Post on 04-Jan-2017
Tentoonstelling in Museum De Waag 11 november 2016 - 12 februari 2017
Brink 56, DeventerDinsdag t/m zondag van 10.00 - 17.00 uur
Lesbriefvoor het basis-onderwijs
Inleiding 3
Doel van het educatieve programma 4
Kerndoelen
Lesbrief in combinatie met museumbezoek
Deventertoenennu.nl
Achtergrondinformatie 6
Museumbezoek 7
Inhoud museumles
Voorbereiding van museumbezoek
Afspraken en regels
Lessuggesties 8
Uitleg werkbladen 14
Werkblad 1 15
Werkblad 2 16
Werkblad 3 17
Werkblad 4 18
Partners 19
Colofon 20
Inhoudsopgave
2
LESBRIEF V
OOR HET B
ASISO
NDERWIJS
PALMYRA, STA
D VAN DUIZEN
D ZUILEN
IN DEVENTER
Van 11 november 2016 tot 12 februari 2017 is de tentoonstelling
‘Palmyra, Stad van Duizend Zuilen in Deventer’ te zien in Museum
De Waag. De tentoonstelling toont de Syrische stad door de eeuwen
heen, van haar ontdekking door de Westerse wereld in de zeventien-
de eeuw, tot de recente dramatische gebeurtenissen die de stad
wereldwijde bekendheid hebben gegeven.
De aanleiding voor de tentoonstelling is tweeledig. Allereerst is daar
de actualiteit. De laatste jaren is het antieke Palmyra in Syrië veel in
het nieuws door de grootschalige vernietiging van de oudheden door
IS. Het was de grootste toeristische attractie van het land. Sinds
1980 is Palmyra geregistreerd op de werelderfgoedlijst van UNESCO.
De belangrijkste archeologische site van Syrië is inmiddels weer
bevrijd. De schade kan nu opgemaakt worden. De vernieling van Palmyra roept vragen op als waar deze
agressie van IS vandaan komt en hoe de Syriërs zelf de aanval op hun cultureel erfgoed beleven.
Een andere aanleiding voor de tentoonstelling is de bijzondere band van de stad Palmyra met Deventer.
Meer dan drie eeuwen geleden liet namelijk de Deventer geleerde en burgemeester Gisbert Cuper
(1644-1716) een kolossaal schilderij van Palmyra maken, dat het begin markeert van een eeuwenlange
fascinatie voor de mythische stad. Dit jaar wordt de driehonderdste sterfdag herdacht van Gisbert
Cuper, met onder meer met een wandeling, publicatie en plaquette in het oude stadhuis van Deventer.
Het thema van de tentoonstelling is ‘ontdekken’. De nadruk ligt daarbij op het veranderende tijdsbeeld
in de zeventiende en achttiende eeuw. In die eeuwen brachten ontdekkingsreizigers veel nieuwe beel-
den en informatie naar Europa over hoe de wereld eruit ziet. Het resultaat is uiteindelijk dat de mensen
in het Westen geleidelijk meer vanuit een op wetenschappelijke feiten gebaseerd wereldbeeld gaan
denken.
Het thema van de tentoonstelling biedt kansen voor interessante lessen om kinderen kennis te laten
maken met zaken als ‘ontdekkingsreizen’, ‘denken vanuit jezelf’, ‘uitvindingen’, maar ook om een aantal
belangrijke aspecten van de geschiedenis van Deventer en de complexe, actuele problematiek van de
oorlog in Syrië en de stroom vluchtelingen te verkennen.
De lesbrief is bedoeld voor de bovenbouw van het basisonderwijs, de groepen (6), 7 en 8. Deze kan
gebruikt worden ter voorbereiding van een bezoek met de klas aan de tentoonstelling in Museum
De Waag. Deze lesbrief is ook digitaal beschikbaar via http://museumdewaag.nl/educatie/
Dankzij een donatie van Stichting Zabawas en een bijdrage uit het Coöperatiefonds van Rabobank
Salland wordt dit lesprogramma en het museumbezoek gratis aan het onderwijs aangeboden.
Monique Wezenberg
René Berends
Saskia van Aartsen
Inleiding
3
LESBRIEF V
OOR HET B
ASISO
NDERWIJS
PALMYRA, STA
D VAN DUIZEN
D ZUILEN
IN DEVENTER
Doel van het educatieve programma
PALMYRA, STA
D VAN DUIZEN
D ZUILEN
IN DEVENTER
Deventer Verhaal wil alle kinderen uit de gemeente Deventer de mogelijkheid bieden kennis te nemen
van de geschiedenis van Deventer. Daartoe worden ook scholen in de gelegenheid gesteld deel te
nemen aan het lesprogramma van deze tentoonstelling. Kinderen worden in het nieuws geconfronteerd
met de vluchtelingenproblematiek en de oorlog in Syrië. Deze tentoonstelling biedt hen een unieke
gelegenheid om betekenis en verdieping te geven aan de achtergrond en de actualiteit die in relatie
staat tot hun eigen belevingswereld. De leerlingen zien tevens hoe het erfgoed van Deventer en de
historische figuur Gisbert Cuper verbonden zijn met zowel de geschiedenis als de actualiteit van
Palmyra en het Midden Oosten.
Kerndoelen
Het lesaanbod is mede in samenwerking met het onderwijs en andere culturele instellingen ontwikkeld
en sluit aan op de kerndoelen voor wereldoriëntatie / zaakvakken en op de leerlijn kunstzinnige oriën-
tatie van SLO.
• Kerndoel 37: De leerlingen leren zich te gedragen vanuit respect voor algemeen aanvaarde waarden
en normen.
• Kerndoel 38: De leerlingen leren hoofdzaken over geestelijke stromingen die in de Nederlandse
multiculturele samenleving een belangrijke rol spelen en ze leren respectvol om te gaan met
verschillen in opvattingen van mensen.
