahmud b. Muhammed) Dâru‟l-
Âsıme, Riyad, 1407, s. 58. 435
Ġbn Receb, Zeynüddîn Abdurrahman b. Ahmed b. Receb el-Hasen, ġerhu Ġleli’t-Tirmizî, Dâru‟l-Menâr,
Ürdün, 1407/1987, s. 46. 436
Tirmizî, Kitâbu’l-Birr ve’s-Sıla, 60.
100
Herevî Abbâd b. el-Avvâm Cemil b. Yezd Ġbn Ömer Resûlullah (s.a.s)
tarîkiyle bilindiğini ve Abbâd b. el-Avvâm‟ın teferrüd ettiğini söylemiĢtir. Taberânî,
Hz. Ali (r.a.)‟den gelen Merfû rivayet için de Muhammed b. HiĢâm el-Müstemlî
Süreyc b. Yunus Ebû Halid el-Ahmer Mücâlid eĢ-ġa‟bî el-Hâris Hz. Ali
(r.a.) Resûlullah (s.a.s) tarîkiyle bilindiğini, Süreyc b. Yunus‟un da teferrüd ettiğini
söylemiĢtir.437
Yukarıdaki incelediğimiz rivayet bazı hadis kaynaklarında Merfû Ģekilde
gelmiĢtir. Fakat bazı râviler Merfû olarak gelen rivayette teferrüd etmiĢlerdir. Kimi
hadis münekkitleri de bu rivayetin Merfû Ģeklinin yanlıĢ olduğunu söyleyerek
doğrusunun Hz. Ali (r.a.)‟den Mevkûf olduğunu söylemiĢlerdir. Bu bilgi ve
değerlendirmeler sonucunda incelediğimiz rivayetin Hz. Ali (r.a.)‟den Mevkûf olduğu
anlaĢılmaktadır.
أسطأج ػ أت إعحاق ػ انحاسث ػ احذ ت غاث قال أا حاد ت عهح ػ انحجاد تحذحا ػثذ ان116-
ػه أ انث صهى هللا ػه عهى قال صو حالحح أاو ي كم شش زة تحش انصذس
Abdülvâhid b. Gıyâs Hammâd b. Seleme Haccâc b. Ertâde Ebû Ġshak
Hâris Hz. Ali (r.a.), Hz. Peygamber (s.a.s)‟den rivayetle Ģöyle demiĢtir: “ Her
ayda üç gün oruç tutmak gönüldeki kini giderir.”
Tahrîc ve Değerlendirme
Bu rivayeti Bezzâr Hz. Ali (r.a.)‟den Merfû, Taberânî ise Hz. Ali (r.a.)‟den
Merfû ve Abdullah b. Mes‟ud‟tan da Mevkûf olarak nakletmiĢtir.438
Ġbn Ebî Hâtim, Haccâc b. Ertât Ebû Ġshak Hâris Hz. Ali (r.a.) Hz.
Peygamber (s.a.s) tarîkini babasına sorduğunda bu isnadta hata bulunduğunu ve
doğrusunun Mevkûf olduğunu söylemiĢtir.439
Ġbn Hacer Abdurrahman b. Amr b. Cebele
Abdullah b. Mâlik el-Kaysî Yezid b. Adî tarîkiyle Merfû olarak gelen
rivayette de ref hatasının Abdurrahman b. Mâlik el-Kaysî‟den kaynaklandığını
belirtmiĢtir.440
Taberânî Hz. Ali (r.a.)‟den Merfû olarak gelen rivayeti, Musa b.
437
Taberânî, Mu’cemu’l- Evsât, III/357, V/213, 214, 438
Bezzâr, a.g.e., III/88, Taberânî, Mu’cemu’l-Kebîr, IX/201, Mu’cemu’l-Evsât, IX/76. 439
Ġbn Ebî Hâtim, Ġlelü’l-Hadis, III/81-82. 440
Ġbn Hacer, Lisânu’l-Mizân, Müessesetü‟l-A‟lemî, Beyrut, 1406/1986, VI/291.
101
Ukbe‟den sadece Muhammed b. Cafer‟in rivayet ettiğini ve Ġsa b. Minâ‟nın bu rivayetle
teferrüd ettiğini söylemiĢtir.441
Bu bildiler doğrultusunda bu rivayet râviden
kaynaklanan hatadan dolayı Merfû olarak nakledilmiĢ olup, aslen Mevkûftur.
شي قال حذحا ت نؼح ػ ػاػ ت ػثاط ػثذ حذحا أحذ ت سشذ قال حذحا يحذ ت عفا انحض117-
هللا ت ثشج انحاسث ت ضذ ػ ػثذ هللا ت سص ػ ػه ت أت طانة قال قال سعل هللا : ك ف آخش
انضيا فتح حصم اناط فا كا حصم انزة انفضح ي انؼذ
Ahmed b. ReĢîd Muhammed b. Süfyân el-Hadramî Ġbn Lehîa AyyâĢ b.
Abbas, Abdullah b. Hubeyra ve Hâris b. Yezîd Abdullah b. Rezîn Ali b. Ebî
Talib, Hz. Peygamber (s.a.s)‟den rivayetle Ģöyle demiĢtir: “Ahir zamanda
fitneler/imtihanlar meydana gelecek altın ve gümüĢün diğer madenlerden ayrıldığı
gibi insanlar birbirinden ayrılacak.”
Tahrîc ve Değerlendirme
Bu rivayeti Taberânî Hz. Ali (r.a.)‟den Merfû, Hâkim en-Nîsâbûrî ise Ahmed b.
Muhammed b. Seleme Osman b. Saîd ed-Dârimî Said b. Meryem Nâfî b.
Yezîd ĠyâĢ b. Abbas Hâris b. Yezid Abdullah b. Züreyr Hz. Ali (r.a.)
tarîkiyle Mevkûf olarak nakletmiĢtir.442
Taberânî, Hz. Ali (r.a.)‟den gelen bu rivayetin sadece Ġbn Lehî‟a tarîkiyle
geldiğini ve onun teferrüd ettiğini söylemiĢtir. Hâkim en-Nîsâbûrî de rivayetin sahih
olduğunu ve Buhârî ve Müslim‟in tahrîc etmediğini söylemiĢtir. 443
Ġncelediğimiz bu rivayet sadece Taberânî‟nin eserinde de Merfû olarak
nakledilmiĢ olup isnadında teferrüd bulunmaktadır. Hâkim en-Nîsâbûrî ise rivayeti
Mevkûf ve sahih olarak tahrîc etmiĢtir. Bu bilgiler doğrultusunda bu rivayetin Mevkûf
olduğu kanaatindeyiz.444
441
Taberânî, Mu’cemu’l-Evsât, IX/76. 442
Taberânî, Mu’cemu’l-Evsât, I/96, IV/176; Hâkim en-Nisâbûrî, a.g.e.,, IV/552. 443
Taberânî, Mu’cemu’l-Evsât, I/96, IV/176; Hâkim en-Nisâbûrî, a.g.e.,, IV/552. 444
Ref olgusunu güçlü kılan durumlar için bkz. Yusuf Suiçmez, a.g.e., s. 233.
102
حدثنا جبروف بن عيسى المغربي بمصر حدثنا يحيى بن سليماف الجعفي حدثنا عباد بن عبد الصمد أبو 118-
معمر عن أنس بن مالك عن النبي صلى اهلل عليو و سلم قاؿ : إذا طلبت حاجة فأحببت أف تنجح فقل ال إلو إال
لو العلي العظيم ال إلو إال اهلل وحده ال شريك لو الحكيم الكريم بسم اهلل الذي ال إلو إال ىو اهلل وحده ال شريك
الحي الحليم سبحاف اهلل رب العرش العظيم الحمد هلل رب العالمين كأنهم يـو يروف ما يوعدوف لم يلبثوا إال ساعة
يلبثوا إال عشية أو ضحاىا اللهم إني أسالك نهار بالغ فهل يهلك إال القـو الفاسقوف كأنهم يـو يرونها لم من
موجبات رحمتك وعزائم مغفرتك والغنيمة من كل بر والسالمة من كل ذنب اللهم ال تدع لي ذنبا إال غفرتو وال ىما
إال فرجتو وال دينا إال قضيتو وال حاجة من حوائج الدنيا واآلخرة إال قضيتها برحمتك يا أرحم الراحمين
Cebrun b. Ġsa Yahya b. Süleyman Abbâd b. Abdissamed Ebû Ma‟mer
Enes b. Mâlik, Hz. Peygamber (s.a.s)‟den rivayetle Ģöyle demiĢtir: “Bir istekte
bulunacağında, bir Ģeyi baĢarmayı istediğinde bu arzunun yerine gelmesi için Ģöyle
dua et: Lâ ilahe illahu vahdehu lâ Ģerîke lehü‟l-alliyyü‟l-azîm ……”
Tahrîc ve Değerlendirme
Ġbn Ebî ġeybe bu rivayeti Kitabu‟t-Dua‟da “ihtiyaç zamanında ne söylenir
babı”nda Hz. Ali (r.a.)‟den Mevkûf olarak nakletmiĢtir.445
Taberânî de Enes b.
Mâlik‟ten Merfû olarak nakletmiĢtir.446
Taberânî, Cebrûn b. Ġsa Yahya b. Süleyman el- Ca‟fî Abbâd b.
Abdüssamed Ebû Ma‟mer Enes b. Mâlik Resûlullah (s.a.s) isnadıyla gelen bu
rivayetin, Enes b. Mâlik‟ten sadece bu tarîkle bilindiğini ve Yayha b. Süleyman‟ın
teferrüd ettiğini söylemiĢtir. Suyûtî de Ebû Ma‟mer‟in çok zayıf olduğunu, Ġbn Hacer
ise bu rivayetin ġakik b. Ġbrahim Ebû HâĢim Enes tarîkiyle de geldiğini, Ebû
HâĢim ( Kesîr b. Abdillah)‟ in Ebû Ma‟mer gibi çok zayıf olduğunu söylemiĢtir.447
445
Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., XV/162. 446
Taberânî, Mu’cemu’l-Evsât, III/358, Mu’cemu’s-Sağîr, el-Mektebetü‟l-Ġslâmî, Beyrut, 1405/1985,
I/213. 447
Suyûti, Ebû‟l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed, el- Leâli’l-Masnûa fî
Ehâdîsi’l-Mevdûa, ( Ebû Abdurrahman Salah b. Muhammed ) Dâru‟l-Kütübi‟l-Ġlmiyye, Beyrut,
1417/1996, II/39.
103
Ġnceledimiz bu rivayetin Merfû tarîki zayıf görülmüĢ, Mevkûf rivayetin sıhhati
konusunda ise herhengi bir bilgi nakledilmemiĢtir. Bundan dolayı rivayetin aslen
Mevkûf olduğu görüĢündeyiz.
حدثنا محمد بن عبد األعلى الصنعاني أنبأنا مرواف بن معاوية الفزاري عن عطاء بن عجالف عن عكرمة بن 119-ريرة قاؿ : قاؿ رسوؿ اهلل صلى اهلل عليو و سلم كل طالؽ جائز إال طالؽ المعتوه خالد المخزومي عن أبي ى
المغلوب على عقلو
Muhammed b. Abdürrezak b. Hemmâm el-A‟lâ Mervân b. Muâviye Atâ
b. Aclân Ġkrime b. Hâlid Ebû Hureyre, Resûlullah (s.a.s)‟den rivayetle Ģöyle
demiĢtir: “Bunağın boĢaması dıĢındaki her boĢama geçerlidir.”
Tahrîc ve Değerlendirme
Bu rivayeti Tirmizî, Ebû Hureyre‟den Merfû, Abdürrezzak b. Hemmâm, Ġbn
Ca‟d, Ġbn Ebî ġeybe ve Beyhakî, Hz. Ali (r.a.)‟den Mevkûf, Buharî ise muallak olarak
nakletmiĢtir.448
Ebû Hureyre‟den Merfû olarak gelen rivayetin sadece Atâ b. Aclân‟dan
nakledildiği ve zayıf olduğu söylenmiĢtir.449
Mübârekfûrî, Hz. Ali (r.a.)‟den Mevkûf
olarak gelen rivayetin sahih olduğunu, Beyhakî de Mevkûf rivayetin sahih, Merfû
rivayetin ise sahih olmadığını söylemiĢtir.450
Ġncelediğimiz bu rivayet Merfû olarak sadece Ebû Hureyre‟den nakledilmiĢtir.
Hz. Ali (r.a.)‟den Mevkûf olarak gelen rivayet ise sahih kabul edilmiĢtir. Bu bilgiler
doğrultusunda biz de bu rivayetin Hz. Ali (r.a.)‟den Mevkûf olduğu görüĢündeyiz.
Ayrıca انغهب ػهى ػقه ifadesinin rivayeti nakleden râvilerden birisinin ziyadesi olduğu
anlaĢılmaktadır.
حدثنا محمد بن يحيى القطعي البصري حدثنا مسلم بن إبراىيم حدثنا ىالؿ بن عبد اهلل مولى ربيعة بن 120-عن علي قاؿ : قاؿ رسوؿ اهلل صلى اهلل عليو و عمرو بن مسلم الباىلي حدثنا أبو إسحق الهمداني عن الحارث
448
Abdürrezzak b. Hemmâm, a.g.e., VI/409; Ġbn Ca‟d, a.g.e., Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., IX/547; Tirmizî,
Kitâbu’t-Talâk, 15; Buhârî, Kitâbu’t-Talâk, 11; Beyhakî, Es-Sünenü’l-Kebîr, VII/359, Sünenü’s-Suğrâ,
VI/354. 449
Tirmizî, Kitâbu’t-Talâk, 15; Umdetül Kari; Mizzî, Tehzîbu’l-Kemâl, XX/98. 450
Mübârekfûrî, Ebu‟l-Alâ Muhammed Abdurrahman b. Abdirrahman, Tuhfetü’l- Ahvaz bi ġerhi Câmii’t-
Tirmizî, Dâru‟l-Fikr, b.y.y., trz., III/370; Beyhakî, Sünenü’s-Suğrâ, VI/354.
104
سلم من ملك زادا وراحلة تبلغو إلى بيت اهلل ولم يحج فال عليو أف يموت يهوديا أو نصرانيا وذلك أف اهلل يقوؿ في كتابو } وهلل على الناس حج البيت من استطاع إليو سبيال {
Muhammed b. Yahya Müslim b. Ġbrahim Hilal b. Abdillah Ebû Ġshak
el-Hemedânî Hâris Hz. Ali (r.a.), Resûlullah (s.a.s)‟den rivayetle Ģöyle demiĢtir:
“Kim beytullaha ulaĢabilecek kadar azık ve binite sahib olup da orayı hac etmeden
ölürse, Yahudi olarak mı ölür, yoksa Hıristiyan olarak mı ölür ? ( Allah bilir)gibi
ölmüĢ olur.” Bundan dolayı da “Allah kitabında oraya güçü yetenlerin haccetmesi
gerekir.” demiĢtir.
Tahrîc ve Değerlendirme
Bu rivayet Hz. Ali (r.a.)‟den Merfû olarak nakledilmiĢtir.451
Tirmizî, bu rivayetin
ğarib olduğunu ve sadece bu tarîkle bilindiğini, Hilal b. Abdillah‟ın meçhul olduğunu,
Hâris‟in ise hadis uydurduğunu söylemiĢtir.452
Bezzâr ve Ukaylî, Hz. Ali (r.a.)‟den Merfû gelen bu rivayetin sadece bu tarîkle
bilindiğini söylemiĢtir. Ayrıca Ukaylî bu rivayetin Hz. Ali (r.a.)‟den Mevkûf Ģeklinin
sahih olduğunu belirtip isnaddaki kimi râvilerin cerh edildiğini de söylemiĢtir.
Yukarıdaki rivayet hemen hemen aynı metinle Ebû Hureyre‟den de nakledilmiĢ, fakat
bu rivayetin de sahih Ģeklinin Mevkûf olduğu söylenmiĢtir.453
بن اليماف المخزومي المؤدب قاؿ نا عبد الرحمن بن عبد الملك بن شيبة الحزامي حدثنا جعفر بن الفضل121-قاؿ نا بن أبي فديك قاؿ نا موسى بن يعقوب الزمعي عن عبد الرحمن بن إسحاؽ أف أبا حاـز أخبره أف نافعا مولى
ولو لواء يـو القيامة بن عمر أخبره أنو سمع بن عمر يقوؿ قاؿ رسوؿ اهلل صلى اهلل عليو و سلم ما من غادر إال يعرؼ بو
Cafer b. Fadl b. Yemân Abdurrahman b. Abdilmelik Ġbn Ebî Füdeyk
Musa b. Yakub Abdurrahman b. Ġshak Hâzim Na‟fî Ġbn Ömer, Resûlullah
(s.a.s)‟den rivayetle Ģöyle demiĢtir: “Her hain için kıyamet günü kendilerini
tanınacağı mulaka bir bayrağı olur.”
