Post on 11-Aug-2020
2017 |3GEZONDHEIDSZORG
f a c i l i t i e s , ( m e d i s c h e ) t e c h n o l o g i e e n w e t e n s c h a p i n d e z o r gw w w. f m t g e z o n d h e i d s z o r g . n l
Tergooi
zorgtvooruit
Prof. dr.ir Masi MohaMMadi:
Werken aan de empaThische Woning
van tweede lijn naar patiëntlijn
Bestuursvoorzitter Hans de Hollander over nieuwbouw.
Bestuursvoorzitter Rob Dilleman over ontwikkelingen in Isala.
luchtbeheersingin zorggebouwen
TotaalCongres en Beurs22 juni 2017 JaarbeursSupernova Utrecht
OK
www.totaalok.org
Toonaangevende (inter-)nationale sprekers geven antwoord op vraagstukken op het gebied van logistiek, bouwkundige voorwaarden, (nieuwste) technische
ontwikkelingen, richtlijnen en krijgt u inzicht in spraakmakende opgeleverde projecten!
Een uitgebreide netwerkdag die u niet wilt missen! Het programma en de mogelijk heden voor inschrijving vindt u op de website van het congres: www.totaalok.org
Congresorganisatie
Hoofdsponsor
Congressecretariaat
Postbus 24285202 CK ’s-HertogenboschTel 073 - 700 35 00info@congresscompany.comwww.congresscompany.com
A.P. (Alex) de BlockDuizendblad 168607 EA SneekTel: 06 417 480 88Fax:08 471 990 78alex@deblockconsultant.nlwww.deblockconsultant.nl
Projectmanagement voor OK en CSA
E D I T O R I A L
Een mooi voorbeeld van innovatieve technologie is de zogenaamde ‘empathische woning die ‘meevoelt’ met de ouder wordende bewoner en zo de functie
vervult of ondersteunt van een mantelzorger. We moeten dan denken aan slimme sensoren ingebed in de muren of vloer, maar ook aan oplossingen van ecologische aard zoals een ‘eetbare wand’ in de woonkamer van de senior. Onderzoekers van de Technische Universiteit Eindhoven (TU/e) gaan het concept van de ‘empathische woning’ in de praktijk testen. Het onderzoek wordt gedaan door onderzoekers van Smart Architectural Technologies, de leerstoel waarvoor prof. dr. dr. Masi Mohammadi 30 juni a.s. haar inaugurale rede houdt.
Innovatieve technologie vinden we uiteraard ook in nieuwe OK’s. In deze editie van FMT maakt u kennis met de luchtbehandelingstechnologie van de zes nieuwe OK’s in het St Jansdal in Harderwijk. Het Opragon-systeem combineert een neerwaarts gerichte luchtstroom in de kern van de operatiekamer met extra luchttoevoer in de periferie.We doen ook verslag van het interessante sym-posium dat STIP recent organiseerde over luchtbeheer-sing in de OK’s.
Uiteraard in deze editie ook de nodige aandacht voor huisvesting en ICT. Kortom; volgens de redactie een ge-varieerde, interessante uitgave die, naar we hopen, u veel informatie biedt. Voor de volledigheid noem ik het hier nog eens: op onze website www.fmtgezondheidszorg.nl leest u dagelijks actuele informatie over facilities en (me-dische) technologie in de zorg.
Cor van Litsenburghoofdredacteur
innovatieve technologie
FMT GEZONDHEIDSZORG 3
In deze uitgave maakt u kennis met luchtbe-handelingstechnologie van de zes nieuwe OK’s in het St Jansdal in Harderwijk.
FMT Gezondheidszorg is een uitgave van:Van Litsenburg BVEendenven 145646 JN EindhovenT +31 (0) 06 53 310 657E info@fmtgezondheidszorg.nlI www.fmtgezondheidszorg.nl
Volg FMT Gezondheidszorg op Twitter: @FMTzorg
FMT Gezondheidszorg wordt gemaakt met medewerking van o.a. NEN, Nictiz, TU/e, Hogeschool Arnhem en Nijme-gen, Taskforce Healthcare, IHE en KIVI.
FMT Gezondheidszorg verschijnt 10x per jaar.
Uitgever: Cor van Litsenburg
Eindredactie:Wim van Gurp
FMT komt tot stand met redactionele medewerking van: Ir. René Drost NAMCO, W. (Wim) van Gurp, H. (Henk-Jan) Hoekjen, prof. dr. ir. J (Jos) Lichtenberg, Prof. dr. ir. M. (Masi) Mohammadi, drs. F (Floor) Scholten, W. (Wilma) Schreiber, G. (Gerrit) Tenkink, F. (Frank) van Wijck, B. (Betty) Rombout, H. (Herman) Jansen, , A. (Alex) van Geldrop, R. (Regien) Wig-gers (NICTIZ), L. (Laura) van Lith (Zorg Brandveilig), Renee van Litsenburg.
Fotografie: Peter Bouritius. e.a.
Vormgeving: Peter Bouritius
Advertenties:T +31 (0)6 53 310 657E: info@fmtgezondheidszorg.nl
Druk: Scholma Druk
ISSN 1873 - 8877
Abonnementen:Nederland: e 117,50België e 125,00Buiten Europese Unie: e 169,50Losse nummers e 15,95Tarieven zijn excl. BTWKijk op: fmtgezondheidszorg.nl
Een abonnement kan op elk gewenst moment ingaan. Een abonnement wordt automatisch verlengd, tenzij ten-minste een maand voor het einde van de abonnementsperi-ode schriftelijk wordt opgezegd.
Coverfoto: Masi Mohammadi voor het Fit the Future-huis in Kleefse Waard, Foto René van den Burg.
Disclaimer:Van Litsenburg BV heeft deze uitgave op de meest zorgvuldige wijze samengesteld. Van Litsenburg BV en haar auteurs kunnen echter op geen enkele wijze instaan voor de juistheid of volledigheid van de gegevens. Uitgever en auteurs aanvaarden dan ook geen enkele aansprakelijkheid voor schade, van welke aard dan ook, die het gevolg is van handelingen en/of beslissingen die gebaseerd zijn op de informatie in deze uitgave.
colofonin deze uitgave
10 Tergooi zorgt vooruit.upgraden van een zorgorganisatie
06 Isala: van tweede lijn naar patiëntlijn.
connected care
13 Tergooi:nieuwbouw in het bos.
nieuwbouw
16 Werken aan de empathische woning.
enabling environment
18 Leefstijlmonitoring:de zorg van de toekomst?
leefstijlmonitoring
20 Ikazia ziekenhuis Rotterdam in ruimere jas.
nieuwbouw en renovatie
22 Lector gabriëlle Tuijthof: Vertaalslag wetenschappelijke kennis naar implementatie in de zorg gaat dikwijls moeizaam”.
smart devices
06 Isala: van tweede lijn naar patiëntenlijn
20ikazia ziekenhuis rotterdam in ruimere jas
FMT GEZONDHEIDSZORG4 FMT GEZONDHEIDSZORG4
TDVTDV
28 Microbiologisch onderzoek van lucht voor de operatiekamer.
luchtbeheersing operatiekamers
24 Verslag van het door STIP georganiseerde symposium.
Symposium Luchtbeheersing OK’s
32 Primeur voor St.Jansdal: luchtbehandelingssysteem onder de loep.
Luchtbeheersing OK St Jansdal
36 Wat nu als het beschermd gebied kleiner is dan verwacht?
luchtbeheersing operatiekamers
38 Acibadem: van kantoorpand naar volwaardig ziekenhuis.
bouwen in de zorg
44 Flexibel bouwen voor de zorg.
flexibel modulair bouwen
41 Luchtbevochtiging voor gezondheid & luchtinfectiecontrole.
luchtkwaliteit
46 Cliënten kunnen prima meedoen aan ontruimingsoefeningen.
de zorg brandveilig
43
48
Droge lucht maakt ziek.
Gebouw automatiseringen Zorggebouwen.
belang van luchtvochtigheid
column
32 luchtbehande-lingssysteem onder de loep
49innovatie in duurzaamheid
onze partners
49 Tweede jeugd voor bejaardenhuizen.ouderenhuisvesting
51 Bedrijfsgegevens van bedrijven uit de branche.
bedrijvenindex
54 Advertentieindex en info over FMT Gezondheidszorg.
advertentie-index
FMT GEZONDHEIDSZORG 5
connected care
FMT GEZONDHEIDSZORG6
Door: Betty Rombout
van tweede lijn naar
patiëntlijnde ontwikkelingen in communi
catietechnologie gaan snel, ook
voor toepassingen in de zorg.
isala wil niet vanaf de zijlijn
toekijken, maar gebruik maken van
de ontwikkelingen die patiënten
kunnen helpen.
Robert Dillman, voorzitter Raad van bestuur Isalafoto: Wilbert Bijzitter
eHealth is het gebruik van technologie ter ondersteuning of verbetering van de
gezondheid en de gezondheidszorg. Een containerbegrip, waar we alle kanten mee op
kunnen. Rob Dillmann, voorzitter Raad van Bestuur Isala: “Voor ons komt connected
care het dichtste bij wat wij verstaan onder eHealth. Door gebruik te maken van mo
derne technologieën, zijn we in staat steeds meer zorg op afstand te bieden. Hierdoor
zijn we goed bereikbaar, ook voor diegenen die verder van ons afwonen.”
ZelfReDZaamHeIDVolgens Dillmann heeft eHealth zich de afgelopen jaren versneld. Hij ziet steeds meer
FMT GEZONDHEIDSZORG 7
Een ander eHealthproject van het ziekenhuis is
de Appwijzer. Rob Dillmann: “Er zijn honderden
gezondheidsapps, maar welke zijn goed en bruik
baar? In de wijzer verzamelen we alle apps, waar
van wij denken dat onze patiënten er iets aan
kunnen hebben. Apps die door medewerkers en
specialisten aangeraden worden.”
Voorbeelden van aanbevolen apps zijn: het Dia
betes logboek van mySugr, aanbevolen door het
Isala Diabetescentrum en de Versterk je enkel
app van Stichting VeiligheidNL aanbevolen door
de Gipskamer.
VeRSnellIngEr komen steeds meer werkzame vormen van
eHealth op de markt. Mede dankzij grote spelers
die hierop inspelen, aldus Dillmann. “Dan gaat
de ontwikkeling vanzelf sneller. Maar natuurlijk
is het ook zo, dat eHealth een aanlooptijd nodig
levensvatbare concepten op de markt. “Vijf jaar
geleden heb ik al eens geprobeerd een eHealth
stra tegie te ontwikkelen voor het ziekenhuis
waarin ik toen werkte. Verder dan het digitalise
ren van de polikliniek kwam ik niet. Nu zien we
dat er toepassingen aan het ontstaan zijn, waar
mee onder andere chronische patiënten op gro
tere afstand van het ziekenhuis begeleid kunnen
worden. Door middel van teleconsulting wisselen
patiënt en arts informatie uit. Voor een poliklini
sche afspraak hoeft hij niet meer naar het zieken
huis. Heeft iemand een hartinfarct gehad, dan
kan hij op afstand begeleid worden middels
telehartrevalidatie of telehartmonitoring. Waar
bij op gezette tijden verpleegkundigen van Isala
langs komen voor controle en begeleiding. Ook
een zwangere vrouw krijgt telemonitoring. Op
bepaalde tijden sluit zij thuis apparatuur aan en
worden alle gegevens naar het ziekenhuis door
gestuurd. Voor een COPD patiënt gaat eenzelfde
telezorgtraject lopen via de longafdeling. Alle
maal voorbeelden, waarbij we zien dat technolo
gie en informatie met de patiënt mee reizen en
daarmee de zelfredzaamheid bevorderen.”
heeft. Devices moeten veilig zijn en beschikken
over de nodige keurmerken. Connected care is
niet alleen virtueel. Het gaat om de combinatie
van connectiviteit en point of care oplossingen.
Daar hebben we ook apparaten voor nodig, zoals
een slimme bloeddrukmeter of weegschaal of
apps. Alles moet werken, zoals het behoort te
werken. Dat heeft tijd nodig. In tegenstelling tot
de consumentenmarkt gaat het daarom in de
zorg minder snel. Een healthapp in een slim
horloge is vaak niet FDAapproved. Hiervoor
gelden de veiligheidseisen niet.”
geneRalISeRenDe versnelde ontwikkeling van eHealth geeft de
burger moed, vervolgt Dillmann. “We stellen ons
nu dan ook de vraag of we eHealthtoepassingen
niet kunnen generaliseren over het ziekenhuis
Door gebruik te maken van moderne technologieën, zijn ziekenhuizen steeds meer in staat ook zorg op afstand te bieden.
door moderne technologieën kunnen we steeds meer zorg op afstand bieden”.
er komen steeds meer werkzame vormen van eHealth op de markt.
samenbrengt. Rondom de cliënt vormt zich een
netwerk, waarbij de cliënt bepaalt wie er mee
doet. Alle partijen zijn zo beter op de hoogte en
de lijntjes zijn kort.”
Dillmann vervolgt: “Daarnaast zijn we Skype for
business aan het onderzoeken voor het digitaal
uitvoeren van onze poliklinieken. En ja, de ko
mende jaren gaan we naar het nieuwe EPD van
HiX. Een EPD dat er voor zal gaan zorgen dat
patiënten die nu al gebruikmaken van het cliën
tenportaal ‘Mijn Isala’, straks ook daadwerkelijk
real time toegang hebben tot hun cliëntdossier.”
UItDagIngDe eHealthprojecten komen niet zomaar van de
grond. Het vergt de nodige inspanning. Zeker
omdat er vaak verschillende partijen bij betrok
ken zijn. “Je moet het wel met elkaar kunnen
organiseren”, zegt Rob Dillmann. “Gebaande
paden en vaste patronen moeten doorbroken
worden. Ik noemde het substitutiedossier al
even. Daarin gaat het over het verschuiven van
de tweede naar de eerste lijn. Maar bekijken we
het goed, dan praten we eigenlijk over het anders
heen. Dan praten we over chronische patiënten
die een intensieve begeleiding nodig hebben en
substitutie van zorg. Velen kunnen ook thuis
geholpen worden. Eerder zeiden we: “Oh, dat
kan de huisarts dan wel doen’. Maar zij hebben
daar niet echt de tijd voor. Dus is het een optie
om als ziekenhuis te verschuiven van tweede lijn
naar de patiëntlijn, niet naar de eerste lijn. Dan
komt connected care wel op een heel goed mo
ment. Het zou wel eens zo kunnen zijn, dat we
een deel van de substitutievraag op die manier
moeten gaan beantwoorden. Dan investeren we
daadwerkelijk in zorgvernieuwing en niet in het
klassiek verschuiven van zorg door de linies van
de gezondheidszorg heen, zonder dat er iets
verandert.”
nIeUWe tRaJectenWe gaan even terug naar de ontwikkelingen in
het ziekenhuis. Welke nieuwe eHealth projecten
staan er op het programma? Rob Dillmann: “In
de regio Zwolle gaan we ons aansluiten bij Ozo
Verbindzorg. Een computerprogramma, dat
mantelzorgers, familie en zorgverleners, betrok
ken bij de zorg en het welzijn van een cliënt,
organiseren van zorg tussen patiënt en professio
nal. En ja, zijn we dan in staat voorbij te gaan
aan domeinstrijd en financieringshobbels? Het
zijn spannende zaken, die zeker de komende
jaren zullen gaan spelen.”
eHealth biedt de nodige uitdagingen, maar het
levert ook veel op. “Het mooie is”, zegt Dillmann
“dat we de kans krijgen om de manier waarop
we zorg verlenen weer eens helemaal vanuit
patiëntperspectief te bekijken en anders te ont
werpen. Waarbij de toegevoegde waarde van de
patiënt voorop staat.” <
connected care
FMT GEZONDHEIDSZORG8
Rob DillmannVoordat Rob Dillmann op 1 april 2014 bestuursvoor-zitter werd van Isala in Zwolle, was hij bestuursvoor-zitter van het Zaans Medisch Centrum. Rob Dillmann is bestuurslid van de NVZ (Nederlandse Vereniging van Ziekenhuizen) en voorzitter van de Raad van Toe-zicht van Lidz (Lean in de Zorg).
Sinds de introductie van Athena Medical op de Nederlandse markt, steeg ons marktaandeel in de zorgsector aanzienlijk en zijn we inmiddels ook in eigen land niet meer weg te denken. Veel vooraanstaande ziekenhuizen gebruiken onze Athena Medische PC’s en COW’s als standaard oplossing en weten zich professioneel ondersteund door het Athena team in Terheijden.
Diverse zorginstellingen hebben bewust gekozen voor de Athena Medical IT-oplossingen en zijn zeer enthousiast over het gebruik, de kwaliteit en onze service:
”Athena Medical producten zijn betrouwbaar en bovendien zeer betaalbaar.””Klanten herkennen hun feedback in productverbeteringen.”” Athena Medical heeft een gedegen reputatie als het aankomt op kwaliteit, certifi cering, service, meedenken en innovatie.”
Het Zuyderland Medisch Centrum heeft voor de fusie van Atrium MC en Orbis MC gekozen om volledig op Athena te standaardiseren. Athena heeft reeds meer dan 250 medische PC’s en COW’s mogen leveren • VieCuri Medisch Centrum in Venlo en Venray gebruiken naar volle tevredenheid Athena producten • Ziekenhuizen als het AMC Amsterdam en Erasmus MC gebruiken Athena Medical PC’s onder andere op trauma afdelingen. Wie volgt?
Dutch Design Medical IT of Tomorrow
Athena Medical brengt medische IT van morgen
Athena MedicalBredaseweg 84844 CL TerheijdenThe Netherlands
Telefoon: +31 (0)85 876 92 25eMail: info@athena-medical.comWebsite: www.athena-medical.com
FMT GEZONDHEIDSZORG 9
Eén systeem. Eén partner. Totaal leverancier voor de CSA.
Efficiënt.
Systeemoplossingen voor de onreine
en reine zijde
Minder kosten.
Lage total cost of ownership
Innovatief.
Gepatenteerd reinigingsproces voor
complexe en kritisch instrumentarium
Meer service.
Uitgebreide dienstverlening van de
hoogste Miele kwaliteit
Voor meer informatie: www.miele-professional.nlTelefoon: (0347) 37 88 84
Reinigen/DesinfecterenSteriliserenDocumenterenGaranderen
Upgraden van een zorgorganisatie
FMT GEZONDHEIDSZORG10
Door: Wilma Schreiber
Tergooi zorgt vooruit
met de nieuwbouw en verbouw wil het tergooi iets
wezenlijks nieuws creëren en zo zijn toekomst vorm
geven. dit vergt grote stappen, die de organisatie
momenteel zet: samenvoeging van twee locaties, meer
digitalisering en nieuwe werkprocessen.
De achtergrond van Tergooi bepaalt in
belangrijke mate de keuzes voor de
nieuwbouw en verbouw. Sinds de fusie
in 2006 beschikt het ziekenhuis over twee hoofd
locaties, in Hilversum en Blaricum, twee inmid
dels gelateraliseerde acute klinische locaties op
nog geen twaalf minuten van elkaar. “Een van de
belangrijkste redenen voor de nieuwbouwplan
nen is dan ook dat we de twee locaties bij elkaar
willen brengen. Dat kan niet door in te huizen
op een van beide locaties, bijbouwen is noodza
kelijk”, aldus Hans den Hollander, voorzitter
raad van bestuur van Tergooi.
De oorspronkelijke plannen voor alleen nieuw
bouw werden omgezet in een plan voor gefaseer
de bouw, omdat Tergooi tegelijkertijd ook wilde
investeren in informatietechnologie. “Een mo
dern ziekenhuis bestaat niet alleen bij de gratie
van een mooi gebouw. Informatietechnologie en
medische technologie zijn even belangrijke
pijlers. Gefaseerd bouwen biedt ons maximale
flexibiliteit. Die is nodig, nu we meer willen
inzetten op digitale vormen van klinische zorg,
wat invloed heeft op onze ruimtebehoefte.”
StIp Op De HORIZOnOok de samenwerking met ketenpartners voor
integrale zorgverlening zal steeds meer virtueel
worden ondersteund. “We staan voor innovatie
op drie vlakken: een fysiek nieuw ziekenhuis, een
virtueel nieuw ziekenhuis en nieuwe werkpro
cessen. Stip op de horizon is dat in 2021 fase 1
gerealiseerd is en beide ziekenhuizen op één
locatie zijn gehuisvest.” De complexiteit van de
opgave wordt ook weerspiegeld door het feit dat
Tergooi twee programmadirecteuren heeft aan
gesteld: één is verantwoordelijk voor de nieuwe
huisvesting, de ander voor de nieuwe informa
tietechnologie.
