ORAL

267

ศาสนสถานกบการทองเทยว จงหวดพทลง RELIGIOUS PLACE WITH TOURISM FOR PHATTHALUNG PROVINCE

ปารณท คงมน1 และชลพร ทวศร2* Paranat Kongman1 and Chuleeporn Taweesri2*

บทคดยอ ศาสนถานในพนทจงหวดพทลง เปนศาสนสถานสวนใหญเปนวดและมความเกาแกทอยมาตงแตแรกเรมใน

การสรางบานแปลงเมองยคแรก ๆ โดยเฉพาะหลงจากทมความเชอจากภายนอก (ศาสนา) เขามาเผยแพรในพนท ทำใหสถานะของศาสนสถานจงกลายมาเปนสถานททมความสำคญและอทธพลกบผคนมาตงแตอดตจนถงปจจบนภายในทองถนและพนทอยางมาก เชน เขยนบางแกว วดเขาออ วดปาลไลย เปนตน และนอกจากจะมความสำคญตอผคนในแงความเชอ ความศรทธาแลวยงมคณคาตอการศกษาดานพฒนาการประวตศาสตรของทองถนและอาณาบรเวณรอบขางไดเปนอยางด เพราะศาสนสถานมกจะผกโยงเขากบเรองราว ขอมลขอเทจจรงของทองถนนน ๆ รวมทงตำนาน นทานตาง ๆ เชน วดเขยนบางแกวกบตำนานพระนางเลอดขาว

ดวยเหตน ศาสนาสถานสวนใหญในปจจบนนอกจากตองทำหนาทของตนเองแลว ยงมสถานะเปนสถานททองเทยวโดยการสนบสนนจากหนวยงานภาครฐและเอกชน แตอยางไรกตามจากสภาพความเปนจรงของศาสนสถานบางแหงกลายเปนแหลงทองเทยวไดเพราะมองคประกอบเหมาะทจะพฒนาใหเปนแหลงทองเทยวได แตศาสนสถานบางแหงนนมขอจำกดถงแมวาจะมการพฒนาหรอสงเสรมการทองเทยวเพยงใดกตามกยงไมเปนทนยมของนกทองเทยว เรอง “ศาสนสถานกบการทองเทยวในเขตจงหวด “พทลง” ดงนน ในการศกษาครงนจงใชจงใชวธการศกษาทงระเบยบวธวจยการทางประวตศาสตรในการศกษา เพอใหทราบถงสถานภาพศาสนสถาน เพอสำรวจและรวบรวมศาสนสถานในพนท จงหวดพทลง และใชแนวความคดแนวทางการพฒนาการทองเทยวเผอเปนกรอบในการศกษาศาสนสถานในแหลงทองเทยว คำสำคญ : พทลง, ศาสนสถาน, วด

Abstract

Religious places in Phatthalung Province Is a place of worship, mostly a temple and an ancient place that existed from the very beginning in the construction of the early town houses especially after the belief from outside (religion) to spread in the area. Causing the status of religious places to become an important place and influence with people from the past to the present in the local area such as Wat Kaeo, Khao O Temple, Pa Lila Temple, etc. In addition to being important to People in terms of beliefs Faith is also valuable to the development of local history and the surrounding area. because religious places are often tied to the story Information on local facts,

1 นกศกษา หลกสตรสงคมศาสตรเพอมคคเทศกและการทองเทยว คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยราชภฏสงขลา 2 อาจารย คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยราชภฏสงขลา * Corresponding author, E-mail: jekky.jekky@gmail.com

ORAL

268

including legends and tales include legend fairy tale as Wat Khian Bang Kaeo and the legendary white blood lady.

For this reason, most religious places today, in addition to having their own duties Still has a status as a tourist destination with support from government and private agencies However, from the reality of some places of worship, it can become a tourist destination because it has suitable elements to be developed into tourist attractions places of limitation, although tourism development or promotion is still not popular with tourists about "Religious places and tourism in the province" Phatthalung ". Therefore, in this study, therefore use the method of studying both historical research methods in education To know the status of religious places To survey and collect religious sites in the area Phatthalung And use the concept of tourism development guidelines as a framework for the study of religious places in tourist attractions Keywords: Phatthalung Province, Religious places, Temple

ORAL

269

ศาสนาสถานกบการทองเทยวในจงหวดพทลง

เรองของศาสนสถาน ประวตศาสตรและความเชอในแตละพนท ซงหากเกดการเปลยนแปลงขนกยากทจะสรางกลบใหเหมอนเดม ในฐานะทเปนกลมคนในพนททเฝามองและรบทราบผลของการเปลยนแปลงทเกดขน โดยเฉพาะในดานศาสนสถานทสำคญของพนทจงหวดพทลง ไมไดมเฉพาะทเกยวเนองดวยศาสนาพทธ อสลาม และความเชอแบบจนเทานน แตยงแทรกไปดวยศาสนสถานตามแนวความเชอของศาสนาพราหมณ ศาสนาครสตและความเชอในเรองของบรรพบรษของผคนในพนทอกดวย ความเปลยนแปลงทเกดขนกบสถานทสำคญในพนทบรเวณนเทาทพอจะรบทราบไดประเดนแรก คอการเปลยนแปลงในดานของความรทเกยวเนองดวยสถานทหรอศาสนสถานนน ๆ ทมการเปลยนแปลงหลกหนความจรงมากยงขน จนทำใหมลกษณะเปนแบบเรองเลาหรอตำนานทเกนจรงไปมาก เพราะผรขอมลหรอบคคลรวมสมยไดเสยชวตลงไปมาก ประกอบกบไมมการรวบรวมขอมลตางไวในรปของเอกสาร ถงแมวาผมความรเสยชวตไปแลวองคความรเหลานนกยงคงอย ซงนบวนความรเกยวกบประวตศาสตรของพนทตาง ๆ กำลงจะจางหายลบเลอนผดเพยนไปจากความเปนจรงมากยงขนพรอมกบชวตทจากไปของผรทงหลาย

จงหวดพทลง เปนจงหวดหนงในภาคใตของประเทศไทย ทมประวตความเปนมาอนยาวนาน ตงแตสมยกอนประวตศาสตร ดงปรากฏหลกฐานจากการคนพบขวานหนขดในทองททวไปหลายอำเภอในสมยศรวชย (พทธศตวรรษท 13 - 14) บรเวณเมองพทลงเปนแหลงชมชนทไดรบวฒนธรรมอนเดยในดานพระพทธศาสนาลทธมหายาน มหลกฐานคนพบ เชน พระพมพดนดบจำนวนมากเปนรปพระโพธสตว รปเทวดาโดยคนพบบรเวณถำคหาสวรรค และถำเขาอกทะล