451
Tirmizî, Kitâbu’l-Hac, 3; Bezzâr, a.g.e., III/87; Beyhakî, ġuabu’l-Ġman, IV/89. 452
Tirmizî, Kitâbu’l-Hac, 3; Zeylâî, a.g.e., IV/410. 453
Ġbn Hacer, ed-Dirâye fî Tahrici Ehâdisi’l-Hidâye, II/292; Ġbnû‟l-Mulakkın, el-Bedrü’l-Münir, VI/43;
Ġbn Hacer, Telhisu’l-Habir fî Tahrici Ehâdisi’r-Râfii’l-Kebîr, Dâru‟l-Kütübi‟l-Ġlmiyye, Beyrut,
1419/1989, II/487-488. Ġbn Arrâk, Ebû‟l-Hasen Nûruddîn (Sa„düddîn) Alî b. Muhammed, Tenzîhu’Ģ-
ġerîati’l-Merfûa an Ehâdîsi’Ģ-ġerîati’l-Mevdûa, Dâru‟l-Kütübi‟l-Ġlmiyye, Beyrut, 1419/1989, II/167.
105
Tahrîc ve Değerlendirme
Taberânî bu rivayeti ibn Ömer‟den Merfû olarak nakletmiĢ ve Abdurrahman‟nın
teferrüd ettiğini söylemiĢtir. Ġbn Ebî Hâtim de Hz. Ali (r.a.)‟den Merfû olarak nakletmiĢ,
babası Ebû Hâtim de bu rivayeti kim ref ederse onun hata ettiğini, doğrusunun Ġsrâil
Ebû Ġshak Ümâre Hz. Ali (r.a.) tarîkiyle Mevkûf olduğunu söylemiĢtir.454
Yaptığımız araĢtırmalar sonucunda bu rivayetin Hz. Ali (r.a.) ve Ġbn Ömer‟den
Merfû olarak geldiğini göstermiĢ, fakat Ebû Hâtim buna karĢı çıkarak rivayetin Mevkûf
olduğunu söylemiĢtir. Dolayısıyla bu rivayetin Taberânî‟nin dıĢındaki diğer eserlerde
geçmemesi ve bir hadis münekkiti tarafından aslının Mevkûf olduğunun
belirtilmesinden hareketle biz de bu rivayetin aslen Hz. Ali (r.a.)‟den Mevkûf olduğu
görüĢündeyiz
2.2. Râvinin Vehmi ve Hatası
حدثنا أحمد بن صالح حدثنا يحيى بن محمد المدينى حدثنا عبد اهلل بن خالد بن سعيد بن أبى مريم عن 122- بن أبى أبيو عن سعيد بن عبد الرحمن بن يزيد بن رقيش أنو سمع شيوخا من بنى عمرو بن عوؼ ومن خالو عبد اهلل
ال يتم بعد احتالـ وال » -صلى اهلل عليو وسلم-أحمد قاؿ قاؿ على بن أبى طالب حفظت عن رسوؿ اهلل «.صمات يـو إلى الليل
Ahmed b. Salih Yahya b. Muhammed el-Medenî Abdullah b. Hâlid b.
Saîd Hâlid b. Saîd Saîd b. Abdirrahman b. Yezîd Amr b. Avf Abdullah b.
Ebî Ahmed Hz. Ali (r.a.), Hz. Peygamber (s.a.s)‟den rivayetle Ģöyle demiĢtir:
“Büluğdan sonra yetimlik ve bir gün boyunca sesizlik de yoktur.”
Tahrîc ve Değerlendirme
Bu rivayeti Ebû Davud ve Beyhakî Hz. Ali (r.a.)‟den Merfû olarak
nakletmiĢlerdir.455
Nesâî, Ebû Davud‟un isnadında yer alan râvi Ahmed b. Salih‟i hüccet olarak
nitelememiĢ, Ukaylî‟de onun hadisinde münker olduğunu söylemiĢtir. Ġbnu‟l-Kattân,
Ebû Davud‟un rivayetini Abdullah b. Halid ve babasının meçhul olmasından dolayı
454
Taberânî, Mu'cemu'l-Evsat, III/354, Mu’cemu’s-Sağîr, I/208; Ġbn Ebî Hâtim, el-Ġlelü’l-Hadîs, III/373. 455
Ebû Davud, Kitâbu’l-Vesâyâ, 9; Beyhakî, Es-Sünenü’l-Kebîr, VI/57.
106
zayıf kabul etmiĢtir. Abdurrahman b. Abdullah el-ĠĢbilî, rivayetin Hz. Ali (r.a.)‟den
Mevkûf Ģeklinin mahfuz olduğunu söylemiĢtir.456
Ġbnu‟l-Kattân Hz. Ali (r.a.)‟den
Mevkûf olarak gelen rivayetin mahfuz olduğunu söylemiĢtir.457
Dârekutnî de rivayetin
Mevkûf Ģeklinin mahfuz olduğunu söylemiĢtir.458
Bu durumda Ahmed b. Salih‟ten
gelen rivayet Ģâz olmaktadır. ġâz rivayet ise terkedilir ve mahfuz olan kabul edilir.
Yukarıdaki rivayetin metninde geçen “bir gün boyunca sessizlik yoktur”‟dan
kasıt cahiliyedeki i‟tikaf ibadetinde konuĢulmadığı için bu davranıĢa atıfta bulunarak
bunda bir hayrın olmadığı ifade edilmek istenmiĢtir.459
Ġncelediğimiz bu rivayet Merfû olarak nakledilmiĢ olup rivayetin isnadındaki
bazı râvilerin meçhul olması ve münker rivayetlerinin bulunması ayrıca hadis
münekkitlerinin bu rivayetin Mevkûf Ģeklinn mahfuz olduğunu söylemelerini de dikkate
alarak, yukarıda Merfû olarak nakledilen rivayetin aslen Mevkûf olduğu kanaatindeyiz.
ؿ أخبرني عطاء بن السائب حدثنا إسحاؽ بن إبراىيم قاؿ أنا عبد الرزاؽ قاؿ أنا معمر قاؿ أنا بن جريج قا123- )وآتوىم من ماؿ اهلل الذي آتاكم(أف عبد اهلل بن حبيب أخبره عن علي عن النبي صلى اهلل عليو و سلم أنو قاؿ
ربع الكتابة :قاؿ
Ġshâk b. Ġbrahim Abdürrezzak Ma‟mer Ġbn Cüreyc Atâ b. es-Sâib
Abdulah b. Habib Hz. Ali (r.a.), Resûlullah (s.a.s)‟den rivayetle Ģöyle demiĢtir:
Allah’ın size verdiklerinden onlara verin ayetindeki miktarın “dörtte bir olduğunu
söylemiĢtir.”
Tahrîc ve Değerlendirme
Bu rivayeti Abdürrezzak b. Hemmâm, Taberânî ve Beyhakî, Hz. Ali (r.a.)‟den
Merfû olarak nakletmiĢlerdir.460
456
Ġbnû‟l-Mulakkın, el-Bedrü’l-Münir, VII/320, 321. 457
Ġbnu‟l-Kattân, Ebû‟l-Hasen Alî b. Muhammed b. Abdilmelik, el- Beyânu’l-Vehmi ve’l-Ġhâmi fî
Kitâbi’l-Ahkâm, ( Tah. Hüseyin Sâîd ) Dâru Taybe, Riyad, 1418/1997, III/536. 458
Dârekutnî, el-Ġlel, IV/141. 459
Azîmâbâdî, Ebû‟t-Tayyib Muhammed ġemsü‟l-Hak b. Emîr Alî ed-Diyânüvî el-Azîmâbâdî, Avnu’l-
Ma’bûd ġerhu Süneni Ebî Dâvûd, Dâru‟l-Kütübi‟l-Ġlmiyye, Beyrut, 1415/1995, VIII/54. 460
Abdürrezzak b. Hemmâm, a.g.e., VIII/375; Taberânî, Mu’cemu’l-Evsât, III/29; Beyhakî, Es-Sünenü’l-
Kebîr, X/329.
107
Ġbn Cüreyc kendisine bu rivayeti Atâ b. Sâib dıĢında baĢka birinin de rivayet
ettiğini, fakat Hz. Peygamber (s.a.s)‟i zikretmediğini söylemiĢtir.461
Ġbn Abdilberr bu
rivayetin hem Merfû hemde Mevkûf olarak geldiğini, rivayeti Merfû olarak nakleden
Atâ b. Sâib‟in daha sonradan hâfızasının değiĢtiğini ve rivayetin doğrusunun Hz. Ali
(r.a.)‟den Mevkûf olduğunu söylemiĢtir.462
Beyhakî, Ġbnu‟l-Kattân ve Ġbnu‟l Mülakkin
de rivayetin doğrusunun Hz. Ali (r.a.)‟den Mevkûf olduğunu söylemiĢlerdir.463
Dolayısıyla rivayetin Merfû değil Mevkûf olduğu anlaĢılmaktadır.
رواف، حدثنا نا أبو عمر محمد بن الحسين بن محمد لفظا، حدثنا أبو القاسم سليماف بن أحمد، حدثنا م 124-أبي، حدثنا شريك، عن األعمش، عن أبي سفياف، عن جابر بن عبد اهلل محمد بن عثماف بن أبي شيبة، حدثنا
ـ أحدكم يصلي من اللي ذا ل فػليستك فإف أحدكم إ األنصاري، قاؿ: قاؿ رسوؿ اهلل صلى اللو عليو وسلم: " إذا قا قػرأ في صالة وضع ملك فاه على فيو، فال يخرج من فيو شيء إال دخل فم الملك "
Ebû Ömer Muhammed b. Hüseyin b. Muhammed Ebû‟l-Kâsım Süleyman b.
Ahmed Mervân Muhammed b. Osman b. Ebî ġeybe Osman b. Muhammed
ġerîk A‟meĢ Ebû Süfyân Câbir b. Abdillah, Resûlullah (s.a.s)‟den rivayetle
Ģöyle demiĢtir: “Sizden biriniz gece kalktığı zaman diĢlerini misvaklasın, çünkü
namazda kıraattayken melek ağzını ağzınıza koyar. Ağızdan çıkan herĢey de onun
ağzına girer.”
Tahrîc ve Değerlendirme
Bu rivayeti Ġbn Ebî ġeybe Hz. Ali (r.a.)‟den Mevkûf, Beyhakî de Câbir b.
Abdillah‟tan Merfû olarak nakletmiĢtir.464
Ġbn Ebî Hâtim, Câbir b. Abdillah‟tan Merfû olarak gelen rivayette vehm
olduğunu, bununda Osman veya ġerîk‟ten kaynaklandığını söylemiĢ ve rivayetin
doğrusunun A‟meĢ Saîd b. Ubeyde Ebû Abdurrahman Hz. Ali (r.a.) tarîkiyle
Mevkûf olduğunu belirtmiĢtir.465
461
Abdürrezzak b. Hemmâm, a.g.e., VIII/375. 462
Ġbn Abdilberr, el-Ġstizkâr, VII/384. 463
Beyhakî, Es-Sünenü’l-Kebîr, X/329; Ġbnû‟l-Mulakkın, el-Bedrü’l-Münir, IX/749; Ġbnu‟l-Kattân, a.g.e.,
IV/158. 464
Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., II/219; Beyhakî, ġuabu’l-Ġman, III/449 465
Ġbn Ebî Hâtim, Ġlelü’l-Hadis, I/33.
108
Ġncelediğimiz bu rivayeti Ġbn Ebî ġeybe Mevkûf olarak kayıdetmesine rağmen
Beyhakî Merfû olarak tahrîc etmiĢtir. Ġbn Ebî Hâtim, Câbir b. Abdillah‟tan Merfû olarak
gelen rivayette vehm olduğunu söylemiĢtir. Dolayısıyla rivayet, râvilerden birinin hatası
sonucunda Merfû olarak nakledilmiĢtir.
ثنا عبد الجبار بن حدثنا أحمد بن كامل القاضي ثنا جعفر بن أبي عثماف الطيالسي ثنا يحيى بن أيوب 125-نعمت الدار الدنيا لمن طارؽ عن أبيو رضي اهلل عنو قاؿ قاؿ رسوؿ اهلل صلى اهلل عليو وسلمlوىب أنبأ سعد بن
تزود منها آلخرتو حتى يرضى ربو عز وجل وبئست الدار لمن صدتو عن آخرتو وقصرت بو عن رضاء ربو وإذا قاؿ أعصانا لربوالعبد قبح اهلل الدنيا قالت الدنيا قبح اهلل
Ahmed b. Kâmil Ca‟fer b. Ebî Osman Yahya b. Eyüb Abdülcebbar
Sa‟d b. Tarîk Tarîk b. el-EĢyem, Resûlullah (s.a.s)‟den rivayetle Ģöyle demiĢtir:
“Rabbinin rızasını kazanmak için ahiretine hazırlık yapan için dünya evi ne kadar
güzeldir. Dünya ahireti (kazanmaktan) engelleyen ve rabbinin rızasını
kazanamayana ne kadar kötüdür. Kul, Allah Dünya‟nın belasını versin dediğinde,
Dünya, Allah kendisine karĢı iĢlenen kötülüklerin belasını versin der.”
Tahrîc ve Değerlendirme
Hâkim en-Nîsâbûrî, bu rivayeti Târık b. EĢyem‟den Merfû olarak tahrîc etmiĢ ve
Sahih olduğunu söylemiĢtir. Zehebî ise bu rivayetin münker olduğunu ve
Abdülcebbâr‟ın meçhul olduğunu söylemiĢtir.466
Ġbnu‟l-Cevzî ise bu rivayetin, Hz. Ali (r.a.)‟nin sözü olarak da nakledildiğini ve
râvilerden Abdülcebbar‟ın meçhul olduğunu ayrıca rivayetin mahfuz da olmadığını
söylemiĢtir.467
2.3. Kasten Ref
أنا ابو منصور القزاز قاؿ أنا أبو بكر أحمد بن علي الحافظ قاؿ اخبرنا أبو طالب محمد بن محمد بن 126-نا ( محمد بن سعيد بن محمد البورقي قاؿ حدثنا أحمد بن غيالف قاؿ نا محمد بن عبد اهلل الشافعي ) قاؿ
محمد بن مقاتل قاؿ نا محمد بن مردويو قاؿ نا ابو اسماعيل حفص بن عمر قاؿ حدثني عبيد اهلل قاؿ حدثني محمد بن علي عن ابيو عن عمو محمد بن الحنفية قاؿ حدثني علي بن أبي طالب أنو سمع رسوؿ اهلل ) ص ( 466
Hâkim en-Nisâbûrî, a.g.e., IV/312-313. 467
Ġbnu‟l-Cevzî, el-Ġlelü’l-Mütenâhiye, II/798; Mevsîlî, a.g.e., s. 69.
109
ض للفقراء في أمواؿ األغنياء قدر ما يسعهم فإف منعوىم حتى يجوعوا ويعروا ويجهدوا حاسبهم اهلل يقوؿ إف اهلل فر حسابا شديدا وعذبهم عذابا نكرا
Ebû Mansur el-Kazâz Ebû Bekr b. Ahmed Ebû Talib Muhammed b.
Muhammed b. Ğaylan Muhammed b. Abdullah eĢ-ġâfî Muhammed b. Saîd
Ahmed b. Muhammed b. Mukâtil Muhammed b. Mürdeveyh Ebû Ġsmail Hafs b.
Ömer Ubeydullah Muhammed b. Ali Ali b. Hüseyin Muhammmed b. el-
Hanefî Hz. Ali (r.a.), Resûlullah (s.a.s)‟den rivayetle Ģöyle demiĢtir: “Allah
zenginlerin malından zenginlerin verebileceği kadar bir hak tayin etmiĢtir. Kim bu
hakka engel olur, fakirlerin yokluk çekmelerine sebep olur ise onların hesabı zor
olur ve onlar Ģiddetli bir azaba uğrarlar.”