• Kerndoel 49: De leerlingen leren over de mondiale ruimtelijke spreiding van bevolkingsconcentraties
en godsdiensten, van klimaten, energiebronnen en van natuurlandschappen zoals vulkanen,
woestijnen, tropische regenwouden, hooggebergten en rivieren.
• Kerndoel 50: De leerlingen leren omgaan met kaart en atlas, beheersen de basistopografie van
Nederland, Europa en de rest van de wereld en ontwikkelen een eigentijds geografisch wereldbeeld.
• Kerndoel 51: De leerlingen leren gebruik te maken van eenvoudige historische bronnen en ze leren
aanduidingen van tijd en tijdsindeling te hanteren.
• Kerndoel 53: De leerlingen leren over de belangrijkste historische personen en gebeurtenissen uit de
Nederlandse geschiedenis en kunnen die voorbeeldmatig verbinden met de wereldgeschiedenis.
• Kerndoel 55: De leerlingen leren op eigen werk en dat van andere te reflecteren.
• Kerndoel 56: De leerlingen verwerven enige kennis over en krijgen waardering voor aspecten van
cultureel erfgoed.
4
LESBRIEF V
OOR HET B
ASISO
NDERWIJS
PALMYRA, STA
D VAN DUIZEN
D ZUILEN
IN DEVENTER
Cultureel erfgoed is gerelateerd aan verschillende vakgebieden binnen
het onderwijs zoals oriëntatie op jezelf en de wereld, taal en kunst. De
leerlingen kunnen door erfgoed waar te nemen en te beleven, betekenis
geven aan cultureel erfgoed uit verschillende tijden en culturen.
Uiteraard kan er ook gewerkt worden aan kerndoelen uit andere vak- en
vormingsgebieden, zoals die van taal (begrijpend lezen, woordenschat,
mondelinge taalvaardigheid) en die van de expressievakken.
Lesbrief in combinatie met museumbezoek
De museumles bestaat uit een combinatie van opdrachten in de ten-
toonstelling, een rondleiding en creatieve doe-opdrachten. De docent
ontvangt een lesbrief met voorbereidend lesmateriaal en verwerkings-
opdrachten om het museumbezoek voor de leerlingen van extra con-
tent te voorzien. De lesbrief en het lesprogramma staat vermeld op
http://museumdewaag.nl/educatie/
De les staat tevens vermeld op de website van Bureau Kunstcircuit - Cultuur en School waar
alle activiteiten op gebied van kunst- en cultuureducatie in Deventer te vinden zijn.
Deventertoenennu.nl
De educatieve werkgroep Deventer OVT heeft lesmateriaal ontwikkeld over de geschiedenis van
Deventer voor gebruik door leerlingen en door leraren in de klas. Bij dit lesmateriaal hoort de website
www.deventertoenennu.nl. Ter gelegenheid van de tentoonstelling ‘Palmyra, Stad van Duizend Zuilen in
Deventer’ zijn op deze site een aantal inhoudelijke items toegevoegd, die aan het onderwerp gelieerd
zijn. U kunt uw leerlingen op deze site informatie laten verzamelen over onder andere:
1. Gisbert Cuper
2. Huis De Schuur
3. Vluchtelingen in Deventer tijdens Eerste Wereldoorlog
4. Beeldenstorm ~1580
5. Bijzondere opgravingen Stadhuis
6. Nieuwe stadhuis
7. Hugenoten in de stad (vluchtelingen)
8. Stadslucht maakt vrijdag
9. Vluchtelingen in het AZC Schalkhaar
5
LESBRIEF V
OOR HET B
ASISO
NDERWIJS
Achtergrondinformatie
PALMYRA, STA
D VAN DUIZEN
D ZUILEN
IN DEVENTER
Lange tijd had Palmyra een magische naam. Ergens in de woestijn bestond nog een stad met duizend
zuilen. Maar het duurde tot 1691 voordat de stad voor de Westerse wereld ontdekt werd door een Britse
expeditie. Bij deze expeditie was ook de Deventenaar Cuper op de achtergrond betrokken. Hij gaf de
opdracht om van de stad een schilderij te maken. In 1694 arriveerde het ruim vier meter lange schilderij
‘Zicht op Palmyra’ van de Nederlandse schilder Hofstede van Essen in het woonhuis van Gisbert Cuper
aan het Grote Kerkhof in Deventer. Het is de oudste verbeelding van de Syrische oase en staat aan het
begin van de ontdekking van Palmyra door de Westerse wereld. Dit imposante schilderij van vier meter
breed wordt nu bewaard in het Allard Pierson Museum in Amsterdam. Na drie eeuwen afwezigheid
keert het voor deze tentoonstelling even terug naar Deventer.
Meer dan driehonderd jaar later, heeft de stad Palmyra niets van haar mythische aantrekkingskracht
verloren. Tal van topstukken uit diverse Nederlandse musea en bibliotheken en uit de stedelijke erfgoed-
collectie van Deventer laten een voortdurende veranderende stad zien: de Stad van Duizend Zuilen
heeft vele gezichten. De tentoonstelling onderzoekt waar de fascinatie van deze stad vandaan komt.
Het doel is om te laten zien dat er geen eenduidige verklaring bestaat voor de populariteit van Palmyra,
maar dat de betekenis die men aan de stad toekent verandert met de tijd, plaats en publiek. Een deel
van het antwoord is te vinden in de onderzoeksgeschiedenis van de oude stad. Gisbert Cuper (1644-1716),
de grootste geleerde van Deventer en een vooraanstaand oudheidkundige die dit jaar wordt herdacht
vanwege zijn 300e sterfdag, staat aan het begin van deze geschiedenis. Evenals veel van zijn tijdgenoten
was Cuper gefascineerd door de in zijn tijd herontdekte oude stad. Het was Cuper die de opdracht gaf
om tijdens een Britse expeditie naar Palmyra in 1691 een enorm schilderij te maken van de Stad van
Duizend Zuilen.
Het schilderij van Hofstede van Essen hing destijds in het woonhuis van Cuper. Tegenwoordig is het in
bezit van het Allard Pierson Museum in Amsterdam. Het zal op de tentoonstelling in Deventer te zien zijn.
