Post on 04-Apr-2018
Khuynh hướng tiểu thuyết - Điện ảnh trong Văn học Phaacutep thế kỉ XX
Trần Hinh
I Xu hướng điện ảnh trong tiểu thuyết - sự lai tạo thể loại tiểu thuyết vagrave điện ảnh
1 Thế kỷ XX đaacutenh dấu sự ra đời của một loại higravenh nghệ thuật được coi lagrave quan trọng nhất
trong caacutec nghệ thuật(Leacutenine) đoacute lagrave điện ảnh Kể từ khi ra đời chiacutenh xaacutec vagraveo khoảng năm
1895 điện ảnh thực sự đatilde lagravem thay đổi bộ mặt thế giới noacute taacutec động đến nhiều loại higravenh
nghệ thuật khaacutec trong đoacute coacute tiểu thuyết Trong thư ngỏ gửi Alain Robbe-Grillet chủ soaacutei
của trường phaacutei Tiểu thuyết Mới nhagrave nghiecircn cứu Piere de Boisdffre đatilde giải thiacutech rotilde hiện
tượng nagravey như sau Sau năm 1950 tiểu thuyết phacircn đocirci thagravenh tiểu thuyết vagrave kịch bản
phim Điện ảnh đatilde bắt tiểu thuyết theo kỹ thuật của noacute Rất nhiều thủ phaacutep saacuteng taacutec đatilde trở
thagravenh chung cho cả hai thể loại Khocircng thể phủ nhận được rằng mặc dugrave lagrave hai thể loại trẻ
trung nhất trong những người anh em nghệ thuật tiểu thuyết vagrave điện ảnh thực sự đatilde ảnh
hưởng vagrave cạnh tranh với nhau rất nhiều đồng thời cũng được coi lagrave hai trong những nghệ
thuật hagraveng đầu caacutec loại higravenh nghệ thuật thế kỷ XX Chuacuteng coacute nhiều neacutet gần gũi khocircng thể
phủ nhận
Cũng như tiểu thuyết điện ảnh được xếp vagraveo loại higravenh nghệ thuật tổng hợp Bởi noacute sử
dụng kinh nghiệm của hội họa khi sắp xếp caacutec higravenh ảnh trecircn magraven ảnh kinh nghiệm của sacircn
khấu trong bố triacute cử chỉ neacutet mặt ngữ điệu của diễn viecircn[1] Sự ra đời của điện ảnh vagraveo
khoảng năm 1895 đatilde thực sự biến caacutec giấc mơ của caacutec nhagrave thơ họa sĩ nhạc sĩthagravenh hiện
thực Bởi lẽ qua điện ảnh họ đatilde nghe vagrave nhigraven thấy được những acircm thanh của nhạc khiacute
những nhịp điệu của ngocircn từ những magraveu sắc vagrave đường neacutet của phocircng vảithagravenh một bản
hogravea acircm tuyệt diệu trecircn magraven ảnh Điện ảnh lagrave nghệ thuật tổng hợp vigrave noacute mang đến cho hagraveng
triệu người xem ngocircn từ của nhagrave văn tranh của họa sĩ diễn xuất của diễn viecircn trecircn sacircn
khấu giai điệu của nhạc sĩ trong bản nhạc[2] Trong quan hệ với tiểu thuyết loại higravenh tự
sự tiecircu biểu nhất của văn học điện ảnh cũng coacute nhiều neacutet chung gần gũi Về sự giống nhau
nagravey chuacuteng ta coacute thể khảo saacutet bằng việc so saacutenh caacutech giải thiacutech của caacutec nhagrave lyacute luận tiecircu biểu
cho cả hai loại higravenh nghệ thuật đặc thugrave nagravey trecircn phương diện tự sự Trước hết với tiểu
thuyết nhagrave văn vagrave nhagrave nghiecircn cứu Phaacutep Michel Butor trong cocircng trigravenh những tigravem togravei về
tiểu thuyết đatilde cho chuacuteng ta biết thế giới phần lớn chỉ hiện ra với chuacuteng ta qua sự trung
gian của những điều người ta kể với ta về noacute trograve chuyện bagravei học saacutech baacuteonhưng sự hiểu
biết của chuacuteng ta thường sai lệch vigrave tin tức tam sao thất bản vagrave đủ caacutec thứ nguyecircn nhacircn
khaacutec kể cả triacute nhớ hạn hẹp của chuacuteng ta khiến coacute bao nhiecircu ảo ảnh giữa ta vagrave thế giới giữa
chuacuteng ta vagrave những người khaacutec giữa bản thacircn chuacuteng ta với chuacuteng ta Caacutech duy nhất để noacutei
sự thật để tigravem sự thật lagrave đối chiếu khocircng mệt mỏi một caacutech coacute phương phaacutep những gigrave
chuacuteng ta thấy chuacuteng ta nghe với những thocircng tin chuacuteng ta nhận được nghĩa lagrave lagravem việc
trecircn kể chuyện Vagrave tiểu thuyết lagrave nơi tốt nhất cho một cocircng việc như thế[3] Kristin
Thompson vagrave David Bordwell giaacuteo sư vagrave đồng thời cũng lagrave caacutec chuyecircn gia điện ảnh người
Mỹ cũng từng giải thiacutech khaacute đầy đủ khi noacutei đến vấn đề tự sự trong phim Trong cocircng trigravenh
lyacute luận Nghệ thuật điện ảnh cuốn saacutech được dugraveng lagravem giaacuteo trigravenh cơ sở cho tất cả caacutec sinh
viecircn theo học ngagravenh nghệ thuật thứ bảy khẳng định rằng Bao quanh chuacuteng ta lagrave những
cacircu chuyện từ thuở ấu thơ ta đatilde được nghe những cacircu chuyện thần tiecircn vagrave thần thoại Khi
lớn lecircn ta đọc truyện ngắn vagrave tiểu thuyết lịch sử vagrave tiểu sử Tocircn giaacuteo triết học vagrave khoa học
thường giới thiệu caacutec giaacuteo lyacute của migravenh thocircng qua caacutec dụ ngocircn vagrave những cacircu chuyện thần
thoại Kinh thaacutenh Jesu - Kris vagrave kinh Torah lagrave những bộ sưu tập khổng lồ những cacircu
chuyện kể Trigravenh diễn một cacircu chuyện như bộ phim thường lagravem cũng giống như lagravem
chương trigravenh truyền higravenh viết những cuốn saacutech hagravei hước hay cũng như nhẩy những điệu
muacutea hoặc nhiều hiện tượng văn hoacutea khaacutec Rất nhiều những cuộc hội thoại của chuacuteng ta
đảm nhận việc kể những cacircu chuyện - hồi ức về caacutec sự kiện đatilde qua hay caacutec trograve bocircng đugravea
Thậm chiacute caacutec bagravei baacuteo cũng được gọi lagrave caacutec bagravei baacuteo cũng được gọi lagrave caacutec cacircu chuyện vagrave khi
chuacuteng ta yecircu cầu giải thiacutech một điều gigrave đoacute ta coacute thể noacutei coacute chuyện gigrave vậy ta khocircng trốn
được caacutec cacircu chuyện ngay cả khi đatilde ngủ bởi vigrave ta thường trải qua caacutec giấc mơ như caacutec cacircu
truyện ngắn vagrave ta thường nhớ lại vagrave kể lại những giấc mơ dưới dạng caacutec cacircu chuyện Tự sự
chiacutenh lagrave một phương thức căn bản để con người hiểu biết thế giới[4]
Một bộ phim hay một cuốn tiểu thuyết hấp dẫn ngoagravei những yếu tố mang tiacutenh đặc thugrave của
mỗi loại higravenh chắc chắn coacute một yếu tố tiecircn quyết đoacute lagrave caacutech thức kể chuyện của caacutec taacutec
giả Khi xem một bộ phim hay đọc một cuốn tiểu thuyết dugrave tự giaacutec hay khocircng người xem (
hay người đọc ) đều bị cuốn huacutet vagraveo trận đồ kể chuyện magrave caacutec taacutec giả phim ( hay tiểu
thuyết ) tạo ra Tại sao cugraveng một đề tagravei magrave taacutec giả bộ phim nagravey hay nhagrave tiểu thuyết kia lại
thuyết phục được người xem buộc người xem phải naacuten lại cho đến tận khi đegraven rạp bật
saacuteng hoặc thức thacircu đecircm để theo dotildei đến cugraveng cuộc phiecircu lưu của cacircu chuyện magrave nhagrave tiểu
thuyết bagravey đặt Điện ảnh đatilde học được ở caacutec nhagrave tiểu thuyết vagrave ngược lại tiểu thuyết cũng
khocircng bỏ rơi lợi thế của điện ảnh để locirci keacuteo độc giả cho migravenh Mỗi thời kỳ caacutec loại higravenh
nghệ thuật khaacutec nhau lại dagravenh được ưu thế trong việc kể chuyện Ngagravey nay khocircng cograven nghi
ngờ gigrave trước sự bugraveng nổ của caacutec phương tiện truyền thocircng truyền higravenh trong đoacute coacute điện
ảnh trecircn truyền higravenh điện ảnh rotilde ragraveng đatilde tạo được một sức mạnh khocircng thể chối catildei Ở thời
điểm từ thế kỷ XIX trở về trước khi truyền thocircng chưa ra đời tiểu thuyết vẫn được coi lagrave
sự lựa chọn giải triacute số một Sang thế kỷ XX cơn batildeo truyền thocircng đặc biệt trong lĩnh vực
nghe nhigraven đatilde tạo ra thế cạnh tranh quyết liệt giữa caacutec loại higravenh giải triacute trong đoacute đaacuteng chuacute yacute
nhất lagrave cuộc cạnh tranh giữa caacutec văn bản đọc vagrave văn bản nghe nhigraven Ngay từ những
năm 60 của thế kỷ trước người ta đatilde từng lớn tiếng về một caacutei chết của tiểu thuyết Thậm
chiacute coacute cả những nhagrave tiểu thuyết lừng danh một thời cũng từng phải thốt lecircn Từ nay tocirci sẽ
khocircng viết nữa Tại sao lại như thế Khocircng khoacute khăn lắm để giải thiacutech điều nagravey khi một
nhagrave tiểu thuyết khocircng cograven độc giả khi những cuốn saacutech được viết ra phải chịu sự ghẻ
lạnh của người đọc thigrave khoacute coacute lyacute do thuyết phục để người viết đủ dũng cảm tiếp tục cầm
buacutet Chuacuteng ta khocircng thể traacutech cứ người đọc thế kỷ XX lỗi khocircng thuộc về phiacutea họ Vậy thigrave
chỉ coacute thể lyacute giải bằng nguyecircn nhacircn xatilde hội Ở thế kỷ XX khi con người bị cuốn vagraveo cocircng
cuộc hiện đại hoacutea kể cả toagraven cầu hoacutea việc dagravenh thời gian cho đọc saacutech nhất lagrave đọc những
cuốn tiểu thuyết dagravei khocircng cograven lagrave ưu tiecircn hagraveng đầu Đọc một cuốn tiểu thuyết nếu lại lagrave
loại tiểu thuyết đồ sộ kiểu Tấn trograve đời của Balzac dugrave coacute yecircu thiacutech đến mấy người ta thật
khoacute coacute đủ thời gian vagrave sự kiecircn nhẫn Đấy lagrave chưa kể nếu cuốn saacutech muốn được tiếp nhận
của bạn đọc becircn ngoagravei trong trường hợp coacute sự bất đồng về ngocircn ngữ việc dịch thuật khocircng
phải luacutec nagraveo cũng nhanh choacuteng dễ dagraveng Trong khi nếu xem một bộ phim với nội dung
tương đương người xem chỉ cần một lượng thời gian khocircng dagravei Để hiểu nội dung lời thoại
trong phim ( magrave số lượng chữ bao giờ cũng ngắn hơn rất nhiều trong tiểu thuyết ) người ta
coacute thể khắc phục dễ dagraveng bằng bản dịch phần phụ đề lời thoại ngắn gọn Thậm chiacute ngay cả
khi khocircng coacute phần dịch phụ đề người xem vẫn coacute thể hiểu cacircu chuyện phim nhờ vagraveo hệ
thống higravenh ảnh acircm thanh tiếng động vagrave diễn xuất của diễn viecircn trecircn magraven ảnh Do đặc
trưng của điện ảnh lagrave dồn neacuten về mặt thời gian xem một bộ phim nghĩa lagrave phiecircu lưu cugraveng
noacute suốt chiều dagravei thời gian của buổi trigravenh chiếu điện ảnh rotilde ragraveng coacute khả năng thu huacutet được
sự tập trung của khaacuten giả hơn lagrave khi người ta đọc một cuốn tiểu thuyết Điện ảnh khocircng lagravem
phức tạp những cảm nhận của khaacuten giả giống như caacutech caacutec nhagrave tiểu thuyết thường lagravem Do
tiacutenh đặc trưng phản aacutenh cuộc sống bằng higravenh ảnh điện ảnh mang đến cho người xem cảm
nhận cụ thể về higravenh hagravei của nhacircn vật những hagravenh vi cụ thể của noacute trong khi với tiểu
thuyết đoacute chỉ lagrave một caacutei tecircn riecircng kết tinh những thuộc tiacutenh những neacutet tiacutenh caacutech vagrave hagravenh
động qua caacutei vỏ higravenh tượng lagrave ngocircn ngữ Xem một cảnh phim về mugravea thu nước Phaacutep khaacuten
giả coacute thể tragraven trề xuacutec cảm khi được nhigraven thấy trước mắt những chiếc laacute vagraveng rơi trong
vườn Luxembourg vagrave họ coacute thể khao khaacutet một lần đặt chacircn tới đacircy Đoacute lagrave sự thocirci thuacutec của
những higravenh ảnh trực tiếp Tiểu thuyết khoacute coacute thể mang tới được cảm xuacutec đoacuteNoacutei toacutem lại
điện ảnh trực tiếp hơn tiểu thuyết trecircn phương diện muốn đem đến cho người xem một cacircu
chuyện tức thigrave Một taacutec phẩm điện ảnh hay cũng coacute thể để lại nhiều dư vị đẹp trong lograveng
khaacuten giả cũng giống như một cuốn tiểu thuyết với người đọc Nhưng ưu thế hơn tiểu
thuyết điện ảnh mang lại cho người xem những higravenh ảnh gần gũi thacircn thuộc của cuộc đời
Một bộ phim hay coacute thể giuacutep người đọc hiện thực hoacutea taacutec phẩm nhanh choacuteng vagrave trực tiếp
hơn rất nhiều so với khi người ta đọc một cuốn tiểu thuyết Ở thế kỷ XX khi coacute nhiều sự
lựa chọn người đọc dễ dagraveng chấp nhận gaacutec lại lợi thế suy tư tưởng tượng khi đọc một cuốn
tiểu thuyết để tận hưởng những cảm xuacutec tức thigrave khi xem một bộ phim Đoacute lagrave điều dễ hiểu
Caacutec nhagrave tiểu thuyết Phaacutep từ những năm 50 cũng đatilde coacute khuynh hướng lựa chọn con đường
tigravem đến với khaacuten giả cạnh tranh với điện ảnh vagrave truyền higravenh bằng việc tiếp thu những lợi
thế higravenh ảnh của bộ mocircn nghệ thuật thứ bảy Đoacute lagrave lyacute do dẫn tới việc higravenh thagravenh một
khuynh hướng tiểu thuyết- điện ảnh ( cineacute-roman ) trong văn học Phaacutep nửa sau thế kỷ XX
2 Sự tiếp cận điện ảnh của caacutec nhagrave tiểu thuyết Mới ở Phaacutep những năm 60
Tiểu thuyết Mới ( Nouveau roman ) lagrave khuynh hướng tiecircn phong trong việc mở đường đến
với điện ảnh vagraveo những năm nagravey Vagrave với vai trograve chủ soaacutei của migravenh Alain Robbe-Grillet
cũng đồng thời đoacuteng vai trograve phaacutet ngocircn trong khuynh hướng tiểu thuyết điện ảnh Chiacutenh
ocircng lagrave người đầu tiecircn trong văn học Phaacutep tung ra khaacutei niệm tiểu thuyết-điện ảnh sau khi
đatilde thực hiện bộ phim Hoa bất tử năm 1962 Theo nhagrave nghiecircn cứu Phugraveng Văn Tửu năm
1963 sau khi đatilde cocircng chiếu bộ phim do chiacutenh migravenh thực hiện trước đoacute một năm AR
Grillet đatilde cho in một cuốn tiểu thuyết mới cugraveng tecircn magrave ở ngoagravei bigravea cuốn saacutech taacutec giả ghi rotilde
lagrave cineacute-roman tại nhagrave xuất bản Minuit Chuacuteng tocirci muốn lưu yacute đacircy khocircng phải lagrave một kịch
bản điện ảnh mặc dugrave thocircng thường người ta rất iacutet khi cho cocircng bố những ấn phẩm thuộc
loại nagraveydo caacutei quan trọng nhất của noacute đatilde nằm ngay trong taacutec phẩm điện ảnh nghĩa lagrave trecircn
bộ phim đatilde được trigravenh chiếu Tuy nhiecircn để giuacutep cho caacutec nhagrave nghiecircn cứu phecirc bigravenh điện ảnh
thực hiện tốt chức năng của migravenh ( do phải đối chiếu giữa kịch bản vagrave bộ phim ) ngagravey nay
tại một số trung tacircm điện ảnh lớn trecircn thế giới việc in lại kịch bản sau khi đatilde trigravenh chiếu
một bộ phim lagrave điều khocircng hiếm nhất lagrave khi người ta coacute điều kiện cocircng bố noacute trecircn caacutec
mạng maacutey tiacutenh một caacutech dễ dagraveng Mặt khaacutec ngagravey nay trong cocircng nghiệp điện ảnh việc
cugraveng luacutec tung ra cả hai loại ấn phẩm bộ phim trong rạp vagrave bộ phim trecircn trang giấy
khocircng hề coacute bất cứ sự cản trở nagraveo Cũng như thế in một cuốn saacutech sau khi đatilde coacute taacutec phẩm
cugraveng đề tagravei được trigravenh chiếu hay ngược lại lagravem một bộ phim dựa trecircn một cuốn tiểu thuyết
đatilde coacute sẵn chắc chắn sẽ thu huacutet được đocircng đảo cocircng chuacuteng khaacuten giả Trường hợp của
ARGrillet với Hoa bất tử vagrave của Duras với Người tigravenh Hoa Bắc magrave chuacuteng tocirci đề cập ở
dưới lagrave hết sức rotilde ragraveng Cả hai đều khocircng phải lagrave kịch bản điện ảnh cũng khocircng phải lagrave
những cuốn tiểu thuyết thocircng thường Robbe-Grillet đatilde xaacutec định ngay trecircn bigravea saacutech lagrave tiểu
thuyết-điện ảnh cograven M Duras thigrave viết trong taacutec phẩm của migravenh theo tiacutenh nước đocirci Đacircy lagrave
một cuốn saacutech đacircy lagrave một kịch bản điện ảnh Nghĩa lagrave noacute khocircng thuộc cả hai Vậy chiacutenh
xaacutec necircn gọi tecircn noacute lagrave gigrave Nhagrave văn ARGrillet giải thiacutech đoacute lagrave bộ phim magrave người ta coacute thể
xem vagrave nghe trong rạp chiếu boacuteng[5] Trong cuốn saacutech nagravey Robbe-Grillet đatilde viết hẳn một
lời Tựa cho cuốn để giải thiacutech cho người đọc hiểu khaacutei niệm tiểu thuyết - điện ảnh lagrave gigrave (
Quest ce quun cineacute-roman ) Quyển saacutech magrave người ta sắp đọc tự noacute chưa hẳn lagrave một taacutec
phẩm Taacutec phẩm đoacute lagrave bộ phimMọi người sẽ chỉ thấy ở đacircy một sự mocirc tả giống như kịch
bản của một vở nhạc kịch coacute kegravem theo phần nhạc dagraven begrave với caacutec chỉ dẫn về phocircng cảnh về
diễn xuấtSự mocirc tả nagravey coacute trước phim noacute giuacutep cho taacutec giả cho caacutec trợ lyacute của taacutec giả vagrave
cho caacutec kỹ thuật viecircn khi dựng phim[6] Khaacutei niệm tiểu thuyết - điện ảnh cograven được nhagrave
văn nagravey giải thiacutech chi tiết hơn trong cocircng trigravenh lyacute luận mang tiacutenh tuyecircn ngocircn của trường
phaacutei tiểu thuyết Mới Vigrave một tiểu thuyết Mới tập hợp những bagravei viết từ 1954 đến 1963
cugraveng trước đoacute một năm Trong bagravei Một con đường dagravenh cho tiểu thuyết tương lai (1956 )
đề cập đến tiểu thuyết truyền thống Robbe-Grillet cho rằng Caacutec chuyecircn gia về tiểu
thuyết ( caacutec tiểu thuyết gia hay nhagrave phecirc bigravenh hoặc những người đọc quaacute siecircng năng ) chắc
chắn sẽ lagrave những người gặp nhiều khoacute khăn nhất để thoaacutet ra khỏi lối mograven trong khi vocirc số
tiểu thuyết được dựng thagravenh phim tragraven ngập magraven ảnh đatilde cho chuacuteng ta cơ hội tugravey thiacutech
chiecircm nghiệm vấn đề nagravey[7] Marguerite Duras cũng từng noacutei khocircng gian trong điện
ảnh lớn gấp hagraveng trăm lần khocircng gian của tiểu thuyết Tiểu thuyết Mới tuy khocircng hẳn lagrave
một tragraveo lưu đuacuteng nghĩa như latildeng mạn hiện thực hay hiện sinh ( chiacutenh xaacutec noacute chỉ lagrave một
nhoacutem nhagrave văn cugraveng in taacutec phẩm ở một nhagrave xuất bản Minuit ) tiểu thuyết Mới khocircng coacute
tuyecircn ngocircn chung nhưng khaacute nhiều nhagrave tiểu thuyết tecircn tuổi Phaacutep từ sau những năm 50 đatilde
tự nguyện đứng trong đội ngũ nagravey với cugraveng một chiacute hướng Những nhagrave văn như M Duras
N Sarraute C Simon M Butor Robbe-Grilletđều coi điện ảnh lagrave một thứ mode de vie (
mốt sống ) magrave ở đoacute họ coacute thể thả sức lagravem thay đổi bộ mặt tiểu thuyết hiện đại Quan niệm
về một kiểu tiểu thuyết khocircng cần kể khocircng cốt truyện chỉ chuacute yacute đến caacutei nhigraven ( la vision )
caacutec nhagrave tiểu thuyết Mới đatilde thực sự tạo ra một khuynh hướng tiểu thuyết rất gần gũi với điện
ảnh Khocircng phải ngẫu nhiecircn phần lớn họ đều rất chuacute trọng buacutet phaacutep miecircu tả ( la description
) trong caacutec taacutec phẩm của migravenh Bằng một thứ ngogravei buacutet - camera (stylo-camera ) caacutec nhagrave
tiểu thuyết Mới coacute thể dễ dagraveng taacutei hiện từng chi tiết nhỏ của đối tượng hiện thực trecircn trang
giấy giống như thủ phaacutep đặc tả hoặc cận cảnh trong điện ảnh Mỗi cử động nhỏ li ti trecircn
từng milimet hiện thực dường như khocircng thể lọt ra ngoagravei ngogravei buacutet - camera của caacutec nhagrave
tiểu thuyết Mới Nathalie Sarraute taacutec giả Hướng động giải thiacutech Đoacute lagrave những vận động
khoacute diễn tả chuacuteng lagrave phaacutet nguyecircn của những cử chỉ chuacuteng trườn rất nhanh qua ranh giới yacute
thức của chuacuteng ta lời noacutei của chuacuteng ta những tigravenh cảm magrave chuacuteng ta biểu lộ cảm thấy vagrave
cắt nghĩa được[8] Từ quan điểm đoacute Sarraute đatilde để lại những trang viết dagravey đặc higravenh ảnh
như những cảnh quay trong một taacutec phẩm điện ảnh Chuacuteng tocirci muốn dẫn ra đacircy một viacute dụ
Họ đi dọc theo những tủ kiacutenh phần trecircn của thacircn người rất thẳng hơi neacutem về phiacutea trước
đocirci chacircn thẳng đưỡn hơi dạng ra vagrave những bagraven chacircn nhỏ ưỡn cong trecircn đocirci goacutet rất cao nện
xuống vỉa hegrave Duras cũng đatilde từng noacutei đến nhiều lần thứ higravenh ảnh nguyecircn bản trong tiểu
thuyết Người tigravenh một trong những tiểu thuyết giagraveu chất điện ảnh nhất của bagrave ARobbe-
Grillet lagrave người bắt đầu sớm nhất con đường đến với điện ảnh trong số caacutec nhagrave tiểu thuyết
Mới Bộ phim Năm ngoaacutei ở vugraveng Marienbad hợp taacutec với đạo diễn Resnais sau đoacute lagrave caacutec bộ
phim thực hiện thực hiện độc lập trong vai trograve đạo diễn Hoa bất tử Cacircy trường thọ Tagraveu tốc
hagravenh chacircu Acircu đatilde giuacutep Robbe-Griellet luocircn coacute yacute thức sử dụng cacircy buacutet - camera quen thuộc
Chuacuteng ta hatildey thử quan saacutet một đoạn miecircu tả cầu thang gaacutec của ocircng trong taacutec phẩm Những
cục tẩy Coacute hai mươi mốt bậc bằng gỗ vagrave một bậc bằng đaacute trắng ở dưới cugravengTecircn cao lagrave
tay vịn rất to đaacutenh veacutec ni đỡ lấy tay vịn lagrave những chấn song bằng gỗ tiện trograven phagraven dưới
hơi bầu[9] một đoạn khaacutec trong taacutec phẩm Mecirc lộ miecircu tả hagravenh lang hẹp Tường queacutet vocirci
bằng magraveu nacircu sẫm đến lưng chừng ở trecircn lagrave magraveu hồng nhạt cũng lagrave magraveu của trần nhagrave rất
cao cửa rất nhiều ở becircn traacutei vagrave becircn phải Những cửa nagravey cũng sơn toagraven magraveu nacircu sẫm kiacutech
thước như nhau rất cao vagrave hẹp ngang Hagravenh lang chắc dagravei hơn boacuteng đegraven điện cũng giống
nhau trograven sức điện yếu treo ở đầu một sợ dacircy xoắn Nuacutet bấm chuocircng bằng sứ trắng để ở
cầu thang chỗ goacutec tường[10] Đoacute lagrave những trang viết khocircng khaacutec nhiều một kịch bản điện
ảnh magrave caacutei thường xuyecircn hiện diện đoacute lagrave ấn tượng thị giaacutec (vision) Lối viết higravenh ảnh vagrave
higravenh tượng thị giaacutec kiểu điện ảnh như thế dường như đatilde tạo thagravenh một khuynh hướng rotilde rệt
trong tiểu thuyết Phaacutep nửa sau thế kỷ XX magrave người tiecircu biểu hơn ai hết chiacutenh lagrave nhagrave tiểu
thuyết Marguerite Duras
II Tiacutenh lai tạo văn học vagrave điện ảnh trong saacuteng taacutec của Duras
1 Những saacuteng taacutec quan trọng nhất của Marguerite Duras( 1914-1996 ) một trong những
gương mặt nổi bật của nền tiểu thuyết Phaacutep nửa cuối thế kỷ XX ra đời khi điện ảnh đatilde thoaacutet
ra khỏi thời kỳ phim cacircm tới hagraveng chục năm (từ sau năm 1929) vagrave khi văn học đatilde coacute được
một vị triacute thiết yếu trong đời sống của bộ mocircn nghệ thuật thứ bảy Sự mới mẻ của mocircn
nghệ thuật nagravey đồng thời cũng hấp dẫn nhagrave tiểu thuyết M Duras Mặc dugrave khocircng phải lagrave
duy nhất trong số caacutec nhagrave tiểu thuyết thời kỳ nagravey thử nghiệm một lối viết độc đaacuteo pha trộn
giữa văn học vagrave điện ảnh nhưng chắc chắn Duras lagrave người đi xa nhất Theo quan điểm của
chuacuteng tocirci kết hợp với sự tham khảo cocircng trigravenh mới nhất của một nhagrave nghiecircn cứu Phaacutep gần
đacircy được dịch sang tiếng Việt[11] Duras đatilde saacuteng tạo một lối viết mới hết sức độc đaacuteo lối
viết lai tạo (meacutetissage) Chuacuteng tocirci mạnh dạn sử dụng thuật ngữ nagravey vagrave xin được giải thiacutech
thecircm rằng đuacuteng ra bấy lacircu nay thuật ngữ nagravey chỉ được sử dụng trong lĩnh vực sinh học
Trong tất cả caacutec Từ điển Tiếng Việt người ta đều định nghĩa lai tạo nghĩa lagrave tạo ra giống
