Post on 07-Jul-2018
8/18/2019 Laporan Praktikum Ph Meter (Selesai)
1/19
1
LAPORAN PRAKTIKUM
INSTRUMENTASI KIMIA
PH METER
DISUSUN OLEH:
NAMA : M.Sukron.F.Husein
NIM : 011400389
KELOMPOK : A3
NAMA ANGGOTA : 1. A!n"! #i$is
%. He&ekie$ K!runi! Pu'r!
P(OG(AM ST)*I : *+I, Teknokii! Nuk$ir
SEMESTE( : III
ASISTEN : H!ries H!n"o-o SST
SEKOLAH TINGGI TEKNOLOGI NUKLIR
BADAN TENAGA NUKLIR NASIONAL
YOGYAKARTA
2015
8/18/2019 Laporan Praktikum Ph Meter (Selesai)
2/19
2
Pengukuran H !engan Menggunakan H Me"er
A. Tu/u!n
1. Mee$!/!ri un2si konsen'r!si 'er!"! si!' ke!s!!nke5!s!!n su!'u $!ru'!n.
%. Mee$!/!ri /!$!nn-! 'i'r!si !si"ie'ri!$k!$ie'ri "en2!n en22un!k!n H+e'er
sein22! "!!' "i'en'uk!n 'i'ik eki6!$enn-!.
3. Mee$!/!ri "!er! ker/! in"ik!'or !s!5!s! "!n ersen'!se kes!$!!nn-!
"i5!n"in2k!n "en2!n H e'er.
7. *!s!r Teori
1# Peng$%nan A$r
7er"!s!rk!n en2ukur!n "!-! !n'!r $is'rik enun/ukk!n 5!! !ir en2ion
se!r! 'er5!'!s sesu!i "en2!n ers!!!n 5eriku' :
% H%O H3O; ; OH+ !'!u
H%O H; ; OH+
Pen2ukur!n "!-! !n'!r !ir urni !"! %
8/18/2019 Laporan Praktikum Ph Meter (Selesai)
3/19
3
Te'!!n K ini "ise5u' !si$ k!$i ion un'uk !ir. Ini enun/ukk!n "!$! !ir
urni !'!u $!ru'!n "!$! !ir !! s!/! 5!ik ion i"ro2en "!n i"roksi"! !rus !"! "!n
!si$ k!$i konsen'r!sin-! !rus kons'!n. ik! konsen'r!si s!$! s!'u ion "ike'!ui
!k! konsen'r!si ion -!n2 $!in u"! "ii'un2 k!ren! !si$ k!$i ke"u!n-! !"!$!
s!! "en2!n 10 10+14 CK !"! %H;? >OH+?
M!k! :
+ $o2 K @ + $o2 >H;? $o2 >OH+?
K @ H ; OH
@ 14
Pen2ukur!n H eru!k!n s!$! s!'u rose"ur !n!$i'is -!n2 s!n2!' en'in2 "!n
serin2 "i2un!k!n "!$! i$u kii!. Penen'u!n H su!'u $!ru'!n "i2un!k!n !$!' H+
e'er.
%. Ti'r!si "en2!n In"ik!'or
H su!'u $!ru'!n se!r! k!s!r "!!' "i'en'uk!n "en2!n en22un!k!n in"ik!'or
!s! 5!s!. In"ik!'or !s! 5!s! !"!$! !s! !'!u 5!s! or2!nik -!n2 eun-!i s!'u
!rn! /ik! konsen'r!si i"ro2en $e5i 'in22i "!ri !"! su!'u !r2! 'er'en'u "!n su!'u
!rn! $!in /ik! konsen'r!si i'u $e5i ren"!.
T!5e$ 1# 7e5er!! on'o in"ik!'or "!n eru5!!n !rn!n-!.
8/18/2019 Laporan Praktikum Ph Meter (Selesai)
4/19
4
NO NAMAT(AEK
H
PE()7AHAN #A(NA
ASAM 7ASA
1
%
3
4
<
B
8
Me'i$ kunin2
*ini'roeno$
Me'i$ /in22!