Op de tentoonstelling zijn ook recente archeologische vondsten te zien, die gedaan zijn bij de opgravingen
bij het nieuwe stadhuis in Deventer. In de zeventiende en begin achttiende eeuw woonde Gisbert Cuper
in het woonhuis De Schuur aan het Grote Kerkhof in Deventer. Bij de opgraving van zijn beerput zijn
verschillende exotische vondsten gedaan die ooit eigendom waren van de burgemeester van de stad.
Op de begane grond van het museum is in een ingerichte filmzaal de introductiefilm te zien ‘Palmyra,
Stad van Duizend Zuilen in Deventer’. De film duurt circa 7 minuten. De trailer van deze film is te bekijken
via www.youtube.com/watch?v=uA-tWTr_FGc
Op de eerste verdieping wordt uitgelegd waarom de oudste afbeelding van Palmyra nu juist in Deventer
terecht kwam. Hiertoe wordt Cupers interesse voor deze stad geplaatst in de intellectuele context van
de zeventiende eeuw. Het schilderij dat Gisbert Cuper van Palmyra liet schilderen, wordt hier getoond.
Cuper werkte in Deventer als hoogleraar aan het Athenaeum Illustre en hij was burgemeester van de
stad, als zodanig diplomaat in de Republiek. Getoond worden een deel van zijn correspondentie,
bibliotheek en verzameling.
Op de tweede verdieping wordt ingegaan op de archeologische geschiedenis van Palmyra na Cuper.
Hier komen tal van onderzoekers aan bod die ieder een eigen kijk hadden op Palmyra.
De tentoonstelling wordt georganiseerd door Deventer Verhaal en komt tot stand in samenwerking met
Archeologie Deventer, het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden, de Koninklijke Bibliotheek in Den
Haag, het Allard Pierson Museum in Amsterdam en Bijzondere Collecties van de Universiteit van
Amsterdam.
6
LESBRIEF V
OOR HET B
ASISO
NDERWIJS
MuseumbezoekPALMYRA, STA
D VAN DUIZEN
D ZUILEN
IN DEVENTER
Schoolklassen kunnen de tentoonstelling ‘Palmyra, Stad van
Duizend Zuilen in Deventer’ bezoeken. Leraren kunnen daarvoor
contact opnemen met Monique Wezenberg, educatie Deventer
Verhaal, via moniquewezenberg@deventerverhaal.nl
Inhoud museumles
• Ter introductie op de tentoonstelling bekijken de leerlingen
een film in de filmzaal.
• Daarna wordt de groep in tweeën gesplitst.
• De ene groep gaat de tentoonstelling bekijken. Op elke
verdieping van het museum wordt een korte inleiding
gehouden, waarna de leerlingen in tweetallen met
een opdrachtkaart gerichte kijk- en zoekvragen maken.
• De andere groep gaat in de gewelvenkelder van Museum
De Waag twee opdrachten maken.
- Met ganzenveer en inkt en vervolgens met moderne kalligrafiestiften gaan de leerlingen
schrijven zoals Cuper dat in die tijd deed.
- Als een echte archeoloog sorteren de leerlingen scherven die overeenkomsten vertonen met
vondsten die in de beerput van Cuper zijn gevonden. Daarna gaan zij de scherven meten,
beschrijven, wegen en natekenen.
• Halverwege de ochtend wisselen de groepen.
• De leerlingen worden begeleid door de educatief vrijwilligers van het museum.
• Het museumbezoek start om 10.00 uur en duurt ruim anderhalf uur.
• Deze les wordt gegeven door de medewerkers educatie van Museum De Waag. Om het museum-
bezoek goed te laten verlopen is het nodig dat u met minimaal twee begeleiders vanuit school komt.
Voorbereiding van het museumbezoek
Het bezoek aan de tentoonstelling kan op school inhoudelijk voorbereid worden, door activiteiten uit te
voeren uit deze lesbrief. De lesbrief kan ook nog op school gebruikt worden, na afloop van het bezoek
aan de tentoonstelling.
Afspraken en regels
Bespreek waar een museum toe dient en hoe je je er moet gedragen. Het museum bewaart, beheert,
conserveert en presenteert een mooie, waardevolle collectie. Om de collectie te kunnen behouden,
heeft het museum een aantal huisregels opgesteld. Wij vragen iedereen vriendelijk zich hieraan te houden.
• Jassen en tassen kunnen in de garderobe geplaatst worden. Eten en drinken is niet toegestaan.
Fotograferen mag, mits alleen voor eigen gebruik en niet met flits of statief.
• De objecten en schilderijen mogen niet aangeraakt worden. Zij behoren tot de verzameling van het
museum.
• Schrijf- en tekenopdrachten in de tentoonstellingsruimte worden met een potlood en klembord
uitgevoerd.
• Er is een lift aanwezig om de 1e en 2e verdieping te bereiken. De gewelvenkelder is alleen per trap
bereikbaar.
• Wie vragen heeft over de huisregels kan zich richten tot één van de museummedewerkers. De
aanwijzingen van museummedewerkers dienen altijd te worden opgevolgd.
7
LESBRIEF V
OOR HET B
ASISO
NDERWIJS
Lessuggesties
PALMYRA, STA
D VAN DUIZEN
D ZUILEN
IN DEVENTER
De onderwerpen 1 t/m 10 kunnen gebruikt worden ter voorbereiding op het museumbezoek. De andere
onderwerpen kunnen zowel voor als na het museumbezoek in de klas worden behandeld.
1. Kopieerbladen
In deze lesbrief zijn in de bijlagen een aantal kopieerbladen opgenomen. Kopieerblad 1 en 2 zijn lees-
teksten en te gebruiken op een ‘Nieuwsbegrip’-achtige manier, kopieerblad 3 is een brief van Gisbert
Cuper en in kopieerblad 4 wordt een meningsverschil omschreven.
