Post on 08-Mar-2016
description
i
T.C
SELUK NVERSTES
FEN BLMLER ENSTTS
JEODEZ VE FOTOGRAMETR ANABLM DALI
YKSEK LSANS SEMNER
LEICA GEO OFFICE
GPS DEERLENDRME
YAZILIMINININ TANITIMI
Hazrlayan
mer SALGIN
Danman
Prof. Dr. Cevat NAL
KONYA, 2006
i
TEEKKR
Lisans ve Yksek Lisans eitimimdeki almalarmda ve Seminerimin
hazrlanmasnda bilgi ve hogrsyle yardmlarn ve ynlendirmelerini esirgemeyerek
byk bir zveri sarfeden deerli hocam Sayn Prof. Dr. Cevat NALa, Seluk
niversitesinde Yksek Lisans yapmama olanak salayan ve ders dneminde bana
bilgileriyle kendimi gelitirmemde emekleri geen tm hocalarma, bu gnlere
gelmemde fedakarlklarn ve sevgilerini esirgemeyen Tapu ve Kadastro Genel
Mdrl Jeodezi ubesindeki deerli mesai arkadalarm ve manevi destei ile beni
yalnz brakmayan sevgili eim Nihal SALGINa teekkr bir bor bilirim.
mer SALGIN Jeodezi ve Fotogrometri Mhendisi
i
ii
ZET
15 Temmuz 2005 tarihinden itibaren Byk lekli Harita ve Harita Bilgileri
retim Ynetmeliinin yrrle girmesiyle birlikte, GPS teknolojisi ile lme teknii
jeodezik almalarda vazgeilmez bir yntem olmutur.
GPS ile lme teknii basit anlamda, bir geriden kestirmedir. Yeryznde
koordinat hesaplanmas istenen noktaya alet kurularak, uzayda uygun geometrideki en
az drt uydudan toplanan sinyalin deerlendirilmesi tekniidir.
GPS ile arazide toplanan datalar broda yazlmlar yardmyla deerlendirilir.
GPS deerlendirme yazlmlar genel anlamda, akademik ve ticari deerlendirme
yazlm olarak iki snfa ayrlr.
Bu almada, Leica firmasnn GPS deerlendirme yazlmlar iinde en son
srm olan Leica Geo Office Trke 1.0 versiyonu kullanlarak, arazide toplanan ham
datalardan final koordinatlarnn elde edilii aamasna kadarki blmleri irdeleyeceiz.
ii
iii
ABSTRACT
Surveying techniques with Global Positioning Systems (GPS) has an
inalienable role in geodetic works since 15th July 2005 by coming into force of the Big
Scale Map and Map Information Production Regulations.
In a simple meaning, GPS surveying technique is a resection. This is a signal
evaluation technique that the signals are collected from at least four satellites in suitable
geometry in the space, for setting the receiver on the point whichs coordinates are
wanted to calculate.
Data received with GPS in the field are evaluated with the help of the software
in the office. In general, GPS evaluation software is classified in two kinds, which are
academic and commercial.
In this study, we will examine the parts from raw data collected in the field to
derivation of the final coordinates using Leica Geo Office Turkish 1.0, the last version
of the evaluation software of Leica firm.
iii
iv
NDEKLER
1. GR ................................................................................................................................. 1 2. LEICA GEO OFFICE ..................................................................................................... 3 2.1. Leica Geo Office (LGO) Programnn altrlmas ................................................... 3 2.2. Yeni Bir Proje Almas.................................................................................................. 4 2.3. Proje Ayarlar .................................................................................................................. 6 2.3.1. LGO programnda yeni koordinat sistemi oluturulmas .......................................... 8 2.4. Projeye GPS Datasnn Yklenmesi ............................................................................ 12 2.5.Datalarin ncelenmesi Ve Dzenlenmesi...................................................................... 15 2.6.Single Point Positoning ................................................................................................ 16 2.7. Baz zmleri ............................................................................................................... 18 2.8. Baz zmlerinin rdelenmesi ..................................................................................... 22 2.9. Dengeleme ncesi Verilerin Analizi ........................................................................... 29 2.10. Serbest Dengeleme...................................................................................................... 32 2.11. Uyuum Testi Yaplmas ............................................................................................ 35 2.12. Dayal Dengeleme ....................................................................................................... 39 2.13. Sonu Koordinatlarnn Alnmas .............................................................................. 45 2.14. C3 ve C4 Derece Noktalarn Deerlendirmesi .......................................................... 46 2.15. LGO PROGRAMINDAN RINEX DATA ALMA................................................... 47 3. SONULAR .................................................................................................................... 48 4. KAYNAKLAR ................................................................................................................ 50
iv
v
EKLER DZN