De locaties Hilversum en Blaricum van Tergooi
liggen tegen de ecologische hoofdstructuur aan,
waarbij Monnikenberg (Hilversum) de verbin
ding vormt tussen de Utrechtse Heuvelrug en de
Gooise Heide. Hier is een gezondheidspark
voorzien, gecombineerd met woningen en na
tuur. “Op de locatie Hilversum zijn we gezegend
met veel ruimte, 17 hectare, waardoor we kun
nen bouwen in onze eigen tuin zonder het zie
kenhuis te belasten. Blaricum heeft minder
ruimte en bood daardoor minder mogelijkhe
den”, motiveert Den Hollander nog eens de in
2011 gemaakte definitieve keuze voor Hilversum
als plaats voor de nieuwbouw.
aantOOnBaaR DUURZaamBij die nieuwbouw wil Tergooi maximaal ge
bruikmaken van de omgeving om de zorg vorm
en inhoud te geven. Het ziekenhuis zet tevens
hoog in op duurzaamheid met BREEAM Excel
lent als ambitie. “We kiezen voor certificering en
toetsing omdat we aantoonbaar duurzaam wil
len zijn. Daarnaast is een healing environment
een belangrijk streven”, aldus Den Hollander. De
eerste tekenen daarvan zijn al zichtbaar. Zo
realiseerde Tergooi eerder een chemotuin voor
toediening van chemotherapie, in een voor
patiënten aangename en minder stressvolle
omgeving. “Uit onderzoek blijkt dat het lichaam
makkelijker chemotherapie opneemt zodat er
minder of kortere doses nodig zijn.”
“We staan voor innovatie op drie vlakken: een fysiek nieuw ziekenhuis, een virtueel nieuw ziekenhuis en nieuwe werk-processen”, aldus Hans den Hollander.
“we kiezen voor certificering omdat we aantoonbaar duurzaam willen zijn”
FMT GEZONDHEIDSZORG 11
De realisatie van het ziekenhuis en de samenwer
king met ketenpartners gebeurt in nauwe sa
menwerking met specialisten, medewerkers en
patiënten (cliëntenraad en patiëntenverenigin
gen). In december vorig jaar kwam de financie
ring rond en dit jaar worden de voorlopige
bouwplannen uitgewerkt tot definitieve bouw
plannen. “In oktober beginnen we met de terrei
ninrichting: bomen kappen, wegen aanleggen en
terreinleidingen omleggen. Dat is nog een aan
zienlijke klus. In 2018 willen we dan de nieuw
bouw aanbesteden om vervolgens eind volgend
jaar aan te vangen met de bouw. De nieuwbouw
moet in 2020 klaar zijn, waarna we de bestaande
bouw gaan herinrichten”, schetst Den Hollander
de ontwikkelagenda.
maxImale flexIBIlIteItHet nieuwe ziekenhuis zal met circa 70.000
vierkante meter aanzienlijk kleiner zijn dan de
huidige twee locaties. De centers of excellence
oncologie, hart & vaten en ouderen zijn keu
zes voor de toekomst, aldus Den Hollander. “Die
hebben alles te maken met de demografie van
het gebied waar we zitten: de Gooi en Vechts
treek, een vergrijzende streek met veel ouderen
die vaak te maken hebben met meerdere ziekte
beelden tegelijk. We blijven dus vol inzetten op
deze speerpunten.” De poliklinische functies
blijven voorlopig in de bestaande bouw. “We
voorzien dat op dat gebied nog heel veel gaat
veranderen. En Het Nieuwe Werken zal eveneens
nog een verdere vlucht nemen. Daarom ook
houden we de kantoren nog in de bestaande
bouw, zodat we in de tweede fase de laatste
inzichten kunnen meenemen en ontwikkelmo
gelijkheden met maximale flexibiliteit naar de
toekomst openhouden.”
Tergooi grijpt de samenvoeging van de twee
huidige hoofdlocaties naar één locatie tevens aan
De chemotuin, een speciaal ontworpen paviljoen in de tuin van het ziekenhuis, biedt patiënten een aangename en minder stressvolle omgeving.
artist impression van de toekomstige entree van het nieuwe tergooi (foto: Wiegerinck).
Upgraden van een zorgorganisatie
FMT GEZONDHEIDSZORG12
om de interne werkprocessen te vernieuwen.
Eind vorig jaar werd daartoe al een aanzet gege
ven met de overstap naar een volledig nieuw
EPD. “Dit betekende dat veel werkprocessen
veranderden. Ik ben trots dat we dat met zijn
allen in de organisatie voor elkaar hebben gekre
gen en dat in een halfjaar tijd, een reuzeprestatie.
Ons ziekenhuis heeft daarmee nog eens zicht
baar gemaakt tot veel in staat te zijn! Dat geeft
me ook het vertrouwen dat we de veranderingen
die de komende vijf jaar op stapel staan samen
aankunnen”, zegt Den Hollander. Dat betreft
onder meer een andere ontvangst van patiënten.
“Zij worden steeds meer als gasten gezien. Van
daar dat we ze niet langer in kleine wachtruim
ten zullen ontvangen maar in een mooie centrale
ruimte.”
Als huisvestingsadviseur in de gezondheidszorg kennen wij de uitdagingen waarvoor uw organisatie
de komende jaren staat. Als geen ander doorzien wij welke impact deze ontwikkelingen hebben op uw
werkprocessen en zijn wij in staat deze samen met u adequaat te vertalen naar toekomstbestendig vastgoed.
huisvesting met zorg
www.ptg-advies.nl
Wat Den Hollander het meest bezighoudt, is de
snelheid waarmee de context van medischspeci
alistische zorg verandert. “Dat is werkelijk nieuw
voor ziekenhuizen in Nederland. Welke keuzes
maak je nu, voor de bouw van een ziekenhuis
dat over vijf jaar klaar is? Neem bijvoorbeeld een
ontwikkeling als 3Dprinten, die de behandel
wijze rond protheses wezenlijk verandert. Als
ziekenhuis kom je meer en meer in de intensie
ve, acute en complexe zorg terecht en werk je
meer en meer samen met ketenpartners.” Ook
voor de populatie oudere chronische patiënten
verwacht hij ingrijpende veranderingen. “Dank
zij de toenemende digitalisering kunnen we hen
meer op afstand monitoren, bijvoorbeeld bij
hartklachten of COPD. Dan hoeven ze alleen
naar het ziekenhuis als het echt nodig is. Dat is
welke keuzes maak je nu voor een ziekenhuis dat over vijf jaar klaar is.
ons voorland.” Tot slot signaleert hij dat ook
preventie een steeds belangrijkere taak voor de
ziekenhuizen gaat worden. “Wij spelen hier op in
met onze gezondheidsstudio en bieden elk jaar
negentien thema’s aan om gezond leven vorm en
inhoud te geven.” Een onderstreping van de
slogan ‘Tergooi zorgt vooruit’. <
artist impression van het nieuwe tergooi (foto: Wiegerinck).
FMT GEZONDHEIDSZORG 13
Het ziekenhuis Tergooi legt de lat hoog: het ontwerp van de nieuwbouw moet voldoen aan de eisen van BREEAM Excellent. Daarmee heeft Tergooi straks een primeur.Wiegerinck Architecten vertaalt deze eisen naar een compact, flexibel en natuurgerelateerd gebouw.
tergooi:nieuwbouw in het bos
Tergooi heeft zijn strategie voor de locatie
Hilversum opnieuw bepaald. In de
nieuwe plannen worden de speerpunten
geconcentreerd op één plek: Gezondheidspark
Monnikenberg in Hilversum. Daarbij profileert
het ziekenhuis zich op ouderen, hart en vaat
ziekten en oncologie. De bouw kent twee fases:
allereerst wordt het bestaande ziekenhuis herin
gericht en uitgebreid met nieuwbouw. In de
nieuwbouw worden met name de acute en inter
ventiegerichte onderdelen van het ziekenhuis
ondergebracht. De poliklinieken, dagbehande
ling, algemene klinieken en ondersteunende
afdelingen worden in de bestaande bouw gehuis
vest. In de tweede fase wordt de nieuwbouw
uitgebreid waarna de bestaande bouw zal wor
den gesloopt. De nieuwbouw wordt naar ver
wachting in 2020 afgerond. Dan staat er een
Binnentuinen zorgen voor verbinding met buiten en bevorderen de oriëntatie.
nieuwbouw
Door: Wilma Schreiber
Foto’s: Wiegerinck
nieuwbouw
FMT GEZONDHEIDSZORG14
het economisch interessant”, stelt Nillesen. Hij
komt nog even terug op de parkachtige insteek.
“In het ontwerp laten we het bos tot aan de gevel
toe komen. En we werken bijvoorbeeld met
groene daken op de lagere bouwdelen, zodat
patiënten, bezoekers en medewerkers vanaf de
hogere gebouwdelen waar met name de klinie
ken liggen daar op uitkijken.”
natUURBeleVIngOok bij binnenkomst moeten bezoekers die
natuurbeleving meenemen. Vandaar dat Wiege
rinck koos voor zo veel mogelijk daglichttoetre
ding. “Dankzij ramen en daklichten hebben
mensen bovendien maximaal uitzicht op de
natuur. Daarnaast ligt de lat hoog omdat Tergooi
als één van de eerste ziekenhuizen in Nederland
streeft naar een BREEAM Excellentcertificaat.
Dat betekent onder andere op een innovatieve
wijze energie opwekken, de gevel zo plaatsen dat
het gebouw zo min mogelijk opwarmt en goede
isolatie”, aldus Nillesen. De buitenkant wordt
voorzien van metselwerk dat past in de Hilver
sumse (Dudok) traditie.
De compactheid van het gebouw is ook een
gevolg van het streven naar duurzaamheid: zo
min mogelijk ruimte innemen. “Het is tevens
logistiek gunstig als afdelingen dicht bij elkaar
liggen en de looplijnen kort zijn. En uiteraard is
nieuw ziekenhuis dat geheel is toegerust op de
moderne gezondheidszorg.
Jarno Nillesen, partner en architect bij Wiegerin
ck in Arnhem, is vanaf het begin betrokken bij
het ontwerp van het nieuwe Tergooi. Hij wijst op
een aantal voordelen van de gekozen aanpak. “Er
zit veel goeds in het bestaande gebouw en daar
maak je nog een tijd gebruik van. Daardoor is de
investering over de jaren te spreiden. Bovendien
kan het ziekenhuis blijven anticiperen op ont
wikkelingen in de zorg, markt en politiek, en
profiteren van voortschrijdend inzicht. Fasering
van de bouw maakt flexibel, zo hebben we erva
ren bij andere nieuwbouwprojecten zoals het
Amphia Ziekenhuis in Breda en het Laurentius
Ziekenhuis in Roermond.”
SOcIale cOmpOnentEen belangrijke eis vanuit Tergooi aan het ont
werp was duurzaamheid, inclusief de sociale
component. “Dat begint met een zo goed moge
lijke integratie van het gebouw in de omliggende
bij binnenkomst moeten mensen de natuurbeleving meenemen
Ramen en daklichten bieden maximaal uitzicht op de natuur.
FMT GEZONDHEIDSZORG 15
natuur. Als je bijvoorbeeld naar de polikliniek
loopt, kom je langs een binnentuin. Dat zorgt
voor verbinding met buiten en bevordert de
oriëntatie: twee elementen die bijdragen aan een
healing environment”, verklaart Nillesen. Dat
concept zet zich door in het hele gebouw. Zo
hebben de kamers ramen tot op de grond, voor
zo veel mogelijk contact met buiten. “Als mensen
niet alleen de toppen van de bomen zien maar
ook de grond, bevordert dat hun welzijn en
werkvreugde. Hetzelfde geldt voor de patio’s en
belevingsterrassen bij onder meer oncologie.”
In de visie van Nillesen is het ziekenhuis te gast
in het bos. “Het staat niet te schreeuwen, maar
verhoudt zich rustig tot de natuur. Die parkach
tige sfeer nemen we mee in de afwerking van het
interieur, waarbij het welbevinden van de mens
vooropstaat. Hiervoor maken we gebruik van
evidencebased design als het gaat om kleur,
akoestiek en natuurlijke materialen.” Zelf volgt
Nillesen momenteel een opleiding Bouwbiologie
in Duitsland, voor verdieping van zijn kennis
van gezond bouwen. “Bouwen voor gezond
heidszorg zou gezond moeten zijn. Dan heb ik
het over de kwaliteit van het binnenklimaat en
patiënten, bezoekers en medewerkers kijken vanaf de hogere gebouwdelen uit op groene daken.
Partners Wiegerinck werkt bij dit project onder meer samen met Deerns, RHDHV en PTG Advies, en bij de landschappelijke in-richting en infrastructuur met SVP, Bosch en Slabbers, Ruimtewerk, Van Geemen.
over bouwen met materialen die onschadelijk
zijn voor gezondheid en milieu. De mens is een
biologisch wezen en zou in evenwicht met zijn
omgeving moeten zijn. Het is een mooie kans
om in Tergooi die balans te realiseren.”
VeIlIg en effIcIëntHet ontwerp komt tot stand in nauw overleg met
de mensen van Tergooi. Een veilige en efficiënte
zorg stond daarbij voorop. “De inrichting onder
steunt hen bijvoorbeeld bij het volgen van pro
tocollen, zoals handenwassen. En patiënten
hebben baat bij centrale verpoosruimten met
goede voorzieningen en decentrale verblijfs
ruimten met genoeg ruimte en privacy. Zo wil
len we in dialoog met het ziekenhuis op basis
van de opgave een mooi gebouw maken. En de
ambities zo ontplooien dat ze passen binnen de
financiële mogelijkheden.”
Tegelijkertijd werkt Wiegerinck aan het ontwerp
van de huidige bouw, waarbij de bestaande
structuur bepalend is. “Eerst brengen we het
gebouw terug naar zijn oorspronkelijke struc
tuur. Dat betekent de aanwezige tuinen ontdoen
van allerlei tijdelijke huisvesting. Op die manier
leggen we de kracht weer bloot, de goede uit
gangspunten van de bouw.”
Verder is een verbindende gang voorzien tussen
bestaande en nieuwbouw, met opnieuw veel
ramen voor een goede oriëntatie. “De opzet van
de nieuwbouw is zo universeel mogelijk, zodat
functies uitwisselbaar zijn. Dat is al van waarde
gebleken in de planvorming, want er is niets zo
veranderlijk als een ziekenhuis”, lacht Nillesen.
“En op die manier beschikt Tergooi over de
elasticiteit om andere functionaliteiten te incor
poreren.”
Naar verwachting is eind 2017 het ontwerp
gereed zowel nieuwbouw als bestaande bouw
beslaat circa 35.000 vierkante meter. Nillesen is
enthousiast over de samenwerking met Tergooi.
“Het is mooi dat de opdrachtgever de ambitie
heeft om voorop te lopen in de zorg. En de plek
blijft bijzonder en dwingt respect af. Daarom
proberen we natuurgerelateerd te bouwen.” <
Het ziekenhuis is zo goed mogelijk geïntegreerd in het bos.
Enabling Environment
FMT GEZONDHEIDSZORG16
Juni 2016 werd Masi Mohammadi benoemd tot hoogleraar Smart Architectural Technologies aan de faculteit Bouwkunde van de TU Eindhoven. Amper een jaar later, kort voor haar inaugurele rede op 30 juni aanstaande, heeft haar leerstoel al concrete vormen aangenomen met vier postmasteropdrachten technologisch ontwerpen en vier promotietrajecten. Inzet: verbetering van woonvormen in de hele zorgketen.
werken aande empathische woning
Masi Mohammadi is sinds 2006 werk
zaam bij de TU Eindhoven (TUe).
De komende vijf jaar zal zij twee
dagen per week invulling geven aan de leerstoel
Smart Architectural Technologies aan de facul
teit Bouwkunde van de TUe. “Ik wil de kaders
neerzetten, hoe slimme technologie invloed heeft
gehad op het bouwen en inrichten van de ge
bouwde omgeving en op het leven van de ge
bruiker. Dat is het centrale thema”, zegt ze. “Na
denken over problemen en de ruimtelijke
oplossingen die we daar voor kunnen bedenken,
moet resulteren in instrumenten en concepten
voor het verbeteren van de huidige situatie, door
middel van een slimme woonomgeving.”
masi mohammadi voor het fit the future-huis in Kleefse Waard, foto René van den Burg.
Door: Wilma Schreiber
FMT GEZONDHEIDSZORG 17
sen. Wat is beter: slopen of renoveren? Tijdens de
onderzoeksperiode leren studenten het DNA van
de organisatie en het gebouw kennen. Vervolgens
komen ze met een plan van aanpak”, verklaart ze.
Een tweede project betreft de thuiszorgorganisa
tie Regionale Stichting Zorgcentra de Kempen
(RSZK) in Bladel met ambulante en extramurale
zorg. “Hun ambitie is om de slimste zorgwijk
van Nederland te worden. De vraag is dan welke
functionaliteiten nodig zijn voor het duurzaam,
dementie en seniorvriendelijk inrichten van de
wijk en het zorggebouw. Onderzoekers gaan hier
een plan van eisen voor opstellen.” Een derde
voorbeeld is de zorginstelling Sint Jozefoord in
Nuland die voor intramurale zorg domotica wil
gebruiken om efficiëntere zorg te realiseren. “Het
betreft een voormalig klooster, dus een hek
eromheen is weinig uitnodigend voor dorpsbe
woners. Ook staat het de wens in de weg om
dementerenden bij de samenleving te betrekken.
Onderzoekers kijken welke digitale oplossingen
voorhanden zijn als het hek weggehaald wordt.”
Verder wil de hoogleraar ook longitudinale
onderzoeken uitvoeren, in de huidige bouwwe
reld nog een zeldzaamheid. “Het is belangrijk
om empirisch onderbouwd bewijs te hebben
voor wat goede zorgwoningen zijn, zodat we een
getoetste empathische woning in de markt kun
nen zetten.” Het eerste jaar na haar inauguratie is
naar tevredenheid verlopen, stelt Mohammadi.
“Eigenlijk beter dan verwacht. Het begint met
het vertellen van een verhaal en het bouwen van
een programma. Maar alles staat of valt binnen
kennisinstellingen met het vertalen van onder
zoek in programma’s. Dat is het afgelopen jaar
toch meteen op gang gekomen met acht nieuwe
onderzoekplaatsen en samenwerking met de
gehele keten”, zegt ze. “Het begin is er, het zal
minimaal twee jaar duren voor we resultaten
zien en gegevens kunnen verwerken in promo
tieonderzoek en reflecteren op wat er in de sa
menleving gebeurt. Want daar draait het uitein
delijk allemaal om: waarde creëren voor de
samenleving.” <
Slim betekent niet dat de woonomgeving is
uitgerust met allerlei gadgets, het gaat om de
balans tussen hightech en lowtech. “In het on
derzoeksprogramma zet ik in op twee aspecten.
Eén: hoe kan technologie het functioneren en
dagelijks leven van de eindgebruiker beïnvloe
den? En twee: hoe beïnvloeden de veranderde
sociale en technologische trends de omgeving?”,
vertelt Mohammadi. Doel is de dagelijkse activi
teiten te stimuleren en/of te ondersteunen en
producten te bedenken, uit te voeren en de effec
ten ervan te meten. “We werken bijvoorbeeld aan
een eetbare wand half natuur, half kunst en
techniek die zittend tuinieren mogelijk maakt.
De sensorische prikkeling van smaak en geur die
mensen zich herinneren, bevorderen wellicht de
verminderende eetlust onder patiënten op een
afdeling en/of ouderen. Daarnaast zijn we bezig
met een slim vloersysteem dat met behulp van
sensoren voorkomt dat mensen vallen. De vraag
is bijvoorbeeld hoe lang het duurt voor effect
zichtbaar is, welke problemen er naar voren
komen, welke positief effect het heeft op het
zorgproces: is de eindgebruiker actiever of juist
passiever geworden?”
expeRImenteel OnDeRZOeKIn vergelijking met architectuur is het onder
zoeksgebied Smart Architectural Technologies
nog een jong domein, waarbinnen veel experi
menteel onderzoek nodig is voor nieuwe pro
ducten in woningen geïmplementeerd kunnen
worden. Inmiddels zijn vier zogeheten living labs
geopend in Den Bosch, Roermond, Bladel en
Arnhem. Concrete projecten zonder subsidie:
onderzoekers komen twee jaar lang een paar
dagen per week in dienst bij zorgorganisaties.