Me'i$ er!
L!kus
Feno$'!n$ein
Tio$'!$ein
Trini'ro5en&en!
% 3
%4 40
3 4<
44
8
8 10
10 1%
1% 13
Mer!
T!k 5er!rn!
Mer!
Mer!
Mer!
T!k 5er!rn!
Kunin2
T!k 5er!rn!
Kunin2
Kunin2
Kunin2
Kunin2
7iru
Mer!
)n2u
in22!
Pei$i!n su!'u in"ik!'or un'uk su!'u 'i'r!si !s! 5!s! 'er'en'u 5er2!n'un2 !"!
ku!' re$!'i !s! "!n 5!s! -!n2 "i2un!k!n "!$! 'i'r!si. P!"! su!'u 'i'r!si 'i'ik
kese'!r!!n !"!$! 'i'ik "i!n! 'e!' uku s!'u ere!ksi "i'!5!k!n un'uk 5ere!ksi
"en2!n ere!ksi -!n2 $!in. Su!'u 'i'ik !kir !"!$! 'i'ik !"! s!!' in"ik!'or 'er'en'u
5eru5! !rn!. Se!r! i"e!$ "!$! su!'u 'i'r!si 'i'ik kese'!r!!n "!n 'i'ik !kir "!ri
in"ik!'or -!n2 "ii$i !rus$! i"en'ik.
8/18/2019 Laporan Praktikum Ph Meter (Selesai)
5/19
Titik kesetaraan reaksi
Trayek perubahan warna fenolftalein
Trayek perubahan warna metil merah
Titik tengah fnolftalein
Titik tengah metil merah
7
6
5
4
3
2
1
9
8
10
12
11
10
20 30 40 50 60
p l ar ut an
!olume larutan "a# $m%&
5
G!5!r 1# Kur6! 'i'r!si
8/18/2019 Laporan Praktikum Ph Meter (Selesai)
6/19
6
4. Konsen'r!si Ion Hi"ro2en
Konsen'r!si ion i"ro2en "!$! su!'u $!ru'!n 5i!s! "in-!'!k!n "en2!n H. H
su!'u $!ru'!n "i"einisik!n se5!2!i :
[ ]+= H1
$o2 H
!'!u
+
−= H$o2 H
*ike'!ui 5!! :
K @ >H;? >OH+?
M!k! :
+ $o2 K @ + $o2 >H;? $o2 >OH+?
K @ H ; OH
@ 14
Pen2ukur!n H eru!k!n s!$! s!'u rose"ur !n!$i'is -!n2 s!n2!' en'in2 "!n
serin2 "i2un!k!n "!$! i$u kii!. Penen'u!n H su!'u $!ru'!n "i2un!k!n !$!' H+
e'er.
8/18/2019 Laporan Praktikum Ph Meter (Selesai)
7/19
7
=!r! oer!si H+e'er un'uk 'i!+'i! 'ie "!n erk H+e'er !k!n 5er5e"!+
5e"! n!un "eiki!n se!r! uu !r! oer!sion!$ H+e'er !"!$! se5!2!i
5eriku' :
1. N-!$!k!n !$!' "!n 5i!rk!n sein22! !$!' e$!kuk!n e!n!s!n.
%. Se' 'eer!'urn-! sesu!i "en2!n 'eer!'ur $!ru'!n.
3. =e$uk!n e$ek'ro"e ke "!$! $!ru'!n s'!n"!r" "!n se' sk!$! e5!!!n !$!' sesu!i
"en2!n H $!ru'!n s'!n"!r".
4. A5i$ e$ek'ro"e 'erse5u' keu"i!n 5i$!s "en2!n !u!"es' "!n "i$! keu"i!n
e$uk!n ke5!$i ke!"! $!ru'!n s'!n"!r" -!n2 $!in "!n $!kuk!n se' ke5!$i.