mới bằng higravenh thức lai gheacutep( Từ điển Tiếng Việt NXB Văn hoacutea Sagravei gograven 2004) hoặc lai
tạo lagrave cho hai giống động vật khaacutec nhau giao phối để sinh sản giống mới ( Từ điển từ vagrave
ngữ tiếng Việt NXB Tổng hợp Thagravenh phố HCM 1999) hoặc nữa lai tạo lagrave tạo ra bằng
caacutech lai giống( Từ điển Tiếng Việt thocircng dụng NXB Giaacuteo dục 2004) Eizenstein trong
cocircng trigravenh Taacutec phẩm chọn lọc cũng cho rằng Khi hai mảnh nagraveo đoacute được đặt cạnh nhau thigrave
nhất định sẽ hợp lại trong một khaacutei niệm mới với tư caacutech một phẩm chất mới nảy sinh do
kết quả của sự đối chiếu nagravey Vigrave thế mặc dugrave coacute thể thừa nhận sự xacircm nhập lẫn nhau giữa
văn học vagrave điện ảnh trong sự nghiệp chung của MDuras nhưng chuacuteng tocirci cho rằng chiacutenh
xaacutec hơn vẫn cần phải noacutei tới một hiện tượng lai tạo Lai tạo chứ khocircng phải ảnh hưởng
(influence) bởi lẽ sự tiếp nhận yếu tố nagravey trong một yếu tố kia ở Duras khocircng hoagraven toagraven bị
động Ngược lại một caacutech chủ động Duras cograven saacuteng tạo ra một thể mới trong taacutec phẩm
của migravenh Ở cả hai mảng saacuteng taacutec quan trọng nhất của Duras lagrave văn học vagrave điện ảnh dường
như chuacuteng ta đều được chứng kiến một thứ điện ảnh hay văn học hoagraven toagraven khaacutec lạ khocircng
giống với bất cứ một khuocircn mẫu coacute sẵn nagraveo Tiacutenh độc đaacuteo trong sự nghiệp của Duras
chiacutenh lagrave ở đoacute vagrave đoacute cũng lagrave tư tưởng cốt lotildei magrave chuacuteng tocirci muốn đề cập trong phần viết dưới
đacircy
2 Lai tạo văn học trong điện ảnh của M Duras
Sự nghiệp điện ảnh thực sự của MDuras cũng đồ sộ khocircng keacutem gigrave tiểu thuyết Đoacute lagrave
niềm vui saacuteng tạo của bagrave Noacute khocircng những chỉ được thực thi một caacutech độc lập magrave cograven hiện
diện trong cả đời sống viết của MDuras Aliette Armel một trong những nhagrave nghiecircn cứu
rất nổi tiếng trong giới Duras học gần đacircy đatilde khẳng định rằng Với bagrave (Duras) điện ảnh
khocircng thể thay thế cho văn học nhưng điện ảnh lại lagrave thứ khocircng thể thiếu Noacute lagravem phong
phuacute thecircm cho đời sống văn học của bagrave[12] Reneacute Micha trong một bagravei viết coacute nhan đề
Một thứ điện ảnh khaacutec ( Un autre cineacutema ) đatilde khẳng dịnh rằng sự nghiệp điện ảnh của M
Duras đatilde đặt ra rất nhiều vấn đềĐoacute lagrave một thứ điện ảnh đứt đoạn với nền điện ảnh đang
diễn ranoacute luocircn tạo ra những khiecircu khiacutech với kiểu điện ảnh magrave chuacuteng ta vẫn thường được
chứng kiến Đuacuteng như thế trong suy nghĩ của migravenh Duras cho rằng dường như nền điện
ảnh ngagravey nay vẫn chỉ đi theo thoacutei quen cũ kỹ magrave đuacuteng ra noacute phải thay đổi để đaacutep ứng được
mong muốn của cocircng chuacuteng thời hiện đại Vigrave thế bagrave muốn lagravem một thứ điện ảnh khaacutec
như Reneacute Micha đatilde nhận xeacutet Khocircng phải ngẫu nhiecircn nhagrave điện ảnh kiecircm nhagrave văn nagravey (
trong văn học Phaacutep đương đại ngoagravei Duras chỉ coacute hai nhagrave văn khaacutec coacute đặc điểm giống bagrave
vừa lagrave nhagrave văn vừa lagrave nhagrave điện ảnh lagrave Cocteau vagrave Robbe-Grillet ) lại rất ngưỡng mộ phim
của Bresson Ordet de Dreyer đặc biệt Saplin ( Duras khẳng định rằng trong phim noacutei
người ta khocircng bao giờ coacute thể đạt tới được chiều kiacutech của phim cacircm như Chaplin đatilde lagravem )
Trong loạt bagravei viết coacute nhan đề Những đocirci mắt xanh in trecircn số chuyecircn đề của tạp chiacute điện
ảnh Phaacutep Duras noacutei rotilde quan niệm của bagrave về lagravem điện ảnh ( faire le cineacutema ) của migravenh như
sau Khi tocirci lagravem điện ảnh bằng viết tocirci viết về higravenh ảnh về caacutei magrave noacute sẽ hiện diện những
nghi ngờ của tocirci về bản chất của noacute Tocirci viết về yacute nghĩa magrave noacute sẽ phải coacute Sự lựa chọn higravenh
ảnh sẽ tự higravenh thagravenh về sau đoacute lagrave hệ quả của lối viết nagravey Viết phim ảnh với tocirci lagrave lagravem điện
ảnh Về nguyecircn tắc một kịch bản chi tiết được lagravem cho phần sau Một văn bản ư khocircng
Ở đacircy với tocirci thigrave noacute ngược lại ( dẫn theo Reneacute Micha trong bagravei viết Một lối viết khaacutec
)Tại sao Duras lại lựa chọn một caacutech lagravem điện ảnh khaacutec thường như thế Trả lời cacircu hỏi
nagravey chuacuteng ta khocircng những chỉ hiểu được đặc trưng phong caacutech saacuteng taacutec của riecircng Duras
magrave cograven trả lời được cacircu hỏi tại sao nền tiểu thuyết Phaacutep nửa sau thế kỷ XX thế kỷ bugraveng nổ
của truyền thocircng vagrave nghệ thuậttrong đoacute coacute điện ảnh lại khiến tiểu thuyết thay đổi nhiều
đến như thế
Kể từ thời điểm cuốn tiểu thuyết đầu tiecircn Một đập chắn Thaacutei Bigravenh Dương được đưa lecircn
magraven ảnh vagraveo năm 1956 trong cả vai trograve biecircn kịch vagrave đạo diễn taacutec giả văn học Duras để lại
ước chừng hai chục bộ phim Coacute thể kể ra đacircy một số taacutec phẩm tiecircu biểu Một đập chắn
Thaacutei Bigravenh Dương (1956) Hiroshima tigravenh yecircu của tocirci (1958) Khuacutec nhạc du dương vagrave trầm
bổng (1960) Một sự vắng mặt cũng rất dagravei (1961) Bản nhạc (1966) Phaacute đi cocirc ấy bảo
(1969) Nathalie Granger (1972) Người đagraven bagrave ở Ganger (1972) Khuacutec ca Ấn Độ (1974)
Camion (1977) Đối thoại ở Rome (1982) Chiacutenh lagrave anh Savannah Bay (1983) Những đứa
trẻ (1984) Người tigravenh (1992)
Sự thật nếu quan saacutet kỹ mảng saacuteng taacutec tiểu thuyết của MDuras chuacuteng ta sẽ dễ dagraveng nhận
thấy niềm đam mecirc điện ảnh đến với bagrave từ rất sớm Ngay từ khi cograven rất trẻ bagrave đatilde từng viết
cho mẹ migravenh những mẩu chuyện nhỏ dagravey đặc những higravenh ảnh giống như lagrave những bộ phim
cacircm (films muets) Laure Adler trong cocircng trigravenh đồ sộ MDuras xuất bản năm 1998 năm
năm sau khi bagrave qua đời đatilde viết Điện ảnh đối với bagrave luacutec đầu khocircng phải lagrave một lựa chọn
mang tiacutenh mỹ học magrave lagrave một nhu cầu bức thiết mang tiacutenh sinh học luacutec nagraveo noacute cũng thigrave
thầm trong bagrave tragraven ngập khắp nơi giọng noacutei nhacircn vật của noacute Bagrave chế ngự ảo ảnh bằng
caacutech phugrave pheacutep cho noacute qua trung gian lagrave ống kiacutenh maacutey quay vagrave thấy nơi đoagraven lagravem phim một
cộng đồng gắn boacute trong một khoảng thời gian nhất định giuacutep bagrave coacute thecircm năng lượng vagrave sự
tĩnh tacircm[13] Từ năm 1950 Duras đatilde tham gia vagraveo caacutec hoạt động điện ảnh một caacutech hết
sức nhiệt thagravenh Đoacute lagrave thời điểm khuynh hướng Lagraven soacuteng mới trong điện ảnh Phaacutep ra đời
thay thế cho thế hệ điện ảnh truyền thống trước đoacute Taacutec phẩm đầu tiecircn của MDuras được
dựng thagravenh phim mang tecircn Một đập chăn Thaacutei Bigravenh Dương coacute cugraveng chủ đề với Người tigravenh
Người tigravenh Hoa Bắc Kể từ đoacute Duras đatilde tạo cho migravenh một thoacutei quen rất độc đaacuteo Bagrave bao
giờ cũng viết đồng thời cugraveng một chủ đề cả ba thể loại Tiểu thuyết Kịch Điện ảnh
(Roman Theacuteacirctre Cineacutema) Đoacute lagrave lối viết lai tạo (meacutetissage) như nhagrave nghiecircn cứu Paillart
khẳng định trong cocircng trigravenh vừa được xuất bản gần đacircy của bagrave Duras-người đagraven bagrave lai
(Duras- la femme de meacutetisse) Nhờ lối viết nagravey Duras đatilde lagravem phong phuacute thecircm cho sự
nghiệp của migravenh cả về sự đa dạng vagrave số lượng taacutec phẩm Kể từ sau năm 1956 bagrave thường
xuyecircn nhacircn ba một taacutec phẩm cugraveng chủ đề của migravenh Đặc biệt đối với điện ảnh niềm đam
mecirc trong Duras khocircng bao giờ vơi cạn Hoặc nếu coacute chăng đoacute chỉ lagrave khi thất bại trong một
số bộ phim thực hiện độc lập của migravenh Duras tự nhận rằng với nagraveng tiecircn thứ bảy nagravey bagrave
chỉ lagrave kẻ nghiệp dư Tuy nhiecircn chuacuteng ta necircn nhớ rằng yacute kiến của bagrave về điện ảnh luocircn luocircn
thay đổi thậm chiacute coacute khi macircu thuẫn Trong cuốn saacutech Trograve chuyện giữa taacutec giả với Jeacuterocircme
Lindon bagrave từng thuacute nhận Phim ảnh luocircn hiện hữu dễ datildei necircn tocirci mới lagravem Luacutec nagraveo tocirci
cũng coacute cảm giaacutec như đang baacuten migravenh Thật lagrave xấu hổ khi noacutei về caacutei magrave tocirci khocircng biếtTocirci
đatilde trở thagravenh kẻ vocirc lại kẻ lầm lạc khi dấn thacircn vagraveo điện ảnh[14] Nhưng ở một chỗ khaacutec
Duras lại viết Khocircng gian trong điện ảnh lớn gấp hagraveng trăm lần khocircng gian trong tiểu
thuyết[15] Bagrave khocircng ngần ngại thuacute nhận rằng đến với điện ảnh cuộc sống tinh thần của
một nhagrave văn trở necircn giagraveu coacute Nhờ điện ảnh bagrave quen biết với nhiều nhacircn vật nổi tiếng như
Geacuterard Deacutepardieu Jeanne Moreau Alain Ressnais Jean-Jacq AnneaudNiềm đam mecirc
điện ảnh của Duras đạt tới đỉnh cao khi bagrave thực hiện kịch bản điện ảnh Hiroshima tigravenh yecircu
của tocirci với đạo diễn Alain Resnais người đatilde từng cộng taacutec rất thagravenh cocircng với Alain Robbe-
Grillet phim Năm ngoaacutei ở vugraveng Marienbad Nhagrave đạo diễn lừng danh nagravey luocircn tocircn trọng vai
trograve của taacutec giả văn học trong caacutec bộ phim chuyển thể từ tiểu thuyết Vagrave đoacute lagrave cơ hội tốt
nhất để MDuras được thể hiện khả năng chơi văn chương trong điện ảnh một caacutech tự do
Khocircng thể phủ nhận Hiroshima tigravenh yecircu của tocirci quả nhiecircn lagrave bộ phim giagraveu chất thơ nhất
trong số những taacutec phẩm điện ảnh của MDuras Nhagrave nghiecircn cứu Đặng Thị Hạnh trong bagravei
Vận may của tiểu thuyết đatilde từng nhấn mạnh rằng Hiroshima tigravenh yecircu của tocirci tự noacute biểu
hiện như một đối thoại trữ tigravenh xaacutec định cả kết cấu taacutec phẩm caacutech dựng phim vagrave acircm thanh
vagrave được gọi lagrave phim-thơ phim cantate giống như một số tiểu thuyết của Duras lại coacute phụ đề
văn học-kịch-phim[16] Bộ phim rất nhanh choacuteng được trao giải Cagravenh cọ vagraveng tại Liecircn
hoan phim Cannes mugravea hegrave năm 1958 Chỉ hai năm sau mugravea hegrave 1960 bộ phim chuyển thể
từ tiểu thuyết Nhịp điệu ocircn hogravea vagrave trầm bổng của MDuras cũng nhận được Cagravenh cọ vagraveng
giải diễn xuất cho nữ diễn viecircn chiacutenh Jeanne Moreau Phấn khiacutech trước thagravenh cocircng bất ngờ
của migravenh trong cocircng việc lagravem phim năm 1961 Duras hợp taacutec với đạo diễn Henri Colpi
lagravem tiếp bộ phim Một sự vắng mặt rất dagravei cũng trong vai trograve của người viết kịch bản Bộ
phim nagravey ngay lập tức đoạt giải cao nhất tại Liecircn hoan phim Cannes ngay sau khi tham gia
lần đầu tiecircn Phaacute đi cocirc ấy bảo lagrave taacutec phẩm điện ảnh đầu tiecircn MDuras thực hiện trong cả
vai trograve kịch bản vagrave đạo diễn vagraveo năm 1968 Tuy khocircng thagravenh cocircng bằng hai taacutec phẩm đầu
nhưng bộ phim nagravey đatilde tạo niềm khaacutet vọng lớn hơn trong saacuteng tạo điện ảnh với MDuras Bagrave
đatilde từng ghi chuacute trong sổ tay ghi cheacutep về niềm đam mecirc điện ảnh của migravenh Khocircng coacute gigrave coacute
thể lagravem cho tocirci thư giatilden hơn lagrave đứng becircn maacutey quay Năm 1974 MDuras thực hiện bộ
phim Khuacutec ca Ấn Độ (India Song) Bộ phim được giới thiệu tham gia Liecircn hoan phim
Cannes thaacuteng 5 năm 1975 nhưng khocircng được lựa chọn chiacutenh thức tham gia chấm giải Tuy
nhiecircn ngay sau khi kết thuacutec Liecircn hoan phim một trong số caacutec thagravenh viecircn Ban giaacutem khảo
ocircng Andreacute Delvaux đatilde thagravenh thật noacutei Bộ phim nagravey lagrave thagravenh cocircng của taacutec phẩm thơ vagrave điện
ảnh của người saacuteng tạo ra noacute Noacute quyến rũ toagraven bộ Liecircn hoan phim tocirci biết rotilde điều đoacute Nếu
chuacuteng ta chọn noacute tham gia giải chắc hẳn phim nagravey đatilde đoạt giải thưởng Cagravenh cọ vagraveng[17]
Những đứa trẻ ( Les enfants ) lagrave bộ phim cuối cugraveng MDuras thực hiện cugraveng con trai Jean
Mascolo vagrave nhagrave quay phim người Bỉ Jean Marc Turine Phim coacute saacuteu nhacircn vật Ernesto một
cậu beacute bẩy tuổi bố mẹ chị gaacutei một phoacuteng viecircn vagrave một thầy giaacuteo Cốt truyện phim hết sức
giản dị nhưng yacute nghĩa của noacute lại vocirc cugraveng sacircu sắc Một ngagravey kia Ernesto cậu beacute bẩy tuổi
tuyecircn bố với cha mẹ migravenh rằng từ hocircm nay cậu sẽ khocircng đến trường nữa Lyacute do cậu đưa ra
khocircng dễ gigrave thuyết phục được tất cả mọi người đoacute lagrave vigrave ở trường học người ta chỉ toagraven dạy
những điều cậu khocircng hề biết Cả bố mẹ vagrave thầy giaacuteo đều hết sức ngạc nhiecircn Một cuộc
hagravenh trigravenh đi tigravem nguyecircn nhacircn kỳ cục kia của cậu beacute đatilde trở necircn hết sức thuacute vị Phim được
xacircy dựng trecircn acircm hưởng chiacutenh lagrave caacutei hagravei nhưng ẩn phiacutea sau đoacute lại lagrave một triết lyacute sacircu sắc rất
đặc trưng cho phong caacutech điện ảnh của Duras Lagrave một nhagrave văn lagravem điện ảnh necircn dường như
bagrave để lại dấu vết văn chương trecircn hầu hết caacutec bộ phim của migravenh Tiacutenh lai tạo văn chương ở
những taacutec phẩm điện ảnh nagravey lagrave rất rotilde ragraveng Người ta coacute cảm giaacutec trong phim của Duras
dagravey đặc những tiếng noacutei Những lời bigravenh dẫn giải vagrave cả lời thoại của nhacircn vật đocirci khi lấn aacutet
cả higravenh ảnh trong phim Thocircng thường khi trực tiếp lagravem phim Duras huy động đến mức
tối đa vai trograve của ngocircn từ vốn khocircng phải lagrave đặc trưng của ngocircn ngữ điện ảnh Trong caacutec
bộ phim Hiroshima tigravenh yecircu của tocirci Khuacutec ca Ấn Độ Mười giờ rưỡi đecircm hegrave Những đứa
trẻta rất dễ dagraveng bắt gặp đặc điểm trecircn Thậm chiacute ở một số trường đoạn phim người ta coacute
cảm giaacutec chỉ cograven nghe thấy tiếng noacutei lời thoại acircm nhạc Higravenh ảnh luacutec nagravey dường như chỉ
cograven vai trograve duy nhất lagrave minh họa cho ngocircn ngữ Đoacute coacute lẽ vừa lagrave ưu điểm nhưng cũng lagrave hạn
chế của Duras với tư caacutech một nhagrave văn trong điện ảnh Với MDuras coacute lẽ điện ảnh chiacutenh
lagrave khocircng gian tốt nhất để bagrave thực thi trọn vẹn trograve chơi văn chương của migravenh Vagrave coacute lẽ đoacute
cũng lagrave lyacute do khiến phim của bagrave khocircng phải luacutec nagraveo cũng dagravenh được sự quan tacircm ưu aacutei ở
khaacuten giả cũng như từ phiacutea caacutec chuyecircn gia trong lĩnh vực nagravey Mặc dugrave trong lĩnh vực saacuteng
tạo văn học bagrave bao giờ cũng được coi lagrave một trong những nhagrave văn hagraveng đầu của văn học
Phaacutep đương đại
3 Lai tạo điện ảnh trong tiểu thuyết của M Duras
Noacutei đến một thể loại thuần khiết tiểu thuyết điện ảnh dugrave lagrave ARGrillet hay M Duras
những nhagrave tiecircn phong nhất trong văn học Phaacutep quả thật chưa thể đề cập nhiều do chuacuteng
chỉ mới lagrave những thử nghiệm Từ một goacutec độ khaacutec chỉ noacutei riecircng sự nghiệp saacuteng taacutec của
MDuras ở những taacutec phẩm tiểu thuyết đậm đặc magraveu sắc điện ảnh chuacuteng ta coacute thể dễ dagraveng
tigravem thấy những điều thuacute vị tiacutenh lai tạo điện ảnh trong tiểu thuyết của bagrave lagrave hết sức rotilde ragraveng
Dường như ở tất cả caacutec văn bản viết của bagrave ta đều nhận ra lối cấu truacutec của những phacircn
cảnh điện ảnh thoacutei quen lựa chọn từ ngữ giagraveu higravenh ảnh vagrave acircm thanh của những cacircu văn
hệt như những khuacutec nhạc du dương vagrave trầm bổngvốn lagrave thế mạnh của thể loại nghe nhigraven
Cả ba yếu tố chủ chốt của điện ảnh cấu truacutec phacircn cảnh higravenh ảnh acircm thanh tiếng động vagrave
lời thoại đều thường xuyecircn hiện diện trong caacutec văn bản viết của Duras Bởi thế đọc tiểu
thuyết của MDuras ta coacute cảm giaacutec như luocircn nghe được vagrave thấy được những gigrave magrave thường
chuacuteng ta chỉ thu nhận được khi xem một bộ phim được chiếu trecircn magraven ảnh Chuacuteng tocirci cho
rằng đoacute lagrave một trong những đặc điểm quan trọng nhất trong sự nghiệp saacuteng taacutec tiểu thuyết
của Duras
Viết taacutec phẩm đầu tiecircn từ năm 1943 (Những kẻ tracircng traacuteo) nhưng MDuras chỉ khẳng định
được sự nghiệp của migravenh từ năm 1958 với taacutec phẩm Khuacutec nhạc du dương vagrave trầm bổng (
Moderato Cantabile ) Đacircy lagrave một taacutec phẩm ngắn vagrave coacute lẽ ngắn cograven lagrave một đặc trưng cho
nhiều taacutec phẩm khaacutec nữa của MDuras Người đọc hoagraven toagraven dễ dagraveng nhận thấy về mặt văn
phong Duras thường cố tigravenh sử dụng đến mức tối đa những cacircu văn ngắn dễ tạo cho người
đọc ấn tượng sự nhaacutet gừng rời rạc của những lời thoại trong phim ảnh những khoảng trống
cần thiết hay noacutei caacutech khaacutec lagrave sự im lặng magrave caacutec taacutec giả điện ảnh thường hay dugraveng Ngắn
đồng thời cũng lagrave yecircu cầu bắt buộc với bất cứ một kịch bản điện ảnh nagraveo Do đặc trưng
phản aacutenh hiện thực bằng higravenh ảnh do khuocircn khổ thời gian chiếu rạp của một bộ phim (
thocircng thường chỉ keacuteo dagravei tối đa hai đến ba giờ ) dung lượng chữ viết dagravenh cho kịch bản
cũng chỉ cho pheacutep tối đa từ 120 đến 150 trang in A4 Cugraveng thực thi trong cả hai vai trograve nhagrave
tiểu thuyết vagrave nhagrave lagravem phim Duras hoagraven toagraven hiểu rotilde nguyecircn tắc nagravey của điện ảnh Vigrave vậy
rất iacutet khi Duras dagravei dograveng trong những cuốn tiểu thuyết của bagrave Coacute thể thống kecirc ra vocirc khối
những cacircu văn ngắn trong nhiều taacutec phẩm khaacutec nhau của MDuras Những dạng cacircu như
Vacircng Khocircng Chiacutenh thế Khocircng coacute gigrave(Tigravenh yecircu-LAmour) Khocircng coacute chuyện về cuộc
đời tocirci Caacutei đoacute khocircng coacute Chẳng hề coacute trọng tacircm Da mịn như lụa hảo hạng Thacircn migravenh(
Người tigravenh-LAmant ) đều nằm trong dự đồ tiểu thuyết của MDuras Coacute thể nhận thấy dễ
dagraveng trong saacuteng taacutec của nhagrave văn nữ độc đaacuteo nagravey ngay từ đầu những cacircu văn dagravei bất tận
kiểu Tolstoi hay Balzac của thế kỷ XIX khocircng cograven lyacute do để tồn tại nữa Thay vagraveo đoacute người
đọc thấy rất rotilde caacutec thủ phaacutep điện ảnh đatilde xacircm nhập vagraveo địa hạt văn học vagrave ngagravey cagraveng
chiếm một latildenh thổ rộng lớn sự phacircn tiacutech tacircm lyacute được thay thế bằng việc miecircu tả tỉ mỉ cử
chỉ becircn ngoagravei tất cả những gigrave lọt vagraveo tầm nhigraven đồng thời đatilde được ghi lại trần thuật được
thay thế bằng sự liecircn tục của caacutec bức ảnh chụp hoagravenh traacuteng bằng caacutec khuocircn higravenh sự raacutep
dựng[18] Pheacutep biện chứng tacircm hồn trong caacutec taacutec phẩm nổi tiếng thế kỷ XIX sẽ khocircng
cograven thiacutech hợp với tiểu thuyết của MDuras Tiacutenh locirc giacutech liền mạch giữa caacutec cacircu văn trong
tiểu thuyết cổ điển cũng bị phaacute vỡ Chiacutenh bản thacircn MDuras đatilde thuacute nhận lagrave bagrave khocircng bận
tacircm nhiều đến sự liền mạch của caacutec cacircu văn locirc giacutech hay yacute nghĩa của chuacuteng Tocirci khocircng
bao giờ quan tacircm đến nghĩa hay yacute nghĩa Nghĩa (sens) nếu như coacute thigrave rồi sau đoacute noacute cũng tự
xuất hiện[19] Nhigraven một caacutech tổng thể văn bản viết của MDuras ngagravey cagraveng coacute vẻ gần gũi
hơn với caacutec phacircn cảnh điện ảnh (decoupage cineacutematographiques ) Tiacutenh rời rạc lắp gheacutep
(montage ) trong tổng thể taacutec phẩm của MDuras lagrave hết sức rotilde ragraveng Caacutec chương viết được
phacircn chia thagravenh caacutec đoạn văn ngắn (paragraphes courtes ) khocircng tuacircn theo một trật tự thời
gian khiến người ta nghĩ nhiều hơn đến kiểu lắp gheacutep raacutep dựng trong điện ảnh
Tiểu thuyết Duras hiện đại cograven ở chỗ noacute vừa đơn giản nhưng lại vừa đa dạng phong phuacute
Cugraveng với những bức tranh lập thể của Picasso người ta cũng đồng thời nghĩ đến một thứ kỹ
thuật acircm lập thể (steacutereacuteophonique) trong tiểu thuyết của MDuras Ngocircn từ được sử dụng
trong taacutec phẩm của bagrave đồng thời phục vụ cho cả mục điacutech nghe vagrave nhigraven Tiểu thuyết lagrave sự
xen kẽ giữa những tiếng lặng khoảng trống vagrave tiếng la heacutet Duras thường đẩy caacutech viết của
migravenh rất gần với lối viết thơ ca vagrave acircm nhạc (quasi poegravesie et musicale ) Bởi vậy trong tiểu
thuyết của bagrave xen kẽ giữa những cacircu văn toaacutet lecircn sự ecircm dịu lặng im lagrave những acircm thanh dữ
dội như phaacutet ra từ một dagraven nhạc độc acircm Tiếng heacutet của caacutei chết hay lagrave sự sinh thagravenh được
lặp đi lặp lại trong Moderato Cantabile tiếng kecircu của Lol bị bỏ rơi những tiếng la heacutet khoacute
hiểu từ căn lều của một người ăn magravey tiếng heacutet trần trụi vagrave vocirc nguyecircn cớ trecircn batildei biển
trong Tigravenh yecircu (LAmour) vagrave tiếng heacutet vũ trụ từ Calcuttađatilde khiến cho tiểu thuyết của
MDuras ngagravey cagraveng mang đậm magraveu sắc của điện ảnh một loại higravenh nghệ thuật tổng hợp của
acircm thanh tiếng động khoảng lặng higravenh ảnh montage vagrave caacutech xử lyacute thời gian phaacutet triển
mạnh mẽ từ nửa sau thế kỷ XX
Ai cũng biết hai trong những đặc trưng cơ bản nhất của điện ảnh lagrave acircm thanh vagrave higravenh ảnh
Acircm thanh quan trọng như thế nagraveo đối với một bộ phim thigrave noacute cũng quan trọng như thế đối
với tiểu thuyết của Duras Trong Người tigravenh đoacute lagrave acircm thanh của tiếng động rất ồn agraveo trong
thagravenh phố acircm thanh của một cuốn phim vặn quaacute cao căn phograveng lọt thỏm giữa tiếng ồn agraveo
liecircn tục của thagravenh phố [20] Trong Khuacutec ca Ấn Độ một taacutec phẩm viết cho cả ba thể loại
(tiểu thuyết sacircn khấu vagrave điện ảnh) người đọc coacute thể nhận dạng nhacircn vật qua giọng noacutei
Duras đatilde giải thiacutech qua bảng phacircn cảnh kịch bản phim Khuacutec ca Ấn Độ như sau Những
tiếng noacutei I vagrave II lagrave tiếng noacutei của phụ nữ Họ cograven rất trẻ Họ liecircn hệ với nhau bằng một cacircu