Mohammadi zet daarbij in op verbetering van
woonvormen in de hele keten: van zelfstandig
via semizelfstandig tot intramuraal. Een van de
deelnemende organisaties is woningcorporatie
Domus in Roermond die zelfstandig wonen en
inkoop extramurale zorg als insteek heeft. Dit
door het slim renoveren van een pand met zestig
flats uit de jaren 70. “De onderzoeker bekijkt hoe
de woningcorporatie dat duurzaam groen en
duurzaam sociaal kan doen voor oudere men
De titel van haar inaugurale rede is ‘Empathische
woonomgeving’ en verwijst naar de slimme
woonomgeving van de toekomst, die met men
sen kan meevoelen en zich aan hun behoeften
kan aanpassen. De urgentie wordt steeds groter,
gezien het stijgend aantal ouderen, de toenemen
de zorgkosten en de wens van de overheid om
mensen langer thuis te laten wonen. “Met deze
visie maken wij eindgebruiker, bedrijven, zorg
organisaties en kennisinstellingen gezamenlijk
de toekomst van huisvesting voor gezondheids
zorg. De urgentie van een inclusieve samenle
ving wordt inmiddels breed gedeeld. Kennis
wordt daarbij steeds belangrijker en digitalise
ring laat kennisinstellingen en samenleving naar
elkaar toe groeien”, aldus Mohammadi.
cO-cReatIeEerder al wist ze een dertigtal bedrijven te verza
melen voor het Fit the Futureproject, een proef
woning in de Kleefse Waard in Arnhem. Dit
onderzoeksproject van de Hogeschool Arnhem
Nijmegen (HAN), waar Mohammadi lector
Architectural Health is, moet leiden tot een
slimme woning die dankzij de nieuwste techno
logieën volledig zelfvoorzienend is. Studenten
van de HAN en de TUe ontwikkelen producten
die bewoners op allerlei vlak ondersteunen,
zodat de woning deels de rol van mantelzorger
op zich kan nemen. “Het gaat om cocreatie,
bottomup initiatieven uit het bedrijfsleven en
de samenleving. De bedrijven hebben er ruim
200.000 euro in gestoken”, aldus Mohammadi.
we werken bijvoorbeeld aan een eetbare wand half natuur, half kunst en techniek die zittend tuinieren mogelijk maakt
De eetbare wand in het fit the future-huis maakt zittend tuinieren mogelijk en prikkelt de eetlust.
leefstijlmonitoring
FMT GEZONDHEIDSZORG18
leefstijlmonitoringde zorg van de toekomst?
Eind vorig jaar startte Cordaan met de
leefstijlmonitoring:1 zeven woningen van
kwetsbare ouderen met dementie werden
uitgerust met een modem en een aantal infra
rood en magneetsensoren om hun bewegingen
te volgen. De sensoren communiceren met een
intelligent platform dat in staat is eventuele
afwijkingen in het leefpatroon vast te stellen.
“Het systeem heeft tot doel de zelfredzaamheid
van mensen te vergroten en hen en de betrokken
mantelzorgers gerust te stellen. Als we op deze
manier een oogje in het zeil houden, kunnen we
eventuele afwijkingen sneller signaleren en pre
ventief interveniëren”, verklaart Ellen Maat,
directeur Strategie, Kwaliteit en Innovatie bij
Cordaan.
Op dit moment vindt de ondersteuning nog
plaats door de casemanagers dementie, die één
keer per zes weken bij de cliënten langsgaan.
“Dat is nu het enige informatiemoment en daar
door is het voor hen lastig in te schatten hoe het
met iemand gaat. Door middel van leefstijlmo
nitoring krijgen zij meer inzicht om goede zorg
en ondersteuning te bieden”, zegt Maat. “En dat
betekent dat mensen langer zelfstandig thuis
kunnen blijven. Ook kunnen we escalatie tegen
gaan en zo voorkomen dat mensen in het zie
kenhuis belanden. Dat laatste is belangrijk om
dat een ziekenhuisomgeving zo veel verstoort in
het leven van dementerenden. En mocht een
alleenwonende oudere toch in het ziekenhuis
worden opgenomen, dan kan leefstijlmonitoring
Door: Wilma Schreiber
Cordaan beantwoordt de vraag in de
titel met een volmondig ja. Deze
Amsterdamse thuiszorginstelling
doet dat op basis van de eerste
resultaten uit een pilot en is van
plan dit jaar nog veel meer woningen
uit te rusten met een monitoring
systeem.
Voorwaarde voor opschaling is wel
dat zorgverzekeraars en overheid
meewerken.“Zorgpersoneel is blij dat ze eindelijk hun vak in optima forma kunnen uitoefenen”, aldus ellen maat.
FMT GEZONDHEIDSZORG 19
toring ook inzicht in de grote, voor de hand
liggende zaken als nachtelijk dwalen. Bovendien
bevat het systeem passieve alarmering in het
geval een cliënt een halfuur lang geen beweging
vertoont; dementerenden hoeven dus niet zelf
een alarmknop in te drukken.
De reacties van cliënten (en mantelzorgers) zijn
positief. “Beiden voelen zich veiliger dankzij de
gedachte dat er op hen gelet wordt. Dat levert al
gezondheidswinst op”, aldus Maat. “Wel moeten
mantelzorgers leren omgaan met al die informa
tie. Omdat ze nu alles kunnen zien, hebben ze in
eerste instantie de neiging om vaker contact op
te nemen. Als ze het leefpatroon herkennen,
geeft het vaak een gerust gevoel.” Het afnemen
van de zorgdienst is vrijwillig, Cordaan is ook
niet van plan om zorg alleen via leefstijlmonito
ring te gaan aanbieden. “Mensen zetten weleens
vraagtekens bij dit ‘Big Brother’systeem. Maar
ten eerste staan er geen camera’s opgesteld en ten
tweede: wat is het alternatief? Hoeveel privacy
heb je nog als je in een verpleeghuis terecht
komt?” zegt Maat.
Om meer ervaring op te doen met leefstijlmoni
toring, worden na de zomer nog eens 150 wo
ningen ingericht met het systeem. Daarna hoopt
Cordaan op verdere uitbreiding. “In Amsterdam
alleen al wonen ruim 10.000 mensen met de
mentie, van wie 60 procent zelfstandig. Dan heb
je het over 4.000 tot 5.000 mensen die baat kun
nen hebben bij dit systeem”, zegt Maat. “Voor
verdere opschaling is echter ook de medewer
king van zorgverzekeraars en overheid nodig.
Wij betalen de technologie maar krijgen minder
geld als we efficiënter zorg leveren. Die bekosti
gingssystematiek moet worden aangepast, anders
schieten zorginstellingen zichzelf in de voet.” Nu
de zorgvraag enorm toeneemt door de vergrij
zing en personeel schaars is, is het zaak slimmer
zorg te verlenen. “Voldoen aan de behoefte men
sen langer thuis laten wonen, kan alleen als je
toezicht en aandacht kunt leveren. Wij geloven
dat leefstijlmonitoring de toekomst heeft.” <
verblijven. En tot slot zijn ziekenhuisopnamen te
voorkomen dankzij tijdig ingrijpen”, aldus Maat.
“Leefstijlmonitoring verbetert de kwaliteit van
leven en levert een nettobesparing op van zo’n
18.000 euro per cliënt.”
SpectacUlaIRe BeVInDIngenInmiddels is Cordaan een halfjaar onderweg met
de pilot. De eerste bevindingen zijn spectaculair,
stelt Maat. “Kleine dingen die je van tevoren niet
bedenkt, waardoor je heel anders gaat handelen.
Neem de cliënt bij wie we elke avond rond 21.30
uur de steunkousen uitdeden, vlak voor het
slapengaan. Uit het leefstijlonderzoek blijkt dat
de man pas om 01.00 uur naar bed gaat en dus
een groot deel van de dag zonder kousen rond
loopt. Dat vergroot het risico op verstopping van
de aderen en nu we dit weten en hierop acteren,
hebben we wellicht een ziekenhuisopname voor
komen.” Een ander voorbeeld dat Maat aanhaalt,
betreft het nachtelijk toezicht door middel van
een bedmat met een alarm dat standaard op 15
minuten staat ingesteld. “Bij een dame ging
telkens het alarm af, terwijl bij opvolging er niets
aan de hand bleek. Uit de leefstijlmonitoring
kwam naar voren dat ze alleen meer tijd nodig
had voor toiletbezoek”, vertelt ze. “Allemaal
kleine dingen die uiteindelijk hele grote effecten
kunnen hebben.” Daarnaast biedt leefstijlmoni
ondersteunend worden ingezet om de cliënt
daarna veilig thuis te begeleiden in plaats van
een (tijdelijke) opname in een verpleeghuis.”
DRIVeRSNaast casemanagers krijgen ook mantelzorgers
inzicht in het leefpatroon en kunnen afspraken
gemaakt worden over wie wanneer welke zorg
verleent. “De overheid wil dat mensen langer
thuis wonen, maar dan moet je dat wel veilig
kunnen doen. De techniek van leefstijlmonito
ring voorziet in die behoefte en is eventueel ook
toe te passen voor kwetsbare ouderen en op
termijn wellicht ook bij de zorg voor verstande
lijk gehandicapten”, stelt Maat. Het inzicht waar
door de casemanager zijn werk beter kan doen,
is de voornaamste driver om voor leefstijlmoni
toring te kiezen. Tevens appelleert het aan het
gevoel van professionaliteit bij het zorgperso
neel. “Voor het eerst merk ik enthousiasme bij
hen, ze zijn blij eindelijk hun vak in optima
forma te kunnen uitoefenen. Ze komen bij de
cliënten als het echt nodig is en kunnen gericht
en onderbouwd hulp bieden.”
Minstens zo belangrijk is het financieel perspec
tief dat volgt uit meer inzicht in de zorgbehoefte.
“De intensiteit van thuiszorg kan verminderen,
omdat je de zorg gerichter kunt invullen. Daar
naast kunnen we met behulp van leefstijlmoni
toring opname in het verpleeghuis uitstellen, wat
betekent dat ouderen daar uiteindelijk korter
met behulp van sensoren worden kwetsbare ouderen gevolgd in hun dagelijkse patroon rond slapen, eten en toiletbezoek. Veranderingen in het patroon kunnen helpen eventuele problemen in een vroeg stadium te detecteren.
“in amsterdam alleen al wonen ruim 10.000 mensen met dementie, van wie 60 procent zelfstandig”
1 In eerste instantie startte Cordaan met het Care-
Sensus-systeem van Philips. Toen dit eind april uit
de markt werd gehaald, ging Cordaan in zee met
FocusCura.
nieuwbouw en renovatie
FMT GEZONDHEIDSZORG20
Door: Frank van Wijck
ikazia ziekenhuis rotterdam in ruimere jas
‘steeds meer mensen kiezen ikazia
als ‘hun’ ziekenhuis daardoor
groeit deze instelling behoorlijk
uit zijn jasje. een uitgebreid bouw
traject, dat in september 2019
afgerond zal zijn, moet uitkomst
bieden. dat is een forse uitdaging,
want alle activiteiten dienen ge
woon doorgang te blijven vinden.
“Bouwen op een postzegel” zo karakteriseerde
Jannes Aman, hoofd ondersteunende diensten,
in een eerder interview al eens de renovatie en
nieuwbouw van het Ikazia Ziekenhuis in Rotter
dam, die vorig jaar juni van start ging. Wie be
grijpt dat op de plaats van de nu uit twee bouw
lagen bestaande polikliniek, een uit zeven
verdiepingen bestaand nieuw gebouw moet
komen te staan – terwijl het werk ondertussen
gewoon door gaat – begrijpt wat hij bedoelt met
die uitspraak. ‘Maar het is onontkoombaar’, zegt
hij, ‘niet alleen omdat een aantal afdelingen echt
gedateerd is en dus gerenoveerd moeten worden,
maar ook omdat we te kampen hebben met een
enorm ruimtetekort. We hebben te maken met
een groeiend aanbod van patiënten uit Rotter
dam, Spijkenisse en de Hoeksche Waard. Daar
zijn we heel blij mee, maar dit stelt wel eisen aan
de ruimte die we nodig hebben om aan deze
zorgvraag te kunnen voldoen. Tegelijkertijd
willen we continu blijven verbeteren en een
omgeving blijven creëren die prettig is voor onze
patiënten en bijdraagt aan hun herstel.’
KInDZORg en OncOlOgIeEén van de afdelingen die een nieuw onderko
men krijgt, is de Kinderafdeling. Aman legt uit:
‘We zien een toename in het aantal bevallingen
in ons Moeder en Kind Centrum; vorig jaar
waren dat er ruim drieduizend. Dit vraagt ook
om een grotere kinderafdeling. Dit geeft ons
direct de mogelijkheid om een afdeling te creë
ren die nog beter past bij de belevingswereld van
onze patiëntjes. Denk aan extra ruimte voor spel
en digitale mogelijkheden die de kinderen in
staat stellen op afstand deel te nemen aan het
gezinsleven en de lessen op school. We hebben
nu, op basis van een programma van eisen, in
artist impression nieuwbouw Ikazia ziekenhuis Rotterdam. afb. egm-architecten.
FMT GEZONDHEIDSZORG 21
ikazia ziekenhuis rotterdam in ruimere jas
renovatie ikazia ziekenhuis is als bouwen op een postzegel.
een pitch drie adviesbureaus gevraagd om hier
voor met passende ontwerpen te komen.’
Een andere afdeling die een nieuw onderkomen
krijgt is oncologie. Begonnen als een kleine
afdeling, maar inmiddels uitgegroeid tot een
volwassen afdeling waar patiënten hun behande
lingen kunnen ontvangen. ‘In ons ziekenhuis
geven we graag zorg met aandacht en willen we
een warme omgeving creëren waar mensen zich
thuis voelen’, zegt Aman. ‘Een belangrijke factor
bij het herstel van een patiënt. Bij zo’n omgeving
horen bijvoorbeeld de meest comfortabele stoe
len, maar u kunt ook denken aan flexibele tus
senwanden, waarmee we privacy kunnen bieden
aan patiënten die dit op prijs stellen, maar die
tegelijkertijd ook communicatie mogelijk maken
voor patiënten die daar de voorkeur aan geven.
Allemaal dingen die we kunnen realiseren nu we
voor beide patiëntgroepen nieuwe afdelingen
gaan maken.’
ZORgVUlDIge SamenWeRKIngVoor de bouwplannen is een zeer nauwkeurig
bestek geschreven, op basis waarvan via aanbe
steding de uitvoerende partijen zijn gekozen.
Voor de nieuwbouw is gekozen voor samenwer
king met EGM Architecten. De hoofdaannemer
is Hurks, de werktuigbouwkundige partij is Van
Galen Installatietechniek en voor de elektrotech
niek is Groen en Aldenkamp geselecteerd. ‘Zorg
vuldige afstemming tussen deze partijen – met
de hoofdaannemer als coördinator – is essentieel
om binnen tijd en budget te blijven en om te
kunnen waarborgen dat alle ziekenhuisactivitei
ten tijdens het bouwtraject door kunnen gaan’,
zegt Aman. ‘De sloop van het bestaande gebouw
betekent dat de functies naar elders moeten
worden verplaatst. Zowel oncologie, de techni
sche en facilitaire dienst als de poliklinieken
cardiologie, neurologie, longgeneeskunde en
kaakchirurgie en de verpleegafdelingen pediatrie
en dagopname krijgen vervangende nieuwbouw.
Hiertoe zijn de technische dienst en een aantal
poliklinieken in tijdelijke bouwvoorzieningen
ondergebracht. In zo’n voorziening worden twee
en soms ook drie poliklinieken ondergebracht.
De financiële afdeling is ondergebracht in een
nabijgelegen pand, wat betekent dat we een
goede ICTverbinding met het ziekenhuis heb
ben moeten waarborgen. Door het verplaatsen
van deze functies hebben we ruimte gecreëerd
om in een soort ketting steeds andere afdelingen
te verplaatsen en zo de sloop van het bestaande
gebouw gefaseerd mogelijk te maken.
In het elektriciteitsgebouw dat we nu hebben
ingericht, voorzien we in een uitbreiding van het
noodstroomaggregaat om straks in de grotere
nieuwbouw veiligheid en continuïteit in de
stroomvoorziening te kunnen bieden. De techni
sche dienst en de afdeling medisch instrumenta
tie zijn samen ondergebracht in een tijdelijk
gebouw. Maar de gemeente Rotterdam stelt eisen
aan het aantal jaren dat je een tijdelijk gebouw in
gebruik mag houden – in principe vijf jaar – dus
daarvoor gaan we een nieuwe afdeling bouwen.’
De apotheek is al verhuisd naar een tijdelijk
onderkomen, dat daarbij is aangepast om veilige
medicatieopslag en overdracht mogelijk te
maken. De bereiding van de kuren voor oncolo
gie is tijdelijk uitbesteed aan het Maasstad Zie
kenhuis. ‘De operatiekamers blijven waar ze zijn’,
zegt Aman. ‘Dat scheelt. Wel denken we al na
over de vraag hoe we na het voltooien van de
nieuwbouw – gepland voor september 2019 –
ook hier kunnen inspelen op het groeiend pati
entenaanbod.’
DOORDacHte lOgIStIeKe OplOSSIngenIn het nieuwe gebouw komt op de begane grond
naast de hoofdingang een opnameplein waar
voor de patiënt alle zaken die bij de opname
komen kijken op één plaats worden geregeld. Bij
de nieuwe apotheek komt ook een politheek.
Voor de opbouw van de poliklinieken wordt
gewerkt met polistraten. ‘Een logistieke oplos
sing die het mogelijk maakt om de patiënt in één
dag alle onderzoeken te laten doorlopen, zodat
de diagnose direct helder is en kan worden over
legd over het behandelplan’, zegt Aman.
De techniek voor luchtbehandeling krijgt in de
nieuwbouw een plaats op de zevende bovenste
verdieping. ‘Hiervoor bestaan altijd twee op
ties’, zegt Aman, ‘helemaal onderin of helemaal
bovenin. We vonden dit voor het moment de
beste oplossing’. De ervaringen met de overstro
ming waarmee het VUmc werd geconfronteerd
zullen hierin zeker een rol hebben gespeeld. <
Jannes aman.
artist impression nieuwbouw Ikazia ziekenhuis Rotterdan. afb. egm-architecten.
smart devices
FMT GEZONDHEIDSZORG22
Door: Cor van Litsenburg
Begin 2017 hield dr. ir. Gabriëlle Tuijthof haar inaugurale rede als lector Smart Devices aan Zuyd Hogeschool in Heerlen. Het lectoraat maakt deel uit van de faculteit Bèta Sciences and Technology. Samenwerking en cocreatie zijn sleutelwoorden voor het nieuwe lectoraat.
lector gabriëlle tuijthof:VerTAAlslAg weTensChAppelijke kennis nAAr implemenTATie in De zorg gAAT Dikwijls moeizAAm”
Vanaf nu zal FMT Gezondheidszorg
regelmatig innovatieve projecten van
het lectoraat publiceren. In deze editie
een introductie van het lectoraat.
Gabriëlle Tuijthof heeft de overstap naar Zuyd
Hogeschool gemaakt vanuit de Technische Uni
versiteit Delft. Hier deed zij als universitair
hoofddocent onderzoek naar het verbeteren van
kijkoperaties in gewrichten door nieuwe instru
menten, technieken en simulatoren te ontwikke
len. Tijdens haar promotie, waarmee ze in 1998
startte, observeerde ze als ingenieur wekelijks het
gabriëlle tuijthof (midden) in overleg met studenten.
FMT GEZONDHEIDSZORG 23
sionals en mensen met chronische aandoeningen
in een thuissituatie te ondersteunen. Daartoe zal
zij betrokken zijn bij het optuigen van een ‘living
lab’, onder de naam: Wearable Werkplaats.
Een ander deel van het lectoraat zal ingevuld
worden met een voortzetting van haar expertise
op het ontwerpen van (slimme mechanische)
hulpmiddelen. Via deze aandachtsgebieden zal
zij direct input geven voor het onderwijs binnen
Engineering en in het bijzonder de nieuwe oplei
ding Engineering van Zuyd Hogeschool, met de
afstudeerrichting Healthcare Engineering. <
VeRtaalSlag naaR ImplementatIeGabriëlle Tuijthof: “We zien dat onderzoekers
steeds preciezer te weten komen hoe het mense
lijk lichaam functioneert en hoe ziektebeelden
ontstaan, maar dat de vertaalslag van deze kennis
naar implementatie in de zorg middels innova
ties bijzonder moeizaam gaat. Belangrijke oorza
ken zijn onvoldoende investeringscapaciteit voor
de translationele fase en de ontoereikendheid
van gezondheidssystemen om de stijgende zorg
vraag te accommoderen. Een transitie naar
nieuwe vormen van zorgverlening is daarom
noodzakelijk. Relevant voor het lectoraat Smart
Devices is dat vanuit de techniek flink wordt
ingezet op onder meer geavanceerde slimme
materialen, 3Dprinttechnologie, telemonitoring
en point of care testen. Een grote uitdaging blijft:
de potentie omzetten in producten en diensten
die ook echt gebruikt worden in de gezondheids
zorg. Hierbij werk ik nauw samen met andere
lectoraten binnen Zuyd.”
