Post on 01-Mar-2019
4KLASA
PRZYRODAPODRĘCZNIK do szkoły podstawowej
Z POMYSŁEM
Przyrodaw ćwiczeniachonlineOferta:sklep.wsip.pl
© Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o. o.
Warszawa 2012
Wydanie II (2013)
ISBN 978-83-02-12017-6 (część 1.; dla tradycyjnej formy podręcznika)
ISBN 978-83-02-13150-9 (całość; dla tradycyjnej formy podręcznika)
Opracowanie merytoryczne i redakcyjne:
Barbara Butwiłowska (redaktor koordynator)
Współpraca redakcyjna: Magdalena Gerwel-Wronka, Justyna Rudzka, Zofi a Szlaszyńska
Konsultacja: Mirosława Kwiecińska, Halina Galera
Redakcja językowa: Magdalena Pabich, Mirella Hess-Remuszko
Redakcja techniczna: Agnieszka Ziemkiewicz
Projekt okładki: Artur Matulaniec, Anna Przygodzka
Projekt grafi czny: Wojciech Chełchowski, Anna Przygodzka, Artur Matulaniec
Projekt stron działowych: Wojciech Chełchowski
Opracowanie grafi czne: Zbigniew Larwa
Opracowanie kartografi czne: Ewa Bilska, Anna Struk
Fotoedycja: Natalia Marszałek, Agata Bażyńska
Skład i łamanie: Zbigniew Larwa
Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne spółka z ograniczoną odpowiedzialnością
00-807 Warszawa, Aleje Jerozolimskie 96
Tel. 22 576 25 00
Infolinia: 801 220 555
www.wsip.pl
Autorzy podręcznika: Urszula Depczyk, Bożena Sienkiewicz, Halina Binkiewicz
Podręcznik dopuszczony do użytku szkolnego przez ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania
i wpisany do wykazu podręczników przeznaczonych do kształcenia ogólnego do nauczania przyrody,
na podstawie opinii rzeczoznawców: mgr Teresy Kutajczyk, dr Ewy Nowak, dr. Andrzeja Persony,
mgr Zofi i Szmidt, dr. Wojciecha Kaliszewskiego.
Etap edukacyjny: II
Typ szkoły: szkoła podstawowa
Rok dopuszczenia: 2012
Numer dopuszczenia:
604/1/2012 (dla tradycyjnej i elektronicznej formy podręcznika)
Publikacja, którą nabyłeś, jest dziełem twórcy i wydawcy. Prosimy, abyś przestrzegał praw, jakie im przysługują. Jej zawartość możesz
udostępnić nieodpłatnie osobom bliskim lub osobiście znanym. Ale nie publikuj jej w internecie. Jeśli cytujesz jej fragmenty, nie zmieniaj
ich treści i koniecznie zaznacz, czyje to dzieło. A kopiując jej część, rób to jedynie na użytek osobisty.
Szanujmy cudzą własność i prawo.
Więcej na www.legalnakultura.pl
Polska Izba Książki
I
II
SPIS TREŚCIJak korzystać z podręcznika .................................................. 4
Poznajemy swoje potrzeby 1. Na lekcjach przyrody w pracowni ................................... 8 2. Samopoczucie w szkole i w domu ................................ 12 3. Wymagania młodego organizmu ................................. 16 4. Zasady uczenia się ......................................................... 20 5. Mój plan dnia .................................................................. 24 6. Podsumowanie działu I ................................................. 28
Odkrywamy przyrodę w swoim otoczeniu 7. Sposoby poznawania przyrody ....................................... 36
8. Lekcje przyrody w terenie ............................................... 40
9. Doświadczenia przyrodnicze ....................................... 4410. Z kompasem i gnomonem w terenie .......................... 4811. Od wschodu do zachodu Słońca .................................. 5212. Różne wysokości Słońca w południe .......................... 5613. Rośliny w naszym domu ............................................... 6014. Zwierzęta wokół nas ...................................................... 6415. Podsumowanie działu II ............................................... 68
Obserwujemy zmiany pogody16. Stany skupienia wody .................................................... 7617. Powietrze i ciśnienie atmosferyczne ........................... 8018. W roli meteorologa ........................................................ 8419. Różna temperatura powietrza i wiatr .......................... 8820. Zachmurzenie i opady atmosferyczne ........................ 9221. Ciekawe i groźne zjawiska atmosferyczne ................. 9622. Zmienne warunki pogodowe w Polsce ...................... 10023. Podsumowanie działu III ............................................ 104
Badamy substancje w naszym otoczeniu24. W świecie drobin ........................................................... 11225. Budowa substancji ......................................................... 11626. Właściwości substancji i ich mieszanin ...................... 12027. Ciała stałe, ciecze i gazy ................................................ 12428. Ciała kruche, plastyczne i sprężyste ............................ 12829. Wpływ temperatury na ciała ........................................ 13230. Rozszerzalność temperaturowa ciał ............................ 13631. Przewodnictwo cieplne ciał .......................................... 14032. Podsumowanie działu IV ............................................. 144Indeks polsko-angielski ....................................................... 150Źródła ilustracji i fotografi i ................................................. 154Instrukcja do wykonania miniksiążeczki .......................... 160Wklejki – rozkładane infografi ki
IV
III
Czy wiesz, dlaczego?zawierają ciekawe informacje z życia codziennego.