2. Films over Palmyra
Op internet zijn veel film(fragmenten) te zien over Palmyra. Hieronder zijn een aantal interessante
links te vinden.
De trailer van 1.07 minuut van de film ‘Palmyra, Stad van Duizend Zuilen in Deventer.
https://www.youtube.com/watch?v=uA-tWTr_FGc
De reis van Mustafa uit Syrië, een animatie van Unicef van 2.15 minuten.
https://www.youtube.com/watch?v=ls78ZPpm6kY
De ondertiteling is in het Engels, het filmpje spreekt voor zich.
Palmyra - Entdeckung aus dem Weltall
https://www.youtube.com/watch?v=GdnXy3ozeg0
In deze documentaire van 45 minuten wordt in het Duits over het onderzoek naar de geschiedenis van
Palmyra verteld. Er zijn ook fragmenten te zien waarin het leven uit de stad uit de oudheid nagespeeld
worden. De film is vooral te gebruiken voor de leraar als achtergrond.
Palmyra Vacation Travel Video Guide
https://www.youtube.com/watch?v=LuzKRkpXmVM
In deze film van 25 minuten wordt de schoonheid van Palmyra getoond. Het is een professionele video
om bezoekers te trekken. Er wordt weinig gesproken (in het Engels).
Palmyra: a look inside recaptured ancient city in Syria – BBC News
https://www.youtube.com/watch?v=IRRvvHQYIeo
In dit nieuwsbericht van 2 minuten van BBC News wordt in het Engels getoond hoe Palmyra eruit ziet
nadat het weer heroverd is op IS.
3. Palmyra op de kaart
Maak een routebeschrijving van Deventer naar Palmyra. Door welke landen reis je? Schrijf erbij wat je
onderweg allemaal kunt zien. Google Maps: type de route in van Deventer naar Palmyra tempel van Bel.
Zoom zo ver mogelijk in. Sleep het gele poppetje en plaats het precies op de plek. De tempel van Bel is
nu in 3D weergave te bekijken.
4. Een mindmap over archeologische opgravingen uit de Oudheid
Laat leerlingen voorafgaand aan een aantal lesmomenten over Palmyra zelf nadenken over wat ze
zelf al weten over archeologische opgravingen uit de Oudheid. Gebruik vervolgens de coöperatieve
werkvorm Denken-Delen-Uitwisselen om met de hele groep op het digibord / flap / muurkrant een
mindmap / woordveld te maken over wat de groep zelf al weet. Bespreek of er onduidelijkheden op
8
LESBRIEF V
OOR HET B
ASISO
NDERWIJS
PALMYRA, STA
D VAN DUIZEN
D ZUILEN
IN DEVENTER
9
LESBRIEF V
OOR HET B
ASISO
NDERWIJS
de mindmap staan en laat de leerlingen uitleggen wat ze gezegd hebben. Voeg nieuwe informatie aan
de mindmap toe, gaandeweg de lessen die aan het onderwerp besteed worden. De leerlingen kunnen
de mindmap overschrijven en er (eigen) tekeningen bij maken zodat er een persoonlijke samenvatting
ontstaat met kennis over Palmyra.
5. Elevatorpitch
Leerlingen bereiden in tweetallen een ‘elevatorpitch’ voor over verschillende aspecten van Palmyra en
de relatie met Deventer:
• Het oorspronkelijke Palmyra als stad in de Oudheid?
• Hoe is Palmyra ontdekt?
• Wie was Gisbert Cuper?
• Welke contacten had Gisbert Cuper over Palmyra?
• Wat heeft IS met Palmyra gedaan en waarom?
• Wat zijn de plannen nu met Palmyra?
Laat kinderen de korte presentaties achter elkaar doen, zodat toehoorders een mooi compact overzicht
krijgen over het onderwerp. Zorg voor ‘publiek’: misschien leerlingen uit een andere klas, of ouders.
6. Kijk samen de uitzendingen terug van Floortje Dessing in Syrië
• 3 op Reis (8 jaar geleden)
• Floortje terug naar Syrië (2016)
7. (Syrische) vluchteling interviewen
Nodig in de klas een vluchteling uit, en/of iemand die vluchtelingen helpt. Laat de leerlingen vragen
bedenken en de persoon interviewen. Laat ze het interview opnemen (film, audiorecorder) en dit uit-
werken in een verslag. Samir Maglajlic is bereid om per klas een aantal vragen per mail te beantwoorden.
Zijn email adres is op te vragen via moniquewezenberg@deventerverhaal.nl
8. Een tentoonstelling over Palmyra
Laat de leerlingen, ter voorbereiding op het bekijken van de tentoonstelling bedenken wat zij zelf op
een tentoonstelling over Palmyra zouden willen zien. Verwachting uitspreken of opschrijven, naderhand
evalueren. Laat ze na het museumbezoek vertellen wat ze wel en niet gezien hebben. Vragen die nog
leven, kunnen na het zien van de tentoonstelling nog uitgewerkt worden.
9. Communicatie toen en nu
Gisbert Cuper was een geleerde in Deventer, die onder andere met wetenschappers, onderzoekers en
diplomaten uit heel veel landen correspondeerde. Het schrijven van brieven gebeurde destijds met
ganzenveer en inkt. Vaak schreef Cuper de brieven die hij schreef ook nog eens over (kopiëren), zodat
hijzelf ook een exemplaar van zijn brieven kon bewaren. Laat de leerlingen informatie zoeken over
communicatiemiddelen door de eeuwen heen en een tabel maken met overeenkomsten en verschillen
over communicatiemiddelen toen en nu. Ze kunnen een tekening of een tabel maken, bestaande uit
twee kolommen met ‘lades’ van een kast. Hierin worden de communicatiemiddelen geschreven, links
oud en rechts nieuw.