Tahrîc ve Değerlendirme
Bu rivayet Hz. Ali (r.a.)‟den Merfû olarak nakledilmiĢtir.468
Seneddeki
râvilerden Muhammed b. Saîd b. Muhammed el-Bûrakî‟nin hadis uydurduğu
söylenmiĢtir.469
Ġbnu‟l Cevzî de Bu hadisin Resûlullah (s.a.s)‟a aidiyetinin sahih
olamayacağını, ancak Hz. Ali (r.a.)‟nin sözü olabileceğini ve râvilerden el-Bûrakî‟nin
hadis uydurduğunu söylemiĢtir.470
Dolayısıyla buradaki ref probleminin, hadis uydurduğu münekkitlerce beyan
edilen Muhammed b. Saîd el-Bûrakî‟nin, rivayeti kasten ref etmesi sonucu ortaya çıktığı
kanaatindeyiz. Bu rivayete böyle bir baĢlık koymamızın sebebi de burda
anlaĢılmaktadır.
2.4. Mevkûf Rivayetin Mahfuz Olması
انبأنا أبن ناصر قاؿ اخبرنا أبوغالب الباقالني قاؿ انا أبوبكر البرقاني قاؿ نا الدارقطني قاؿ روى مؤمل عن 127-عليو و اسرائيل بن يونس عن ابي اسحاؽ السبيعي عن عبد اهلل بن مرة عن الحارث عن علي عن النبي صلى اهلل
468
Hatib el-Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Alî b. Sâbit el-Bağdâdî, Târihu Bağdat, Dâru‟l-Kütübi‟l-
Ġlmiyye, Beyrut, III/245. 469
Zehebî, el-Muğnî, II/586; Ġbn Hacer, Lisânu’l-Mizân, V/178. 470
Ġbnu‟l-Cevzî, Abdurrahman b. Ali, el-Ġlelü’l-Mütenâhiye fi’l-Ehâdîsi’l-Vâhiye, Dâru‟l-Kütübi‟l-
Ġlmiyye, Beyrut, 1403/1983, II/492; Mevsîlî, a.g.e., s. 112; Zehebî de Muhammed b. Saîd el-Bûrakî‟nin
hadis uydurduğunu söylemiĢtir. Bkz. Zehebî, Mizânu’l-Ġ’tidâl, III/566.
110
سلم قاؿ ال تقض رمضاف في عشر ذي الحجة وال تعمدف صـو يـو الجمعة وال تحتجم وانت صائم وال تدخل الحماـ وانت صائم
Ġbn Nâsır Ebû Ğâlib el-Bâkilânî Dârekutnî Mü‟mel Ġsrâil b. Yunus
Ebû Ġshak Abdullah b. Mürre Hâris Hz. Ali (r.a.), Resûlullah (s.a.s)‟den
rivayetle Ģöyle demiĢtir: “Ramazan orucunu zi‟l-hicce‟nin ilk on gününde kazâ
etme. Sadece Cuma gününde oruç tutma. Oruçlu iken de hacamat yaptırma ve
hamama da girme.”
Tahrîc ve Değerlendirme
Dârekutnî bu rivayeti Ġsrâil b. Yunus Ebû Ġshak Abdullah b. Mürre Hz.
Ali (r.a.) Resûlullah (s.a.s) tarîkiyle Merfû, ġu‟be Ebû Ġshak Abdullah b.
Mürre Hâris Hz. Ali (r.a.) tarîkiyle de Mevkûf geldiğini ve Mevkûfun daha sahih
olduğunu söylemiĢtir.471
Ġbnu‟l-Cevzî de Muhammed b. Kesir Ecleh Ebû Ġshak
Hâris Hz. Ali (r.a.) Resûlullah (s.a.s) tarîkiyle Merfû, Sevrî Ebû Ġshak
Ġbn Mürre Hâris Hz. Ali (r.a.) tarîkiyle de Mevkûf geldiğini söylemiĢtir.472
Beyhakî de bu rivayeti Hz. Ali (r.a.)‟den Mevkûf olarak nakletmiĢtir.473
Dârekutnî ve Ġbn Cevzî incelediğimiz rivayetin hem Merfû hem de Mevkûf
geldiğini, fakat Dârekutnî bu rivayetin Mevkûf Ģeklinin daha sahih olduğunu
söylemiĢtir. Beyhakî‟nin bu rivayeti Mevkûf olarak nakletmesi ve diğer hadis
kitaplarında bu rivayetin Merfû olarak nakledilmemesini göz önünde bulundurarak bu
rivayetin aslen Mevkûf olduğu görüĢündeyiz.
حدثنا سويد بن سعيد حدثنا حبيب بن حبيب أخو حمزة الزيات عن أبي إسحاؽ عن الحارث : عن علي 128-م والزكاة سهم والحج عن النبي صلى اهلل عليو و سلم قاؿ : اإلسالـ ثمانية أسهم : االسالـ سهم والصالة سه
سهم والجهاد سهم وصـو رمضاف سهم واألمر بالمعروؼ سهم والنهي عن المنكر سهم وخاب من ال سهم لو
Süveyd b. Saîd Habib b. Habib Ebû Ġshak Hz. Ali (r.a.), Resûlullah
(s.a.s)‟den rivayetle Ģöyle demiĢtir: “ Ġslam sekiz Ģubedir: Ġslam bir Ģube, namaz bir
471
Darekutnî, el-Ġlel, III/175-176. 472
Ġbnu‟l-Cevzî, el-Ġlelü’l-Mütenâhiye, II/551. 473
Beyhâkî, es-Sünenü’l-Kebîr, IV/285.
111
Ģube, zekat bir Ģube, hac bir Ģube, cihad bir Ģube, oruç bir Ģube, emri bi‟l-ma‟ruf
nehyi ani‟l-Münker bir Ģubedir. Kim ziyana uğrarsa bunlardan nasibi yoktur.”
Tahrîc ve Değerlendirme
Bu rivayet Hz. Ali (r.a.) ve Huzeyfe‟den Merfû ve Mevkûf olarak
nakledilmiĢtir.474
Dârekutnî, Habib b. Habib‟in Ebû Ġshak Hâris Hz. Ali (r.a.) Resûlullah
(s.a.s) tarîkiyle Merfû olarak naklettiği rivayetle teferrüd ettiğini, doğrusunun Ebû Ġshak
Sıla b. Züfer Huzeyfe‟den Mevkûf olduğunu söylemiĢtir.475
Ġbn Receb el-Hanbelî
bu rivayetin hem Merfû hem de Mevkûf olarak geldiğini fakat Mevkûfun daha sahih
olduğunu söylemiĢtir.476
Heysemî, Bezzar‟ın Huzeyfe‟den naklettiği Merfû rivayetin
râvilerinden Yezid b. Atâ‟yı, Ahmed b. Hanbel‟in tevsik ettiğini, diğer münekkitlerin
ise zayıf kabul ettiğini söylemiĢtir.477
Ġncelediğimiz bu rivayet hem Merfû hem de Mevkûf olarak nakledilmiĢtir. Hadis
âlimleri Merfû rivayeti zayıf kabul etmiĢler ve doğrusunun Huzeyfe‟den Mevkûf
olduğunu söylemiĢlerdir. Biz de bu bilgiler dâhilinde her ne kadar bu rivayet Hz. Ali
(r.a.) ve Huzeyfe‟den bazı râvilerin hataları sonucu Merfû olarak nakledilse de aslen
Mevkûf olduğu görüĢündeyiz.
حدثنا أحمد بن خليد قاؿ حدثنا عبد اهلل بن جعفر الرقي قاؿ حدثنا عبيد اهلل بن عمرو عن زيد بن أبي 129-أبي إسحاؽ عن الحارث عن علي أف النبي قاؿ : من ارتبط فرسا في سبيل اهلل فعلفو وأثره في ميزانو يـو أنيسة عن
القيامة
Ahmed b. Hâlid Abdullah b. Cafer Ubeydullah b. Amr Zeyd b. Ebî
Üneyse Ebû Ġshak Hâris Hz. Ali (r.a. )‟den rivayetle Resûlullah (s.a.s) Ģöyle
demiĢtir: “Kim Allah yolunda cihat için bir at beslerse, onun yemi, gübresi kıyamet
gününde mizâna konulur.”
474
Tayâlisî, a.g.e.,, I/329; Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., X/368, XV/576; Bezzâr, a.g.e., VII/330-331; Ebû Ya‟lâ,
a.g.e., I/400. 475
Dârekutnî, el-Ġlel, III/171. 476
Ġbn Receb el-Hanbeli, Fethu’l-Bârî, I/26. 477
Heysemî, Mecmeu’z-Zevâid, I/190.
112
Bu rivayet Hz. Ali (r.a.)‟den Merfû ve Mevkûf, Esma b. Yezid ve Temim ed-
Dâri‟den de Merfû olarak nakledilmiĢtir.478
Ġbn Ebî Hâtim babasına Hz. Ali (r.a.)‟den Merfû gelen rivayeti sorduğunda Ebû
Hâtim Mevkûf Ģeklinin doğruya benzediğini söylemiĢtir. Ġbn Ebî Hâtim yine bu rivayeti
Ebû Zür‟a‟ya sorduğunda ise Hz. Ali (r.a.)‟den Mevkûf gelen rivayetin daha sahih
olduğunu, çükü râvilerden Züheyr ve Ġsrâil‟in ahfaz olduğunu söylemiĢtir.479
Dârekutnî
bu rivayetin Hz. Ali (r.a.)‟den hem Merfû hem de Mevkûf geldiğini söylemiĢ fakat bir
değerlendirmede bulunmamıĢtır.480
Heysemî de Taberânî‟nin, Hz. Ali (r.a.)‟den
naklettiği Merfû rivayetin râvilerinden Hâris‟in zayıf olduğunu söylemiĢtir.481
Hadis
münekkitleri bu rivayetin Hz. Ali (r.a.)‟ den Mevkûf Ģeklini daha doğru ve sahih olarak
görmüĢlerdir.
بن ساج حدثنا أحمد نا أبو عبد اهلل أحمد بن محمد الوراؽ نا مسلم بن إبراىيم نا بحر بن كنيز عن عثماف130-عن سعيد بن جبير عن علي بن أبي طالب رضي اهلل عنو أف النبي }صلى اهلل عليو وسلم{ قاؿ إف أفواىكم طرؽ
للقرآف فطهروىا بالسواؾ
Ahmed Ebû Abdullah Ahmed b. Muhammed Müslim b. Ġbrahim Bahr
b. Kenîz Osman b. Sâç Hz. Ali (r.a.), Resûlullah (s.a.s)‟den rivayetle Ģöyle
demiĢtir: “Ağzınız Kur‟an için yoldur. Bundan dolayı ağzınızı misvakla
temizleyiniz.”
Tahrîc ve Değerlendirme
Bu rivayeti Ġbn Mace Hz. Ali (r.a.)‟den Mevkûf, Ahmed b. Mervan ed-Dineverî
ise Merfû olarak nakletmiĢtir.482
Ġbnû‟l-Mulakkın, Ebû Nuaym‟ında bu rivayeti Merfû olarak tahrîc ettiğini fakat
râvilerden Bahr b. Kenz‟in zayıf olduğunu söylemiĢtir. Dineverî de yukarıdaki rivayeti
478
Ġbn Ca‟d, a.g.e., I/367, Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., XVIII/148-149; Ġshak b. Râhuye, a.g.e.,, V/181; Ġbn
Mace, Kitâbu’l-Cihâd, 14; Taberânî, Mu'cemu'l-Evsat, I/130, II/40. 479
Ġbn Ebî Hâtim, el-Ġlelü’l-Hadis, III/375. 480
Dârekutnî, el-Ġlel, III/178-179. 481
Heysemî, Mecmeu’z-Zevâid, V/474. 482
Ġbn Mace, Kitâbu’t-Tahâre ve Sünenihâ, 7; Dineverî, Ahmed b. Mervân ed-Dineverî, el-Mücâlise ve
Cevâhiru’l-Ġlim, Dâru Ġbn Hazm, Beyrut, 1419/1998, III/68-69.
Tahrîc ve Değerlendirme
113
naklettikten sonra zayıf olduğunu söylemiĢtir.483
Bu rivayet ilk defa Ġbn Mace
tarafından Mevkûf olarak rivayet edilmiĢ olup, diğer temel hadis kaynaklarımızda ne
Merfû ne de Mevkûf olarak nakledilmiĢtir. Ġbn Mace‟den sonra ise Dineverî ve Ebû
Nuaym Merfû olarak nakletmiĢtir. Dolayısıyla bu rivayet bazı musanniflerden kaynaklı
sebeplerden dolayı ref edildiği kanaatindeyiz
3. HZ. ALĠ‟NĠN ĠDRACLARI
حدثنا محمد بن إسحاؽ البغدادي الصاغاني قاؿ نا أبو األسود النضر بن عبد الجبار قاؿ أنا بن لهيعة عن 131-
الحارث بن يزيد وبن ىبيرة عن عبد اهلل بن زرير الغافقي عن علي أف رسوؿ اهلل صلى اهلل عليو وسلم كاف قائما
نصرؼ فأتى ورأسو يقطر ماء فقاؿ إني قمت بكم ثم ذكرت أني كنت جنبا ولم أغتسل فانصرفت يصلي بهم إذا ا
واغتسلت فمن أصابو منكم مثل الذي أصابني أو وجد في بطنو رزا فلينصرؼ فليغتسل أو يتوضأ
Muhammed b. Ġshak en-Nadr b. Abdilcebbâr Ġbn Lehîa Hâris Yezid
b. Hübeyra Abdullah b. Zürayr Hz. Ali (r.a.)‟den rivayetle Ģöyle demiĢtir:
Resûlullah (s.a.s) namaz kıldıracağında hemen gitti, sonra da saçı ıslak olarak geldi ve
Ģöyle dedi. “Cünüp olduğumu hatırladım ve gusül abdesti aldım geldim. Siz de
benim gibi cünüb olduğunuzda veya midenizde bi rahatsızlık olursa namazdan
çıkın ve güsul ya da abdest alın.”
Tahrîc ve Değerlendirme
Ahmed b. Hanbel, Bezzâr ve Taberânî bu rivayeti Hz. Ali (r.a.)‟den Merfû
olarak nakletmiĢlerdir. Bezzâr Hz. Ali (r.a.)‟den nakledilen bu rivayetin sadece bu
tarîkle bilindiğini, Taberânî de Muhammed b. Amr Ebî Ġbn Lehîa Hâris b.
Yezîd ve Ġbn Hubeyra Abdullah b. Zerîr Hz. Ali (r.a.) tarîkiyle Merfû bilindiğini
ve Ġbn Lehîa‟nın teferrüd ettiğini söylemiĢtir.484
Beyhakî ise Hz. Ali (r.a.)‟den Mevkûf olarak naklettiği bu rivayeti sonunda
,elbisesini burnuna koysun) فليجعل ثوبو على أنفو ثم لينفتل وليتوضأ وال يكلم أحدا فإف تكلم استأنف
namazdan çıksın ve abdest alsın. Hiç kimseyle de konuşmasın eğer konuşursa
483
Ġbnû‟l-Mulakkın, el-Bedrü’l-Münir, II/50-51; Dineverî, a.g.e., III/69. 484
Bezzâr, a.g.e., III/105; Taberânî, Mu'cemu'l-Evsat, VI/272.
114
namaza yeniden başlasın) ifadesiyle nakletmektedir. Diğer eserlerde yer almayan bu
ibarenin Hz. Ali (r.a.)‟nin bir idracı olduğu kanaatindeyiz
حدثنا عبدة ، عن سعيد ، عن قتادة ، عن خالس ، عن علي ، قاؿ : التثاؤب في الصالة من الشيطاف 132- وشدة العطاس والنعاس عند الموعظة.
Abde Saîd Katâde Hılâs, Hz. Ali'den rivayetle Ģöyle demiĢtir: “Namazda esneme, çok hapşırma ve vaazda uyuklama şeytandadır.”
Tahrîc ve Değerlendirme
Bu rivayeti Hz. Ali'den Mevkûf olarak sadece Ġbn Ebî ġeybe nakletmiĢtir.485
Ebû
Hureyre ve Ebû Ümâme‟den nakledilen486
“Namazda esnemek Ģeytandandır.