ชอเมองพทลง ในสมยกอนชอเมองพทลง ไมไดเขยนอยางทปรากฏใหเหนจากหลกฐานพบวาบนเหรยญอแปะพทลง พ.ศ. 2426 เขยนวา พททะลง และพตลง ในเอกสารของไทย ใชตางกนมากมายไดแก พตะลง พดทลง พทธลง พตทลง พฒลง พทลง ในเอกสารเบอรนขององกฤษสมยรชกาลท 3 เขยนวา Bondelun และ Merdelong ของ นายลามาร วศวกรชาวฝรงเศส สมยสมเดจพระนารายณมหาราช เขยนวา Bourdelun ความหมายของชอเมอง หมายถงเมองชางหรอเมองเกยวเนองดวยชางซงตรงกบขอเทจจรงหลายประการ คำวา “พต - พท - พทธ” ยงไมอาจ ทราบไดวาคำเดมเขยนอยางไร คำไหน ทราบเพยงวาใชเปนคำขนตน สวนคำพนเมองทเรยกวา"ตะลง"แปลวาเสา ลามชางหรอไมหลกผกชางชอบานนามเมองของพทลงทเกยวกบชางมมากหรอจะเรยกวาเปน"เมองชาง"กได โดยเฉพาะทางฝงตะวนตกของทะเลสาบสงขลาในแถบชะรดซงอยตดกบเทอกเขาบรรทด มชางปาชกชม และใน ตำนานนางเลอดขาวตำนานเมองพทลงกลาววา ตาสามโม ยายเพชรเปนหมอสดำหมอเฒานายกองชาง เลยงชาง สงเจาพระยากรงทองทกป ตอมาพระกมารกบนางเลอดขาวกไดรบมรดกเปนนายกองเลยงชางสงสวย ซงในปจจบนชาวบานบางสวนยงคงนบถอ “ตาหมอชาง”3

1. ดานการเมองการปกครอง พทธศตวรรษท 19 เมองพทลงไดตงขนอยางมนคงภายใตการปกครองของกรงศรอยธยา ในสมย พระบรม

ไตรโลกนาถ ไดปรากฏชอเมองพทลง ในกฎหมายพระอยการนาทหารหวเมอง พ.ศ.1998 ระบวาเมองพทลง มฐานะเปนเมองชนตร ซงนบไดวาเปนหวเมองหนงของพระราชอาณาจกรทางใต ทต งเมองพทลงในระยะเรมแรกนน เชอกนวา ตงอยทเมองสทงพระ จงหวดสงขลาในปจจบน

3 กระทรวงศกษาธการ.วฒนธรรม พฒนาการทางประวตศาสตร เอกลกษณและภมปญญาจงหวดพทลง. 2544.

ORAL

270

รชสมยพระเจาทรงธรรม ดะโตะโมกอล ชาวมสลมทอพยพมาจากเมองสาเลห บรเวณหมเกาะชวา ซงเปน ตนตระกลของสลตานสไลมาน แหงเมองสงขลาไดเขามาตงถนฐานคาขาย ณ หวเขาแดง แลวตงประชาคมมสลมขน ไดรบการสนบสนนจากอาณาจกรศรอยธยาดวยด พระเจาทรงธรรมโปรดเกลาฯ แตงตงเปน "ขาหลวงใหญ" ผดำรงตำแหนงนตอมาคอทานสไลมานบตรชายคนโต มหนาทปกครองดแลรกษา ความสงบของพนทตงแตตอนลางของนครศรธรรมราช มาจดเขตปตตาน ครอบคลมครงลางของเมองตรง ปะเหลยน พทลง และสงขลา นอกจากนกตองเกบสวยสาอากรสงถวายพระเจาแผนดนทกรงศรอยธยา ทานสไลมานกไดทำ หนาทนเรยบรอยดวยดมาตลอด ตอมาไดยายเมองสงขลาจากสทงพระมายงหวเขาแดงซงมชยภมปองกนตนเอง ไดดกวา

รชสมยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ไดปฏรปการปกครองเปนแบบเทศาภบาลใน พ.ศ. 2437 และไดประกาศจดตงมณฑลนครศรธรรมราชขน เมอ พ.ศ. 2439 ประกอบดวยเมองตาง ๆ คอ นครศรธรรมราช พทลง สงขลา และหวเมองทง 7 ทเปนเมองปตตานเดม สำหรบเมองพทลงแบงการปกครองออกเปน 3 อำเภอ คอ อำเภอกลางเมอง อำเภออดร อำเภอทกษณ ขณะนนตวเมองตงอยทตำบลลำปำ

พ.ศ. 2467 พระบาท สมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว โปรดเกลาฯ ใหยายเมองพทลงมาอยทตำบลคหาสวรรคในปจจบน เพอจะไดอยใกล เสนทางรถไฟ และสะดวกในดานตดตอกบเมองตาง ๆ จากอดตถงปจจบน

พ.ศ. 2476 ไดมการจดระเบยบบรหารสวนภมภาคเปนจงหวดและอำเภอ ไดยกเลกการปกครอง แบบมณฑลเทศาภบาล ทำใหเมองพทลงมฐานะเปนจงหวดหนง ในปจจบนจงหวดพทลง แบงเขตการปกครองออก เปน 10 อำเภอ 1 กงอำเภอ คอ อำเภอเมองพทลง อำเภอควนขนน อำเภอเขาชยสน อำเภอปากพะยน อำเภอกงหรา อำเภอตะโหมด อำเภอปาบอน อำเภอศรบรรพต อำเภอปาพะยอม อำเภอบางแกว และกงอำเภอศรนครนทร

2. ดานศาสนาและศลปวฒนธรรม เมองพทลงเคยมชอเสยงในการละเลนพนเมอง คอหนงตะลง มโนราห ลเกปา สวนดานศาสนา ไดมการ