8/18/2019 Laporan Praktikum Ph Meter (Selesai)
8/19
8
+ 7!!n:
1. L!ru'!n 5uer H B
%. H3PO4 01 N
3. N!OH 0% N
4. N!H%PO4 01 N
8/18/2019 Laporan Praktikum Ph Meter (Selesai)
9/19
9
. L!n2k! ker/! oin 4 "!n < "iu$!n2i s!!i eero$e 4 'i'ik ero5!!n.
B. L!n2k!n 1 s!!i "iu$!n2 "en2!n en22!n'i $!ru'!n e!k!i N!OH 0%
N "!n $!ru'!n 2!r! N!H%=$ 01 N.
8. H!si$ en2!!'!n "i!'!'.
III. Penen'u!n 2r!ik 'i'r!si "en2!n en22un!k!n H+e'er
1. A$!' H e'er "is'!n"!ris!si 'er$e5i "!u$u "en2!n en22un!k!n $!ru'!n
s'!n"!r -!n2 'erse"i!.
%. A$!' ker/! "ir!n2k!i sesu!i "en2!n 2!5!r %.
3. L!ru'!n H3PO4 01 N se5!n-!k 100 L "i!sukk!n ke"!$! 2e$!s 5e!ker
"!n "iukur H+n-! en22un!k!n H e'er.
4. L!ru'!n N!OH 0% N "i!sukk!n ke"!$! 5ure'.
8/18/2019 Laporan Praktikum Ph Meter (Selesai)
10/19
10
E. *!'! Pen2!!'!n
1. Pembuatan Larutan
a& 'embuatan %arutan "a# 0(2 "
NaOH kristal grammenimbang praktik ara
gram gram
mLmol g
grammassa N
mLpelarut mol g Mr grammassa N
0
8/18/2019 Laporan Praktikum Ph Meter (Selesai)
11/19
11
75 m% 25 m%
auaes
12(99 340(0
100 m% 25 m%
auaes
12(94 337(0
125 m% 25 m%
auaes
12(88 333(7
3'#4 0(1 "!olume *sam $m%& p m!
50 m% 2(57 285(450 m% 25 m%
auaes
2(67 279(4
75 m% 25 m%
auaes
2(75 274(3
100 m% 25 m%
auaes
2(82 270(3
125 m% 25 m%
auaes
2(88 266(8
"a2'#4 0(1 "!olume aram $m%& p m!
50 m% 10(30 179(050 m% 25 m%
auaest
10(25 176(1
75 m% 25 m%
auaes
10(20 173(2
100 m% 25 m%
auaes
10(15 170(3
125 m% 25 m%
auaes
10(10 167(3
4 ubungan antara p.oltase engan !olume 'eniter asa
!olume 'enambahan
"a# 0(1 " $m%&
era:at ;easaman$p&
!oltase$m!&
0 2(57 285(01 2(63 281(52 2(73 275(73 2(83 269(94 2(95 262(45 3(12 252(3
5(5 3(21 246(76 3(33 239(6
6(5 3(46 231(87 3(67 219(4
7(5 4(01 198(7
8 5(25 124(98(5 6(38 56(1
8/18/2019 Laporan Praktikum Ph Meter (Selesai)
12/19
12
9(5 6(96 21(710(5 7(19 7(411(5 7(43 6(512(5 7(64 19(313(5 7(87 33(3
14(5 8(17 51(115 8(38 64(0
15(5 8(84 91(816 10(27 177(6
16(5 11(08 226(317(5 11(46 249(418(5 11(68 262(419(5 11(83 270(720(5 11(94 277(821(5 12(03 283(222(5 12(14 290(4
F. Peri'un2!n
1. Pen2!ru H 'er!"! un2si konsen'er!si
!. N!OH 100 $ 0.% N ; Au!"es'