chuyện tigravenh yecircu Đocirci khi họ noacutei về tigravenh yecircu nagravey về họ Đa số thời gian họ noacutei về tigravenh yecircu
khaacutec về cacircu chuyện khaacutec () Tiếng noacutei I như con thiecircu thacircn lao vagraveo cacircu chuyện của
Anne-Marie Stretter Tiếng noacutei II lại tự đốt bugraveng lecircn dục vọng của migravenh cho Tiếng noacutei
I[21]
Duras thường chuacute yacute rất nhiều đến higravenh ảnh (image) trong caacutec văn bản viết đoacute lagrave thứ ngocircn
ngữ đặc trưng quan trọng hagraveng đầu của nghệ thuật điện ảnh Trong kịch bản phim
Hiroshima tigravenh yecircu của tocirci ngay từ những dograveng mở đầu Duras đatilde coacute những lời dẫn đậm
chất điện ảnh như sau Phim mở ra trong sự lớn dần của caacutei nấmBikini nổi tiếng Phải
lagravem sao cho người xem coacute được cảm xuacutec vừa như đatilde nhigraven thấy lại vừa như mới nhigraven thấy
caacutei nấm lần đầu Phải lagravem sao cho caacutei nấm đoacute thật to to dần lecircn từ từ vagrave sự to dần lecircn của
noacute saacutet với kiacutech thước ban đầu của GFusco[22] Aliette Armete trong một bagravei viết gần
đacircy nhất in trecircn tạp chiacute Văn học Phaacutep số thaacuteng 7 vagrave 8 năm 1992 về tiểu thuyết Người tigravenh
Hoa Bắc đatilde nhận xeacutet rằng Người ta đocirci khi cảm giaacutec rằng truyện kể (của Duras-TH) bao
giờ cũng như đi qua thấu kiacutenh của một maacutey quay phim magrave caacutei nhigraven chủ yếu vagrave khocircng
ngừng hiện diện bagrave sử dụng phương tiện nagravey để đối tượng của migravenh coacute được sự soi rọi vừa
toagraven diện lại vừa taacutech bạch cụ thể[23] Đuacuteng ra cuốn tiểu thuyết nagravey được taacutec giả viết
theo kiểu nước đocirci( ambigue) một mặt đoacute lagrave sự phản ứng với bộ phim Người tigravenh do
Anneau thực hiện magrave mặc dugrave đatilde baacuten toagraven bộ bản quyền nhưng giống như một người mẹ
dứt ruột baacuten đi đứa con thacircn yecircu của migravenh Duras khocircng ngừng day dứt khổ đau vagrave acircn
hận Dường như vẫn cay cuacute với bộ phim Người tigravenh do Anneau thực hiện khocircng như yacute
muốn Duras đatilde lagravem lại bộ phim theo caacutech riecircng của migravenh viết kịch bản điện ảnh trong
tiểu thuyết Sau nữa coacute lẽ vigrave tigravenh yecircu quaacute lớn với điện ảnh một lĩnh vực đến sau yecircu
muộn necircn vigrave vậy bagrave khocircng dễ dagraveng dứt bỏ Người tigravenh Hoa Bắc thực chất lagrave một cuốn tiểu
thuyết - điện ảnh một khuynh hướng rất tiecircu biểu trong văn học Phaacutep nửa sau thế kỷ XX
Người đọc khocircng cograven thấy ngạc nhiecircn khi cugraveng thời gian nagravey Duras như một người mới
biết bơi ngụp lặn trong điện ảnh bagrave viết Khi người ta muốn thể hiện một caacutei gigrave đoacute bằng
viết người ta luocircn bị tragraven ngập trong văn bản-ngocircn ngữ thế nhưng viết khocircng thể mang đến
tất cả Trong khi đoacute bằng higravenh ảnh bạn coacute thể viết được tất cả toagraven bộ khocircng gian phim
được viết ra gấp hagraveng trăm lần khocircng gian của một cuốn saacutech[24] Chiacutenh vigrave thế trả lời
tạp chiacute Người quan saacutet mới về khởi thủy cuốn tiểu thuyết Người tigravenh Duras đatilde trả lời rằng
Nguyecircn bản Người tigravenh thoạt đầu lấy tecircn lagrave Higravenh ảnh nguyecircn bản Noacute sẽ trải dagravei suốt cuốn
Album chung những cuốn phim của tocirci Caacutei higravenh ảnh ấy tấm ảnh nguyecircn bản khocircng được
chụp kia đatilde in higravenh trong cuốn saacutech[25]
Hiển hiện trong taacutec phẩm được giải thưởng Goncourt nagravey lagrave nghệ thuật lặp lại của rất nhiều
higravenh ảnh higravenh ảnh khuocircn mặt người đagraven bagrave luống tuổi bị tagraven phaacute bởi thời gian higravenh ảnh
con phagrave trong buổi đầu gặp gỡ với người đagraven ocircng Trung Hoa higravenh ảnh chiếc xe Limousine
đen higravenh ảnh cocirc beacute đi giagravey vagrave đội chiếc mũ đagraven ocircng higravenh ảnh gương mặt quagraveu quạu của
người anh cả higravenh ảnh yếu ớt nhợt nhạt của người anh trai nhỏ Ấn tượng đậm đặc nhất lagrave
higravenh ảnh dograveng socircng Meacutekong magrave Duras đatilde từng thuacute nhận với lograveng migravenh rằng Mẹ tocirci bảo
suốt đời tocirci sẽ khocircng bao giờ được nhigraven thấy những con socircng đẹp mecircnh mocircng vagrave hoang datilde
như con socircng Meacutekong vagrave caacutec phụ lưu của noacute đang đổ ra đại dương những thủy vực sẽ biến
mất vagraveo caacutec tuacutei đại dương Trecircn một mặt bằng trải nguacutet ngagraven những con socircng nagravey chảy hối
hả nước roacutet agraveo agraveo như traacutei đất nghiecircng về một phiacutea[26] Tất cả những higravenh ảnh đoacute mặc
dugrave khocircng đều đặn nhưng đatilde được nhắc lại nhiều lần trong taacutec phẩm Trong Khuacutec nhạc du
dương vagrave trầm bổng lagrave higravenh ảnh người đagraven ocircng nằm trecircn thacircn thể người đagraven bagrave trong Mười
giờ rưỡi đecircm hegrave lagrave higravenh ảnh giống như một magraven higravenh quay chậm sau thời điểm mười giờ ba
mươi phuacutet khi Pierre về nằm cạnh Marie Marie liecircn tục hỏi giờ Mười một giờ hai mươi
phuacutet một khắc nữa lagrave nửa đecircm Đecircm đatilde trocirci qua chẳng coacute gigrave ngoagravei thời gian của
cay đắng vagrave thất bại[27] Duras thuật lại caacutec sự kiện becircn ngoagravei một caacutech chi tiết Những
higravenh ảnh nagravey được lặp lại nhiều lần Khocircng được như chiacutenh taacutec phẩm điện ảnh lagrave coacute thể
quay hagraveng chục higravenh trong một giacircy tiểu thuyết của Duras cũng đatilde tập trung lagravem nổi bật
caacutec higravenh ảnh chốt bằng thủ phaacutep nghệ thuật như vậy Phải tạo ấn tượng cho người đọc khi
họ khocircng coacute điều kiện trực tiếp nhigraven thấy higravenh ảnh magrave chỉ coacute thể đọc noacute qua ngocircn từ
Higravenh ảnh trong tiểu thuyết Duras được kết hợp với nhau nhờ vagraveo kỹ thuật lắp raacutep
(montage) một yếu tố đặc thugrave của điện ảnh Ở phương diện nagravey tiacutenh lai tạo trong lối viết
của Duras được thể hiện khaacute rotilde ragraveng điện ảnh thực sự đatilde dạy cho bagrave caacutech thaacuteo dỡ cacircu
chuyện caacutech xaacuteo trộn thời gian một caacutech kheacuteo leacuteo Montage chiacutenh lagrave ngữ phaacutep đắc dụng
của điện ảnh đatilde được taacutec giả Người tigravenh vận dụng trong hầu hết caacutec taacutec phẩm tiểu thuyết
của migravenh Lai tạo từ điện ảnh đồng thời Duras cũng thể hiện sự tự do trong việc sử dụng
yếu tố thời gian Trong tiểu thuyết Người tigravenh nhacircn vật xưng tocirci với vai trograve Người kể
chuyện linh hoạt khocircng khaacutec nagraveo ống kiacutenh camera trong tay một nhagrave quay phim điecircu luyện
Ở trang đầu cuốn saacutech nhacircn vật-người kể chuyện cho biết vagraveo luacutec tocirci đatilde luống tuổi ngay
ở trang 2 tocirci muốn noacutei với caacutec bạn tocirci mười lăm tuổi rưỡi trang 11 luacutec nagravey tocirci thấy
rằng thời rất trẻ hồi mười taacutem mười lăm tuổi trang15 Tocirci tigravem thấy lại một tấm ảnh con
trai tocirci luacutec hai mươi tuổi trang 52 chuyện đoacute bắt đầu từ khi chuacuteng tocirci mười tuổi Vagrave rồi
chuacuteng tocirci mười hai tuổi Vagrave rồi mười ba tuổi Vagrave rồi mười bốn tuổi mười lăm tuổi Vagrave rồi
mười saacuteu mười bảy tuổi Khocircng chỉ xecirc dịch ống kiacutenh từ nhiều goacutec độ thời gian khiến
người đọc coacute cảm giaacutec luocircn được sống cugraveng nhacircn vật trecircn tất cả mọi nẻo đường phiecircu lưu
của cuộc tigravenh Duras cograven thay đổi điểm nhigraven kể chuyện bằng việc để cho chiacutenh nhacircn vật
người kể chuyện lagravem ảo thuật Người kể chuyện trong taacutec phẩm Người tigravenh luacutec được xưng
hocirc ở ngocirci Tocirci (Je) một lối kể mang đậm magraveu sắc chủ quan như được soi rọi từ becircn trong (
Tocirci thường nghĩ đến caacutei higravenh ảnh magrave chỉ migravenh tocirci cograven thấy vagrave tocirci khocircng bao giờ nhắc đến
ấy Noacute vẫn luocircn hiện diện vẫn lặng lẽ như thế vẫn khiến phải sững sờ) coacute luacutec lại xecirc
dịch ra becircn ngoagravei chuyển sang ngocirci thứ ba Cocirc ấy (Elle) Cocirc noacutei với anh em muốn anh
đừng yecircu em thigrave hơn Thậm chiacute nếu anh yecircu em em muốn anh cứ lagravem theo caacutech thường lệ
như anh vẫn thường lagravem với những người đagraven bagrave khaacutec Anh nhigraven cocirc coacute vẻ như kinh ngạc
anh hỏi đoacute lagrave điều em muốn sao[28] Caacutech xecirc dịch ngocirci thứ kể chuyện như vậy giuacutep
người đọc coacute cảm giaacutec như hiện diện trong taacutec phẩm cugraveng luacutec nhiều người kể chuyện
Chuacuteng ta hatildey higravenh dung khi xem một bộ phim để khẳng định tiacutenh lai tạo điện ảnh trong taacutec
phẩm của nhagrave văn hết sức đặc biệt nagravey Giống với tiểu thuyết bất kỳ một bộ phim nagraveo cũng
đều hướng tới việc kể chuyện necircn đương nhiecircn noacute cũng cần đến một Người kể chuyện
Vậy người kể chuyện trong phim lagrave ai Biecircn kịch đạo diễn diễn viecircn hay ống kiacutenh
camera Một caacutech chiacutenh xaacutec nhất trả lời cacircu hỏi nagravey người ta thường cho rằng đoacute lagrave đạo
diễn Tham gia vagraveo quaacute trigravenh kể một cacircu chuyện trong phim tất nhiecircn coacute sự tập hợp của rất
nhiều yếu tố trong đoacute coacute cả caacutec yếu tố đạo cụ phục trang acircm nhạc tiếng độngTuy nhiecircn
chỉ người đạo diễn mới coacute toagraven quyền quyết định cacircu chuyện sẽ được kể như thế nagraveo Đạo
diễn lagrave người chỉ đạo quay phim đồng thời cũng lagrave nhacircn vật quan trọng tham gia vagraveo cocircng
việc từ viết kịch bản phacircn cảnh casting ( chọn diễn viecircn ) đến montage hậu kỳTa coacute
cảm giaacutec khi viết tiểu thuyết Duras đồng thời thực hiện cả vai trograve của người đạo diễn
Chiacutenh bagrave lagrave người đi xa nhất trong việc thử nghiệm lối viết lai tạo điện ảnh trong nền văn
chương Phaacutep thế kỷ XX Ngagravey nay cocircng chuacuteng văn học đatilde dần lagravem quen với caacutech thưởng
thức taacutec phẩm tiểu thuyết theo caacutech đoacute Duras lagrave một trong số những nhagrave văn quan trọng
nhất trong văn học Phaacutep nửa cuối thế kỷ XX theo chuacuteng tocirci goacutep phần lagravem thay đổi thoacutei
quen đọc tiểu thuyết của cocircng chuacuteng độc giả để từ cũng dần thay đổi caacutei nhigraven của họ với
văn học vagrave điện ảnh
4 Người tigravenh Hoa Bắc vagrave thể loại tiểu thuyết-điện ảnh ( cineacute-roman ) một saacuteng tạo
độc đaacuteo của M Duras
Việc đề xuất khaacutei niệm tiểu thuyết điện ảnh vai trograve tiecircn phong khocircng thuộc về Duras Như
trecircn chuacuteng tocirci đatilde noacutei vai trograve ấy thụộc về AR Grillet Tuy nhiecircn saacuteng tạo một caacutech viết
điện ảnh trong tiểu thuyết hay chiacutenh xaacutec hơn một caacutech lagravem điện ảnh bằng ngocircn ngữ chuacuteng
tocirci khẳng định rằng vai trograve tiecircn phong độc nhất vocirc nhị thuộc về Duras Trong văn học
Phaacutep nửa cuối thế kỷ XX khocircng nhagrave văn nagraveo đi xa hơn vagrave quyết liệt hơn Duras trong việc
saacuteng tạo ra thể loại độc đaacuteo mới mẻ nagravey Đặc điểm đoacute được thể hiện rotilde nhất qua taacutec phẩm
Người tigravenh Hoa Bắc
Kể từ sau thagravenh cocircng của phim Hiroshima tigravenh yecircu của tocirci nỗi aacutem ảnh điện ảnh thường
trực trong MDuras Đặc biệt hơn kể từ sau Khuacutec nhạc du dương bagrave đatilde dagravenh gần như toagraven
bộ thời gian vagrave tacircm huyết của migravenh cho điện ảnh Chuacuteng ta sẽ thấy rotilde hơn điều nagravey bagrave cứ
đều đặn thực hiện mỗi năm từ một đến hai phim kể cả hợp taacutec viết kịch bản vagrave trực tiếp
trong vai trograve đạo diễn sản xuất Thaacuteng saacuteu năm 1980 tạp chiacute Điện ảnh Phaacutep đatilde dagravenh một
số đặc biệt với nhan đề Những đocirci mắt xanh cho bagrave chỉ để viết những vấn đề xung quanh
điện ảnh Nỗi aacutem ảnh ấy vẫn cứ đeo đuổi bagrave ngay cả sau thất bại trong hợp đồng viết kịch
bản phim Người tigravenh với Claude Berri Tham vọng lagravem phim vẫn khocircng rời bỏ bagrave Theo
Laure Adler đến tận những năm cuối đời Duras vẫn cograven nhiều cay cuacute với điện ảnh
Khoảng năm 1990 trong một ghi cheacutep để lại người ta vẫn đọc được tham vọng đoacute của
Duras thế nagravey Tocirci khocircng coacute nhiều ragraveng buộc trong lĩnh vực văn chương nhưng đối với
điện ảnh thigrave coacute[29] Taacutec phẩm cuối cugraveng Người tigravenh Hoa Bắc coacute thể được xem như một
saacuteng tạo độc đaacuteo của MDuras về lối viết tiểu thuyết-điện ảnh vagrave cũng lagrave một khuynh hướng
mới mẻ trong văn học Phaacutep nửa cuối thế kỷ XX Khi khocircng thể trực tiếp lagravem điện ảnh
MDuras đatilde tạo ra caacutech lagravem phim trong văn học theo kiểu của riecircng migravenh Bagrave đatilde viết đi
viết lại tới bốn lần phương aacuten cho cuốn tiểu thuyết hết sức đặc biệt nagravey với bốn nhan đề
Người tigravenh trecircn phố Mugravei mật vagrave tragrave Bộ phim về người tigravenh Trở lại với người tigravenh Đoacute lagrave
một cuốn saacutech Một bộ phim Boacuteng đecircm Cuối cugraveng đoacute lagrave một cuốn tiểu thuyết-điện ảnh
hay noacutei caacutech khaacutec đoacute thực sự lagrave một kiểu lai tạo điện ảnh trong văn học như ngay từ đầu
bagravei viết chuacuteng tocirci đatilde nhấn mạnh Đậm đặc trong taacutec phẩm nagravey lagrave những cacircu văn ngắn theo
đuacuteng văn phong của một kịch bản điện ảnh Nhagrave văn cố tigravenh lựa chọn những từ ngữ giagraveu
tiacutenh tạo higravenh tựa như đoacute lagrave một kịch bản viết ra cho chiacutenh migravenh Những cacircu văn dagravey đặc
higravenh ảnh Cocirc gaacutei nằm im bất động Cocirc gaacutei khoacutec Trong phim ta sẽ khocircng gọi ra tecircn bản
valse ấy Trong cuốn saacutech nagravey ta sẽ bảo lagrave Bản Valse Tuyệt vọng Cocirc gaacutei sẽ cograven lắng
nghe sau khi bản valse kết thuacutec Cocirc gaacutei trong phim trong cuốn saacutech nagravey ta sẽ gọi lagrave cocirc
beacute Cocirc beacute ra khỏi higravenh ảnh cocirc rời khỏi phạm vi của maacutey quay vagrave của cuộc hội hegrave Từ
goacutec độ thị giaacutec đocirci luacutec ta khocircng cograven phacircn biệt được đacircu lagrave một taacutec phẩm tiểu thuyết đacircu lagrave
một kịch bản điện ảnh Chẳng hạn đoạn văn dưới đacircy hoagraven toagraven coacute thể xem đoacute lagrave một đoạn
kịch bản
Cocirc beacute mở caacutenh cổng
Đoacuteng caacutenh cổng lại
Băng qua khoảng sacircn vắng
Đi vagraveo ngocirci nhagrave cocircng vụ
Ta khocircng nhigraven thấy cocirc nữa
Ta ở lại trecircn khoảnh sacircn trống vắng[30]
Ở phần cuối taacutec phẩm độc đaacuteo nagravey Duras dagravenh ba trang đề xuất những higravenh ảnh magrave bagrave gọi
đoacute lagrave những đề cương phacircn cảnh nhằm thuyết minh cho phần truyện kể Rải raacutec trong
Người tigravenh Hoa Bắc dường như vẫn cograven luyến tiếc phim Người tigravenh do Claude Berri vagrave
Anneau thực hiện magrave Duras cho rằng hoagraven toagraven lagravem hỏng cuốn tiểu thuyết của migravenh bagrave
viết Tocirci cho rằng nữ diễn viecircn được chọn quaacute đẹp cocirc sẽ khocircng nhigraven ai khocircng nhigraven gigrave
hết magrave để cho người ta nhigraven migravenh ngắm migravenh[31] Về cuốn Người tigravenh Hoa Bắc ở
trang 33 bagrave viết Trong trường hợp lagravem phim coacute thể chọn hoặc dừng maacutey trecircn khuocircn mặt
người mẹ đang kể chuyện khocircng nhigraven ai hoặc dừng ở caacutei bagraven vagrave những người con được kể
lại bởi bagrave mẹ Taacutec giả taacuten thagravenh đề nghị thứ hai[32] ở trang 93 Trong trường hợp lagravem
phim dựa trecircn cuốn saacutech nagravey khocircng necircn để cocirc beacute coacute một nhan sắc chỉ đẹp magrave thocirci Như
vậy coacute lẽ sẽ nguy hiểm cho bộ phim Đacircy lagrave một caacutei gigrave khaacutec noacute vận động nơi cocirc cocirc beacute một
caacutei gigrave khoacute neacute traacutenh một sự tograve mograve hoang datilde một sự thiếu giaacuteo dục một sự thiếu phải thiếu
rụt regrave Một kiểu hoa khocirci Phaacutep beacute bỏng sẽ coacute nguy cơ lagravem toagraven bộ cuốn phim sụp đổ Hơn
thế nữa cocirc ta sẽ lagravem bộ phim biến mất Sắc đẹp khocircng lagravem gigrave hết Noacute khocircng nhigraven ngắm Noacute
bị ngắm nhigraven[33] trang 109 Ta ghi higravenh căn phograveng được rọi chiếu bằng aacutenh saacuteng của
đường phố Trecircn những higravenh ảnh nagravey ta giữ lại acircm thanh ta để acircm thanh ở khoảng caacutech
thường lệ cũng như những tiếng động của đường phố cũng như điệu ragtime vagrave valse Ta
ghi higravenh đocirci tigravenh nhacircn đang thiếp ngủ[34] trang 125 trong trường hợp lagravem phim chi
tiết nagravey sẽ taacutei diễn mỗi lần cocirc beacute về vagraveo ban đecircm Để biểu thị một tiacutenh thường ngagravey gia tăng
magrave ở chỗ khaacutec bộ phim khocircng coacute ngoại trừ thời gian biểu caacutec buổi học thời gian biểu đi
ngủ đi tắm vagrave caacutec bữa ăn[35]
Với tất cả những căn cứ trecircn khocircng chỉ riecircng với Người tigravenh Hoa Bắc magrave trong nhiều taacutec
phẩm khaacutec cả điện ảnh lẫn tiểu thuyết của nhagrave văn - điện ảnh độc đaacuteo nagravey chuacuteng ta hoagraven
toagraven coacute thể đi đến kết luận về một lối viết lai tạo một kiểu saacuteng tạo độc đaacuteo coacute một khocircng
hai trong sự nghiệp saacuteng taacutec noacutei chung của nhagrave tiểu thuyết MDuras Đoacute phải chăng cũng
lagrave một trong những đặc điểm tiecircu biểu của tiểu thuyết Phaacutep nửa sau thế kỷ XX
5 Thay phần kết luận chuacuteng tocirci muốn coacute một so saacutenh higravenh tượng thế nagravey Tiểu thuyết -
thể loại trẻ trung khỏe mạnh ngagravey nay trong văn học Phaacutep chẳng khaacutec nagraveo một chagraveng trai
đatilde trưởng thagravenh đang đối mặt với sự lựa chọn quyết định cuộc đời migravenh trước người bạn
tigravenh điện ảnh trẻ trung khoaacuteng đạt vagrave hấp dẫn hơn Cuộc hocircn phốicủa cặp đocirci nagravey liệu
coacute phải lagrave cuộc tigravenh tốt đẹp hợp lệ đặng mang đến cho cả hai loại higravenh văn học vagrave điện ảnh
những đứa con tinh thần khỏe mạnh vagrave xinh đẹp Đoacute lagrave cacircu hỏi cần phải coacute thời gian
để trả lời
( Triacutech Chuyecircn luận Tiểu thuyết Phương Tacircy thế kỷ XX - Một số đặc điểm vagrave khuynh
hướng )
Tagravei liệu tham khảo chiacutenh
1 3 Dẫn theo Phugraveng Văn Tửu Tiểu thuyết Phaacutep thế kỷ XX những tigravem togravei đổi mới NXB
Văn học 2005
2 Henri Benac Guide des ideacutees litteacuteraires Hachette 1988
4 David Bordwell amp Kristin Thompson Nghệ thuật điện ảnh NXB GD 2008
567 Phugraveng Văn Tửu Tiểu thuyết điện ảnh vagrave truyền higravenh Tạp chiacute Văn học số 5-2005
8910 Phugraveng Văn Tửu Tiểu thuyết Phaacutep trước thềm thế kỷ XXI NXB Văn học 2004
11 Catherine Bouthors-Paillart Duras-người đagraven bagrave lai NXB Văn học H 2008
12 Magazine litteacuteraire numeacutero speacutecial sur MDuras Avril 2006
13141729 Laure Adler M Duras Nhiều người dịch NXB Phụ Nữ 2008
15182324 Magazine litteacuteraire numeacutero 7amp8 1992
16 Đặng Thị Hạnh Một vagravei gương mặt văn xuocirci Phaacutep thế kỷ XX NXB Đagrave Nẵng 2000
19 21 BVercier J Lecarme La liteacuterature francaise depuis 1968 Bordas 1982
20252628 MDuras Người tigravenh Trịnh Xuacircn Hoagravenh dịch NXB Hội Nhagrave Văn H1991
22 MDuras Hiroshima tigravenh yecircu của tocirci Đinh Thị Reo dịch NXB VH H 2000
27 MDuras Mười giờ rưỡi đecircm hegrave Phugraveng Văn Tửu dịch NXB Phụ Nữ H 2008
303132333435 MDuras Người tigravenh Hoa Bắc Lecirc Hồng Sacircm dịch NXB Văn học H
2008
sự thật để tigravem sự thật lagrave đối chiếu khocircng mệt mỏi một caacutech coacute phương phaacutep những gigrave
chuacuteng ta thấy chuacuteng ta nghe với những thocircng tin chuacuteng ta nhận được nghĩa lagrave lagravem việc
trecircn kể chuyện Vagrave tiểu thuyết lagrave nơi tốt nhất cho một cocircng việc như thế[3] Kristin
Thompson vagrave David Bordwell giaacuteo sư vagrave đồng thời cũng lagrave caacutec chuyecircn gia điện ảnh người
Mỹ cũng từng giải thiacutech khaacute đầy đủ khi noacutei đến vấn đề tự sự trong phim Trong cocircng trigravenh
lyacute luận Nghệ thuật điện ảnh cuốn saacutech được dugraveng lagravem giaacuteo trigravenh cơ sở cho tất cả caacutec sinh
viecircn theo học ngagravenh nghệ thuật thứ bảy khẳng định rằng Bao quanh chuacuteng ta lagrave những
cacircu chuyện từ thuở ấu thơ ta đatilde được nghe những cacircu chuyện thần tiecircn vagrave thần thoại Khi
lớn lecircn ta đọc truyện ngắn vagrave tiểu thuyết lịch sử vagrave tiểu sử Tocircn giaacuteo triết học vagrave khoa học
thường giới thiệu caacutec giaacuteo lyacute của migravenh thocircng qua caacutec dụ ngocircn vagrave những cacircu chuyện thần
thoại Kinh thaacutenh Jesu - Kris vagrave kinh Torah lagrave những bộ sưu tập khổng lồ những cacircu
chuyện kể Trigravenh diễn một cacircu chuyện như bộ phim thường lagravem cũng giống như lagravem
chương trigravenh truyền higravenh viết những cuốn saacutech hagravei hước hay cũng như nhẩy những điệu
muacutea hoặc nhiều hiện tượng văn hoacutea khaacutec Rất nhiều những cuộc hội thoại của chuacuteng ta
đảm nhận việc kể những cacircu chuyện - hồi ức về caacutec sự kiện đatilde qua hay caacutec trograve bocircng đugravea
Thậm chiacute caacutec bagravei baacuteo cũng được gọi lagrave caacutec bagravei baacuteo cũng được gọi lagrave caacutec cacircu chuyện vagrave khi
chuacuteng ta yecircu cầu giải thiacutech một điều gigrave đoacute ta coacute thể noacutei coacute chuyện gigrave vậy ta khocircng trốn
được caacutec cacircu chuyện ngay cả khi đatilde ngủ bởi vigrave ta thường trải qua caacutec giấc mơ như caacutec cacircu
truyện ngắn vagrave ta thường nhớ lại vagrave kể lại những giấc mơ dưới dạng caacutec cacircu chuyện Tự sự
chiacutenh lagrave một phương thức căn bản để con người hiểu biết thế giới[4]
Một bộ phim hay một cuốn tiểu thuyết hấp dẫn ngoagravei những yếu tố mang tiacutenh đặc thugrave của
mỗi loại higravenh chắc chắn coacute một yếu tố tiecircn quyết đoacute lagrave caacutech thức kể chuyện của caacutec taacutec
giả Khi xem một bộ phim hay đọc một cuốn tiểu thuyết dugrave tự giaacutec hay khocircng người xem (
hay người đọc ) đều bị cuốn huacutet vagraveo trận đồ kể chuyện magrave caacutec taacutec giả phim ( hay tiểu
thuyết ) tạo ra Tại sao cugraveng một đề tagravei magrave taacutec giả bộ phim nagravey hay nhagrave tiểu thuyết kia lại
thuyết phục được người xem buộc người xem phải naacuten lại cho đến tận khi đegraven rạp bật
saacuteng hoặc thức thacircu đecircm để theo dotildei đến cugraveng cuộc phiecircu lưu của cacircu chuyện magrave nhagrave tiểu
thuyết bagravey đặt Điện ảnh đatilde học được ở caacutec nhagrave tiểu thuyết vagrave ngược lại tiểu thuyết cũng