Mümkün olduğunca (namazda) esnemeyi engelleyiniz.” Rivayeti ise Merfû olarak
nakledilmektedir. Dolayısıyla yukarıdaki Mevkûf rivayette ( شذج انؼطاط انؼاط ػذ
.ibaresi Hz. Ali (r.a.)‟nin Merfû rivayete idracı olarak anlaĢılmaktadır (انػظح
أخبرنا أبو القاسم عبد العزيز بن عبد اهلل بن عبد الرحمن األصبهاني التاجر بالري أنبأ أبو حاتم محمد بن 133-عيسى أنبأ إسحاؽ بن إبراىيم عن عبد الرزاؽ عن الثوري عن أبي إسحاؽ عن الحارث عن علي : أنو كاف إذا قاؿ
قوتك أقـو وأقعد سمع اهلل لمن حمده قاؿ اللهم ربنا ولك الحمد اللهم بحولك و
Ebû’l-Kasım Abdülaziz b. Abdullah Muhammed b. Ġsa Ġshak b. Ġbrahim
Abdürrezzak b. Hemmâm Sevrî Ebû Ġshak Hâris, Hz. Ali (r.a.)‟nin Semiallahu
limen hamidehu sözünü dedikten sonra Ģöyle dediğini nakletmiĢtir. “ Allahümme
rabbenâ leke’l-hamd Allahümme bi-avlike ve kuvvetike egûmu ve ek’udü.”
Tahrîc ve Değerlendirme
Bu rivayeti Abdürrezzak b. Hemmâm ve Beyhakî, Hz. Ali (r.a.)‟den Mevkûf
olarak nakletmiĢlerdir.487
Hz. Peygamber (s.a.s)‟den rivayete göre ise Resûlullah (s.a.s)
rükû‟dan doğrulunca “Semiallahu limen hamide” demiĢtir.488
Hz. Ali (r.a.)‟nin
485
Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., V/317. 486
Tirmizî, Kitâbu’l-Edeb, 7; Ġbn Huzeyme, Sahih-i Ġbn Huzeyme, II/61; Ġbn Hibbân, Sahih-i Ġbn Hibbân,
VI/123; Taberânî, Mu'cemu'l-Kebîr, VIII/131. 487
Abdürrezzak b. Hemmâm, a.g.e., II/166; Beyhakî, Es-Sünenü’l-Kebîr, II/96. 488
Buhârî, Kitâbu’l-Ezân, 51; Müslim, Kitâbu’s-Salât, 392; Nesâî, Kitâbu’s-Salât, 123.
115
“Semiallahu limen hamide’den sonra allahümme bi kuvvvetike eûmü ve ıkü’dü”
demesi ise Hz. Ali (r.a.)‟nin idracı olarak anlaĢılmaktadır.
عن علي رضي اهلل عنو قاؿ : من الناس من يؤتى حدثنا أبو نعيم ثنا فطر عن أبي إسحاؽ عن الحارث 134-اإليماف وال يؤتى القرآف ومنهم من يؤتى القرآف وال يؤتى اإليماف ومنهم من يؤتى القرآف واإليماف ومنهم من ال يؤتي القرآف وال اإليماف ثم ضرب لهم مثال قاؿ فأما من أوتي اإليماف ولم يؤت القرآف فمثلو مثل التمرة حلوة
ريح لها واما مثل الذي أوتي القرآف ولم يؤت اإليماف فمثل اآلسة طيبة الريح مرة الطعم واما الذي أوتي الطعم الالقرآف واإليماف فمثل األترجة طيبة الريح حلوة الطعم واما الذي لم يؤت القرآف وال اإليماف فمثل الحنظلة مرة
الطعم ال ريح لها
Ebû Nuaym Fıtr b. Hâlife Hâris, Hz. Ali'den rivayetle Ģöyle demiĢtir: “Bazı
insanlara ne iman verilir ne de Kur’ân, bazıları imana gelmez fakat Kur’ân’a gelir.
Bazıları da imana gelir fakat Kur’ân’a gelmez. Diğer bazıları da hem imana hem de
Kur’ân’a gelir dedikten sonra şu örneği vermiştir İmana gelip Kur’ân’a gelmeyen
hurma gibidir. Tadı güzel fakat kokusu yoktur. Kur’ân’a gelip imana gelmeyen ise
fesleğen gibidir. Kokusu güzel tadı ise acıdır. Hem İmana hem de Kur’an’a gelen ise
turunçgil gibidir. Hem tadı hem de kokusu güzeldir Ne Kur’ân’a gelen ne de İman a
gelen ise Ebû Cehil karpuzu gibidir. Kokusu olmadığı gibi tadı da acıdır.”
Tahrîc ve Değerlendirme
Bu rivayeti sadece Dârimî nakletmiĢtir.489
Hz. Peygamber (s.a.s) ‟den nakledilen
bir rivayete göre ise Resûlullah (s.a.s) “Kur‟ân okuyan mü‟min portakal gibidir.
Kokusu hoĢ tadı güzeldir. Kur‟ân okumayan mü‟min ise hurma gibidir. Kokusu
yoktur fakat tadı güzeldir. Kur‟ân okuyan münafık ise fesleğen gibidir. Kokusu
güzel tadı ise acıdır. Kur‟an okumayan münafık ise Ebû Cehil karpuzu gibidir.
Kokusu yok tadı ise acıdır.” demiĢtir.490
Rivayeti baĢ tarafında yer alan “Bazı
insanlar ne imana gelir ne Kur’ân’a, bazıları imana gelmez fakat Kur’ân’a gelir.
Bazılarıda imana gelir fakat Kur’ân’a gelmez. Diğer bazıları da hem imana hem de
Kur’ân’a gelir.” Ġfadesi Hz. Ali (r.a.)‟nin idracı olarak anlaĢılmaktadır.
489
Dârimî, Fedâili’l-Kur’ân, 8. 490
Ġbn Hibbân, Sahih-i Ġbn Hibbân, I/328.
116
قاؿ نهى عن أكل حدثنا مسدد حدثنا الجراح أبو وكيع عن أبى إسحاؽ عن شريك عن على عليو السالـ 135- .الثـو إال مطبوخا
Müsedded el-Cerrâh Ebû Vekî Ebû Ġshak ġerîk, Hz. Ali'nin “Pişmiş
sarımsak dışında sarımsak yemeyi yasakladığını söylemiştir”.
Tahrîc ve Değerlendirme
Bu rivayet sadece Hz. Ali (r.a.)‟den nakledilmiĢtir.491
Resûlullah (s.a.s) de
insanları sarımsak yemekten sakındırmıĢtır.492
Hz. Ali (r.a.) de yukarıdaki rivayette إال
.ibaresini söyleyerek Merfû rivayete idracda bulunmuĢtur يطثخا
أخبرنا إبراىيم بن شاكر قاؿ حدثنا عبد اهلل بن عثماف قاؿ حدثنا طاىر بن عبد العزيز قاؿ حدثنا عباد بن 136-
محمد بن عباد قاؿ حدثنا يزيد بن أبي حكيم قاؿ حدثنا سفياف الثوري عن أبي إسحاؽ عن الحارث عن علي قاؿ
سلم الكافر وال يرث الكافر المسلم إال أف يكوف عبدا لو فيرثوال يرث الم
Ġbrahim b. ġâkir Abdullah b. Osman Tâhir b. Abdülaziz Abbâd b.
Muhammed Yezid b. Ebî Hakem Süfyân es-Sevrî Ebû Ġshak Hâris, Hz.
Ali'den rivayetle Ģöyle demiĢtir: “Müslüman kafire kafir de Müslümana vâris olamaz
eğer köle (Müslümanın kafir kölesi) ise o zaman olabilir.”
Tahrîc ve Değerlendirme
Bu rivayeti Ġbn Ebî ġeybe ve Ġbn Abdilberr nakletmiĢtir.493
Resûlullah
(s.a.s)‟den “Müslüman kafire, kafir de Müslümana vâris olamaz.” rivayeti
nakledilmiĢtir.494
Dolayısıyla Hz. Ali (r.a.)‟nin yukarıdaki naklettiği rivayetin sonundaki
.ibare onun idracıdır إال أف يكوف عبدا لو فيرثو
491
Ebû Davud, Kitâbu’l-Edi’me, 41; Tirmizî, Kitâbu’l-Edi’me, 14; Beyhakî, Es-Sünenü’l-Kebîr, III/78. 492
Ahmed b. Hanbel, Müsned, XXX/113; Buhârî, Kitâbu’l-Ezân, 160; Ebû Ya‟lâ, a.g.e., IV/209. 493
Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., XVI/332; Ġbn Abdilberr, Temhid, IX/168. 494
Abdürrezzak b. Hemmâm, a.g.e., VI/15; Ahmed b. Hanbel, Müsned, XXXVI/138; Müslim, Kitâbu’l-
Ferâiz, 1614.
117
4. HZ. ALĠ‟NĠN HÜKMEN MERFÛ SAYILAN MEVKÛF RĠVAYETLERĠ
Hz. Ali‟ye ait birçok rivayet bulunmaktadır. Bazı âlimler bu rivayetlerden
bazılarının sadece Hz. Peygamber (s.a.s)‟in haber vermesiyle bilinebileceğini, bundan
dolayı da Hz. Ali‟ye ait bazı rivayetlerin Hükmen Merfû konumunda olduğunu
söylemiĢlerdir. Biz de bu bölüm de Mevkûf olup da Hükmen Merfû olarak
değerlendirilen rivayetleri değerlendireceğiz.
“Ġsrâiliyattan alınmamıĢ, bir ictihadla bir lugatın beyanı veya bir garib kelimenin
Ģerhi ile ilgisi olmayan, fakat yaratılıĢın baĢlangıcı ve gelip geçmiĢ peygamberler
hakkında maziye, harpler, fitneler, kıyamet gününün ahvali gibi geleceğe ait sahabî
haberleriyle, bir fiilin yapılması halinde kazanılacak sevab veya bir baĢka fiilin
yapılması halinde maruz kalınacak ikabla ilgili sözler Merfû hükmündedir.”495
Merfû hadisler kavlî, fiilî ve takriri olmak üzere üçe ayrıldığı gibi, hükmen
Merfû rivayetler de kavlî, fiilî ve takriri olmak üzere üç kısma ayrılmıĢtır.496
a) Hükmen Merfû Kaviller: Ġbn Mesud‟un “Kim bir sihirbaza veya arrafa
inanırsa Muhammed ( s.a.s) indirileni inkar etmiş olur.” Sözü hükmen Merfû kabul
edilmiĢtir.497
b) Hükmen Merfû fiiller: Ġmam ġâfî, Hz. Ali (r.a.)‟nin küsuf namazının her
rekâtında ikiden fazla rükû yapmasını, O‟nun kendi içtihadı ile yapamayacağını
söyleyerek hükmen Merfû olduğunu söylemiĢtir.498
c) Hükmen Merfû Takrirler: Sahabenin Hz. Peygamber (s.a.s) zamanında
yaptığı Ģeyleri söylemesi, Resûlullah (s.a.s)‟in bunlara muttali olduğu gerekçesiyle
495
Talat Koçyiğit, Hadis Istılahları, s. 217, Ġbn Hacer, ġerhu Nuhbeti’l-Fiker, s.106-107. Hükmen Merfu
kavramının tanımı ve kısımları için ayrıca bkz. Sabri Çap, a.g.e., s. 30-35; Talat Sakallı, “Sahabe
Fetvaları ve GörüĢlerinin Ġlmi Değeri”, Cahiliyeden Ġslam Toplumuna Sahabe Nesli Sempozyumu,1
Kasım 2014, Fecr Yayınları, 2015, Ankara, s.162-182; Ali Toksarı, “Hadis Ġlmi Açısından Sahâbî Kavli
ve Değeri”, Erciyes Üniversitesi Ġlahiyat Fakültesi Dergisi, (EÜĠFD) 1985, sayı: 2, s. 339-358 Abdullah
Aydınlı, “Merfu” DĠA, XXIX/180. 496
Ġbn Hacer, Nüzhetün Nazar fî Tavdîhi Nuhbeti’l-Fiker, Mektebetü‟l-BüĢra, Karachi, 1434/2012, s.106-
108. 497
Sabri Çap, a.g.t., s. 31. 498
Ġbn Hacer, Nüzhetün Nazar, s.107.
118
hükmen Merfû olarak kabul edilmiĢtir.499
Sahabeden Câbir‟in “ Biz Resûlullah (s.a.s)
zamanında azil yapardık.” Sözü de bu gruba örnek olarak verilmiĢtir.
Yusuf Suiçmez de Hükmen Merfû anlayıĢının hadislerin ref edilmesinde etkili
olduğunu vurgulayarak, çalıĢmasında bu kavramın geniĢ tenkidini yapmıĢtır.500
Ġbn Arrâk, Beyhakî‟nin Hz. Ali (r.a.)‟den Mevkûf naklettiği “Kim besmeleyi
söylemede titiz davranırsa Allah onun günahlarını affeder.”501
Rivayetinin hükmen
Merfû konumunda olduğunu söylemiĢtir.502
Ġbn Hacer, Buhari‟nin Hz. Ali (r.a.)‟den
naklettiği “Kim hapşırma işittikten sonra, her durumda/her hâlükârda Allah’a hamd
olsun derse o kişi bir daha ne diş ne de kulak ağrısı görür.” Ġbn Hacer bu rivayetin
Mevkûf – sahih olduğunu ve reyle bilinemeyeceğinden hükmen Merfû olduğunu
söylemiĢtir.503
5. HZ. ALĠ‟NĠN MEZHEPLERCE KABUL GÖRMÜġ ĠCTĠHADLARI,
HÜKÜMLERĠ
Hz. Ali, Hz. Peygamber (s.a.s)‟in dâr-ı bekâya irtihalinden sonra kendi
halifeliğine kadar resmi bir devlet görevi olmamıĢtır. Bu sayede kendisi sürekli ilimle
iĢtiğal etmiĢ ve döneminde ilmî açıdan kendisine ihtiyaç duyulan birisi olmuĢtur. Ayrıca
kendisinden Merfû ve Mevkûf birçok rivayet nakledildiği için amelî mezheplerin hangi
konularda onun rivayetlerinden yararlandığını bu bölümde göstermeye çalıĢacağız.
5.1. Hanefî Mezhebi
Ezan
Hanefilere göre kiĢinin seferde ezan ve kâmeti okuması efdaldir. Fakat ezan
okumayıp sadece kâmet getirse de câiz olur. Hanefilerin bu konudaki dayanağı Hz. Ali
499
Ġbn Hacer, Nüzhetün Nazar, s.107-108. 500
Yusuf Suiçmez, a.g.e., s. 35-42. 501
Beyhakî, ġuabu’l-Ġman, IV/216. 502
Ġbn Arrâk, Tenzîhu’Ģ-ġerîa, I/297. 503
Münâvî, Zeynüddîn Muhammed Abdürraûf b. Tâcil„ârifîn b. Nûriddîn Alî, Feyzü’l-Kadir, Daru‟l-
Ma‟rife, Beyrut, 1391/1972, I/404.
119
(r.a.)‟den nakledilen Ģu rivayettir: “Seferî birisi isterse ezan ve kamet getirebilir, isterse
de ezan okumayıp kâmetle yetinebilir.”504
Taharet
Hanefiler, Hz. Ali (r.a.)‟den nakledilen rivayeti delil alarak mukim olmayan
kiĢinin cünüb olduğu zaman su bulma ümidinden dolayı vaktin sonuna kadar
bekleyebileceğini söylemiĢlerdir. Bu konu hakkında sahabenin icma ettiği de
söylenmiĢtir.505
Namaz
Hanefilere göre cuma namazının kılınabilmesi için, devlet baĢkanının izin
vermesi, cemaatin ( üç kiĢi) olması ve namazın Ģehir camisinde öğle vaktinde kılınması
gerekir. Cuma namazının Ģehir camisinde kılınmasının Ģartı Hz. Ali (r.a.)‟den
nakledilen rivayete dayanmaktadır.506
Oruç
Hanefilere göre ramazanda bir kiĢi kusmasını engellemeye çalıĢırsa orucuna
zarar vermiĢ olmaz. Bilerek kusmaya çalıĢırsa o zaman orucunu kaza eder fakat
keffâreti olmaz. Keffâret, yeme-içme ve cimâ durumunda olur. Hanefilerin bu konudaki
görüĢü Hz. Ali‟den nakledilen rivayete dayanmaktadır.507
Zekât
Ebû Hanife ve Ġmam Muhammed‟e göre yetimin borcu kendi malından
ödendikten sonra kalan miktarla zekâtı da ödenir. Ebû Hanife ve Ġmam Muhammed‟in
bu konuda Hz. Ali (r.a.)‟den nakledilen rivayeti delil olarak almıĢlardır.508
504
Kâsânî, a.g.e., I/153; Beyhakî, Es-Sünenü’l-Kebîr, I/411. 505
Kâsânî, Alâüddîn Ebû Bekr b. Mes„ûd b. Ahmed, Bedâiu’s- Sanâi fî Tertîbi’Ģ-ġerâi, Dâru‟l-Kütübi‟I-
Ġlmiyye, Beyrut, 1982, I/55. 506
Kâsânî, a.g.e., I/275,; Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., IV/45; Beyhakî, Es-Sünenü’l-Kebîr, III/179. 507
ġeybanî, Ebû Abdullah Muhammed b. Hasan, Kitabu’l-Asl, ( tah. Ebu‟l-Vefâ el-Efgânî ) Dâru‟l-
Meârifi‟l-Osmaniye, Medine, 1401/1981, II/192-193. 508
ġeybanî, Ebû Abdullah Muhammed b. Hasan, Kitabu’l-Âsâr, ( tah. Ahmed Ġsa el-Mi‟sarâvî ) Dâru‟s-
Selâm, Kahire, 1427/2006, I/327.
