1

Procesy demograficzne w Polsce a wyzwania wobec polityki gospodarczej

Janina Jóźwiak, Irena E. Kotowska

Instytut Statystyki i DemografiiSzkoła Główna Handlowa

Przewidywane zmiany liczby i struktur wieku ludności w Polsce i ich skutki ekonomiczne

Warszawa, 7.01. 2010

2

Prognoza ludności GUS z 2008r.: założenia http://www.stat.gov.pl/gus/

3

. Zmiany współczynnika dzietności ogólnej M-1,15 1,30 W-1,4 1,53

Polska 1990 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2002 2003 2005 2010 2015 2020 2030

rzeczywiste GUS 1999 GUS 2003

2,04 1,62 1,59 1,52 1,44 1,37 1,34 1,34

1,25 1,22 1,22

1,24 1,31 1,16

1,39(2008) 1,50 1,10

1,59 1,17

1,59 1,20

1,59 1,20

Źródło: L.Bolesławski, L.Rutkowska, Prognoza ludności Polski według województw na lata 1999-2030, GUS, Warszawa 2000; L.Bolesławski, Prognoza demograficzna na lata 2003-2030, Informacje i Opracowania Statystyczne, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa 2004, oraz Rocznik Demograficzny 2003, GUS, Warszawa 2003.

ZMIANY WZORCA PŁODNOŚCI

0

0,02

0,04

0,06

0,08

0,1

0,12

15 17 19 21 23 25 27 29 31 33 35 37 39 41 43 45 47 49

2002 2005 2010 2015 2020 2025 2030

4

Zmiany oczekiwanego dalszego trwania życia e(0) Lata 1990 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2002 2003 2010 2020 2030

Mężczyźni

GUS 1999

66,5 67,6 68,1 68,5 68,9 68,8 69,7 70,4 70,5 71,26(2008)

69,0 71,1 73,4 74,7 GUS 2003 73,3 77,6 Kobiety

GUS 1999

75,5 76,4 76,6 77,0 77,3 77,5 78,0 78,8 78,9 79,96(2008)

77,3 78,6 80,0 81,4 GUS 2003 80,6 83,3

Źródło: L.Bolesławski, L.Rutkowska, Prognoza ludności Polski według województw na lata 1999-2030, GUS, Warszawa 2000; L.Bolesławski, Prognoza demograficzna na lata 2003-2030, Informacje i Opracowania Statystyczne, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa 2004, oraz Rocznik Demograficzny 2003, GUS, Warszawa 2003.

PRZEWIDYWANE ZMIANY PRAWDOPOBIEŃSTW ZGONOW, MĘŻCZYŹNI

0,0001

0,001

0,01

0,1

1

2002 2005 2010 2015 2020 2025 2030

PRZEWIDYWANE ZMIANY PRAWDOPOBIEŃSTW ZGONÓW, KOBIETY

0,00001

0,0001

0,001

0,01

0,1

1

2002 2005 2010 2015 2020 2025 2030

5

Zmiany liczby ludności Polski, prognozy GUS: 1999, 2003, 2008

38634 3878839006 39003

38657

380253812337899

3762637229

36598

35693

38116 38092 3801637830

37438

36796

35993

34000

35000

36000

37000

38000

39000

40000

2005 2010 2015 2020 2025 2030 2035

ludność Polski, GUS 1999

ludność Polski, GUS 2003

ludność Polski, GUS 2008

Źródło: opracowanie własne na podstawie publikacji GUS

6

Struktura ludności Polski w 2035r. według prognozy GUS z 2008r.

http://www.stat.gov.pl/gus/

7

Zmiany liczby ludności według ekonomicznych grup wieku w Polsce w latach 2007-2035 (w tys. osób, prognoza GUS, 2008)

2 457 1

21 25 4

60 82 6 41 473 80

8 36 88 997 9 28 9 96 22

563 269 597 48 8

21 625

2 37 18

207 39

22 50 3

2 45 45

5 00 0

7 50 0

10 00 0

12 50 0

15 00 0

17 50 0

20 00 0

22 50 0

25 00 0

27 50 0

20 07 201 0 20 15 2 02 0 2 025 2 03 0 20 35

0- 17

18 -5 9/6 4

60 /65 I W IĘCEJ

Najtrudniejsze lata 2010-2025

Źródło: opracowanie własne na podstawie „Prognoza ludności na lata 2008-2035”, GUS, 2009

grupy wieku 2015 2020 2025 2030 203518-59/64 -852,8 -1215,2 -877,6 -370,6 -515,060+/65+ 966,4 987,5 628,8 292,4 332,6