10. Het schrift
Het alfabet met de letters die we in Nederland gebruiken, wordt het Latijnse schrift genoemd. Maar er
zijn meer schriftsystemen, zoals het Arabisch en het Griekse schrift. In de tijd van Gisbert Cuper
PALMYRA, STA
D VAN DUIZEN
D ZUILEN
IN DEVENTER
(1644 - 1716) werden er verschillende oude schriftsystemen ontdekt.
Zo werden er in Palmyra teksten ontdekt in het Grieks, het Aramees
en natuurlijk in het Palmyreens. Het Griekse schrift kende men al wel,
maar geleerden wilden graag de onbekende schriften ontcijferen. Op
de website http://watstaatdaer.nl/ kunnen leerlingen zelf online let-
ters, cijfers, woorden en teksten ontcijferen van de 16e t/m de 19e
eeuw, ook in het Romeins en Arabisch, in verschillende niveaus.
11. Een rariteitenkabinet
Cuper had een rariteitenkabinet. Dat is een verzameling met allerlei
curieuze objecten. In de zeventiende en achttiende eeuw, de tijd
waarin Cuper leefde, hadden veel mensen van zulke interessante
verzamelingen. Cuper kreeg die objecten toegestuurd van over de
hele wereld. Hij kocht ook veel: munten, boeken, beeldjes, opgezette
dieren, et cetera. Laat de kinderen een eigen ‘rariteitenkabinet’ in de
klas inrichten. Laat ze er ook uitlegkaartjes bij schrijven.
12. De tulpentuin van Cuper
De twee Duitse broers Von Uffenbach bezochten Cuper eens in Deventer. Zij schrijven bewonderend
over het bezoek aan deze Deventer geleerde. Daarom weten we veel over Cupers boekencollectie en
zijn rariteitenkabinet en over hoe hij woont en wat hij deed. De broers Von Uffenbach vertellen ook dat
Cuper achter zijn huis De Schuur aan het Grote Kerkhof in Deventer een tulpentuin had. Laat de kinderen
informatie zoeken over de tulp en waarom deze bloem ervoor gezorgd heeft dat veel mensen in de
zeventiende eeuw failliet gingen door de tulpenhandel.
13. De stad met de vele gezichten
Palmyra wordt wel de Stad met Duizend Zuilen genoemd, maar ook de Stad met de Vele Gezichten. Elk
mens kijkt natuurlijk anders tegen een stad aan. Zo kan ook Deventer een stad zijn met vele gezichten.
Laat de leerlingen een eigen tekening van Deventer maken, waarin ze laten zien wat zij bijzonder aan
Deventer vinden. Ze kunnen eventueel verschillende mensen interviewen: ouders en leerkrachten over
wat Deventer voor hen betekent. De leerlingen kunnen ook een maquette maken van een bijzonder
Deventer gebouw. Maak een tentoonstelling in de school met de titel: Deventer, een Stad met Vele
Gezichten.
14. Stelling: wat IS in Palmyra vernield heeft, moet gerestaureerd worden
Laat leerlingen argumenten voor deze stelling bedenken en argumenten tegen deze stelling. Organiseer
vervolgens een debat in de klas. Dat kan tussen voor- en tegenstanders, maar u kunt ook twee groepjes
van bijvoorbeeld vier leerlingen samenstellen, waarbij het ene groepje voor en het andere groepje
tegen moet zijn. Stel ook een jury samen van een groepje van drie leerlingen. Als de twee groepen
argumenten bedenken, kunnen zij een criterialijst maken met criteria voor het goed debatteren.
De rest van de klas is toeschouwer. Zorg dat er gewisseld wordt tussen groepjes. Herhaal het debat in
wisselende groepen.
10
LESBRIEF V
OOR HET B
ASISO
NDERWIJS
PALMYRA, STA
D VAN DUIZEN
D ZUILEN
IN DEVENTER
11
LESBRIEF V
OOR HET B
ASISO
NDERWIJS
15. Vergelijk en oordeel
In Palmyra zijn vanwege een religieus conflict grote vernielingen uit-
gevoerd door IS. Ook in Deventer is er wel eens een religieus conflict
geweest. In 1580, tijdens de Tachtigjarig Oorlog, is er in de stad een
beeldenstorm geweest. Toen zijn verschillende beelden in de
Lebuïnuskerk en Bergkerk vernield. Laat de leerlingen achterhalen
wat er toen precies gebeurde en waarom. Informatie kunnen ze
opzoeken, o.a. op de website www.deventertoenennu.nl. Laat leerlingen
overeenkomsten en verschillen aangeven met wat er in Palmyra
gebeurd is.
16. Gods schepping willen begrijpen
In de tijd van Cuper waren intellectuelen heel nieuwsgierig naar wat
ontdekkingsreizen nu weer voor nieuwe informatie zouden opleveren.
Met de verre reizen van bijvoorbeeld de Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC) gingen vaak schrijvers
en schilders / tekenaars mee om verre streken en vreemde objecten te beschrijven en te tekenen. De
intellectuelen uit Cupers tijd wilden Gods schepping steeds beter begrijpen. Dat was best lastig, vooral
als ze bijvoorbeeld prehistorische fossielen van uitgestorven dieren ontdekten, zoals mammoeten, die
veel ouder zijn, dan wat de kerkelijke leer vertelde over hoe lang het geleden was dat God de wereld
geschapen had. Laat de leerlingen brainstormen over wat zij graag zouden willen begrijpen van hoe de
wereld en het heelal in elkaar zit. De mensen (en ook de kinderen) van nu zijn nog steeds nieuwsgierig
naar hoe de wereld in elkaar zit, precies zoals Cuper dat in zijn tijd was.
17. Een brief met een lakzegel
Cuper correspondeerde in zijn tijd met veel geleerden en belangstellenden over onderwerpen als de
Oudheid, munten, theologie en taalkunde. Zoals gebruikelijk is in die tijd, bewaart Cuper zowel zijn
eigen brieven als de brieven die hij ontvangt. Rond 1710 laat hij ze tot zo’n 100 volumina inbinden. Deze
verzameling is grotendeels bewaard gebleven en bezet alleen al in de Koninklijke Bibliotheek ruim
zeven meter kastruimte. Belangrijke brieven werden in die tijd voorzien van een lakzegel. Zo ook de
brieven van Cuper. Bij archeologische opgravingen in de beerput achter Cupers woning aan het Grote
Kerkhof zijn meer dan 100 lakzegels teruggevonden. Ze zijn voor een deel te zien op de tentoonstelling.