120
Nikâh
Hanefilere göre bir kiĢi hür bir kadınla evlenme durumuna sahib değilse,
câriyeyle evlenmesi caizdir. Hanefilerin bu konudaki te‟vîli Hz. Ali‟ye
dayanmaktadır.509
Hz. Ali‟den nakledilen görüĢe göre bir kız velisinin izni olmadan evlenirse,
nikâh sahihtir. Ebû Hanîfe‟ye göre de evlenecek kadının bekâr veya dul olması
farketmez.510
Hanefiler, Hz. Ali (r.a.)‟den nakledilen Mevkûf rivayeti delil alarak, dâru‟l-
harbde ehl-i kitap bir kadınla evlenmeyi mekruh görmüĢlerdir.511
Diyet
Sabî, mecnun ve bunağın kasten adam öldürmesi Hanefîlere göre bu hata
konumundadır. Bu durumda diyet miktarı beĢ yüz dirhemi geçerse âkile tarafından,
geçmezse onların mallarından ödenir. Hanefiler bu konuda Hz. Ali (r.a.)‟nin
uygulamasını delil olarak almıĢlardır.512
Had
Bir kiĢi akrabalarından birinin yahut köle efendisinin malından çalarsa,
Hanefiler o kiĢinin malda hakkı olabileceği düĢüncesiyle elinin kesilmemesi gerektiğini
söylemiĢlerdir. Hanefilerin bu konudaki delili Hz. Ali (r.a.)‟den nakledilen Mevkûf
rivayettir.513
Ġmam Muhammed, Hz. Ali (r.a.)‟den nakledilen rivayeti delil alarak hırsızın
elinin kesileceğinde sadece sağ eli, ayağının kesileceği zamanda sadece sol ayağının
509
Kâsânî, a.g.e., II/268. 510
Serahsî, a.g.e., V/10. 511
Serahsî, a.g.e., V/50. 512
ġeybânî, Kitâbu’l-Asl, IV/550; Serahsî, Ebû Bekr ġemsü‟l-eimme Muhammed b. Ebî Sehl Ahmed es-
Serahsî, el-Mebsut, Dâru‟l-Ma‟rife, Beyrut, trz., XXVI/86. 513
Serahsî, a.g.e., IX/188; Abdürrezzak b. Hemmâm, a.g.e., X/212.
121
kesilmesinin gerektiğini söylemiĢtir. Eğer hırsızlık devam ederse bu sefer ıslah için
hırsıza hapis cezası verilir.514
Nezir
Ebû Hanife ve hanefî fukahanın çoğunluğuna göre bir kiĢi hacca yürüyerek
gitmeyi nezir edip daha sonra da bunu yapmaya gücü yetmezse, o kiĢi bir binite binerek
hacca gider ve bir bedene515
keser. Bu konudaki görüĢ Hz. Ali (r.a.)‟den nakledilen
rivayete dayanır.516
Diyet
Bir adam hatayla bir adamı öldürürse, öldürülen kiĢinin diyeti vârislerin arasında
Allah‟ın farz kıldığı taksime göre dağıtılır. Hanefilerin bu görüĢü Hz. Ali (r.a.)‟den
nakledilen rivayete dayanmaktadır.517
5.2. Mâlikî Mezhebi
Taharet
Ġmam Mâlik, seferde su bulunmadığı zaman kiĢinin eĢi veya cariyesiyle iliĢkiye
giremeyeceğini söylemiĢtir. Bu görüĢün Hz. Ali (r.a.), Ġbn ġihab ve Ġbn Vehb‟den de
nakledildiği söylenmiĢtir.518
Namaz
Ġmam Mâlik, Hz. Ali (r.a.) ve Ġbn Abbas‟tan rivayetle orta namazın sabah
namazı olduğunu söylemiĢtir.519
Beyhakî de Mâlik‟in görüĢünün bu olduğunu
söylemiĢtir.520
514
ġeybânî, Kitabu’l-Âsâr, II/626. 515
“Hacda kurban edilen sığır veya deve” Mehmet Erdoğan, Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü, Ensar Yayınları, İstanbul, (5. Baskı) 2015, s. 49. 516
Muvatta, (ġeybani) Kitabu’l-Feraiz, 746. 517
ġeybânî, Kitâbu’l-Asl, IV/522-523. 518
Sahnûn, Ebû Abdillah Muhammed b. Sahnûn, el-Müdevvenetü’l-Kübrâ, Dâru‟l-Kütübi‟l-Ġlmiyye,
Beyrut, 1415/1994, I/136. 519
Muvatta, (Azamî) Kitâbu’s-Salât, 461. 520
Beyhakî, Es-Sünenü’l-Kebîr, I/461.
122
Mâlikilere göre bayram sabahı musallaya sesli tekbir getirerek ve yürüyerek
gidilir. Mâlikilerin bu konudaki delili Hz. Ali (r.a.) ‟den nakledilen Ģu rivayettir:
“Bayram namazına yürüyerek gitmek ve evden çıkmadan önce bir şeyler yemek
sünnettendir.”521
Ġmam Mâlik, namaza sonradan katılan kiĢinin ilk rekâtının yetiĢtiği rekât
olduğunu, kalan rekâtları da kendisinin kılması gerektiğini söylemiĢtir. Hz. Ali
(r.a.)‟den bu konuyla ilgili Mevkûf bir rivayet nakledilmiĢtir.522
Nikâh
Ġbn RüĢd, kiĢi bir kadınla evlenip cinsel münasebette bulunursa kadının kızıyla
koca arasında o zaman haramlığın meydana geleceğini söylemiĢtir. Ġbn RüĢd bu konuda
Hz. Ali (r.a.) ve Ġbn Abbas‟tan rivayet bulunduğunu da belirtmiĢtir.523
Talak
EĢler arasında Ģiddetli anlaĢmazlık çıktığında bu anlaĢmazlığı düzeltmek için iki
taraftan birer hakem tayin etme konusunda âlimler ittifak etmiĢlerdir. Zira bu konuda
açık nass bulunmaktadır.524
Fakat bu hakemlerin eĢlerin arasını ayırmasında kocanın
iznine gerek olup olmadığı konusunda ise farklı görüĢler bulunmaktadır. Ebû Hanife ve
Ġmam ġâfî hakemlerin boĢamasını kocanın iznine bağlı görürken, Ġmam Mâlik kocanın
iznini gerekli görmemiĢtir. Ġmam Mâlik bu konuda Hz. Ali (r.a.)‟den nakledilen Mevkûf
rivayeti delil olarak almıĢtır.525
Ġmam Mâlik, Hz. Ali (r.a.)‟den: “ KiĢi karısına i‟lâ yaptığı zaman onu
boĢamadan dört ay bekler. Dört ay sonra da onu ya boĢar ya da geri döner.” rivayetini
naklettikten sonra kendisinin de bu görüĢte olduğunu söylemiĢtir.526
521
Tirmizî, Ebvabu’l-Ġ’deyn, 382. 522
Sahnûn, el-Müdevvenetü’l-Kübrâ, I/188, Hz. Ali (r.a.)‟den nakledilen rivayet için bkz. Beyhakî, Es-
Sünenü‟l-Kebîr, II/298. 523
Ġbn RüĢd, a.g.e., II/34. 524
Nisâ, 4/35. 525
Ġbn RüĢd, Ebû‟l-Velîd Muhammed b. Ahmed b. Ahmed, Bidayetü’l-Müçtehid ve Nihâyetü’l-Muktesid,
Dâru‟l-Ma‟rife, b.y.y., trz., II/98-99. Bu konuda Hz. Ali (r.a.)‟den nakledilen rivayet için bkz. Beyhakî,
Es-Sünenü‟l-Kebîr, VII/306. 526
Muvatta (Azamî), Kitâbu’t-Talâk, 2045.
123
ġüf‟a
Ġmam Mâlik, Ģuf‟anın kiĢlerin sayısına göre değil, yakınlığa göre olduğunu
söylemiĢtir. Ġbnu‟l-Kasım bu konudaki rivayetin Hz. Ali (r.a.)‟den geldiğini
söylemiĢtir.527
Lakît
Ġmam Mâlik kayıb çocuğun köle yapılamayacağını ve hür olduğunu söylemiĢtir.
Mâlikiler bu konuda Hz. Ali (r.a.)‟den nakledilen rivayeti de delil olarak
getirmiĢlerdir.528
Nezir
Âlimler, Kâbe‟ye yürüyerek gitmeyi nezir edip, daha sonra yürümeye güçü
olmayan kiĢinin hakkında farklı görüĢler belirtmiĢlerdir. Medine ehli bu durumdaki kiĢi
için, Hz. Ali (r.a.)‟den nakledilen bir rivayete dayanarak bir binite binebileceğini ve
kurban kesmesi gerektiğini söylemiĢlerdir. Medine ehli bu görüĢünü, Hz. Ali (r.a.)‟den
nakledilen rivayete dayandırmaktadır.529
Kısas
Ġmam Mâlik, Ġmam ġâfî, Ebû Yusuf ve Ġmam Muhammed, kısas uygulanan
kiĢinin meydana gelen yaradan dolayı ölmesi sonucunda âkileye diyet verilmemesi
görüĢündedirler. Bu görüĢün Hz. Ömer ve Hz. Ali (r.a.)‟den nakledildiğini de
belirtmiĢlerdir.530
Miras
Ġmam Mâlik, vasî‟nin vasî‟ye vasiyetinin câiz olduğunu söylemiĢtir. Mâlikiler
bu konuda Hz. Ali (r.a.)‟nin de cevâzının olduğunu söylemiĢlerdir.531
أ أجاص صح ص
انص
527
Sahnûn, el-Müdevvenetü’l-Kübrâ, IV/215. 528
Sahnûn, el-Müdevvenetü’l-Kübrâ, II/447, Hz. Ali (r.a.)‟den nakledilen mevkûf rivayet için bkz. Ġbn
Ebî ġeybe, a.g.e., XI/102. 529
Ġbn RüĢd, a.g.e., I/425; Hz. Ali (r.a.)‟den nakledilen mevkûf rivayet için bkz. Beyhakî, Es-Sünenü’l-
Kebîr, X/81. 530
Ġbn RüĢd, a.g.e., II/408. 531
Sahnûn, el-Müdevvenetü’l-Kübrâ, IV/332.
124
5.3. ġâfiî Mezhebi
Taharet
Ġmam ġâfî, abdest alırken sol taraftan baĢlamaya cevaz vermiĢ olup, sağ taraftan
baĢlamanın ise sünnet olduğunu söylemiĢtir.532
Ġmam ġâfî‟nin bu konudaki cevazı Hz.
Ali (r.a.)‟den nakledilen Ģu rivayete dayanmaktadır: “Abdeste hangi uvuzumdan
başladığıma aldırmam”533
Namaz
Ġmam ġâfî, Hz. Ali (r.a.)‟den nakledilen “ Biriniz rükû ettiğinde şöyle desin:
Allhümme leke reka’tü ve leke haşa’tü ve leke eslemtü ve bike âmentü ve aleyke
tevekkeltü”534
rivayetinin, rükû da söylenmesini güzel bir söz olarak
değerlendirmiĢtir.535
Namazın son rekâtına yetiĢen kiĢinin ilk rekâtı, yetiĢtiği rekâttır. Ġmam selam
verdikten sonra da kalan rekâtları tamamlar. ġâfilerin bu görüĢü Hz. Ali (r.a.)‟den
nakledilen “Yetiştiği rekât onun ilk rekâtıdır.”536
rivayetine dayanır.537
Oruç
Ġmam ġâfî, ramazanda güvenilir bir kiĢi hilali gördüğünü haber verse de gün
eksik olduğu takdirde ihtiyata binaen oruç‟un tamamlanması gerektiği görüĢündedir.
ġâfî bu görüĢünü Hz. Ali (r.a.)‟den nakledilen “ Şaban ayında bir gün oruç tutmak,
ramazan ayında iftar yapmaktan daha iyidir.”538
rivayetine dayandırmıĢtır.539
532
Maverdî, Ebû‟l-Hasen Alî b. Muhammed b. Habîb el-Basrî, el-Hâvî Fi Fıkhi’Ģ-ġâfî, ( Ali Muhammed
Muavvid ve Adil Ahmed Abdülmevcûd ) Dâru‟l-Kütübi‟l-Ġlmiyye, Beyrut, 1444/1994, I/143. 533
Beyhakî, Es-Sünenü’l-Kebîr, I/87. 534
Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., I/386, Beyhakî, Ma’rifetü’s-Sünen, II/442. 535
ġâfî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ġdrîs b. Abbâs, el-Üm, Dâru‟l-Ma‟rife, Beyrut, 1393, VII/165. 536
Beyhakî, Es-Sünenü’l-Kebîr, II/298. 537
Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. ġeref b. Mürî, el-Mecmû ġerhu’l-Mühezzeb, Mektebetü‟l-ĠrĢâd,
Cidde, trz. IV/117. 538
Beyhakî, Es-Sünenü’l-Kebîr, IV/211. 539
Mâverdî, a.g.e., III/411.
125
Talak
ġafilere göre eĢlerden birisinde bir kusur/ayıp bulunduğu zaman taraflardan biri
nikâh akdini feshetme yetkisine sahibtir. Bu kusurlar beĢ tane olup üçü her iki tarafta
bulunurken ikisi ise sadece kadında bulunur. ġafilerin bu görüĢü Hz. Ömer ve Hz
Ali‟den nakledilen Mevkûf rivayetlere dayanmaktadır.540
Had
Ġmam ġâfî, had cezasının, sertliği orta seviyede olan bir kamçıyla, erkek ayakta
kadın ise otururken uygulanabileceğini söylemiĢtir. Müzenî, Ġmam ġâfî‟in görüĢüne
ilave olarak, had cezası uygulanırken yüz ve cinsel organlardan da sakınılması
gerektiğini söylemiĢtir.541
5.4. Hanbelî Mezhebi
Taharet
Hanbelilere göre iki hayız arasındaki temizlik süresi en az on üç gündür. Bir
adam Hz. Ali (r.a.)‟ye gelerek boĢadığı eĢinin bir ayda üç hayız gördüğünü söylemiĢtir.
Hz. Ali (r.a.) yanında bulunan ġurayh‟a görüĢünü sormuĢ, o da “Kadının çevresinden
Ģahidler istenir. Kadın bu durumunu kanıtlayamadığı durumda ise yalancı sayılır.”
demiĢtir. Hz. Ali (r.a.) de ġurayh‟ın isabet ettiğini söyleyerek görüĢünü doğrulamıĢtır.542
Namaz
Evzâî, Ġmam Mâlik ve ġâfî‟ye göre namazın her rekatında fatihayı okumak
gerekir. Ahmed b. Hanbel‟e göre ise gerekmez. Bunun delili ise Hz. Ali (r.a.)‟den
nakledilen Ģu rivayettir. “ İlk iki rekâtta oku, son iki rekâtta ise tesbihte bulun. Eğer
540
Nevevî, a.g.e., 16/269. Hz. Ali (r.a.)‟den nakledilen mevkûf rivayet için bkz. Beyhakî, Es-Sünenü’l-
Kebîr, VII/215. 541
Müzenî, Ebû Ġbrâhîm Ġsmâîl b. Yahyâ b. Ġsmâîl, Muhtasaru Müzenî, Dâru‟l-Kütübi‟l-Ġlmiyye, Beyrut,
1419/1998, s.349, bu konu hakkında Hz. Ali (r.a.)‟den nakledilen mevkûf rivayet için bkz. Beyhakî, Es-
Sünenü’l-Kebîr, VIII/327. 542
Ġbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvaffakuddîn Abdullah b. Ahmed b. Muhamme, eĢ-ġerhu’l-Kebîr,
Dâru Hicre, 1414/1993, I/322; el-Kâfî fi Fıkhi Ġbn Hanbel, Dâru‟l-Kütübi‟l-Ġlmiyye, Beyrut, 1414/1994,
I/133.