ทะนบำรง พระพทธศาสนามาตงแตอดต มการพระราชทานพนทพระกลปานา วดเขยนบางแกว วดสทง วดพะโคะ เพอบำรงรกษา วดใหเจรญรงเรองเปนศนยกลางของพระพทธศาสนา ศาสนสถานทสำคญ และมชอเสยงของจงหวดพทลง ไดแก วดเขยนบางแกว โคกเมอง วดเขาเจยก วดควนกรวด วดควนปรง วดควนแร วดโดนคลาน วดทงขนหลวง วดบางมวง วดปาขอม วดปาลไลย วดยางงาม วดวหารเบก วดวง วดสนทราวาส ซงสวนใหญกรมศลปากรประกาศขนทะเบยนในราชกจจานเบกษา เนองจากมคณคาทางศลปะ ประวตศาสตรและโบราณคด เชน

2.1 วดเขยนบางแกว วดเขยนบางแกวเปนวดโบราณสรางขนในสมยศรวชย (พทธศตวรรษท 13 - 18) ภายในวดมโบราณสถานทสำคญเชน พระมหาธาตเจดยอายกวา 1,000 ป พระแกวคลาศรมหาโพธ (ศลปะสมยอยธยาตอนตน) พระพทธรปสองพนอง นอกจากนภายในวดพบโบราณวตถสำคญไดแก ศวลงค และฐานโยน แสดงถงวาบรเวณนมการตดตอรบอารยธรรมอนเดยมาตงแตสมยตนประวตศาสตร วดเขยนบางแกวเปนวดทมความเจรญเปนศนยกลางของพทธศาสนาเปนทตงของคณะปาแกวประมาณในสมยอยธยาตอนกลางเมองพทลงเกดสงครามกบพวกโจรสลดมลายอยเสมอบางครงโจรสลดเขามาเผาผลาญบานเรอนราษฎรและวดเสยหายเปนจำนวนมากวดเขยนบางแกวจงทรดโทรมเปนวดรางชวคราวจนเมอราษฎรชาวพทลงสามารถรวมตวกนไดจงบรณะวดขนอกหลายครงดงปรากฏในหนงสอกนตนาวดหวเมองพทลงในสมยอยธยากลาวถงการบรณะใหญ 2 ครงคอ

ครงท 1 สมยอยธยาตอนกลางระหวาง พ.ศ. 2509 ถง 2511 ตรงกบแผนดนสมเดจพระมหาจกรพรรดผนำในการบรณะคอเจาอนบตรปะขาวสนจบนางเปาชาวสทงตำบลหานโพธ

ORAL

271

ครงท 2 ในสมยสมเดจพระเพทราชา พ.ศ. 2242 ผนำในการบรณปฏสงขรณคอพระผอนทเมาลศรญาณสาครบวรนนทราชจฬามนศรอปดษเถร คณะปาแกวหวเมองพทลงเมอบรณะแลวจงเดนทางไปกรงศรอยธยาขอใหสมเดจพระวนรตนำถวายพระพรขอพระพระบรมราชานญาตใหญาตโยมทรวมทำการบรณะเวนสวยอากรใหทางราชการกทรงพระกรณาโปรดเกลาฯพระราชทานใหตามททลขอ เมอกรงศรอยธยาเสยแกพมาครงท 2 พ.ศ. 2310 วดเขยนบางแกวกลายเปนวดรางจนไดบรณะขนใหมปลายรชกาลพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวซงมพระสงจำพรรษามาตราบเทาทกวนน

วดเขยนบางแกวมชอเรยกหลายชอเชนวดตะเขยนบางแกว คำวาตะเขยนเพยนมาจากคำวาตะเคยนบางทานวามาจากชอตนไมชนดหนงทงอกงามอยบรเวณนคอตนตะเขยนมผร ทางภาษาไทยใหคำอธบายวาตะเขยน แปลวาแยกไปคอไมรวมกบสวนอน ๆ หรออยหางไกลชาวบานโดยทวไปนยมเรยกวดบางแกวหรอวดพระธาตบางแกวมทมา 2 ระยะคออาจจะเรยกตามชอคลองบางแกวทไหลผานวดทางทศใตหรออาจเพยนมาจากคำวาคณะปาแกวเพราะพบในหนงสอเพลาวดเขยนเกา ๆ บางฉบบชอวดนวาวดคณะปาแกวหรอวดคณะบางแกวในสมยอยธยาวดนเปนวดของคณะปาแกวหวเมองพทลงขนกบวดใหญชยมงคลในกรงศรอยธยาแตเนองจากภาษาถนใตนยมตดพยางคจงเลอกขนๆเปนวดปาแกวตอมาเพยนเปนวดบางแกว

รปแบบศลปกรรม พระมหาธาตเจดยบางแกวเปนเจดยกออฐฐานแปดเหลยมวดโดยรอบยาว 16.50 เมตรสงถง 22 เมตรรอบพระมหาธาตบรเวณฐานมซมพระพทธรปโคงมน 3 ซมภายในมพระพทธรปปนปนปางสมาธเหนอซมพระมเจดยทรงสเหลยมอทธพลศลปะจนดานตะวนออกมบนไดสฐานทกษณเหรยญบนไดจำเปนซมยอดแบบจนมมบนไดทง 2 ขางมซมโคงแหลมภายในประดษฐานพระพทธรปปนปนนนสงปางสมาธประทบนงขดสมาธเพชรฐานทกษณและฐานรองรบองคระฆงเปนรปแปดเหลยมเนอฐานทกษณมเจดยทตงอยทมมทง 4 มมองคระฆงแบบโอควำทานไปเปนบลลงกรปสเหลยมจตรสทง 4 มมของบลลงคมรปกาปนปนมมละ 1 ตวหมายถงสมณศกดของคณะสงฆทง 4 (พระมหาพนธ ธมนาโก ไดใหชางปนไวเมอ พ.ศ. 2504) จดไปอกเปนเสาหาน ระวงเสามพระพทธรปเสาปนปนนนสงประจำแปดทศดงน

พระสารบตรเถระประจำทศใต พระโมคคลลานะเถระประจำทศเหนอ พระอานนทเถระประจำทศตะวนตก พระโกณฑญญะเถระประจำทศตะวนออก พระคลมปตเถระประจำทศตะวนออกเฉยงเหนอ พระอบาลเถระประจำทศตะวนตกเฉยงใต พระมหากสสปเถระประจำทศตะวนออกเฉยงใต พระราหลละประจำทศตะวนออกเฉยงเหนอ

