KOKU FİZYOLOJİSİ

Dr. Özge Bozkurt

Koku duyusuKoku duyusu

Günlük hayatta sürekli olarak kullanılan

önemli bilgiler sağlar

Yiyeceklerin varlığı, alınan zevk ve tehlike

hakkında bilgi verir

Yiyeceklerin sindirimi ve kullanımı için

gerekecek olan fizyolojik değişiklikleri

başlatır

Buck ve Axel 1991, genlerde 1000 kadar koku reseptörü

İnsanlar, hayvanlardan daha fazla koku ayırt etme yetisine sahip

Koku moleküllerini ayırt etmede eğitimli olan koku uzmanları, 300-5000 farklı koku

Degustatörler 100’den fazla tad bileşenini ayırt edebiliyor

Koku duyusuKoku duyusu

Tad olarak algıladığımız lezzet çeşitleri,

çiğneme ve yutma sırasında burun boşluğun

arkasındaki olfaktör sisteme ulaşan uçucu

moleküllerle; acı , tatlı, tuzlu , ekşi

moleküllerin karmaşık karışımlarından

oluşur

Koku duyusuKoku duyusu

Koku duyusu komponentleriKoku duyusu komponentleri

Algı ve tanıma

Adaptasyon

Hafıza

Emosyon

Koku duyusu-Koku duyusu- Algı ve tanımaAlgı ve tanıma

Burun solunan havayı,

– Filtre eder

– Isıtır

– Nemlendirir

Koku almak için suda ya da yağda eriyebilen bileşiklerin burun mukozasına teması gerekir

Yüksek oranda emilen kimyasallar, düşük koku oluşturma etkinliğine sahip

Etkin bir koku uyarımı için burun hava akımı gerekmektedir

Koku duyusu - Koku duyusu - Algı ve tanımaAlgı ve tanıma

Koku sirke gibi keskinse, trigeminal sinir

uçları ile algılanır ve ağrı cevabına yol açar

Koku sinyallerinin, yemek alımı, ısı

regülasyonu ,uyku siklusu, görme, işitme ve

tat alma ile ilgili bölgelere iletilir

Koku duyusu Koku duyusu - Algı ve tanıma- Algı ve tanıma

Koku algılama hücreleri:

– Dış dünya ile direkt ilişkidedir, bariyer yoktur

– Beyinle direkt iletişim kurar

– Kokuyu ileten sinirler organizmadaki en ince

ve yavaş sinirlerdir, diğer duyulara oranla algı

biraz gecikir

Koku duyusu - Koku duyusu - Algı ve tanımaAlgı ve tanıma

Koku algısının retinası: koku epiteli

– 3 çeşit hücre

destek hücreleri

bazal hücreler

koku algı sinirleri

Koku duyusu - Koku duyusu - Algı ve tanımaAlgı ve tanıma

silya

Akson

Bazal hücre

Destek hücre

Koku reseptörü siniri

Her sinir hücresi yalnız bir tür koku

resptörünü algılar

Koku duyusu- Koku duyusu- Algı ve tanımaAlgı ve tanıma

Koku duyusu sinirleri koku yakalamak için özelleşmiştir

Mukus, – Gerekli molekülleri ve iyonik ortamı sağlar

– Çözünebilir, koku bağlayan proteinler bulunur

– Molekül yoğunlaştırma, taşıma uzaklaştırma görevini

Koku duyusu - Koku duyusu - Algı ve tanımaAlgı ve tanıma

Koku duyusunun ilk basamağı burundaki

koku duyu sinirlerinde başlar.