khocircng bỏ rơi lợi thế của điện ảnh để locirci keacuteo độc giả cho migravenh Mỗi thời kỳ caacutec loại higravenh
nghệ thuật khaacutec nhau lại dagravenh được ưu thế trong việc kể chuyện Ngagravey nay khocircng cograven nghi
ngờ gigrave trước sự bugraveng nổ của caacutec phương tiện truyền thocircng truyền higravenh trong đoacute coacute điện
ảnh trecircn truyền higravenh điện ảnh rotilde ragraveng đatilde tạo được một sức mạnh khocircng thể chối catildei Ở thời
điểm từ thế kỷ XIX trở về trước khi truyền thocircng chưa ra đời tiểu thuyết vẫn được coi lagrave
sự lựa chọn giải triacute số một Sang thế kỷ XX cơn batildeo truyền thocircng đặc biệt trong lĩnh vực
nghe nhigraven đatilde tạo ra thế cạnh tranh quyết liệt giữa caacutec loại higravenh giải triacute trong đoacute đaacuteng chuacute yacute
nhất lagrave cuộc cạnh tranh giữa caacutec văn bản đọc vagrave văn bản nghe nhigraven Ngay từ những
năm 60 của thế kỷ trước người ta đatilde từng lớn tiếng về một caacutei chết của tiểu thuyết Thậm
chiacute coacute cả những nhagrave tiểu thuyết lừng danh một thời cũng từng phải thốt lecircn Từ nay tocirci sẽ
khocircng viết nữa Tại sao lại như thế Khocircng khoacute khăn lắm để giải thiacutech điều nagravey khi một
nhagrave tiểu thuyết khocircng cograven độc giả khi những cuốn saacutech được viết ra phải chịu sự ghẻ
lạnh của người đọc thigrave khoacute coacute lyacute do thuyết phục để người viết đủ dũng cảm tiếp tục cầm
buacutet Chuacuteng ta khocircng thể traacutech cứ người đọc thế kỷ XX lỗi khocircng thuộc về phiacutea họ Vậy thigrave
chỉ coacute thể lyacute giải bằng nguyecircn nhacircn xatilde hội Ở thế kỷ XX khi con người bị cuốn vagraveo cocircng
cuộc hiện đại hoacutea kể cả toagraven cầu hoacutea việc dagravenh thời gian cho đọc saacutech nhất lagrave đọc những
cuốn tiểu thuyết dagravei khocircng cograven lagrave ưu tiecircn hagraveng đầu Đọc một cuốn tiểu thuyết nếu lại lagrave
loại tiểu thuyết đồ sộ kiểu Tấn trograve đời của Balzac dugrave coacute yecircu thiacutech đến mấy người ta thật
khoacute coacute đủ thời gian vagrave sự kiecircn nhẫn Đấy lagrave chưa kể nếu cuốn saacutech muốn được tiếp nhận
của bạn đọc becircn ngoagravei trong trường hợp coacute sự bất đồng về ngocircn ngữ việc dịch thuật khocircng
phải luacutec nagraveo cũng nhanh choacuteng dễ dagraveng Trong khi nếu xem một bộ phim với nội dung
tương đương người xem chỉ cần một lượng thời gian khocircng dagravei Để hiểu nội dung lời thoại
trong phim ( magrave số lượng chữ bao giờ cũng ngắn hơn rất nhiều trong tiểu thuyết ) người ta
coacute thể khắc phục dễ dagraveng bằng bản dịch phần phụ đề lời thoại ngắn gọn Thậm chiacute ngay cả
khi khocircng coacute phần dịch phụ đề người xem vẫn coacute thể hiểu cacircu chuyện phim nhờ vagraveo hệ
thống higravenh ảnh acircm thanh tiếng động vagrave diễn xuất của diễn viecircn trecircn magraven ảnh Do đặc
trưng của điện ảnh lagrave dồn neacuten về mặt thời gian xem một bộ phim nghĩa lagrave phiecircu lưu cugraveng
noacute suốt chiều dagravei thời gian của buổi trigravenh chiếu điện ảnh rotilde ragraveng coacute khả năng thu huacutet được
sự tập trung của khaacuten giả hơn lagrave khi người ta đọc một cuốn tiểu thuyết Điện ảnh khocircng lagravem
phức tạp những cảm nhận của khaacuten giả giống như caacutech caacutec nhagrave tiểu thuyết thường lagravem Do
tiacutenh đặc trưng phản aacutenh cuộc sống bằng higravenh ảnh điện ảnh mang đến cho người xem cảm
nhận cụ thể về higravenh hagravei của nhacircn vật những hagravenh vi cụ thể của noacute trong khi với tiểu
thuyết đoacute chỉ lagrave một caacutei tecircn riecircng kết tinh những thuộc tiacutenh những neacutet tiacutenh caacutech vagrave hagravenh
động qua caacutei vỏ higravenh tượng lagrave ngocircn ngữ Xem một cảnh phim về mugravea thu nước Phaacutep khaacuten
giả coacute thể tragraven trề xuacutec cảm khi được nhigraven thấy trước mắt những chiếc laacute vagraveng rơi trong
vườn Luxembourg vagrave họ coacute thể khao khaacutet một lần đặt chacircn tới đacircy Đoacute lagrave sự thocirci thuacutec của
những higravenh ảnh trực tiếp Tiểu thuyết khoacute coacute thể mang tới được cảm xuacutec đoacuteNoacutei toacutem lại
điện ảnh trực tiếp hơn tiểu thuyết trecircn phương diện muốn đem đến cho người xem một cacircu
chuyện tức thigrave Một taacutec phẩm điện ảnh hay cũng coacute thể để lại nhiều dư vị đẹp trong lograveng
khaacuten giả cũng giống như một cuốn tiểu thuyết với người đọc Nhưng ưu thế hơn tiểu
thuyết điện ảnh mang lại cho người xem những higravenh ảnh gần gũi thacircn thuộc của cuộc đời
Một bộ phim hay coacute thể giuacutep người đọc hiện thực hoacutea taacutec phẩm nhanh choacuteng vagrave trực tiếp
hơn rất nhiều so với khi người ta đọc một cuốn tiểu thuyết Ở thế kỷ XX khi coacute nhiều sự
lựa chọn người đọc dễ dagraveng chấp nhận gaacutec lại lợi thế suy tư tưởng tượng khi đọc một cuốn
tiểu thuyết để tận hưởng những cảm xuacutec tức thigrave khi xem một bộ phim Đoacute lagrave điều dễ hiểu
Caacutec nhagrave tiểu thuyết Phaacutep từ những năm 50 cũng đatilde coacute khuynh hướng lựa chọn con đường
tigravem đến với khaacuten giả cạnh tranh với điện ảnh vagrave truyền higravenh bằng việc tiếp thu những lợi
thế higravenh ảnh của bộ mocircn nghệ thuật thứ bảy Đoacute lagrave lyacute do dẫn tới việc higravenh thagravenh một
khuynh hướng tiểu thuyết- điện ảnh ( cineacute-roman ) trong văn học Phaacutep nửa sau thế kỷ XX
2 Sự tiếp cận điện ảnh của caacutec nhagrave tiểu thuyết Mới ở Phaacutep những năm 60
Tiểu thuyết Mới ( Nouveau roman ) lagrave khuynh hướng tiecircn phong trong việc mở đường đến
với điện ảnh vagraveo những năm nagravey Vagrave với vai trograve chủ soaacutei của migravenh Alain Robbe-Grillet
cũng đồng thời đoacuteng vai trograve phaacutet ngocircn trong khuynh hướng tiểu thuyết điện ảnh Chiacutenh
ocircng lagrave người đầu tiecircn trong văn học Phaacutep tung ra khaacutei niệm tiểu thuyết-điện ảnh sau khi
đatilde thực hiện bộ phim Hoa bất tử năm 1962 Theo nhagrave nghiecircn cứu Phugraveng Văn Tửu năm
1963 sau khi đatilde cocircng chiếu bộ phim do chiacutenh migravenh thực hiện trước đoacute một năm AR
Grillet đatilde cho in một cuốn tiểu thuyết mới cugraveng tecircn magrave ở ngoagravei bigravea cuốn saacutech taacutec giả ghi rotilde
lagrave cineacute-roman tại nhagrave xuất bản Minuit Chuacuteng tocirci muốn lưu yacute đacircy khocircng phải lagrave một kịch
bản điện ảnh mặc dugrave thocircng thường người ta rất iacutet khi cho cocircng bố những ấn phẩm thuộc
loại nagraveydo caacutei quan trọng nhất của noacute đatilde nằm ngay trong taacutec phẩm điện ảnh nghĩa lagrave trecircn
bộ phim đatilde được trigravenh chiếu Tuy nhiecircn để giuacutep cho caacutec nhagrave nghiecircn cứu phecirc bigravenh điện ảnh
thực hiện tốt chức năng của migravenh ( do phải đối chiếu giữa kịch bản vagrave bộ phim ) ngagravey nay
tại một số trung tacircm điện ảnh lớn trecircn thế giới việc in lại kịch bản sau khi đatilde trigravenh chiếu
một bộ phim lagrave điều khocircng hiếm nhất lagrave khi người ta coacute điều kiện cocircng bố noacute trecircn caacutec
mạng maacutey tiacutenh một caacutech dễ dagraveng Mặt khaacutec ngagravey nay trong cocircng nghiệp điện ảnh việc
cugraveng luacutec tung ra cả hai loại ấn phẩm bộ phim trong rạp vagrave bộ phim trecircn trang giấy
khocircng hề coacute bất cứ sự cản trở nagraveo Cũng như thế in một cuốn saacutech sau khi đatilde coacute taacutec phẩm
cugraveng đề tagravei được trigravenh chiếu hay ngược lại lagravem một bộ phim dựa trecircn một cuốn tiểu thuyết
đatilde coacute sẵn chắc chắn sẽ thu huacutet được đocircng đảo cocircng chuacuteng khaacuten giả Trường hợp của
ARGrillet với Hoa bất tử vagrave của Duras với Người tigravenh Hoa Bắc magrave chuacuteng tocirci đề cập ở
dưới lagrave hết sức rotilde ragraveng Cả hai đều khocircng phải lagrave kịch bản điện ảnh cũng khocircng phải lagrave
những cuốn tiểu thuyết thocircng thường Robbe-Grillet đatilde xaacutec định ngay trecircn bigravea saacutech lagrave tiểu
thuyết-điện ảnh cograven M Duras thigrave viết trong taacutec phẩm của migravenh theo tiacutenh nước đocirci Đacircy lagrave
một cuốn saacutech đacircy lagrave một kịch bản điện ảnh Nghĩa lagrave noacute khocircng thuộc cả hai Vậy chiacutenh
xaacutec necircn gọi tecircn noacute lagrave gigrave Nhagrave văn ARGrillet giải thiacutech đoacute lagrave bộ phim magrave người ta coacute thể
xem vagrave nghe trong rạp chiếu boacuteng[5] Trong cuốn saacutech nagravey Robbe-Grillet đatilde viết hẳn một
lời Tựa cho cuốn để giải thiacutech cho người đọc hiểu khaacutei niệm tiểu thuyết - điện ảnh lagrave gigrave (
Quest ce quun cineacute-roman ) Quyển saacutech magrave người ta sắp đọc tự noacute chưa hẳn lagrave một taacutec
phẩm Taacutec phẩm đoacute lagrave bộ phimMọi người sẽ chỉ thấy ở đacircy một sự mocirc tả giống như kịch
bản của một vở nhạc kịch coacute kegravem theo phần nhạc dagraven begrave với caacutec chỉ dẫn về phocircng cảnh về
diễn xuấtSự mocirc tả nagravey coacute trước phim noacute giuacutep cho taacutec giả cho caacutec trợ lyacute của taacutec giả vagrave
cho caacutec kỹ thuật viecircn khi dựng phim[6] Khaacutei niệm tiểu thuyết - điện ảnh cograven được nhagrave
văn nagravey giải thiacutech chi tiết hơn trong cocircng trigravenh lyacute luận mang tiacutenh tuyecircn ngocircn của trường
phaacutei tiểu thuyết Mới Vigrave một tiểu thuyết Mới tập hợp những bagravei viết từ 1954 đến 1963
cugraveng trước đoacute một năm Trong bagravei Một con đường dagravenh cho tiểu thuyết tương lai (1956 )
đề cập đến tiểu thuyết truyền thống Robbe-Grillet cho rằng Caacutec chuyecircn gia về tiểu
thuyết ( caacutec tiểu thuyết gia hay nhagrave phecirc bigravenh hoặc những người đọc quaacute siecircng năng ) chắc
chắn sẽ lagrave những người gặp nhiều khoacute khăn nhất để thoaacutet ra khỏi lối mograven trong khi vocirc số
tiểu thuyết được dựng thagravenh phim tragraven ngập magraven ảnh đatilde cho chuacuteng ta cơ hội tugravey thiacutech
chiecircm nghiệm vấn đề nagravey[7] Marguerite Duras cũng từng noacutei khocircng gian trong điện
ảnh lớn gấp hagraveng trăm lần khocircng gian của tiểu thuyết Tiểu thuyết Mới tuy khocircng hẳn lagrave
một tragraveo lưu đuacuteng nghĩa như latildeng mạn hiện thực hay hiện sinh ( chiacutenh xaacutec noacute chỉ lagrave một
nhoacutem nhagrave văn cugraveng in taacutec phẩm ở một nhagrave xuất bản Minuit ) tiểu thuyết Mới khocircng coacute
tuyecircn ngocircn chung nhưng khaacute nhiều nhagrave tiểu thuyết tecircn tuổi Phaacutep từ sau những năm 50 đatilde
tự nguyện đứng trong đội ngũ nagravey với cugraveng một chiacute hướng Những nhagrave văn như M Duras
N Sarraute C Simon M Butor Robbe-Grilletđều coi điện ảnh lagrave một thứ mode de vie (
mốt sống ) magrave ở đoacute họ coacute thể thả sức lagravem thay đổi bộ mặt tiểu thuyết hiện đại Quan niệm
về một kiểu tiểu thuyết khocircng cần kể khocircng cốt truyện chỉ chuacute yacute đến caacutei nhigraven ( la vision )
caacutec nhagrave tiểu thuyết Mới đatilde thực sự tạo ra một khuynh hướng tiểu thuyết rất gần gũi với điện
ảnh Khocircng phải ngẫu nhiecircn phần lớn họ đều rất chuacute trọng buacutet phaacutep miecircu tả ( la description
) trong caacutec taacutec phẩm của migravenh Bằng một thứ ngogravei buacutet - camera (stylo-camera ) caacutec nhagrave
tiểu thuyết Mới coacute thể dễ dagraveng taacutei hiện từng chi tiết nhỏ của đối tượng hiện thực trecircn trang
giấy giống như thủ phaacutep đặc tả hoặc cận cảnh trong điện ảnh Mỗi cử động nhỏ li ti trecircn
từng milimet hiện thực dường như khocircng thể lọt ra ngoagravei ngogravei buacutet - camera của caacutec nhagrave
tiểu thuyết Mới Nathalie Sarraute taacutec giả Hướng động giải thiacutech Đoacute lagrave những vận động
khoacute diễn tả chuacuteng lagrave phaacutet nguyecircn của những cử chỉ chuacuteng trườn rất nhanh qua ranh giới yacute
thức của chuacuteng ta lời noacutei của chuacuteng ta những tigravenh cảm magrave chuacuteng ta biểu lộ cảm thấy vagrave
cắt nghĩa được[8] Từ quan điểm đoacute Sarraute đatilde để lại những trang viết dagravey đặc higravenh ảnh
như những cảnh quay trong một taacutec phẩm điện ảnh Chuacuteng tocirci muốn dẫn ra đacircy một viacute dụ
Họ đi dọc theo những tủ kiacutenh phần trecircn của thacircn người rất thẳng hơi neacutem về phiacutea trước
đocirci chacircn thẳng đưỡn hơi dạng ra vagrave những bagraven chacircn nhỏ ưỡn cong trecircn đocirci goacutet rất cao nện
xuống vỉa hegrave Duras cũng đatilde từng noacutei đến nhiều lần thứ higravenh ảnh nguyecircn bản trong tiểu
thuyết Người tigravenh một trong những tiểu thuyết giagraveu chất điện ảnh nhất của bagrave ARobbe-
Grillet lagrave người bắt đầu sớm nhất con đường đến với điện ảnh trong số caacutec nhagrave tiểu thuyết
Mới Bộ phim Năm ngoaacutei ở vugraveng Marienbad hợp taacutec với đạo diễn Resnais sau đoacute lagrave caacutec bộ
phim thực hiện thực hiện độc lập trong vai trograve đạo diễn Hoa bất tử Cacircy trường thọ Tagraveu tốc
hagravenh chacircu Acircu đatilde giuacutep Robbe-Griellet luocircn coacute yacute thức sử dụng cacircy buacutet - camera quen thuộc
Chuacuteng ta hatildey thử quan saacutet một đoạn miecircu tả cầu thang gaacutec của ocircng trong taacutec phẩm Những
cục tẩy Coacute hai mươi mốt bậc bằng gỗ vagrave một bậc bằng đaacute trắng ở dưới cugravengTecircn cao lagrave
tay vịn rất to đaacutenh veacutec ni đỡ lấy tay vịn lagrave những chấn song bằng gỗ tiện trograven phagraven dưới
hơi bầu[9] một đoạn khaacutec trong taacutec phẩm Mecirc lộ miecircu tả hagravenh lang hẹp Tường queacutet vocirci
bằng magraveu nacircu sẫm đến lưng chừng ở trecircn lagrave magraveu hồng nhạt cũng lagrave magraveu của trần nhagrave rất
cao cửa rất nhiều ở becircn traacutei vagrave becircn phải Những cửa nagravey cũng sơn toagraven magraveu nacircu sẫm kiacutech
thước như nhau rất cao vagrave hẹp ngang Hagravenh lang chắc dagravei hơn boacuteng đegraven điện cũng giống
nhau trograven sức điện yếu treo ở đầu một sợ dacircy xoắn Nuacutet bấm chuocircng bằng sứ trắng để ở
cầu thang chỗ goacutec tường[10] Đoacute lagrave những trang viết khocircng khaacutec nhiều một kịch bản điện
ảnh magrave caacutei thường xuyecircn hiện diện đoacute lagrave ấn tượng thị giaacutec (vision) Lối viết higravenh ảnh vagrave
higravenh tượng thị giaacutec kiểu điện ảnh như thế dường như đatilde tạo thagravenh một khuynh hướng rotilde rệt
trong tiểu thuyết Phaacutep nửa sau thế kỷ XX magrave người tiecircu biểu hơn ai hết chiacutenh lagrave nhagrave tiểu
thuyết Marguerite Duras
II Tiacutenh lai tạo văn học vagrave điện ảnh trong saacuteng taacutec của Duras
1 Những saacuteng taacutec quan trọng nhất của Marguerite Duras( 1914-1996 ) một trong những
gương mặt nổi bật của nền tiểu thuyết Phaacutep nửa cuối thế kỷ XX ra đời khi điện ảnh đatilde thoaacutet
ra khỏi thời kỳ phim cacircm tới hagraveng chục năm (từ sau năm 1929) vagrave khi văn học đatilde coacute được
một vị triacute thiết yếu trong đời sống của bộ mocircn nghệ thuật thứ bảy Sự mới mẻ của mocircn
nghệ thuật nagravey đồng thời cũng hấp dẫn nhagrave tiểu thuyết M Duras Mặc dugrave khocircng phải lagrave
duy nhất trong số caacutec nhagrave tiểu thuyết thời kỳ nagravey thử nghiệm một lối viết độc đaacuteo pha trộn
giữa văn học vagrave điện ảnh nhưng chắc chắn Duras lagrave người đi xa nhất Theo quan điểm của
chuacuteng tocirci kết hợp với sự tham khảo cocircng trigravenh mới nhất của một nhagrave nghiecircn cứu Phaacutep gần
đacircy được dịch sang tiếng Việt[11] Duras đatilde saacuteng tạo một lối viết mới hết sức độc đaacuteo lối
viết lai tạo (meacutetissage) Chuacuteng tocirci mạnh dạn sử dụng thuật ngữ nagravey vagrave xin được giải thiacutech
thecircm rằng đuacuteng ra bấy lacircu nay thuật ngữ nagravey chỉ được sử dụng trong lĩnh vực sinh học
Trong tất cả caacutec Từ điển Tiếng Việt người ta đều định nghĩa lai tạo nghĩa lagrave tạo ra giống
mới bằng higravenh thức lai gheacutep( Từ điển Tiếng Việt NXB Văn hoacutea Sagravei gograven 2004) hoặc lai
tạo lagrave cho hai giống động vật khaacutec nhau giao phối để sinh sản giống mới ( Từ điển từ vagrave
ngữ tiếng Việt NXB Tổng hợp Thagravenh phố HCM 1999) hoặc nữa lai tạo lagrave tạo ra bằng
caacutech lai giống( Từ điển Tiếng Việt thocircng dụng NXB Giaacuteo dục 2004) Eizenstein trong
cocircng trigravenh Taacutec phẩm chọn lọc cũng cho rằng Khi hai mảnh nagraveo đoacute được đặt cạnh nhau thigrave
nhất định sẽ hợp lại trong một khaacutei niệm mới với tư caacutech một phẩm chất mới nảy sinh do
kết quả của sự đối chiếu nagravey Vigrave thế mặc dugrave coacute thể thừa nhận sự xacircm nhập lẫn nhau giữa
văn học vagrave điện ảnh trong sự nghiệp chung của MDuras nhưng chuacuteng tocirci cho rằng chiacutenh
xaacutec hơn vẫn cần phải noacutei tới một hiện tượng lai tạo Lai tạo chứ khocircng phải ảnh hưởng
(influence) bởi lẽ sự tiếp nhận yếu tố nagravey trong một yếu tố kia ở Duras khocircng hoagraven toagraven bị
động Ngược lại một caacutech chủ động Duras cograven saacuteng tạo ra một thể mới trong taacutec phẩm
của migravenh Ở cả hai mảng saacuteng taacutec quan trọng nhất của Duras lagrave văn học vagrave điện ảnh dường
như chuacuteng ta đều được chứng kiến một thứ điện ảnh hay văn học hoagraven toagraven khaacutec lạ khocircng
giống với bất cứ một khuocircn mẫu coacute sẵn nagraveo Tiacutenh độc đaacuteo trong sự nghiệp của Duras
chiacutenh lagrave ở đoacute vagrave đoacute cũng lagrave tư tưởng cốt lotildei magrave chuacuteng tocirci muốn đề cập trong phần viết dưới
đacircy
2 Lai tạo văn học trong điện ảnh của M Duras
Sự nghiệp điện ảnh thực sự của MDuras cũng đồ sộ khocircng keacutem gigrave tiểu thuyết Đoacute lagrave
niềm vui saacuteng tạo của bagrave Noacute khocircng những chỉ được thực thi một caacutech độc lập magrave cograven hiện
diện trong cả đời sống viết của MDuras Aliette Armel một trong những nhagrave nghiecircn cứu
rất nổi tiếng trong giới Duras học gần đacircy đatilde khẳng định rằng Với bagrave (Duras) điện ảnh
khocircng thể thay thế cho văn học nhưng điện ảnh lại lagrave thứ khocircng thể thiếu Noacute lagravem phong
phuacute thecircm cho đời sống văn học của bagrave[12] Reneacute Micha trong một bagravei viết coacute nhan đề
Một thứ điện ảnh khaacutec ( Un autre cineacutema ) đatilde khẳng dịnh rằng sự nghiệp điện ảnh của M
Duras đatilde đặt ra rất nhiều vấn đềĐoacute lagrave một thứ điện ảnh đứt đoạn với nền điện ảnh đang
diễn ranoacute luocircn tạo ra những khiecircu khiacutech với kiểu điện ảnh magrave chuacuteng ta vẫn thường được
chứng kiến Đuacuteng như thế trong suy nghĩ của migravenh Duras cho rằng dường như nền điện
ảnh ngagravey nay vẫn chỉ đi theo thoacutei quen cũ kỹ magrave đuacuteng ra noacute phải thay đổi để đaacutep ứng được
mong muốn của cocircng chuacuteng thời hiện đại Vigrave thế bagrave muốn lagravem một thứ điện ảnh khaacutec
như Reneacute Micha đatilde nhận xeacutet Khocircng phải ngẫu nhiecircn nhagrave điện ảnh kiecircm nhagrave văn nagravey (
trong văn học Phaacutep đương đại ngoagravei Duras chỉ coacute hai nhagrave văn khaacutec coacute đặc điểm giống bagrave
vừa lagrave nhagrave văn vừa lagrave nhagrave điện ảnh lagrave Cocteau vagrave Robbe-Grillet ) lại rất ngưỡng mộ phim
của Bresson Ordet de Dreyer đặc biệt Saplin ( Duras khẳng định rằng trong phim noacutei
người ta khocircng bao giờ coacute thể đạt tới được chiều kiacutech của phim cacircm như Chaplin đatilde lagravem )
Trong loạt bagravei viết coacute nhan đề Những đocirci mắt xanh in trecircn số chuyecircn đề của tạp chiacute điện
ảnh Phaacutep Duras noacutei rotilde quan niệm của bagrave về lagravem điện ảnh ( faire le cineacutema ) của migravenh như
sau Khi tocirci lagravem điện ảnh bằng viết tocirci viết về higravenh ảnh về caacutei magrave noacute sẽ hiện diện những
nghi ngờ của tocirci về bản chất của noacute Tocirci viết về yacute nghĩa magrave noacute sẽ phải coacute Sự lựa chọn higravenh
ảnh sẽ tự higravenh thagravenh về sau đoacute lagrave hệ quả của lối viết nagravey Viết phim ảnh với tocirci lagrave lagravem điện
ảnh Về nguyecircn tắc một kịch bản chi tiết được lagravem cho phần sau Một văn bản ư khocircng
Ở đacircy với tocirci thigrave noacute ngược lại ( dẫn theo Reneacute Micha trong bagravei viết Một lối viết khaacutec
)Tại sao Duras lại lựa chọn một caacutech lagravem điện ảnh khaacutec thường như thế Trả lời cacircu hỏi
nagravey chuacuteng ta khocircng những chỉ hiểu được đặc trưng phong caacutech saacuteng taacutec của riecircng Duras
magrave cograven trả lời được cacircu hỏi tại sao nền tiểu thuyết Phaacutep nửa sau thế kỷ XX thế kỷ bugraveng nổ
của truyền thocircng vagrave nghệ thuậttrong đoacute coacute điện ảnh lại khiến tiểu thuyết thay đổi nhiều
đến như thế
Kể từ thời điểm cuốn tiểu thuyết đầu tiecircn Một đập chắn Thaacutei Bigravenh Dương được đưa lecircn
magraven ảnh vagraveo năm 1956 trong cả vai trograve biecircn kịch vagrave đạo diễn taacutec giả văn học Duras để lại
ước chừng hai chục bộ phim Coacute thể kể ra đacircy một số taacutec phẩm tiecircu biểu Một đập chắn
Thaacutei Bigravenh Dương (1956) Hiroshima tigravenh yecircu của tocirci (1958) Khuacutec nhạc du dương vagrave trầm
bổng (1960) Một sự vắng mặt cũng rất dagravei (1961) Bản nhạc (1966) Phaacute đi cocirc ấy bảo
(1969) Nathalie Granger (1972) Người đagraven bagrave ở Ganger (1972) Khuacutec ca Ấn Độ (1974)
Camion (1977) Đối thoại ở Rome (1982) Chiacutenh lagrave anh Savannah Bay (1983) Những đứa
trẻ (1984) Người tigravenh (1992)
Sự thật nếu quan saacutet kỹ mảng saacuteng taacutec tiểu thuyết của MDuras chuacuteng ta sẽ dễ dagraveng nhận
thấy niềm đam mecirc điện ảnh đến với bagrave từ rất sớm Ngay từ khi cograven rất trẻ bagrave đatilde từng viết
cho mẹ migravenh những mẩu chuyện nhỏ dagravey đặc những higravenh ảnh giống như lagrave những bộ phim
cacircm (films muets) Laure Adler trong cocircng trigravenh đồ sộ MDuras xuất bản năm 1998 năm
năm sau khi bagrave qua đời đatilde viết Điện ảnh đối với bagrave luacutec đầu khocircng phải lagrave một lựa chọn
mang tiacutenh mỹ học magrave lagrave một nhu cầu bức thiết mang tiacutenh sinh học luacutec nagraveo noacute cũng thigrave
thầm trong bagrave tragraven ngập khắp nơi giọng noacutei nhacircn vật của noacute Bagrave chế ngự ảo ảnh bằng
caacutech phugrave pheacutep cho noacute qua trung gian lagrave ống kiacutenh maacutey quay vagrave thấy nơi đoagraven lagravem phim một
cộng đồng gắn boacute trong một khoảng thời gian nhất định giuacutep bagrave coacute thecircm năng lượng vagrave sự