ekil 2.1 : LGO programnn altrmas (Birinci yol) ....................................................... 3 ekil 2.2 : LGO programnn altrmas (kinci yol) ......................................................... 4 ekil 2.3 : LGO Yeni Bir Proje Almas (1.adm) .............................................................. 5 ekil 2.4: LGO Yeni Bir Proje Almas (2.adm) ............................................................... 5 ekil 2.5 : Proje Ayarlar ....................................................................................................... 6 ekil 2.6 : Proje Ayarlar Genel Penceresi ........................................................................... 7 ekil 2.7 : Proje Ayarlar Koordinatlar Penceresi ................................................................ 8 ekil 2.8 : Yeni bir projeksiyon oluturulmas ..................................................................... 9 ekil 2.9 : Derecelik Bir TM Projeksiyon Ayarlar...................................................... 10 ekil 2.10 : Yeni Koordinat Sistemi Oluturulmas ........................................................... 11 ekil 2.11 : Yeni Oluturulan Koordinat Sistemi Ayarlar ................................................ 11 ekil 2.12 : Projeye Data Yklenmesi ................................................................................ 12 ekil 2.14 : Veriyi Projeye Ata Penceresi ........................................................................... 14 ekil 2.15 : GPS-Deer. Mens ........................................................................................ 15 ekil 2.16 : Kartezyen Koordinatlar Bilinen Noktann Koordinatlarn Girilmesi .......... 16 ekil 2.17 : SPP Noktasnn Seilmesi................................................................................ 17 ekil 2.18 : Baz zmleri .................................................................................................. 18 ekil 2.19 : Baz zmlerinin kaydedilmesi ..................................................................... 19 ekil 2.20 : Deerlendirme Deitirgelerinin Almas ..................................................... 19 ekil 2.21 : Deerlendirme Deitirgeleri Genel Penceresi .............................................. 20 ekil 2.23 : Baz zm Sonularnn Analizi .................................................................... 22 ekil 2.24 : DOP Deerlerinin Analizi ............................................................................... 23 ekil 2.25 : Ykseklik A Deerlerinin Analizi ............................................................... 23 ekil 2.26 : Azimut A Deerlerinin Analizi .................................................................... 24 ekil 2.27 : Baz zm Sonu Raporu ............................................................................. 25 ekil 2.28 : Nokta zeliklerinin rdelenmesi ..................................................................... 26 ekil 2.29 : Nokta zm Sonularnn rdelenmesi ......................................................... 26 ekil 2.30 : Nokta Uydu Penceresi Almas...................................................................... 27 ekil 2.31 : Uydu Zaman karma-Ekleme....................................................................... 28 ekil 2.32 : l An karma-Ekleme .............................................................................. 29 ekil 2.33 : gen Kapanma Deerlerinin Manel Hesaplanmas ................................... 30 ekil 2.34 : gen Kapanma Deerlerinin Otomatik Hesaplanmas ................................ 31 ekil 2.35 : Otomatik Hesaplanan gen Kapanma Deerleri Sonularnn Alnmas... 32 ekil 2.36 : Dengeleme Parametrelerinin Belirlenmesi ..................................................... 33 ekil 2.37 : Dengeleme Paremetrelerinden Koordinat Sisteminin Belirlenmesi ............. 33 ekil 2.38 : An Serbest Dengelenmesi............................................................................. 34 ekil 2.39 : Serbest Dengeleme Sonularnn Alnmas .................................................... 35 ekil 2.40 : Uyuum Testi Yaplmas in Datum Transformasyon Komutunun altrlmas ......................................................................................................................... 36 ekil 2.41 : Uyuum Testi Yaplmas in ki Sistemin Belirlenmesi .............................. 37 ekil 2.42 : Uyuum Testi Yaplacak Noktalarn Eletirilmesi ....................................... 38
v
vi
ekil 2.43 : Uyuum Testi Sonucunun Alnmas ............................................................... 39 ekil 2.44 : Proje zellikleri Mensnn Almas ........................................................... 40 ekil 2.45 : Proje Koordinat Sisteminin Ayarlanmas ....................................................... 40 ekil 2.46 : Nokta zelliklerinin Ayarlanmas .................................................................. 41 ekil 2.47 : Nokta Tr ve Koordinatlarnn Deitirilmesi ............................................. 42 ekil 2.48 : Dengeleme Mens Genel Deitirgeler Komutunun altrlmas ........... 43 ekil 2.49 : Koordinat Sisteminin Ayarlanmas ................................................................. 43 ekil 2.50 : A Dengele Komutunun altrlmas ......................................................... 44 ekil 2.51 : An Dengeleme Sonularnn Alnmas ........................................................ 45 ekil 2.52 : Sonu Koordinat Deerlerinin Alnmas ........................................................ 46 ekil 2.53 : RINEX Data Alma ........................................................................................... 47
vi
1
1. GR
Hzla gelien teknolojinin rnlerinden, her meslek dal gibi belki de dier
meslek dallarndan daha fazla jeodeziciler yararlanmaktadrlar. 1960larda ABD
tarafndan Polaris fzelerinin ynlendirilmesi amacyla gelitirilen Transit Uydu
Sisteminin askeri baarsna sivil kullanmdaki yararlar da eklenince, daha ksa
zamanda ve daha incelikli sonular veren yeni bir sistem aray balad. Bylece GPS
(Global Positioning System) dncesi ortaya atld ve ksa bir sre ierisinde hayata
geirildi.