N1 ,1 @ N% ,%
0.% N1 100 $ @ N% 100 $
N% @ 0.%
OH @ + $o2 COH;D
@ + $o2 C0.%D
@ 0.9
H @ 14 OH
@ 14 0.9 @ 13.31
Kes!$!!n @¿hasilteori−hasil praktik ∨ ¿
hasil teori¿
100J
8/18/2019 Laporan Praktikum Ph Meter (Selesai)
13/19
13
@¿13.31−13.08∨
¿
13.31
¿ 100J
@ 1. J
*en2!n !r! -!n2 s!! un'uk "!'! -!n2 5er5e"! "iero$e !si$ se5!2!i 5eriku' :
!olume$ml&
p$'rakte
k&!olt$m!&
p$Teori&
;esalahan$ 0= 135?@ > 097
f$=& > 0= 1319
?@ > 1
raAk !olume "a# .s p
p praktek
%inear $p praktek&
p teori
%inear $p teori&
!olume $ml&
p
5. H3PO4 100 $ 0.1 N ; Au!"es'
N1 ,1 @ N% ,%
0.1 N 100 $ @ N% 100 $
N% @ 0.1 N
M% @ 0.13 M
8/18/2019 Laporan Praktikum Ph Meter (Selesai)
14/19
14
H; @ √ Kb× M
@ √6.9×10−3× 0.1
3
@ 0.01
8/18/2019 Laporan Praktikum Ph Meter (Selesai)
15/19
15
40 60 80 100 120 140 1600
05
1
15
2
25
3
35
f$=& > 0= 162
?@ > 097
f$=& > 0= 243?@ > 099
raAk !olume 3'#4 .s p
p praktek
%inear $p praktek&
p teori
%inear $p teori&
!olume $ml&
p
. L!ru'!n 2!r! N!H%OH 100 L 0.1 N ; Au!"es'
N1 ,1 @ N% ,%
0.1 N1 100 $ @ N% 100 $
N% @ 0.1
M% @ 0.13 M
H; @ √ Kb× M
@ √1.8×10−5×0.1
3
@ B.B< 10+4 M
H @ 14 + C+ $o2 >H;?D
@ 14 C+ $o2 B.B< 10+4 MD
@ 10.%
Kes!$!!n @¿hasilteori−hasil praktik ∨ ¿
hasil teori¿
100J
@
¿10.3−10.2∨ ¿
10.2
¿ 100J
8/18/2019 Laporan Praktikum Ph Meter (Selesai)
16/19
16
@ 15 J
*en2!n !r! -!n2 s!! un'uk "!'! -!n2 5er5e"! "iero$e !si$ se5!2!i
5eriku' :
!olume$ml&
p$'rakte
k&!olt$m!&
p$Teori&
;esalahan$ 0= 1035
?@ > 097
f$=& > 0= 104
?@ > 1
raAk !olume "a2'#4 .s p
p praktek
%inear $p praktek&
p teori
%inear $p teori&
!olume $ml&
p
%. Penen'u!n 2r!ik 'i'r!si "en2!n en22un!k!n H+e'er
A!5i$! "i5u!' 2r!ik !n'!r! 6o$ue N!OH -!n2 "i'!5!k!n 6s eru5!!n H
-!n2 'er/!"i !k! !k!n 'er5en'uk kur6! seer'i "i 5!! ini:
8/18/2019 Laporan Praktikum Ph Meter (Selesai)
17/19
17
0 5 10 15 20 25 30 350
2
4
6
8
10
12
14
f$=& > 04= 086?@ > 096
raAk p
!olume $ml&
p
Se$!in i'u /u2! "!!' "i$!kuk!n eri'un2!n un'uk e5!n"in2k!n !!k! 'i'ik
ekui6!$en 5er!"! "i %3 $ un'uk N!3PO4 %% $ un'uk N!%HPO4 "!n 1% $ un'uk
N!H%PO4.
)n'uk N!3PO4:
n N!OH @ n H3PO4
N N!OH., N!OH @ N H3PO4., H3PO4
0% N., N!OH @ 01 N .