Zbadaj, zaobserwuj!to interesującysposób praktycznego poznawania przyrody.p y yp
Jak korzystać z podręcznika
Numery lekcjizostały wyraźnie zaznaczone. Lekcje w podręczniku ponumerowano w sposób ciągły.
Wprowadzenie do lekcjipoprzedza każdy temat.
Podręcznik jest podzielony na cztery działy – każdy z nich zaczyna się barwną stroną działową. W działach wyodrębniono lekcje.
jąinformacje z żżycia codziennego.
Numery lekcjiery lekcjizostałły wyraźniezaznacczone. Lekcje
C i
Wprowadadzeniedo lekcjipoprzedzaakażdy temaat.
Polecenia do działuto test sprawdzający wiedzę i umiejętności.
Wklejki – rozkładane wkładki: Jakie są zasady mikroskopowania?Przyrządy ułatwiające obserwowanie przyrody i Pory roku.
Infografikiw atrakcyjny sposób łączą ilustracje z tekstem.
Podsumowanie działuzawiera najważniejsze informacje z całego działu.
Podsumwiera nformacj
Pozawinf
P
d i i
y sposób łą
wkładki:
Interesującepogłębia twoją wiedzę dotyczącą tematu lekcji.
Ważne!to podsumowanie, które pozwoli ci szybko powtórzyć najważniejsze informacje z lekcji.
5
Zasoby multimedialne znajdziesz na wsipnet.pl.
Zobacz więcejwww.wsipnet.pl
Sprawdź, czy potrafiszpomoże ci zrozumieć i uporządkować nowe wiadomości poznane podczas lekcji.
Gwiazdkaoznacza zadania trudniejsze.
Got
Poznajemyswoje potrzeby
Jak najlepiej się uczyć?
Dlaczego planowanie
ułatwia życie?
6
I
W jaki sposób warto spędzać
wolny czas?
Czego dowiesz się na lekcjach przyrody?
Od czego zależy
samopoczucie człowieka?
Jakie są potrzeby młodego
organizmu?
8
Jesteś już w klasie czwartej szkoły podstawowej. Przez kolejne lata nauki będziesz poznawać ciekawy i różnorodny świat przyrody. Mamy nadzieję, że twoja przygoda z przyrodą będzie fascynująca.
Na lekcjach przyrody w pracowni
Co to jest przyroda?W tym roku rozpoczynasz naukę przedmiotu nazywanego przyrodą. Czy wiesz,
co kryje się pod tym pojęciem? Przyroda to otaczający nas świat, między innymi
rośliny i zwierzęta, woda i powietrze, a także zjawiska zachodzące wokół nas.
Naszym środowiskiem przyrodniczym jest planeta Ziemia. Nasza planeta jest
zbudowana ze skał, w większości pokrytych wodami oceanów. Wody i lądy
otacza warstwa powietrza.
Przyrodę można podzielić na nieożywioną i żywą (ożywioną). W skład przyro-
dy nieożywionej wchodzą skały, gleby, wody, powietrze oraz Słońce i Księżyc.
Wody i lądy są zasiedlone przez różne organizmy. Do świata organizmów
należą na przykład zwierzęta, rośliny, grzyby oraz bakterie. Wspólnymi
cechami wszystkich organizmów są: zdolność oddychania, odżywiania
się, wydalania, rozmnażania się, wzrostu i rozwoju. Organizmy to
przyroda żywa (ożywiona). Do życia i rozwoju wszystkich orga-
nizmów są niezbędne woda i składniki
pokarmowe. Warunki przyrodnicze,
panujące na danym obszarze, decy-
dują o tym, jakie organizmy go za-
mieszkują. Świat przyrody składa
się z elementów wzajemnie ze
sobą powiązanych.