tĩnh tacircm[13] Từ năm 1950 Duras đatilde tham gia vagraveo caacutec hoạt động điện ảnh một caacutech hết
sức nhiệt thagravenh Đoacute lagrave thời điểm khuynh hướng Lagraven soacuteng mới trong điện ảnh Phaacutep ra đời
thay thế cho thế hệ điện ảnh truyền thống trước đoacute Taacutec phẩm đầu tiecircn của MDuras được
dựng thagravenh phim mang tecircn Một đập chăn Thaacutei Bigravenh Dương coacute cugraveng chủ đề với Người tigravenh
Người tigravenh Hoa Bắc Kể từ đoacute Duras đatilde tạo cho migravenh một thoacutei quen rất độc đaacuteo Bagrave bao
giờ cũng viết đồng thời cugraveng một chủ đề cả ba thể loại Tiểu thuyết Kịch Điện ảnh
(Roman Theacuteacirctre Cineacutema) Đoacute lagrave lối viết lai tạo (meacutetissage) như nhagrave nghiecircn cứu Paillart
khẳng định trong cocircng trigravenh vừa được xuất bản gần đacircy của bagrave Duras-người đagraven bagrave lai
(Duras- la femme de meacutetisse) Nhờ lối viết nagravey Duras đatilde lagravem phong phuacute thecircm cho sự
nghiệp của migravenh cả về sự đa dạng vagrave số lượng taacutec phẩm Kể từ sau năm 1956 bagrave thường
xuyecircn nhacircn ba một taacutec phẩm cugraveng chủ đề của migravenh Đặc biệt đối với điện ảnh niềm đam
mecirc trong Duras khocircng bao giờ vơi cạn Hoặc nếu coacute chăng đoacute chỉ lagrave khi thất bại trong một
số bộ phim thực hiện độc lập của migravenh Duras tự nhận rằng với nagraveng tiecircn thứ bảy nagravey bagrave
chỉ lagrave kẻ nghiệp dư Tuy nhiecircn chuacuteng ta necircn nhớ rằng yacute kiến của bagrave về điện ảnh luocircn luocircn
thay đổi thậm chiacute coacute khi macircu thuẫn Trong cuốn saacutech Trograve chuyện giữa taacutec giả với Jeacuterocircme
Lindon bagrave từng thuacute nhận Phim ảnh luocircn hiện hữu dễ datildei necircn tocirci mới lagravem Luacutec nagraveo tocirci
cũng coacute cảm giaacutec như đang baacuten migravenh Thật lagrave xấu hổ khi noacutei về caacutei magrave tocirci khocircng biếtTocirci
đatilde trở thagravenh kẻ vocirc lại kẻ lầm lạc khi dấn thacircn vagraveo điện ảnh[14] Nhưng ở một chỗ khaacutec
Duras lại viết Khocircng gian trong điện ảnh lớn gấp hagraveng trăm lần khocircng gian trong tiểu
thuyết[15] Bagrave khocircng ngần ngại thuacute nhận rằng đến với điện ảnh cuộc sống tinh thần của
một nhagrave văn trở necircn giagraveu coacute Nhờ điện ảnh bagrave quen biết với nhiều nhacircn vật nổi tiếng như
Geacuterard Deacutepardieu Jeanne Moreau Alain Ressnais Jean-Jacq AnneaudNiềm đam mecirc
điện ảnh của Duras đạt tới đỉnh cao khi bagrave thực hiện kịch bản điện ảnh Hiroshima tigravenh yecircu
của tocirci với đạo diễn Alain Resnais người đatilde từng cộng taacutec rất thagravenh cocircng với Alain Robbe-
Grillet phim Năm ngoaacutei ở vugraveng Marienbad Nhagrave đạo diễn lừng danh nagravey luocircn tocircn trọng vai
trograve của taacutec giả văn học trong caacutec bộ phim chuyển thể từ tiểu thuyết Vagrave đoacute lagrave cơ hội tốt
nhất để MDuras được thể hiện khả năng chơi văn chương trong điện ảnh một caacutech tự do
Khocircng thể phủ nhận Hiroshima tigravenh yecircu của tocirci quả nhiecircn lagrave bộ phim giagraveu chất thơ nhất
trong số những taacutec phẩm điện ảnh của MDuras Nhagrave nghiecircn cứu Đặng Thị Hạnh trong bagravei
Vận may của tiểu thuyết đatilde từng nhấn mạnh rằng Hiroshima tigravenh yecircu của tocirci tự noacute biểu
hiện như một đối thoại trữ tigravenh xaacutec định cả kết cấu taacutec phẩm caacutech dựng phim vagrave acircm thanh
vagrave được gọi lagrave phim-thơ phim cantate giống như một số tiểu thuyết của Duras lại coacute phụ đề
văn học-kịch-phim[16] Bộ phim rất nhanh choacuteng được trao giải Cagravenh cọ vagraveng tại Liecircn
hoan phim Cannes mugravea hegrave năm 1958 Chỉ hai năm sau mugravea hegrave 1960 bộ phim chuyển thể
từ tiểu thuyết Nhịp điệu ocircn hogravea vagrave trầm bổng của MDuras cũng nhận được Cagravenh cọ vagraveng
giải diễn xuất cho nữ diễn viecircn chiacutenh Jeanne Moreau Phấn khiacutech trước thagravenh cocircng bất ngờ
của migravenh trong cocircng việc lagravem phim năm 1961 Duras hợp taacutec với đạo diễn Henri Colpi
lagravem tiếp bộ phim Một sự vắng mặt rất dagravei cũng trong vai trograve của người viết kịch bản Bộ
phim nagravey ngay lập tức đoạt giải cao nhất tại Liecircn hoan phim Cannes ngay sau khi tham gia
lần đầu tiecircn Phaacute đi cocirc ấy bảo lagrave taacutec phẩm điện ảnh đầu tiecircn MDuras thực hiện trong cả
vai trograve kịch bản vagrave đạo diễn vagraveo năm 1968 Tuy khocircng thagravenh cocircng bằng hai taacutec phẩm đầu
nhưng bộ phim nagravey đatilde tạo niềm khaacutet vọng lớn hơn trong saacuteng tạo điện ảnh với MDuras Bagrave
đatilde từng ghi chuacute trong sổ tay ghi cheacutep về niềm đam mecirc điện ảnh của migravenh Khocircng coacute gigrave coacute
thể lagravem cho tocirci thư giatilden hơn lagrave đứng becircn maacutey quay Năm 1974 MDuras thực hiện bộ
phim Khuacutec ca Ấn Độ (India Song) Bộ phim được giới thiệu tham gia Liecircn hoan phim
Cannes thaacuteng 5 năm 1975 nhưng khocircng được lựa chọn chiacutenh thức tham gia chấm giải Tuy
nhiecircn ngay sau khi kết thuacutec Liecircn hoan phim một trong số caacutec thagravenh viecircn Ban giaacutem khảo
ocircng Andreacute Delvaux đatilde thagravenh thật noacutei Bộ phim nagravey lagrave thagravenh cocircng của taacutec phẩm thơ vagrave điện
ảnh của người saacuteng tạo ra noacute Noacute quyến rũ toagraven bộ Liecircn hoan phim tocirci biết rotilde điều đoacute Nếu
chuacuteng ta chọn noacute tham gia giải chắc hẳn phim nagravey đatilde đoạt giải thưởng Cagravenh cọ vagraveng[17]
Những đứa trẻ ( Les enfants ) lagrave bộ phim cuối cugraveng MDuras thực hiện cugraveng con trai Jean
Mascolo vagrave nhagrave quay phim người Bỉ Jean Marc Turine Phim coacute saacuteu nhacircn vật Ernesto một
cậu beacute bẩy tuổi bố mẹ chị gaacutei một phoacuteng viecircn vagrave một thầy giaacuteo Cốt truyện phim hết sức
giản dị nhưng yacute nghĩa của noacute lại vocirc cugraveng sacircu sắc Một ngagravey kia Ernesto cậu beacute bẩy tuổi
tuyecircn bố với cha mẹ migravenh rằng từ hocircm nay cậu sẽ khocircng đến trường nữa Lyacute do cậu đưa ra
khocircng dễ gigrave thuyết phục được tất cả mọi người đoacute lagrave vigrave ở trường học người ta chỉ toagraven dạy
những điều cậu khocircng hề biết Cả bố mẹ vagrave thầy giaacuteo đều hết sức ngạc nhiecircn Một cuộc
hagravenh trigravenh đi tigravem nguyecircn nhacircn kỳ cục kia của cậu beacute đatilde trở necircn hết sức thuacute vị Phim được
xacircy dựng trecircn acircm hưởng chiacutenh lagrave caacutei hagravei nhưng ẩn phiacutea sau đoacute lại lagrave một triết lyacute sacircu sắc rất
đặc trưng cho phong caacutech điện ảnh của Duras Lagrave một nhagrave văn lagravem điện ảnh necircn dường như
bagrave để lại dấu vết văn chương trecircn hầu hết caacutec bộ phim của migravenh Tiacutenh lai tạo văn chương ở
những taacutec phẩm điện ảnh nagravey lagrave rất rotilde ragraveng Người ta coacute cảm giaacutec trong phim của Duras
dagravey đặc những tiếng noacutei Những lời bigravenh dẫn giải vagrave cả lời thoại của nhacircn vật đocirci khi lấn aacutet
cả higravenh ảnh trong phim Thocircng thường khi trực tiếp lagravem phim Duras huy động đến mức
tối đa vai trograve của ngocircn từ vốn khocircng phải lagrave đặc trưng của ngocircn ngữ điện ảnh Trong caacutec
bộ phim Hiroshima tigravenh yecircu của tocirci Khuacutec ca Ấn Độ Mười giờ rưỡi đecircm hegrave Những đứa
trẻta rất dễ dagraveng bắt gặp đặc điểm trecircn Thậm chiacute ở một số trường đoạn phim người ta coacute
cảm giaacutec chỉ cograven nghe thấy tiếng noacutei lời thoại acircm nhạc Higravenh ảnh luacutec nagravey dường như chỉ
cograven vai trograve duy nhất lagrave minh họa cho ngocircn ngữ Đoacute coacute lẽ vừa lagrave ưu điểm nhưng cũng lagrave hạn
chế của Duras với tư caacutech một nhagrave văn trong điện ảnh Với MDuras coacute lẽ điện ảnh chiacutenh
lagrave khocircng gian tốt nhất để bagrave thực thi trọn vẹn trograve chơi văn chương của migravenh Vagrave coacute lẽ đoacute
cũng lagrave lyacute do khiến phim của bagrave khocircng phải luacutec nagraveo cũng dagravenh được sự quan tacircm ưu aacutei ở
khaacuten giả cũng như từ phiacutea caacutec chuyecircn gia trong lĩnh vực nagravey Mặc dugrave trong lĩnh vực saacuteng
tạo văn học bagrave bao giờ cũng được coi lagrave một trong những nhagrave văn hagraveng đầu của văn học
Phaacutep đương đại
3 Lai tạo điện ảnh trong tiểu thuyết của M Duras
Noacutei đến một thể loại thuần khiết tiểu thuyết điện ảnh dugrave lagrave ARGrillet hay M Duras
những nhagrave tiecircn phong nhất trong văn học Phaacutep quả thật chưa thể đề cập nhiều do chuacuteng
chỉ mới lagrave những thử nghiệm Từ một goacutec độ khaacutec chỉ noacutei riecircng sự nghiệp saacuteng taacutec của
MDuras ở những taacutec phẩm tiểu thuyết đậm đặc magraveu sắc điện ảnh chuacuteng ta coacute thể dễ dagraveng
tigravem thấy những điều thuacute vị tiacutenh lai tạo điện ảnh trong tiểu thuyết của bagrave lagrave hết sức rotilde ragraveng
Dường như ở tất cả caacutec văn bản viết của bagrave ta đều nhận ra lối cấu truacutec của những phacircn
cảnh điện ảnh thoacutei quen lựa chọn từ ngữ giagraveu higravenh ảnh vagrave acircm thanh của những cacircu văn
hệt như những khuacutec nhạc du dương vagrave trầm bổngvốn lagrave thế mạnh của thể loại nghe nhigraven
Cả ba yếu tố chủ chốt của điện ảnh cấu truacutec phacircn cảnh higravenh ảnh acircm thanh tiếng động vagrave
lời thoại đều thường xuyecircn hiện diện trong caacutec văn bản viết của Duras Bởi thế đọc tiểu
thuyết của MDuras ta coacute cảm giaacutec như luocircn nghe được vagrave thấy được những gigrave magrave thường
chuacuteng ta chỉ thu nhận được khi xem một bộ phim được chiếu trecircn magraven ảnh Chuacuteng tocirci cho
rằng đoacute lagrave một trong những đặc điểm quan trọng nhất trong sự nghiệp saacuteng taacutec tiểu thuyết
của Duras
Viết taacutec phẩm đầu tiecircn từ năm 1943 (Những kẻ tracircng traacuteo) nhưng MDuras chỉ khẳng định
được sự nghiệp của migravenh từ năm 1958 với taacutec phẩm Khuacutec nhạc du dương vagrave trầm bổng (
Moderato Cantabile ) Đacircy lagrave một taacutec phẩm ngắn vagrave coacute lẽ ngắn cograven lagrave một đặc trưng cho
nhiều taacutec phẩm khaacutec nữa của MDuras Người đọc hoagraven toagraven dễ dagraveng nhận thấy về mặt văn
phong Duras thường cố tigravenh sử dụng đến mức tối đa những cacircu văn ngắn dễ tạo cho người
đọc ấn tượng sự nhaacutet gừng rời rạc của những lời thoại trong phim ảnh những khoảng trống
cần thiết hay noacutei caacutech khaacutec lagrave sự im lặng magrave caacutec taacutec giả điện ảnh thường hay dugraveng Ngắn
đồng thời cũng lagrave yecircu cầu bắt buộc với bất cứ một kịch bản điện ảnh nagraveo Do đặc trưng
phản aacutenh hiện thực bằng higravenh ảnh do khuocircn khổ thời gian chiếu rạp của một bộ phim (
thocircng thường chỉ keacuteo dagravei tối đa hai đến ba giờ ) dung lượng chữ viết dagravenh cho kịch bản
cũng chỉ cho pheacutep tối đa từ 120 đến 150 trang in A4 Cugraveng thực thi trong cả hai vai trograve nhagrave
tiểu thuyết vagrave nhagrave lagravem phim Duras hoagraven toagraven hiểu rotilde nguyecircn tắc nagravey của điện ảnh Vigrave vậy
rất iacutet khi Duras dagravei dograveng trong những cuốn tiểu thuyết của bagrave Coacute thể thống kecirc ra vocirc khối
những cacircu văn ngắn trong nhiều taacutec phẩm khaacutec nhau của MDuras Những dạng cacircu như
Vacircng Khocircng Chiacutenh thế Khocircng coacute gigrave(Tigravenh yecircu-LAmour) Khocircng coacute chuyện về cuộc
đời tocirci Caacutei đoacute khocircng coacute Chẳng hề coacute trọng tacircm Da mịn như lụa hảo hạng Thacircn migravenh(
Người tigravenh-LAmant ) đều nằm trong dự đồ tiểu thuyết của MDuras Coacute thể nhận thấy dễ
dagraveng trong saacuteng taacutec của nhagrave văn nữ độc đaacuteo nagravey ngay từ đầu những cacircu văn dagravei bất tận
kiểu Tolstoi hay Balzac của thế kỷ XIX khocircng cograven lyacute do để tồn tại nữa Thay vagraveo đoacute người
đọc thấy rất rotilde caacutec thủ phaacutep điện ảnh đatilde xacircm nhập vagraveo địa hạt văn học vagrave ngagravey cagraveng
chiếm một latildenh thổ rộng lớn sự phacircn tiacutech tacircm lyacute được thay thế bằng việc miecircu tả tỉ mỉ cử
chỉ becircn ngoagravei tất cả những gigrave lọt vagraveo tầm nhigraven đồng thời đatilde được ghi lại trần thuật được
thay thế bằng sự liecircn tục của caacutec bức ảnh chụp hoagravenh traacuteng bằng caacutec khuocircn higravenh sự raacutep
dựng[18] Pheacutep biện chứng tacircm hồn trong caacutec taacutec phẩm nổi tiếng thế kỷ XIX sẽ khocircng
cograven thiacutech hợp với tiểu thuyết của MDuras Tiacutenh locirc giacutech liền mạch giữa caacutec cacircu văn trong
tiểu thuyết cổ điển cũng bị phaacute vỡ Chiacutenh bản thacircn MDuras đatilde thuacute nhận lagrave bagrave khocircng bận
tacircm nhiều đến sự liền mạch của caacutec cacircu văn locirc giacutech hay yacute nghĩa của chuacuteng Tocirci khocircng
bao giờ quan tacircm đến nghĩa hay yacute nghĩa Nghĩa (sens) nếu như coacute thigrave rồi sau đoacute noacute cũng tự
xuất hiện[19] Nhigraven một caacutech tổng thể văn bản viết của MDuras ngagravey cagraveng coacute vẻ gần gũi
hơn với caacutec phacircn cảnh điện ảnh (decoupage cineacutematographiques ) Tiacutenh rời rạc lắp gheacutep
(montage ) trong tổng thể taacutec phẩm của MDuras lagrave hết sức rotilde ragraveng Caacutec chương viết được
phacircn chia thagravenh caacutec đoạn văn ngắn (paragraphes courtes ) khocircng tuacircn theo một trật tự thời
gian khiến người ta nghĩ nhiều hơn đến kiểu lắp gheacutep raacutep dựng trong điện ảnh
Tiểu thuyết Duras hiện đại cograven ở chỗ noacute vừa đơn giản nhưng lại vừa đa dạng phong phuacute
Cugraveng với những bức tranh lập thể của Picasso người ta cũng đồng thời nghĩ đến một thứ kỹ
thuật acircm lập thể (steacutereacuteophonique) trong tiểu thuyết của MDuras Ngocircn từ được sử dụng
trong taacutec phẩm của bagrave đồng thời phục vụ cho cả mục điacutech nghe vagrave nhigraven Tiểu thuyết lagrave sự
xen kẽ giữa những tiếng lặng khoảng trống vagrave tiếng la heacutet Duras thường đẩy caacutech viết của
migravenh rất gần với lối viết thơ ca vagrave acircm nhạc (quasi poegravesie et musicale ) Bởi vậy trong tiểu
thuyết của bagrave xen kẽ giữa những cacircu văn toaacutet lecircn sự ecircm dịu lặng im lagrave những acircm thanh dữ
dội như phaacutet ra từ một dagraven nhạc độc acircm Tiếng heacutet của caacutei chết hay lagrave sự sinh thagravenh được
lặp đi lặp lại trong Moderato Cantabile tiếng kecircu của Lol bị bỏ rơi những tiếng la heacutet khoacute
hiểu từ căn lều của một người ăn magravey tiếng heacutet trần trụi vagrave vocirc nguyecircn cớ trecircn batildei biển
trong Tigravenh yecircu (LAmour) vagrave tiếng heacutet vũ trụ từ Calcuttađatilde khiến cho tiểu thuyết của
MDuras ngagravey cagraveng mang đậm magraveu sắc của điện ảnh một loại higravenh nghệ thuật tổng hợp của
acircm thanh tiếng động khoảng lặng higravenh ảnh montage vagrave caacutech xử lyacute thời gian phaacutet triển
mạnh mẽ từ nửa sau thế kỷ XX
Ai cũng biết hai trong những đặc trưng cơ bản nhất của điện ảnh lagrave acircm thanh vagrave higravenh ảnh
Acircm thanh quan trọng như thế nagraveo đối với một bộ phim thigrave noacute cũng quan trọng như thế đối
với tiểu thuyết của Duras Trong Người tigravenh đoacute lagrave acircm thanh của tiếng động rất ồn agraveo trong
thagravenh phố acircm thanh của một cuốn phim vặn quaacute cao căn phograveng lọt thỏm giữa tiếng ồn agraveo
liecircn tục của thagravenh phố [20] Trong Khuacutec ca Ấn Độ một taacutec phẩm viết cho cả ba thể loại
(tiểu thuyết sacircn khấu vagrave điện ảnh) người đọc coacute thể nhận dạng nhacircn vật qua giọng noacutei
Duras đatilde giải thiacutech qua bảng phacircn cảnh kịch bản phim Khuacutec ca Ấn Độ như sau Những
tiếng noacutei I vagrave II lagrave tiếng noacutei của phụ nữ Họ cograven rất trẻ Họ liecircn hệ với nhau bằng một cacircu
chuyện tigravenh yecircu Đocirci khi họ noacutei về tigravenh yecircu nagravey về họ Đa số thời gian họ noacutei về tigravenh yecircu
khaacutec về cacircu chuyện khaacutec () Tiếng noacutei I như con thiecircu thacircn lao vagraveo cacircu chuyện của
Anne-Marie Stretter Tiếng noacutei II lại tự đốt bugraveng lecircn dục vọng của migravenh cho Tiếng noacutei
I[21]
Duras thường chuacute yacute rất nhiều đến higravenh ảnh (image) trong caacutec văn bản viết đoacute lagrave thứ ngocircn
ngữ đặc trưng quan trọng hagraveng đầu của nghệ thuật điện ảnh Trong kịch bản phim
Hiroshima tigravenh yecircu của tocirci ngay từ những dograveng mở đầu Duras đatilde coacute những lời dẫn đậm
chất điện ảnh như sau Phim mở ra trong sự lớn dần của caacutei nấmBikini nổi tiếng Phải
lagravem sao cho người xem coacute được cảm xuacutec vừa như đatilde nhigraven thấy lại vừa như mới nhigraven thấy
caacutei nấm lần đầu Phải lagravem sao cho caacutei nấm đoacute thật to to dần lecircn từ từ vagrave sự to dần lecircn của
noacute saacutet với kiacutech thước ban đầu của GFusco[22] Aliette Armete trong một bagravei viết gần
đacircy nhất in trecircn tạp chiacute Văn học Phaacutep số thaacuteng 7 vagrave 8 năm 1992 về tiểu thuyết Người tigravenh
Hoa Bắc đatilde nhận xeacutet rằng Người ta đocirci khi cảm giaacutec rằng truyện kể (của Duras-TH) bao
giờ cũng như đi qua thấu kiacutenh của một maacutey quay phim magrave caacutei nhigraven chủ yếu vagrave khocircng
ngừng hiện diện bagrave sử dụng phương tiện nagravey để đối tượng của migravenh coacute được sự soi rọi vừa
toagraven diện lại vừa taacutech bạch cụ thể[23] Đuacuteng ra cuốn tiểu thuyết nagravey được taacutec giả viết
theo kiểu nước đocirci( ambigue) một mặt đoacute lagrave sự phản ứng với bộ phim Người tigravenh do
Anneau thực hiện magrave mặc dugrave đatilde baacuten toagraven bộ bản quyền nhưng giống như một người mẹ
dứt ruột baacuten đi đứa con thacircn yecircu của migravenh Duras khocircng ngừng day dứt khổ đau vagrave acircn
hận Dường như vẫn cay cuacute với bộ phim Người tigravenh do Anneau thực hiện khocircng như yacute
muốn Duras đatilde lagravem lại bộ phim theo caacutech riecircng của migravenh viết kịch bản điện ảnh trong
tiểu thuyết Sau nữa coacute lẽ vigrave tigravenh yecircu quaacute lớn với điện ảnh một lĩnh vực đến sau yecircu
muộn necircn vigrave vậy bagrave khocircng dễ dagraveng dứt bỏ Người tigravenh Hoa Bắc thực chất lagrave một cuốn tiểu
thuyết - điện ảnh một khuynh hướng rất tiecircu biểu trong văn học Phaacutep nửa sau thế kỷ XX
Người đọc khocircng cograven thấy ngạc nhiecircn khi cugraveng thời gian nagravey Duras như một người mới
biết bơi ngụp lặn trong điện ảnh bagrave viết Khi người ta muốn thể hiện một caacutei gigrave đoacute bằng
viết người ta luocircn bị tragraven ngập trong văn bản-ngocircn ngữ thế nhưng viết khocircng thể mang đến
tất cả Trong khi đoacute bằng higravenh ảnh bạn coacute thể viết được tất cả toagraven bộ khocircng gian phim
được viết ra gấp hagraveng trăm lần khocircng gian của một cuốn saacutech[24] Chiacutenh vigrave thế trả lời
tạp chiacute Người quan saacutet mới về khởi thủy cuốn tiểu thuyết Người tigravenh Duras đatilde trả lời rằng
Nguyecircn bản Người tigravenh thoạt đầu lấy tecircn lagrave Higravenh ảnh nguyecircn bản Noacute sẽ trải dagravei suốt cuốn
Album chung những cuốn phim của tocirci Caacutei higravenh ảnh ấy tấm ảnh nguyecircn bản khocircng được
chụp kia đatilde in higravenh trong cuốn saacutech[25]
Hiển hiện trong taacutec phẩm được giải thưởng Goncourt nagravey lagrave nghệ thuật lặp lại của rất nhiều
higravenh ảnh higravenh ảnh khuocircn mặt người đagraven bagrave luống tuổi bị tagraven phaacute bởi thời gian higravenh ảnh
con phagrave trong buổi đầu gặp gỡ với người đagraven ocircng Trung Hoa higravenh ảnh chiếc xe Limousine
đen higravenh ảnh cocirc beacute đi giagravey vagrave đội chiếc mũ đagraven ocircng higravenh ảnh gương mặt quagraveu quạu của
người anh cả higravenh ảnh yếu ớt nhợt nhạt của người anh trai nhỏ Ấn tượng đậm đặc nhất lagrave
higravenh ảnh dograveng socircng Meacutekong magrave Duras đatilde từng thuacute nhận với lograveng migravenh rằng Mẹ tocirci bảo
suốt đời tocirci sẽ khocircng bao giờ được nhigraven thấy những con socircng đẹp mecircnh mocircng vagrave hoang datilde
như con socircng Meacutekong vagrave caacutec phụ lưu của noacute đang đổ ra đại dương những thủy vực sẽ biến
mất vagraveo caacutec tuacutei đại dương Trecircn một mặt bằng trải nguacutet ngagraven những con socircng nagravey chảy hối
hả nước roacutet agraveo agraveo như traacutei đất nghiecircng về một phiacutea[26] Tất cả những higravenh ảnh đoacute mặc
dugrave khocircng đều đặn nhưng đatilde được nhắc lại nhiều lần trong taacutec phẩm Trong Khuacutec nhạc du
dương vagrave trầm bổng lagrave higravenh ảnh người đagraven ocircng nằm trecircn thacircn thể người đagraven bagrave trong Mười
giờ rưỡi đecircm hegrave lagrave higravenh ảnh giống như một magraven higravenh quay chậm sau thời điểm mười giờ ba
mươi phuacutet khi Pierre về nằm cạnh Marie Marie liecircn tục hỏi giờ Mười một giờ hai mươi
phuacutet một khắc nữa lagrave nửa đecircm Đecircm đatilde trocirci qua chẳng coacute gigrave ngoagravei thời gian của
cay đắng vagrave thất bại[27] Duras thuật lại caacutec sự kiện becircn ngoagravei một caacutech chi tiết Những
higravenh ảnh nagravey được lặp lại nhiều lần Khocircng được như chiacutenh taacutec phẩm điện ảnh lagrave coacute thể
quay hagraveng chục higravenh trong một giacircy tiểu thuyết của Duras cũng đatilde tập trung lagravem nổi bật
caacutec higravenh ảnh chốt bằng thủ phaacutep nghệ thuật như vậy Phải tạo ấn tượng cho người đọc khi
họ khocircng coacute điều kiện trực tiếp nhigraven thấy higravenh ảnh magrave chỉ coacute thể đọc noacute qua ngocircn từ
Higravenh ảnh trong tiểu thuyết Duras được kết hợp với nhau nhờ vagraveo kỹ thuật lắp raacutep
(montage) một yếu tố đặc thugrave của điện ảnh Ở phương diện nagravey tiacutenh lai tạo trong lối viết
của Duras được thể hiện khaacute rotilde ragraveng điện ảnh thực sự đatilde dạy cho bagrave caacutech thaacuteo dỡ cacircu
chuyện caacutech xaacuteo trộn thời gian một caacutech kheacuteo leacuteo Montage chiacutenh lagrave ngữ phaacutep đắc dụng
của điện ảnh đatilde được taacutec giả Người tigravenh vận dụng trong hầu hết caacutec taacutec phẩm tiểu thuyết
của migravenh Lai tạo từ điện ảnh đồng thời Duras cũng thể hiện sự tự do trong việc sử dụng
yếu tố thời gian Trong tiểu thuyết Người tigravenh nhacircn vật xưng tocirci với vai trograve Người kể
chuyện linh hoạt khocircng khaacutec nagraveo ống kiacutenh camera trong tay một nhagrave quay phim điecircu luyện