Klasik jeodezik lme tekniklerinde karlalmakta olan; kontrol noktalarna
ulam, zaman, hava artlar, noktalar aras gr zorunluluu gibi problemleri ortadan
kaldran ve daha hassas lme sonularnn elde edilmesini salayan bu sistem; dnya
elipsoidini belirleme, global ve blgesel hareketlerin izlenmesi, mhendislik projeleri,
anlk lokal ve mhendislik deformasyonlarnn srekli izlenmesi, saysal arazi modelleri
iin gerekli bilgileri salama ve dier harita, kadastro, mhendislik lmeleri ve corafi
bilgi sistemleri bata olmak zere birok jeodezik projelerde kullanlmaktadr. Ayrca
GPS in hzl geliimi ile elde edilen yksek doruluk sonucunda GPS haritaclk
sektrnn dnda da olduka yaygn olarak kullanlmaktadr.
GPS kullanm ile daha hassas l sonularnn elde edilmesi yannda zaman
ve maliyet bakmndan da tasarruf salanmas, ayrca GPS kullanm alannn
yaygnlamas sonucunda firmalar da GPS alclar ile deerlendirme yazlmlarna
byk nem vermeye balamtr.
Gnmzde kullanlan birok GPS alcs ve bu alclarn toplad ham datalar
ile ortak data format olan RINEX datalar deerlendiren GPS deerlendirme yazlmlar
vardr. rnein; Topcon GPS alclar ve pinnacle deerlendirme yazlm, Trimble GPS
alclar ve TGO (Trimble Geomatics Office), TTC (Trimble Total Control)
deerlendirme yazlmlar, Astech GPS alclar ve AOS (Astech Office Suite)
2
deerlendirme yazlm, Leica GPS alclar ve Ski, Ski Pro, LGO (Leica Geo Office)
deerlendirme yazlmlar.
Ben bu seminer almam da LGO (Leica Geo Office) Trke 1.0 versiyon GPS
deerlendirme yazlmnn kullanmn anlatacam.
3
2. LEICA GEO OFFICE
15 Temmuz 2005 tarih ve 2005/9070 karar sayl Byk lekli Harita ve
Harita Bilgileri retim Ynetmeliine gre Leica Geo Office programnda, bir projenin
deerlendirilmesi iin aadaki admlar srasyla uygulanr.
2.1. Leica Geo Office (LGO) Programnn altrlmas
LGO programn altrmak iin iki yol vardr. Birincisi Windows balat
mensnden programlar, LEICA Geo Office, LEICA Geo Office Combined exe
dosyasn altrmak (ekil 2.1); kincisi ise Windows masastndeki LEICA Geo
Office Combined exe ksa yol tuunu altrmaktr (ekil 2.2).
ekil 2.1 : LGO programnn altrmas (Birinci yol)
4
ekil 2.2 : LGO programnn altrmas (kinci yol)
2.2. Yeni Bir Proje Almas
LGO program aldnda soldaki Projeler mensne girilir. Alan Proje
Ynetimi penceresinde bolukta sa klik yaplarak yeni seenei seilir (ekil 2.3).
Daha sonra alan pencereden projenin bilgisayardaki yerini ve ismini belirleyerek LGO
programnda yeni bir proje almas ilemi tamamlanr (ekil 2.4).
5
ekil 2.3 : LGO Yeni Bir Proje Almas (1.adm)
ekil 2.4: LGO Yeni Bir Proje Almas (2.adm)
6
2.3. Proje Ayarlar
Proje Ynetimi penceresinden ilgili projenin zerinde sa tklanarak ekrana
gelen menden zellikler komutu altrlarak (ekil 2.5), Proje zellikleri
mensnden Genel penceresi alr. Genel Penceresinden proje ismi, ayn noktaya ait
farkl zmler iin konum ve ykseklikteki snr fark deerleri ve uydu saati ile
kullanc saati arasndaki fark deerleri ayarlanr (ekil 2.6).
ekil 2.5 : Proje Ayarlar
7
ekil 2.6 : Proje Ayarlar Genel Penceresi
Proje zellikleri mensnden Koordinatlar penceresinde projenin koordinat
sistemi ayarlar yaplr. rnein baz zmleri ve serbest dengeleme WGS-84 koordinat
sisteminde yaplrken, dayal dengeleme daha nceden oluturulmu lokal koordinat
sisteminde yaplr (ekil 2.7).
