REGENERATIVNA SPOSOBNOST ŠUMSKOG

DRVEĆA

OBLICI DEGRADIRANIH ŠUMA

Razmnožavanje šumskog drvećaGenerativnim putem - iz semena drveća prethodne generacije

Vegetativnim putem - zasniva se na regeneraciji

(sposobnost biljka da nadoknadi svoje izgubljene delove) - nova biljka se formira iz postojećih ili novoformiranih

inicijalnih tačaka – pupoljaka, (na stablu, korenu, žilama ili poleglim granama)

- značajno pri melioraciji degradiranih šuma - zasniva se na vegetativnoj obnovi zakržljalih stabala ili živih ostataka šumskog drveća (panjevi i žile)

Postoje dve vrste pupoljaka:

proventivni– uspavani

Adventivni– naknadni(dopunski)

– iz panja, korenovog vrata

i žila

Mlade biljke - izdanci i izbojci

Izdanci - nastaju iz uspavanih pupoljaka u predelu panja - iz adventivnih pupoljaka na deblu posle seče ili lomljenja stabla

Izbojci - mlade biljke nastale iz naknadnih pupoljaka

na žilama, korenu ili poleglim granama - iz uspavanih pupoljaka duž debla (vodeni izbojci) - iz terminalnih ili bočnih pupoljaka na granama

Sposobnost vegetativnog razmnožavanja - složen pojam -

izdanačka sposobnost (izbojnost) - izražena je brojem formiranih izdanaka i izbojaka

izdanačka energija (energija izbojnosti) - izražena dužinom izdanka ili izbojka u toku jednog

vegetacionog perioda

izdanački fond (fond izbojnosti) - sposobnost da se više puta (u više turnusa) reprodukuje

izdanačka baza (baza izbojnosti) - izražena brojem i dimenzijama (prečnik i visina) panjeva

Za izbor meliorativnih mera - važno je poznavanje

Mesta pojave izdanaka i izbojaka - na panju, korenu i žilama

Načina pojave (razmeštaja) izdanaka i izbojaka

Mesto pojavljivanjaMesto pojavljivanja

Izdanci iz panjaIzdanci iz panja

Izbojci iz žilaIzbojci iz žilapored matičnog panjapored matičnog panja

IIzbojci iz korenazbojci iz korena(korenovog vrata)(korenovog vrata)

- na čelu panjana čelu panja- sa stranesa strane

Način pojave izdanaka i izbojaka

Pojedinačno

Bokorasto

- ako se javljaju više od jednog zajedno u bokoru

U vencu

- ako se pojavljuju tri ili više jedan pored drugog iz kalusa na čelu panja

- venac može biti: potpun, poluvenac, isprekidan

6)Izdanačkebaze

5)Vremenaseče

4)Starostipanjeva

3)Starostistabla

2)Stanišnihuslova

1)Vrstedrveća

Izdanačkasposobnostzavisi od

Zavisnost izdanačke sposobnosti od vrste drveća

Neke vrste drveća formiraju

samo izdankesamo izdanke samo samo iizbojkezbojke

i jedne i drugei jedne i druge

Brojnost izdanaka i dugovečnost izdanačke sposobnosti - 4 grupe biljaka:

1. Dugo zadržavanje izdanačke sposobnosti i formiranje velikog broja izdanaka

- hrast, jasen, brestovi, klen, kesten 2. Formiranje velikog broja izdanaka u kraćem periodu

- breza, lipa, jova 3. Dugo zadržavanje izdanačke sposobnosti a formiranje

malog broja izdanaka - bukva, jasika

4. Nemaju izdanačku sposobnost - četinarske vrste drveća

• U velikom broju javljaju se kod:

- jasike, jove, kiselog drveta, bagrema, topole, lipe i dr.

• Izbojci se retko javljaju kod

- bresta, hrasta, bukve, graba, jasena, javora, klena i dr.