Ở trang đầu cuốn saacutech nhacircn vật-người kể chuyện cho biết vagraveo luacutec tocirci đatilde luống tuổi ngay
ở trang 2 tocirci muốn noacutei với caacutec bạn tocirci mười lăm tuổi rưỡi trang 11 luacutec nagravey tocirci thấy
rằng thời rất trẻ hồi mười taacutem mười lăm tuổi trang15 Tocirci tigravem thấy lại một tấm ảnh con
trai tocirci luacutec hai mươi tuổi trang 52 chuyện đoacute bắt đầu từ khi chuacuteng tocirci mười tuổi Vagrave rồi
chuacuteng tocirci mười hai tuổi Vagrave rồi mười ba tuổi Vagrave rồi mười bốn tuổi mười lăm tuổi Vagrave rồi
mười saacuteu mười bảy tuổi Khocircng chỉ xecirc dịch ống kiacutenh từ nhiều goacutec độ thời gian khiến
người đọc coacute cảm giaacutec luocircn được sống cugraveng nhacircn vật trecircn tất cả mọi nẻo đường phiecircu lưu
của cuộc tigravenh Duras cograven thay đổi điểm nhigraven kể chuyện bằng việc để cho chiacutenh nhacircn vật
người kể chuyện lagravem ảo thuật Người kể chuyện trong taacutec phẩm Người tigravenh luacutec được xưng
hocirc ở ngocirci Tocirci (Je) một lối kể mang đậm magraveu sắc chủ quan như được soi rọi từ becircn trong (
Tocirci thường nghĩ đến caacutei higravenh ảnh magrave chỉ migravenh tocirci cograven thấy vagrave tocirci khocircng bao giờ nhắc đến
ấy Noacute vẫn luocircn hiện diện vẫn lặng lẽ như thế vẫn khiến phải sững sờ) coacute luacutec lại xecirc
dịch ra becircn ngoagravei chuyển sang ngocirci thứ ba Cocirc ấy (Elle) Cocirc noacutei với anh em muốn anh
đừng yecircu em thigrave hơn Thậm chiacute nếu anh yecircu em em muốn anh cứ lagravem theo caacutech thường lệ
như anh vẫn thường lagravem với những người đagraven bagrave khaacutec Anh nhigraven cocirc coacute vẻ như kinh ngạc
anh hỏi đoacute lagrave điều em muốn sao[28] Caacutech xecirc dịch ngocirci thứ kể chuyện như vậy giuacutep
người đọc coacute cảm giaacutec như hiện diện trong taacutec phẩm cugraveng luacutec nhiều người kể chuyện
Chuacuteng ta hatildey higravenh dung khi xem một bộ phim để khẳng định tiacutenh lai tạo điện ảnh trong taacutec
phẩm của nhagrave văn hết sức đặc biệt nagravey Giống với tiểu thuyết bất kỳ một bộ phim nagraveo cũng
đều hướng tới việc kể chuyện necircn đương nhiecircn noacute cũng cần đến một Người kể chuyện
Vậy người kể chuyện trong phim lagrave ai Biecircn kịch đạo diễn diễn viecircn hay ống kiacutenh
camera Một caacutech chiacutenh xaacutec nhất trả lời cacircu hỏi nagravey người ta thường cho rằng đoacute lagrave đạo
diễn Tham gia vagraveo quaacute trigravenh kể một cacircu chuyện trong phim tất nhiecircn coacute sự tập hợp của rất
nhiều yếu tố trong đoacute coacute cả caacutec yếu tố đạo cụ phục trang acircm nhạc tiếng độngTuy nhiecircn
chỉ người đạo diễn mới coacute toagraven quyền quyết định cacircu chuyện sẽ được kể như thế nagraveo Đạo
diễn lagrave người chỉ đạo quay phim đồng thời cũng lagrave nhacircn vật quan trọng tham gia vagraveo cocircng
việc từ viết kịch bản phacircn cảnh casting ( chọn diễn viecircn ) đến montage hậu kỳTa coacute
cảm giaacutec khi viết tiểu thuyết Duras đồng thời thực hiện cả vai trograve của người đạo diễn
Chiacutenh bagrave lagrave người đi xa nhất trong việc thử nghiệm lối viết lai tạo điện ảnh trong nền văn
chương Phaacutep thế kỷ XX Ngagravey nay cocircng chuacuteng văn học đatilde dần lagravem quen với caacutech thưởng
thức taacutec phẩm tiểu thuyết theo caacutech đoacute Duras lagrave một trong số những nhagrave văn quan trọng
nhất trong văn học Phaacutep nửa cuối thế kỷ XX theo chuacuteng tocirci goacutep phần lagravem thay đổi thoacutei
quen đọc tiểu thuyết của cocircng chuacuteng độc giả để từ cũng dần thay đổi caacutei nhigraven của họ với
văn học vagrave điện ảnh
4 Người tigravenh Hoa Bắc vagrave thể loại tiểu thuyết-điện ảnh ( cineacute-roman ) một saacuteng tạo
độc đaacuteo của M Duras
Việc đề xuất khaacutei niệm tiểu thuyết điện ảnh vai trograve tiecircn phong khocircng thuộc về Duras Như
trecircn chuacuteng tocirci đatilde noacutei vai trograve ấy thụộc về AR Grillet Tuy nhiecircn saacuteng tạo một caacutech viết
điện ảnh trong tiểu thuyết hay chiacutenh xaacutec hơn một caacutech lagravem điện ảnh bằng ngocircn ngữ chuacuteng
tocirci khẳng định rằng vai trograve tiecircn phong độc nhất vocirc nhị thuộc về Duras Trong văn học
Phaacutep nửa cuối thế kỷ XX khocircng nhagrave văn nagraveo đi xa hơn vagrave quyết liệt hơn Duras trong việc
saacuteng tạo ra thể loại độc đaacuteo mới mẻ nagravey Đặc điểm đoacute được thể hiện rotilde nhất qua taacutec phẩm
Người tigravenh Hoa Bắc
Kể từ sau thagravenh cocircng của phim Hiroshima tigravenh yecircu của tocirci nỗi aacutem ảnh điện ảnh thường
trực trong MDuras Đặc biệt hơn kể từ sau Khuacutec nhạc du dương bagrave đatilde dagravenh gần như toagraven
bộ thời gian vagrave tacircm huyết của migravenh cho điện ảnh Chuacuteng ta sẽ thấy rotilde hơn điều nagravey bagrave cứ
đều đặn thực hiện mỗi năm từ một đến hai phim kể cả hợp taacutec viết kịch bản vagrave trực tiếp
trong vai trograve đạo diễn sản xuất Thaacuteng saacuteu năm 1980 tạp chiacute Điện ảnh Phaacutep đatilde dagravenh một
số đặc biệt với nhan đề Những đocirci mắt xanh cho bagrave chỉ để viết những vấn đề xung quanh
điện ảnh Nỗi aacutem ảnh ấy vẫn cứ đeo đuổi bagrave ngay cả sau thất bại trong hợp đồng viết kịch
bản phim Người tigravenh với Claude Berri Tham vọng lagravem phim vẫn khocircng rời bỏ bagrave Theo
Laure Adler đến tận những năm cuối đời Duras vẫn cograven nhiều cay cuacute với điện ảnh
Khoảng năm 1990 trong một ghi cheacutep để lại người ta vẫn đọc được tham vọng đoacute của
Duras thế nagravey Tocirci khocircng coacute nhiều ragraveng buộc trong lĩnh vực văn chương nhưng đối với
điện ảnh thigrave coacute[29] Taacutec phẩm cuối cugraveng Người tigravenh Hoa Bắc coacute thể được xem như một
saacuteng tạo độc đaacuteo của MDuras về lối viết tiểu thuyết-điện ảnh vagrave cũng lagrave một khuynh hướng
mới mẻ trong văn học Phaacutep nửa cuối thế kỷ XX Khi khocircng thể trực tiếp lagravem điện ảnh
MDuras đatilde tạo ra caacutech lagravem phim trong văn học theo kiểu của riecircng migravenh Bagrave đatilde viết đi
viết lại tới bốn lần phương aacuten cho cuốn tiểu thuyết hết sức đặc biệt nagravey với bốn nhan đề
Người tigravenh trecircn phố Mugravei mật vagrave tragrave Bộ phim về người tigravenh Trở lại với người tigravenh Đoacute lagrave
một cuốn saacutech Một bộ phim Boacuteng đecircm Cuối cugraveng đoacute lagrave một cuốn tiểu thuyết-điện ảnh
hay noacutei caacutech khaacutec đoacute thực sự lagrave một kiểu lai tạo điện ảnh trong văn học như ngay từ đầu
bagravei viết chuacuteng tocirci đatilde nhấn mạnh Đậm đặc trong taacutec phẩm nagravey lagrave những cacircu văn ngắn theo
đuacuteng văn phong của một kịch bản điện ảnh Nhagrave văn cố tigravenh lựa chọn những từ ngữ giagraveu
tiacutenh tạo higravenh tựa như đoacute lagrave một kịch bản viết ra cho chiacutenh migravenh Những cacircu văn dagravey đặc
higravenh ảnh Cocirc gaacutei nằm im bất động Cocirc gaacutei khoacutec Trong phim ta sẽ khocircng gọi ra tecircn bản
valse ấy Trong cuốn saacutech nagravey ta sẽ bảo lagrave Bản Valse Tuyệt vọng Cocirc gaacutei sẽ cograven lắng
nghe sau khi bản valse kết thuacutec Cocirc gaacutei trong phim trong cuốn saacutech nagravey ta sẽ gọi lagrave cocirc
beacute Cocirc beacute ra khỏi higravenh ảnh cocirc rời khỏi phạm vi của maacutey quay vagrave của cuộc hội hegrave Từ
goacutec độ thị giaacutec đocirci luacutec ta khocircng cograven phacircn biệt được đacircu lagrave một taacutec phẩm tiểu thuyết đacircu lagrave
một kịch bản điện ảnh Chẳng hạn đoạn văn dưới đacircy hoagraven toagraven coacute thể xem đoacute lagrave một đoạn
kịch bản
Cocirc beacute mở caacutenh cổng
Đoacuteng caacutenh cổng lại
Băng qua khoảng sacircn vắng
Đi vagraveo ngocirci nhagrave cocircng vụ
Ta khocircng nhigraven thấy cocirc nữa
Ta ở lại trecircn khoảnh sacircn trống vắng[30]
Ở phần cuối taacutec phẩm độc đaacuteo nagravey Duras dagravenh ba trang đề xuất những higravenh ảnh magrave bagrave gọi
đoacute lagrave những đề cương phacircn cảnh nhằm thuyết minh cho phần truyện kể Rải raacutec trong
Người tigravenh Hoa Bắc dường như vẫn cograven luyến tiếc phim Người tigravenh do Claude Berri vagrave
Anneau thực hiện magrave Duras cho rằng hoagraven toagraven lagravem hỏng cuốn tiểu thuyết của migravenh bagrave
viết Tocirci cho rằng nữ diễn viecircn được chọn quaacute đẹp cocirc sẽ khocircng nhigraven ai khocircng nhigraven gigrave
hết magrave để cho người ta nhigraven migravenh ngắm migravenh[31] Về cuốn Người tigravenh Hoa Bắc ở
trang 33 bagrave viết Trong trường hợp lagravem phim coacute thể chọn hoặc dừng maacutey trecircn khuocircn mặt
người mẹ đang kể chuyện khocircng nhigraven ai hoặc dừng ở caacutei bagraven vagrave những người con được kể
lại bởi bagrave mẹ Taacutec giả taacuten thagravenh đề nghị thứ hai[32] ở trang 93 Trong trường hợp lagravem
phim dựa trecircn cuốn saacutech nagravey khocircng necircn để cocirc beacute coacute một nhan sắc chỉ đẹp magrave thocirci Như
vậy coacute lẽ sẽ nguy hiểm cho bộ phim Đacircy lagrave một caacutei gigrave khaacutec noacute vận động nơi cocirc cocirc beacute một
caacutei gigrave khoacute neacute traacutenh một sự tograve mograve hoang datilde một sự thiếu giaacuteo dục một sự thiếu phải thiếu
rụt regrave Một kiểu hoa khocirci Phaacutep beacute bỏng sẽ coacute nguy cơ lagravem toagraven bộ cuốn phim sụp đổ Hơn
thế nữa cocirc ta sẽ lagravem bộ phim biến mất Sắc đẹp khocircng lagravem gigrave hết Noacute khocircng nhigraven ngắm Noacute
bị ngắm nhigraven[33] trang 109 Ta ghi higravenh căn phograveng được rọi chiếu bằng aacutenh saacuteng của
đường phố Trecircn những higravenh ảnh nagravey ta giữ lại acircm thanh ta để acircm thanh ở khoảng caacutech
thường lệ cũng như những tiếng động của đường phố cũng như điệu ragtime vagrave valse Ta
ghi higravenh đocirci tigravenh nhacircn đang thiếp ngủ[34] trang 125 trong trường hợp lagravem phim chi
tiết nagravey sẽ taacutei diễn mỗi lần cocirc beacute về vagraveo ban đecircm Để biểu thị một tiacutenh thường ngagravey gia tăng
magrave ở chỗ khaacutec bộ phim khocircng coacute ngoại trừ thời gian biểu caacutec buổi học thời gian biểu đi
ngủ đi tắm vagrave caacutec bữa ăn[35]
Với tất cả những căn cứ trecircn khocircng chỉ riecircng với Người tigravenh Hoa Bắc magrave trong nhiều taacutec
phẩm khaacutec cả điện ảnh lẫn tiểu thuyết của nhagrave văn - điện ảnh độc đaacuteo nagravey chuacuteng ta hoagraven
toagraven coacute thể đi đến kết luận về một lối viết lai tạo một kiểu saacuteng tạo độc đaacuteo coacute một khocircng
hai trong sự nghiệp saacuteng taacutec noacutei chung của nhagrave tiểu thuyết MDuras Đoacute phải chăng cũng
lagrave một trong những đặc điểm tiecircu biểu của tiểu thuyết Phaacutep nửa sau thế kỷ XX
5 Thay phần kết luận chuacuteng tocirci muốn coacute một so saacutenh higravenh tượng thế nagravey Tiểu thuyết -
thể loại trẻ trung khỏe mạnh ngagravey nay trong văn học Phaacutep chẳng khaacutec nagraveo một chagraveng trai
đatilde trưởng thagravenh đang đối mặt với sự lựa chọn quyết định cuộc đời migravenh trước người bạn
tigravenh điện ảnh trẻ trung khoaacuteng đạt vagrave hấp dẫn hơn Cuộc hocircn phốicủa cặp đocirci nagravey liệu
coacute phải lagrave cuộc tigravenh tốt đẹp hợp lệ đặng mang đến cho cả hai loại higravenh văn học vagrave điện ảnh
những đứa con tinh thần khỏe mạnh vagrave xinh đẹp Đoacute lagrave cacircu hỏi cần phải coacute thời gian
để trả lời
( Triacutech Chuyecircn luận Tiểu thuyết Phương Tacircy thế kỷ XX - Một số đặc điểm vagrave khuynh
hướng )
Tagravei liệu tham khảo chiacutenh
1 3 Dẫn theo Phugraveng Văn Tửu Tiểu thuyết Phaacutep thế kỷ XX những tigravem togravei đổi mới NXB
Văn học 2005
2 Henri Benac Guide des ideacutees litteacuteraires Hachette 1988
4 David Bordwell amp Kristin Thompson Nghệ thuật điện ảnh NXB GD 2008
567 Phugraveng Văn Tửu Tiểu thuyết điện ảnh vagrave truyền higravenh Tạp chiacute Văn học số 5-2005
8910 Phugraveng Văn Tửu Tiểu thuyết Phaacutep trước thềm thế kỷ XXI NXB Văn học 2004
11 Catherine Bouthors-Paillart Duras-người đagraven bagrave lai NXB Văn học H 2008
12 Magazine litteacuteraire numeacutero speacutecial sur MDuras Avril 2006
13141729 Laure Adler M Duras Nhiều người dịch NXB Phụ Nữ 2008
15182324 Magazine litteacuteraire numeacutero 7amp8 1992
16 Đặng Thị Hạnh Một vagravei gương mặt văn xuocirci Phaacutep thế kỷ XX NXB Đagrave Nẵng 2000
19 21 BVercier J Lecarme La liteacuterature francaise depuis 1968 Bordas 1982
20252628 MDuras Người tigravenh Trịnh Xuacircn Hoagravenh dịch NXB Hội Nhagrave Văn H1991
22 MDuras Hiroshima tigravenh yecircu của tocirci Đinh Thị Reo dịch NXB VH H 2000
27 MDuras Mười giờ rưỡi đecircm hegrave Phugraveng Văn Tửu dịch NXB Phụ Nữ H 2008
303132333435 MDuras Người tigravenh Hoa Bắc Lecirc Hồng Sacircm dịch NXB Văn học H
2008
chiacute coacute cả những nhagrave tiểu thuyết lừng danh một thời cũng từng phải thốt lecircn Từ nay tocirci sẽ
khocircng viết nữa Tại sao lại như thế Khocircng khoacute khăn lắm để giải thiacutech điều nagravey khi một
nhagrave tiểu thuyết khocircng cograven độc giả khi những cuốn saacutech được viết ra phải chịu sự ghẻ
lạnh của người đọc thigrave khoacute coacute lyacute do thuyết phục để người viết đủ dũng cảm tiếp tục cầm
buacutet Chuacuteng ta khocircng thể traacutech cứ người đọc thế kỷ XX lỗi khocircng thuộc về phiacutea họ Vậy thigrave
chỉ coacute thể lyacute giải bằng nguyecircn nhacircn xatilde hội Ở thế kỷ XX khi con người bị cuốn vagraveo cocircng
cuộc hiện đại hoacutea kể cả toagraven cầu hoacutea việc dagravenh thời gian cho đọc saacutech nhất lagrave đọc những
cuốn tiểu thuyết dagravei khocircng cograven lagrave ưu tiecircn hagraveng đầu Đọc một cuốn tiểu thuyết nếu lại lagrave
loại tiểu thuyết đồ sộ kiểu Tấn trograve đời của Balzac dugrave coacute yecircu thiacutech đến mấy người ta thật
khoacute coacute đủ thời gian vagrave sự kiecircn nhẫn Đấy lagrave chưa kể nếu cuốn saacutech muốn được tiếp nhận
của bạn đọc becircn ngoagravei trong trường hợp coacute sự bất đồng về ngocircn ngữ việc dịch thuật khocircng
phải luacutec nagraveo cũng nhanh choacuteng dễ dagraveng Trong khi nếu xem một bộ phim với nội dung
tương đương người xem chỉ cần một lượng thời gian khocircng dagravei Để hiểu nội dung lời thoại
trong phim ( magrave số lượng chữ bao giờ cũng ngắn hơn rất nhiều trong tiểu thuyết ) người ta
coacute thể khắc phục dễ dagraveng bằng bản dịch phần phụ đề lời thoại ngắn gọn Thậm chiacute ngay cả
khi khocircng coacute phần dịch phụ đề người xem vẫn coacute thể hiểu cacircu chuyện phim nhờ vagraveo hệ
thống higravenh ảnh acircm thanh tiếng động vagrave diễn xuất của diễn viecircn trecircn magraven ảnh Do đặc
trưng của điện ảnh lagrave dồn neacuten về mặt thời gian xem một bộ phim nghĩa lagrave phiecircu lưu cugraveng
noacute suốt chiều dagravei thời gian của buổi trigravenh chiếu điện ảnh rotilde ragraveng coacute khả năng thu huacutet được
sự tập trung của khaacuten giả hơn lagrave khi người ta đọc một cuốn tiểu thuyết Điện ảnh khocircng lagravem
phức tạp những cảm nhận của khaacuten giả giống như caacutech caacutec nhagrave tiểu thuyết thường lagravem Do
tiacutenh đặc trưng phản aacutenh cuộc sống bằng higravenh ảnh điện ảnh mang đến cho người xem cảm
nhận cụ thể về higravenh hagravei của nhacircn vật những hagravenh vi cụ thể của noacute trong khi với tiểu
thuyết đoacute chỉ lagrave một caacutei tecircn riecircng kết tinh những thuộc tiacutenh những neacutet tiacutenh caacutech vagrave hagravenh
động qua caacutei vỏ higravenh tượng lagrave ngocircn ngữ Xem một cảnh phim về mugravea thu nước Phaacutep khaacuten
giả coacute thể tragraven trề xuacutec cảm khi được nhigraven thấy trước mắt những chiếc laacute vagraveng rơi trong
vườn Luxembourg vagrave họ coacute thể khao khaacutet một lần đặt chacircn tới đacircy Đoacute lagrave sự thocirci thuacutec của
những higravenh ảnh trực tiếp Tiểu thuyết khoacute coacute thể mang tới được cảm xuacutec đoacuteNoacutei toacutem lại
điện ảnh trực tiếp hơn tiểu thuyết trecircn phương diện muốn đem đến cho người xem một cacircu
chuyện tức thigrave Một taacutec phẩm điện ảnh hay cũng coacute thể để lại nhiều dư vị đẹp trong lograveng
khaacuten giả cũng giống như một cuốn tiểu thuyết với người đọc Nhưng ưu thế hơn tiểu
thuyết điện ảnh mang lại cho người xem những higravenh ảnh gần gũi thacircn thuộc của cuộc đời
Một bộ phim hay coacute thể giuacutep người đọc hiện thực hoacutea taacutec phẩm nhanh choacuteng vagrave trực tiếp
hơn rất nhiều so với khi người ta đọc một cuốn tiểu thuyết Ở thế kỷ XX khi coacute nhiều sự
lựa chọn người đọc dễ dagraveng chấp nhận gaacutec lại lợi thế suy tư tưởng tượng khi đọc một cuốn
tiểu thuyết để tận hưởng những cảm xuacutec tức thigrave khi xem một bộ phim Đoacute lagrave điều dễ hiểu
Caacutec nhagrave tiểu thuyết Phaacutep từ những năm 50 cũng đatilde coacute khuynh hướng lựa chọn con đường
tigravem đến với khaacuten giả cạnh tranh với điện ảnh vagrave truyền higravenh bằng việc tiếp thu những lợi
thế higravenh ảnh của bộ mocircn nghệ thuật thứ bảy Đoacute lagrave lyacute do dẫn tới việc higravenh thagravenh một
khuynh hướng tiểu thuyết- điện ảnh ( cineacute-roman ) trong văn học Phaacutep nửa sau thế kỷ XX
2 Sự tiếp cận điện ảnh của caacutec nhagrave tiểu thuyết Mới ở Phaacutep những năm 60
Tiểu thuyết Mới ( Nouveau roman ) lagrave khuynh hướng tiecircn phong trong việc mở đường đến
với điện ảnh vagraveo những năm nagravey Vagrave với vai trograve chủ soaacutei của migravenh Alain Robbe-Grillet
cũng đồng thời đoacuteng vai trograve phaacutet ngocircn trong khuynh hướng tiểu thuyết điện ảnh Chiacutenh
ocircng lagrave người đầu tiecircn trong văn học Phaacutep tung ra khaacutei niệm tiểu thuyết-điện ảnh sau khi
đatilde thực hiện bộ phim Hoa bất tử năm 1962 Theo nhagrave nghiecircn cứu Phugraveng Văn Tửu năm
1963 sau khi đatilde cocircng chiếu bộ phim do chiacutenh migravenh thực hiện trước đoacute một năm AR
Grillet đatilde cho in một cuốn tiểu thuyết mới cugraveng tecircn magrave ở ngoagravei bigravea cuốn saacutech taacutec giả ghi rotilde
lagrave cineacute-roman tại nhagrave xuất bản Minuit Chuacuteng tocirci muốn lưu yacute đacircy khocircng phải lagrave một kịch
bản điện ảnh mặc dugrave thocircng thường người ta rất iacutet khi cho cocircng bố những ấn phẩm thuộc
loại nagraveydo caacutei quan trọng nhất của noacute đatilde nằm ngay trong taacutec phẩm điện ảnh nghĩa lagrave trecircn
bộ phim đatilde được trigravenh chiếu Tuy nhiecircn để giuacutep cho caacutec nhagrave nghiecircn cứu phecirc bigravenh điện ảnh
thực hiện tốt chức năng của migravenh ( do phải đối chiếu giữa kịch bản vagrave bộ phim ) ngagravey nay
tại một số trung tacircm điện ảnh lớn trecircn thế giới việc in lại kịch bản sau khi đatilde trigravenh chiếu
một bộ phim lagrave điều khocircng hiếm nhất lagrave khi người ta coacute điều kiện cocircng bố noacute trecircn caacutec
mạng maacutey tiacutenh một caacutech dễ dagraveng Mặt khaacutec ngagravey nay trong cocircng nghiệp điện ảnh việc
cugraveng luacutec tung ra cả hai loại ấn phẩm bộ phim trong rạp vagrave bộ phim trecircn trang giấy
khocircng hề coacute bất cứ sự cản trở nagraveo Cũng như thế in một cuốn saacutech sau khi đatilde coacute taacutec phẩm
cugraveng đề tagravei được trigravenh chiếu hay ngược lại lagravem một bộ phim dựa trecircn một cuốn tiểu thuyết
đatilde coacute sẵn chắc chắn sẽ thu huacutet được đocircng đảo cocircng chuacuteng khaacuten giả Trường hợp của
ARGrillet với Hoa bất tử vagrave của Duras với Người tigravenh Hoa Bắc magrave chuacuteng tocirci đề cập ở
dưới lagrave hết sức rotilde ragraveng Cả hai đều khocircng phải lagrave kịch bản điện ảnh cũng khocircng phải lagrave
những cuốn tiểu thuyết thocircng thường Robbe-Grillet đatilde xaacutec định ngay trecircn bigravea saacutech lagrave tiểu
thuyết-điện ảnh cograven M Duras thigrave viết trong taacutec phẩm của migravenh theo tiacutenh nước đocirci Đacircy lagrave
một cuốn saacutech đacircy lagrave một kịch bản điện ảnh Nghĩa lagrave noacute khocircng thuộc cả hai Vậy chiacutenh
xaacutec necircn gọi tecircn noacute lagrave gigrave Nhagrave văn ARGrillet giải thiacutech đoacute lagrave bộ phim magrave người ta coacute thể
xem vagrave nghe trong rạp chiếu boacuteng[5] Trong cuốn saacutech nagravey Robbe-Grillet đatilde viết hẳn một
lời Tựa cho cuốn để giải thiacutech cho người đọc hiểu khaacutei niệm tiểu thuyết - điện ảnh lagrave gigrave (
Quest ce quun cineacute-roman ) Quyển saacutech magrave người ta sắp đọc tự noacute chưa hẳn lagrave một taacutec
phẩm Taacutec phẩm đoacute lagrave bộ phimMọi người sẽ chỉ thấy ở đacircy một sự mocirc tả giống như kịch
bản của một vở nhạc kịch coacute kegravem theo phần nhạc dagraven begrave với caacutec chỉ dẫn về phocircng cảnh về
diễn xuấtSự mocirc tả nagravey coacute trước phim noacute giuacutep cho taacutec giả cho caacutec trợ lyacute của taacutec giả vagrave
cho caacutec kỹ thuật viecircn khi dựng phim[6] Khaacutei niệm tiểu thuyết - điện ảnh cograven được nhagrave
văn nagravey giải thiacutech chi tiết hơn trong cocircng trigravenh lyacute luận mang tiacutenh tuyecircn ngocircn của trường
phaacutei tiểu thuyết Mới Vigrave một tiểu thuyết Mới tập hợp những bagravei viết từ 1954 đến 1963
cugraveng trước đoacute một năm Trong bagravei Một con đường dagravenh cho tiểu thuyết tương lai (1956 )
đề cập đến tiểu thuyết truyền thống Robbe-Grillet cho rằng Caacutec chuyecircn gia về tiểu
thuyết ( caacutec tiểu thuyết gia hay nhagrave phecirc bigravenh hoặc những người đọc quaacute siecircng năng ) chắc
chắn sẽ lagrave những người gặp nhiều khoacute khăn nhất để thoaacutet ra khỏi lối mograven trong khi vocirc số
tiểu thuyết được dựng thagravenh phim tragraven ngập magraven ảnh đatilde cho chuacuteng ta cơ hội tugravey thiacutech
chiecircm nghiệm vấn đề nagravey[7] Marguerite Duras cũng từng noacutei khocircng gian trong điện
ảnh lớn gấp hagraveng trăm lần khocircng gian của tiểu thuyết Tiểu thuyết Mới tuy khocircng hẳn lagrave
một tragraveo lưu đuacuteng nghĩa như latildeng mạn hiện thực hay hiện sinh ( chiacutenh xaacutec noacute chỉ lagrave một
nhoacutem nhagrave văn cugraveng in taacutec phẩm ở một nhagrave xuất bản Minuit ) tiểu thuyết Mới khocircng coacute
tuyecircn ngocircn chung nhưng khaacute nhiều nhagrave tiểu thuyết tecircn tuổi Phaacutep từ sau những năm 50 đatilde
tự nguyện đứng trong đội ngũ nagravey với cugraveng một chiacute hướng Những nhagrave văn như M Duras
N Sarraute C Simon M Butor Robbe-Grilletđều coi điện ảnh lagrave một thứ mode de vie (