8/18/2019 Laporan Praktikum Ph Meter (Selesai)
18/19
18
P!"! ero5!!n er'!! "i!n! "i$!kuk!n er5!n"in2!n !n'!r! konsen'r!si "!n ni$!i PH
"i"!!' 5e5er!! 2r!ik -!n2 en!i$k!n 5!! ni$!i PH e!n2 "ien2!rui o$e
konsen'r!si. =on'on-! !"! N!OH "!n H3PO4 "i!n! ni$!i PH ke"u!n-! se!kin
en"ek!'i ne'r!$ seirin2 "en2!n 5erkur!n2n-! konsen'r!si Cen2ener!nD. H!$ ini
"ik!ren!k!n /u$! PH 'er2!n'un2 !"! konsen'r!si H; -!n2 'er"!!' !"! s!'u $!ru'!n
"!$! s!'u!n o$!r. Konsen'r!si !"! s!'u!n o$!r ini !k!n "ien2!rui o$e
en2ener!n sein22! en2i'un2!n H; un 5eru5! "!n ni$!i PH en"ek!'i ne'r!$.
P!"! ero5!!n ke"u! -!i'u e5u!'!n 2r!ik 'i'r!si !n'!r! !s! os!' "en2!n n!'riu
i"roksi"! "!!' 'er$i!' 2r!ik 'erse5u' seer'i eun-!i 3 'i'ik ekui6!$en. H!$ ini
'er/!"i k!ren! !s! os!' ei$iki 3 !'o H !'!u !s! o$iro'ik sein22! ke'i2! H ini
'erur!i se!r! 'eris!. !"i roses er'!! !"!$! e5en'uk!n H% N!PO4 -!n2
en2!si$k!n 'i'ik ekui6!$en er'!!. Keu"i!n 'er5en'uk HN!%PO4 -!n2 en2!si$k!n
'i'ik ekui6!$en ke'i2!. *!n 'er!kir 'er5en'ukn-! 2!r! n!'riu os!' -!n2
en2!si$k!n 'i'ik ekui6!$en -!n2 'er!kir. Te'!i 'i'ik ekui6!$en -!n2 se5en!rn-! 'er/!"i
!"! roses 'i'r!si !s! os!' "en2!n n!'riu i"roksi"! !"!$! s!!' e5en'uk!n
2!r! N!3PO4 "i!n! se!r! r!k'ik "i"!!' !"! en!5!!n %3L N!OH. K!ren!
!"! 'i'ik ini ke"u! $!ru'!n en!!i PH ekui6!$en n-! "!n en2!si$k!n
kese'i5!n2!n.
H. Kesiu$!n
1. L!ru'!n !s! /ik! "ienerk!n !k! Hn-! !k!n n!ik en"ek!'i ne'r!$ k!ren!
konsen'r!si H; se!kin kei$.
%. L!ru'!n 5!s! /ik! "ienerk!n !k! Hn-! !k!n 'urun en"ek!'i ne'r!$ k!ren!
konsen'r!si OH+ se!kin kei$.
3. Ti'r!si !$k!$ie'ri "!!' "i!!'i "en2!n e$!kuk!n 'i'r!si !n'!r! H3PO4 "en2!n
N!OH se!r! 'e$i'i.4. Ti'ik ekui6!$en 'i'r!si H3PO4 "!n N!OH ei$iki 'i'ik ekui6!$en e5en'uk
2!r! N!3PO4 se!r! r!k'ik %3 $ "!n se!r! 'eori %< $.
8/18/2019 Laporan Praktikum Ph Meter (Selesai)
19/19
Susi$o!'i En"!n2.%009.Theor an! "pli#ation o$ %hemistr: &.So$o : Ti2! Ser!n2k!i.
,o2e$ Ar'ur Isr!e$. 1994. 7uku A/!r ,o2e$ : Kimia "nalisis Kuantitati$ "norganik .
!k!r'! : K!$!n Me"i! Pus'!k!.s
o2-!k!r'! 18 No6e5er %01<
Asis'en Pr!k'ik!n
H!ries H!n"o-o SST M.Sukron.F.Husein