• Mogu da se javljaju nekoliko godina posle seče

Pojava izbojaka

Pojava izbojaka Veliki broj izbojaka iz žila javlja se posle:

- čiste seče - požara - oštećivanja korena pri obradi zemljišta

Javljaju se i pod sklopom stare sastojine

Pojava izbojaka

> Najveći broj izbojaka iz žila javlja se:- u toku prve godine posle seče šume - javljaju se i nekoliko godina kasnije

> Dužina korena je veoma velika: - kod nekih vrsta (jasike) može biti dug i

do 35 m od stabla- dovoljno nekoliko stabala po hektaru, da

se izbojci pojave na čitavoj površini

Zavisnost izdanačke sposobnosti od stanišnih uslova

Najviše utiču :

Klimatskekarakteristike

Bonitet sredine(staništa)

toplota svetlost

vlažnost zemljišta

Temperatura utiče:

► Pozitivno - svaka vrsta u toplijem delu svog areala

ima izraženiju izdanačku sposobnost ► Negativno - uništavanje izdanaka i izbojaka

Uticaj svetlosti:

• Povećani razvoj adventivnih i proventivnih pupoljaka • Za praktičnu primenu važno je utvrditi: - kako (pri kom intenzitetu svetlosti) u zavisnosti od

sklopa sastojine, zavisi izdanačka sposobnost - breza pri sklopu sastojine od 0.5

- cer pri nepotpunom sklopu

Panjevi i stabla iz podstojnog dela sastojine (rasla pri manjem intenzitetu svetlosti)

- imaju izraženiju izdanačku sposobnost od nadstojnih stabala

Uticaj vlažnosti zemljišta na izdanačku sposobnost

1) U povoljnijim uslovima vlažnosti se ranije gubi

- u nepovoljnim uslovima vlage (suvim ili prevlaženim zemljištima) duže se zadržava

2) u suvim predelima izdanačka sposobnost ranije prestaje

(kod hrasta na suvom zemljištu oko 60 god. na vlažnom glinovitom do 100 godina)

- postoje različita tumačenja:

Plodnost zemljišta utiče dvojako

na broj izdanaka

- na plodnijem zemljištu broj izdanaka je veći na dužinu trajanja izdanačke sposobnosti

- na plodnijem zemljištu izdanačka sposobnost duže traje

U nepovoljnijim uslovima za svoj razvoj, drveće ima izraženiju izdanačku sposobnost

Izdanačka sposobnost različitih vrsta drveća, izražena preko izdanačke baze je sledeća:

• Kod hrastova u zajednicama koje grade: hrast lužnjak 64-98% ukupnog broja panjeva, hrast kitnjak 42-91%, sladun 45-93%, cer 40-90%, medunac 17-53%

• Bukva na svom staništu 64-94%, na staništu kitnjaka 35-70% • Grab u šumama lužnjaka do 79%, u šumama kitnjaka 71-94%,

u šumama sladuna i cera 30-67%, u šumama bukve 15-50% • U šumama lužnjaka i jasena - poljski jasen 58-93%, klen 21-

86%, žešlja do 62% • Lipa u šumama bukve 15-47%, kitnjaka 30-60%, lužnjaka do

42%, sladuna i cera 23-36%, na staništu sladuna i cera u zasadima, posle čiste seče 98%

• Gorski javor u šumama bukve 14-27%, u zasadima na staništu sladuna i cera posle čiste seče 88%

Zavisnost izdanačke sposobnosti od starosti stabala i sastojine

nije jednaka tokom života stabla smanjuje se sa starošću traje toliko dok je korenov sistem fiziološki jak i

sposoban za reprodukciju nadzemnog dela biljke

u ranoj mladosti je manja tokom života izdanačka snaga se povećava

do “vremena maksimalne izdanačke snage”,

(traje desetak godina) zatim se postepeno smanjuje i vremenom prestaje

Promena izdanačke sposobnosti u zavisnosti od starosti i vrste drveća

Vrsta drveća Maksimalna izdan. sposobnost (god)

Starost prestajanja izdan. sposobn. (god)

Breza 15 – 20 40 – 50

Jasika 20 – 25 50 – 60

Grab 20 – 25 60 – 80

Brest 25 – 40 60 – 80

Klen 25 – 40 60 – 80

Lipa 25 – 40 60 – 80

Hrastovi 60 – 80 100 – 120

Bukva 60 – 80 100 – 120

Vreme gubitka izdanačke sposobnosti zavisi od :