Laat de kinderen zelf ook een brief schrijven met een lakzegel erop.
18. Muurkrant
Verzamel plaatjes en foto’s van Palmyra en over Gisbert Cuper. Maak daar een muurkrant van en schrijf
er becommentariërende informatieblokjes bij. U kunt fotoboeken laten gebruiken, waaruit leerlingen
foto’s scannen. Eventueel mogen kinderen ook foto’s van internet ‘plukken’. Er zijn ook foto’s te
downloaden van de website www.deventertoenennu.nl.
19. Brieven schrijven als Gisbert Cuper
Gisbert Cuper was een echte brievenschrijver. Hij schreef met beroemde mensen van over de hele
wereld. Laat de leerlingen zelf ook een brief schrijven: Bedenk aan wie je een brief wil schrijven. Vertel
in de brief wat je ervan vindt dat Palmyra vernietigd is en waarom je dat vindt. Schrijf een brief alsof je
Gisbert Cuper bent. Je schrijft aan de schilder van het schilderij van Palmyra. Vertel wat je zag en voelde
toen je het schilderij voor het eerst zag.
PALMYRA, STA
D VAN DUIZEN
D ZUILEN
IN DEVENTER
20. Mindmap
Wat betekent het voor mensen om te moeten vluchten? Laat leerlingen in tweetallen verschillende
onderdelen uitwerken. Voeg elke inbreng samen in een mindmap van de klas.
• Als je geen werk hebt
• Als je niet naar school kan
• Als je je huis moet verlaten
• Als je je vrienden en soms je familie kwijtraakt
• Als je naar een vreemd onbekend land moet
• Als veel van wat je vroeger mooi en vertrouwd vond, vernield wordt
• Als je vader in Nederland is en jij en je moeder nog in je eigen land
21. Wat in Palmyra gebeurd is, is dat ook wel eens in Deventer of in Nederland gebeurd?
U kunt een lesje geven of met kinderen het gesprek aangaan over de beeldenstorm aan het begin van
de Tachtigjarige Oorlog en de relatie met de vernietiging van Palmyra in het begin van onze eeuw.
In de westerse geschiedenis wordt de term beeldenstorm gebruikt als verzamelnaam voor een reeks
vernielingen van katholieke religieuze plaatsen door protestanten in tal van landen van Europa.
Heiligenbeelden, andere objecten van religieuze kunst en liturgische gebruiksvoorwerpen werden op
grote schaal vernietigd. In de Nederlanden gebeurde dat op grote schaal in 1566. In Deventer is dat in
1580 gebeurd. Op deventertoenennu.nl zijn hiervan een aantal illustraties te vinden uit de stad.
Er is veel nagedacht over of in de lege nissen van de Lebuinuskerk nieuwe beelden geplaatst zouden
moeten worden. Voor het afgelopen Open Monumentenweekend hebben een aantal kunstenaars
daartoe pogingen gedaan. U kunt ook kinderen hierover laten nadenken.
22. Teken een nijlpaard
In de brieven van Gisbert Cuper is er op de tentoonstelling één te zien waarin de schrijver melding
maakt dat hij tijdens een ontdekkingsreis voor het eerst een nijlpaard gezien heeft. Hij heeft ook gepro-
beerd om het nijlpaard te tekenen. Het is best lastig om iets te tekenen dat je voor het eerst ziet, ook
voor een ervaren tekenaar. Laat kinderen daarom een afbeelding van een nijlpaard zien en proberen
om het goed na te tekenen. Het gaat erom dat leerlingen met hun ‘wetenschappelijke blik’ leren kijken.
Na een eerste poging zijn de kinderen nog niet klaar. Laat ze elkaar in groepjes feedback geven en met
de feedback vervolgens een tweede poging doen om het nijlpaard te tekenen. U kunt nog een ronde
feedback invoeren.
Het is het idee kinderen te leren dat ze met gerichte feedback tot betere resultaten komen.
Het lesidee is een variatie op de les ‘Austins butterfly’, die te zien is op:
https://www.youtube.com/watch?v=dOSiU42P8Gc
In de tentoonstelling is de tekening van het nijlpaard te zien, die in de verzameling brieven van Gisbert
Cuper is opgenomen.
Een voorbeeld van hoe mensen vroeger interesse hadden in het onbekende van de wereld, laat de Atlas
Major van Blaeu zien. Hij tekende de dieren in zijn atlas terwijl hij ze nooit zelf gezien had. Mensen
vertelden hem hoe de dieren eruit zagen. Aan de hand van die verhalen tekende Blaeu de dieren.
12
LESBRIEF V
OOR HET B
ASISO
NDERWIJS
PALMYRA, STA
D VAN DUIZEN
D ZUILEN
IN DEVENTER
13
LESBRIEF V
OOR HET B
ASISO
NDERWIJSFilmpje over de Atlas Major van Blaeu:
http://www.entoen.nu/atlasmajor/beeld-en-geluid/canonclip-atlas-major-van-blaeu-
(groep-7-en-8)#beeld (3.41 minuut)
Vensterplaat over de Atlas van Major van Blaeu:
http://www.entoen.nu/vensterplaat-atlas-major
Afbeeldingen uit de Atlas Major van Blaeu:
http://objects.library.uu.nl/reader/viewer.php?obj=1874-241046&pagenum=39&lan=en
http://objects.library.uu.nl/reader/index.php?obj=1874-
241046&lan=en#page//49/53/23/4953236520651571551086697628714148132.jpg/mode/1up
Uitleg WERKbladen
PALMYRA, STA
D VAN DUIZEN
D ZUILEN
IN DEVENTER
Werkblad 1
Leestekst over Palmyra, te gebruiken voor les begrijpend lezen.