ลกษณะศลปกรรมไดรบอทธพลจากพระบรมธาตเจดยนครศรธรรมราชนาจะสรางขนสมยกรงศรอยธยาตอนตน

วหารคดเปนอาคารกออฐถอปนหลงคามงดวยกระเบองดนเผาลอมรอบพระธาต 3 ดานยกเวนดานทศตะวนออกซงตดกบอโบสถภายในประดษฐานพระพทธรปปนปนปางมารวชยฝมอชางพนบานจำนวน 34 วงชาวบานเรยกวาพระเวยน

อโบสถตงอยดานหนาพระมหาธาตเจดยหนหนาไปทางทศตะวนออกขนานกบคลองบางแกวพระอธการพมไดบรณะขนใหมเมอ พ.ศ. 2452 ตอนมาทรดโทรมมากจงบรณะใหมเปนอาคารกออฐถอปนมบนไดทางขนดานหนา 2 ทางดานหลงหนงถาภายในมพระประธานปนปนปางมารวชยฝมอไมสดนกดานหลงพระประธานกอผนงเปนหองประดษฐานพระพทธรปไสยาสนปนปน 1 องคอโบสถไดรบการบรณะครงสดทายเมอ พ.ศ. 2523

ORAL

272

ใบเสมาหนทรายสแดงตงอยรอบอโบสถจำนวน 8 ใบเปนใบเสมาเกลยงไมมลวดลายยกเวนใบทอยดานหลงอโบสถมลวดลายปนปนท 640 มาเปนรปทรงพมขาวบนเขาใจวาเปนการซอมภายหลงเสมาเหลานเปนศลปะสมยอยธยาตอนตน

หอระฆง ตงอยดานหนาธรรมศาลาปจจบนหกพงเหลอแตฐาน ศาลากลางเปรยญตงอยหนาซากหอระฆง เพอ 2 หองเสาไมตำม หองเสาไมตำมเฉลยงรอบละ หองเสาไม

ตำมเฉลยงรอบหลงคาทรงไทยมงดวยกระเบองดนเผาไป หองเสาไมตำมเฉลยงรอบหลงคาทรงไทยมงดวยกระเบองดนเผาภายในมธรรมาสนจำหลกไมสวยงามปจจบนบรณะใหมแลว

พพธภณฑสงฆรกษ (เพม) เปนอาคารคอนกรตสำเรจรปแบบไทยประยกตออกแบบโดยกรมศลปากรภายในจดแสดงโบราณวตถทพบบรเวณวดเขยนบางแกวโคกเมองและบรเวณใกลเคยง

พระพทธรปสำรดปางอมบาตรศลปะอยธยาอยบนกฏเจาอาวาสชาวบานเรยกวาแมทวดมตำนานและวาสรางขนเพอฉลองแทนองคสมเดจเจาแมอยหวเมองบางตำนานวาหมายถงนางเลอดขาวบางตำนานวาหมายถงแมศรมาลา

โบสถพราหมณ (โคกแขกช) ตงอยดานทศตะวนออกเฉยงเหนอของพระมหาธาตเจดยชาวบานเรยกวาวดแขกทบรเวณบกการมซากเสาหนทรายสแดงรปทรงกลมเจาะรดานในรปสเหลยมจตรส 1 ชนชนสวนฐานโยนทรายสแดงชนศวลงคชำรดจำหลกจากหนทรายแดง 1 ชน

วหารถอนำพระพพฒนสตยา (โคกวหาร) ตงอยทางทศตะวนออกเฉยงเหนอของโบสถพราหมณปจจบนเหลอเพยงซากเนนรปสเหลยมผนผามฐานชกชกอดวยอฐและหน ตอนบนมชนสวนพระพทธรปจำ หนทรายสแดงศลปะอยธยาจำนวน 3 องคเศยรพระพทธรปหนทรายแดงขนาดใหญ 1 เศยร

พระแกวกลาศรมหาโพธ (โคกพระคลา) ชาวบานเรยกวาพระคลาประดษฐานอยทางทศตะวนตกเฉยงเหนอของวหารถอนำพระพพฒนสตยาประมาณ 500 เมตรพระคลาเปนพระพทธรปหนทรายแดงปางมารวชยศลปะอยธยาตอนตนเดมชำรดหกเปนชนเหลอเพยงพระเศยรเทานนทสมบรณตอมาพระมหาพนธธมมนาโก เจาอาวาสไดบรณะขนใหมเมอ พ.ศ. 2405

พระพทธรปสองพนองประดษฐานอยดานทศตะวนตกเฉยงเหนอของพระคลาเดมเปนพระพทธรปหนทรายแดงแตกหกเหลอแตพระเศยรจำนวน 2 องคตอมาพระมหาพนธธมมนาโก เจาอาวาสไดบรณะขนใหมเมอ พ.ศ. 2507

2.2 โคกเมอง เปนแหลงชมชนอกแหลงหนงตงอยบนสนทรายรมทะเลหลวงหางจากวดเขยนบางแกวไปทางทศเหนอประมาณ 300 เมตรลกษณะเปนเนนหรอโคกทรายสงปจจบนถกไถปรบเพอทำการเกษตรพนททวไปเปนเนนทรายบนผวดนมเศษภาชนะดนเผาจำนวนมากทศตะวนตกของโคกเมองเปนทประดษฐานพระพทธรปสองพนอง

2.3 วดเขาเจยก ประวตวดเขาเจยกเปนวดโบราณไมปรากฏหลกฐานแนนอนวาสรางขนเมอใดตามทำเนยบวดในจงหวดพทลงของพระครอรยะสงวร อดตเจาคณะจงหวดพทลงระบวาสรางเมอป พ.ศ. 2181 แตหลกฐานทางสถาปตยกรรมทปรากฏมอายไมเกนสมยรตนโกสนทรตอนตน รปแบบศลปกรรมอโบสถเปนอาคารทรงไทยไมมฝาผนงฐานกอดวยคอนกรตเสาไมหลงคามงกระเบองดนเผาสรางเมอ พ.ศ. 2453 บรณะเปลยนเสาไมเปนเสาคอนกรตเมอ พ.ศ. 2512 ภายในอโบสถประดษฐานพระพทธรปปนปนปางมารวชยสามองคถำเขาเจยกตงอยทางทศใตของอโบสถบรเวณหนาถำเรยกวาวดในสวนบรเวณทต งอโบสถเรยกวาวดนอกถำมความยาว 32 เมตรภายในมพระพทธรปปนปนปางมารวชยและปางสมาธ ศลปะสมยรตนโกสนทร จำนวน 37 องคตอมา พ.ศ. 2512 บรณะใหมทงหมดและปนพระพทธรปเพม 2 องครวมเปน 39 องค สมยตงอยใกลกบถำเขาเจยกเปนเพงหนขนาดเลกภายในมพระพทธรปปนปนปางไสยาสน 1 องคศลปะสมยรตนโกสนทร