• od brzine rasta

- ranije prestaje kod brzorastućih vrsta i obrnuto

• uslova u kojima se stabla nalaze

- u lošijim uslovima sredine maksimum izdanačke sposobnosti drveća nastupa ranije

- ova stabla duže zadržavaju sposobnost vegetativnog razmnožavanja

Maksimalna izdanačka snaga

Zavisi od porekla stabla Javlja se u različitoj starosti kod stabala

izdanačkog i semenog porekla- ranije kod stabala izdanačkog porekla

- kasnije kod stabala semenog porekla

- kod stabala semenog porekla izdanačka snaga

je veća i duže traje

Vreme (starost) javljanja maksimalne izdanačke snage (god)

Vrsta drveća Stabla izdanačkog porekla

Stabla semenog porekla

Quercus farnetto 30 - 40 60 –80

Quercus cerris 30 – 40 60 – 70

Quercus petraea 25 - 35 60 – 80

Fagus moesiaca 25 – 35 70 – 90

Carpinus betulus 20 – 25 -

Zavisnost izdanačke sposobnosti od starosti panja posle seče

značajno utiče na izdanačku sposobnost

najjača je neposredno posle seče

- broj i visina izdanaka i izbojaka su najveći

sa povećanjem starosti panja oba ova elementa se smanjuju

Zavisnost izdanačke sposobnosti od starosti panja posle seče

izdanačka sposobnost traje 4-5 godina posle seče stabla

posle toga prestaje mogućnost vegetativnog razmnožavanja

panjevi bukve vrlo brzo prozuknu i počnu da trule (obično 4 – 7 godina posle seče)

kod vrsta drveća koje sadrže taninske materije (pitomi kesten, hrastovi i dr.), panjevi sporije gube izdanačku sposobnost

iz panjeva hrastova sladuna i cera 15-20 godina posle seče javljali su se vitalni izdanci

Zavisnost izdanačke sposobnosti od starosti panja posle seče

i kada panjevi istrule, često dolazi do pojave izbojaka iz žila

kod nekih vrsta može trajati veoma dugo korenov sistem pojedinih vrsta duže vremena

vegetira u zemljištu, iako je panj matičnog stabla istrulio

- dovoljan je jedan izbojak da održava korenov sistem aktivnim i čuva sposobnost stvaranja izbojaka

- kod jasike na požarištu može da se javlja veliki broj izbojaka iz žila, koje su možda 20-40 godina vegetirale u zemljištu

Zavisnost izdanačke sposobnosti od vremena seče

• izdanci i izbojci se javljaju neko vreme

posle seče, najčešće posle mesec dana

• u zavisnosti od vremena seče taj period može biti i nekoliko meseci

Zavisnost izdanačke sposobnosti od vremena seče

►posle zimske seče - izdanci i izbojci su najbrojniji i javljaju se u

proleće►pri prolećnoj seči - izdanci se javljaju u toku leta ►kod letnje seče - izdanci se javljaju u jesen ili sledeće godine ►rana jesenja seča - ako je topla jesen, izdanci, se pojave i

izmrznu od ranih jesenjih mrazeva

Najpovoljnije vreme za izvođenje meliorativnih zahvata

neposredno pred početak vegetacionog perioda - omogućava se bolji kvalitet i porast izdanaka u prvoj polovini vegetacionog perioda - kvalitet i porast izdanaka je nešto slabiji polovinom leta pokazalo se kao nepovoljno - to su najsušniji meseci, kada se javlja manjak

vlage u zemljištu - izdanci su fiziološki slabi i kod izdanaka

hrastova dolazi do obilnije pojave pepelnice u jesen - ako je jesen duga i topla, izdanci se jave iste

godine, ali ne uspevaju da odrvene do kraja vegetacionog perioda

- zbog toga stradaju od ranih jesenjih mrazeva

Zavisnost izdanačke sposobnosti od prečnika i visine panja

• prečnik i visina panja (izdanačka baza) je

značajan faktor izdanačke sposobnosti • na tome se zasnivaju pojedini

meliorativni zahvati – resurekcione seče ili klasični uzgojni zahvati pri nezi šuma