8
ekil 2.7 : Proje Ayarlar Koordinatlar Penceresi
2.3.1. LGO programnda yeni koordinat sistemi oluturulmas
Ynetim penceresinden Koordinat Sistemleri mens alr. Yeni bir koordinat
sistemi oluturmadan nce, koordinat sisteminde kullanacamz projeksiyonu
oluturmak gerekmektedir. Yeni bir projeksiyon oluturmak iin, projeksiyonlar
mensnde bolukta sa tklanarak yeni komutu altrlr (ekil 2.8) ve alan yeni
projeksiyon penceresinden alacak olan proje ile ilgili bilgiler girilir.
9
ekil 2.8 : Yeni bir projeksiyon oluturulmas
lkemizde kullanlan 3 derecelik Gauss Kruger Transverse Mercator
projeksiyonu iin TM, 6 derecelik Gauss Kruger Universal Transverse Mercator
projeksiyonu iin UTM seilir. rnein; oluturacamz bir 3 derecelik projeksiyon
ayarlar iin projeksiyon ad (rn.: 39-3), tr (TM), sahte saa (500000), sahte yukar
(0), balang enlemi (0), dilim orta meridyeni (rn.: 39), dilim genilii (3),
balangtaki lek faktr (1.0) deerleri girilir (ekil 2.9).
10
ekil 2.9 : Derecelik Bir TM Projeksiyon Ayarlar
Projeksiyon oluturulduktan sonra koordinat sisteminin oluturulmas
gerekmektedir. Bunun iin ncelikle Koordinat Sistemleri mensnden bolukta sa
tklanarak yeni komutu seilir (ekil 2.10) ve alan Yeni Koordinat Sistemi
penceresinden oluturulacak olan koordinat sisteminin ad, yerel elipsoidi ve
projeksiyonu seilir (ekil 2.11).
11
ekil 2.10 : Yeni Koordinat Sistemi Oluturulmas
ekil 2.11 : Yeni Oluturulan Koordinat Sistemi Ayarlar
12
2.4. Projeye GPS Datasnn Yklenmesi
LGO programnda alan bir projeye datann yklenmesi iin, Veri Girii
mensnden Ham Veri komutu altrldnda Ham Veri eri Aktarm penceresi alr
(ekil 2.12).
ekil 2.12 : Projeye Data Yklenmesi
13
Bu pencereden LEICA serisi tm aletlerinin ham datas ile GPS ortak data
format olan RINEX datalar seeneinden projeye yklenecek olan datann format ve
bilgisayardaki yeri belirlenir (ekil 2.13).
ekil 2.13 : Ham Veri eri Aktarm Penceresi
14
Projeye yklenecek datalarn tr ve yeri belirlendikten sonra eri Aktar
komutu altrlarak veriyi projeye ata penceresi alr. Veriyi projeye ata penceresinden
projeye yklenecek datalarn incelenmesi ve editlemesi yaplabilir (ekil 2.14). Arazide
elde edilen datalardaki nokta numaras, anten ykseklik hatalar gibi hatalar bu menden
incelenerek dzeltilebilir.
ekil 2.14 : Veriyi Projeye Ata Penceresi
15
2.5.Datalarin ncelenmesi Ve Dzenlenmesi
Baz zmlerine gemeden nce noktalara ait nokta numaras, anten
ykseklii, l sresi gibi bilgilerin incelenmesi gerekmektedir. Nokta numaras, anten
ykseklii, l sreleri bilgilerin de, datalarn yklenmesi srasnda incelenip
dzenlemeler yaplabilecei gibi, datalarn projeye yklenmesiyle GPS-Deer.
Mensnden de yaplabilir (ekil 2.15).
ekil 2.15 : GPS-Deer. Mens
16
2.6.Single Point Positoning
Baz zmlerine gemek iin adaki bir noktadan referans olarak k almak
gerekmektedir. Ada referans olarak baz zmlerine k verecek nokta iki ekilde
seilebilir. Birincisi ada ITRF Datumunda koordinatlar bilinen bir nokta var ise
(rnein TUTGA noktalar); Grnm/Dzen mensnden bu noktann zerinde sa
tklanarak zellikler komutu altrlr. Alan genel penceresinden nokta tr kontrol
yaplarak koordinat tr kartezyen olarak seilir ve bilinen kartezyen koordinatlar
klavyeden girilir (ekil 2.16).
ekil 2.16 : Kartezyen Koordinatlar Bilinen Noktann Koordinatlarn Girilmesi
17
Ada referans olarak k verecek noktann belirlenmesindeki ikinci yol ise
Single Point Positioning denilen Tek Nokta zmdr. Tek Nokta zm, proje
ann navigasyon koordinatlar ile dnya zerindeki konumunun metre hassasiyetinde
yaklak olarak belirlenmesidir. SPP iin seilen noktann zerinde sa tklanarak SPP
komutu seilir (ekil 2.17) ve daha sonra deerlendir komutuyla SPP zm yaplr.