Bu sinirler burun boşluğunun arkasında 5 cm2

lik bir alanı kaplayan özelleşmiş bir yapıda

bulunmaktadır

Koku duyusuKoku duyusu - - Algı ve tanımaAlgı ve tanıma

Olfaktör bulbus

Olfaktör sinir

Olfaktör epitel

mukusBurun

boşluğu

Kribriform kemik

Burun İç Kesiti

Olfaktör Bölge

mukoza

Olfaktör epitel

Olfaktör bulbusOlfaktör sinirMitral hücreler

Olfaktör Traktus

Mitral hücreler

Kribriform kemik

Olfaktör reseptör nöronları

Silya

Aksonlar

Glomerül

Olfaktör sinir filamanları

Hava ve Koku Molekülleri

Koku bilgisi beyindeki koku merkezine

ulaştığında , beyin daha önceki deneyimlerle

belirlenmiş olan şifreleri çözerek kokunun

tanınmasını sağlar

Koku duyusu Koku duyusu - Algı ve tanıma- Algı ve tanıma

Beyine ulaşan koku bilgisi

duygusal ve dürtüsel merkezlerle de iletişir

Kokunun davranış ve duygular üzerindeki etkileri bu bağlantılarla açıklanabilir

Koku duyusu –Koku duyusu –Algı ve tanımaAlgı ve tanıma

Reseptörün hissizleşmesi:

– Hoş olmayan bir kokuya sürekli maruz

kalınırsa bir süre sonra fark edilmez olur

– Temiz havada bir süre kaldıktan sonra aynı

koku tekrar ayırt edilebilir

Koku duyusu - Koku duyusu - AdaptasyonAdaptasyon

Koku duyusu - Koku duyusu - HafızaHafıza

100 000 farklı koku etkenini nasıl algılayabiliyoruz?

Koku duyusuKoku duyusu - - HafızaHafıza

Beyin, insan yaşamında önemli kabul ettiği

kokuları unutmaz

Özellikle çocukluk döneminde gençlik

dönemlerinde alınan kokular unutulmaz

Kokular anıları canlandırabilir

Kokular hafıza için en iyi uyaran mıdır?

Görme, dokunma ve tat alma da hafızayı

uyaran duyulardır

Koku ile ortaya çıkan hafızanın

duygulanımda ayrı bir yeri vardır

Koku duyusu - Koku duyusu - DuygulanımDuygulanım

Olfaktör hedoni (koku alma hazzı)– Aşina olma ve yoğunluk

– Önceden defalarca koklanan kokulardan hoşlanma eğilimi

– Yoğunluğun kokudan hoşlanma ile ilginç bir ilişkisi vardır

Koku duyusu - Koku duyusu - DuygulanımDuygulanım

Olfaktör hedoni (koku alma hazzı)– Doğuştan mı, öğrenilir mi?

Çocuklukta şahit olunan olaylar Kültürel yapı Yaş , cinsiyet Öğrenilmiş nefret Deneyim çağrışım

kokular arasında güçlü etkileşim vardır

Koku duyusu - Koku duyusu - DuygulanımDuygulanım

Olfaktör hedoni (koku alma hazzı)– Doğuştan mı, öğrenilir mi?

Trigeminal uyaranlardan kaçma Mensturel senkron

Koku duyusu - Koku duyusu - DuygulanımDuygulanım

Bazı türler feromon adı verilen türe özgü kimyasallar salarlar

Feromonlar kendi türlerinden olan diğer bireylerin cinsel ve toplumsal davranışı ile üreme fizyolojisi üzerinde çok önemli rol oynarlar

Koku duyusu - Koku duyusu - DuygulanımDuygulanım

Feromonlar bazı türlerde (sığır domuz fare..vs)

Puberte zamanını ayarlar Erkek ve dişinin üreme ile ilgili davranışlarını

etkiler Dişinin yavrusuna karşı davranışlarında rol oynar Kaynağı idrar ve bazı dış salgılardır

Koku duyusu - Koku duyusu - DuygulanımDuygulanım

İnsanlarda ter ve vajinada feromonlar

olduğunu gösteren çalışmalar var

ABD de yapılan bir araştırma da insanların

feromonlar salgıladığı, karşı cins üzerindeki

cazibeyi artırdığını göstermektedir

Koku duyusu - Koku duyusu - DuygulanımDuygulanım

Koku duyusu - Koku duyusu - DuygulanımDuygulanım

Vemoronazal organ – Feromonların algılanmasını sağlayan, temel

koku sisteminin dışında bir de aksesuar koku sistemi vardır.

– İnsanda vemoronazal sistemin anne karnında iken var olduğu ancak gelişim sürecinde gerilediği düşünülmektedir.

İnsanların beden kokuları ile iletiştiği bilinmektedir.