• resurekciona seča se vrši «na panj», što bliže zemlji, radi što bolje fiziološke veze izdanka sa korenom

Sa povećanjem prečnika i visine panja povećava se broj izdanaka

veća je izdanačka baza

veća i mogućnost njihovog formiranja i pojavljivanja

Između prečnika i visine panja i broja izdanaka postoji korelaciona veza

• veći prečnik i visina panja, broj izdanaka je veći • zavisnost se može izraziti modelima i može biti: linearna - sa povećanjem izdanačke baze

proporcionalno se povećava broj izdanaka eksponencijalna - sa povećanjem izdanačke baze

stepen povećanja broja izdanaka je sve manje izražen

parabolična – sa povećanjem izdanačke baze broj izdanaka se povećava do određene granice, dostiže maksimum i počinje da se smanjuje

Izdanačka sposobnost višestruki linerani model zavisnosti

Y = a + b * X1 + c * X2

Statist.

pokaz.

Kitnjak Crveni

Hrast

Bukva Gorski

javor

Beli

jasen

Bela

lipa

Bagrem Mečja

leska

R 0,837* 0,541* 0,58** 0,580* 0,634* 0,773* 0,751** 0,622*

R2 0,701 0,292 0,336 0,336 0,402 0,600 0,564 0,387

F 16,40 3,510 10,6 4,054 6,389 12,64 16,5 5,374

Se 4,682 10,75 3,67 4,616 2,911 14,32 7,38 12,04

Param. a 1,602 -0,549 2,196 1,987 0,068 -13,906 -4,662 -12,263

b -0,006 0,501 0,521 0,523 0,045 2,018 0,849 1,806

c 0,724 0,481 0,072 0,178 0,187 0,459 0,3 0,270

Očekivani broj izdanaka na panju

kom

* statistički značajno na nivou p<0,05

** statistički značajno na nivou p<0,01

Konstatovane zavisnosti i izrađeni modeli mogu da posluže

• za predviđanje broja izdanaka iz panja u zavisnosti od izdanačke baze (prečnika i visine panja)

• važe za identične uslove sredine

• trebalo bi ih proveriti na većem broju primera i u drugačijim uslovima sredine

Određivanjeporeklasastojine

Pisanadokumenta

Usmenakazivanja

Sastojinskostanje

(vizuelna dijagnostika)

ŠumskaŠumska

hronikahronika

IstorijskaIstorijskagragrađađa

SpoljaSpoljašnješnjekarakteristikekarakteristike

UnutrašnjeUnutrašnjekarakteristikekarakteristike

Spoljašnje karakteristike

• javljaju se izdanci iz panja, ređe izbojci iz žila • gnezdast raspored (više stabala iz jednog panja,

kao da imaju zajedničku krunu) • zadebljanje u pridanku stabla • rakljava, kriva ili deformisana stabla• trulež u pridanku stabla usled truljenja panja• raniji početak plodonošenja za 10-20 godina u

odnosu na stabla semenog porekla

Unutrašnje karakteristike

veća širina godova u centralnom delu stabla ekscentričnost debla pojava dvostrukog srca i deformisani poprečni

presek u vidu osmice kora je ponekad urasla u drvo u centralnom delu česta je greška u boji drveta

(početna pojava truleži) u istim stanišnim i sastojinskim uslovima veće

prečnike i visine u mladosti

OBLICI DEGRADIRANIH ŠUMA

Tri osnovna uzgojna oblika (gazdinske forme) sastojine:

visoka šuma (šuma generativnog)

- semenog porekla – semenjača niska šuma (vegetativnog porekla)

- izdanačka šuma – panjača srednja šuma (stabla i generativnog i

vegetativnog porekla na istoj površini)

Prema stepenu očuvanosti šume navedenih uzgojnih oblika

mogu biti:

OČUVANE ŠUMEOČUVANE ŠUME

DEGRADIRANEDEGRADIRANE ŠUME ŠUME

Očuvane šume su :

• šume za redovno (normalno) gazdovanje:

• pravilne strukture, obraslosti, sastava

• glavni sastavni elementi su razne vrste drveća

• pod normalnim životnim uslovima, formiraju stabla sa jasno izraženim deblom i slabije ili jače razvijenom krošnjom

Degradirane ili devastirane šume :

• naizgled jednolične šumske "tvorevine", koje po svojoj fizionomiji na prvi pogled imaju dosta sličnosti sa mladim niskim šumama

• vrlo su raznolike i imaju niz prelaznih oblika od pravilnih niskih šuma, do tipičnog oblika nisko, pri zemlji, prilegle vegetacije

• uglavnom su sekundarne tvorevine, vegetativnog porekla, nastale posle seče nekadašnjih visokih šuma, u kojima izdanci i izbojci nisu pravilno formirani i razvijeni

• mogu postojati i kao primarne tvorevine, u kojima je normalan razvoj šumskog drveća posledica nepovoljnih ekoloških uslova, npr. na kršu, na strmim padinama sa vrlo plitkim slojem zemljišta, na gornjoj granici šumske vegetacije i sl.

Određeni degradacioni oblici

• jače progaljene šume nastale iz normalno razvijenih prirodnih šuma

• izdanačke šume (panjače)• šikare• šibljaci• makije• garizi• vrištine• papratišta• goleti• kamenjari

I. Stanju i stepenu

degradacije

V. Uzroku degradacije

IV. Biljno-sociološkomstatusu, sastavu i smeši

III. Privrednom značaju

II. Poreklu

PodelaPodeladegradiranihdegradiranih

šumašumaprema:

Prema stanju i stepenu degradacije

Degradirane šume

Devastirane šume

Prema poreklu :

1. Degradirane visoke šume - narušen obrast, sklop, sastav, zdravstveno

stanje, normalna drvna zaliha - njima se ne može gazdovati na regularan način

2. Degradirane šume izdanačkog ili mešovitog porekla

- krajnje degenerisani oblici ovih šume, sa stablima niskog rasta - šikare

3. Jako degradirane šume različitog porekla - najčešće razne formacije žbunja i šiblja - šibljaci

III. Prema privrednom značaju:• Melioracija - prevođenje u produktivnije šume može se izvršiti uz

potpunu ili delimičnu valorizaciju (pokrivanje rashoda prihodom) sečom i prodajom sortimenata iz tih šuma

- najšešće visoke šume i kvalitetne, dobro obrasle izdanačke šume

• Za prevođenje u produktivnije šume mogu se samo delimično obezbediti sredstva korišćenjem posečenog materijala iz šume, i moraju se obezbediti podsticajna sredstva

- degradirane šume vegetativnog porekla ili pretežno vegetativnog porekla za rekonstrukciju

• Za melioraciju se moraju obezbediti sredstva iz drugih izvora

- jako degradirane šikare i šibljaci

Podela prema biljno-sociološkom statusu, sastavu i smeši

sa nedovoljnim učešćem glavne (glavnih) vrsta, iako su mešovite šume ekonomski vrednih vrsta drveća

sa drastično izmenjenim sastavom i smešom u kojima preovladjuju malo vredne vrste

sa enormno poremećenom sastojinskom strukturom izraženi stepen regresivne sukcesije – izraženo

florističko osiromašenje pogoršano zdravstveno stanje sastojine

Podela prema uzroku degradacije

• degradirane pod uticajem istorijskih faktora • degradirane pod uticajem abiotičkih faktora

(ekscesne promene stanišnih uslova – klime /suša, vetrovi, sneg, led/, erozije zemljišta, požar), aerozagađenje

• pod uticajem biotičkih faktora - antropogeni faktor, kalamiteti insekata, divljač, korov i dr.