126
son iki rekâtta da okumak gerekseydi, kıraati sesli olan vakitlerin 3. ve 4. rekatlarında
okunurdu.”543
Hac
Hanbeliler, hacdan sonra umre yapılacabileceğini belirterek, bu konuda Hz. Ali
(r.a.)‟nin cevazının olduğunu söylemiĢlerdir.544
Umre yapıldıktan sonra hac yapmanın
ise kıran haccı olmayacağını savunmuĢlardır. Ebû Hanife ve Ġmam Mâlik ise bu
durumda kıran haccının olacağına hükmetmiĢlerdir.545
Nikâh
Hanbelilere göre hür kadın, câriye üzerine nikâhlandığında, koca câriyesinin
yanında geçirdiği her geceye karĢılık hür‟ün yanında iki gece geçirir. Hanbeliler bu
konuda Hz. Ali (r.a.)‟den nakledilen rivayeti delil olarak getirmiĢlerdir.546
Said b.
Müseyyeb, Mesruk ve Ġmam ġâfî‟î‟nin de bu görüĢte olduğu belirtilmiĢtir. Ġmam Mâlik
bir rivayetinde ise câriye ve hür‟ün nafaka ve nikâh hukukunda eĢit olduğunu
aktarmıĢtır.547
Talak
Hanbeliler bunağın boĢamasının geçerli olamayacağı görüĢünü Hz. Ali (r.a.)‟den
nakledilen rivayete dayandırmıĢlardır.548
Had Cezası
Hanbeliler, Hz. Ali (r.a.)‟nin sözünü delil alarak haddin erkeğe ayakta, kadına
ise oturarak uygulanması gerektiğini söylemiĢlerdir. Ebû Hanîfe, ġafi‟î, Mâlik de bu
görüĢtedir. Ebû Yusuf ise kadına had cezasının ayakta uygulanması gerektiğini
543
Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., III/266; Ġbn Kudâme, eĢ-ġerhu’l-Kebîr, I/525. 544
Beyhakî, Ma’rifetü’s-Sünen, VII/53. 545
Ġbn Kudâme, eĢ-ġerhu’l-Kebîr, III/239. 546
Beyhakî, Es-Sünenü’l-Kebîr, VII/176. 547
Ġbn Kudâme, eĢ-ġerhu’l-Kebîr, VII/517. 548
Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., IX/551, Beyhakî, Ma’rifetü’s-Sünen, XI/73, Ġbn Kudâme, eĢ-ġerhu’l-Kebîr,
VIII/236.
127
söylemiĢtir.549
Hanbeliler köleye karĢılık hürün öldürülemeyeceği görüĢünü de Hz. Ali
(r.a.)‟den nakledilen rivayete dayandırmıĢlardır.550
Ta‟zir
Hanbeliler, müĢrik cariyeyle iliĢkiye girmek, elin kesilmesini
gerektirmeyecek kadar bir Ģey çalma gibi had ve kefâreti gerektirmeyen her suçta ta‟zir
cezasının uygulanmasının meĢru olduğunu söylemiĢlerdir.551
Delil olarak da Hz. Ali
(r.a.)‟den Ģu rivayeti nakledilmiĢtir. Hz. Ali (r.a.)‟ye bir adamın bir adama ey fâsık, ey
habis demesinin cezası sorulunca Hz. Ali (r.a.) de “Bu had uygulanmayan bir suçtur
ve bunlara ta’zir cezası verilir.”552
demiĢtir.
Recm
Ġbn Kudâme, zina suçu ikrar yoluyla sabit olmuĢsa recme ilk önce devlet baĢkanı
veya hâkim‟in baĢlaması gerektiğini, delil yoluyla sabit olmuĢsa da ilk önce Ģahitlerin
baĢlaması gerektiğini söylemiĢtir. Ġbn Kudâme, bu görüĢünü söyledikten sonra Hz. Ali
(r.a.)‟den Ģu rivayeti aktarmıĢtır: “Recm iki çeşittir. Eğer ikrar yoluyla sabit olmuşsa
recme, ilk önce devlet başkanı başlar. Şahitlerle sabit olmuşsa da recme ilk önce
onlar başlar.”553
Cenaze
Ġbn Kudâme, erkeğin mezarına bir Ģeyin örtülemeyeceğine Hz. Ali (r.a.)‟den bir
rivayetle delil getirmĢtir. Bu rivayete göre Hz. Ali (r.a.) bir topluluğu erkek mezarının
üstüne bir örtü sererken görmüĢ ve örtüyü alarak bu kadınlar için yapılır demiĢtir.554
549
Ġbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvaffakuddîn Abdullah b. Ahmed b. Muhammed, el-Muğnî li Ġbn
Kudâme, Mektebetü‟l-Kahire, Kahire, 1388/1968, X/334. 550
Ġbn Kudâme, eĢ-ġerhu’l-Kebîr, IX/362, Beyhakî, Es-Sünenü’l-Kebîr, VIII/34, Bu konu hakkında Ġbn
Abbas da merfû bir rivayet nakletmiĢ, fakat zayıf olduğu belirtilmiĢtir. Beyhakî, Es-Sünenü’l-Kebîr,
VIII/35. 551
Ġbn Kudâme, el-Kâfî fi Fıkhi Ġbn Hanbel, 4/111. 552
Ġbn Ca‟d, a.g.e., I/326. 553
Ġbn Ca‟d, a.g.e., I/46; Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., XIV/545. 554
Ġbn Kudâme, el-Kâfî fi Fıkhi Ġbn Hanbel, I/368.
128
Değerlendirme
Hz. Ali‟den Mevkûf olarak nakledilen fakat aslı Merfû olan rivayetlerin geneli
fıkhî konulara aittir. Hz. Ali‟ye ait Mevkûf rivayetler genellikle Abdürrezzak b.
Hemmâm ve Ġbn Ebî ġeybe‟nin Musanneflerinde geçmektedir. Ancak az da olsa
musannef türü eserlerden sonra gelen ve Merfû rivayetleri biraraya getirmeyi amaçlayan
sünen ve müsned türü eserlerde de Hz. Ali‟ye ait Mevkûf rivayetler bulunmaktadır.
Özellikle musannef türü eserlerde yer alan Hz. Ali‟nin Mevkûf rivayetlerinin
daha sonraki hadis kitaplarında Merfû olarak nakledilmesinin baĢlıca sebebleri önem
sırasına göre Ģunlardır: a) Hz. Ali‟nin kendisine sorulan bir soruya cevap verirken Hz.
Peygamber (s.a.s)‟den bildiği bir rivayeti ona isnad etmeden kendi sözüymüĢ gibi
nakletmesi. b) Hz. Ali‟den nakledilen Mevkûf rivayetin Merfû-muttasıl baĢka bir
tarîkine ulaĢılması. c) Sahabeden sonra gelen bazı râvilerin rivayeti, Hz. Peygamber
(s.a.s)‟e isnad etmektense sahabeye isnad etmeyi tercih etmesi.
ÇalıĢmamız esnasında bazı Mevkûf rivayetlerin, Merfû rivayetlerden daha sahih
olduğunu tespit ettik. Ancak bu durum her zaman ref problemini ortaya çıkarmaz çünkü
kimi zaman Mevkûf olarak da nakledilen rivayetteki râviler, Merfû rivayetin
râvilerinden hıfz ve adalet yönünden daha sağlam olabilir.
Hz. Ali‟ye ait bazı rivayetler erken dönem eserlerinde Merfû olarak
geçmekteyken daha sonraki eserlerde ise Mevkûf olarak bulunmaktadır. Bunun en temel
sebebi ise Merfû rivayetin bazı bazı râvi tasarrufları sonucu Mevkûf olarak da
nakledilmesinden kaynaklanmaktadır.
Merfû olarak nakledilen fakat aslen Hz. Ali‟ye ait Mevkûf olan 16 tane rivayet
tespit ettik. Bu rivayetlerden 7 tanesi râvinin teferrüdüyle nakledilmekte, 4 tanesinde
râvinin vehim ve hatası mevcutiken, 1 tanesi râvinin kasten ref etmesi, 4 tanesi de
Mevkûf rivayetin mahfuz olması durumunda ortaya çıkmıĢtır. Yine tespit
edebildiğimize göre Hz. Ali‟ye ait Mevkûf rivayetler ilk önce Mevkûf olarak bilinirken
daha sonra ki eserlerde Merfû olarak kaydedilmiĢtir. Fakat çok az da olsa bazı
rivayetler, hata sonucu ilk önce Merfû olarak da nakledilmiĢtir. Ref problemi olan
129
rivayetleri, çoğunlukla yer Taberânî‟nin eserlerinde, daha sonra da Bezzâr, Beyhâkî,
Ahmed ed-Dinevîrî ve Hatib el-Bağdâdî‟ye ait musannefatta görmekteyiz.
Hz. Ali‟den Mevkûf olarak nakledilen fakat Hükmen Merfû olarak kabul edilen
üç tane rivayet bulunmaktadır. Bunlardan iki tanesi Hükmen Merfû kaviller kısmına
girerken 1 tanesi de Hükmen Merfû filler Ģeklindedir.
Hz. Ali‟nin bazı Merfû rivayetlere idracda bulunması sonucunda bu rivayetler
Mevkûf olarak nakledilmiĢlerdir. Hz. Ali‟nin bu tür rivayetleri fazla olmayıp 6 tanedir.
Dört amelî mezhebin hepsi taharetten cenezaye kadar birçok fıkhî konuda Hz. Ali‟den
nakledilen Mevkûf rivayetleri delil olarak kullanmıĢlardır.
130
SONUÇ
Hz. Ali küçük yaĢtan itibaren Hz. Peygamber (s.a.s)‟in evinde kalmaya ve onun
gözetimi altında yetiĢmeye baĢlamıĢtır. Resûl-i Ekrem (s.a.s) peygamberlik göreviyle
vazifelendirilince o da ilk inananlar arasında yer almıĢ ve bu vakitten sonra onun
yardımcısı olmuĢtur. Hz. Ali katıldığı savaĢlarda gösterdiği kahramanlıklarla
tanınmasının yanında keskin zekası sayesinde de Resûlullah (s.a.s)‟den birçok konuyu
öğrenmiĢtir. Ġlk üç halife Hz. Ali‟nin bu özelliğinden dolayı gerekli konularda onunla
istiĢare etmekten geri durmamıĢtır. Özellikle Hz. Ömer gerek devlet iĢleri gerekse fıkhî
konularda Hz. Ali‟nin görüĢlerine baĢvurmuĢtur. Hz. Ali halifeliğe geçer geçmez hemen
iç karĢıklıklarla ilgilenmek zorunda kalmıĢtır. Halifeliği boyunca da bu olaylarla meĢgul
olmuĢlardır.
Hz. Ali, Hz. Osman‟ın oluĢturduğu resmi mushaftan baĢka kendine ait özel bir
mushaf oluĢturmuĢtur. Bugün okunmakta olan dört kıraat da Hz. Ali‟nin okuyuĢuna
dayanmaktadır. Hz. Ali hadis rivayetinde ihtiyatlı davranan ve insanları da bu konuda
uyaran birisidir. Bundan dolayı Hz. Ali mukillun arasında yer almıĢtır. Sünnet, Hz.
Ali‟ye göre salt bilgiden ziyade uygulanması örnek alınması gereken bir davranıĢ
biçimidir.
ÇalıĢmamızda örnekleme yoluyla Hz. Ali‟den nakledilen 71 tane Mevkûf
rivayetin tahrîc ve değerlendirmesini yaptık. Bu rivayetlerden 33 tanesi sahih, 9 tanesi
hasen ve 29 tanesi de zayıf derecesindedir. Hz. Ali‟den Ġmanla ilgili sadece iki rivayet
tespit edebildik. Bu rivayetler de kader konusuyla ilgili olup biri sahih diğeri de zayıftır.
Hz. Ali‟den nakledilen 54 rivayet ise ibâdet, muamelât ve ukûbat alanlarına aitken, 16
tanesi de hikmetli sözlerdir. Dolayısıyla Hz. Ali‟den nakledilen Mevkûf rivayetler daha
çok fıkhî konularla ilgilidir. Ayrıca Hz. Ali‟ye ait hikmetli sözler sünnî kaynaklarda
azımsanmayacak kadar çoktur.
Hz. Ali‟den Mevkûf olarak nakledilen fakat aslı Merfû olan rivayetlerin geneli
fıkhî konulara aittir. Hz. Ali‟ye ait Mevkûf rivayetler genellikle Abdürrezzak b.
Hemmâm ve Ġbn Ebî ġeybe‟nin Musannef’lerinde geçmektedir. Ancak az da olsa
musannef türü eserlerden sonra gelen ve Merfû rivayetleri biraraya getirmeyi amaçlayan
sünen ve müsned türü eserlerde de Hz. Ali‟ye ait Mevkûf rivayetler bulunmaktadır.
131
Özellikle musannef türü eserlerde yer alan Hz. Ali‟nin Mevkûf rivayetlerin daha sonraki
hadis kitaplarında Merfû olarak nakledilmesinin baĢlıca sebebleri önem sırasına göre
Ģunlardır: a) Hz. Ali‟nin kendisine sorulan bir soruya cevap verirken Hz. Peygamber
(s.a.s)‟den bildiği bir rivayeti ona isnad etmeden kendi sözüymüĢ gibi nakletmesi. b)
Hz. Ali‟den nakledilen Mevkûf rivayetin Merfû-muttasıl baĢka bir tarîkine ulaĢılması.
c) Sahabeden sonra gelen bazı râvilerin terddüdü halinde rivayeti, Hz. Peygamber
(s.a.s)‟e isnad etmektense sahabeye isnad etmeyi tercih etmesi.
ÇalıĢmamız sırasında bazı Mevkûf rivayetlerin, Merfû rivayetlerden daha sahih
olduğunu tespit ettik. Ancak bu durum her zaman ref problemini ortaya çıkarmaz çünkü
kimi zaman Mevkûf olarak da nakledilen rivayetteki râviler, Merfû rivayetin
râvilerinden hıfz ve adalet yönünden daha sağlam olabilir.
Hz. Ali‟ye ait bazı rivayetler erken dönem eserlerinde Merfû olarak
geçmekteyken daha sonraki eserlerde ise Mevkûf olarak bulunmaktadır. Bunun en temel
sebebi ise Merfû rivayetin, bazı râvi tasarrufları sonucu Mevkûf olarak da
nakledilmesinden kaynaklanmaktadır.
Merfû olarak nakledilen fakat aslen Hz. Ali‟ye ait Mevkûf olan 16 tane rivayet
tespit ettik. Bu rivayetlerden 7 tanesi râvinin teferrüdüyle nakledilmekte, 4 tanesinde
râvinin vehim ve hatası mevcutiken, 1 tanesi râvinin kasten ref etmesi, 4 tanesi de
Mevkûf rivayetin mahfuz olması durumunda ortaya çıkmıĢtır. Yine tespit
edebildiğimize göre Hz. Ali‟ye ait Mevkûf rivayetler ilk önce Mevkûf olarak bilinirken
daha sonra ki eserlerde Merfû olarak kaydedilmiĢtir. Fakat çok az da olsa bazı
rivayetler, hata sonucu ilk önce Merfû olarak da nakledilmiĢtir. Ref problemi olan
rivayetleri, çoğunlukla yer Taberânî‟nin eserlerinde, daha sonra da Bezzâr, Beyhâkî,
Ahmed ed-Dinevîrî ve Hatib el-Bağdâdî‟ye ait musannefatta görmekteyiz. Hz. Ali‟den
Mevkûf olarak nakledilen fakat hükmen Merfû olarak kabul edilen üç tane rivayet
bulunmaktadır. Bunlardan iki tanesi hükmen Merfû kaviller kısmına girerken 1 tanesi
de hükmen Merfû filler niteliğine sahiptir.
Kullandığımız kaynaklar ve elde ettiğimiz bilgiler dâhilinde diyebiliriz ki, Hz.
Ali‟nin bazı Merfû rivayetlere idracda bulunması sonucunda bu rivayetler Mevkûf
olarak nakledilmiĢlerdir. Hz. Ali‟nin bu tür idraçlı rivayetleri fazla olmayıp 6 tanedir.