mốt sống ) magrave ở đoacute họ coacute thể thả sức lagravem thay đổi bộ mặt tiểu thuyết hiện đại Quan niệm
về một kiểu tiểu thuyết khocircng cần kể khocircng cốt truyện chỉ chuacute yacute đến caacutei nhigraven ( la vision )
caacutec nhagrave tiểu thuyết Mới đatilde thực sự tạo ra một khuynh hướng tiểu thuyết rất gần gũi với điện
ảnh Khocircng phải ngẫu nhiecircn phần lớn họ đều rất chuacute trọng buacutet phaacutep miecircu tả ( la description
) trong caacutec taacutec phẩm của migravenh Bằng một thứ ngogravei buacutet - camera (stylo-camera ) caacutec nhagrave
tiểu thuyết Mới coacute thể dễ dagraveng taacutei hiện từng chi tiết nhỏ của đối tượng hiện thực trecircn trang
giấy giống như thủ phaacutep đặc tả hoặc cận cảnh trong điện ảnh Mỗi cử động nhỏ li ti trecircn
từng milimet hiện thực dường như khocircng thể lọt ra ngoagravei ngogravei buacutet - camera của caacutec nhagrave
tiểu thuyết Mới Nathalie Sarraute taacutec giả Hướng động giải thiacutech Đoacute lagrave những vận động
khoacute diễn tả chuacuteng lagrave phaacutet nguyecircn của những cử chỉ chuacuteng trườn rất nhanh qua ranh giới yacute
thức của chuacuteng ta lời noacutei của chuacuteng ta những tigravenh cảm magrave chuacuteng ta biểu lộ cảm thấy vagrave
cắt nghĩa được[8] Từ quan điểm đoacute Sarraute đatilde để lại những trang viết dagravey đặc higravenh ảnh
như những cảnh quay trong một taacutec phẩm điện ảnh Chuacuteng tocirci muốn dẫn ra đacircy một viacute dụ
Họ đi dọc theo những tủ kiacutenh phần trecircn của thacircn người rất thẳng hơi neacutem về phiacutea trước
đocirci chacircn thẳng đưỡn hơi dạng ra vagrave những bagraven chacircn nhỏ ưỡn cong trecircn đocirci goacutet rất cao nện
xuống vỉa hegrave Duras cũng đatilde từng noacutei đến nhiều lần thứ higravenh ảnh nguyecircn bản trong tiểu
thuyết Người tigravenh một trong những tiểu thuyết giagraveu chất điện ảnh nhất của bagrave ARobbe-
Grillet lagrave người bắt đầu sớm nhất con đường đến với điện ảnh trong số caacutec nhagrave tiểu thuyết
Mới Bộ phim Năm ngoaacutei ở vugraveng Marienbad hợp taacutec với đạo diễn Resnais sau đoacute lagrave caacutec bộ
phim thực hiện thực hiện độc lập trong vai trograve đạo diễn Hoa bất tử Cacircy trường thọ Tagraveu tốc
hagravenh chacircu Acircu đatilde giuacutep Robbe-Griellet luocircn coacute yacute thức sử dụng cacircy buacutet - camera quen thuộc
Chuacuteng ta hatildey thử quan saacutet một đoạn miecircu tả cầu thang gaacutec của ocircng trong taacutec phẩm Những
cục tẩy Coacute hai mươi mốt bậc bằng gỗ vagrave một bậc bằng đaacute trắng ở dưới cugravengTecircn cao lagrave
tay vịn rất to đaacutenh veacutec ni đỡ lấy tay vịn lagrave những chấn song bằng gỗ tiện trograven phagraven dưới
hơi bầu[9] một đoạn khaacutec trong taacutec phẩm Mecirc lộ miecircu tả hagravenh lang hẹp Tường queacutet vocirci
bằng magraveu nacircu sẫm đến lưng chừng ở trecircn lagrave magraveu hồng nhạt cũng lagrave magraveu của trần nhagrave rất
cao cửa rất nhiều ở becircn traacutei vagrave becircn phải Những cửa nagravey cũng sơn toagraven magraveu nacircu sẫm kiacutech
thước như nhau rất cao vagrave hẹp ngang Hagravenh lang chắc dagravei hơn boacuteng đegraven điện cũng giống
nhau trograven sức điện yếu treo ở đầu một sợ dacircy xoắn Nuacutet bấm chuocircng bằng sứ trắng để ở
cầu thang chỗ goacutec tường[10] Đoacute lagrave những trang viết khocircng khaacutec nhiều một kịch bản điện
ảnh magrave caacutei thường xuyecircn hiện diện đoacute lagrave ấn tượng thị giaacutec (vision) Lối viết higravenh ảnh vagrave
higravenh tượng thị giaacutec kiểu điện ảnh như thế dường như đatilde tạo thagravenh một khuynh hướng rotilde rệt
trong tiểu thuyết Phaacutep nửa sau thế kỷ XX magrave người tiecircu biểu hơn ai hết chiacutenh lagrave nhagrave tiểu
thuyết Marguerite Duras
II Tiacutenh lai tạo văn học vagrave điện ảnh trong saacuteng taacutec của Duras
1 Những saacuteng taacutec quan trọng nhất của Marguerite Duras( 1914-1996 ) một trong những
gương mặt nổi bật của nền tiểu thuyết Phaacutep nửa cuối thế kỷ XX ra đời khi điện ảnh đatilde thoaacutet
ra khỏi thời kỳ phim cacircm tới hagraveng chục năm (từ sau năm 1929) vagrave khi văn học đatilde coacute được
một vị triacute thiết yếu trong đời sống của bộ mocircn nghệ thuật thứ bảy Sự mới mẻ của mocircn
nghệ thuật nagravey đồng thời cũng hấp dẫn nhagrave tiểu thuyết M Duras Mặc dugrave khocircng phải lagrave
duy nhất trong số caacutec nhagrave tiểu thuyết thời kỳ nagravey thử nghiệm một lối viết độc đaacuteo pha trộn
giữa văn học vagrave điện ảnh nhưng chắc chắn Duras lagrave người đi xa nhất Theo quan điểm của
chuacuteng tocirci kết hợp với sự tham khảo cocircng trigravenh mới nhất của một nhagrave nghiecircn cứu Phaacutep gần
đacircy được dịch sang tiếng Việt[11] Duras đatilde saacuteng tạo một lối viết mới hết sức độc đaacuteo lối
viết lai tạo (meacutetissage) Chuacuteng tocirci mạnh dạn sử dụng thuật ngữ nagravey vagrave xin được giải thiacutech
thecircm rằng đuacuteng ra bấy lacircu nay thuật ngữ nagravey chỉ được sử dụng trong lĩnh vực sinh học
Trong tất cả caacutec Từ điển Tiếng Việt người ta đều định nghĩa lai tạo nghĩa lagrave tạo ra giống
mới bằng higravenh thức lai gheacutep( Từ điển Tiếng Việt NXB Văn hoacutea Sagravei gograven 2004) hoặc lai
tạo lagrave cho hai giống động vật khaacutec nhau giao phối để sinh sản giống mới ( Từ điển từ vagrave
ngữ tiếng Việt NXB Tổng hợp Thagravenh phố HCM 1999) hoặc nữa lai tạo lagrave tạo ra bằng
caacutech lai giống( Từ điển Tiếng Việt thocircng dụng NXB Giaacuteo dục 2004) Eizenstein trong
cocircng trigravenh Taacutec phẩm chọn lọc cũng cho rằng Khi hai mảnh nagraveo đoacute được đặt cạnh nhau thigrave
nhất định sẽ hợp lại trong một khaacutei niệm mới với tư caacutech một phẩm chất mới nảy sinh do
kết quả của sự đối chiếu nagravey Vigrave thế mặc dugrave coacute thể thừa nhận sự xacircm nhập lẫn nhau giữa
văn học vagrave điện ảnh trong sự nghiệp chung của MDuras nhưng chuacuteng tocirci cho rằng chiacutenh
xaacutec hơn vẫn cần phải noacutei tới một hiện tượng lai tạo Lai tạo chứ khocircng phải ảnh hưởng
(influence) bởi lẽ sự tiếp nhận yếu tố nagravey trong một yếu tố kia ở Duras khocircng hoagraven toagraven bị
động Ngược lại một caacutech chủ động Duras cograven saacuteng tạo ra một thể mới trong taacutec phẩm
của migravenh Ở cả hai mảng saacuteng taacutec quan trọng nhất của Duras lagrave văn học vagrave điện ảnh dường
như chuacuteng ta đều được chứng kiến một thứ điện ảnh hay văn học hoagraven toagraven khaacutec lạ khocircng
giống với bất cứ một khuocircn mẫu coacute sẵn nagraveo Tiacutenh độc đaacuteo trong sự nghiệp của Duras
chiacutenh lagrave ở đoacute vagrave đoacute cũng lagrave tư tưởng cốt lotildei magrave chuacuteng tocirci muốn đề cập trong phần viết dưới
đacircy
2 Lai tạo văn học trong điện ảnh của M Duras
Sự nghiệp điện ảnh thực sự của MDuras cũng đồ sộ khocircng keacutem gigrave tiểu thuyết Đoacute lagrave
niềm vui saacuteng tạo của bagrave Noacute khocircng những chỉ được thực thi một caacutech độc lập magrave cograven hiện
diện trong cả đời sống viết của MDuras Aliette Armel một trong những nhagrave nghiecircn cứu
rất nổi tiếng trong giới Duras học gần đacircy đatilde khẳng định rằng Với bagrave (Duras) điện ảnh
khocircng thể thay thế cho văn học nhưng điện ảnh lại lagrave thứ khocircng thể thiếu Noacute lagravem phong
phuacute thecircm cho đời sống văn học của bagrave[12] Reneacute Micha trong một bagravei viết coacute nhan đề
Một thứ điện ảnh khaacutec ( Un autre cineacutema ) đatilde khẳng dịnh rằng sự nghiệp điện ảnh của M
Duras đatilde đặt ra rất nhiều vấn đềĐoacute lagrave một thứ điện ảnh đứt đoạn với nền điện ảnh đang
diễn ranoacute luocircn tạo ra những khiecircu khiacutech với kiểu điện ảnh magrave chuacuteng ta vẫn thường được
chứng kiến Đuacuteng như thế trong suy nghĩ của migravenh Duras cho rằng dường như nền điện
ảnh ngagravey nay vẫn chỉ đi theo thoacutei quen cũ kỹ magrave đuacuteng ra noacute phải thay đổi để đaacutep ứng được
mong muốn của cocircng chuacuteng thời hiện đại Vigrave thế bagrave muốn lagravem một thứ điện ảnh khaacutec
như Reneacute Micha đatilde nhận xeacutet Khocircng phải ngẫu nhiecircn nhagrave điện ảnh kiecircm nhagrave văn nagravey (
trong văn học Phaacutep đương đại ngoagravei Duras chỉ coacute hai nhagrave văn khaacutec coacute đặc điểm giống bagrave
vừa lagrave nhagrave văn vừa lagrave nhagrave điện ảnh lagrave Cocteau vagrave Robbe-Grillet ) lại rất ngưỡng mộ phim
của Bresson Ordet de Dreyer đặc biệt Saplin ( Duras khẳng định rằng trong phim noacutei
người ta khocircng bao giờ coacute thể đạt tới được chiều kiacutech của phim cacircm như Chaplin đatilde lagravem )
Trong loạt bagravei viết coacute nhan đề Những đocirci mắt xanh in trecircn số chuyecircn đề của tạp chiacute điện
ảnh Phaacutep Duras noacutei rotilde quan niệm của bagrave về lagravem điện ảnh ( faire le cineacutema ) của migravenh như
sau Khi tocirci lagravem điện ảnh bằng viết tocirci viết về higravenh ảnh về caacutei magrave noacute sẽ hiện diện những
nghi ngờ của tocirci về bản chất của noacute Tocirci viết về yacute nghĩa magrave noacute sẽ phải coacute Sự lựa chọn higravenh
ảnh sẽ tự higravenh thagravenh về sau đoacute lagrave hệ quả của lối viết nagravey Viết phim ảnh với tocirci lagrave lagravem điện
ảnh Về nguyecircn tắc một kịch bản chi tiết được lagravem cho phần sau Một văn bản ư khocircng
Ở đacircy với tocirci thigrave noacute ngược lại ( dẫn theo Reneacute Micha trong bagravei viết Một lối viết khaacutec
)Tại sao Duras lại lựa chọn một caacutech lagravem điện ảnh khaacutec thường như thế Trả lời cacircu hỏi
nagravey chuacuteng ta khocircng những chỉ hiểu được đặc trưng phong caacutech saacuteng taacutec của riecircng Duras
magrave cograven trả lời được cacircu hỏi tại sao nền tiểu thuyết Phaacutep nửa sau thế kỷ XX thế kỷ bugraveng nổ
của truyền thocircng vagrave nghệ thuậttrong đoacute coacute điện ảnh lại khiến tiểu thuyết thay đổi nhiều
đến như thế
Kể từ thời điểm cuốn tiểu thuyết đầu tiecircn Một đập chắn Thaacutei Bigravenh Dương được đưa lecircn
magraven ảnh vagraveo năm 1956 trong cả vai trograve biecircn kịch vagrave đạo diễn taacutec giả văn học Duras để lại
ước chừng hai chục bộ phim Coacute thể kể ra đacircy một số taacutec phẩm tiecircu biểu Một đập chắn
Thaacutei Bigravenh Dương (1956) Hiroshima tigravenh yecircu của tocirci (1958) Khuacutec nhạc du dương vagrave trầm
bổng (1960) Một sự vắng mặt cũng rất dagravei (1961) Bản nhạc (1966) Phaacute đi cocirc ấy bảo
(1969) Nathalie Granger (1972) Người đagraven bagrave ở Ganger (1972) Khuacutec ca Ấn Độ (1974)
Camion (1977) Đối thoại ở Rome (1982) Chiacutenh lagrave anh Savannah Bay (1983) Những đứa
trẻ (1984) Người tigravenh (1992)
Sự thật nếu quan saacutet kỹ mảng saacuteng taacutec tiểu thuyết của MDuras chuacuteng ta sẽ dễ dagraveng nhận
thấy niềm đam mecirc điện ảnh đến với bagrave từ rất sớm Ngay từ khi cograven rất trẻ bagrave đatilde từng viết
cho mẹ migravenh những mẩu chuyện nhỏ dagravey đặc những higravenh ảnh giống như lagrave những bộ phim
cacircm (films muets) Laure Adler trong cocircng trigravenh đồ sộ MDuras xuất bản năm 1998 năm
năm sau khi bagrave qua đời đatilde viết Điện ảnh đối với bagrave luacutec đầu khocircng phải lagrave một lựa chọn
mang tiacutenh mỹ học magrave lagrave một nhu cầu bức thiết mang tiacutenh sinh học luacutec nagraveo noacute cũng thigrave
thầm trong bagrave tragraven ngập khắp nơi giọng noacutei nhacircn vật của noacute Bagrave chế ngự ảo ảnh bằng
caacutech phugrave pheacutep cho noacute qua trung gian lagrave ống kiacutenh maacutey quay vagrave thấy nơi đoagraven lagravem phim một
cộng đồng gắn boacute trong một khoảng thời gian nhất định giuacutep bagrave coacute thecircm năng lượng vagrave sự
tĩnh tacircm[13] Từ năm 1950 Duras đatilde tham gia vagraveo caacutec hoạt động điện ảnh một caacutech hết
sức nhiệt thagravenh Đoacute lagrave thời điểm khuynh hướng Lagraven soacuteng mới trong điện ảnh Phaacutep ra đời
thay thế cho thế hệ điện ảnh truyền thống trước đoacute Taacutec phẩm đầu tiecircn của MDuras được
dựng thagravenh phim mang tecircn Một đập chăn Thaacutei Bigravenh Dương coacute cugraveng chủ đề với Người tigravenh
Người tigravenh Hoa Bắc Kể từ đoacute Duras đatilde tạo cho migravenh một thoacutei quen rất độc đaacuteo Bagrave bao
giờ cũng viết đồng thời cugraveng một chủ đề cả ba thể loại Tiểu thuyết Kịch Điện ảnh
(Roman Theacuteacirctre Cineacutema) Đoacute lagrave lối viết lai tạo (meacutetissage) như nhagrave nghiecircn cứu Paillart
khẳng định trong cocircng trigravenh vừa được xuất bản gần đacircy của bagrave Duras-người đagraven bagrave lai
(Duras- la femme de meacutetisse) Nhờ lối viết nagravey Duras đatilde lagravem phong phuacute thecircm cho sự
nghiệp của migravenh cả về sự đa dạng vagrave số lượng taacutec phẩm Kể từ sau năm 1956 bagrave thường
xuyecircn nhacircn ba một taacutec phẩm cugraveng chủ đề của migravenh Đặc biệt đối với điện ảnh niềm đam
mecirc trong Duras khocircng bao giờ vơi cạn Hoặc nếu coacute chăng đoacute chỉ lagrave khi thất bại trong một
số bộ phim thực hiện độc lập của migravenh Duras tự nhận rằng với nagraveng tiecircn thứ bảy nagravey bagrave
chỉ lagrave kẻ nghiệp dư Tuy nhiecircn chuacuteng ta necircn nhớ rằng yacute kiến của bagrave về điện ảnh luocircn luocircn
thay đổi thậm chiacute coacute khi macircu thuẫn Trong cuốn saacutech Trograve chuyện giữa taacutec giả với Jeacuterocircme
Lindon bagrave từng thuacute nhận Phim ảnh luocircn hiện hữu dễ datildei necircn tocirci mới lagravem Luacutec nagraveo tocirci
cũng coacute cảm giaacutec như đang baacuten migravenh Thật lagrave xấu hổ khi noacutei về caacutei magrave tocirci khocircng biếtTocirci
đatilde trở thagravenh kẻ vocirc lại kẻ lầm lạc khi dấn thacircn vagraveo điện ảnh[14] Nhưng ở một chỗ khaacutec
Duras lại viết Khocircng gian trong điện ảnh lớn gấp hagraveng trăm lần khocircng gian trong tiểu
thuyết[15] Bagrave khocircng ngần ngại thuacute nhận rằng đến với điện ảnh cuộc sống tinh thần của
một nhagrave văn trở necircn giagraveu coacute Nhờ điện ảnh bagrave quen biết với nhiều nhacircn vật nổi tiếng như
Geacuterard Deacutepardieu Jeanne Moreau Alain Ressnais Jean-Jacq AnneaudNiềm đam mecirc
điện ảnh của Duras đạt tới đỉnh cao khi bagrave thực hiện kịch bản điện ảnh Hiroshima tigravenh yecircu
của tocirci với đạo diễn Alain Resnais người đatilde từng cộng taacutec rất thagravenh cocircng với Alain Robbe-
Grillet phim Năm ngoaacutei ở vugraveng Marienbad Nhagrave đạo diễn lừng danh nagravey luocircn tocircn trọng vai
trograve của taacutec giả văn học trong caacutec bộ phim chuyển thể từ tiểu thuyết Vagrave đoacute lagrave cơ hội tốt
nhất để MDuras được thể hiện khả năng chơi văn chương trong điện ảnh một caacutech tự do
Khocircng thể phủ nhận Hiroshima tigravenh yecircu của tocirci quả nhiecircn lagrave bộ phim giagraveu chất thơ nhất
trong số những taacutec phẩm điện ảnh của MDuras Nhagrave nghiecircn cứu Đặng Thị Hạnh trong bagravei
Vận may của tiểu thuyết đatilde từng nhấn mạnh rằng Hiroshima tigravenh yecircu của tocirci tự noacute biểu
hiện như một đối thoại trữ tigravenh xaacutec định cả kết cấu taacutec phẩm caacutech dựng phim vagrave acircm thanh
vagrave được gọi lagrave phim-thơ phim cantate giống như một số tiểu thuyết của Duras lại coacute phụ đề
văn học-kịch-phim[16] Bộ phim rất nhanh choacuteng được trao giải Cagravenh cọ vagraveng tại Liecircn
hoan phim Cannes mugravea hegrave năm 1958 Chỉ hai năm sau mugravea hegrave 1960 bộ phim chuyển thể
từ tiểu thuyết Nhịp điệu ocircn hogravea vagrave trầm bổng của MDuras cũng nhận được Cagravenh cọ vagraveng
giải diễn xuất cho nữ diễn viecircn chiacutenh Jeanne Moreau Phấn khiacutech trước thagravenh cocircng bất ngờ
của migravenh trong cocircng việc lagravem phim năm 1961 Duras hợp taacutec với đạo diễn Henri Colpi
lagravem tiếp bộ phim Một sự vắng mặt rất dagravei cũng trong vai trograve của người viết kịch bản Bộ
phim nagravey ngay lập tức đoạt giải cao nhất tại Liecircn hoan phim Cannes ngay sau khi tham gia
lần đầu tiecircn Phaacute đi cocirc ấy bảo lagrave taacutec phẩm điện ảnh đầu tiecircn MDuras thực hiện trong cả
vai trograve kịch bản vagrave đạo diễn vagraveo năm 1968 Tuy khocircng thagravenh cocircng bằng hai taacutec phẩm đầu
nhưng bộ phim nagravey đatilde tạo niềm khaacutet vọng lớn hơn trong saacuteng tạo điện ảnh với MDuras Bagrave
đatilde từng ghi chuacute trong sổ tay ghi cheacutep về niềm đam mecirc điện ảnh của migravenh Khocircng coacute gigrave coacute
thể lagravem cho tocirci thư giatilden hơn lagrave đứng becircn maacutey quay Năm 1974 MDuras thực hiện bộ
phim Khuacutec ca Ấn Độ (India Song) Bộ phim được giới thiệu tham gia Liecircn hoan phim
Cannes thaacuteng 5 năm 1975 nhưng khocircng được lựa chọn chiacutenh thức tham gia chấm giải Tuy
nhiecircn ngay sau khi kết thuacutec Liecircn hoan phim một trong số caacutec thagravenh viecircn Ban giaacutem khảo
ocircng Andreacute Delvaux đatilde thagravenh thật noacutei Bộ phim nagravey lagrave thagravenh cocircng của taacutec phẩm thơ vagrave điện
ảnh của người saacuteng tạo ra noacute Noacute quyến rũ toagraven bộ Liecircn hoan phim tocirci biết rotilde điều đoacute Nếu
chuacuteng ta chọn noacute tham gia giải chắc hẳn phim nagravey đatilde đoạt giải thưởng Cagravenh cọ vagraveng[17]
Những đứa trẻ ( Les enfants ) lagrave bộ phim cuối cugraveng MDuras thực hiện cugraveng con trai Jean
Mascolo vagrave nhagrave quay phim người Bỉ Jean Marc Turine Phim coacute saacuteu nhacircn vật Ernesto một
cậu beacute bẩy tuổi bố mẹ chị gaacutei một phoacuteng viecircn vagrave một thầy giaacuteo Cốt truyện phim hết sức
giản dị nhưng yacute nghĩa của noacute lại vocirc cugraveng sacircu sắc Một ngagravey kia Ernesto cậu beacute bẩy tuổi
tuyecircn bố với cha mẹ migravenh rằng từ hocircm nay cậu sẽ khocircng đến trường nữa Lyacute do cậu đưa ra
khocircng dễ gigrave thuyết phục được tất cả mọi người đoacute lagrave vigrave ở trường học người ta chỉ toagraven dạy
những điều cậu khocircng hề biết Cả bố mẹ vagrave thầy giaacuteo đều hết sức ngạc nhiecircn Một cuộc
hagravenh trigravenh đi tigravem nguyecircn nhacircn kỳ cục kia của cậu beacute đatilde trở necircn hết sức thuacute vị Phim được
xacircy dựng trecircn acircm hưởng chiacutenh lagrave caacutei hagravei nhưng ẩn phiacutea sau đoacute lại lagrave một triết lyacute sacircu sắc rất
đặc trưng cho phong caacutech điện ảnh của Duras Lagrave một nhagrave văn lagravem điện ảnh necircn dường như
bagrave để lại dấu vết văn chương trecircn hầu hết caacutec bộ phim của migravenh Tiacutenh lai tạo văn chương ở
những taacutec phẩm điện ảnh nagravey lagrave rất rotilde ragraveng Người ta coacute cảm giaacutec trong phim của Duras
dagravey đặc những tiếng noacutei Những lời bigravenh dẫn giải vagrave cả lời thoại của nhacircn vật đocirci khi lấn aacutet
cả higravenh ảnh trong phim Thocircng thường khi trực tiếp lagravem phim Duras huy động đến mức
tối đa vai trograve của ngocircn từ vốn khocircng phải lagrave đặc trưng của ngocircn ngữ điện ảnh Trong caacutec
bộ phim Hiroshima tigravenh yecircu của tocirci Khuacutec ca Ấn Độ Mười giờ rưỡi đecircm hegrave Những đứa
trẻta rất dễ dagraveng bắt gặp đặc điểm trecircn Thậm chiacute ở một số trường đoạn phim người ta coacute
cảm giaacutec chỉ cograven nghe thấy tiếng noacutei lời thoại acircm nhạc Higravenh ảnh luacutec nagravey dường như chỉ
cograven vai trograve duy nhất lagrave minh họa cho ngocircn ngữ Đoacute coacute lẽ vừa lagrave ưu điểm nhưng cũng lagrave hạn
chế của Duras với tư caacutech một nhagrave văn trong điện ảnh Với MDuras coacute lẽ điện ảnh chiacutenh
lagrave khocircng gian tốt nhất để bagrave thực thi trọn vẹn trograve chơi văn chương của migravenh Vagrave coacute lẽ đoacute
cũng lagrave lyacute do khiến phim của bagrave khocircng phải luacutec nagraveo cũng dagravenh được sự quan tacircm ưu aacutei ở
khaacuten giả cũng như từ phiacutea caacutec chuyecircn gia trong lĩnh vực nagravey Mặc dugrave trong lĩnh vực saacuteng
tạo văn học bagrave bao giờ cũng được coi lagrave một trong những nhagrave văn hagraveng đầu của văn học
Phaacutep đương đại
3 Lai tạo điện ảnh trong tiểu thuyết của M Duras
Noacutei đến một thể loại thuần khiết tiểu thuyết điện ảnh dugrave lagrave ARGrillet hay M Duras
những nhagrave tiecircn phong nhất trong văn học Phaacutep quả thật chưa thể đề cập nhiều do chuacuteng
chỉ mới lagrave những thử nghiệm Từ một goacutec độ khaacutec chỉ noacutei riecircng sự nghiệp saacuteng taacutec của
MDuras ở những taacutec phẩm tiểu thuyết đậm đặc magraveu sắc điện ảnh chuacuteng ta coacute thể dễ dagraveng
tigravem thấy những điều thuacute vị tiacutenh lai tạo điện ảnh trong tiểu thuyết của bagrave lagrave hết sức rotilde ragraveng
Dường như ở tất cả caacutec văn bản viết của bagrave ta đều nhận ra lối cấu truacutec của những phacircn
cảnh điện ảnh thoacutei quen lựa chọn từ ngữ giagraveu higravenh ảnh vagrave acircm thanh của những cacircu văn
hệt như những khuacutec nhạc du dương vagrave trầm bổngvốn lagrave thế mạnh của thể loại nghe nhigraven
Cả ba yếu tố chủ chốt của điện ảnh cấu truacutec phacircn cảnh higravenh ảnh acircm thanh tiếng động vagrave
lời thoại đều thường xuyecircn hiện diện trong caacutec văn bản viết của Duras Bởi thế đọc tiểu
thuyết của MDuras ta coacute cảm giaacutec như luocircn nghe được vagrave thấy được những gigrave magrave thường
chuacuteng ta chỉ thu nhận được khi xem một bộ phim được chiếu trecircn magraven ảnh Chuacuteng tocirci cho
rằng đoacute lagrave một trong những đặc điểm quan trọng nhất trong sự nghiệp saacuteng taacutec tiểu thuyết
của Duras
Viết taacutec phẩm đầu tiecircn từ năm 1943 (Những kẻ tracircng traacuteo) nhưng MDuras chỉ khẳng định
được sự nghiệp của migravenh từ năm 1958 với taacutec phẩm Khuacutec nhạc du dương vagrave trầm bổng (
Moderato Cantabile ) Đacircy lagrave một taacutec phẩm ngắn vagrave coacute lẽ ngắn cograven lagrave một đặc trưng cho
nhiều taacutec phẩm khaacutec nữa của MDuras Người đọc hoagraven toagraven dễ dagraveng nhận thấy về mặt văn
phong Duras thường cố tigravenh sử dụng đến mức tối đa những cacircu văn ngắn dễ tạo cho người
đọc ấn tượng sự nhaacutet gừng rời rạc của những lời thoại trong phim ảnh những khoảng trống
cần thiết hay noacutei caacutech khaacutec lagrave sự im lặng magrave caacutec taacutec giả điện ảnh thường hay dugraveng Ngắn
đồng thời cũng lagrave yecircu cầu bắt buộc với bất cứ một kịch bản điện ảnh nagraveo Do đặc trưng
phản aacutenh hiện thực bằng higravenh ảnh do khuocircn khổ thời gian chiếu rạp của một bộ phim (