• regresivnom sukcesijom šumske vegetacije (može biti i posledica) – prirodna izmena vrsta

Izdanačke šume - panjače

vegetativnim putem obnovljene

- iz panjeva i iz žila

uobičajen naziv niska šuma

zimzelene panjače se nazivaju makije

Panjače se mogu razvijati:

Progresivno

u panjaču-semenjaču (panjača sa pričuvcima i tzv. srednja šuma)

u semenjaču

Regresivno

u razne degradacione stadijume šume (šikare, šibljaci, goleti)

Niske šume često:

po svojoj fizionomiji (grmoliki izgled) podsećaju na šikare

izdanci mogu biti kvalitetno dobri, lepo razvijeni, uspravni i neoštećeni

ne smeju se tretirati kao šikare, već ih možemo smatrati normalnim razvijenim - kvalitetnim niskim šumama

pretpostavka - da se radi o izdancima i izbojcima šumskih vrsta drveća, a ne o grmlju (šiblju)

Klasifikacija niskih šuma

A. Mlade niske šume • još su u prvom stadijumu svog razvoja, • s obzirom da su grmolikog izgleda, podsećaju na šikare

B. Odrasle niske šume• odrasla, lepo formirana i normalno razvijena sastojina

vegetativnog porekla • ima karakter tipične šume, (izdanci i izbojci su već

formirani u obliku stabala, sa već izraženim deblom i krošnjom)

• predstavljaju tipičan oblik šume

Pri ocenjivanju i kategorisanju (niska šuma ili šikara)

Kao kriterijum se ne koristi

- visinski rast stabala u sastojini

- već njen kvalitet

Između kvalitetne niske šume i tipične šikare postoje prelazni oblici

Degradirana izdanačka šuma • stabla nisu potpuno izobličena, kao u šikari • nalaze se bokorasto razvijena stabla• loše formirana stabla i iz semena • ponegde su i šubarci (debeli panjevi, visoki oko 0,5-2 m, sa

izdancima) • pod uticajem mokrih snegova stabla su često veoma

izobličena, stari panjevi su natruli • ako je sklop sastojine redak, degradirano je i zemljište

- ekstremno erodirano, zakišeljeno, opodzoljeno, zabareno• poremećena je biogeocenološka ravnoteža, tj. pogoršani su

mikroklimatski uslovi • poremećen normalan tok pedogenetskih procesa

Posledice degradacije

smanjuje se vitalnost i stabilnost šumske zajednice

onemogućava se normalan razvoj i podmlađivanje

povoljniji su uslovi za pojavu i razvoj štetnih insekata i parazitskih gljiva

ugrožava se ili onemogućava opstanak sastojine

Devastirane sastojine – ekstremno degradirane šume

• uticaja abiotičkih faktora (vetrolom, snegolom, ledolom, izvale i dr.)

• požara, kalamiteta insekata i sl.

• neodgovarajućeg gazdovanja šumama

- neplanskim ili nekontrolisanim sečama

- kresanjem lisnika

Najčešće su posledica :

Posledice devastacije

poremećena je normalna struktura, sastav i smeša, kvalitet stabala

odvija se izmena smeše autohtonih vrsta drveća – sukcesija vegetacije

mestimično jače zakorovljavanje površine

Nastale lisničarenjem u šumama

“kresanjem grana, prevršavanjem starijih ili sečom mladjih stabala, za dobijanje - korišćenje lista u suvom stanju (lisnik), za prehranu stoke u zimskom periodu, u krajevima sa ekstenzivnim stočarstvom”

Za njihovo postojanje u prošlosti nalaženo je ekonomsko i stručno opravdanje i propisivane su posebne mere gazdovanja

Ranije u više od 80% hrastovih šuma vršeno je lisničarenje

Lisničke šume

Prvi pisani tragovi - u zapovesti kneza Miloša iz 1820. god.

Prvi izričit propis o lisniku - u Uredbi o sečenju šuma iz 1839 god.