HealtHcaRe engIneeRIngGabriëlle Tuijthof zal een deel van haar lectoraat
koppelen aan het kennisas programma Limburg
Meet (LIME). Zij zal onder meer gaan onderzoe
ken hoe slimmer meten met (nieuw te ontwikke
len) wearable en point of care technologie kan
worden ingezet om een gezonde levensstijl te
stimuleren, support te bieden aan (zorg)profes
werk van chirurgen in de operatiekamer, wat in
die tijd vernieuwend was. “Mijn drijfveer was om
me te bekwamen als ontwerpende onderzoeker
op het gebied van de minimaal invasieve sport
chirurgie. Kijkoperaties hebben een revolutie
teweeggebracht in de sportchirurgie. Patiënten
herstellen door kijkoperaties veel sneller. Door
elk aspect van de operatietechniek te analyseren
en concepten te ontwerpen die de techniek
eenvoudiger, veiliger of kwalitatief beter kunnen
maken, kon ik indirect bijdragen aan het snellere
herstel van de patiënt. Dit type kijkoperatie is
inmiddels voldoende geëxploreerd, ik was toe
aan een volgende stap. Deze kon ik maken bin
nen het lectoraat Smart Devices.”
DRIe pROgRammalIJnenDe ambitie van het lectoraat is smart devices te
ontwikkelen, implementeren en valoriseren
gericht op gezond en hygiënisch bewegen. Dit in
cocreatie met eindgebruikers en studenten om
zo de kennis, expertise op te bouwen en netwer
ken te onderhouden, hetgeen cruciaal is voor de
realisatie van zorginnovatie.’
Het lectoraat kent drie inhoudelijke program
malijnen:
• Slimme draagbare biosensoren;
• Antimicrobiële point of care testen;
• Mensmachine interfaces.
De programmalijnen zijn verder ingekaderd
door:
Focus op preventie of vroege diagnose, omdat
dit tot duurzame oplossingen in de gezond
heidszorg leidt.
Focus op het verleiden tot gezond bewegen,
omdat bewegen als basisingrediënt aangege
ven wordt voor het voorkomen of het vermin
deren van veel ziektebeelden. Bovendien
draagt mobiliteit bij aan kwaliteit van leven en
sociale interactie.
Focus op jonge mensen met minder kansen in
de maatschappij, omdat deze doelgroep te
weinig gehoord wordt en de ondersteuning
juist het hardst nodig heeft.
mijn drijfveer was om me te bekwamen als ontwerpende onderzoeker op het gebied van minimaal invasieve sportchrurgie
Wat is een smart device?Binnen het lectoraat wordt een Smart Device als volgt gedefinieerd: ‘Een smart device is een product dat met zo min mogelijk signaalmetingen en maximale interpretatie een mens ondersteunt in zijn functioneren.’ Een paar voorbeelden. Een smart device kan zinvolle terugkoppeling geven over de toestand van een gebruiker. Bijvoor-beeld aan een reumapatiënt waarbij voortijdig via een biomarker in het speeksel wordt gemeten dat een pijn-scheut in aantocht is. Een smart device kan een complete functie autonoom overnemen, bijvoorbeeld het automa-tisch controleren van de bloedsuikerspie-gel van een diabetespatiënt. Een smart device kan ook de gebruiker verleiden tot gezond gedrag, bijvoorbeeld het spelen van een game waar je naar vol-gend level kunt komen als je voldoende stappen zet.
relevant voor het lectoraat smart Devices
is dat vanuit de techniek flink wordt ingezet op
onder meer geavanceerde slimme materialen
Luchtbeheersing Operatiekamers
FMT GEZONDHEIDSZORG24
Door: P. Sloot,
en C. Oldenkamp-Berkelaar, bestuur STIP
Operatiekamers staan de laatste jaren, sinds de nieuwe WIPrichtlijn 2014, in de belangstelling. Vanaf begin 2017 is het toetsingskader van IGZ over luchtbeheersing in operatiekamers van toepassing. Ook dit jaar organiseerde STIP een symposium over operatiekamers.
interessant stipsymposium luchtbeheersing ok’s
Het symposium was een mooie mix van
verschillende professionals. Dat er nog
heel veel vragen zijn over de ‘ins en
outs’ van operatiekamers, werd tijdens het con
gres weer duidelijk. Zo ontstonden er aanslui
tend aan de lezingen en tijdens de discussieronde
heel wat discussies.
Van het discussieforum en van de lezingen vindt
u een samenvatting van op de website van STIP
zie: https://www.infectiepreventieopleidingen.nl/
lbok17#algemeen
Van de speerpunten van elke spreker hebben we
in dit artikel korte ‘quotes’ gemaakt. De quote,
dat je met een burkamuts op in de OK de lucht
reinheid kunt verbeteren, is misschien wel de
meest verassende. >
Ruud Tromp, zelfstandig Zorgadviseur, lid van
het bestuur van de NVLO, trad op als dagvoor
zitter
Peterhans van den Broek, voorzitter expertgroep
WIP, schetst de routes van het ontstaan van
infecties. Kort gezegd: de toegevoerde lucht en
de aanwezige mens dragen bij aan microorga
nismen in de lucht.
De WHOrichtlijn adviseert: gebruik géén UDF
Modderkolk Industry & Healthcare solutions
Oscar Arenz 06-51611779
Nieuweweg 1436603 BL Wijchen
www.modderkolk.nl
Op uw OK complex alles onder controle met erkende partner Modderkolk• Dagelijks beheer en onderhoud door specialisten• Prestatieverbeteringenbijtegenvallendformaatbeschermdgebied
Classificatie en Keuringen• OKcomplexValidatieenOKPrestatieclassificatievolgensdeWIPRL
2014/’16endeVCCN-RL07• InspectieElektrischeinstallatievoormedischeruimten• Directeaanpakenher-metingbijafwijkingen
Upgrade, renovatie en nieuwbouw• Ontwerp,realisatie,kwalificatievanmedischeruimteseninstallaties
Uw
gek
wal
ifice
erde
par
tner
met
rugg
engr
aat!
Luchtbeheersing Operatiekamers
FMT GEZONDHEIDSZORG26
bij gewrichtvervangende ingrepen. Echter dit is
een conventioneel advies. World Health Organi
zation (WHO) adviseert wereldwijd. WIP is
puur voor de Nederlandse situatie, waarbij voor
zorgprincipe een belangrijke rol speelt en der
halve UDF wel geadviseerd wordt.
Van den Broek geeft aan dat de WHO haar ad
viezen te veel baseert op metaanalyses van
gekoppelde databestanden, geselecteerd op de
uitkomstmaat POWI. De WIP zou haar advies
meer gericht hebben op Random Critical Trials
(RCT’s) waarin gekeken wordt naar microorga
nismen in de lucht boven de wond.
Roberto Traversari heeft onlangs met Peterhans
Van den Broek en Frans Saurwalt een artikel
gepubliceerd in het tijdschrift NTvMM.
Hierin pleiten zij dat er niet meteen rigoureuze
maatregelen getroffen worden wanneer het
beschermd gebied niet groot genoeg is, maar de
reinheid van de lucht te testen door het meten
van KVE’s in bedrijf.
Traversari: “Wil je minder dan 10 KVE/m3 heb
ben, moet je of meer lucht inblazen of je kle
dingsysteem verbeteren (bijvoorbeeld door het
dragen van een ‘burkamuts’)”.
Marianne van der Jagt, hoofd OK uit Het van
WeelBethesda ziekenhuis.
In 2012 is vanwege capaciteitsproblemen een 4e
OK aangebouwd met groot plenum 3 x 3 m en
opdekruimte.
Naar aanleiding van de VCCNrichtlijn RL7 is
men gestart met het verkrijgen van kennis door
inlezen en het volgen van de 3daagse STIPtrai
ning luchtbeheersing met hoofd OKtechniek en
deskundige infectiepreventie. Samen hebben ze
het luchtbeheersplan met feedback van STIPdo
centen en hebben ze een plan van aanpak ge
schreven.
Heinze Sikkema, DSMH en bedrijfsleider CSA,
MCA vroeg zich af “hoe houden we de steriele
medische hulpmiddelen steriel gedurende het
proces op de OK?”
Heinze toont met deeltjesmetingen aan dat er
pieken zijn bij binnenbrengen patiënt, diather
mie, binnenbrengen instrumententafel, boren,
frezen, spoelen, aanduwen afval in afvalzak,
opruimen terwijl wond nog niet dicht is.
Ook constateert Heinze dat deeltjesmetingen
verstoord worden door diathermie e.d., vandaar
ziet hij meerwaarde in KVEmetingen.
Nanette Palmer, deskundige infectiepreventie
Diakonessenhuis Utrecht, schetst de situatie in
de nieuwe OK, waar de medewerkers moeten
werken met een nieuw luchtbeheersysteem. Het
projectteam kreeg een heldere opdracht van het
hoofd OK en realiseerde samen met externe
partijen verbeteringen. Ze hebben een duidelijk
beheerplan opgesteld en door STIP een gebrui
kerstraining ten aanzien van het gedrag op de
OK gegeven aan de medewerkers.
Jan Drop, werktuigbouwkundig projectadviseur
bij firma Sweegers & De Bruijn Is betrokken bij
het project in het Diakonessenhuis als lid van
het projectteam. Hij schetst hoe ze stapsgewijs
het beschermd gebied hebben vergroot.
Pierre van Zuijlen, projectadviseur engineering
Rijnstate heeft op basis van het toetsingskader
van de IGZ alle operatiekamers gescoord met
behulp van het toetsingskader die ze bij de STIP
scholing ontvangen hebben. Op basis van de
resultaten is besloten om de nieuwbouw ver
sneld uit te voeren. De nieuwbouw OKC wordt
nu binnen 3 jaar gerealiseerd.
Arine Bakker, deskundige infectiepreventie St
Jansdal Harderwijk, schetst het bouwproject van
de nieuw gerealiseerde OKC op het dak van de
spoedeisende hulp.
De IGZ heeft meegekeken in het gehele traject
omdat ze gekozen hebben voor het Opragon
systeem voor de gehele OK. Dit systeem is niet
te valideren volgens VCCNrichtlijn RL7.
Aldo de Ranitz, business development manager
3M, schetst hoe onzichtbare vervuiling van de
omgeving aangetoond kan worden door middel
van ATPmetingen. <
Ruud tromp
peterhans v.d. Broek
Roberto travesari
marianne v.d Jagt
Heinze Sikkema
nanette palmer
Jan Drop
pierre van Zuijlen
arine Bakker
aldo de Ranitz
Ultraclean
for operating rooms
Enabling wellbeing www.halton.com
Halton Vita OR Space 5
• Gehele OK is beschermd gebied.• ISO-klasse 5 in rust.• Gevalideerd tijdens operaties: <5 KVE/m3
• Ultra-schone lucht door gecontroleerde verdunningsventilatie. Nu ook leverbaar in Nederland! Halton B.V., tel. 030 600 7060, email: verkoop.nl@halton.nlReferentie: 35 OK´s, Karolinska ziekenhuis, Stockholm.
120417_halton-OR_197x254_portrait_NL.indd 1 12.4.2017 14:59:53
Luchtbeheersing Operatiekamers
FMT GEZONDHEIDSZORG28
miCrobiologisCh onDerzoek VAn luChT Voor De operATiekAmer
Het gebruik van luchtbehandeling in
operatiekamer en opdekruimte dient
het aantal deeltjes en microorganis
men in de lucht te verminderen. Door vermin
dering van het aantal deeltjes en microorganis
men in de lucht wordt de kans op contaminatie
van de operatiewond kleiner en verkleint hier
mee de kans op het ontstaan van postoperatieve
wondinfecties.
BeHeeRSplan lUcHtBeHanDelIng VOOR De OpeRatIeafDelIngOm de effectiviteit en de juiste werking van de
vereiste luchtbehandeling in operatiecomplexen
te kunnen garanderen heeft de Werkgroep Infec
tie Preventie (WIP) samen met de Vereniging
Contamination Control Nederland (VCCN) in
2005 het ‘Beheersplan Luchtbehandeling voor de
Operatieafdeling’ ontwikkeld. Dit document is
door de Inspectie voor de Gezondheidszorg
(IGZ) geaccepteerd als een professionele stan
daard uit het veld, maar vroeg de stuurgroep en
de WIP destijds het Beheersplan op te nemen in
de richtlijnen van de WIP. Hierdoor kan de
actualiteit gegarandeerd worden door het na vijf
jaar te herzien. De geplande herziening heeft wat
langer op zich laten wachten waardoor de her
ziene versie van het beheersplan in 2014 is gepu
bliceerd.
De WIP richtlijn 2014 heeft op diverse punten
wijzigingen ondergaan. Enkele wijzigingen heb
ben tot onduidelijkheid geleid over welke maat
regelen toegepast dienen te worden om te kun
nen voldoen aan de WIP richtlijn. Met name de
wijze van toepassen van VCCN Richtlijn 7 als
prestatieeis voor de luchtbehandeling (classifi
catie) en de toepassing van het microbiologisch
Door: Ing R.C. Hennep,Consultant
binnenmilieu & Legionellapreventie
bacteriën zijn de voornaamste
veroorzakers van een postopera
tieve wondinfectie. bacteriën komen
niet vrij voor in de lucht maar zijn
aanwezig op deeltjes zoals huid
schilfers, haren en stofdeeltjes.
Deeltjes en de hierop aanwezige
microorganismen kunnen direct uit
de lucht in de operatiewond terecht
komen of indirect via het
instrumentarium.
OK met beschermde zone.
FMT GEZONDHEIDSZORG 29
volgens de WIPrichtlijn vrij is om het type lucht
behandelingsysteem te kiezen, i s er niet altijd
sprake van meer van een aparte beschermde zone
in de operatiekamer. Classificatie volgens VCCN
RL7 is hier dan ook niet mogelijk, het uitvoeren
van microbiologisch luchtonderzoek (Zweedse
methode) biedt hier de oplossing.
Het uitvoeren van een classificatie van het luchtbe
handelingsysteem is noodzakelijk bij de volgende
situaties:
• na aanpassingen in het luchtbehandelingsys
teem;
• bij vervanging van de eindfilters;
• als daar op andere gronden aanleiding toe is
bijvoorbeeld na onderhoud of reparaties, na
verbouw en nieuwbouw.
luchtbehandeling in een klasse 1 operatieka
mer.
3. Het classificeren van een operatiekamer ge
schied op basis van de prestaties van de aan
wezige luchtbehandeling. Deze dient aan
bepaalde prestatieeisen te voldoen.
Om te kunnen bepalen of de gestelde prestatieei
sen gehaald worden, heeft de VCCN een bepalings
methodiek opgesteld die aansluit bij de bestaande
Europese normen/richtlijnen en nieuwe ontwikke
lingen op dit gebied: de VCCN Richtlijn 7 (VCCN
RL7). Deze richtlijn is gebaseerd op de stofdeeltjes
concentratie in de lucht volgens NENENISO
146441. Waarbij men ook een onderscheid maakt
tussen een beschermd gebied (ISOklasse 5) en een
vuile zone (ISOklasse 7). Echter doordat men
luchtonderzoek voor validatie van het operatie
complex geven aanleiding tot vragen.
De genoemde onduidelijkheden werden onder
schreven tijdens de sessies bij de VCCN Leden
middag januari 2017. Met name de sessie over
VCCNrichtlijn 7 bracht veel duidelijkheid. In
dit stuk zal meer duidelijkheid gegeven worden
over het toepassen van VCCN Richtlijn 7 en het
gebruik van microbiologisch luchtonderzoek bij
de validatie van operatiekamers en opdekruim
ten.
Toepassen van VCCN-richtlijn 7, Methode voor
testen en classificeren van OK’s en opdekruimten
in rust
De herziene WIPrichtlijn heeft onder andere
deze drie belangrijke aanpassingen ondergaan:
1. De WIP richtlijn is nu van toepassing op de
luchtkwaliteit van operatiekamers en opdek
ruimten van operatieafdelingen klasse 1 in
ziekenhuizen en particuliere klinieken zoals
zelfstandige behandelcentra en privéklinieken.
Deze richtlijn is niet van toepassing op opera
tiekamers en opdekruimten van operatieafde
ling klasse 2. Er wordt in de nieuwe WIP
richtlijn een duidelijker onderscheid gemaakt
tussen de verschillende operatieafdelingen
klasse 1 en klasse 2.
2. In de WIP – richtlijn is de keuze voor het
gebruikte luchtbehandelingsysteem in een
klasse 1 operatiekamer niet meer vastgelegd.
Dit houdt in dat naast de als norm geldende
2T Plenum (twee in temperatuur verschillen
de plenumzones), ook UDF (unidirectionel
flow systems) gebruikt mag worden voor de
miCrobiologisCh onDerzoek VAn luChT Voor De operATiekAmer
OK zonder plenum.
delingsysteem periodiek controleert.
VCCNrichtlijn 7 is niet ontwikkeld om OK’s en
opdekruimten te valideren, maar enkel voor de
classificatie hiervan.
Voor validatie dient de gebruiker tezamen met
de ontwerper van het luchtbehandelingsysteem
een goed meetprotocol op te stellen en op te
nemen in het Luchtbeheerplan. In dit meetpro
tocol wordt de meting van de kritische procespa
rameters en de bijbehorende grenswaarden
vastgelegd.
Een periodiek validatieprogramma moet mini
maal jaarlijks worden uitgevoerd, in verband
met de onderhoudsactiviteiten. De validatie
houdt tenminste in:
luchtbalansbepaling,
filter lektesten,
laminariteit luchtstroombepaling,
kamer drukhiërarchie,
deeltjestellingen,
meting van het aantal bacteriën (kolonievor
mende eenheden) in de lucht.
Er dient extra benadrukt te worden dat het
Het gebruik van microbiologisch luchtonderzoek
voor de validatie van operatiekamers en opdek-
ruimten
In het oude ‘Beheersplan luchtbehandeling voor
de operatiekamer’ werd het meten van het aantal
bacteriën (kolonievormende eenheden) in de
lucht als permanente controle van het functione
ren van de luchtbehandeling aanbevolen. In de
nieuwe WIPrichtlijn wordt dit nu echter niet
meer aanbevolen, wat een onjuist beeld schept
over de noodzakelijkheid van de microbiologi
sche luchtmetingen bij de validatie van operatie
kamers.
Valideren houdt in dat men de procesparame
ters, die indicatoren zijn voor het goed functio
neren van en de effectiviteit van het luchtbehan
uitvoeren van enkel de deeltjestellingen geen
informatie geeft over het aantal aanwezige bacte
riën in de lucht. Zie voor een nadere toelichting
hieromtrent het artikel ‘Meten van de luchtkwa
liteit operatieafdeling’ gepubliceerd in FMT
Gezondheidszorg 2013.
Het uitvoeren van het microbiologisch luchton
derzoek blijft een onmisbaar element in het
validatieproces bij operatiekamers en opdek
ruimten.
In dit artikel zijn de overig bestaande onduide
lijkheden voorkomend uit het gewijzigde WIP
– richtlijn en de VCCNrichtlijn 7 niet beschre
ven. De normcommissie van het VCCN zal
waarschijnlijk nog in 2017 een verduidelijking
ten aanzien van Richtlijn 7 publiceren. <
Luchtbeheersing Operatiekamers
FMT GEZONDHEIDSZORG30
DÉ CLEANROOM EN OK SENSORZONDER ZORGENOVER KALIBRATIE EN ONDERHOUD
www.pedak.nl | +31 (0)475 497424
Pedak biedt levenslange garantie bij deelname aan het ruilprogramma.Vraag naar de mogelijkheden en voorwaarden.
• nauwkeurig meetsysteem voor temperatuur en luchtvochtigheid• unieke verwisselbare sensor• kalibratie zonder meetonderbreking met ruilprogramma
Bacterieplaat.
OK zonder 2t plenum.
Intermicon B.V. - Roer 24 - 3068 LE Rotterdam - Tel.: +31 (010) 458 28 33 - info@intermicon.nl
Intermicon B.V. is een onafhankelijk bedrijf dat al meer dan 30 jaar gespecialiseerd is in het uitvoeren van metingen en validaties in o.a. de farmaceutische industrie, medische centra
en laboratoria. Het valideren van cleanrooms en klasse II veiligheidswerkbanken is hierbij een kerntaak. Intermicon B.V. voert een veelheid aan metingen uit en geeft hierbij
meerwaarde door met de klant mee te denken en zonodig advies te geven.
Al onze metingen worden, afhankelijk van de keuze, uitgevoerd cconform ISO normen, VCCN-RL7/WIP of volgens klantprotocol.
Om de kwaliteit te waarborgen is Intermicon B.V. gecertiiceerd volgens de ISO 9001:2008 norm.
