1

Medikal Araştırma Tasarımları

Doç. Dr. Oktay ÖZDEMİR

Yorum Danışmanlık Ltd

2

Tıpta Araştırma Düzenleri

Gözlemsel Çalışmalar Tanımlayıcı çalışmalar

Retrospektif (Vaka-kontrol) araştırmalar

Kesitsel araştırmalar

Prospektif kohort araştırmalar

Deneysel Çalışmalar = Klinik Çalışmalar Bağımsız kontrollü araştırmalar

Kendi kendine kontrollü (self-control)

Çapraz çalışmalar

Dış kontrollu araştırmalar

Metodoloji Çalışmaları

3

Gözlemsel Araştırmalar

İncelenen faktörler kontrol dışındadır

İncelenen faktörler dışındaki faktörler sabit tutulamaz

Neden-sonuç ilişkisi kesin olarak saptanamayabilir

Kesin “neden”den çok “ilişki” (association)

saptanabilir

Olaylar kendi ortamlarında incelendiği için gerçeğe

uygun sonuçlar elde edilebilir

Gözlemleri tekrarlamak olanaksızdır

4

Deneysel Araştırmalar

İncelenen faktörler kontrol altındadır

İncelenen faktörler dışındaki faktörler sabit tutulabilir

Neden-sonuç ilişkisi kesin olarak saptanabilir

Olaylar kendi ortamları yerine planlanmış araştırma

koşullarında incelendiği için sonuçların

genelleştirilmesinde dikkatli olmak gerekir

Deneyi her zaman tekrarlamak olanaklıdır

5

0

Hasta

Kontrol

Risk etkeni var

Risk etkeni var

Risk etkeni yok

Risk etkeni yok

Retrospektif Çalışma Düzeni

6

0

Mesane

kanseri

Kontrol

grubu

Sigara var

Sigara var

Sigara yok

Sigara yok

Retrospektif Çalışma Düzeni

7

Retrospektif Araştırmalar: Avantajları

Nadir veya latent periyodu uzun olan hastalıklar için

en uygun yöntemdir

Uygulaması kolaydır

Ucuzdur

Kısa sürede tamamlanır

Az sayıda personel gerekir

Araştırmayı terk (drop-out) sorunu yoktur

8

Retrospektif Araştırmalar Sakıncaları

Araştırmaya alınan vaka ve kontrol grupları toplumu

temsil etmiyorsa, sonuçlar genellenemez

Neden-sonuç ilişkisinin sırası her zaman kesin belli

olmayabilir

Taraf tutma (bias) olasılığı yüksektir

9

Retrospektif Araştırmalar Yanlılık (bias) kaynakları

Kayıt kaynakları arasındaki farklılıklar

False labelling

Tanı kriterleri arasındaki farklılıklar

Selective recall

Seçici hatırlama

Selective survival

Seçilmiş vakaların hayatta kalması

Berkson yanılgısı

Hastaneye başvuru olasılıklarının farklılığı

10

0

Çalışma

Grubu Hasta

Kontrol

Kesitsel Çalışma Düzeni

11

0

Türkiye’yi temsil

eden bir örneklem Meme

kanseri

olanlar

Meme

kanseri

olmayanlar

Kesitsel Çalışma Düzeni

12

Kesitsel Araştırmalar Avantajları

Birden fazla sağlık sorunu aynı anda incelenebilir

Düzenli kayıt sistemleri olmayan toplumlarda

uygulanabilir

Ucuzdur

Sonuçlar genellenebilir

Kısa sürede tamamlanır

13

Kesitsel Araştırmalar Sakıncaları

Neden-sonuç ilişkisinin sırası her zaman kesin belli

olmayabilir

Fatalitesi yüksek hastalıklarda sonuçlar güvenilir

değildir

Seçici hatırlama (selective recall)