Przyrosty w okresach 5-letnich

8

Zmiany struktury wieku ludności Polski, prognoza GUS 2008

wiek 2007 2010 2015 2020 2025 2030 20350-17 19,6 18,7 18,2 18,4 18,2 17,0 15,618-44 40,1 40,1 39,5 37,2 34,2 31,6 30,145-59/64 24,3 24,4 22,9 22,3 23,5 26,2 27,518-59/64 64,4 64,5 62,4 59,5 57,8 57,8 57,660+/65+ 16,0 16,8 19,4 22,1 24,0 25,2 26,765+ 13,5 13,5 15,6 18,4 21,0 22,3 23,275+ 6,0 6,4 6,8 6,8 8,4 10,6 12,580+ 3,0 3,5 3,9 4,1 4,1 5,4 7,285+ 1,1 1,4 1,8 2,0 2,1 2,1 3,1OGÓŁEM 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0

Źródło: opracowanie własne na podstawie „Prognoza ludności na lata 2008-

2035”, GUS, 2009

9

Zmiany populacji osób starszych, 2007-2035

Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników „Prognozy ludności na lata 2008-2035”, GUS 2009

5131 5153

5929

6954

78448195 8358

2300 2449 2597 25613141

39074494

1140 1314 1488 1566 15372005

2574

413 519 668 751 793 7831104

0

1000

2000

3000

4000

5000

6000

7000

8000

9000

2007 2010 2015 2020 2025 2030 2035

65+

75+

80+

85+

10

Starzenie się zasobów pracy

Starzenie się potencjalnych zasobów pracy

5 0007 0009 000

11 00013 00015 00017 00019 00021 00023 00025 00027 000

50-59/64

18-59/64

50-59/64 6 514 6 835 6 159 5 782 5 826 6 474 7 170

18-59/64 24 545 24 571 23 718 22 503 21 625 21 254 20 739

2007 2010 2015 2020 2025 2030 2035

2007 2010 2015 2020 2025 2030 2035

26,5 27,8 26,0 25,7 26,9 30,5 34,6

Odsetek osób w wieku 50-59/64 lata w ogólnej liczbie ludności w wieku produkcyjnym

Zmiany liczby osób w wieku 50-64 lata

2 000

3 000

4 000

5 000

6 000

7 000

8 000

50-59K

50-64 M

50-59/64

50-59K 2 976 2 998 2 417 2 325 2 435 2 768 3 017

50-64 M 3 538 3 838 3 742 3 457 3 392 3 707 4 153

50-59/64 6 514 6 835 6 159 5 782 5 826 6 474 7 170

2007 2010 2015 2020 2025 2030 2035

Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników „Prognozy ludności na lata 2008-2035”, GUS 2009

11

Proporcje między liczbą osób w wieku produkcyjnym oraz liczbą osób w wieku nieprodukcyjnym

Obciążenie potencjalne (demograficzne)

Źródło: opracowanie własne na podstawie „Prognoza ludności na lata 2008-

2035”, GUS, 2009

31 29 29 31 3229

2725 26

31

3742

4446

55 55

60

68

73 73 74

20

30

40

50

60

70

80

2007 2010 2015 2020 2025 2030 2035

0-17/18-59/64

60+/65+/18-59/60

OBCIĄZENIECAŁKOWITE

Podsumowanie zmian• do najważniejszych wyzwań rozwojowych dekady 2010-

2020 należy zmiana proporcji między ludnością w wieku produkcyjnym i poprodukcyjnym. Problem polega nie tylko na wzroście liczby osób w wieku poprodukcyjnym o 2 mln, czyli na przyśpieszeniu procesu starzenia się ludności. W 2010 r. osoby w wieku 65 lat i więcej stanowiły 13,5% ogółu ludności, 10 lat później – 18,5%. Szybki wzrost obciążenia osób w wieku produkcyjnym osobami w wieku poprodukcyjnym (z 26 osób w wieku poprodukcyjnym przypadających na 100 osób w wieku produkcyjnym w 2010 r. do 37 w 2020r.) wynika z jednoczesnego spadku zasobów pracy o nieco ponad

2 mln.12

• w dekadzie 2020-2030 należy oczekiwać kontynuacji zmian z poprzedniego okresu: spada liczba osób w wieku produkcyjnym, ale nieco słabiej (o 1,2 mln), także wzrost osób w wieku poprodukcyjnym jest coraz wolniejszy (o 921 tys.). Udział osób w wieku 65 lat i więcej wzrośnie o 22,3%. Dodatkowo wyraźnemu postarzeniu ulegną zasoby pracy – udział kobiet w wieku 50-59 lat oraz mężczyzn w wieku 50-64 lata wzrośnie z 25,7% w 2020 r. do 30,4% w 2030 r. Obciążenie osobami w wieku poprodukcyjnym zwiększy się do 44 na 100 osób w wieku produkcyjnym w 2030 r., a obciążenie całkowite do 73 osób.