ORAL

273

2.4 วดควนกรวด มประวตความเปนมาโดยเชอกนวาวดควนกรวดเปนวดทสรางขนในสมยอยธยาทำเนยบวดจงหวดพทลงของพระครวรยะสงวรเกยรต อดตเจาคณะจงหวดพทลงระบวาวดนสรางเมอ พ.ศ. 2083 ตรงกบสมยสมเดจพระมหาจกรพรรดแหงกรงศรอยธยา รปแบบศลปกรรมเจดยตงอยหนาอโบสถเปนเจดยกออฐถอปนยอมมไมสบสองขนาดฐานกวางประมาณ 6.5 เมตรสงประมาณ 10 เมตรตามประวตกลาววาเจดยองคนพระอปชฌายรอด พ.ศ. 2398 ถง 2472 ไดสรางขนบนเจดยองคเดม อโบสถตงอยบนเนนสง ฐานโนนกอดวยอฐแตหกพงชำรดเปนสวนใหญอโบสถสรางขนใหมดวยคอนกรตเสรมเหลกแตเดมเปนอโบสถไมทรงผมไปในอโบสถเดมเคยมพระพทธรปปนปนปางมารวชย 5 องครปพระภกษณปนปน 2 องคปจจบนเหลอแตพระประทานเพยงองคเดยวพระอโบสถมใบเสมาหนทรายสแดงจำนวน 8 ใบลกษณะเปนศลปะสมยอยธยากำหนดอายในราวพทธศตวรรษท 23

2.5 วดควนปรง วดควนปรงเปนวดโบราณไมปรากฏหลกฐานทแนชดวาสรางขนเมอใดหนงสอประวตศาสตรวดทวราชอาณาจกรเลมท 3 กลาววาวดควนปรงสรางเมอ พ.ศ. 2142 ตรงกบสมยสมเดจพระนเรศวรมหาราชในสมยอยธยารปแบบศลปกรรมอโบสถเปนอาคารกออฐถอปนสรางใหมเมอ พ.ศ. 2501 เดมเปนอโบสถไมทรงสงไมมฝาผนงแบบศลปะพนบานทวไปภายในอโบสถมพระประธานปนปนปางมารวชยฝมอชางพนเมองสมยรตนโกสนทร 2 ขางพระประธานมพระพทธรปศลาขาวหนออนศลปะพมาสามองคซ งยายมาจากหอไตรเจดยกอดวยอฐถอปนปจจบนหกพงเหลอแตรปแปดเหลยมองคระฆงเดมเขาใจวาเปนทรงลงกากลางลงเพราะฟาผา ถามเมอ พ.ศ. 2496 ปรากฏวาไดพบพระพทธรปบชาพระพมพเนอชนพระเงนพระทองพระสำรดเงนดอกจนและเงนนโมจำนวนมากหอไตรเปนอาคารไมทรงสเหลยมจตรสหลงคามงดวยกระเบองดนเผาอทธพลศลปะจนขดพบพระพทธรปสำรดในเจดยวดควนปรงเปนพระพทธรปปางมารวชยศลปะสมยอยธยา

2.6 วดบางมวง บานประดเรยงตำบลมะกอกเหนออำเภอควนขนนจงหวดพทลงวดบางมวงเปนวดรางไมทราบประวตการกอสรางแนชดพนทบรเวณวดบางมวงเปนพนทราบมคลองปากประหรอคลองทาแนะไหลผานทางทศเหนอบรเวณวดมซากเมองโบราณสถานรปสเหลยม เดมเปนทตงอโบสถยงคงมซากหลงเหลออยบางอดตเคยมพระพทธรป 5 องคใบเสมา 1 ใบปจจบนไดยายไปเกบรกษาไวทวดประดเรยงตำบลมะกอกเหนอ

2.7 วดปาลไลย ชาวบานนยมเรยกวาวดปาทำเนยบวดจงหวดพทลงของพระครอรยสงวรเกยรตระบวาวดนสรางเมอ พ.ศ 2247 ตรงกบสมยสมเดจพระเพทราชาแหงกรงศรอยธยาเรองราวเกยวกบวดไมปรากฏในเอกสารโบราณใดใดตอมาเมอ พ. ศ. 2325 พระมหาชวยชาวบานนำเลอดตำบลทามหรำอำเภอเมองพทลงไดเปนเจาอาวาส พ. ศ. 2328 พมาไดยกทพมาตเมองชมพรเมองไชยาเมองนครศรธรรมราชทางฝายเมองพทลงพระมหาชวยไดจำเครองรางของขลงแจกไพรพลกรมการเมองรวบรวมกำลงไวไดประมาณ 1000 คนยกไปตานพมาทตำบลปนแต แตไมทนรบพมากถอยทพเสยกอนพระมหาชวยมความชอบเปนอยางมากจงโปรดเกลาใหลาสกขาบทและแตงตงใหเปนพระยาทกขราษฎรตอมาในสมยรชกาลท 3 โปรดเกลาใหเมองพทลงไดเกณฑคนตดไมตอเรอรบ 30 ลำโดยทำการตอเรอทชายทะเลหนาวดปาลไลยแตตอเรอยงไมทนเสรจกมราชการกบฏเมองไทรบรเสยกอนจากคำบอกเลาเกยวกบประวตวดปาลไลยกลาววาทดนทสรางวดในปจจบนเปนทดนของตาผาขาวบรจาคแกพระสาหมอนทร ทตงใจจะนำของโบราณมาบรรจทพระบรมสารรกธาตนครศรธรรมราชแตไปไมทนจงไดจอดเรอพกและสรางวดปาลไลยขนมาเดมวดนชอวาวดปาชนวดปาเรไรและเปลยนเปนวดปาลไลยในปจจบน

รปแบบศลปกรรม อโบสถเปนทางการกออฐถอปนมกำแพงแกวลอมรอบทง 4 ดานซมประตกำแพงแกวอยทางทศตะวนออก 1 ซมอโบสถมทางเขา 2 ประตระหวางประตมพระพทธรปปนปนปางปาเลไลยภายในมพระประธานและพระพทธรปปนปนปางมารวชยจำนวน 4 องคฝมอชางพนเมอง ใบเสมาเปนหนทรายสแดงตงอยบนฐาน