LUCHTBEHANDELING IN OPERATIEKAMERS
Kwaliicatie & Validatie
Cleanroom- Luchthoeveelheden- Drukverschillen- Integriteit HEPA-ilters- Luchtsnelheden / uniformiteit- - Deeltjesclassiicatie- Luchtstromingspatronen, visualisatie en registratie- Hersteltijd- Temperatuur- Relatieve vochtigheid- Licht- - Geluid
Sterilisatietunnel- Integriteit HEPA-ilters- Luchtsnelheden- Deeltjesclassiicatie
Gassen - Deeltjesclassiicatie- Dauwpu- Dauwpunt- Oliegehalte GC/MS - Micro-organismen
luchtbehandeling operatiekamer
FMT GEZONDHEIDSZORG32
Door: Wilma Schreiber
st. jansdal in harderwijk heeft de
primeur: de zes nieuwe ok’s die begin
dit jaar werden geopend, zijn allemaal
uitgerust met opragon, een zweeds
luchtbehandelingssysteem van
avidicare.
De Zweedse prestatieeisen aan de lucht
kwaliteit in een operatiekamer en
opdekruimte zijn anders gedefinieerd
dan in Nederland. Deze spreken over minder
dan 5 KVE/m3 in het wondgebied en op de
instrumenttafel in een operationele situatie. Dit
dient aangetoond te worden tijdens een meer
dan 45 minuten durende chirurgische ingreep.
De werking van het Zweedse Opragonsysteem
verschilt van traditionele luchttoevoersystemen.
Wat betekende dit voor de validatie en voor het
werkproces?
Het draait allemaal om het beschermd gebied.
Het Opragonsysteem combineert een neer
waarts gerichte luchtstroom, ook wel unidirecti
onal flow (UDF) genoemd, in de kern van de
operatiekamer met extra luchttoevoer in de
periferie. Op die manier wordt de hele OK actief
geventileerd. In de kernzone boven de operatie
tafel en het chirurgische team, waar de concen
tratie van lichaamswarmte in het algemeen zorgt
voor een toename van stofdeeltjes die mogelijk
zijn voorzien van microorganismen, voert het
Opragonsysteem de ‘vuile’ lucht direct af.
In de periferie zijn air showers (luchtdouches)
opgenomen om de temperatuur tussen de kern
zone en de rest van de operatiekamer te contro
leren en de UDF in de kern van de OK in stand
te houden. Zowel het Opragonsysteem in de
kernzone als de air showers in de periferie voor
zien de OK van HEPAgefilterde lucht. Het aan
tal luchtwisselingen in de operatiekamer en het
toe te passen type van het Opragonsysteem in
de kernzone is afhankelijk van het OKtype.
Daarnaast wordt het aantal air showers in de
periferie gebaseerd op de grootte van de opera
In de kernzone boven de operatietafel en het chirurgische team verdringt het Opragon-systeem de ‘vuile’ lucht naar de periferie.
luchtbehandelingssysteem onder de loep
FMT GEZONDHEIDSZORG 33
tiekamer en het aantal aanwezige personen.
“Opragon werkt op basis van een temperatuur
verschil: de temperatuur op de operatietafel
dient te allen tijde zo’n 2 graden lager te zijn dan
die in de periferie. Zodoende wordt de neer
waarts gerichte luchtstroom uit het Opragon
systeem in de kernzone in stand gehouden en
worden de stofdeeltjes met mogelijke microor
ganismen direct naar beneden afgevoerd”, ver
klaart salesdirector Marco Baroni.
actIeVe VentIlatIeDe temperatuur wordt gemeten op twee tegen
over elkaar liggende wanden op een hoogte van
1 meter 20 (de hoogte van de operatietafel).
Doordat er in de gehele operatiekamer actief
wordt geventileerd, kan het Opragonluchtsys
teem een ISO5 classificatie garanderen in een
operationele situatie in de gehele OK; de lucht
kwaliteit is in de hele OK hetzelfde. Het is een
misverstand dat met dit systeem overal in de OK
geopereerd kan worden. “Je moet wel onder het
Opragonsysteem staan, in de kernzone, daar
opereer je”, stelt Baroni. “En als er tien tot vijf
tien mensen in de ruimte zijn, zorgt dat voor te
veel vervuiling om de luchtkwaliteit te kunnen
garanderen.”
OnafHanKelIJKe metIngenAangezien de WIPrichtlijn 2014 niet langer een
specifiek systeem voor luchtbehandeling voor
schrijft, droeg Royal HaskoningDHV als advi
seur van het St. Jansdal naast het traditionele
plenumsysteem ook het Opragonsysteem als
optie aan mede vanwege de innovatieve manier
van luchttoevoer in de operatiekamer en de
opdekruimte. Een andere reden was het feit dat
het geïnstalleerde Opragon 8systeem in het St.
Jansdal minder toevoerlucht nodig heeft dan
traditionele luchttoevoersystemen.
De uitdaging bij het St. Jansdal was dat het
bepalen van een beschermd gebied in de nieuwe
OK’s volgens de richtlijn 7 van de Vereniging
Contamination Control Nederland (VCCN),
met het Opragonsysteem niet mogelijk was.
“Wij hadden geen minder schoon gebied en
moesten dus op een andere manier aantonen dat
Opragon voldeed aan de wettelijke eisen rond
beschermingsgraad en hersteltijd”, zegt Remko
Noor, seniorconsultant Healthcare bij Royal
HaskoningDHV. Hiervoor werd op diverse
plekken in de OK vervuiling aangebracht en op
een groot aantal verschillende punten in de OK
de vervuiling gemeten en eveneens hoe snel de
vuile lucht met Opragon werd afgevoerd. “We
hebben die metingen laten uitvoeren door een
onafhankelijk partij. De conclusie was dat het
systeem gelijkwaardig aan de eisen van de WIP
richtlijn voldoet. Dit rapport hebben we over
handigd aan IGZ. Ze moeten formeel nog een
bezoek op locatie brengen, maar de reactie op
het systeem was positief.”
De validatie vond plaats op basis van de bij St.
Jansdal gebruikelijke opstelling van apparatuur
en pendels. “We hebben de meest vervelende
situatie proberen te creëren en in rust gemeten,
conform de Nederlandse afspraken in de richtlij
nen. De mensen en het werkproces hebben we
dus buiten beschouwing gelaten”, verklaart Noor.
WeRKpROceS centRaalOK Consultancy Nederland (OKCN) is door St.
Jansdal ingehuurd als onafhankelijk adviseur
voor de nieuwbouwplannen voor onder andere
de operatieafdeling. “Onze missie is zorgen dat
het werkproces centraal staat in het ontwerp.
Daarom stellen we steeds de vraag: wat is er
rondom de behandeling nodig? Op basis daar
van maken we een ruimtelijk en functioneel plan
van eisen. En pas daarna schakelen we de archi
tect en de installatieadviseur in”, aldus Janet
Vissinga, directeur OKCN. Toen Royal Hasko
ningDHV met de suggestie kwam om Opragon
als alternatief luchtbehandelingssysteem te on
derzoeken, stelde Vissinga dan ook als voorwaar
de dat het primaire proces goed gefaciliteerd
moest kunnen worden.
In nauwe samenwerking met gebruikers (verte
genwoordigd door OKCN), installatieadviseur
en architect werd gekomen tot een definitief
Het Opragon-systeem in de praktijk. Externe luchttoevoerControle van de ruimtetemperatuur. HEPA-gefilterde luchttoevoer verbetert de sedimentatie. Voor opdekruimten wordt het Opragon 6-systeem gebruikt. OpragonKoele, HEPA-gefilterde luchttoevoer voor een ultraschoon operatiegebied. LuchtgordijnKoele, HEPA-gefilterde luchttoevoer voor een barrière tegen ongewenste instroom van partikels uit de gang. AfzuigingSymmetrische afvoer van lucht uit de OK, alleen op vloerniveau.
A
B
C
D
D
luchtbehandelingssysteem onder de loep
Een ander punt dat Baroni aanstipt, is dat de
Zweedse richtlijn verschilt van de Nederlandse
WIPrichtlijn. Niet het aantal deeltjes wordt
gemeten, maar het aantal kolonievormende
eenheden (KVE’s) per kubieke meter. Daarnaast
vindt validatie plaats bij OK in een operationele
situatie in plaats van in rust. “In de tien jaar van
ons bestaan hebben we inmiddels zo’n 1.100
metingen uitgevoerd in ziekenhuizen. Op basis
van onze ervaring en vele uitgevoerde validaties
kunnen wij met het Opragonluchtsysteem de
garantie geven dat de metingen uitgevoerd in
een operationele situatie in het wond en instru
mentgebied het aantal van < 5 KVE/m3 en < 10
KVE/m3 in de periferie niet overschrijdt”, aldus
Baroni. “Voorwaarde is wel dat er discipline is als
het gaat om kleding en hygiëne en dat Avidicare
in het beginstadium bij het ontwerp wordt be
trokken.”
AB
A A
CC
D
schonegang
operatiekamer gang
D
FMT GEZONDHEIDSZORG34
Het ontwerp en de inrichting van een operatie-
afdeling is een ingewikkelde aangelegenheid.
De eisen vanuit de diverse specialismen, diverse
logistieke processen en snelle technologische
veranderingen vragen om coördinatie door een
ervaren adviseur.
‘PROFESSIONALS FOR PROFESSIONALS’
Postbus 60030 | 9703 BA Groningen
Postbus 2101 | 5202 CC ‘s-Hertogenbosch
+31 (0) 73 62 34 381 | WWW.OKCN.NL | INFO@OKCN.NL
Wij zijn een betrouwbare, resultaatgerichte en professionele partner. Plannen? Neem contact op voor een vrijblijvend oriënterend gesprek.
EXCLUSIEF DISTRIBUTEUR OPRAGON
LUCHTINBLAASSYSTEMEN
HPL WANDAFKLEDING
SERVICE & VALIDATIE
BESPANNERIJ LUCHT VERDEELDOEKENRemmerden 124 • 3911 TZ Rhenen, NederlandT +31 (0)317 614 461 • www.medexs.com • info@medexs.com
FMT GEZONDHEIDSZORG 35
ontwerp. In dummysessies werden werkproces
sen live nagespeeld, met apparatuur en het ge
hele operatieteam.
meeR VRIJHeIDUiteindelijk bleek Opragon een voldoende goed
systeem om het werkproces te faciliteren. “Bij
een klassiek UDFsysteem wordt er een vlak op
de vloer geprojecteerd waarbinnen je moet
opereren, dit werkt bij het Opragonsysteem
anders. Het systeem behandelt naast het opera
tiegebied namelijk ook de periferie waar de
Het Opragon-systeem combineert een neerwaarts gerichte luchtstroom in de kern van de operatie-kamer met extra luchttoevoer in de periferie.
Reactie Roberto Traversari, Innovatiecentrum Bouw (ICB) TNO“Eindelijk neemt de producent van het Opragon-systeem zijn verantwoordelijkheid door helder aan te geven hoe het systeem werkt en beschouwd moet worden.
Het systeem kenmerkt zich in de middenzone door een duidelijk neerwaarts gerichte luchtstroming. Hierbij wordt ook een hoeveelheid lucht in de perife-rie ingebracht. Uitgaande van de hoeveelheid toe-gevoerde lucht en een neerwaartse luchtsnelheid in het operatiegebied, kan worden berekend wat het oppervlak van het beschermde gebied maximaal zou kunnen zijn indien dit alleen met schone lucht uit het toevoersysteem (bollen) zou worden door-stroomd. Een eerste orde effect met betrekking tot de reinheid betreft de hoeveelheid toegevoerde HE-PA-gefilterde lucht en een tweede orde effect is de wijze waarop de lucht wordt toegevoerd.De wijze van toevoeren bepaalt in hoge mate de ven-tilatie-efficiëntie. Ook in conventionele UDF-syste-men kan een ISO 5 classificatie voor de 0,5 µm deel-tjes conform de NEN-EN-ISO-14644-1 en een korte hersteltijd in de gehele OK over het algemeen wor-den aangetoond door de hoge mate van doorspoe-ling.
TNO heeft de ervaring dat het vaststellen van de be-schermingsgraad van dit systeem, met tot veertien bollen in de kernzone en acht bollen in de periferie, mogelijk is, net zoals bijvoorbeeld het uitvoeren van metingen volgens DIN1946-4:2008 waarmee een beschermingsgraad op de operatietafel wordt be-paald. Dat hiermee mogelijk geen recht wordt ge-daan aan het systeem, is een geheel andere discus-sie.Als alternatieve wijze om gelijkwaardigheid met be-trekking tot de prestaties van het systeem aan te tonen, lijkt het meten van micro-organismen tijdens de ingreep de beste methode (Traversari, R., Broek, van de P., Saurwalt, F., ‘Wat nu als het beschermd gebied kleiner is dan verwacht?’ In: Nederlands Tijdschrift voor Medische Microbiologie 1/2017, p. 14-18). Deze voorgestelde meetmethode om gelijk-waardigheid aan te tonen, is beproefd en sluit aan bij de literatuur.”
omloop hun werk moet doen”, aldus Vissinga.
“Het voordeel is dat gebruikers niet langer pre
cies binnen de lijntjes hoeven te staan. Met veel
instrumentarium, een OKtafel met de patiënt
en het complete operatieteam, staat een opera
teur soms letterlijk met de tafel in zijn rug. Op
ragon biedt dan iets meer vrijheid, een prettiger
werkhouding en daarmee een patiëntveiliger
situatie.”
Bijkomend voordeel van het gebruik van het
Opragonsysteem zou volgens Vissinga kunnen
zijn dat voorzieningen als gas, stroom en data
dichter bij het operatieproces gebracht kunnen
worden. “Als je flexibeler bent in het opstellen
van apparatuur, hoeven er minder kabels door
de OK te lopen. En ook dat draagt uiteindelijk
bij aan een goed en veilig werkproces.” <
luchtbehandeling operatiekamers
FMT GEZONDHEIDSZORG36
wAT nu Als heT besChermD gebieD kleiner isDAn VerwAChT?
welke nog steeds geldig lijken, suggereren dat een
concentratie van 10 KVE/m3 of minder tijdens
de ingreep wenselijk is voor gewrichtvervangen
de ingrepen om het infectiepercentage lager dan
1,5% te houden. Onderzoek van Lidwell toont
aan dat er een correlatie is tussen het type lucht
behandelingssysteem en het aantal aangetroffen
KVE/m3 en tussen het aantal aangetroffen KVE/
m3 en het aantal postoperatieve wondinfecties
(POWI’s).3
Voor de methodiek verwijzen de auteurs naar
een Zweedse richtlijn (SISTS39, 2015).4 In deze
richtlijn wordt voor infectiegevoelige ingrepen
een gemiddelde waarde van 10 KVE/m3 of min
der aangehouden over 5 tot 10 ingrepen waarbij
de maximale gemiddelde waarde van de 34
metingen bij één ingreep maximaal 30 KVE/m3
mag bedragen tijdens de ingreep. Een deel van
deze richtlijn zal ook worden opgenomen in
VCCNrichtlijn 8 “Monitoring van OK’ s in
gebruik” die momenteel wordt opgesteld. Deze
richtlijn betreft het technisch en microbiologisch
monitoring van operatiekamers tijdens het
gebruik.
Het vaststellen van de microbiologisch kwaliteit
van de lucht in de buurt van het wondgebied en
de instrumenttafels moet echter niet worden
onderschat. Hiervoor moet het nodige worden
georganiseerd om de metingen efficiënt te kun
nen uitvoeren. Daarnaast zijn de resultaten ook
in belangrijke mate afhankelijk van het proces
op de operatiekamer tijdens de ingreep. Hier
door moeten de metingen regelmatig worden
uitgevoerd om o.a. veranderingen in het proces
te kunnen detecteren.
cOnclUSIeSDe auteurs concluderen in het artikel dat een
operatiekamer met prestatieniveau1 en een
beschermd gebied dat kleiner is dan verwacht
c.q. te klein is om het operatiegebied, chirurgisch
team en de steriele instrumenttafels te omslui
ten, niet per definitie hoeft te leiden tot het
Recent is in het Nederlands Tijdschrift
voor Medische Microbiologie een artikel
verschenen van Roberto Traversari,
Peterhans van den Broek en Frans Saurwalt1.
In dit artikel wordt door de auteurs aangegeven
hoe omgegaan kan worden met een als prestatie
niveau1 geclassificeerde operatiekamer waarbij
de omvang van het beschermde gebied kleiner is
dan verwacht c.q. te klein is om de beoogde
ingrepen binnen het gebied uit te voeren.
Dit artikel is opgesteld omdat metingen uitge
voerd volgens richtlijn 7 van de Vereniging Con
tamination Control Nederland (VCCN)2 laten
zien dat de omvang van het beschermd gebied
soms fors kleiner is dan op grond van afmeting
en functionaliteit van het plenum verwacht
(meer dan 40 cm insnoering t.o.v. de projectie
van het plenum). Dit vormt voor ziekenhuizen
en zelfstandige behandelcentra vaak een acuut
knelpunt dat veelal niet direct kan worden opge
lost.
geVOlgen Van ‘KleIneR Dan VeR-WacHt’ BeScHeRmD geBIeDIn dit artikel betogen de auteurs dat een kleiner
gebied dan verwacht niet per definitie hoeft te
leiden tot restricties aan toegestane ingrepen in
de operatiekamer of het buiten bedrijf stellen
van de operatiekamer. De auteurs onderscheiden
drie mogelijke routes om een kleiner dan ver
wacht beschermd gebied aan te pakken. Eén van
die routes die in het artikel wordt onderbouwd
richt zich niet direct op aanpassing van het
systeem maar toont gelijkwaardigheid van pres
taties aan, zo nodig door middel van aanpassin
gen in primaire en/of ondersteunende processen.
aantOnen Van gelIJKWaaRDIge pReStatIeSHet aantonen van gelijkwaardige prestaties kan
plaatsvinden door het aantoonbaar en continue
beperken van het aantal kolonievormende een
heden in de omgeving van het wondgebied en de
instrumenttafels. Studies uit de jaren tachtig,
Door: Roberto Traversari,
Peterhans van den Broek en Frans Saurwalt
in dit artikel een samenvatting van
het uitgebreider artikel “wat nu als
het beschermd gebied kleiner is dan
verwacht?”
FMT GEZONDHEIDSZORG 37
Woerden, november 2014.3 Lidwell OM. Air, antibiotics and sepsis in repla
cement joints. Journal of Hospital Infection
1988;11:1840.4 Swedish Standards Institute (SIS), Technical
Specification 39. Microbiological cleanliness in
the operating room – Preventing airborne con
tamination – Guidance and fundamental requi
rements. 2015.5 Werkgroep Infectie Preventie (WIP). Luchtbe
handeling in operatiekamer en opdekruimte in
operatieafdeling klasse 1. Leiden, November
2014.
meters wordt voldaan5. Daarnaast kan deze
benadering kan ook invulling geven aan de
opmerking in de WIPrichtlijn dat naast de
vermelde voorkeur voor een luchtbehandelings
systeem dat voldoet aan prestatieniveau1
(UDF), er ook tolerantie voor gebruik van een
mengend systeem met HEPAfiltratie is.5 <
Literatuur1 Traversari, R., Broek, van de P., Saurwalt, F.,
Wat nu als het beschermd gebied kleiner is dan
verwacht?, Ned Tijdschr Med Microbiol
2017;25:nr1: 1418.2 Vereniging Contamination Control Nederland
(VCCN). Richtlijn: Methode voor testen en
classificeren van OK’s en opdekruimten in rust.
direct aanpassen van het systeem of het staken
van het uitvoeren van “schone” ingrepen. Door
het niveau van het aantal KVE/m3 voor schone
ingrepen aantoonbaar op een niveau beneden de
10 KVE/m3 te houden (al dan niet met additio
nele maatregelen) wordt een omgeving gecreëerd
die gelijkwaardig is aan de kwaliteit die met pres
tatieniveau1 wordt beoogd.
Hiermee kan tijdens een transitieperiode naar
nieuwbouw, renovatie of systeemaanpassingen
worden aangetoond in control te zijn. Hierbij
kan wel de eis worden gesteld dat aan de overige
eisen uit de WIPrichtlijn Luchtbehandeling in
operatiekamer en opdekruimte in operatieafde
ling klasse1 zoals o.a. zonering, filterkwaliteit,
hersteltijd bewaking van kritische procespara
wAT nu Als heT besChermD gebieD kleiner isDAn VerwAChT?
5 sterren voor iedere dag zorgeloos werkenSpreekwoordelijke kwaliteit voor uw bedrijfszekerheid
Perfecte reinigingsprestatiesBehoedzame reinigingsresultaten
Maximale energie-e� ciëntie Bijpassende service
Bekijk op www.miele-professional.nl/5sterrenwaarom uw collega-organisaties voor
Miele Professional kozen.
Miele Nederland B.V. | Miele Professional www.miele-professional.nl
GratisAnalyse
van uwtextielverzorging
bouwen in de zorg
FMT GEZONDHEIDSZORG38
ACibADem:VAn kAnToorpAnD nAArVolwAArDig ziekenhuis
projectmanager bij Van Galen Klimaattechniek.