Prvim Zakonom o šumama iz 1891. godine regulisani su uslovi kako - na koji način, kada i u kojim šumama se može vršiti lisničarenje

Posleratnim Zakonom o šumama (1955. g.) kresanje lisnika je načelno zabranjeno a izuzetno je bilo dopušteno pod izvesnim uslovima

Lisničke šuma danas zauzimaju 0,5% obrasle površine ukupnog šumskog fonda Srbije

Lisničke šume

Postojalo je

visoko lisničarenjenisko lisničarenje

Nisko lisničarenje Vršeno je u tzv. sitnim šumama,

- mlado drveće sečeno na panj (do zemlje), - ostavljano nekoliko godina da porastu novi izdanci,- ponovno sečenje

Glavni proizvod je bio list za lisnik, - drvo malih dimenzija dopunski proizvod

U tom periodu nisu vršene nikakve uzgojne mere (čišćenje) niti šumsko-kulturni radovi (podsejavanje semena ili podsadjivanje sadnica, djubrenje zemljišta i sl.)

Vreme uzastopne seče (ophodnja) bilo je različito - najčešće 4-5 god. ili 6-7, a veoma retko 10 god. - zavisilo je od potrebe vlasnika i dobrote staništa

Visoko lisničarenje

Vršeno u tzv. visokim šumama

- "obrt" - ophodnja bila je visoka Vršeno je sečenjem grana ili prevršavanje stabala Pri ovakvom načinu “gazdovanja” postojale su

dve ophodnje: - tzv. “lisnička” - sečene su grane za lisnik,

(trajala je isto kao i kod niskog lisničarenja 4-5 god.)

- druga kada je vršena čista seča svih stabala a ophodnja je bila 20-30 godina (80-100 god.)

Visoko lisničarenje

Dva tipa lisničarenja – načina rada:

- kresane su samo grane do određene visine stabla, (deblo dobrog kvaliteta, korišćeno je kao tehničko drvo)

- vršeno je i prevršavanje stabala na određenoj visini – oko 2-3 m (8-12), pri čemu je lišće korišćeno za ishranu stoke,

a grane kao ogrevno drvo

Obnova šuma je bila spontana - uglavnom iz izdanaka i izbojaka, uz kraću zabranu paše

Kod svih načina lisničarenja dolazilo je do degradacije zemljišta

Zbog sakupljanja i odnošenja iz šume lišća, grana i grančica, ostajalo je malo materije za stvaranje humusa

Površine, pogotovu na strmijim terenima, obavezno su bile ogoljene i erodirane

Šikare u praksi se podrazumeva tipično niska

šumska vegetacija bez obzira na sastav šume, stepen

degradacije, fizionomiju, oblik i rast to pokazuje da često nije sasvim jasno

šta se tačno podrazumeva pod tim pojmom

Posledice kompleksnog zajedničkog naziva šikara su:

nepreciznosti u definisanju na terenu teškoće u razlikovanju šikara i mladih

niskih šuma razlika u statističkim podacima

razlika u uzgojnom tretmanu i dr

Zbog toga je neophodno razgraničiti

1. Šta je šikara i koje su njene osnovne karakteristike?

2. Kakvi oblici šikara postoje i od kojih šumskih zajednica su postale?

3. Kada jedan oblik šikare prestaje da bude šikara, i obrnuto, kada niska šuma dobija karakter šikare ?

Pojam šikara je prvi put u našu šumarsku termonilogiju uveden kao prevod nemačkog izraza "buschwald" (žbunolika šuma)

Može se usvojiti opšta definicija šikare: "Šikara je degradirana panjača koja se ne može smatrati privrednom šumskom sastojinom jer je drveće zastarčeno, izobličeno u polustabla i grmolike oblike, često sa gnezdastim rasporedom stabala gde drveće čini više od polovine stabala" (Krstić i Aleksić, 1996).