14

0

Risk etkeni var

Risk etkeni yok

Çalışma

Grubu

Hasta

Hasta

Sağlıklı

Sağlıklı

Prospektif Kohort Çalışma Düzeni

15

0

OKS kullananlar

OKS kullanmayanlar

Sağlıklı

kadınlar

Meme Ca oldu

Meme Ca oldu

Meme Ca olmadı

Meme Ca olmadı

Prospektif Kohort Çalışma Düzeni

16

Prospektif Kohort Araştırmalar Avantajları

Neden-sonuç ilişkisinin belirlenmesi için en uygun

yöntemdir

Hastalık olasılıkları (relatif risk) hesaplanabilir

Seçici hatırlama (selective recall) ve

seçici mortalite (selective survival) sorunu yoktur

Sık veya latent periyodu kısa olan hastalıklar için

en uygun yöntemdir

17

Prospektif Kohort Araştırmalar Sakıncaları

Personel ve diğer masraflar açısından çok pahalıdır

Araştırmayı terk (drop-out) sorunu vardır

İzlem süresi uzadıkça araştırmaya ilgi azalır

İzlem süresi uzadıkça araya giren başka faktörler

nedeniyle neden-sonuç ilişkisi etkilenir

Nadir veya latent periyodu uzun olan hastalıklar için

uygun değildir

18

0

Risk etkeni var

Risk etkeni yok

Çalışma

Grubu

Hasta

Hasta

Sağlıklı

Sağlıklı

Retrospektif Kohort Çalışma Düzeni

19

0

Retrospektif Kohort Çalışma Düzeni

OKS kullananlar

OKS kullanmayanlar

Sağlıklı

kadınlar

Meme Ca oldu

Meme Ca oldu

Meme Ca olmadı

Meme Ca olmadı

20

0

Deney grubu

Kontrol grubu

Çalışma

Grubu

Yanıt var

Yanıt var

Yanıt yok

Yanıt yok

Bağımsız Kontrollü Klinik Çalışma Düzeni

21

0

Bağımsız Kontrollü Klinik Çalışma Düzeni

OKS kullananlar

OKS kullanmayanlar

Sağlıklı

kadınlar

Meme Ca oldu

Meme Ca oldu

Meme Ca olmadı

Meme Ca olmadı

22

Çalışma grubu Yanıt var

Yanıt yok

Yanıt var

Yanıt yok

Başka bir çalışmanın

Kontrol grubu

0

Dış Kontrollü Klinik Çalışma Düzeni

23

Deney grubu

Kontrol grubu

Çalışma

Grubu

0

Arınma

Dönemi

Yanıt var

Yanıt var

Yanıt yok

Yanıt yok

Çapraz Çalışma Düzeni

24

Klinik Araştırmalarda Sorunlar

Araştırma gruplarının karşılaştırılabilirliği

Nadir hastalıklarda araştırma uzun sürebilir

Uygulanan tedaviye yanıtın ortaya çıkması

gecikebilir

Uygulamaların standardizasyonu

Araştırmayı terk (drop-out) sorunu

Hawthorne etkisi (deneklerin araştırmaya

katıldıklarının farkında olmaları)

Etik sorunlar

25

Klinik Araştırmalarda Çözümler

Araştırma gruplarının karşılaştırılabilirliği

Randomizasyon

Önce-sonra (pre-post) tipi çalışmalar

Çapraz (cross-over) çalışmalar

Tabakalı istatistik analiz

Nadir hastalıklar

Çokmerkezli çalışma

26

Klinik Araştırmalarda Çözümler

Uygulamaların standardizasyonu

Kör çalışma (blinding)

Araştırmanın bağımsız bir kurum tarafından denetimi

Araştırmayı terk (drop-out)

İzlem süresinin kısa tutulması

Hawthorne etkisi

Çözüm yok

27

Klinik Araştırmalarda Çözümler

Etik sorunlar

Deneklerin bilgilendirilmesi

Deneklerden onay alınması

Etik kurullarından onay alınması