ORAL

274

กออฐถอปนรอบอโบสถจำนวน 8 ใบบางใบชำรดแตละใบมลวดลายจำหลกไมเหมอนกนลกษณะประณตสวยงามจากรปแบบศลปกรรมนาจะเปนสมยอยธยาตอนปลายหรอรตนโกสนทรตอนตน เจดยตงอยนอกกำแพงแกวหนาอโบสถเปนเจดยกออฐถอปนฐานเปนรปส เหล ยมจตรสตรงระฆงแบบส เหล ยมยอมมไมสบสองศลปะสมยรตนโกสนทรตอนตน

2.8 วดยางงาม ตามประวตกลาววาผสรางวดนคอจอมแพงจอมจาแตไมไดระบศกราชไวทำเนยบวดในจงหวดพทลงระบวาวดนสรางเมอ พ.ศ. 2348 ผสรางคนจอมเสน โดยสรางหลงวดโพเดดเลกนอย การสรางวดยางงามไดอาศยแรงงานจากนกโทษเมองพทลงจงนาจะสนนษฐานไดวาจอมแพงจอมจา เปนผคมนกโทษหรอพศดเรอนจำ

รปแบบศลปกรรม อโบสถเปนอาคารกออฐถอปนหนหนาไปทางทศตะวนออกมกำแพงแกวลอมรอบไปในอโบสถมพระพทธรปปนปนทรงเครองปางมารวชยประดษฐานอยบนฐานชกชดานหนาพระประธานมพระพทธรปยนปางหามญาต 2 องคและพระพทธรปหนออนปางมารวชยประทบนงขดสมาธเพชรศลปะพมามจารกเขยนวาหนซงผสรางศก 127 เปนตน

3. สรป จากการศกษาพบวาจงหวดพทลง มศาสนสถานทมความสำคญและเปนทรจกของคนภายนอกจำนวนมาก

เชน วดเขยนบางแกว วดเขาออ วดปาลไลย เพราะนอกจากจะมความเกาแก และเปนทศรทธา ยงมความสวยงามและโดดเดน ในดานสถาปตยกรรม ศลปกรรม จตรกรรม ศาสนสถานบางแหงมอายหลายรอยปพรอมกบการตงถนฐานของคน และนอกจากนนยงมความเชอมโยงเกยวกบความเชอรวมกนของผคนในบรเวณนอกดวย เชน ความเชอทเชอมโยงกบวดพระมหาธาตวรมหาวหาร ในจงหวดนครศรธรรมราช หรอ ความเชอเกยวกบหลวงปทวด ความเชอเกยวกบพระนางเลอดขาว เปนตน

ในการสำรวจพนทศกษาพบวา ศาสนสถานทเปนของชาวพทธมจำนวนมากกวา ของชาวมสลม ปจจบน ศาสนสถานเหลาน (ยกเวนศาสนสถานของชาวมสลม) มหลายสถานภาพ คอ ใชเพอประกอบพธกรรมทางศาสนา และเปนแหลงทองเทยวทางโบราณคด และประวตศาสตรหลายแหง เพราะบางแหงถกพฒนาและนำเสนอใหเปนทรจกแกผคนภายนอกในฐานะแหลงทองเทยวระดบประเทศ

การพฒนาศาสนสถานเหลานใหกลายเปนแหลงทองเทยวนนนอกจากการนำเสนอผานสอจากหนวยงานทงภาครฐและเอกชนแลว กคอการพฒนาศาสนสถานและพนทบรเวณรอบขาง ดานตาง ๆ ใหเหมาะแกการรองรบจำนวนนกทองเทยวทเขามาเทยวชม ไดแก การบรณะศาสนสถาน ปรบภมทศนทงในศาสนสถานและพนทโดยรอบ รอฟนวถชมชน วฒนธรรมตาง ๆ ประเพณของชมชนใหชมนไดเขามามสวนรวม สงเสรมกจกรรมททสอดคลองกบบรบทของพนทและสงคมนน ๆ เพอความคกคกและนาสนใจเพอดงดดนกทองเทยว การปรบระบบโครงสรางพนฐานโดยเฉพาะถนน เพอใหนกทองเทยวสามารถเขาถงแหลงทองเทยวไดสะดวกขน การจดการกบพนทใหมทจอดรถ แหลงขายสนคาสำหรบนกทองเทยว เชนเดยวกบแหลงทองเทยวอน ๆ เปนตน อยางไรกตาม ถงแมวาในปจจบนการนำเสนอแหลงทองเทยวศาสนสถานในพนทศกษาหลายแหงกลายเปนแหลงทองเทยวทมชอเสยงเปนทรจกของคนภายนอก แตไมเปนทนยมในกลมนกทองเทยว นาจะมาจากปญหาหลก ๆ ดงน

1) การเขาถงสถานททองเทยว

ORAL

275

จากการสำรวจพ นท พบวาการเดนทางไปยงศาสนสถานสวนใหญเสนทางคมนาคมยงไมไดถกการพฒนาใหมมาตรฐาน ไดแก สภาพของถนนขรขระ ถนนมความแคบไมเหมาะสำหรบรองรบรถนกทองเทยว ปายบอกเสนทางไมชดเจน ระบบ GPS ไมมมาตรฐาน เปนตน

2) การเอออำนวยความสะดวกแกนกทองเทยว แหลงทองเทยวทเปนศาสนสถานหลาย ๆ แหง ไมมทจอดรถสำหรบนกทองเทยว

โดยเฉพาะรถทวร ไมมหองนำทไดมาตรฐานไวรองรบนกทองเทยว ไมมรานคา รานอาหาร หรอทพกสำหรบนกทองเทยว

3) สถานทตงแหลงทองเทยวไมดงดด ศาสนสถานบางแหงตงอยหางไกลจากชมชน หรอ อาจตองใชเวลาในการเดนทาง

นานเพอไปถง ประกอบกบระหวางการเดนทางไมมแหลงพกผอนหยอนใจ หรอแหลงทองเทยวอน ๆ จงทำใหไมเปนทนยมเพราะความไมคมคาในเวลา คาใชจายและการเดนทาง

