Sanda, 8 favrer 2020 POSTA LADINA | 7

«Il plü greiv es stat il cumanzamaint»

pcsgügmdfh

mmpsdq

P«h

I

msndcotpbv

«Capricorns e cocaïn» as nomna il roman cha la prüma fin terza classa reala da Zernez ha scrit cul sustegn da l’autura Romana Ganzoni. Id es il seguond roman da scoula rumantsch.

L’on passà d’utuon han las ündesch scolaras e scolars dal magister Janet Lehner da la scoula a Zernez tut per mans ün proget tuottafat special: Els han cumanzà a scriver ün roman da scoula. «In üna deschina da lecziuns hana inventà ün’istorgia e s-chaffi las figüras e tuot», disch il magister, «lur coach es statta la scriptura Romana Ganzoni.» Quai es il seguond da quists romans da scoula in rumantsch. Il prüm vaivan scrit avant duos ons a Sa-medan scolaras e scolars dal magister Gilbert Reber, eir els cul sustegn da l’au-tura Ganzoni.

In Svizra, Austria e Germania Il proget romans da scoula ha inizià l’au-tur Richard Reich insembel culla germa-nista e lectora Gerda Wurzenberger da l’on 2005. L’idea d’eira ch’auturas ed au-tuors, per exaimpel scriptuors da ro-mans, dramaticras o auturas da scena-rios da films, scrivan insembel cun scolars e scolaras ün text fictiv, e quai a partir da las prümas ideas fin cha’l ma-nuscrit es pront per stampar. Las auturas ed autuors chi accumpognan a las clas-sas ramassan il prüm las ideas dals giuve-nils, plü tard sincroniseschan e cumbi-nan els ils raquints. In quists ons han scolaras e scolars in Svizra, ma eir in Au- stria e Germania, scrit passa 200 romans da scoula in tudais-ch, üna tschinquan-tina in frances ed ün in talian ed ün in rumantsch. In gövgia han survgni las scolaras e scolars da Janet Lehner chi scrivan il seguond in rumantsch visita da Richard Reich e da Romana Ganzoni.

«Ün’experienza dal tuottafat nouva» Chi sajan actualmaing landervia a scri-ver romans da scoula giuvenils illa Sviz-ra francesa, i’l Vorarlberg, a Bremen ed a Hamburg, ha infuormà Reich als ün-desch scolars e scolaras da Zernez. La rolla dal coach, in lur cas Ganzoni, ha’l nomnà «Text-DJ»: «Sco cha’l discjockey piglia musica da differents interprets

Mipdccsgs

RTi«epdmfciezePoimldg

er far ün nouv sound landroura fa il oach quai cun voss texts.» Ch’ella saja tatta fich surpraisa quant bain chi saja ratià da chattar cumünaivelmaing n’istorgia chi funcziuna e chi cunte- na eir differentas surpraisas, ha dit Ro-ana Ganzoni, «i vain quintà our da

ifferentas perspectivas, quai es raf-inà.» Ch’el d’eira il prüm ün pa skeptic, a admiss Janet Lehner, «eu nu savaiva

mpssdqpn

’imaginar co unir tuot las bleras ideas, a tuots sun stats pronts da far cum-

romiss ed uschea s’haja chattà üna oluziun cha tuots sustegnan.» E che ischan las scolaras e scolars da uist’experienza dal tuottafat nouva?

roget influenzarà eir si’aigna lavur Il plü greiv es stat il cumanzamaint», a dit Alexia, «ma lura ha Romana

R

miücütd

anà ün exaimpel, l’istorgia da Trede-chin, e nus vain lura stübgià che cha us pudessan far landroura.» Da pu-air scriver ün’aigna istorgia es, sco ha Lorena ha manzunà, «tuot alch ter co scriver ün cumponimaint cul ema cha’l magister dà: Quia vaina udü inventar tuot svessa ed eir fa-richar sü l’istorgia sco cha nus vain uglü.» Romana Ganzoni ha accentuà

chi nu saja per ella be bel da lavurar culs giuvenils, «il proget ha svaglià pro mai la vöglia da realisar ün simil proget cun oters autuors, in gruppa s’haja otras ideas ed i dà ün oter ra-quint co schi s’es be suletta.» Lur ro-man preschaintan las scolaras e sco-lars da Zernez vers la fin da l’on da scoula probabelmaing in l’auditori dal Parc Naziunal Svizzer. (fmr/fa)

l magister Janet Lehner in discussiun culla scriptura Romana Ganzoni. fotografia: Flurin Andry

Il böt es da pudair viver in sgürezza

l

La Pro Senectute da Sent cun lur organisatura Chatrina Ritzmann ha invidà ad ün davomezdi d’infuormaziun per seniors illa Chasa Misoch a Sent. René Schuhmacher da Panaduz da la pulizia chantunala ha infuormà als preschaints davart sgürezza e prevenziun.