132
Ehl-i sünnet sayılan dört amelî mezhebin hepsinin de taharetten cenezaye kadar birçok
fıkhî konuda diğer fakih sahabilerin mevkuflarını istidlal ettikleri gibi Hz. Ali‟den
nakledilen Mevkûf rivayetleri de delil olarak kullandığı görülmüĢtür.
133
KAYNAKLAR
ABD B. HUMEYD, Ebû Muhammed Abd b. Humeyd b. Nasr el-Kissî, el-Müsned, (
tah. Mahmud Muhammed Hali) Mektebetü„s- Sünne, Kahire, 1408/1988.
ABDÜRREZZAK, Ebû Bekr Abdürrezzak b. Hemmâm es-San‟ânî, el-Musannef, ( tah.
Habîburrahman el-A‟zamî) el-Mektebetü‟l-Ġslâmî, Beyrut, 1403, I-XII.
AHMED B. HANBEL, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eĢ-ġeybânî el-
Mervezî, el-Ġlel ve Ma’rifetür’-Rical, ( tah. Vasiyyullah b. Muhammed Abbas)
el-Mektebetü‟l-Ġslâmî, Beyrut, 1408/1988, I-II.
_____, el-Müsned, Müessesetü‟r-Risâle, ( tah. ġuayb Arnaûd ) Beyrut, 1420/1999, I-L.
AġIK, Nevzat, Sahabe ve Hadis Rivayeti, Akyol NeĢriyat, Ġzmir, 1981.
ATMACA, Veli, “Tecrîd-i Sarîh Muakddimesi‟nin Kaynağı Meselesi (I) (Tedrîbu‟r-
Râvî‟den Mukaddime‟ye Aynen Alınan Konular)”, EKEV Akademi Dergisi -
Sosyal Bilimler -, 2009, cilt: 13, S. 41, ss. 79-90.
_____, Tecrîd-i Sarîh Mukaddimesi‟nin Kaynağı Meselesi II: Mukaddime‟ye
Ted‟îbu'Râvi‟den Alınan Pasaj Bilgilerinin Tespiti, Çukurova Üniversitesi
Ġlahiyat Fakültesi Dergisi, 2008, cilt, 8, S.1, ss.109-127.
AYDINLI, Abdullah, “Merfû” DĠA, XXIX, Ankara, 2004.
_____, “Mevkûf” DĠA, XXIX, Ankara, 2004.
_____, Hadis Istılahları Sözlüğü, ĠFAV, 5. Baskı, Ġstanbul, 2011.
AYNÎ, Ebû Muhammed Bedrüddîn Mahmûd b. Ahmed b. Mûsâ b. Ahmed el-Aynî,
ġerhu Süneni Ebî Davud, (tah. Ebû‟l-Münzir Halid b. Ġbrahim) Mektebetü‟r-
RüĢd, Riyad, 1420/1999, I-VII.
AZÎMÂBÂDÎ, Ebû‟t-Tayyib Muhammed ġemsü‟l-Hak b. Emîr Alî ed-Diyânüvî el-
Azîmâbâdî, Avnu’l-Ma’bûd ġerhu Süneni Ebî Dâvûd, Dâru‟l-Kütübi‟l-Ġlmiyye,
Beyrut, 1415/1995, I-XIV.
134
BAKIR, Abdülhalık, Ali b. Ebî Tâlib, Çağ Ofset Matbaacılık, Elazığ, trz.
BEYHAKÎ, Ebû Bekr Ahmed b. Hüseyn b. Alî el-Beyhakî, Sünenü'l-Kebîr ve fî Zeylihî
el-Cevherü’n-Nakî, Meclisu Dâirâti‟l-Meârif, Haydarabâd, 1344, I-IX.
_____, Es-Sünenü’s-Sağîr, Mektebetü‟RüĢd, Riyad, 1422/2001, I-IX.
_____, Ma’rifetü’s-Sünen ve’l-Âsâr, Dâru‟l-Va‟y, ( tah. Abdülmutî Emin el-Kal‟acî )
Kahire, 1412/1991, I-XV.
BĠLMEN, Ömer Nasuhi, Büyük Tefsir Tarihi, Bilmen Basımevi, Ġstanbul, 1973, I-II.
BUHÂRÎ, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ġsmâîl b. Ġbrâhîm el-Cu„fî el-Buhârî, el-
Câmiu’s-Sahîh, Mektebetü‟l-Selefiyye, Kahire, 1400, I-IV.
_____, Edebü’Müfred, Mektebetü‟l-Delîl, 1418/1997, 4. Baskı, Suudi Arabistan,
1418/1997.
ÇAKAN, Ġ. Lütfi, Hadis Edebiyatı, ĠFAV Yayınları, 7. Baskı, Ġstanbul, 2009.
ÇAP, Sabri, Hadis Ġlminde Merfû-Mevkûf ĠliĢkisi, Uludağ Üniversitesi Sosyal Blimler
Üniversitesi, ( YayınlanmamıĢ Doktora Tezi) Bursa, 2008.
_____, “Ref Problemi” BaĢlıklı Makale Üzerine, Hadis Tetkikleri Dergisi, (HTD) 2007,
c.5, S. 2, ss. 161-168.
DÂREKUTNÎ, Ebû‟l-Hasan Ali b. Ömer Dârekutnî, el-Bağdâdî, el-Ġlelü’l-Vâride fi’l-
Ehâdîsi’n-Nebevî, ( tah. Mahfuzurrahman Zeynullah ) Dâru Taybe, Riyad,
1405/1985, I-XVI.
_____, Sünen, (tah. Es-Seyyid Abdullah HâĢim Yemânî ) Dâru‟l-Ma‟rife, Beyrut,
1386/1966, I-II.
DÂRĠMÎ, Ebû Muhammed Abdullah b. Abdirrahman et-Temîmî es-Semerkandî ed-
Dârimî, Sünen, (tah. Hüseyin Selim Esed ) Dâru‟l-Muğnî, Suudi Arabistan,
1421/2000.
135
DĠNEVERÎ, Ahmed b. Mervân ed-Dineverî, el-Mücâlese ve Cevâhiru’l-Ġlim, Dâru Ġbn
Hazm, Beyrut, 1419/1998, I-X.
DOĞANAY, Süleyman, “Hadis Rivayetinde Râvi Tasarrufları ve Doğurduğu
Problemler”, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, ( YayınlanmamıĢ
Doktora Tezi) Kayseri, 2006.
EBÛ AVÂNE, Ebû Avâne Ya‟kub b. Ġshâk el-Ġsfereyânî, el-Müsned, ( tah. Eymen b.
Arif) Dâru‟l-Ma‟rife, Beyrut, 1419/1998, I-V.
EBÛ DAVUD, Süleyman b. EĢa‟s b. Ġshâk es-Sicistânî el-Ezdî, es-Sünen, Çağrı
Yayınları, Ġstanbul, 1401/1981, I-V.
EBÛ HÂTĠM, Muhammed b. Hibbân b. Ahmed el-Büstî, Ġbn Hibbân, es-Sikât,
Dâiratü‟l-Meârifi‟l-Osmaniyye, Haydarabad, 1393/1973, I-X.
EBÛ YA‟LÂ, Ahmed b. Alî b. el-Müsennâ et-Temîmî el-Mevsılî, el-Müsned, Dâru‟l-
Me‟mûn li‟t-Türâs, DımaĢk, 1404/1984, I-XIV.
ERDOĞAN, Mehmet, Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü, Ensar Yayınları, Ġstanbul, (5.
Baskı) 2015.
ERUL, Bünyamin, Sahabenin Sünnet AnlayıĢı, TDVY, Ankara, 1999.
FIĞLALI, E. Ruhi, “Cemel Vak'ası” DĠA, VII, Ġstanbul, 1993.
, _____ “Hz. Ali” DĠA, II, Ġstanbul, 1989.
GÜLTEKĠN, Hikmet, “ġiî Âlim ġerif er-Râdî ve en-Nehcü‟l-Belâğa Ġsimli Eserin
Hadis Literatüründeki Yeri ve Değeri”, Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal
Bilimler Enstitüsü, ( YayınlanmamıĢ Doktora Tezi) Konya, 2013.
HÂKĠM EN-NÎSÂBÛRÎ, Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdillâh b. Muhammed el-
Hâkim en-Nîsâbûrî, el-Müsredrek ala’s-Sahihayn, Dâru‟l-Ma‟rife, Beyrut, trz.,
I-IV.
136
HATĠB EL-BAĞDÂDÎ, Ebû Bekr Ahmed b. Alî b. Sâbit el-Bağdâdî, Târihu Bağdat,
Dâru‟l-Kütübi‟l-Ġlmiyye, Beyrut,
HATĠPOĞLU, Ġbrahim, “Musannef” DĠA, XXXI, Ġstanbul, 2006.
HAZRECÎ, Safiyyüddin Ahmed b. Abdillah el-Hazrecî, Hülâsatü Tehzibi Tehzîbi’l-
Kemâl, ( tah. Abdülfettâh Ebû Ğudde) Dâru‟l-BeĢâr, Beyrut, 1416.
HEYSEMÎ, Nurüddin Ali b. Ebî Bekr el-Heysemî, Mecmeu’z-Zevâid, Dâru‟l-Fikr,
Beyrut, 1412, I-X.
IRAKÎ, Ebû‟l-Fadl Zeynüddîn Abdürrahîm b. el-Hüseyn b. Abdirrahmân el-Irâkī, el-
Muğnî an Hamli’l-Esfâr, Mektebetü Dâru Taybe, Riyad, 1415/1995, I/1012, I-
XII.
ĠBN ABDĠLBERR, Ebû Ömer Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdillâh b. Muhammed b.
Abdilberr en-Nemerî, el-Ġstizkâr, ( tah. Sâlim b. Muhammed Atâ ve
Muhammed Ali Meûd ) Dâru‟l-Kütübi‟l-Ġlmiyye, Beyrut, 1421/2000, I-IX.
_____, et-Temhîd limâ fi’l-Muvatta mine’l-Meânî ve’l- Esânîd, ( tah. Ömer el-Ceydî ve
Saîd Ahmed A‟râbî) 1405/1985, I-XXVI.
ĠBN ARRÂK, Ebû‟l-Hasen Nûruddîn (Sa„düddîn) Alî b. Muhammed b. Alî el-Kenânî
Tenzîhu’Ģ-ġerîati’l-Merfûa an Ehâdîsi’Ģ-ġerîati’l-Mevdûa, Dâru‟l-Kütübi‟l-
Ġlmiyye, Beyrut, 1419/1989, I-II.
ĠBN ASÂKĠR, Ebû‟l-Kâsım Alî b. el-Hasen b. Hibetillâh, Târihu Medineti
DımeĢk, Dâru‟l-Fikr, Haleb, 1417/1996, I-LXX.
ĠBN EBÎ HÂTĠM, Ebû Muhammed Abdurrahman b. Ebî Hâtim Muhammed b. Ġdris el-
Hanzelî er-Râzî, Kitâbu’l-Ġlel, ( tah. Sa‟d b. Abdillah el-Humeydî ve Hâlid b.
Abdirrahman el-Cüreysî) Mektebetü‟l- Melik, Riyad, 1427/2006, I-VII.
_____, el-Cerh ve’t-Ta’dil, Dâru‟l-Kütübi‟l-Ġlmiyye, Beyrut, 1371/1952, I-IX.
137
ĠBN EBÎ ġEYBE, Ebû Bekr Abdullāh b. Muhammed b. Ebî ġeybe Ġbrâhîm el-Absî el-
Kûfî, el-Musannef, ( Tah. Muhammed Avvâme) Dâru‟l-Kıble, Cidde,
1427/2006, I-XXVI.
ĠBN HACER, Ebû‟l-Fadl ġihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî, el-
Ġsâbe fî Temyîzi’s-Sahâbe, Dâru‟l-Cîl, Beyrut, 1412, I-IX.
_____, Fethu’l-Bârî fî ġerhi Sahihi’l-Buhârî, Daru‟l-Ma‟rife, Beyrut, trz., 1379, I-XIII.
_____, Lisânu’l-Mizân, Müessesetü‟l-A‟lemî, Beyrut, 1406/1986, I-VII.
_____, Nüzhetün Nazar fî Tavdîhi Nuhbeti’l-Fiker, Mektebetü‟l-BüĢra, Karachi,
1434/2012,
_____, Telhîsu’l-Habîr fî Tahrici Ehâdisi’r-Râfi’iyyi’l-Kebîr, (Tah. Ebû Âsım Hasan b.
Abbas ) Daru‟l-Kütübü‟l-Ġlmiyye, Beyrut, 1419/1989, I-IV.
_____, ed-Dirâye fî Tahrici Ehâdisi’l-Hidâye, Dâru‟l-Ma‟rife, Beyrut, trz., I-II.
_____, Ta’rifu ehli’t-Takdîs bi Merâtibi’l- Mevsûfîne bi’t-Tedlis, (tah. Âsım b.
Abdillah) Mektebetü‟l-Menâr, Ürdün, 1980.
ĠBN KUDÂME, Ebû Muhammed Muvaffakuddîn Abdullah b. Ahmed b. Muhammed
b. Kudâme el-Cemmâîlî el-Makdisî, eĢ-ġerhu’l-Kebîr, Dâru‟l-Menâr,
1414/1993, I-XXXII.
_____, el-Muğnî li Ġbn Kudâme, Mektebetü‟l-Kahire, Kahire, 1388/1968, I-XII.
_____, el-Kâfî fi Fıkhi Ġbn Hanbel, Dâru‟l-Kütübi‟l-Ġlmiyye, Beyrut, 1414/1994, I-IV.
ĠBN MACE, Ebû Abdillah Muhammed b. Yezid el-Kazvînî, es-Sünen, Çağrı Yayınları,
Ġstanbul, 1401/1981, I-II.
ĠBN MANZÛR, Ebû‟l-Fadl Cemâlüddin Muhammed b. Mükerrem b. Ali b. Ahmed el-
Ensârî er-Rüveyfî, Lisânu’l-Arab, Dâru Sâdır, Beyrut, trz. I-XV.
138
ĠBN RECEB, EL-HANBELÎ, Zeynüddin Ebû‟l-Ferec Ġbn Receb el-Hanbelî, Fethu’l-
Bârî ġerhu Sahihi’l-Buhârî, ( tah. Mahmud b. ġa‟bân b. Abdilmaksûd v.diğ. )
Mektebetü‟l-Ğurâbi‟l-Eseriyye, Medine, 1416/1996, I-X.
_____, ġerhu Ġleli’t-Tirmizî, Dâru‟l-Menâr, Ürdün, 1407/1987.
ĠBN RÜġD, Ebû‟l-Velîd Muhammed b. Ahmed b. Ahmed el-Kurtubî el-Endelüsî,
Bidâyetü’l-Müçtehid ve Nihâyetü’l-Muktesid, Dâru‟l-Ma‟rife, b.y.y., trz., I-II.
ĠBN SA‟D, Ebû Abdillâh Muhammed b. Sa‟d b. Munî„ el-Kâtib el-HâĢimî el-Basrî el-
Bağdâdî, Kitâbu’t-Tabakâti’l-Kebîr (çev. Editör Adnan Demircan) I-X.
ĠBN SAHNÛN, Ebû Abdillah Muhammed b. Sahnûn, el-Müdevvenetü’l-Kübrâ, Dâru‟l-
Kütübi‟l-Ġlmiyye, Beyrut, 1415/1994, I-IV.
ĠBN ġÂHĠN, Ebû Hafs Ömer b. ġâhin, Tarihu Esmâi’s-Sikât, Dâru‟s-Selefiyye,
Kuveyt, 1404/1984.
ĠBN CA‟D, Ali b. el-Ca‟d b. Ubeyd Ebû‟l-Hasen, Müsned, Müessesetü‟n-Nâdir,
Beyrut, 1410/1990,
ĠBNU‟L-CEVZÎ, Abdurrahman b. Ali b. el-Cevzî, el-Ġlelü’l-Mütenâhiye fi’l-Ehâdîsi’l-
Vâhiye, Dâru‟l-Kütübi‟l-Ġlmiyye, Beyrut, 1403/1983, I-II.
_____, Kitâbu’d-Duafâ ve’l-Metrûkîn, ( tah. Abdullah el-Kâdî) Dâru‟l-Kütübi‟l-
Ġlmiyye, Beyrut, 1406,
ĠBNU‟L-ESÎR, Ebû‟l-Hasen Ġzzüddîn Alî b. Muhammed b. Muhammed eĢ-ġeybânî el-
Cezerî, Üsdü’l-Ğâbe, I-IX.