Een kliniek compleet met klasse1 OK’s, inclu
sief medische gassen, een volwaardige radiolo
gieafdeling met MRIscan, CTscan, afdeling
radiodiagnostiek, tandheelkundige afdeling en
diverse andere diagnostische afdelingen.
Het pand was een typisch kantoorgebouw. Er is
niet al te veel ruimte boven het plafond en de
uitvoering van de installaties was vooral prak
tisch. De lucht werd ingeblazen middels fancoi
lunits en er werd centraal afgezogen. Dit is een
principe dat prima werkt voor kantoorruimtes
en sommige behandelkamers. Echter voor een
tandartsruimte of operatiekamer, waar allerlei
‘luchtjes’ vrijkomen, is dit niet toereikend. OK
lucht wordt door de plenumafzuiging over het
hele gebouw verspreid. Deze situatie vraagt dus
om een specialistische aanpak.
Het ziekenhuis beslaat zo’n 3.600 m2 en
biedt zorg aan in twaalf medisch
specialismen waaronder kinderge
neeskunde, tandheelkunde en interne genees
kunde. Naast poliklinische behandelingen en
operaties in dagbehandeling, wordt hier vooral
diagnostisch onderzoek verricht.
UItDagIngEen aantal jaren geleden is het kantoor van
openbaarvervoerbedrijf GVB door Van Galen
verbouwd. Destijds werd het gebouw in tweeën
gesplitst en is het GVB naar één van de delen
verhuisd. Hierdoor kwam de helft van het pand
leeg te staan.
“Groot was onze verbazing toen ons door Medi
cal Building Solutions gevraagd werd om een
prijs in te dienen om ook de andere helft van het
kantoor om te bouwen. Niet naar een nieuw
kantoor, maar naar een kliniek”, zegt Siebe Lans,
in een voormalig kantoorpand aan
de Arlandaweg te Amsterdam is
sinds kort het Acibadem interna
tional medical Center gehuisvest.
hoofdaannemer medical building
solutions – turnkey medisch
aannemer, heeft met haar onder
aannemers Van galen en Altop
international dit uitdagende
project gerealiseerd.
Door: Tom van de Groes
FMT GEZONDHEIDSZORG 39
lUcHtBeHanDelIngSKaStZowel de opdekruimte als de OK’s worden van
lucht voorzien met behulp van Euroclima lucht
behandelingskasten. De kasten zijn ontworpen
en geplaatst door Altop International. Altop
International heeft bij eerdere projecten laten
zien dat zij zeer bedreven zijn in het leveren van
kasten voor specialistische toepassingen, zoals
bijvoorbeeld laboratoria.
De bij Acibadem toegepaste kast is voorzien van
een geïntegreerde koelingregeling. De koeling is
uitgevoerd middels condensors buiten de kast.
Op deze manier wordt er voldoende koelvermo
gen gegenereerd om naast het bereiken van de
gewenste temperatuurverlaging ook te kunnen
ontvochtigen. Ook is de kast voorzien van
stoombevochtiging en warmteterugwinning.
Om de doorlooptijd in Amsterdam kort te hou
den, is de kast in al zijn functies van tevoren
uitgebreid getest in de Euroclima fabriek. Door
het autonoom werkend besturingssysteem is een
optimaal en stabiel klimaat gewaarborgd. Moni
toring en instellingen kunnen eenvoudig worden
gewijzigd via de gebruiksvriendelijke ETA MA
TIC besturing en/of het gebouwbeheersysteem.
Altop International realiseert met de mogelijk
heden van Euroclima altijd een passend ont
werp. Manager Carst Mulling stelt: “Onze oplos
singen worden in overleg met onze klanten
geoptimaliseerd, daarom zijn we zeer verheugd
dat ook in dit internationale ziekenhuis voor
Euroclima is gekozen”.
mRI-ScanneRNaast de luchtbehandeling voor de operatieafde
ling en direct daarbij betrokken ruimten, diende
er een MRIscanner te worden geïnstalleerd. Er
was een aantal uitdagingen om dit gerealiseerd te
krijgen.
De buitengevel moest worden doorbroken om de
scanner naar binnen te kunnen brengen. Een
MRIscanner werkt met een zeer sterke elektro
magnetische magneet. De spoel van de magneet is
supergeleidend bij een temperatuur van 269 oC.
De magneetspoel is daarom ondergedompeld in
vloeibaar helium. Voor de koeling van de scan
ner en zijn technische ruimte moest een separate
koelmachine van 60 kW worden geïnstalleerd.
Deze koelmachine is dedicated aan de MRI
scanner. Elk type en fabricaat MRIscanner dient
anders ingeregeld te worden. Hiervoor is door
Medical Building Solutions een specifieke rege
ling ontworpen en gebouwd.
medisch technische apparatuur en voorzienin
gen voor de anesthesie. De afzuiging van OK
lucht moet vlak boven de vloer plaatsvinden.
Om al deze installaties kwijt te kunnen, is er
meestal sprake van een technische laag boven de
operatieafdeling waar alle installaties opgesteld
staan en waarvandaan de OK’s worden aangeslo
ten en gevoed.
Ruimte voor deze technische laag was in dit
pand niet beschikbaar. Dit is opgelost door de
OKafdeling aan een buitenmuur te bouwen,
waarbij de luchtbehandelingsinstallaties buiten,
naast de OK’s, werden geplaatst. Hierdoor was
het mogelijk om de luchtkanalen van de zijkant
naar de OK te brengen. Doordat er gekozen is
voor een systeem met recirculerende secundaire
ventilatoren in de OK, kunnen ze ook direct na
binnenkomst in de OK stoppen en is het moge
lijk met de geringe beschikbare bouwhoogte
toch een volwaardige OK te bouwen.
Voor het opdekken moet een beschermde sterie
le ruimte beschikbaar zijn. Een gebied waarin de
OKassistent het voor een operatie specifiek
benodigde instrumentarium en materiaal klaar
kan leggen. Dit gebied wordt normaliter gecre
eerd onder het opdekplenum. Ook voor de
luchttoevoer naar dit plenum was er geen vol
doende ruimte in het plafond. In plaats van het
in plafond is gekozen om het plenum in de wand
aan te brengen. Hierdoor blaast het plenum
horizontaal uit en zorgt op deze manier ook
voor voldoende toevoer van steriele lucht.
OpeRatIeKameRSWat een operatiekamer kenmerkt, is dat het een
zeer hygiënisch ruimte is. In het midden bevindt
zich een steriel gebied waarbinnen de patiënt
geopereerd wordt. Dit steriel gebied wordt gerea
liseerd door een plenum dat gefilterde, steriele,
lucht de OK inblaast. Omdat het inblaasplenum
meerdere vierkante meters groot is, betreft het
een grote hoeveelheid lucht. Daarom zijn grote
luchtkanalen nodig. Naast luchtkanalen is er nog
een grote hoeveelheid andere installaties ten
behoeve van de OK. Bijvoorbeeld de medische
gassenvoorzieningen, speciale elektrische instal
laties en plafondpendels voor het opstellen van
Receptie centrale Hal.
centrale hal.
bouwen in de zorg
FMT GEZONDHEIDSZORG40
Medical Building Solutions ontzorgt de klant
volledig met betrekking tot het valideren en
onderhouden van de benodigde medische appa
ratuur. Tom van de Groes, projectmanager van
Medical Building Solutions vertelt: “De kritische
installaties worden door ons op afstand beheerd.
Door middel van automatische stille alarmerin
gen en meerdere keren per dag inloggen, vormen
we een wakend oog, zodat de gebruiker zorge
loos kan werken.”
Veilige afvoer van helium
Een belangrijk technisch aspect van een MRI
scanner is dat deze moet zijn voorzien van een
zogenaamde quenche pipe. Dit is een koude en
drukbestendige afvoer waardoor in geval van
nood het helium dat de magneetspoel superge
beperkte ruimte is het gelukt de leiding via de
eerste verdieping naar buiten door te voeren.
Hierdoor kan het helium in geval van nood
veilig worden afgeblazen.
Door hun kennis, ervaring en inzet, hebben
Medical Building Solutions in overleg met Van
Galen en Altop International, tezamen met hun
opdrachtgever, dit bijzondere unieke project tot
tevredenheid van alle partijen tot stand
ge bracht. <
Plezierige samenwerkingHet project is goed verlopen. Met name doordat Medical Building Solutions een compact team heeft ingezet, met project-manager en projectleider die permanent ter plekke waren, hebben de partijen ge-zamenlijk de realisatie tot in de kleinste details met de klant kunnen afstemmen.
Wanneer je bij Acibadem binnenloopt, zou je niet zeggen dat dit voorheen een kantoorgebouw was. Alle faciliteiten zijn aanwezig van esthetische wachtruim-tes tot professionele behandelruimtes. Alle soorten van behandelingen kunnen plaatsvinden in deze nieuwe kliniek. We zijn dan ook trots dat onze firma’s hier een belangrijke bijdrage aan hebben geleverd. Het was een bijzondere opdracht om te realiseren, een project om trots op te zijn!
Wachtruimte.
Wij werken duurzaam aan een
aangenaam klimaat voor u.
Duurzaam betekent dat we continu zoeken naar de beste oplossing. Met maximaal comfort voor de eindgebruiker, energiezuinig en met gebruikmaking van innovatieve techniek.
leidend houdt, kan worden afgeblazen. Op het
moment dat de koeling van de scanner niet meer
afdoende werkt, zal het helium niet langer koud
genoeg zijn. De magneet komt uit supergeleiding
en alle energie opgeslagen in het zeer sterke
magneetveld komt in zeer korte tijd vrij in de
vorm van warmte. Het vloeibaar helium gaat
dan zeer snel over in de gasfase, waarbij het
enorm expandeert. Dit kan een gevaarlijke situ
atie voor de patiënt en het medisch personeel
opleveren. Een quenche pipe zorgt ervoor dat
het helium wordt afgeblazen. Deze leiding moet
naast een voldoende diameter vooral ook het
enorme temperatuurverschil van meer dan
290°C kunnen verdragen (vloeibaar helium is
269 °C). De leiding wordt om deze reden ook
zwaar geïsoleerd met armaflex. Ondanks de
FMT GEZONDHEIDSZORG 41
luChTbeVoChTiging Voor gezonDheiD & luChTinfeCTieConTrole
lUcHtInfectIecOntROleMeerdere wetenschappelijke studies tonen aan
dat luchtvochtigheid tussen de 4060 %RV opti
maal is om verspreiding van virussen, bacteriën
en andere deeltjes te verminderen, wat een lager
risico’s geeft voor de gezondheid. Sterling onder
zocht in 1985 hoe verschillende elementen door
luchtvochtigheid worden beïnvloed en vatte dit
samen in de Sterling Grafiek (zie afbeelding).
Het handhaven van dit optimale niveau van
luchtvochtigheid in ziekenhuiskamers en wacht
ruimten, vermindert de besmettelijkheid en
overlevingskans van virussen in de lucht, wat
vervolgens infectiekans verlaagt.
Lage luchtvochtigheid onder de 40 %RV heeft
een nadelig effect op ons immuunsysteem. Dro
ge lucht trekt vocht uit slijmvliezen van neus en
keel. Deze slijmvliezen vormen een belangrijke
barrière van ons lichaam tegen luchtverontreini
ging. Daarom verhoogt droge lucht de overle
vingskans van virussen en schaadt ook ons na
tuurlijk vermogen om ze te bestrijden. <
van gevoelige membranen tijdens bv maagope
raties, remt verspreiding van bacteriën door de
lucht tijdens operaties met zeer besmettelijke
ziektes en voorkomt van het verdampen van
monsters bij het nauwkeurig bepalen van bloed
verlies.
mRI-KameRSDe temperatuur en luchtvochtigheid in een
MRIkamer wordt strikt ingesteld en gecontro
leerd volgens de aanbevelingen van de fabrikant
van de scanner. Door de wrijving van bewegende
delen van de machine wordt warmte gegene
reerd. Gecombineerd met de elektromagnetische
eigenschappen van de supergeleidende magneet
kan elektrostatische ontlading ontstaan. Dit kan
succesvolle werking van de scanner belemmeren.
Luchtvochtigheid wordt in deze ruimte op 50%
RV gehouden.
BRanDWOnDencentRa en RUImten VOOR VeRBanDWISSelIngIn deze ruimten wordt de temperatuur vrij hoog
(boven de 27 °C) gehouden, omdat dit het he
lingsproces in stand houdt gedurende en na een
verbandwisseling. Met zulke hoge temperaturen
is luchtbevochtiging noodzakelijk om ongezon
de en oncomfortabele lage luchtvochtigheid te
voorkomen.
Door: Condair
het controleren van de juiste
luchtvochtigheid in gezondheids
zorg is essentieel om de vele
nadelige gevolgen van droge lucht
op het menselijk lichaam en im
muunsysteem te bestrijden. lucht
bevochtiging is ook nodig om de
kans op luchtinfectie te verkleinen
en het zorgt voor optimale omstan
digheden voor medisch apparatuur
tijdens een operatie.
belang van luchtvochtigheid
Sterling-diagram.
de luchtvochtigheid tijdens dit type operaties zou 50% rv moeten zijn.
In dit artikel een korte inleiding betreffende
het belang van een optimale luchtvochtig
heid, en daarmee verband houdend een
adequate luchtbevochtiging, in de gezondheids
zorg. Achtereenvolgens komen drie in de zorg
voorkomende ruimten met verhoogd risico voor
de patiënt aan de orde. Tot slot wordt het risico
op besmetting via (te) droge lucht besproken.
OpeRatIeKameRSDe optimale luchtvochtigheid in een operatieka
mer hangt af van de soort operatie en soms van
de voorkeur van chirurgen. Gedurende procedu
res als een openhartoperatie of schedelchirugie,
kan droge lucht elektrostatische microschokken
veroorzaken. Deze kunnen door/via de chirurg
naar de patiënt worden overgedragen, hetgeen
de patiënt fataal kan zijn.
Andere redenen voor de juiste luchtvochtigheid
in operatiekamers zijn: voorkomt het uitdrogen
FMT GEZONDHEIDSZORG 43
Droge luChT mAAkT ziek
kalkmanagement. De Condair GS, gasgestookte
stoombevochtiger met als enige in de wereld
condensatietechnologie voor een zo laag moge
lijke energierekening. Ook voor centrale stoom
opwekking heeft Condair oplossingen voorhan
den voor een perfect regeling van de relatieve
vochtigheid.
Adiabatische luchtbevochtiging
De adiabatische luchtbevochtiger van Condair is
ontwikkeld met als uitgangspunt energiebespa
ring, optimale hygiëne en lage operationele
kosten. De Condair DL is de enige adiabatische
luchtbevochtiger in de markt met 100% hygië
negarantie gecertificeerd en getest door onafhan
kelijke Duitse instituten. Hierdoor is de adiabati
sche luchtbevochtiger Condair DL als enige
adiabatische luchtbevochtiger in de markt veilig
toepasbaar in verpleeg en ziekenhuizen.
Bovendien heeft de Condair DL de laagst moge
lijke operationele kosten.
Luchtbevochtiging direct in de ruimte
Soms is er geen ruimte om luchtbevochtiging in
bestaande ventilatiesystemen in gebouwen toe te
passen; dan kan gekozen worden voor bevochti
ging direct in de ruimte. Ook hiervoor biedt
Condair toepassingen. Zowel voor kleinere als
grotere ruimtes.
Alles 100% hygiënisch.
Kijk voor meer informatie over Condair op
www.condair.nl of mail naar info@condair.nl.
Condair is telefonisch bereikbaar via
020 – 7058200. <
DROge lUcHt cOnSeRVeeRtDe zaken zien er echter geheel anders uit wan
neer de relatieve luchtvochtigheid in de ruimte
daalt tot minder dan 40%. Dit niveau van voch
tigheid zorgt ervoor dat de opgeloste zouten
spontaan uitkristalliseren omdat de aerosolen
gedwongen worden om nog meer water aan de
droge omgevingslucht af te geven. Zodra de
zouten eenmaal zijn uitgekristalliseerd, zijn deze
niet langer schadelijk voor de virussen. In feite
gebeurt er het omgekeerde: de virussen worden
“geconserveerd”, blijven langer actief en besmet
telijk. Het waterrijke “natte” aerosol verandert
nu in een “droog” aerosol dat meer actieve virus
sen bevat dan een “nat” aerosol bij een hogere
relatieve luchtvochtigheid. Het gevaar voor
besmetting met een verkoudheid of het griepvi
rus is dan veel hoger in droge omgevingslucht.
De tIJDBOm “DROge aeROSOlen”Wanneer deze “droge” aerosolen worden inge
ademd, zorgt het ruim aanwezige vocht in de
luchtwegen ervoor dat de uitgekristalliseerde
zouten weer worden opgelost door absorptie van
water. De nog steeds actieve virussen worden
afgegeven aan de slijmvliezen in de luchtwegen
waar ze in de celwanden kunnen binnendringen
en infecties kunnen veroorzaken.
cOnDaIR: UW BeVOcHtIgIngSSpecIalIStCondair is ‘s werelds marktleider op het gebied
van commerciële en industriële luchtbevochti
ging. Aan ons merk stellen wij hoge eisen op
gebied van hygiëne en energie efficiëntie. Het
Zwitserse Condair is vertegenwoordigd in meer
dan 50 landen.
Condair kan een optimale luchtbevochtiging
bieden in elke situatie. Hiervoor wordt gebruik
gemaakt van verschillende bevochtigingstechnie
ken. Condair kan u adviseren wat de beste oplos
sing is voor uw situatie.
Stoomluchtbevochtiging
Stoomluchtbevochtiging is de bekendste bevoch
tigingstechniek en wordt zeer veel toegepast in
ziekenhuizen. Condair heeft verschillende tech
nieken om stoom op te wekken zoals de Condair
RS, elektrische stoombevochtiger met een zeer
hoge regelnauwkeurigheid en gepatenteerde
Door: Condair
Wist u dat de juiste luchtvochtigheid uw
gezondheid en welzijn bevordert?
Of u op het werk bent, thuis, aan het
winkelen, in een ziekenhuis of een
andere ruimte; de juiste luchtvochtigheid
gaat de verspreiding van infecties, griep-
virussen en andere ziektes tegen.
belang van luchtvochtigheid
In elke gesloten ruimte waarin veel mensen
langere tijd verblijven, bestaat een verhoogd
risico voor besmetting met een verkoudheid
of met het griepvirus. Wanneer een ziek persoon
ademt, spreekt, hoest of niest, verspreiden zich
miljoenen kleine met virus besmette druppeltjes
door de lucht. Onderzoek wijst uit dat de overle
vingskans van deze virussen sterk toeneemt als
de lucht binnenshuis droger begint te worden.
In de omgevingslucht komen deze druppeltjes
samen en vormen een aerosol: een mengsel van
vaste en vloeibare deeltjes, gassen en waterdamp
dat zich door de lucht verspreidt. Afhankelijk
van het gewicht en de afmetingen kunnen deze
druppeltjes zich urenlang in de omgevingslucht
ophouden en zich via het ventilatiesysteem door
het gebouw verspreiden.
DeactIVeRen BIJ OptImale lUcHtVOcHtIgHeIDAerosolen die door zieke personen worden uit
geademd, zijn belast met virussen en bacteriën
die zijn verpakt in een waterig “jasje” van slijm
uit de luchtwegen, speeksel en opgeloste zouten.
Zodra deze aerosoldruppeltjes het lichaam met
een vochtverzadiging van bijna 100% verlaten,
komen ze in de veel drogere omgevingslucht
terecht. Hier krimpen de druppeltjes vrijwel
onmiddellijk tot ca. de helft van de oorspronke
lijke diameter. Na het gewichtsverlies van bijna
90% door het verlies van water, is de zoutconcen
tratie enorm toegenomen. Wanneer de relatieve
luchtvochtigheid in de ruimte binnen het optima
le gebied van – 40 tot 60% – valt, stijgt het zoutge
halte tot een niveau waarbij de meeste virussen
niet kunnen overleven en worden uitgeschakeld.
Het risico van besmetting binnen dit optimale
gebied voor de luchtvochtigheid is dan minimaal.
Flexibel modulair bouwen
FMT GEZONDHEIDSZORG44
flexibelbouwen voor
de zorgin opdracht van siemens healthineers
bouwde jan snel in vier maanden tijd
een centrum voor nucleaire genees
kunde voor het admiraal de ruyter
ziekenhuis (adrz) in goes. ook het
nieuwe okcomplex aldaar werd door
dezelfde partijen in amper zes maan
den gerealiseerd. de korte doorloop
tijd was mogelijk dankzij flexibele
bouw en een vast team van bouwspeci
alisten.
