Post on 24-Mar-2021
Bernard Jesionowski - Najstarsze litograficzne widokówki malborskie Strona 1
Najstarsze litograficzne
widokówki malborskie
Bernard Jesionowski
Malbork 2008
Bernard Jesionowski - Najstarsze litograficzne widokówki malborskie Strona 2
W 1869 roku poczta Austrowęgier wydała pierwsze na świecie kartki pocztowe
/Postkarte/. Nie miały one wprawdzie żadnej ilustracji, jednak zapoczątkowały erę
korespondencji prowadzonej na odkrytej kartce papieru. Natomiast za zgodą Poczty Rzeszy
Niemieckiej część nakładu wydanej w 1873 roku karty pocztowej otrzymała prywatnie
wykonane na stronie adresowej widoki miejscowości. Powstała w ten sposób pierwsza
ilustrowana karta pocztowa. W 1878 roku na wyspie Helgoland leżącej na Morzu Północnym
niedaleko od wybrzeży niemieckich wydano kartę pocztową, gdzie napis "HELIGOLAND"
stylizowany jest na wynurzającą się z morskich fal skalistą wyspę.
Pierwsze widokówki malborskie ukazały się około 1890 roku. Z tego roku znana jest
najstarsza widokówka ukazująca zamek w Malborku, która znalazła się w obiegu pocztowym.
Znajduje się ona w zbiorach znanego zbieracza widokówek malborskich mieszkającego w
Warszawie. W swoich zbiorach mam taki sam kartonik, jednak nie ma on stempla
pocztowego. Wydana ona została przez L. Giesowa z Malborka. Nie znamy drukarni, która
wypuściła ze swych maszyn to wydawnictwo, wiadomym jest natomiast, że w takiej oprawie
graficznej wyszło kilka widokówek. Wszystkie znane obecnie widokówki z tej serii prezentują
zamek. Wydrukowane są w kolorze sepii na trójwarstwowym papierze kredowanym. Cechą
charakterystyczną tych widokówek zwanych przez zbieraczy „vorlauferami” (poprzednikami)
jest to, że zawierają one tylko jeden obrazek.
Z 1894 roku pochodzi wydrukowana również w sepii widokówka z trzema widokami
zamku (data na stemplu pocztowym) . Po kilku latach została ona ponownie wydana w wersji
kolorowanej. O ile nie wiadomo, kto wydał tą z 1894 roku, to widokówka kolorowana
wydrukowana została w Monachium.
Praktyka wydawania dwu wersji kolorystycznych w poszczególnych wydaniach była
dosyć częsta, że wspomnę tu jeszcze dwie inne kartki – tym razem dwuobrazkowe – z 1898 i
1899 roku.
Te najstarsze „otkrytki” to litografie. Jest to technika wykorzystująca zjawisko
odpychania farby drukarskiej przez powierzchnie zwilżone wodą. Na płycie kamiennej
wykonywano za pomocą kredek litograficznym rysunek. Następnie płytę zwilżano wodą,
która była odpychana przez miejsca pokryte rysunkiem. Kolejną czynnością było nanoszenie
na wilgotny kamień tłustej farby drukarskiej. Przylegała ona do miejsc suchych tworząc w ten
sposób rysunek. W przypadku litografii wielobarwnych nakładanie farb było bardziej
skomplikowane, ale nie zajmujemy się tu przecież wykładami z zakresu grafiki by zgłębiać ich
tajniki. Jedna z malborskich widokówek litograficznych pochodzi z elbląskiej drukarni W.A.
Zippa. W latach 80-tych XX wieku w trakcie prac ziemnych prowadzonych w miejscu, gdzie
znajdowała się ta drukarnia, znaleziono fragmenty kamieni służących do drukowania
litografii. Były to winiety umieszczane na rachunkach firmowych. Jeden kamień służył do
drukowania rachunku malborskiego.
Do końca XIX wieku ukazało się kilkadziesiąt widokówek litograficznych z motywami
malborskimi. Dzisiaj są one ozdobą każdej kolekcji filokartystycznej. Zachwycają
delikatnością rysunku ale także fantazją autorów. Zawsze ich powstanie poprzedzane było
wykonaniem rysunku bądź, co było częstszą praktyką, fotografii. Na ich podstawie
Bernard Jesionowski - Najstarsze litograficzne widokówki malborskie Strona 3
wykonywano rysunek na kamieniu. Dzisiaj tą zapomnianą techniką nie drukuje się już
widokówek. Znają ją i stosują artyści, jednak fakt, że z jednej płyty można było wykonać
ograniczoną ilość odbitek doprowadził do rezygnacji z niej. A rzadkość tych małych dzieł
sztuki powoduję, że są one cenne również w sferze materialnej.
Bernard Jesionowski - Najstarsze litograficzne widokówki malborskie Strona 4
Bernard Jesionowski - Najstarsze litograficzne widokówki malborskie Strona 5
Bernard Jesionowski - Najstarsze litograficzne widokówki malborskie Strona 6
Trzy widokówki z najstarszej „serii” litograficznych widokówek Malborka wydanych około
1890 roku.
Bernard Jesionowski - Najstarsze litograficzne widokówki malborskie Strona 7
Dwie litograficzne widokówki malborskie z 1894 oraz 1899 roku o takim samym rysunku.
Kolorowana wydana w Monachium.
Bernard Jesionowski - Najstarsze litograficzne widokówki malborskie Strona 8
Bernard Jesionowski - Najstarsze litograficzne widokówki malborskie Strona 9
Dwie litograficzne widokówki z 1898 i 1899 roku – sepiowa i kolorowana, o identycznym
rysunku. Sepiowa wydana przez Zippa w Elblągu.
Bernard Jesionowski - Najstarsze litograficzne widokówki malborskie Strona 10
Litograficzna widokówka z 1900 roku ukazująca wnętrze kościoła zamkowego.
Bernard Jesionowski - Najstarsze litograficzne widokówki malborskie Strona 11
Litograficzna widokówka ukazująca zamek malborski od południa wydana przez Carla
Gerlacha z Malborka.