ĠBNU‟L-KATTÂN, Ebû‟l-Hasen Alî b. Muhammed b. Abdilmelik el-Kutâmî el-Fâsî,
el- Beyânu’l-Vehm ve’l-Ġhâm fî Kitâbi’l-Ahkâm, ( Tah. Hüseyin Sâîd ) Dâru
Taybe, Riyad, 1418/1997, I-VI.
ĠBNÛ‟L-MULAKKIN, Sirâcüddin Ebû Hafs Ömer b. Ali, el- Bedrü’l- Münir fî
Tahrîci’l-Ehâdîsi ve’l- Asâri’l- Vâkia fi’Ģ-ġerhi’l- Kebîr, ( tah. Mustafa Ebû‟l-
Ğayz v.diğ, ) Dâru‟l-Hicre, Riyâd, 1425/2005, I-X.
139
_____, Hülâsatü Bedri’l-Münir, (tah. Humeydî Abdülmecid Ġsmail) Mektebetü‟r-RüĢd,
Riyad, 1410, I-II.
ĠBNU‟S-SALÂH, Ebû Amr Osman b. Abdirrahman eĢ-ġehrezûrî, Ulûmu’l-Hadîs,
Dâru‟l-Fikr, DımeĢk, 1406/1986.
ĠCLÎ, Ebû‟l-Hasen Ahmed b. Abdillâh b. Sâlih el-Ġclî, Ma’rifetü’s-Sikât, Mektebetü‟d-
Dâr, Medine, 1405/1985, I-II.
ĠSHAK B. RÂHÛYE, Ġshâk b. Ġbrahim b. Mahled b. Râhuya, el-Müsned, Mektebetü‟l-
Ġmân, ( tah. AbdulĞafûr b. Abdillah) Medine, 1412/1991, I-V.
KAL‟ACÎ, Muhammed Ravvâs Kal‟acî, Mevsûât-ı Fıkh-ı Ali b. Ebî Tâlib, ( terc. Yusuf
Özbek) Dâru‟n-Nefâis, Beyrut, 1996.
KANDEMĠR, YaĢar, “Hz. Ali” DĠA, II, Ġstanbul, 1989.
KARADAġ Cafer, Hz. Ali‟nin Ġtikâdi GörüĢleri adlı Tebliğin Müzakeresi, Hayatı
KiĢiliği ve DüĢünceleriyle Hz. Ali Sempozyumu, ( 08-10 Ekim 2004 Bursa) ss.
111-114.
KÂSÂNÎ, Alâüddîn Ebû Bekr b. Mes„ûd b. Ahmed, Bedâi’u’s- Sanâi’ fî Tertîbi’s-
ġerâi, Dâru‟l-Kütübi‟I-Ġlmiyye, Beyrut, 1982.
KOÇYĠĞĠT, Talat, Hadis Istılahları, Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara, 1980.
_____, Hadis Tarihi, TDVY., 9. Basım, Ankara, 2014.
KUDÂÎ, Ebû Abdullah Muhammed b. Sellâme b. Ca‟fer, el-Müsned, ( Humeydî b.
Abdülcelil ) Müessesetü‟r-Risâle, Beyrut, 1406/1987, I-II.
MÂLĠK, Ebû Abdullah Mâlik b. Enes b. Mâlik b. Ebî Âmir el-Asbahî el-Yemenî, el-
Muvatta, ( tah. Muhammed Mustafa el-A‟zamî ) Müessesetü Zâyid b. Sultân,
1425/2005, I-VIII.
_____, Muvatta, ( Muhammed eĢ-ġeybânî Rivayeti) Reisu‟l-Meclisi‟l-Âlemî, Kahire,
1414/1994.
140
_____, Muvatta, ( Yahya el-Leys Rivayeti) Dâru Ğarbi‟l-Ġslâmî, Beyrut, 1417/1997, I-
II.
MAVERDÎ, Ebû‟l-Hasen Alî b. Muhammed b. Habîb el-Basrî el-Mâverdî, el-Hâvî Fi
Fıkhi’Ģ-ġâfî, ( Ali Muhammed Muavvid ve Adil Ahmed Abdülmevcûd )
Dâru‟l-Kütübi‟l-Ġlmiyye, Beyrut, 1444/1994, I-XVIII.
MEVSĠLÎ, Ebû Hafs Ömer b. Bedr b. Saîd el-Mevsilî, el-Vukûf ale’l-Mevkûf, (tah.
Ümmü Abdillah bt. Mehrûs ve Ebû Abdillah Mahmud b. Muhammed) Dâru‟l-
Âsıme, Riyad, 1407.
MĠZZÎ, Ebû‟l-Haccâc Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdirrahmân b. Yûsuf el-Mizzî, Tehzîbu’l-
Kemâl fî Esmâi‟r-Ricâl, (tah. BeĢĢâr Avvâd Ma‟ruf) Müessesetü‟r-Risâle,
Beyrut, 1400/1980, I-XXXV.
MOĞOLTAY B. KILIÇ, Ebû Abdillâh Alâüddîn Moğultay b. Kılıç b. Abdillâh el-
Bekcerî el-Hikrî, ġerhu Ġbn Mace, ( tah. Kâmil Avîd) Mektebetü Nezzâr
Mustafa el-Bâzî, Suudi Arabistan, 1419/1999, I-V.
MUHAMMED HAMĠDULLAH, Muhtasar Hadis Tarihi ve Sahife-i Hemmâm b.
Münebbih, (çev. Kemal KuĢçu ) Beyan Yayınları, Ġstanbul, 2013.
MUKABBEL B. HÂDÎ, Terâcimu Ricâli’d-Darekutnî fî Sünenihi’l-ellezine lem
Yeterraccem lehüm fi’t-Takrib ve lâ fî Ricâli’l-Hâkim, Dâru‟l-Âsâr, San‟a,
1420/1999.
MUKRĠZÎ, Takiyyüddin Ahmed b. Ali el-Mukrizî, Muhtasaru’l-Kamil fid Duafâ, (tah.
Eymen Arif) Mektebetü‟s-Sünne, Kâhire, 1415/1994.
MÜBÂREKFÛRÎ, Ebû‟l-Alâ Muhammed Abdurrahman b. Abdirrahman el-
Mübârekfûrî, Tuhfetü’l- Ahvaz bi ġerhi Câmii’t-Tirmizî, Dâru‟l-Fikr, b.y.y.,
trz., I-X.
MÜNÂVÎ, Zeynüddîn Muhammed Abdürraûf b. Tâcil„ârifîn b. Nûriddîn Alî el-Münâvî
el-Haddâdî, Feyzü’l-Kadir ġerhu’l-Cami’i’s-Sağîr, Daru‟l-Ma‟rife, Beyrut,
1391/1972, I-VI.
141
MÜSLĠM, Ebû‟l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc b. Müslim el-KuĢeyrî, el-Câmiu’s-
Sahîh, ( tah. Muhammed Fuad Abdülbâki) Dâru‟l-Kütübi‟l-Ġlmiyye, Beyrut,
1412/1991, I-V.
MÜZENÎ, Ebû Ġbrâhîm Ġsmâîl b. Yahyâ b. Ġsmâîl el-Müzenî el-Mısrî, Muhtasaru’l-
Müzenî, Dâru‟l-Kütübi‟l-Ġlmiyye, Beyrut, 1419/1998.
NESÂÎ, Ebû Abdirrahman Ahmed b. ġuayb b. Ali b. Bahr b. Sinan b. Dinâr en-Nesâî,
es-Sünen, Müessesetü‟r-Risâle, Beyrut, 1421/2001, I-VI.
NEVEVÎ, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. ġeref b. Mürî en-Nevevî, el-Mecmû ġerhu’l-
Mühezzeb, Mektebetü‟l-ĠrĢâd, Cidde, trz., I-XXIII.
ÖZTÜRK, Mustafa, Tefsir ve Hadis Tarihinde Hz. Ali, Hayatı KiĢiliği ve
DüĢünceleriyle Hz. Ali Sempozyumu Tebliğ ve Müzakereleri, 08-10 Ekim 2004
Bursa, ss. 57-89.
REBÎ B. HABÎB, Müsned, Vizâratü‟l-Evkâf ve‟Ģ-ġuûni‟d-Diniyye, Ammân,
1432/2011.
SAKALLI, Talat, “Sahabe Fetvaları ve GörüĢlerinin Ġlmi Değeri”, Cahiliyeden Ġslam
Toplumuna Sahabe Nesli Sempozyumu,1 Kasım 2014, Fecr Yayınları, 2015,
Ankara, ss.162-182.
SALLÂBÎ, Ali Muhammed es-Sallâbî, Esnâ’l-Mütâlib fî Siretî Emirî’l-Mü’minîn Ali b.
Ebî Tâlib, Mektebetü‟s-Sahâbe, ġârika, 1425/2004.
SANCAKLI, SAFFET, Hadisler Bağlamında Hz. Peygamber’in Hz. Ali Ġle Olan
ĠliĢkilerinin Önemi Ve Analizi, Hz. Ali Sempozyumu Bildirileri, 24-25 Ekim
2007, 2009
SARIÇAM, Ġbrahim, Hz. Ali‟nin Hayatı ve ġahsiyeti, Hayatı KiĢiliği ve DüĢünceleriyle
Hz. Ali Sempozyumu Tebliğ ve Müzakereleri (08-10 Ekim Bursa) ss.17-27.
142
SEHÂVÎ, Ebû‟l-Hayr ġemsuddin Muhammed b. Abdirrahman es-Sehâvî, Fethu’l-
Muğis bi ġerhi Elfiyeti’l-Hadîs, ( tah, Abdülkerim b. Abdillah ve Muhammed
b. Abdillah) Mektebetü Dâri‟l-Minhâc, Riyad, 1426. I-V.
SERAHSÎ, Ebû Bekr ġemsü‟l-eimme Muhammed b. Ebî Sehl Ahmed es-Serahsî, el-
Mebsut, Dâru‟l-Ma‟rife, Beyrut, trz., I-XXX.
SUĠÇMEZ, Yusuf, Sahabe ve Tabiîn Sözlerinin Hz. Peygamber’e Nispeti, Otto
Yayınları, Ankara, 2015.
SUYÛTÎ, Ebû‟l-Fadl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed, el- Leâli’l-
Masnûa fî Ehâdîsi’l-Mevdûa, ( Ebû Abdurrahman Salah b. Muhammed )
Dâru‟l-Kütübi‟l-Ġlmiyye, Beyrut, 1417/1996, I-II.
_____, Tedrîbu’r-Râvî fî ġerhi Takrîbi’n-Nevevî, Dâru‟l-Fikr, Beyrut, 1434/2002.
ġÂFĠ‟Î, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ġdrîs b. Abbâs eĢ-ġâfi‟î, el-Ümm, Dâru‟l-Ma‟rife,
Beyrut, 1393, I-IV.
_____, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ġdrîs b. Abbâs eĢ-ġâfiî, el-Müsned, Dâru‟l-
Kütübi‟l-Ġlmiyye, ( tah. Muhammed Âbid es-Sindî) Beyrut, 1370/1951.
ġEYBANÎ, Ebû Abdullah Muhammed b. Hasan eĢ-ġeybânî, Kitabu’l-Âsâr, ( tah.
Ahmed Ġsa el-Mi‟sarâvî ) Dâru‟s-Selâm, Kahire, 1427/2006.
_____, Ebû Abdullah Muhammed b. Hasan eĢ-ġeybânî, Kitabu’l-Asl, ( tah. Ebû‟l-Vefâ
el-Efgânî ) Dâru‟l-Meârifi‟l-Osmaniye, Medine, 1401/1981.
TABERÂNÎ, Süleymen b. Ahmed b. Eyüb Ebû‟l-Kâsım et-Taberânî, el-Mu'cemu'l-
Kebîr, Mektebetü‟l-Ulûm ve‟l-Hikem, Musul, 1404/1983, I-XX.
_____, el-Mu’cemu’l-Evsât, Dâru‟l-Haremeyen, Kahire, 1415/1995, I-X.
_____, el-Mu’cemu’s-Sağîr, el-Mektebetü‟l-Ġslâmî, Beyrut, 1405/1985,
143
TABERÎ, Ebû Ca„fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmulî et-Taberî el-Bağdâdî,
Tehzîbü’l-Âsâr ve Tafsîlü’s-Sâbit an Resûlillahi mine’l-Ahbâr, ( tah. Mahmud
Muhammed ġâkir ) Matbaatü‟l- Medenî, Kahire, trz.
TAHAVÎ, Ebû Ca‟fer Ahmed b. Muhammed b. Selâme b. Abdülmelik b. Seleme et-
Tahâvî, ġerhu Me’âni’l-Âsâr, Dâru‟l-Kütübi‟l-Ġlmiyye, Beyrut, 1399, I-IV.
TARÎFÎ, ABDÜLAZĠZ B. MERZÛK ET-TARÎFÎ, Et-Tehcîl fi Tahrîci ma lem
Yuhric mine’l-Ehâdîsi ve’l-Âsâri fî Ġrvâi’l-Ğalîl, Mektebetü‟r-RüĢd, Riyad, trz.
TĠRMĠZÎ, Ebû Ġsâ Muhammed b. Ġsâb. Serve et-Tirmizî, es-Sünen, Çağrı Yayınları,
Ġstanbul, 1401/1981, I-III.
TOKSARI, Ali, “Hadis Ġlmi Açısından Sahâbî Kavli ve Değeri”, Erciyes Üniversitesi
Ġlahiyat Fakültesi Dergisi, (EÜĠFD) 1985, sayı: 2, ss. 339-358.
TUĞLU, Nuri, Maturîdilik ve Hadis, Rağbet Yayınları, Ġstanbul, 2016.
_____, Eser Karizması Mı Musannif Karizması Mı? Fırat Üniversitesi Ġlahiyat
Fakültesi Dergisi, ( FÜĠFD) 2012 c. 17, S. 2, ss. 51-70.
UĞUR, Mücteba, Ansiklopedik Hadis Terimleri Sözlüğü, TDVY, Ankara, 1992.
YARDIM, Ali, Hadis I-II, Damla Yayınevi, 5. Baskı, Ġstanbul, 2010.
ZEBÎDÎ, Ebû‟l-Feyz, Muhammed el-Murtezâ b. Muhammed ez-Zebîdî el-Hüseynî,
Tâcu’l-Arûs min Cevâhiri’l-Arûs, Dâru‟l-Hidâye, Kuveyt, 1385/1965, I-XL.
ZEHEBÎ, Ebû Abdillâh ġemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân ez-Zehebî et-
Türkmânî el-Fârikī ed-DımaĢkī, el-Muğnî fi’d-Duafâ, Ġdâretü Ġhyâi‟t-Türas,
Katar, trz., I-II.
_____, Mizânu’l-Ġ’tidâl fî Nakdi’r-Ricâl, Dâru‟l-Ma‟rife, Beyrut, trz., I-V.
_____, el-KâĢif fî Ma’rifeti men lehu Rivâyetü fî Kütübi’s-Sitte, Dâru‟l-Kıble, Cidde,
trz., I-II.
_____, et-Tefsîr ve’l-Müfessirûn, Mektebetü Vehbe, Kahire, trz. I-III.
144
ZEYLA‟Î, Cemâlüddin Ebû Muhammed Abdullah b. Yusuf b. Muhammed ez-Zeyla‟î,
Nasbu’r-Râye li Ehâdîsi’l-Hidâye, ( tah. Muhammed Avvâme) Müessesetü‟r-
Reyyân, Beyrut, 1418/1997, I-V.
ZÜRKANÎ, Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdilbâkī b. Yûsuf ez-Zürkanî, ġerhu alâ
Muvatta el-Ġmâm Mâlik, Mektebetü‟s-Sekâfeti‟d-Diniyye, Kahire, 1424/2003,
I-IV.
145
ÖZGEÇMĠġ
KiĢisel Bilgiler:
Adı Soyadı: Ali Rıza Kara
Doğum Yeri ve Yılı: SeydiĢehir/25.06.1990
Medeni Hali: Evli
Eğitim Durumu:
Lisans Öğrenimi: Ġstanbul Üniversitesi Ġlahiyat Fakültesi
Yabancı Dil ve Düzeyi:
Arapça (YDS) 67.5
ĠĢ Deneyimi:
1-AraĢtırma Görevlisi: Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Ġlahiyat Fakültesi (2014-2017)
2-AraĢtırma Görevlisi: Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (2017-
2017)
3-AraĢtırma Görevlisi: Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Ġlahiyat Fakültesi ( 2017- )