SPP deerlendirme sonucu irdelenir ve ykle komutu ile saklanr.
ekil 2.17 : SPP Noktasnn Seilmesi
18
2.7. Baz zmleri
Baz zmleri iin SPP veya kontrol noktas referans olarak iaretlenip,
oturumlardaki dier noktalar gezici olarak iaretlenir ve baz zmleri deerlendir
komutuyla yaplr (ekil 2.18), baz zmleri sonucunda ykle komutuyla istenen baz
zmleri saklanr (ekil 2.19). Daha sonra oturumlardaki dier baz zmleride
gerekletirilerek proje andaki gerekli tm bazlar deerlendirilir.
ekil 2.18 : Baz zmleri
19
ekil 2.19 : Baz zmlerinin kaydedilmesi
Baz zmleri srasnda kullanlacak olan process paremetreleri bolukta sa
tklanarak Deerlendirme Deitirgeleri komutuyla irdelenebilir (ekil 2.20).
ekil 2.20 : Deerlendirme Deitirgelerinin Almas
20
Deerlendirme Deitirgeleri mensnde Genel, Strateji, Geniletilmi kt ve
Otomatik Deerlendirme olmak zere drt pencere vardr. Genel penceresinden uydu
ykseklik alar ile projede zmde kullanlacak olan uydu numaralar deitirilebilir
(ekil 2.21). Yani baz zmlerinde kullanmak istemediimiz uydunun atlmas ilemi,
bu menden yaplabilir.
ekil 2.21 : Deerlendirme Deitirgeleri Genel Penceresi
21
Deerlendirme Deitirgeleri Strateji penceresinden; zm frekans
(Otomatik, L1, L2, L1+L2, L3), zm yaplacak en uzun baz mesafesi, zm iin e
zamanl en az sre, epok aral kullanma oran, troposferik model, iyonosferik model ile
stokastik modelleme kullanlmas ile ilgili deiiklikler yaplabilir (ekil 2.22).
ekil 2.22 : Deerlendirme Deitirgeleri Strateji Penceresi
22
2.8. Baz zmlerinin rdelenmesi
Baz zm sonularn irdelemek iin, sonular mensnden ilgili bazn
zerinde sa tklanarak analiz komutu altrlr (ekil 2.23) ve alan sonu
penceresinden uydularn l sresince elde ettii; DOP deerleri (ekil 2.24),
Ykseklik alar (ekil 2.25) ve Azimut alar (ekil 2.26) hakknda bilgi alnabilir.
ekil 2.23 : Baz zm Sonularnn Analizi
23
ekil 2.24 : DOP Deerlerinin Analizi
ekil 2.25 : Ykseklik A Deerlerinin Analizi
24
ekil 2.26 : Azimut A Deerlerinin Analizi
Ayrca baz zmleri sonucunda, sonular mensnden rapor ksmndan ilgili
baz seilerek de baz zm irdelenebilir. Rapor ksmndan proje bilgileri, nokta bilgisi,
deerlendirme deitirgeleri, uydu seimi, gzlem istatistikleri, belirsizlik istatistikleri,
faz sramas istatistikleri ve son koordinatlar bilgileri alnabilir (ekil 2.27).
25
ekil 2.27 : Baz zm Sonu Raporu
Baz zmleri sonularnn irdelenmesinin bir baka yntemide
Grnm/Dzen mensnden nokta zerinde sa tklanp zellikler komutu
altrlarak (ekil 2.28), ortalama penceresinden ilgili noktann hangi noktalardan
zldn ve farkl zmler arasnda konum ile ykseklikteki fark miktarlarn
irdeleyebiliriz (ekil 2.29).
26
ekil 2.28 : Nokta zeliklerinin rdelenmesi
ekil 2.29 : Nokta zm Sonularnn rdelenmesi
27
Baz zm sonularnn irdelenmesinden sonra; daha hassas bir baz zm
iin bazen lm srasnda data toplamasna ramen baz uydularn zmde
kullanlmamas veya ly bozduu tespit edilen bir ksm lnn lden karlmas
gerekebilir.