Opdracht:
Laat de leerlingen individueel kernwoorden in de tekst met een markeerstift kleuren. Vervolgens kunt u
de leerlingen in twee- of drietallen elkaar de gekozen kernwoorden laten uitleggen. Stel de vraag
waarom ze een kernwoord belangrijk vinden.
Werkblad 2
Leestekst over Cuper, te gebruiken voor een les begrijpend lezen.
Opdracht:
Zie werkblad 1.
Werkblad 3
Een brief van Gisbert Cuper.
In deze brief vraagt Cuper aan consul Clackberner in Aleppo om uit te kijken naar oudheden.
Opdracht:
Gisbert Cuper leefde van 1644 tot 1716. Hij was een burgemeester van de stad Deventer. Cuper was ook
een geleerde. Hij was hoogleraar aan het Athenaeum Illustre. Zo heette de hogeschool van Deventer in
de zeventiende eeuw. Als wetenschapper was Cuper natuurlijk heel nieuwsgierig. Hij schreef veel brieven
naar beroemde geleerden in heel Europa en die brieven gingen vaak over de grote ontdekkingen die in
die tijd gedaan werden.
Hier zie je zo’n brief. Cuper had een mooi handschrift. Probeer de brief maar eens te lezen. Schrijf drie
woorden op waarover de brief gaat.
Werkblad 4
Een meningsverschil: Wat vind jij?
Opdracht:
Hier zie je twee jongens uit Syrië, Adnan en Akeem. Ze leefden in de jaren dertig van de vorige eeuw.
Ze vertellen twee verschillende verhalen over de opgravingen in Palmyra. Je zult zien dat ze van
mening verschillen. Wat vinden jullie? Bedenk argumenten voor en tegen en discussieer. Bedenk in
tweetallen argumenten voor of tegen de mening van Adnan of Akeem.
14
LESBRIEF V
OOR HET B
ASISO
NDERWIJS
PALMYRA, STA
D VAN DUIZEN
D ZUILEN
IN DEVENTER
Leestekst Palmyra, Stad van Duizend Zuilen
Palmyra, Stad van Duizend Zuilen.
Palmyra was een stad in de Oudheid, in het land dat nu Syrië heet. Het ligt midden
in de Syrische woestijn ongeveer 250 kilometer ten oosten van Damascus. Daar
was een oase, een gebied midden in de woestijn waar water is en waar daardoor
toch veel planten groeien. De stad is heel oud. Het wordt vermoedelijk zelfs al in
de Bijbel beschreven, als de stad van Salomo.
Als de Romeinen zo’n tweeduizend jaar geleden ook in het Midden-Oosten de
baas zijn, is Palmyra een bloeiende Romeinse stad aan de meest oostelijke grens
van het Romeinse Rijk. In de stad ontmoetten mensen uit het Oosten en uit het
Westen elkaar. De stad komt tot grote bloei dankzij karavanen die luxe goederen
uit het oosten naar de Romeinse wereld brengen.
Aan het eind van de derde eeuw komt de stad echter in opstand tegen de
Romeinen. De stad is sterk en de strijd bloedig. Uiteindelijk wordt koningin
Zenobia in 273 n. Chr. door de Romeinen verslagen. Daarmee komt er ook een
einde aan de bloeiperiode van de stad. Mensen trekken weg en er blijven slechts
imposante ruïnes bestaan. De stad verdwijnt uit de herinnering van de mensen.
In de zeventiende eeuw gaan ontdekkingsreizigers uit Europa op zoek naar de
stad. Die wordt rond 1670 herontdekt. Veel geleerden in Europa, waaronder de
Deventer geleerde Gisbert Cuper, zijn nieuwsgierig. Daarom komt er een tweede
reis naar Palmyra. In 1692 gaan er opnieuw westerse mensen naar de stad op
zoek. Men is nieuwsgierig naar de stad van Salomo uit de Bijbel. Tijdens deze
tweede reis gaat er ook een schilder mee om de stad te schilderen. De schilder,
Hofstede van Essen, maakt ter plekke verschillende schetsen en in de stad Aleppo
schildert hij op basis van deze schetsen het vroegst bekende schilderij van de
stad: ‘Gezicht op Palmyra’. Het schilderij is maar liefst vier meter groot. De
opdracht voor het schilderij komt uit Deventer, van de hoogleraar van het
Athenaeum Illustre, Gisbert Cuper. Het schilderij legt de lange reis van meer dan
4000 kilometer af naar Deventer. Daar wordt het door Cuper in 1694 in zijn eigen
huis opgehangen.
Sindsdien zijn al meer dan 300 jaar onderzoekers in de ban van deze oude stad.
Er zijn veel archeologische opgravingen gedaan in de stad van de duizend zuilen.
Ook veel toeristen bezoeken de ruïnes van de stad.
Een paar jaar geleden zijn de ruïnes van de stad door IS, tijdens de oorlog in Syrië,
deels verwoest. De vraag is nu of en hoe de ruïnes gerestaureerd gaan worden.
15
LESBRIEF V
OOR HET B
ASISO
NDERWIJS
WERKblad 1
1
5
10
15
20
25
30
35
PALMYRA, STA
D VAN DUIZEN
D ZUILEN
IN DEVENTER
16
LESBRIEF V
OOR HET B
ASISO
NDERWIJS
Leestekst Gisbert Cuper
Een geleerd leven in Deventer.
Gisbert Cuper is in 1644 geboren. Als hij klaar is met zijn studie, maakt hij een reis
door Europa, net als veel rijke jongens in die tijd doen. Zo’n rondreis wordt wel
een Grand Tour genoemd. Hij maakt de reis niet af. Als hij 24 jaar oud is, wordt hij
namelijk benoemd tot hoogleraar op het Atheneum Illustre in Deventer. Dat is de
hoge school in de stad.