Door: Wilma Schreiber
Het nieuwe centrum voor nucleaire geneeskunde van het ADRZ, dat vorig
jaar zomer in gebruik werd genomen, beslaat 1.100 vierkante meter. Bij het
nieuwe OKcomplex gaat het om ruim 2.600 vierkante meter nieuwbouw
(inclusief verkoeverruimte) en een technische laag van 580 vierkante meter. Februari
dit jaar werden de nieuwe OK’s opgeleverd. Jan Snel trad op als turnkey leverancier
voor beide projecten. Het bedrijf verzorgde bij de nieuwbouw ook de elektrische en
technische installatie, plenum en luchtafzuiging; Siemens Healthineers leverde alle
medische beeldvormende apparatuur.
De opvallend korte doorlooptijd bij de bouw van beide projecten hangt samen met de
corebusiness van Jan Snel: flexibele, modulaire bouw. Het bedrijf in Montfoort is
sinds de oprichting in 1960 uitgegroeid tot een mondiale speler in het ontwerpen,
bouwen, transporteren en plaatsen van (semi)permanente huisvestingsoplossingen.
De complexen zijn te huur, te koop of te leasen. Het bedrijf heeft 300 medewerkers in
dienst; alle modules worden in de eigen fabriek gebouwd. “Dan heb je geen last van
Het centrum voor nucleaire geneeskunde werd in vier maanden tijd gebouwd.
FMT GEZONDHEIDSZORG 45
Volgens Van Zandwijk biedt modulair bouwen
ziekenhuizen de nodige voordelen. “We zetten
het neer voor tien tot vijftien jaar. In die tijd
verandert de markt, veranderen de producten
dat gaat heel snel in de zorgsector. Na die tijd
kunnen ziekenhuizen de modules weghalen,
verplaatsen of een andere functie geven. Ze
hoeven niet gesloopt te worden, dat is het mooie
van dit bouwsysteem.” Na het eerste contact met
Siemens stelden beide partijen een plan op voor
het centrum voor nucleaire geneeskunde, met
daarin een plattegrond, indeling en functionali
teiten.
weersinvloeden, geen faalkosten, geen logistiek
van bouwmedewerkers naar de bouwplaats en
terug wat ook goed is voor het milieu. Boven
dien lopen medewerkers in een fabriek minder
risico dan wanneer ze buiten werken”, aldus
algemeen directeur Harry van Zandwijk.
fUnctIOnele eISenToen ADRZ op zoek was naar extra ruimte voor
het centrum voor nucleaire geneeskunde en de
OK’s, zocht Siemens contact met Jan Snel. Van
Zandwijk: “De samenwerking met Siemens was
voor ons een mooie kans om ons te positioneren
in de zorgsector. Die sector is ons overigens niet
geheel vreemd. In het verleden hebben we bij
voorbeeld het AZ Jan Palfijn in Gent, het Slinge
land Ziekenhuis in Doetinchem en de apotheek
en onderzoekerskamers in het AMC gebouwd.
Maar de specifieke sector van nucleaire genees
kunde en OK’s was nieuw voor ons.”
De uitdaging voor Jan Snel was dan ook beide
projecten in goede modulaire banen te leiden. Bij
het centrum voor nucleaire geneeskunde moes
ten alle wanden in lood worden gezet vanwege de
straling. Andere aandachtspunten waren de grote
hoeveelheid techniek, centrale positie van het
hotlab en de injectieruimten eromheen waar
radioactieve stoffen aanwezig zouden zijn, en de
brandwerendheid. De OK’s moesten een bouw
kundige hoogte van 4,2 meter krijgen, met een
verlaagd plafond op 3 meter om alle technische
installaties te kunnen inbouwen. Verder moest
Jan Snel voldoen aan allerlei functionele eisen
rond licht, luchtbehandeling en luchtdichtheid.
“samenwerken met siemens mooie kans om ons te positioneren in de zorgsector”.
harry van zandwijk:
SpecIfIeKe BOUWDe goede samenwerking was meteen aanleiding
tot een tweede project: de bouw van het nieuwe
OKcomplex. Ook hier vormden de snelle veran
deringen in de zorgsector een van de redenen
voor de keuze voor modulaire bouw en in beide
gevallen kreeg Jan Snel te maken met specifieke
functionele eisen. “Doordat we tijdig kennis en
kunde in huis hebben gehaald, zijn we er met
externe adviseurs in geslaagd de projecten in één
keer tot een goed einde te brengen”, verklaart
Van Zandwijk. “Het is specifieke bouw en wij
hebben er veel van geleerd, onder meer hoe je
installaties in zorgpanden verwerkt. Maar het
belangrijkste was dat zowel bij Siemens als de
Technische Dienst van ADRZ goede projectlei
ders zaten. Omdat de twee projecten elkaar snel
opvolgden, konden we steeds met dezelfde men
sen werken. Dat is uiterst plezierig in de coördi
natie. Die samenwerking was echt bepalend voor
het succes.”
Ander opvallend gegeven is de snelheid waarmee
de projecten werden opgeleverd. De bouw van
het centrum voor nucleaire geneeskunde nam
vier maanden in beslag, het totale OKcomplex
(zes OK’s, waaronder één hybride OK) slechts
zes maanden. “Dat is inderdaad veel sneller dan
bij traditionele bouw. Dit is allereerst te danken
aan de modulaire bouw. Toen de fundering werd
gelegd, waren wij hier al modules aan het bou
wen. Omdat dat allemaal in één hand is, liep de
afstemming op de bouw en de logistiek op rolle
tjes”, stelt Van Zandwijk. “En waar je doorgaans
drie aparte disciplines ziet: aannemer, installa
teur en de leverancier van de apparatuur, hebben
Jan Snel en Siemens de projecten samen gereali
seerd, ook dat levert tijdwinst op.” De voor
naamste randvoorwaarde is en blijft in zijn ogen
echter de goede samenwerking. “Bij alle drie de
betrokken partijen hadden de projecten priori
teit. Iedereen wilde er een succes van maken en
dat is tot ieders tevredenheid gelukt.” <
Ook bij het nieuwe OK-complex koos het aDRZ voor een modulaire oplossing.
de zorg brandveilig
FMT GEZONDHEIDSZORG46
CliënTen kunnen primA meeDoen AAn onTruimingsoefeningen
we een volledige risicoinventarisatie gedaan. In
overleg met de clustermanagers hebben we een
ronde langs zo’n duizend cliënten gemaakt. We
hebben in elk pand en elke woning gekeken
welke risico’s er zijn. Wordt er gerookt, wordt er
gekookt, hoe is het met de elektra, al die vragen
kwamen langs. En in gevaarlijke situaties hebben
we direct maatregelen getroffen, zoals het plaat
sen van sprinklers.”
extRa maatRegelenEsdégéReigersdaal neemt in veel gevallen meer
maatregelen dan wettelijk verplicht is. Bijvoor
beeld vlamdovende asbakken of een extra rook
melder in de slaapkamer omdat daar ook ge
rookt wordt. De voordeuren van alle
appartementen hebben vrijloopdrangers, die
ervoor zorgen dat de deuren dichtgaan bij brand.
Hiermee sluit het compartiment en kunnen rook
en brand zich minder snel uitbreiden. Bovendien
Bij het bieden van een veilige omgeving
aan cliënten/patiënten, medewerkers, be
zoekers en andere aanwezigen hoort ook
het integraal aanpakken van brandveiligheid.
Volgens de actuele inzichten is een risicogestuur
de aanpak van brandveiligheid het meest effec
tief in het voorkomen van brand en het beper
ken van de gevolgen van een brand. En dat is
ook de manier waarop EsdégéReigersdaal
brandveiligheid benadert.
EsdégéReigersdaal is een grote ghzorganisatie
in het noordelijke deel van NoordHolland.
Zestig decentrale clustermanagers zijn integraal
eindverantwoordelijk voor hun cliënten en voor
wat er in hun cluster gebeurt. Dus ook voor de
brandveiligheid. Paul de Bruijn, clustermanager
van ‘Werk & Dagbesteding WestFriesland’:
“Mijn cliënten hebben een verstandelijke of
lichamelijke beperking en zijn bij brand bijna
volledig afhankelijk van ons. Dus dat geeft wel
een extra dimensie aan de brandveiligheid.” De
clustermanagers en medewerkers staan er niet
alleen voor, ze worden centraal ondersteund op
facilitair en arbogebied.
VOlleDIge RISIcO-InVentaRISatIeRob van Amerongen, preventiemedewerker van
de afdeling Arbo & Gezondheid vertelt: “Ik denk
dat we altijd veel aandacht gegeven hebben aan
brandveiligheid. De Raad van Bestuur vindt het
heel belangrijk dat we alles dichtgetimmerd
hebben.” Vorig jaar gaf de Raad van Bestuur aan
dat ze meer inzicht wilden in de brandveilig
heidsrisico’s op de locaties. Rob: “Toen hebben Door: Jur Grandiek, De Zorg Brandveilig
Programma De Zorg BrandveiligHet programma De Zorg Brandveilig stimuleert de omslag van een regelgerichte naar risicogestuurde aanpak van brandveiligheid in de zorg. Het program-ma is een initiatief van ActiZ, GGZ Nederland, NFU, NVZ en de VGN, verenigd in de Brancheorganisatie Zorg (BoZ), en Brandweer Nederland.Het programma wordt ondersteund door het ministe-rie van VWS. Kijk op www.dezorgbrandveilig.nl voor meer informatie en een kennisbank met de meest ac-tuele inzichten.
bij esdégéreigersdaal doen ze
er alles aan om een brandveilige
omgeving aan hun medewerkers
en cliënten te bieden. niet alleen
op bouwkundig en installatie
technisch vlak doen ze meer dan
wettelijk verplicht is, ook in bhv en
oefenen gaan ze ver. “vroeger was
brandveiligheid het probleem van
de technische dienst. dat is nu echt
veranderd.”
FMT GEZONDHEIDSZORG 47
een doet mee, ook de mensen waar je problemen
bij verwacht.” Cliënten leren vooral om niet in
paniek te raken als het alarm afgaat en oefenen
om in zo’n situatie naar buiten te gaan. Paul:
“Zo’n oefening is ontzettend leerzaam, je loopt
overal tegenaan. Een begeleidster en een cliënte
in een rolstoel die bij de nooduitgang vastlopen
op een drempel. Daar hebben we gewoon twee
jaar overheen gekeken! Met zo’n oefening komt
het naar boven en is het in een week opgelost.”
Als het lukt betrekken ze ook de brandweer bij
zo’n oefening. Paul: ”Brandweermannen hebben
toch een soort aantrekkingskracht op cliënten,
zelfs cliënten met een zeer ernstige beperking
gaan als een soort magneet naar buiten toe, naar
de rode auto toe. En ook voor de brandweer is
het leerzaam om met ons te oefenen.”
SamenWeRKIng BRanDWeeREr wordt op meer vlakken samengewerkt met de
brandweer. Bij een nieuw pand kijkt de brand
weer onder andere actief mee of ze overal bij
kunnen. Paul: “Als er een melding binnenkomt,
krijgen ze op een beeldscherm te zien welke
locatie het is, om hoeveel cliënten het gaat en
waar ze rekening mee moeten houden. Dit wordt
vaak in de auto al gelezen en maakt het blussen
of ontruimen vele malen effectiever.” Rob be
aamt dit: “Daar is de brandweer ook in veran
derd. Waar ze vroeger vooral zaken oplegden,
willen ze nu samen met ons kijken hoe we het zo
veilig mogelijk kunnen maken.” <
gebeuren dat er op hetzelfde verlengsnoer een
waterkoker en een kookplaatje worden aangeslo
ten. Maar dat kan samen net te veel vermogen
vragen en brandgevaar opleveren. Daar proberen
we mensen zoveel mogelijk over voor te lichten.”
Er worden presentaties voor cliënten gegeven
over brandveiligheid, soms samen met de brand
weer. En er is zelfs een speciale website voor
medewerkers en cliënten gemaakt, www.veilig
heid.ster.nl. Daar wordt met filmpjes en in
duidelijke taal uitgelegd hoe je je brandveilig
kunt gedragen, welke risico’s er zijn, hoe een
brandblusser werkt, wat een deurprocedure is.
Ook BHV wordt heel serieus genomen bij Esdé
géReigersdaal. Rob vertelt: “We willen eigenlijk
dat iedereen BHV’er wordt. Om dat te bereiken
zijn we gebruik gaan maken van elearning. De
praktijktraining is hierdoor verkort. De elear
ning BHV hebben we heel herkenbaar gemaakt,
met eigen filmpjes en de eigen ontruimingsplan
nen. Er is zelfs aan cliënten die dat aankunnen
een aangepaste BHVtraining gegeven.”
Oefenen met clIëntenCliënten worden niet alleen betrokken bij de
BHV, maar doen bij de dagbesteding van Paul de
Bruijn ook mee met de brandoefeningen. Paul:
“Iedereen dacht, dat gaat onrust veroorzaken,
maar dat is helemaal niet waar. Mensen gaan in
een soort modus van ‘het moet gewoon’, ieder
hebben ze in veel woningen sprinklers geplaatst
die beginnen te blussen bij 57 graden. Zo krijgen
cliënten meer kans om eruit te komen en hulp
verleners meer kans om naar binnen te komen.
Rob: “Toch blijft de nachtsituatie een lastige bij
minder zelfredzame cliënten. Je kunt niet overal
sprinklers plaatsen en je wilt toch dat het ook ’s
nachts veilig is, ondanks een lagere bezetting.
Daarom doen we nu bijvoorbeeld ook proeven
met een verhuisbare watermistinstallatie.”
VeIlIgHeIDSBeWUStZIJnNaast technische maatregelen wordt veel aan
dacht geschonken aan veiligheidsbewustzijn
onder medewerkers en cliënten. Paul: “Risico’s
zitten in hele kleine hoekjes. Het kan zomaar
Rob van amerongen, preventiemedewerker bij esdégé-Reigersdaal.
Oefenen met cliënten.
vroeger was brandveiligheid het probleem van de technische dienst. dat is nu echt veranderd.
FMT GEZONDHEIDSZORG48
gebouw automatiseringen zorggebouwen Als informatieplatform voor technologie en innovatie in de
gezondheidszorg biedt FMT een geweldig overzicht van de actuele ontwikkelingen. De brancheorganisatie voor Gebouw Automatisering herkent de trends en de leden van onze branche herkennen de inspiratie, de kansen en de concrete voorbeelden uit uw praktijk.
Het is dus eigenlijk vanzelfsprekend dat beide ‘media’ elkaar vinden in een samenwerking. We communiceren allebei de mogelijkheden van technologie.
Als brancheorganisatie zien wij een belangrijk doel in het verenigen van mensen. De nieuwe toepassingen wil je ook voe-len, meemaken en bespreken met mensen (in levenden lijve). Daarom heeft op dinsdag 16 mei een bijeenkomst plaatsgevon-den bij het Elisabeth Twee Steden Ziekenhuis in Tilburg, samen met de NVTG.
Wat was en blijft het concrete voordeel: vakmensen uit verschillende vakgebieden komen bij elkaar en leren van de verschillende ervaringen. Op 16 mei lag de focus op Best Value Procurement en werden de lessen daarin met elkaar uitgewis-seld. Op het snijvlak van zorg, technologie en organisatie zijn er nogal wat verschillende keuzes die een zorginstelling kan maken. Fysieke netwerkmomenten zijn daarin nuttig.
In een gebouw (en dus ook in de zorg) heb je specifieke (een OK bijvoorbeeld) en generieke functies (de algemene klimaat-beheersing). De betrokkenen voor faciliteiten en techniek in de gezondheidszorg willen dan ook niet een heel leger aan technische leveranciers of adviseurs. Ik kan me voorstellen dat men vooral deskundigheid wenst en hoe dat dan georganiseerd wordt is van een minder groot belang.
In deze ruimte van FMT Gezondheidszorg willen wij u in het vervolg daarover inspireren, informeren en waar gewenst uitnodigen. De voorbeelden die wij vanuit de technische wereld van Gebouw Automatisering kennen zal ik aanvullen met voorbeelden uit de bredere technologische wereld van FHI, om bijvoorbeeld robotisering en communicatietechnologie ook aan te kunnen halen.
Vooral om verfrissende kansen te bieden.
Voor meer informatie kunt u terecht op onze website: www.gebouworganisatie.fhi.nl
door: paul petersen,
fhi brancheorganisatie
gebouw automatisering
column
FMT GEZONDHEIDSZORG 49
TweeDe jeugD Voor bejAArDenhuizen
Habion was dat geen realistische optie. Door de
dubbele vergrijzing heb je de bestaande gebou
wen straks waarschijnlijk hard nodig. Bovendien
is sloop weinig duurzaam, vaak kapitaalvernieti
ging en gaat er veel betaalbare huisvesting verlo
ren. Het Zwitserlevengevoel met bijbehorende
franken is helaas niet voor iedereen weggelegd;
als woningcorporatie moet Habion juist woon
ruimte kunnen bieden aan mensen met een
kleine beurs.
Habion stapte naar de Amsterdamse Academie
voor Bouwkunst om te onderzoeken hoe gebou
wen aangepast zouden moeten worden. Zes
studenten onderzochten zes gebouwen, zes
maanden lang, onder andere door tussen de
ouderen te logeren. Hun conclusie: er is niet
zoveel mis met de gebouwen zelf, maar wel met
het gebruik ervan. Ouderen willen op een plezie
rige manier zo lang mogelijk zelfstandig wonen
in hun eigen lokale gemeenschap. Hiervoor moet
het bejaardenhuis een andere opzet krijgen. De
kernwoorden: wonen, betaalbaarheid, zelfbepa
Door: Annemiek van Vondel
het bejaardenhuisoudestijl houdt
langzaam maar zeker op te bestaan.
ouderen blijven langer thuis wonen
en niemand komt meer zonder
verpleegzorgindicatie het zorghuis
binnen. gevolg is dat als we niets
doen, bejaardenhuizen op den duur
leeg komen te staan. ondertussen
vergrijst nederland en zijn deze
gebouwen straks hard nodig.
ling, samenredzaamheid, reuring, veiligheid en
gezelligheid. Dit is het uitgangspunt van Bejaar
denhuis een Tweede Jeugd.
een tWeeDe JeUgD VOOR De BenRIngIn 2013 stond verzorgingshuis De Benring, in
het Gelderse Voorst op de sloopnominatie. Het
gebouw dateerde uit 1971. De achttien bijbeho
rende aanleunwoningen stonden al acht jaar leeg
om plaats te maken voor nieuwbouw. Toen
Habion een streep zette door nieuwbouw, be
sloot zorgorganisatie Trimenzo, die het gebouw
huurde van Habion, de huur op te zeggen en de
zorg verplaatsen naar het naburige Twello. Peter
Boerenfijn: ”We hebben vervolgens een bord in
de tuin geplaatst met de tekst: ‘Wegens gebrek
aan belangstelling te sloop’.
Woningcorporatie Habion ziet vooral
kansen om ouderenhuisvesting
samen met bewoners en (zorg)
partners opnieuw uit te vinden: niet door slui
ting of sloop van deze gebouwen, maar door ze
een ‘Tweede Jeugd’ te geven.
Woningcorporatie Habion verhuurt zo’n 70
verzorgingshuizen (oftewel bejaardenhuizen) in
Nederland. Veel bewoners verblijven er momen
teel met heel veel plezier. Maar om ook in de
toekomst aantrekkelijk te blijven moet Habion
deze woonvorm aanpassen. Met ‘Bejaardenhuis
een 2e jeugd’ kijkt de ouderenhuisvester samen
met bewoners, de buurt en zorgpartners, naar
een gezamenlijk antwoord op diverse vraagstuk
ken op het gebied van wonen en zorg.
Van VeRZORgIngSHUIS naaR WOOn-geBOUW met ZORg Een groot adviesbureau kwam in 2013 met het
advies om 600 verzorgingshuizen te slopen. Voor
restylen ouderenhuisvesting
‘wegens gebrek aan belangstelling te sloop’
na de transformatie.
FMT GEZONDHEIDSZORG50
Bewoners en inwoners van het dorp reageerden
massaal.”
Habion vroeg de mening van de Voorstenaren
over de toekomst van De Benring. Vierhonderd
inwoners gaven aan dat ze oud wilden worden in
hun eigen dorp. Maar ook dat De Benring een
ontmoetingsplek zou moeten zijn voor iedereen.
Bovendien bleek er een tekort te zijn aan wonin
gen voor de jeugd van Voorst. Waarom niet ook
ruimte maken voor hen in de nieuwe Benring?
WOOnZORgcOöpeRatIeBewoners van Voorst namen het heft in eigen
handen en richtten een woonzorgcoöperatie op.
Deze daagde Habion, de zorgorganisaties Tri
menzo en ‘s Heeren Loo (beide actief in De
Benring) en de gemeente uit te faciliteren dat
inwoners op Voorster wijze oud kunnen worden.