Na osnovu brojnih definicija, opšte karakteristike šikara su sledeće : to su žbunolike, deformisane, zapuštene šume

niskog rasta, izmenjene fizionomije predstvljaju degradirane oblike šumske vegetacije izgubile su svoju gazdinsku vrednost i sposobnost

proizvodnje kvalitetnog drveta treba ih shvatiti kao kvalitativno loše niske šume

raznih vrsta drveća i žbunja

ne mogu se smatrati privrednim šumskim sastojinama

Opšte karakteristike šikara

vrlo degradiran oblik nekadašnje šume lišćara

održavanje takvih oblika šumske vegetacije uglavnom zavisi samo od čoveka

kad prestane loš uticaj antropo-zoogenih faktora

kad je taj uticaj jači (intenzivniji) i trajan šikara šibljak grmljak kamenjar golet

šikara šuma

Opšte karakteristike šikara

šikare su na našem području većinom sekundarne tvorevine, nastale vegetativnim putem, nakon seče nekadašnjih visokih šuma

u prirodi, bez navedenog negativnog antropogenog uticaja, postoje šikare čije je poreklo primarnog karaktera - posledica su uglavnom, uticaja nepovoljnih stanišnih uslova

Oblici (klasifikacija) šikara 1. Šuma-šikara: a) zašikarena šuma – s više od oko 50% dobro oblikovanih i

kvalitetnih stabala b) šumolika šikara – s manje od oko 50% dobro oblikovanih

stabala2. Šikara – s više od oko 50% drveća: a) očuvana šikara – prosečna pokrovnost (sklop) krošanja

veća od oko 0,5 b) vrlo otvorena šikara – prosečna pokrovnost manja od oko

0,53. Šikara-šibljak – s manje od oko 50% drveća, prelazna

formacija ka šibljaku

Šibljaci

• degradacioni oblik šumske vegetacije i bitno se razlikuju od šikara

• čine ih razne vrste grmlja (žbunja) šibolikog oblika (leska i dr.)

• šiblje je niskog rasta (nikada ne dostiže velike dimenzije)

• za šibljake se često u žargonu kaže da su to "šume do pojasa", odnosno da predstavljaju "zelenilo krševitih terena"

• Osnovna karakterisitka šibljaka- glavni sastojci u smesi razne vrste grmlja, tj.

šiblja i niskog rastinja, - šumsko drveće nedostaje ili je mestimično zastupljeno

• drveće je istisnuto od vitalnijih i otpornijih vrsta grmlja i šiblja (biološki uticaj)

- šibljaci sekundarnog karaktera • ili je posledica (odraz) nepovoljnih uslova staništa

za razvoj drveća (ekološki uticaj) -primarni - prirodni šibljaci

Šibljaci

Šibljaci

Po svom sastavu

Prema visinskom

rasprostranjenju

čisti

mešoviti

u nizijskompodručju

ubrdsko-planinskom

području

Najznjačajniji i najzastupljeniji šibljaci

• Šibljaci jorgovana i divlje praskve, sveza (Pruno tenellae - Syringion)

• Šibljaci jorgovana na krečnjacima (Syringetum vulgaris) - sa mukinjom i crnim jasenom (Sorbo-Fraxino-Syringetum) - sa rujem na krečnjaku (Cotino-Syringetum) - zajednica jorgovana i grabića (Syringo - Carpinetosum orientalis) - zajednica jorgovana, mečje leske i drugih vrsta (Syringo - Coryletum colurnae mixtum Miš)- zajednica jorgovana i rašeljke (Syringo-Prunetum mahalebi), u klisurama na 200-300 m, i dr.

Najznjačajniji i najzastupljeniji šibljaci

• Šibljaci jorgovana na serpentinitu (Syringo - vulgaris serpentinicum) u Ibarskoj klisuri, na 450-750 m n.v.

• Šibljak jorgovana na silikatnoj podlozi (Syringetum vulgaris silicicolum) u istočnoj i jugoistočnoj Srbiji na 400-430 m.

• Šibljaci trnjine i gloga (Pruno spinosae-Crataegetum)

• Šibljaci ruja (Rhus sp.) i dr.

Najznjačajniji i najzastupljeniji šibljaci

• U brdsko-planinskom području javljaju se:

1. Šibljaci leske (Corylus avellana)

2. Šibljaci gloga (Crataegus sp. )

3. Šibljaci kleke (Juniperus communis)

Šibljaci

Pri definisanju i izdvajanju šibljaka

- nije od važnosti kvalitativni izgled

- već jedino biljni sastav

Normalno formiran leskar je isto toliko šibljak kao i jedna degenerisana njegova forma