Uydu atmak iin ilgili nokta zerinde sa tklanarak uydu pencereleri komutu
altrlr (ekil 2.30) ve alan Uydu Pencereleri penceresinden bolukta sa tklanarak
uydu zaman karmak iin Pencereleme (Darda Brakarak) komutu, uydu zaman
eklemek iin ise Pencereleme (Dahil Ederek) komutu (ekil 2.31) altrlr.
ekil 2.30 : Nokta Uydu Penceresi Almas
28
ekil 2.31 : Uydu Zaman karma-Ekleme
l annn belirli bir ksmnn karlmas ilemi iin GPS-Deer. mensnden
bolukta sa tklanarak Pencereleme seeneinden l sresi karmak iin
Pencereleme (Darda Brakarak) komutu, l sresi eklemek iin ise Pencereleme
(Dahil Ederek) komutu (ekil 2.32) altrlr.
29
ekil 2.32 : l An karma-Ekleme
2.9. Dengeleme ncesi Verilerin Analizi
GPS alarnn dengelenmesinden nce an i gvenirliini artrmak ve hatalar
elemine etmek iin sabit noktalar arasndaki baz llerinin, tekrarl baz llerinin ve
lup kapanmalarnn analiz edilmesi gerekmektedir.
GPS almalarnda sabit kontrol istasyonlar arasnda da lmeler yaplr
(rnein TUTGA noktalar). Bu llerin faydas, GPS lme sisteminin ve sabit
noktalarn her ikisinin birden doruluunu kontrol etmektir. llen ve bilinen baz
uzunluklar arasndaki farklar belirlenir. Eer farklar tolerans deerlerinden daha
bykse bunun sebepleri ortaya karlmaldr. Bilinen ve llen baz bileenleri
arasndaki baz uzunluuna blnr ve 1 000 000 arplarak, ppm (parts per million)
olarak sabit noktalar arasndaki baz llerinin analizi yaplr.
30
llerin tutarln deerlendirmek iin dier bir prosedr, tekrarl ller
yaplan bazlarn (rnein B..H.H.B..Y.kapsamnda pilye tesisi olmayan C1 derece
AGA ve C2 derece SGA noktalarndaki iki farkl oturum) analizidir. Tekrarl ller
farkl oturumlarda alnr ve sonular karlatrlr.
GPS alarnda birbirine bal pek ok kapal lup olumaktadr. Her bir lup iin
X, Y, Z koordinat farklarnn cebrik toplam sfr olmaldr. Lup kapanmalarnda her
baz en az bir kez hesaba girmelidir. Herhangi bir lupta beklenilmeyen bir kapanma varsa
lup baznda kaba hata yapld anlalr.
LGO yazlmnda Lup kapanma deerlerinin hesaplanmas manel ve otomatik
olmak zere iki ekilde yaplabilir.
Lup kapanma deerlerinin manel hesaplanmas iin; Grnm/Dzen
mensnde bolukta sa tklanarak Show GPS Loop Misclosure komutu altrlarak
(ekil 2.33) hesaplanmak istenen gen kenarlar seilir.
ekil 2.33 : gen Kapanma Deerlerinin Manel Hesaplanmas
31
Lup kapanma deerlerinin otomatik hesaplanmas iin; Dengeleme mensnde
bolukta sa tklanarak evrim Kapanmalarn Hesapla komutu altrlr (ekil 2.34)
ve adaki tm gen kapanma deerleri Dengeleme mensnde bolukta sa tklanarak
Sonular, evrimler komutuyla incelenir (ekil 2.35).
ekil 2.34 : gen Kapanma Deerlerinin Otomatik Hesaplanmas
32
ekil 2.35 : Otomatik Hesaplanan gen Kapanma Deerleri Sonularnn Alnmas
2.10. Serbest Dengeleme
An serbest dengelemesi iin nce dengeleme parametrelerinin kontrol
edilmesi gerekir. Dengeleme parametrelerine bakmak iin Dengeleme mensnde
bolukta sa tklanarak Yaplandrma penceresinden Genel Deitirgeler komutu
altrlr (ekil 2.36). Alan mende dengeleme paremetreleri kontrol edilir ve
zellikle serbest dengelemenin yaplaca koordinat sisteminin WGS84 seilmesine
dikkat edilir (ekil 2.37).
33
ekil 2.36 : Dengeleme Parametrelerinin Belirlenmesi
ekil 2.37 : Dengeleme Paremetrelerinden Koordinat Sisteminin Belirlenmesi
34
Dengeleme paremetreleri belirlendikten sonra a serbest dengelenir. An
serbest dengelemesi iin Dengeleme mensnden bolukta sa tklanarak A Dengele
komutu altrlr (ekil 2.38), serbest dengeleme sonular Dengeleme mensnden
bolukta sa tklanarak Sonular penceresinden A komutu altrlr (ekil 2.39).
ekil 2.38 : An Serbest Dengelenmesi
35
ekil 2.39 : Serbest Dengeleme Sonularnn Alnmas
2.11. Uyuum Testi Yaplmas
Dayal dengelemede sabit olarak kullanlacak olan noktalarn belirlenmesi iin
noktalar arasnda bir uyuum testi yaplmas gerekir. Uyuum testinin iki veya
boyutlu yaplabilecei ve uyuum testi sonucunun 3 ppm.den kk olaca,
B..H.H.B..Y.nin 15 nci Maddesi c fkrasnda belirtilmitir.