Die uitdaging zijn de partijen aangegaan. Onder
de bezielende leiding van de woonzorgcoöpera
tie heeft het dorp de volledige verantwoordelijk
heid voor het gebouw en de bewoners op zich
genomen. De instituties hebben een forse stap
terug gedaan. Hun rol is beperkt tot die van
leverancier in de keten. De buurt is er letterlijk
en figuurlijk naar binnen gekomen.
Op 29 oktober 2016 is de nieuwe Benring offici
eel in gebruik genomen. Hier wonen 68 bewo
ners, die als dat nodig is zorg op maat krijgen
van Trimenzo. Dat kan zowel intra of extramu
raal. Ook wonen hier 7 bewoners van ’s Heeren
Loo. Er zijn aanpassingen gedaan aan het ge
bouw om het weer te laten voldoen aan de eisen
van deze tijd, zoals het vervangen van oude
installaties, badkamers en keukens. Daarnaast
zijn er op de verdiepingen gemeenschappelijke
woonkeukens gemaakt, waar bewoners samen
kunnen koken of voor activiteiten met andere
bewoners.
Jong en oud bij elkaar
De 18 aanleunwoningen zijn opgeknapt en
betrokken door de Voorster jongeren. De jonge
ren kunnen hier wonen, mits ze af en toe een
handje helpen bij de activiteiten voor ouderen in
het gebouw. Ook is zorgorganisatie Pluryn part
ner geworden. Jongeren van Pluryn met een licht
verstandelijke beperking en gedragsproblemen
doen leer werkervaring op in De Benring. Bij
voorbeeld bij het onderhoud van de tuin of
helpen in de keuken.
flexIBel geBRUIK Van Het geBOUWPeter Boerenfijn, directeur van Habion: “In de
vastgoedwereld wordt vooral gedacht vanuit de
flexibiliteit van de stenen. Maar dit kost handen
vol geld terwijl de bewoners er niet om vragen.
Ze vinden bijvoorbeeld die kleine badkamer juist
prettig omdat ze zich vast kunnen houden.
Vallen is immers met stip het grootste risico als
je ouder wordt. De kunst is dus om de functio
naliteit van de zorg flexibel te maken. Zo wordt
dezelfde ruimte gebruikt als woning, verzor
gings of verpleegwoning. Zonder steeds te
verbouwen. Zo ben je als woningcorporatie en
als zorginstelling gevrijwaard van ingrepen
vanuit het rijk in de financiering van zorgvast
goed. Transformatie van het vastgoed betekent
dan ook eerder verandering van het gebruik en
‘eigenaarschap’ dan een kostbare investering in
de stenen. Ketens bouwen met oude en nieuwe
partners, waarbij de lokale samenleving het
‘eigenaarschap’ heeft en instituties faciliteren.”
’Je mOet Het leVen VOORUItleVen’ De Benring is het eerste woongebouw dat Habi
on op deze manier geheel heeft getransformeerd.
Op diverse andere plekken in het land doet
Habion hetzelfde.
Met Een Tweede Jeugd wordt het bejaardenhuis
een gewoon woongebouw, waar ouderen wonin
gen met een of meer kamers huren. Een plek
waar bewoners fijn en betaalbaar kunnen wonen,
ook als ze ouder worden. Een plek waar reuring
is en de voorzieningen die zij nodig hebben met
ze meegroeien. Met keuzemogelijkheid voor zorg
en diensten, gecombineerd met een palet aan
functies in het gebouw of daar net buiten, die de
vitaliteit van de hele gemeenschap ondersteunen.
Zo bereidt Habion zich voor op de toekomst,
geïnspireerd door de woorden van de heer
Poiesz, een 95jarige bewoner: ‘Je moet het leven
vooruitleven’. <
Jong en oud wonen samen.
bewonders van voorst namen het heft in eigen handen en richtten een woonzorgcoöperatie op
FMT GEZONDHEIDSZORG 51
ADVIESBUREAU
Sweegers en de Bruijn bvEuropalaan 12g, 5232 BC ’s-HertogenboschT: 088 030 7300E: info@swebru.nlI: www.swebru.nl______________________________________________________________
Valstar SimonisVeraartlaan 42288 GM RijswijkT: 070 307 22 22F: 070 307 22 07E: rijswijk@valstar-simonis.nlI: www.valstar-simonis.nl_______________________________
VAN LOOY GROUP NVNoordersingel 19, B – 2140 AntwerpenT: +32 3 235 35 08E: info@vanlooy.comI: www.vanlooy.com_______________________________
EGM adviseursWilgenbos 20, 3311 JX DordrechtT: +31(0)78 633 06 60E: info@egm.nlI: www.egmadviseurs.nlT: twitter@EGMarchitecten.nl_______________________________
OK Consultancy Nederland (OKCN)Postbus 2102, 5202 CC ’s-HertogenboschT: (0)73 62 34 381E: info@okcn.nl / I: www.okcn.nl
AIRCONDITIONING
Carrier Airconditioning BeneluxPapendorpseweg 83, 3528 BJ UtrechtPostbus 2731, 3500 GS Utrecht+31 (0) 88 - 567 67 00 info@carrier.nlwww.carrier.nl
ARCHITECTEN
EGM architectenWilgenbos 20, 3311 JX DordrechtT: +31(0)78 633 06 60E: info@egm.nlI: www.egm.nlT: twitter@EGMarchitecten.nl
BESCHERMINGS-TRANSFORMATOREN
Geveke BesturingstechniekKabelweg 21 - 1014 BA AmsterdamPostbus 820, 1000 AV AmsterdamT: 020-5829111 / F: 020-5822496E: info@geveke-besturingstechniek.nl
BRANDWEREND GLAS
VETROTECH SAINT-GOBAIN BENELUXHulsenweg 21, 6031 SP NederweertPostbus 15, 6000 AA WeertT: +31 (0)495-57 44 35F: +31 (0)495-57 44 36I: www.vetrotech.nl
BUITENINRICHTING &INFRATECHNIEK
Kanters BVDoornhoek 3745, 5465 TA Veghel0413-388300info@kanters.euwww.kanters.eu
CLEANROOMS
Ropa Systems BVBelleweg 9, 5711 DH SomerenT: +31 (0)493 473637info@ropasystems.nlwww.ropasystems.nl_______________________________
Cadolto Benelux BVDorpsstraat 8a, 4181 BN WaardenburgT: +31 418 651 544M: +31 61066 4074E: info@cadolto.nlI: www.cadolto.nl_______________________________
Brecon InternationalPostbus 5554870 AN Etten-LeurT: 31 (0)88 287 46 46E: info@breconinternational.comI: www.breconinternational.com
InterflowDe Stek 15, 1771 SP WieringerwerfT. (0227) 60 28 44 F. (0227) 60 31 65info@interflow.nlwww.interflow.nl
DEUREN
Metaflex Doors EuropePostbus 300 - 7120 AH Aalten Nederlandtel: +31 (0)543-477333fax: +31 (0)543-477222I: www.metaflex.nl_______________________________
Vestiging DoorwerthRecord Automatische Deuren B.V.Cardanuslaan 30Postbus 67, 6865 ZH DoorwerthT 026-3399777 F 026-3399770info@record-automatischedeuren.nlwww.record-automatischedeuren.nl
Vestiging OosterhoutRecord/Van Nelfen DeurtechniekHoutduifstraat 6Postbus 565, 4900 AN OosterhoutT 0162-447720 F 0162-447730_______________________________
Ropa Systems BVBelleweg 9, 5711 DH SomerenT: +31 (0)493 473637info@ropasystems.nlwww.ropasystems.nl
bedrijvenindex
GEBOUWBEHEERSYSTEMEN
Sauter Building Control Nederland BVPostbus 20613, 1001 NP AmsterdamT: 020 - 587 67 00I: www.sauter.nl
GROOTHANDEL
Technische Unie B.V. Bovenkerkerweg 10-12 1185 XE Amstelveen Postbus 900 1180 AX Amstelveen T: 020 - 545 03 45 F: 020 - 545 02 50 E: communicatie@technischeunie.com I: www.technischeunie.com
HUISVESTING
Bussman Medical & ResearchIJzerwerf 16641 TK BeuningenT +31 24 67 90 100F +31 24 67 90 101I:www.bussman-mr.come: info@bussman-mr.com_______________________________
Cadolto Benelux BVDorpsstraat 8a, 4181 BN WaardenburgT: +31 418 651 544M: +31 61066 4074E: info@cadolto.nlI: www.cadolto.nl
_______________________________
ALHO Systeembouw NederlandTurbinestraat 8 C1, 3903 LW VeenendaalContactpersoon Dhr. Martin van LithTel.: +31 (0)318-517181+31 (0)6 4664 8880E: info@alho.nlI: www.alho.com/nl/
INSTALLATEUR
ULC Installatietechniek b.v.Labradordreef 18Postbus 24053500 GK UtrechtT. +31 30 26 50 500E. info@ulcgroep.nlI. www.ulcgroep.nl
INSPECTIES & LOGBOEKBEHEER
DiiP BVInspecties en logboekbeheerVerrijn Stuartweg 22-N, 1112 AX DiemenPostbus 298, 1620AG Hoorn020 6680069www.diip.nlinfo@diip.nl
IT & SOFTWARE
Ultimo Software Solutions bvWaterweg 3 - 8071 RR NunspeetT: +31(0)341 – 423737F: +31(0)341 – 421172E: info@ultimo.comI: www.ultimo.com
LANDSCHAPSARCHITECTEN
MTD LandschapsarchitectenPostbus 5225, 5201 GE ’s-HertogenboschT: 073-6125033F: 073-6136665Contact: Han ThijssenE: thijssen@mtdls.nlI: www.mtdls.nl
LUCHTBEHANDELING
Altop International: exclusief vertegenwoor-diger van EuroclimaMatjeskolk 237037 DZ Beek T: 0314 67 51 10E: info@altop-international.nlI: www.euroclima.nl
LUCHTFILTERS
IFB Filtertechniek bv.Van Leeuwenhoekweg 33225 LX HellevoetsluisI: www.ifb-filtertechniek.nlT: 0181-311187 e: info@ifb-filtertechniek.nl
MEDISCHE PERSLUCHT
Berko KompressorenHavenweg 14 - 6603 AS WijchenT: 024 - 641 11 11 - F: 024 -642 15 72E: info@berko-perslucht.nlI: www.berko.eu______________________________
Partner van DrägerBOGE KOMPRESSOREN B.V.Spaceshuttle 8B, 3824 ML AmersfoortT: +31 33 456 15 86 / F: +31 33 453 01 36E: benelux@boge.comI: www.boge.com/nl
MEDISCHE GASSEN
Linde Healthcare BeneluxDe keten 7Postbus 325, 5600 AH EindhovenT: +31 40 28 25 825 - F: +31 40 28 16 875I: www.linde-healthcare.nl
MEDISCHE GASSEN BEWAKING/MONITORING
TPS technology BENELUX B.V.Postbus 1962130 AD HOOFDDORPContactpersoon E. SchrijverT: +31 23 531 75 41I: www.tpstechnology.nlI: www.tpstechnology.deE: info@tpstechnology.nl
MEDISCHE GASSENDISTRIBUTIE SYSTEMEN
Dräger Nederland B.V. Huygensstraat 3-5, 2721 LT ZoetermeerNederlandT: 079 – 344 44 888I: www.draeger.com
bedrijvenindex
FMT GEZONDHEIDSZORG52
MODULAIRE BOUW
ALHO Systeembouw NederlandTurbinestraat 8 C1, 3903 LW VeenendaalContactpersoon Dhr. Martin van LithTel.: +31 (0)318-517181+31 (0)6 4664 8880E: info@alho.nlI: www.alho.com/nl/
NOODSTROOM
Geveke BesturingstechniekKabelweg 21 - 1014 BA AmsterdamPostbus 820, 1000 AV AmsterdamT: 020-5829111 / F: 020-5822496E: info@geveke-besturingstechniek.nl
Elinex Power SolutionsWolweverstraat 152984 CE RidderkerkTel: +31 (0)180 72 13 59E-mail: info@elinex.comWeb: www.elinex.com
OPLEIDINGEN
Hogeschool RotterdamG.J. de Jonghweg 4-63015 GG RotterdamT: 010 794 48 90I: http://gezondheidszorgtechnologie.nl
OPERATIEKAMERS
InterflowDe Stek 15, 1771 SP WieringerwerfT. (0227) 60 28 44 F. (0227) 60 31 65info@interflow.nlwww.interflow.nl_______________________________
MANN+HUMMEL Vokes Air BVNijverheidsweg 153401 MC IJsselsteinPostbus 3093400 AH IJsselsteinT: 088-8653724- F : 088-8653400E: infonl@vokesair.comwww.vokesair.com______________________________
Vanguard HealthcareRob van LieflandBenelux & NordicE: rvanliefland@vanguardhs.comM: +31 6 54 78 58 76W: www.vanguardhs.com
Cadolto Benelux BVDorpsstraat 8a, 4181 BN WaardenburgT: +31 418 651 544M: +31 61066 4074E: info@cadolto.nlI: www.cadolto.nl
PERSOONSBEVEILIGING SYSTEMEN
OoperonMijkenbroek 254824 AA BredaT: + 31 76 57 230 30E: info@ooperon.nlI: www.ooperon.nl
PROJECTINRICHTING
M-projectservice B.V. Steenoven 4C5626 DK EindhovenTel: +31 (0)40- 2927950Mail: info@m-projectservice.nlWeb: www.m-projectservice.nl
STRALINGSWERING
Tinnemans Medical Design BVBelleweg 9, 5711 DH Someren T: +31 (0) 493 472399 F: +31 (0) 493 473299 I:www.4medicaldesign.comE:info@4medicaldesign.com
______________________________
Tinnemans Medical Design BVBAGildenstraat 41,B-2470 RetieT: +32 (0) 14 717919 I: www.4medicaldesign.comE:info@4medicaldesign.com Volg ons zusterbedrijf op twitter: @RopaSystems
VALIDATIE
Cleanroom Management InternationalThe Netherlands:Luchthavenweg 81, NL – 5657 EA EindhovenTel: +31 402 88 87 57Fax: +31 402 88 59 36E-mail: infonl@cmitest.com
VLOEREN
Nora flooring systems B.V.Belgiëstraat 14 5171 PN KaatsheuvelT: 0416-286140I: www.nora.com/nl
WANDBEKLEDING
Vescom Nederland B.V.Sint Jozefstraat 20, 5753 AV DeurnePostbus 70, 5750 AB DeurneT: +31 493 350 767F: +31 493 350 779E: nederland@vescom.comI: www.vescom.nl______________________________
M-Wall B.V.Steenoven 4C5626 DK EindhovenTel: +31 (0)40- 2927950Tel: +31 (0)40- 2927950Mail: info@mwall.nlWeb: www.mwall.nl
WASMACHINES
Miele ProfessionalPostbus 166, 4130 ED VianenT: 034-73 78 884F: 034-73 78 429www.miele-professional.nlE: professional@miele.nl
WATERBEHANDELING
BWT nederlandCoenecoop 1 2741 PG WaddinxveenE: verkoop@bwtnederland.nl T.: +31 88 750 90 00
FMT GEZONDHEIDSZORG 53
ADVERTENTIE-INDEX
FMT Gezondheidszorg54
FMT Gezondheidszorg is een unieke combinatie van vakblad, website, elektronische nieuwsbrieven en social media. Dit maakt FMT Gezondheidszorg tot een autoriteit in de markt die garant staat voor een scherp, eigenzinnig en actueel aanbod van nieuws & achtergronden. FMT Gezondheidszorg informeert en analyseert.
ReDactIOnele fORmUleFMT Gezondheidszorg informeert over zorg- en gebouwtechnologie, wetenschap en innovatieve huisvesting.Voor bestuurders, beleidsmakers en professionals die in en voor de zorgsector actief zijn, is FMT Gezond-heidszorg één van de belangrijke informatiebronnen.
magaZIneIn elke uitgave van het magazine wordt bericht over zorg- en gebouwtechnologie voor zowel de cure als de care. Ook is er in elke editie aandacht voor beheer en onderhoud van de infrastructuur en management-vraagstukken. Daarnaast besteed FMT Gezondheids-
zorg in het magazine aandacht aan wetenschappe-lijke ontwikkelingen in relatie tot technologie in de zorg.
eleKtROnIScHe nIeUWSBRIeVen en WeBSIteIn de elektronische nieuwsbrieven en op de website wordt naast bovengenoemde onderwerpen ook aandacht besteed aan wetenschap en onderzoek van de vele universiteiten en hogescholen. Met veel wetenschappelijke instellingen werkt FMT Gezond-heidszorg nauw samen.
SOcIal meDIaVia Twitter en Linkedin wordt uitgebreid aandacht besteed aan de onderwerpen die op de website, de nieuwsbrief en in het magazine aan de orde komen.
leZeRSpROfIelFMT Gezondheidszorg wordt gelezen, gevolgd en bezocht door beslissingnemers en professionals in de zorg in Nederland en Vlaanderen.
Veel bestuurders van zorginstellingen hebben een abonnement op het magazine. Dat geldt ook voor de technisch professionals in de zorg. Daarnaast kent het magazine ook veel abonnees bij onderwijs- en wetenschappelijke instellingen en personen en bedrijven die voor de zorg actief zijn op het gebied van technologie, wetenschap en huisvesting. FMT Magazine wordt onder meer gelezen door bestuurders en leden van de NVTG, IHE, KIVI en de Vlaamse VTDV.
De elektronische nieuwsbrief wordt behalve door bovenstaande doelgroepen ook gelezen door lokale en landelijke politici, regionale en landelijke media en diverse vertegenwoordigers van uiteenlopende brancheorganisaties in de cure en care.
Meer informatie?Neem vrijblijvend contact met ons op.T: 0513 - 68 48 08E: media-advies@fmtgezondheidszorg.nl
FMT GezondheidszorG: een unieke inForMaTiebron
www.FMTGezondheidszorG.nl
fmt gezondheidszorg - info
ALHO Systeembouw Nederland 52
Altop International B.V. 38
Athena Medical 8
Avidicare AB 34
Berko Kompressoren 52
Boge Kompressoren BV 52
Brecon International 53
Bussman Medical & Research 52
BWT Nederland B.V. 53
Cadolto Benelux BV 51
Carrier Airconditioning Benelux BV 51
Cleanroom Management Intern. 53
Condair B.V. 43
DiiP 52
Dräger 55
EGM adviseurs 51
EGM architecten 51
Elinex Power Solutions 53
Geveke Besturingstechniek 52
Halton bv 27
Hogeschool Rotterdam 53
IFB Filtertechniek bv. 52
Interflow 52
Intermicon B.V. 31
Jan Snel Group BV 56
Linde Healthcare Benelux 52
Lighthouse Worldwide Solutions Ben. BV 42
MANN+HUMMEL Vokes Air BV 53
Medexs B.V. 34
Medical Building Solutions 38
Metaflex Doors Europe B.V. 51
Miele Professional Nederland B.V 53
Miele Professional Nederland B.V. 9, 37
M-projectservice B.V. 53
MTD Landschapsarchitecten 52
M-Wall BV 53
Modderkolk Projects & Maintenance B.V. 25
Nora flooring systems B.V. 53
OK Consultancy Nederland 34
Ooperon 53
Pedak meettechniek 30
pieterse terwel grevink 12
Record Automatische Deuren BV 51
Ropa Systems BV 51
Sweegers en de Bruijn 51
Technische Unie B.V. 52
Tinnemans Medical Design BV 53
TotaalOK 2
TPS Technology Benelux BV 52
ULC Installatietechniek b.v. 52
Ultimo Software Solutions bv 52
Valstar Simonis 51
Van Galen Klimaattechniek 38
Van Looy Group 51
Vanguard Healthcare Solutions Ltd. 9
Vanguard Healthcare Solutions Ltd. 51
Vescom Nederland B.V. 53
Vetrotech Saint-Gobain Benelux 51
Dräger
De nieuwe
NEN-EN-ISO 7396 is er!
Wat houdt dit in voor u? Wij
ondersteunen u graag bij deze vraag
met consulatie en training.
Dräger Gas Management Systems uw
partner voor de nieuwe NEN-EN-ISO
7396.
Ook Ook voor gecertificeerde
gassendistributiesystemen in laboratoria
is Dräger uw partner!
MEER INFO: WWW.DRAEGER.COM
Dräger. Technology for Life®
Efficiënte bouwModulair bouwen is de meest efficiënte, moderne én groene bouwmethode. Snel te realiseren, tegen aanzienlijk lagere kosten en volgens het huidig geldende Bouwbesluit. Zo blijft er meer budget over voor de zorg. Een ander voordeel is dat u onze modules zowel kunt huren, leasen als kopen.
In samenwerking met Siemens Healthineers realiseerden we het centrum voor nucleaire geneeskunde voor het Admiraal de Ruyter Ziekenhuis in Goes. Voor meer informatie bel 0348 - 47 90 90 of kijk op jansnel.com.
18579 Adv. FMT-Adm.De Ruyter Zkh-Jan Snel.indd 1 02-05-17 13:28