13

• lata 2030-2035 przyniosą dalsze zmniejszenie się potencjalnych zasobów pracy, silniejsze w wymiarze absolutnym niż przyrost populacji osób w wieku poprodukcyjnym. Proces starzenia się ludności i zasobów pracy będzie kontynuowany – osoby w wieku 65 lat i więcej będą stanowić 23,2% ogółu ludności a udział osób w wieku 50-59 lata dla kobiet i 50-64 lata dla mężczyzn w populacji w wieku produkcyjnym wzrośnie do 34,6%

14

15

Szacunek obciążenia efektywnego ludności pracującej osobami niepracującymi (liczba niepracujących na 100 osób pracujących) na

podstawie danych BAEL z II kwartału 2008

Założenia: • wskaźnik zatrudnienia osób w wieku produkcyjnym

pozostanie na poziomie 64,4% w całym okresie prognozy

• wskaźnik zatrudnienia osób w wieku poprodukcyjnym pozostanie na poziomie 5,8% w całym okresie prognozy

• osoby w wieku przedprodukcyjnym 0-17 lat nie pracują

„Obciążenie „ osób pracujących niepracującymi

16

89 91

98

106112

114118

136 135

142

152

159 158 158

99 100105

113

120123

126

80

90

100

110

120

130

140

150

160

170

2007 2010 2015 2020 2025 2030 2035

obciazenie efektywneosobami w starszym wieku

obciazenie calkowite

obciazenie osobami wwieku 15 +

Relacje pomiędzy generacjami

• Wskaźnik potencjalnego wsparcia (15-64/65+):

1950: 12

2008: 4,9

2035: 2,75

17

• Wskaźnik opieki nad rodzicami (80+na 100 osób 50-59/64):

2008: 12,3

2035: 26

„sandwich generation”

18

• Rynek pracy, produktywność, wzrost gospodarczy

• System zabezpieczenia społecznego, finanse publiczne

• Popyt na usługi (finansowe, edukacyjne, opiekuńcze, itp.)

Konsekwencje ekonomiczne

Rynek pracy

• Spadek liczby osób w wieku produkcyjnym po 2020, braki siły roboczej

• Starzenie się zasobów pracy

• Okresowo- spadek zasobów kompensowany przez wzrost udziału osób starszych w rynku pracy.

• Konsekwencja malejących zasobów: spadkowy trend tempa wzrostu gospodarczego

• Kompensacja przez wzrost wydajności a także dłuższy czas aktywności zawodowej

• Nie ma żadnego potwierdzenia teza o niższej wydajności osób starszych (wykształcenie, doświadczenie)

• Problem: szybkość przemiany technologicznej, „starzenie się” kapitału ludzkiego (niedostosowanie, wykluczenie – kształcenie ustawiczne jako remedium?)

• Łatwiejszy dostęp młodszych generacji do rynku pracy?

- mniej liczne generacje, ale

- wykształcenie i odpowiednie kwalifikacje wciąż najważniejsze

• Zwiększona presja: emerytury („niezbilansowany system” emerytalny), opieka zdrowotna (wyższe wydatki)

• Opieka nad osobami starszymi: ograniczone zasoby opieki nieformalnej (w ramach rodziny)

• Konieczność: nowy system emerytalny, podwyższenie wieku emerytalnego ustawowego i faktycznego, aktywacja osób starszych

Wydatki publiczne

• Szacunki dla Europy wskazują, że usunięcie niepełnosprawności redukuje wydatki na zdrowie i opiekę nad osobami starszymi o połowę; konieczność zwiększenia nakładów na opiekę zdrowotną osób młodszych.

• Rola „zdrowia publicznego”, wydłużanie życia ludzkiego w dobrym zdrowiu

Popyt na usługi

• Zmiana struktury gospodarstw domowych i zapotrzebowania na różnego typu usługi:

- finansowe (kredyty konsumpcyjne, ubezpieczenia, skłonność do oszczędzania)

- opiekuńcze

- edukacyjne

- zdrowotne

- czas wolny, etc. 25

• Demograficzna „odnowa” poprzez stosowną politykę przyjazną rodzinie

• Możliwość godzenia pracy zawodowej i obowiązków rodzinnych (głównie kobiet)• Work-life balance• Głębokie reformy rynku pracy: wzrost zatrudnienia

(kobiety), „flexicurity”, ograniczanie wczesnych emerytur• „aktywne starzenie siꔕ Poprawa systemu publicznej opieki zdrowotnej:

ograniczenie niepełnosprawności• Imigracja?

ODPOWIEDŹ NA WYZWANIA DEMOGRAFICZNE

WNIOSKI OGÓLNE

• Starzenie się ludności to proces nieuchronny i nieodwracalny – także jego konsekwencje ekonomiczne, okresowo silniejsze lub słabsze

• Poprzez stosowne działania dostosowawcze i modernizacyjne można wygrać związane z tym procesem wyzwania

27

• Jako obiektywny proces, te zmiany struktury ludności nie mogą być traktowane jako tylko „zagrożenie”

• Wydłużanie się ludzkiego życia- dobrodziejstwo rozwoju gospodarczego i rosnącego dobrobytu, za które wszyscy (jednostki, rodziny, społeczeństwo, instytucje państwa, biznes) mają do spłacenia dług.

28