นอกจากนน กยงมขอจำกดและปญหาอน ๆ ทไมไดกลาวถงทควรไดรบการแกไขหากตองการพฒนาและสงเสรมแหลงทองเทยวเหลานใหมชอเสยงและเปนทนยม โดยการทหนวยงานดานการทองเทยวควรจะมมาตรการสนบสนน พฒนาแหลงทองเทยว และจดการสงเสรมการทองเทยวอยางจรงจงมากขน ทำความเขาใจกบชมชนทมสวนไดสวนเสยกบแหลงทองเทยว สรางความเชอมนใหแกชมชน เชน การสงเสรมเพอพฒนาศกยภาพของชาวบาน สนคาพนเมอง สงแวดลอม ความปลอดภย และโครงสรางพนฐานบรเวณรอบขางแหลงทองเทยวใหทองถนและนกทองเทยวเกดความเชอมน โดยเฉพาะปญหาหลก ๆ ทกลาวมาขางตน ถอวาเปนขอจำกดทสำคญทควรจดการแกไขอยางเรงดวนอยางจรงจง

แนวทางการแกไขปญหาหลก ๆ ดงทไดกลาวมา สามารถมแนวทางการแกไขไดโดยใชทฤษฎการจดการดานการทองเทยว 5 A การทองเทยว

1) สงทดงดดใจ (Attractions) Dickman (1996) กลาววา สงทดงดดใจ จดเปนองคประกอบทมความสำคญ

อยางยง เพราะเปนสงทจงใจใหนกทองเทยวเดนทางมาทองเทยว ณ สถานทนน ซงสามารถแบงแยกเปนสถานทสำคญทางศาสนา หาดทราย ชายหาด ภเขา อทยานแหงชาตเทศกาลตาง ๆ หรอสถานท ทมความสวยงามเปนเอกลกษณและเปนทโดงดง

สงดงดดใจทควรเพมเตมในดานแหลงทองเทยวทางดานศาสนสถานของจงหวดพทลง - สงดงดดใจทางธรรมชาต จงหวดพทลงเปนจงหวดทพนทสวนใหญเปน

ธรรมชาตทอดมสมบรณจงทำ ใหตวแหลงทองเทยวทางศาสนสถานนนมความสวยงาม แตทงนควรมการเพมเตมการตกแตงปรบภม ทศนของพนทบรเวณแหลงทองเทยวทางศาสนสถานใหมความงดงามย งขน เชน การจดสวน เปนตน

- ส งดงดดใจท มนษยสรางข น ควรเพ มเตมส งดงดดใจใหมในสถานททองเทยว เชน การสรางแลนดมารค ในการถายรป การโปรโมทเทศกาลหรอจดเทศกาลยอนโหยหาอดตการแตงชดไทยใหเขากบบรรยากาศ

ORAL

276

สถานท การนำทวรหรอจดโปรแกรมทวรแบบใหม ๆ โปรแกรมทวรชวนชอ เชน ทวรแหลงทองเทยวศาสนสถานตามรอยตำนานดงพทลง

2) กจกรรม (Activities) สถานททองเทยวควรจดใหมกจกรรมตาง ๆ (Activities) ทนกทองเทยวสามารถ

ทำในชวงเวลาทพำนกและทองเทยว ณ สถานทนน เพอเพมความนาสนใจของการทองเทยวและชวงเวลาพกผอนของนกทองเทยวกจกรรมตาง ๆ ควรมความหลากหลายและตรงกบความตองการของนกทองเทยว กจกรรมทควรมในศาสนสถานกบแหลงทองเทยวในจงหวดพทลง

- กจกรรมการแตงกายในเขาธมกบแหลงศาสนสถานแตตองอยในขอคำนงบรบทกาลเทศะของสถานทดวย

- กจกรรมการไหวสกการะขอพรโดยการสรางแรงจงใจจาการขอพร หรอโชคลาภ - กจกรรมเทศกาลเพอดงใหผคนเขามาทองเทยวแหลงศาสนสถานจงหวดพทลง

3) การเขาถง (Access) สภาพการเขาถง (เสนทางคมนาคม) หมายถง สภาพการคมนาคมไปส แหลง

ทองเทยวมความสะดวกสบาย เหมาะตอการเดนทางทองเทยวมากนอยเพยงใดโดยพจารณาจากระยะทางจากจดศนยกลางการทองเทยวมาสแหลงทองเทยว เชน ระยะทางจากตวเมอง ซงจะเปนศนยกลางการทองเทยวของพนทนน เปนตน พจารณาจากลกษณะการเดนทางวาเปนอยางไร เชนโดยรถยนตเรอ หรอการเดนเท า สภาพของเสนทางเอ ออำนวยตอการเดนทางมากนอยเพยงใดมสภาพเปนถนนคอนกรต ราดยาง ลกรง หรอถนนดน ถาเปนแมนำ ลำคลอง ตองใชเรอหรอแพ มสงกดขวางหรอไม และถาเปนทางเทา สภาพทางเดนดหรอไม ระยะทางเดนเหมาะกบนกทองเทยวเพยงใด การจดหาพาหนะสะดวกหรอยาก และคาวาจางตองแพงหรอถกอยางสมเหตสมผล ดงนนตวแปรทใชในการประเมนสภาพการเขาถง อาจพจารณาไดจากความสะดวก อปสรรคหรอสงกดขวางการเดนทาง ลกษณะการเดนทาง และสภาพถนนการคมนาคมขนสงและความสะดวกในการเดนทางทางมายงแหลงทองเทยว เชน

- เทยวบน จงหวดพทลงควรมการจดสรางสนามบนเพอความสะดวกตอการทองเทยวทประหยดเวลา

- การตรวจคนเขาเมอง - รถโดยสารสาธารณะ ควรสามารถเขาถงแหลงทองเทยวไดโดยตรงหรอม

รถสามารถพานกทองเทยวไปทองเทยวในจงหวดไดงายขน - สภาพถนนหนทางควรจดทำถนนท สามารถเขาถงแหลงทองเท ยว

ศาสนสถานในจงหวดพทลงไดโดยงาย นอกจากนการเขาถงในแหลงทองเทยวยงหมายถงสงทสามารถทำใหนกทองเทยว

รจกและทำใหนกทองเทยวสามารถเขาถงถงแหลงทองเทยวนนไดงายขน เชน การลงเวบไซต เปนตน 4) สงอำนวยความสะดวก (Amenities)