1
Interesujące
Skamieniałości to zachowane w skałach szczątki organizmów lub ich ślady. Pozwalają poznać historię życia na naszej planecie. Dostarczają informacji o organizmach, które dawno temu żyły na Ziemi.
skamieniały trop dinozaura
Przyrodę możesz poznawać na lekcjach w szkole.
9
Przyroda nieożywiona
SKAŁY
WODA
POWIETRZE
Przyroda
Przyroda żywa (ożywiona)
BAKTERIAGRZYBROŚLINAZWIERZĘ
borowikszarotka paciorkowiecświstak
9
10
Dlaczego cz owiek nale y do wiata przyrody?Człowiek jest częścią przyrody żywej i podlega jej prawom. Jego życie, podobnie
jak życie roślin i zwierząt, zależy od zasobów środowiska przyrodniczego, czyli
powietrza, wody, gleby i innych organizmów. W twoim najbliższym otoczeniu
znajduje się również to, co ludzie stworzyli, na przykład budynki, drogi, różne
przedmioty codziennego użytku. To wszystko nazywamy wytworami działal-
ności człowieka (ryc. 1.1); nie należą one do świata przyrody.
O czym b dziesz si uczy na lekcjach przyrody?Rozejrzyj się po pracowni przyrodniczej. Czym się różni ona od innych sal
lekcyjnych? Niepowtarzalny urok nadają jej zbiory przyrodnicze (między
innymi próbki skał, szyszki, muszle) oraz rośliny, a niekiedy też zwierzę-
ta. Znajdują się tu plansze ze zdjęciami i rysunkami organizmów, mapy,
globusy oraz różne przyrządy. Lekcje przyrody pozwolą ci zostać odkrywcą
tajemnic natury. Zdobędziesz nowe wiadomości i umiejętności. Wiele
z nich okaże się przydatnych w codziennym życiu. Przewodni-
kiem w odkrywaniu świata przyrody będzie twój na-
uczyciel przyrody oraz ten podręcznik. Naj-
pierw poznasz to, co jest ci bliskie,
czyli przyrodę w najbliższym
otoczeniu – świat bezpośred-
nio związany z twoim życiem.
W następnych latach nauki przy-
rody poznasz budowę i działanie
własnego organizmu. Później
będziesz odkrywać to, co dalsze,
czyli przyrodę Polski oraz innych
obszarów na terenie Europy,
a także pozostałych części świata.
P o z n a j e m y s w o j e p o t r z e b y
most Ryc. 1.1.
Miasto w przeważającej części składa się z wytworów działalności człowieka (na zdjęciu Singapur)
Większość eleleleleleememee entów miasastatatat
to wytwory czczcczłoł wieka.
budynek
ulica
samolot
11
Gdzie wschodzi i zachodzi Słońce?
Dlaczego ryba pływa?
Kiedy ciasto rośnie?Jakie przedmioty
przyciąga magnes?
wschodzi dzi Słońcńńńńcńńńńńńcńńńńńńńcńńńńńcńńńńńcńńńcńńńńńńńńńńńcńńńńńńńcńńcńńńń e?
Dlaczego ry
asto rośnie?Jakie prze
przyciąga
Sprawdź, czy potrafi sz 1. Co to jest przyroda i z czego się składa?
2. Jakie przykłady elementów przyrody żywej i nieożywionej występują
w twojej najbliższej okolicy?
3. Jakie wspólne cechy wykazują i czego potrzebują do życia organizmy
zamieszkujące Ziemię?
Ważne! ▶ Przyroda to świat otaczający człowieka i zjawiska, które w tym świecie
zachodzą. Przyroda składa się z elementów żywych (ożywionych)
i nieożywionych, powiązanych wzajemnymi zależnościami.
▶ Przyrodę nieożywioną tworzą między innymi powietrze, wody, skały
i gleby oraz Słońce i Księżyc.
▶ Przyrodę żywą (ożywioną) tworzą organizmy, czyli na przykład zwierzęta
(także człowiek), rośliny, grzyby i bakterie, które rozwijają się i rosną,
oddychają, wydalają oraz odżywiają się i rozmnażają.
Pojęcia● przyroda
nieożywiona
● przyroda żywa
(ożywiona)
● organizmy
Przykładowe pytania, na które odpowiedzi znajdziesz na lekcjach przyrody.
N a l e k c j a c h p r z y r o d y w p r a c o w n i