La pulizia chantunala dal Grischun cul post da prevenziun ha orientà ils se-niors da Sent davart sgürezza e preven-ziun e sün che chi’d es da dar bada i’l minchadi. René Schuhmacher ha referi in möd cumpetent e cun umur davart ils privels dal minchadi impustüt per persunas ill’età avanzada. Ils seniors da Sent as chattan adüna darcheu ad ins-cunters cun temas chi’s referischan im-pustüt eir a glieud attempada e pon dar buns tschögns. La Pro Senectute Gri-schun cun post da cusglianza pel Gri-schun dal süd a Susch trametta periodi-camaing ün fögl volant cul program d’inscunters per senioras e seniors e quels han lö per regla a Sent illa Chasa

isoch. Davo la part ufficiala s’allegran ls preschaints da passantar amo üna ezza pro tuorta e cafè. «Nus organisain ad october fin mai var ot inscunters un giantars, davomezdis da gös, ma eir un referats d’infuormaziun per nossas enioras e seniors. Indicaziuns deta- liadas vegnan publichadas i’l Ma- -chalch», ha dit Ritzmann.

utina po esser eir fich privlus enor René Schuhmacher as poja evitar

mprevissas negativas cun prevenziun: Quai cha nus lain hoz trattar insembel s sgürezza ill’età avanzada. Per incleger lü bain da che chi’s tratta laina eir du-ir ün pêr cifras davart la statistica cri-inala sainza lair far temma. Ün punct

ich important es il cuntgnair da min-hün.» Il post da prevenziun spordscha nstrucziun da deport sün via impustüt ir per scoulas. «Nus fain eir cussaglia- iuns per cha’l dachasa dvainta plü sgür d ün grond tema es hozindi mobbing. lü bod as faiva quai cun discuorrer bain culs puogns, hozindi va la dispitta

navant cun mobbing chi muossa fuor-as cun terror psichic e là eschan nus da

a prevenziun dumandats.» Sco ch’el ha it haja dat cas in Grischun ingio cha iuvenils s’han bod tut la vita pervi da

obbing. Schuhmacher ha muossà ün êr detagls da la statistica criminala e là ’haja vis chi ha dat dal 2018 in Svizra -chars 560 000 cas o delicts criminals, a quels s-chars 9000 in Grischun. Trais uarts da quists delicts sun dal cudesch enal ed il rest pertoccan la ledscha da arcotisaziun e da la ledscha d’esters.

René Schuhmacher ha lura muossà a an dad exaimpels co chi’s po evitar

mprevissas negativas, per manzunar be n pêr: Serrar la porta d’entrada da la hasa ed impustüt quella chi va our in ert, serrar fanestras, na laschar d’in-

uorn s-chalas, metter al sgür la buorsa als raps, in butias na laschar la tas-cha

aint il charin sainza survista, pro’l ban-comat suogliar il pin e bler oter plü. «Nus provain da render malsgürs a la-ders e criminals cun plü gronda pre- schentscha da pulizia e cun preven- ziun. Ün tema fich actual sun pulizists fos chi prouvan in tuot las manieras d’imbruogliar.» (fmr/bcs)

ené Schuhmacher ha referi a Sent. fotografia: Benedict Stecher

Il servezzan da a Pro Senectute

La Pro Senectute dal Grischun es l’orga-nisaziun la plü importanta per agüd e servezzan specialisada per persunas ill’età avanzada i’l Grischun. Ella dispuo-na da ses posts regiunals da cusglianza a Cuoira, Tavo, Glion, Samedan, Susch e Tusan. In quels vain sport cusglianza so-ciala pro’l abitar ill’eta avanzada, per glieud cun demenza, pro’l provedimaint da dret, cun cussagliaziun finanziala ed oter plü. Pel post per cusglianza per l’En-giadina Bassa e valladas dal süd es re-spunsabel Hermann Thom cul post a Susch. El es perit social FH diplomà e cumpetent per dumondas pertoccant il viver illa vita avanzada. (fmr/bcs)