สงอำนวยความสะดวก หมายถง สงบรการขนพนฐานตาง ๆ ทจำเปนตอการทองเทยวและระบบสาธารณปการ ซงมอยในแหลงทองเทยว ทนกทองเทยวสามารถจะใชไดอยางสะดวกสบายมากนอยเพยงใด เชน ทพกแรม รานอาหารและเครองดม สถานเรงรมย สถานบรการอน ๆ ระบบไฟฟา ประปา โทรศพท สถานรกษาพยาบาล สถานตำรวจ หรอระบบรกษาความปลอดภย เปนตน สงเหลานจะพจารณาทงปรมาณและ

ORAL

277

คณภาพควบคกนไปและถาหาก ในบรเวณแหลงทองเทยวไมมสงอำนวยความสะดวกอยางครบถวน กจะพจารณาถงความสะดวกและความใกลไกลทจะไปอาศยใชบรการสงอำนวยจากแหลงชมชนขางเคยงไดยากงายเพยงใด ดงนน ตวแปรทใชในการประเมนสงอำนวยความสะดวกอาจพจารณาไดจาก ระบบสาธารณปโภค / สาธารณปการ การใหบรการบานพก สถานบรการตาง ๆ ระบบสอความหมายและระบบการจดการสงอำนวยความสะดวก ณ แหลงทองเทยวศาสนสถานจงหวดพทลงควรม เชน

- รานอาหาร - รานคาตาง ๆ เชน รานขายของ บรษททบรการการทองเทยว รานของทระลก - การบรการอน ๆ เชน รานตดผม การบรการใหขอมลแกนกทองเทยว รานเชารถ - ระบบสาธารณปโภค เชน ตเอทเอม - สถานตำรวจ โรงพยาบาล ฯลฯ

5) ทพก (Accommodation) สถานททองเทยวควรมจำนวนทพกทเพยงพอ พรอมทงมความหลากหลายดาน

ราคาและการบรการและมความเหมาะสมตอสถานท และทพกควรอยไมไกลจากแหลงทองเทยวมากนกทำใหนกทองเทยวสามารถเดนทางมายงแหลงทองเทยวไดงายและมความปลอดภยทพกในแหลงทองเทยว เชน

- โรงแรม - รสอรท - บงกะโล - เกสตเฮาส - อพารทเมนท

4. เอกสารอางอง กงแกว อตถากร. (2520). คตชนวทยา. กรงเทพฯ: โรงพมพครสภา. ชยวฒ พยะกล. (2546). พฒนาการของพทธศาสนาบรเวณลมทะเลสาบสงขลาระหวาง พ.ศ.2442-2542.

กรงเทพฯ: สำนกงานกองทนสนบสนนการวจย. ดนย ไชยโยธา. (2538). ลทธ ศาสนา และระบบความเชอกบประเพณนยมในทองถน. กรงเทพฯ: โอเดยนสโตร. เพญศร ดก (บรรณาธการ). (2536). วฒนธรรมพนบาน : คตความเชอ. กรงเทพฯ: สำนกพมพจฬาลงกรณ

มหาวทยาลย. ภชรบถ ฤทธเตม. (2556). รปแบบการจดการทองเทยวเชงศาสนาและวฒนธรรมในวดในจงหวดเชยงใหม .

กรงเทพฯ: มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย. ภญโญ จตตธรรม. (2522). ความเชอ. สงขลา: มงคลการพมพ. มลลกา คณานรกษ. (2550). คตชนวทยา. กรงเทพฯ: โอเดยนสโตร. วมล จโรจพนธ. (2551). มรดกทางวฒนธรรมภาคใต. กรงเทพฯ: แสงดาว. ศราพร ณ ถลาง. (2548). ทฤษฏคตชนวทยา: วธวทยาในการวเคราะหตำนาน - นทานพนบาน. กรงเทพฯ:

สำนกพมพจฬาลงกรณมหาวทยาลย. สมปราชญ อมมะพนธ. (2548). ประเพณทองถนภาคใต. กรงเทพฯ: โอเดยนสโตร.

ORAL

278

สธวงศ พงศไพบลย. (2512). คตชาวบานปกษใต. กรงเทพฯ: กาวหนา. _______. (2521). โลกทรรศนของชาวไทยภาคใต. สงขลา: โรงพมพไทยนำ. _______. (2529). สารานกรมวฒนธรรมภาคใต เลม 2. กรงเทพฯ: อมรนทรการพมพ. _______. (2529). สารานกรมวฒนธรรมภาคใต เลม 3. กรงเทพฯ: อมรนทรการพมพ. _______. (2529). สารานกรมวฒนธรรมภาคใต เลม 5. กรงเทพฯ: อมรนทรการพมพ. _______. (2529). สารานกรมวฒนธรรมภาคใต เลม 6. กรงเทพฯ: อมรนทรการพมพ. _______. (2529). สารานกรมวฒนธรรมภาคใต เลม 7. กรงเทพฯ: อมรนทรการพมพ. _______. (2529). สารานกรมวฒนธรรมภาคใต เลม 8. กรงเทพฯ: อมรนทรการพมพ. _______. (2529). สารานกรมวฒนธรรมภาคใต เลม 9. กรงเทพฯ: อมรนทรการพมพ. สำนกจดหมายเหตแหงชาต. เอกสารรชกาลท 4 ก.ห. เลม 2 จ.ศ. 1214 (2395) สารตราตงขาหลวงเสนาประเมน

นาหวเมอง. _______. เอกสารรชกาลท 4 ก.ห. เลม 5 จ.ศ. 1215 (2396) สารตราวาดวยตงขาหลวงเสนา ประเมนนาหวเมอง. _______. เอกสารรชกาลท 4 ก.ห. เลม 9 จ.ศ. 1217 สารตราวาดวยใหขาหลวงกรมการผกปขอมอจน. _______. เอกสารรชกาลท 4 ก ห เลม 9จ.ศ.1217 สารตราวาดวยประกาศปาวรองราษฎรให ทำนาแตตนมรสม. _______. เอกสารรชกาลท 4 เลขท 62 จ.ศ.1214 ศภอกษรเมองอดงมไชยฯ. _______. เอกสารรชกาลท 4 ก.ห เลม 7 ประกาศเรองฝนแลวขาวแพงใหระวงโจรผราย จ.ศ. 1215. _______. เอกสารรชกาลท 5 ม.2.14 / 22 รายงานพระยาสฤษด เรองตรวจราชการมณฑล นครศรธรรมราช ร.ศ.

113.