Cuper heeft het prima naar de zin in Deventer. Hij wordt al gauw rector van de
school en in 1670 trouwt hij met de dochter van een burgemeester, Alieda van
Suchtelen. Twee jaar later wordt hij zelf ook een burgemeester van de stad.
Steden hebben in die tijd meerdere burgemeesters. Cuper neemt voor de Staten
van Overijssel ook zitting in de Staten-Generaal. Dat is ook dan al de regering van
ons land. In 1696 koopt hij het huis De Schuur aan het Grote Kerkhof. Daar woont
hij tot aan zijn dood in 1716.
Cuper wordt gezien als een belangrijke geleerde. Hij schrijft boeken over de
oudheid, maar ook munten, theologie en taalkunde vindt hij interessant.
Cuper schrijft ook veel brieven met geleerden uit heel Europa. Die brieven gaan
vaak over de oudheid en over allerlei exotische onderwerpen. Cuper is zeer geïn-
teresseerd in zulke onderwerpen. Hij verzamelt zelfs allerlei exotische voorwerpen.
Ze worden in die tijd wel rariteiten genoemd, voorwerpen uit verre landen en
oude tijden, die de mensen in Cupers tijd in Nederland nog nooit gezien hadden.
Door de correspondentie van geleerden onderling wordt in de zeventiende eeuw
informatie over ontdekkingen uit verre streken en over zulke rariteiten razendsnel
verspreid.
Doordat Cuper een enorme netwerk heeft, kan hij bij tal van specialisten in Europa
terecht met vragen. De brieven die hij schrijft gaan vaak over de vraag of al deze
exotische zaken en overblijfselen uit een ver verleden wel kloppen met het
Bijbelse verhaal. Geschiedenis was voor Cuper niets anders dan het verloop van
Gods plan voor de mensheid. Maar door de ontdekkingsreizen en opgravingen van
oude beschavingen en door het vinden van vreemde, exotische voorwerpen, ont-
dekte hij dat mensen die vroeger bijvoorbeeld in Egypte, Syrië en Iran woonden,
andere goden vereerden. En dat dat ook nog eens andere goden waren, dan de
goden van de oude Grieken en Romeinen. Die kende Cuper al wel uit teksten van
oude Griekse en Romeinse auteurs.
Nu je dit weet over Cuper, zul je ook wel begrijpen dat hij ook geïnteresseerd was
in oude geschriften, zoals het spijkerschrift en de Egyptische hiëroglyfen. Die
waren in zijn tijd nog niet ontcijferd.
WERKblad 2
1
5
10
15
20
25
30
35
PALMYRA, STA
D VAN DUIZEN
D ZUILEN
IN DEVENTER
17
LESBRIEF V
OOR HET B
ASISO
NDERWIJS
Een brief van Gisbert Cuper
WERKblad 3
Opdracht: schrijf in de hokjes drie woorden, die vertellen waar deze brief over gaat.
Adnan
PALMYRA, STA
D VAN DUIZEN
D ZUILEN
IN DEVENTER
18
LESBRIEF V
OOR HET B
ASISO
NDERWIJS
Een meningsverschil. Wat vind jij?
Hier zie je twee jongens uit Syrië, Adnan en Akeem. Ze leefden in de jaren dertig van de
vorige eeuw. Ze vertellen twee verschillende verhalen over de opgravingen in Palmyra.
Je zult zien dat ze van mening verschillen.
Opdracht: Bedenk in tweetallen argumenten voor of tegen de mening van Adnan of Akeem.
WERKblad 4
Adnan: Mijn familie woonde in Palmyra. Ze hadden een prettigleven in een eenvoudig dorpje. Maar op een dag kwamen er
vreemdelingen uit Europa. Die ontdekten dat er onder ons dorp
de resten lagen van een oude Romeinse tempel. We werden
verplicht om te verhuizen. Ons hele dorp werd afgebroken. We
moesten verderop een nieuw dorp bouwen, zodat de tempel
opgegraven kon worden. Waar eens ons oude dorp stond, zijn
nu een paar oude stenen te zien, waar wij niets aan hebben.
Adnan
AkeemAkeemAkeem: Ik ben blij met de archeologische opgravingen van deoude Romeinse tempel in Palmyra. Voor mij is dat het bewijs dat
ons land Syrië belangrijk is en dat ons land heel oud is en vroe-
ger ook vooraanstaand was. De stad wordt zelfs al in de Bijbel
genoemd. Het is de stad van Salomo, een belangrijk man uit de
Bijbel. Nu de tempel opgegraven is, kunnen we onze rijke
geschiedenis aan iedereen in de wereld laten zien.
Argumenten voor Argumenten tegen
De mening van
AdnanAdnan
De mening van
AkeemAkeem
Vul in:
PALMYRA, STA
D VAN DUIZEN
D ZUILEN
IN DEVENTER
19
LESBRIEF V
OOR HET B
ASISO
NDERWIJS
www.deventerverhaal.nl
www.museumdewaag.nl
www.facebook.com/deventerverhaal
© Deventer Verhaal
PartnersDankzij een donatie van Stichting Zabawas en een
bijdrage uit het Coöperatiefonds van Rabobank Salland
wordt dit lespakket en het museumbezoek gratis aan
het onderwijs aangeboden.
ColofonSamenstelling lesbrief
Monique Wezenberg (Deventer Verhaal)
Saskia van Aartsen (Vrijeschool De Kleine Johannes)
René Berends (Pabo Saxion Deventer en Deventer OVT)
Contactpersoon educatie
Monique Wezenberg. Coördinator educatie Deventer Verhaal
Museum De Waag / Speelgoedmuseum Deventer
0570-855950 / 06-22476192
moniquewezenberg@deventerverhaal.nl
Tentoonstelling
Palmyra, Stad van Duizend Zuilen in Deventer
Deze tentoonstelling wordt georganiseerd door Deventer Verhaal.
Museum De Waag
Brink 56 Deventer
Dinsdag t/m zondag 10.00 -17.00 uur
11 november 2016 t/m 12 februari 2017