Uyuum testi; dayal dengelemede sabit olarak kullanlacak noktalarn serbest
dengelemeden elde edilen koordinatlar ile yine bu noktalarn l epouna kaydrlarak
hesaplanan l epou koordinatlar arasnda yaplr.
LGO programnda uyuum testi yapmak iin; Aralar mensnden Datum
Transformasyon komutu altrlr (ekil 2.40).
36
ekil 2.40 : Uyuum Testi Yaplmas in Datum Transformasyon Komutunun altrlmas
Alan Datum ve Harita penceresinden uyuum testinin yaplaca iki koordinat
sistemi seilir. lk sistem olarak serbest dengelenmi proje; ikinci sistem olarak ise, yeni
bir proje alarak dayanak nokta l epou koordinatlarnn yklendii proje seilir.
Her iki projede seildikten sonra Eletir komutu altrlr (ekil 2.41).
37
ekil 2.41 : Uyuum Testi Yaplmas in ki Sistemin Belirlenmesi
Uyuum testinin yaplaca iki koordinat sisteminin belirlenerek eletir
komutunun altrlmasndan sonra, seilen her iki projedeki noktalar ekrana gelir. Her
iki sistemdeki noktalarn numaralar ayn ise bolukta sa tklanarak Oto Eletir (ekil
2.42) komutuyla, nokta numaralar farkl ise ilgili noktalar zerinde sa klik yaplp
Eletir komutu altrlr.
38
ekil 2.42 : Uyuum Testi Yaplacak Noktalarn Eletirilmesi
Uyuum testi yaplacak noktalarn eletirilmesinden sonra; elenen noktalar
Datum ve Harita penceresinin alt ksmnda ekrana gelir ve Rapor komutu altrlarak
yaplan uyuum testinin sonucu elde edilir (ekil 2.43).
39
ekil 2.43 : Uyuum Testi Sonucunun Alnmas
2.12. Dayal Dengeleme
GPS tekniiyle oluturulmu alarnn serbest dengelemesi hibir zorlama
olmadan WGS84 elipsoidinde yaplrken, dayal dengelemesi lokal koordinat sisteminde
bilinen nokta koordinatlarnn deimez (sabit) alnmasyla yaplr.
Dayal dengelemeye gemeden nce; an koordinat sistemi, ilgili projenin
zellikler mensnden (ekil 2.44) Koordinat penceresindeki Koordinat Sistemi (ekil
2.45) seenei; daha nce Koordinat Sistemleri mensnden oluturulmu olan, lokal
koordinat sistemine ayarlanr.
40
ekil 2.44 : Proje zellikleri Mensnn Almas
ekil 2.45 : Proje Koordinat Sisteminin Ayarlanmas
41
Dayal dengelemede sabit olarak alnacak noktalarn bilinen kesin
koordinatlarnn girilmesi iin; Dengeleme mensnden ilgili nokta zerinde sa
tklanarak zellikler (ekil 2.46) mens altrlr ve alan Genel penceresinden nokta
tr Kontrol seilerek, noktalara ait bilinen kesin koordinatlar girilir (ekil 2.47).
ekil 2.46 : Nokta zelliklerinin Ayarlanmas
42
ekil 2.47 : Nokta Tr ve Koordinatlarnn Deitirilmesi
Proje koordinat sisteminin belirlenen lokal koordinat sistemine ayarlanmas ve
dayanak noktalara ait koordinat deerlerinin girilmesinden sonra, an dayal
dengelemesi yaplr. Dayal Dengeleme iin nce Dengeleme mensnde bolukta sa
tklanarak Yaplandrma seeneinden Genel Deitirgeler komutu altrlarak
(ekil 2.48), Koordinat Sistemi Yerel Jeodezik seeneine ayarlanr (ekil 2.49).
43
ekil 2.48 : Dengeleme Mens Genel Deitirgeler Komutunun altrlmas
ekil 2.49 : Koordinat Sisteminin Ayarlanmas
44
Dayal Dengeleme yapmak iin Dengeleme mensnden bolukta sa
tklanarak A Dengele komutu altrlr (ekil 2.50), dengeleme sonularn grmek
iin ise Dengeleme mensnden bolukta sa tklanarak Sonular seeneinden A
komutu altrlr (ekil 2.51).
ekil 2.50 : A Dengele Komutunun altrlmas
45
ekil 2.51 : An Dengeleme Sonularnn Alnmas
2.13. Sonu Koordinatlarnn Alnmas
Proje sonunda noktalara ait Kartezyen, Corafi ve Grid koordinat deerleri
Noktalar mensnden alnr. Koordinat deerleri alnmak istenen noktalar; Ctrl ve Shift
tular yardmyla seilerek, kopyala yaptr komutlar ile istenen saysal ortamda
kaydedilebilir (ekil 2.52).
46
ekil 2.52 : Sonu Koordinat Deerlerinin Alnmas
2.14. C3 ve C4 Derece Noktalarn Deerlendirmesi
C3 ve C4 derece noktalar, kendisinden st derece noktalardan en az iki
bamsz bazdan elde edilir. C3 ve C4 derece noktalarnn deerlendirilmesi, ana an
aksine referans epounda yaplr. Yani; TUTGA, C1 ve C2 derece noktalardan oluan
ana a l epounda deerlendirilip referans epouna geri hz hesab ile dnlrken,
C3 ve C4 derece noktalarn deerlendirmesi dorudan referans epounda yaplr.
47
2.15. LGO PROGRAMINDAN RINEX DATA ALMA
Rinex data alnacak noktalar GPS-Deer. Mensnden belirlenerek zerinde
sa tklanr ve RINEX olarak dar aktar komutu altrlr (ekil 2.53).
ekil 2.53 : RINEX Data Alma
48
3. SONULAR
Gnmzde zaman ok nemli bir faktr haline gelmi olup, mhendislik
uygulamalarnda en az sre ile maksimum doruluk elde etme dncesi n plana
kmtr. GPS teknii ile yaplan uydu bazl mhendislik projelerinde, en az sre ile
maksimum dorulukta projelerin sonulandrlmas; arazi almalarnda GPS
alclar ile belirlenen l yntemleriyle lnn yaplarak data toplanmas ile
arazide elde edilen datalarn bro da GPS yazlmlar yardmyla deerlendirilmesine
baldr.
Arazi almalar iin eitli bilim adamlar tarafndan yaplan almalar
uygun uydu geometrisi ve en az 4 uydu ile faz balang belirsizliinin zlmesi
sonucunda 20 km.ye kadar uzaklklar iin beklenen jeodezik duyarlklar elde etmeye
yeterli olduunu gstermektedir.
Post processing denilen GPS datalarnn bro da deerlendirilmesi ilemi
iin gnmzde ok eitli GPS yazlmlar vardr. GPS yazlmlar ile hem kendi
GPS alcsnn ham datalar hem de GPS yazlmlarnn ortak format olan RINEX
datalar deerlendirilebilir. Leica Geo Office yazlm LEICA firmas tarafndan GPS
alclaryla birlikte verilen en son srm GPS deerlendirme yazlmdr.
Son zamanlarda fazlaca GPS ticari deerlendirme yazlmlar olmasna
ramen, seminer almam da anlattm LGO yazlm, editleme ve programn
kullanm srasnda kullancya ok fazla pratiklik salamaktadr. nk LGO ticari
yazlm, Berlin niversitesinin bilimsel yazlm olan ve datum parametrelerinin
belirlenmesi, sabit GPS istasyonlarnn deformasyonlarnn analizi ve hzlarnn
belirlenmesi, plaka hareketlerinin tespiti ve buna bal olarak jeodezik almalara
yn verilmesi, lke jeodezik kontrol alarnn oluturulmas gibi birok bilimsel
projelerde kullanlan BERNESSE akademik yazlm hazrlayanlarn danmanlnda
hazrlanm olan bir ticari yazlmdr. Mhendislik projelerinde SRE,
HASSASYET ve MALYET kriterleri arazi almalarnda olduu gibi bro
49
almalarnda da ok nemlidir. Dolaysyla zellikle sre ve hassasiyet kriterlerini
kullancya fazlasyla salad iin, LGO yazlmnn GPS datalarnn
deerlendirilmesinde kullanlmas tavsiye edilir.
50
4. KAYNAKLAR
[1] Byk lekli Harita ve Harita Bilgileri retim Ynetmelii, 15 Temmuz 2005,
Ankara
[2] Eren, K., Uzel, T., (1995), GPS lmeleri, Y.T.., Yayn No:301, stanbul
[3] nal, C., (2005), Dengelemede zel Konular, Yksek Lisans Ders Notlar, Konya
[4] Yldz, F., Kahveci, M., (2001), Global Konum Belirleme Sistemi, Ankara
[5] www.leica.com
[6] www.sistemas.com.tr
[7] Leica Geo Office GPS deerlendirme Yazlm Yardm Mens