thocircng thường chỉ keacuteo dagravei tối đa hai đến ba giờ ) dung lượng chữ viết dagravenh cho kịch bản
cũng chỉ cho pheacutep tối đa từ 120 đến 150 trang in A4 Cugraveng thực thi trong cả hai vai trograve nhagrave
tiểu thuyết vagrave nhagrave lagravem phim Duras hoagraven toagraven hiểu rotilde nguyecircn tắc nagravey của điện ảnh Vigrave vậy
rất iacutet khi Duras dagravei dograveng trong những cuốn tiểu thuyết của bagrave Coacute thể thống kecirc ra vocirc khối
những cacircu văn ngắn trong nhiều taacutec phẩm khaacutec nhau của MDuras Những dạng cacircu như
Vacircng Khocircng Chiacutenh thế Khocircng coacute gigrave(Tigravenh yecircu-LAmour) Khocircng coacute chuyện về cuộc
đời tocirci Caacutei đoacute khocircng coacute Chẳng hề coacute trọng tacircm Da mịn như lụa hảo hạng Thacircn migravenh(
Người tigravenh-LAmant ) đều nằm trong dự đồ tiểu thuyết của MDuras Coacute thể nhận thấy dễ
dagraveng trong saacuteng taacutec của nhagrave văn nữ độc đaacuteo nagravey ngay từ đầu những cacircu văn dagravei bất tận
kiểu Tolstoi hay Balzac của thế kỷ XIX khocircng cograven lyacute do để tồn tại nữa Thay vagraveo đoacute người
đọc thấy rất rotilde caacutec thủ phaacutep điện ảnh đatilde xacircm nhập vagraveo địa hạt văn học vagrave ngagravey cagraveng
chiếm một latildenh thổ rộng lớn sự phacircn tiacutech tacircm lyacute được thay thế bằng việc miecircu tả tỉ mỉ cử
chỉ becircn ngoagravei tất cả những gigrave lọt vagraveo tầm nhigraven đồng thời đatilde được ghi lại trần thuật được
thay thế bằng sự liecircn tục của caacutec bức ảnh chụp hoagravenh traacuteng bằng caacutec khuocircn higravenh sự raacutep
dựng[18] Pheacutep biện chứng tacircm hồn trong caacutec taacutec phẩm nổi tiếng thế kỷ XIX sẽ khocircng
cograven thiacutech hợp với tiểu thuyết của MDuras Tiacutenh locirc giacutech liền mạch giữa caacutec cacircu văn trong
tiểu thuyết cổ điển cũng bị phaacute vỡ Chiacutenh bản thacircn MDuras đatilde thuacute nhận lagrave bagrave khocircng bận
tacircm nhiều đến sự liền mạch của caacutec cacircu văn locirc giacutech hay yacute nghĩa của chuacuteng Tocirci khocircng
bao giờ quan tacircm đến nghĩa hay yacute nghĩa Nghĩa (sens) nếu như coacute thigrave rồi sau đoacute noacute cũng tự
xuất hiện[19] Nhigraven một caacutech tổng thể văn bản viết của MDuras ngagravey cagraveng coacute vẻ gần gũi
hơn với caacutec phacircn cảnh điện ảnh (decoupage cineacutematographiques ) Tiacutenh rời rạc lắp gheacutep
(montage ) trong tổng thể taacutec phẩm của MDuras lagrave hết sức rotilde ragraveng Caacutec chương viết được
phacircn chia thagravenh caacutec đoạn văn ngắn (paragraphes courtes ) khocircng tuacircn theo một trật tự thời
gian khiến người ta nghĩ nhiều hơn đến kiểu lắp gheacutep raacutep dựng trong điện ảnh
Tiểu thuyết Duras hiện đại cograven ở chỗ noacute vừa đơn giản nhưng lại vừa đa dạng phong phuacute
Cugraveng với những bức tranh lập thể của Picasso người ta cũng đồng thời nghĩ đến một thứ kỹ
thuật acircm lập thể (steacutereacuteophonique) trong tiểu thuyết của MDuras Ngocircn từ được sử dụng
trong taacutec phẩm của bagrave đồng thời phục vụ cho cả mục điacutech nghe vagrave nhigraven Tiểu thuyết lagrave sự
xen kẽ giữa những tiếng lặng khoảng trống vagrave tiếng la heacutet Duras thường đẩy caacutech viết của
migravenh rất gần với lối viết thơ ca vagrave acircm nhạc (quasi poegravesie et musicale ) Bởi vậy trong tiểu
thuyết của bagrave xen kẽ giữa những cacircu văn toaacutet lecircn sự ecircm dịu lặng im lagrave những acircm thanh dữ
dội như phaacutet ra từ một dagraven nhạc độc acircm Tiếng heacutet của caacutei chết hay lagrave sự sinh thagravenh được
lặp đi lặp lại trong Moderato Cantabile tiếng kecircu của Lol bị bỏ rơi những tiếng la heacutet khoacute
hiểu từ căn lều của một người ăn magravey tiếng heacutet trần trụi vagrave vocirc nguyecircn cớ trecircn batildei biển
trong Tigravenh yecircu (LAmour) vagrave tiếng heacutet vũ trụ từ Calcuttađatilde khiến cho tiểu thuyết của
MDuras ngagravey cagraveng mang đậm magraveu sắc của điện ảnh một loại higravenh nghệ thuật tổng hợp của
acircm thanh tiếng động khoảng lặng higravenh ảnh montage vagrave caacutech xử lyacute thời gian phaacutet triển
mạnh mẽ từ nửa sau thế kỷ XX
Ai cũng biết hai trong những đặc trưng cơ bản nhất của điện ảnh lagrave acircm thanh vagrave higravenh ảnh
Acircm thanh quan trọng như thế nagraveo đối với một bộ phim thigrave noacute cũng quan trọng như thế đối
với tiểu thuyết của Duras Trong Người tigravenh đoacute lagrave acircm thanh của tiếng động rất ồn agraveo trong
thagravenh phố acircm thanh của một cuốn phim vặn quaacute cao căn phograveng lọt thỏm giữa tiếng ồn agraveo
liecircn tục của thagravenh phố [20] Trong Khuacutec ca Ấn Độ một taacutec phẩm viết cho cả ba thể loại
(tiểu thuyết sacircn khấu vagrave điện ảnh) người đọc coacute thể nhận dạng nhacircn vật qua giọng noacutei
Duras đatilde giải thiacutech qua bảng phacircn cảnh kịch bản phim Khuacutec ca Ấn Độ như sau Những
tiếng noacutei I vagrave II lagrave tiếng noacutei của phụ nữ Họ cograven rất trẻ Họ liecircn hệ với nhau bằng một cacircu
chuyện tigravenh yecircu Đocirci khi họ noacutei về tigravenh yecircu nagravey về họ Đa số thời gian họ noacutei về tigravenh yecircu
khaacutec về cacircu chuyện khaacutec () Tiếng noacutei I như con thiecircu thacircn lao vagraveo cacircu chuyện của
Anne-Marie Stretter Tiếng noacutei II lại tự đốt bugraveng lecircn dục vọng của migravenh cho Tiếng noacutei
I[21]
Duras thường chuacute yacute rất nhiều đến higravenh ảnh (image) trong caacutec văn bản viết đoacute lagrave thứ ngocircn
ngữ đặc trưng quan trọng hagraveng đầu của nghệ thuật điện ảnh Trong kịch bản phim
Hiroshima tigravenh yecircu của tocirci ngay từ những dograveng mở đầu Duras đatilde coacute những lời dẫn đậm
chất điện ảnh như sau Phim mở ra trong sự lớn dần của caacutei nấmBikini nổi tiếng Phải
lagravem sao cho người xem coacute được cảm xuacutec vừa như đatilde nhigraven thấy lại vừa như mới nhigraven thấy
caacutei nấm lần đầu Phải lagravem sao cho caacutei nấm đoacute thật to to dần lecircn từ từ vagrave sự to dần lecircn của
noacute saacutet với kiacutech thước ban đầu của GFusco[22] Aliette Armete trong một bagravei viết gần
đacircy nhất in trecircn tạp chiacute Văn học Phaacutep số thaacuteng 7 vagrave 8 năm 1992 về tiểu thuyết Người tigravenh
Hoa Bắc đatilde nhận xeacutet rằng Người ta đocirci khi cảm giaacutec rằng truyện kể (của Duras-TH) bao
giờ cũng như đi qua thấu kiacutenh của một maacutey quay phim magrave caacutei nhigraven chủ yếu vagrave khocircng
ngừng hiện diện bagrave sử dụng phương tiện nagravey để đối tượng của migravenh coacute được sự soi rọi vừa
toagraven diện lại vừa taacutech bạch cụ thể[23] Đuacuteng ra cuốn tiểu thuyết nagravey được taacutec giả viết
theo kiểu nước đocirci( ambigue) một mặt đoacute lagrave sự phản ứng với bộ phim Người tigravenh do
Anneau thực hiện magrave mặc dugrave đatilde baacuten toagraven bộ bản quyền nhưng giống như một người mẹ
dứt ruột baacuten đi đứa con thacircn yecircu của migravenh Duras khocircng ngừng day dứt khổ đau vagrave acircn
hận Dường như vẫn cay cuacute với bộ phim Người tigravenh do Anneau thực hiện khocircng như yacute
muốn Duras đatilde lagravem lại bộ phim theo caacutech riecircng của migravenh viết kịch bản điện ảnh trong
tiểu thuyết Sau nữa coacute lẽ vigrave tigravenh yecircu quaacute lớn với điện ảnh một lĩnh vực đến sau yecircu
muộn necircn vigrave vậy bagrave khocircng dễ dagraveng dứt bỏ Người tigravenh Hoa Bắc thực chất lagrave một cuốn tiểu
thuyết - điện ảnh một khuynh hướng rất tiecircu biểu trong văn học Phaacutep nửa sau thế kỷ XX
Người đọc khocircng cograven thấy ngạc nhiecircn khi cugraveng thời gian nagravey Duras như một người mới
biết bơi ngụp lặn trong điện ảnh bagrave viết Khi người ta muốn thể hiện một caacutei gigrave đoacute bằng
viết người ta luocircn bị tragraven ngập trong văn bản-ngocircn ngữ thế nhưng viết khocircng thể mang đến
tất cả Trong khi đoacute bằng higravenh ảnh bạn coacute thể viết được tất cả toagraven bộ khocircng gian phim
được viết ra gấp hagraveng trăm lần khocircng gian của một cuốn saacutech[24] Chiacutenh vigrave thế trả lời
tạp chiacute Người quan saacutet mới về khởi thủy cuốn tiểu thuyết Người tigravenh Duras đatilde trả lời rằng
Nguyecircn bản Người tigravenh thoạt đầu lấy tecircn lagrave Higravenh ảnh nguyecircn bản Noacute sẽ trải dagravei suốt cuốn
Album chung những cuốn phim của tocirci Caacutei higravenh ảnh ấy tấm ảnh nguyecircn bản khocircng được
chụp kia đatilde in higravenh trong cuốn saacutech[25]
Hiển hiện trong taacutec phẩm được giải thưởng Goncourt nagravey lagrave nghệ thuật lặp lại của rất nhiều
higravenh ảnh higravenh ảnh khuocircn mặt người đagraven bagrave luống tuổi bị tagraven phaacute bởi thời gian higravenh ảnh
con phagrave trong buổi đầu gặp gỡ với người đagraven ocircng Trung Hoa higravenh ảnh chiếc xe Limousine
đen higravenh ảnh cocirc beacute đi giagravey vagrave đội chiếc mũ đagraven ocircng higravenh ảnh gương mặt quagraveu quạu của
người anh cả higravenh ảnh yếu ớt nhợt nhạt của người anh trai nhỏ Ấn tượng đậm đặc nhất lagrave
higravenh ảnh dograveng socircng Meacutekong magrave Duras đatilde từng thuacute nhận với lograveng migravenh rằng Mẹ tocirci bảo
suốt đời tocirci sẽ khocircng bao giờ được nhigraven thấy những con socircng đẹp mecircnh mocircng vagrave hoang datilde
như con socircng Meacutekong vagrave caacutec phụ lưu của noacute đang đổ ra đại dương những thủy vực sẽ biến
mất vagraveo caacutec tuacutei đại dương Trecircn một mặt bằng trải nguacutet ngagraven những con socircng nagravey chảy hối
hả nước roacutet agraveo agraveo như traacutei đất nghiecircng về một phiacutea[26] Tất cả những higravenh ảnh đoacute mặc
dugrave khocircng đều đặn nhưng đatilde được nhắc lại nhiều lần trong taacutec phẩm Trong Khuacutec nhạc du
dương vagrave trầm bổng lagrave higravenh ảnh người đagraven ocircng nằm trecircn thacircn thể người đagraven bagrave trong Mười
giờ rưỡi đecircm hegrave lagrave higravenh ảnh giống như một magraven higravenh quay chậm sau thời điểm mười giờ ba
mươi phuacutet khi Pierre về nằm cạnh Marie Marie liecircn tục hỏi giờ Mười một giờ hai mươi
phuacutet một khắc nữa lagrave nửa đecircm Đecircm đatilde trocirci qua chẳng coacute gigrave ngoagravei thời gian của
cay đắng vagrave thất bại[27] Duras thuật lại caacutec sự kiện becircn ngoagravei một caacutech chi tiết Những
higravenh ảnh nagravey được lặp lại nhiều lần Khocircng được như chiacutenh taacutec phẩm điện ảnh lagrave coacute thể
quay hagraveng chục higravenh trong một giacircy tiểu thuyết của Duras cũng đatilde tập trung lagravem nổi bật
caacutec higravenh ảnh chốt bằng thủ phaacutep nghệ thuật như vậy Phải tạo ấn tượng cho người đọc khi
họ khocircng coacute điều kiện trực tiếp nhigraven thấy higravenh ảnh magrave chỉ coacute thể đọc noacute qua ngocircn từ
Higravenh ảnh trong tiểu thuyết Duras được kết hợp với nhau nhờ vagraveo kỹ thuật lắp raacutep
(montage) một yếu tố đặc thugrave của điện ảnh Ở phương diện nagravey tiacutenh lai tạo trong lối viết
của Duras được thể hiện khaacute rotilde ragraveng điện ảnh thực sự đatilde dạy cho bagrave caacutech thaacuteo dỡ cacircu
chuyện caacutech xaacuteo trộn thời gian một caacutech kheacuteo leacuteo Montage chiacutenh lagrave ngữ phaacutep đắc dụng
của điện ảnh đatilde được taacutec giả Người tigravenh vận dụng trong hầu hết caacutec taacutec phẩm tiểu thuyết
của migravenh Lai tạo từ điện ảnh đồng thời Duras cũng thể hiện sự tự do trong việc sử dụng
yếu tố thời gian Trong tiểu thuyết Người tigravenh nhacircn vật xưng tocirci với vai trograve Người kể
chuyện linh hoạt khocircng khaacutec nagraveo ống kiacutenh camera trong tay một nhagrave quay phim điecircu luyện
Ở trang đầu cuốn saacutech nhacircn vật-người kể chuyện cho biết vagraveo luacutec tocirci đatilde luống tuổi ngay
ở trang 2 tocirci muốn noacutei với caacutec bạn tocirci mười lăm tuổi rưỡi trang 11 luacutec nagravey tocirci thấy
rằng thời rất trẻ hồi mười taacutem mười lăm tuổi trang15 Tocirci tigravem thấy lại một tấm ảnh con
trai tocirci luacutec hai mươi tuổi trang 52 chuyện đoacute bắt đầu từ khi chuacuteng tocirci mười tuổi Vagrave rồi
chuacuteng tocirci mười hai tuổi Vagrave rồi mười ba tuổi Vagrave rồi mười bốn tuổi mười lăm tuổi Vagrave rồi
mười saacuteu mười bảy tuổi Khocircng chỉ xecirc dịch ống kiacutenh từ nhiều goacutec độ thời gian khiến
người đọc coacute cảm giaacutec luocircn được sống cugraveng nhacircn vật trecircn tất cả mọi nẻo đường phiecircu lưu
của cuộc tigravenh Duras cograven thay đổi điểm nhigraven kể chuyện bằng việc để cho chiacutenh nhacircn vật
người kể chuyện lagravem ảo thuật Người kể chuyện trong taacutec phẩm Người tigravenh luacutec được xưng
hocirc ở ngocirci Tocirci (Je) một lối kể mang đậm magraveu sắc chủ quan như được soi rọi từ becircn trong (
Tocirci thường nghĩ đến caacutei higravenh ảnh magrave chỉ migravenh tocirci cograven thấy vagrave tocirci khocircng bao giờ nhắc đến
ấy Noacute vẫn luocircn hiện diện vẫn lặng lẽ như thế vẫn khiến phải sững sờ) coacute luacutec lại xecirc
dịch ra becircn ngoagravei chuyển sang ngocirci thứ ba Cocirc ấy (Elle) Cocirc noacutei với anh em muốn anh
đừng yecircu em thigrave hơn Thậm chiacute nếu anh yecircu em em muốn anh cứ lagravem theo caacutech thường lệ
như anh vẫn thường lagravem với những người đagraven bagrave khaacutec Anh nhigraven cocirc coacute vẻ như kinh ngạc
anh hỏi đoacute lagrave điều em muốn sao[28] Caacutech xecirc dịch ngocirci thứ kể chuyện như vậy giuacutep
người đọc coacute cảm giaacutec như hiện diện trong taacutec phẩm cugraveng luacutec nhiều người kể chuyện
Chuacuteng ta hatildey higravenh dung khi xem một bộ phim để khẳng định tiacutenh lai tạo điện ảnh trong taacutec
phẩm của nhagrave văn hết sức đặc biệt nagravey Giống với tiểu thuyết bất kỳ một bộ phim nagraveo cũng
đều hướng tới việc kể chuyện necircn đương nhiecircn noacute cũng cần đến một Người kể chuyện
Vậy người kể chuyện trong phim lagrave ai Biecircn kịch đạo diễn diễn viecircn hay ống kiacutenh
camera Một caacutech chiacutenh xaacutec nhất trả lời cacircu hỏi nagravey người ta thường cho rằng đoacute lagrave đạo
diễn Tham gia vagraveo quaacute trigravenh kể một cacircu chuyện trong phim tất nhiecircn coacute sự tập hợp của rất
nhiều yếu tố trong đoacute coacute cả caacutec yếu tố đạo cụ phục trang acircm nhạc tiếng độngTuy nhiecircn
chỉ người đạo diễn mới coacute toagraven quyền quyết định cacircu chuyện sẽ được kể như thế nagraveo Đạo
diễn lagrave người chỉ đạo quay phim đồng thời cũng lagrave nhacircn vật quan trọng tham gia vagraveo cocircng
việc từ viết kịch bản phacircn cảnh casting ( chọn diễn viecircn ) đến montage hậu kỳTa coacute
cảm giaacutec khi viết tiểu thuyết Duras đồng thời thực hiện cả vai trograve của người đạo diễn
Chiacutenh bagrave lagrave người đi xa nhất trong việc thử nghiệm lối viết lai tạo điện ảnh trong nền văn
chương Phaacutep thế kỷ XX Ngagravey nay cocircng chuacuteng văn học đatilde dần lagravem quen với caacutech thưởng
thức taacutec phẩm tiểu thuyết theo caacutech đoacute Duras lagrave một trong số những nhagrave văn quan trọng
nhất trong văn học Phaacutep nửa cuối thế kỷ XX theo chuacuteng tocirci goacutep phần lagravem thay đổi thoacutei
quen đọc tiểu thuyết của cocircng chuacuteng độc giả để từ cũng dần thay đổi caacutei nhigraven của họ với
văn học vagrave điện ảnh
4 Người tigravenh Hoa Bắc vagrave thể loại tiểu thuyết-điện ảnh ( cineacute-roman ) một saacuteng tạo
độc đaacuteo của M Duras
Việc đề xuất khaacutei niệm tiểu thuyết điện ảnh vai trograve tiecircn phong khocircng thuộc về Duras Như
trecircn chuacuteng tocirci đatilde noacutei vai trograve ấy thụộc về AR Grillet Tuy nhiecircn saacuteng tạo một caacutech viết
điện ảnh trong tiểu thuyết hay chiacutenh xaacutec hơn một caacutech lagravem điện ảnh bằng ngocircn ngữ chuacuteng
tocirci khẳng định rằng vai trograve tiecircn phong độc nhất vocirc nhị thuộc về Duras Trong văn học
Phaacutep nửa cuối thế kỷ XX khocircng nhagrave văn nagraveo đi xa hơn vagrave quyết liệt hơn Duras trong việc
saacuteng tạo ra thể loại độc đaacuteo mới mẻ nagravey Đặc điểm đoacute được thể hiện rotilde nhất qua taacutec phẩm
Người tigravenh Hoa Bắc
Kể từ sau thagravenh cocircng của phim Hiroshima tigravenh yecircu của tocirci nỗi aacutem ảnh điện ảnh thường
trực trong MDuras Đặc biệt hơn kể từ sau Khuacutec nhạc du dương bagrave đatilde dagravenh gần như toagraven
bộ thời gian vagrave tacircm huyết của migravenh cho điện ảnh Chuacuteng ta sẽ thấy rotilde hơn điều nagravey bagrave cứ
đều đặn thực hiện mỗi năm từ một đến hai phim kể cả hợp taacutec viết kịch bản vagrave trực tiếp
trong vai trograve đạo diễn sản xuất Thaacuteng saacuteu năm 1980 tạp chiacute Điện ảnh Phaacutep đatilde dagravenh một
số đặc biệt với nhan đề Những đocirci mắt xanh cho bagrave chỉ để viết những vấn đề xung quanh
điện ảnh Nỗi aacutem ảnh ấy vẫn cứ đeo đuổi bagrave ngay cả sau thất bại trong hợp đồng viết kịch
bản phim Người tigravenh với Claude Berri Tham vọng lagravem phim vẫn khocircng rời bỏ bagrave Theo
Laure Adler đến tận những năm cuối đời Duras vẫn cograven nhiều cay cuacute với điện ảnh
Khoảng năm 1990 trong một ghi cheacutep để lại người ta vẫn đọc được tham vọng đoacute của
Duras thế nagravey Tocirci khocircng coacute nhiều ragraveng buộc trong lĩnh vực văn chương nhưng đối với
điện ảnh thigrave coacute[29] Taacutec phẩm cuối cugraveng Người tigravenh Hoa Bắc coacute thể được xem như một
saacuteng tạo độc đaacuteo của MDuras về lối viết tiểu thuyết-điện ảnh vagrave cũng lagrave một khuynh hướng
mới mẻ trong văn học Phaacutep nửa cuối thế kỷ XX Khi khocircng thể trực tiếp lagravem điện ảnh
MDuras đatilde tạo ra caacutech lagravem phim trong văn học theo kiểu của riecircng migravenh Bagrave đatilde viết đi
viết lại tới bốn lần phương aacuten cho cuốn tiểu thuyết hết sức đặc biệt nagravey với bốn nhan đề
Người tigravenh trecircn phố Mugravei mật vagrave tragrave Bộ phim về người tigravenh Trở lại với người tigravenh Đoacute lagrave
một cuốn saacutech Một bộ phim Boacuteng đecircm Cuối cugraveng đoacute lagrave một cuốn tiểu thuyết-điện ảnh
hay noacutei caacutech khaacutec đoacute thực sự lagrave một kiểu lai tạo điện ảnh trong văn học như ngay từ đầu
bagravei viết chuacuteng tocirci đatilde nhấn mạnh Đậm đặc trong taacutec phẩm nagravey lagrave những cacircu văn ngắn theo
đuacuteng văn phong của một kịch bản điện ảnh Nhagrave văn cố tigravenh lựa chọn những từ ngữ giagraveu
tiacutenh tạo higravenh tựa như đoacute lagrave một kịch bản viết ra cho chiacutenh migravenh Những cacircu văn dagravey đặc
higravenh ảnh Cocirc gaacutei nằm im bất động Cocirc gaacutei khoacutec Trong phim ta sẽ khocircng gọi ra tecircn bản
valse ấy Trong cuốn saacutech nagravey ta sẽ bảo lagrave Bản Valse Tuyệt vọng Cocirc gaacutei sẽ cograven lắng
nghe sau khi bản valse kết thuacutec Cocirc gaacutei trong phim trong cuốn saacutech nagravey ta sẽ gọi lagrave cocirc
beacute Cocirc beacute ra khỏi higravenh ảnh cocirc rời khỏi phạm vi của maacutey quay vagrave của cuộc hội hegrave Từ
goacutec độ thị giaacutec đocirci luacutec ta khocircng cograven phacircn biệt được đacircu lagrave một taacutec phẩm tiểu thuyết đacircu lagrave
một kịch bản điện ảnh Chẳng hạn đoạn văn dưới đacircy hoagraven toagraven coacute thể xem đoacute lagrave một đoạn
kịch bản
Cocirc beacute mở caacutenh cổng
Đoacuteng caacutenh cổng lại
Băng qua khoảng sacircn vắng
Đi vagraveo ngocirci nhagrave cocircng vụ
Ta khocircng nhigraven thấy cocirc nữa
Ta ở lại trecircn khoảnh sacircn trống vắng[30]
Ở phần cuối taacutec phẩm độc đaacuteo nagravey Duras dagravenh ba trang đề xuất những higravenh ảnh magrave bagrave gọi
đoacute lagrave những đề cương phacircn cảnh nhằm thuyết minh cho phần truyện kể Rải raacutec trong
Người tigravenh Hoa Bắc dường như vẫn cograven luyến tiếc phim Người tigravenh do Claude Berri vagrave
Anneau thực hiện magrave Duras cho rằng hoagraven toagraven lagravem hỏng cuốn tiểu thuyết của migravenh bagrave
viết Tocirci cho rằng nữ diễn viecircn được chọn quaacute đẹp cocirc sẽ khocircng nhigraven ai khocircng nhigraven gigrave
hết magrave để cho người ta nhigraven migravenh ngắm migravenh[31] Về cuốn Người tigravenh Hoa Bắc ở
trang 33 bagrave viết Trong trường hợp lagravem phim coacute thể chọn hoặc dừng maacutey trecircn khuocircn mặt
người mẹ đang kể chuyện khocircng nhigraven ai hoặc dừng ở caacutei bagraven vagrave những người con được kể
lại bởi bagrave mẹ Taacutec giả taacuten thagravenh đề nghị thứ hai[32] ở trang 93 Trong trường hợp lagravem
phim dựa trecircn cuốn saacutech nagravey khocircng necircn để cocirc beacute coacute một nhan sắc chỉ đẹp magrave thocirci Như
vậy coacute lẽ sẽ nguy hiểm cho bộ phim Đacircy lagrave một caacutei gigrave khaacutec noacute vận động nơi cocirc cocirc beacute một
caacutei gigrave khoacute neacute traacutenh một sự tograve mograve hoang datilde một sự thiếu giaacuteo dục một sự thiếu phải thiếu
rụt regrave Một kiểu hoa khocirci Phaacutep beacute bỏng sẽ coacute nguy cơ lagravem toagraven bộ cuốn phim sụp đổ Hơn
thế nữa cocirc ta sẽ lagravem bộ phim biến mất Sắc đẹp khocircng lagravem gigrave hết Noacute khocircng nhigraven ngắm Noacute
bị ngắm nhigraven[33] trang 109 Ta ghi higravenh căn phograveng được rọi chiếu bằng aacutenh saacuteng của
đường phố Trecircn những higravenh ảnh nagravey ta giữ lại acircm thanh ta để acircm thanh ở khoảng caacutech
thường lệ cũng như những tiếng động của đường phố cũng như điệu ragtime vagrave valse Ta
ghi higravenh đocirci tigravenh nhacircn đang thiếp ngủ[34] trang 125 trong trường hợp lagravem phim chi
tiết nagravey sẽ taacutei diễn mỗi lần cocirc beacute về vagraveo ban đecircm Để biểu thị một tiacutenh thường ngagravey gia tăng
magrave ở chỗ khaacutec bộ phim khocircng coacute ngoại trừ thời gian biểu caacutec buổi học thời gian biểu đi
ngủ đi tắm vagrave caacutec bữa ăn[35]
Với tất cả những căn cứ trecircn khocircng chỉ riecircng với Người tigravenh Hoa Bắc magrave trong nhiều taacutec
phẩm khaacutec cả điện ảnh lẫn tiểu thuyết của nhagrave văn - điện ảnh độc đaacuteo nagravey chuacuteng ta hoagraven
toagraven coacute thể đi đến kết luận về một lối viết lai tạo một kiểu saacuteng tạo độc đaacuteo coacute một khocircng
hai trong sự nghiệp saacuteng taacutec noacutei chung của nhagrave tiểu thuyết MDuras Đoacute phải chăng cũng
lagrave một trong những đặc điểm tiecircu biểu của tiểu thuyết Phaacutep nửa sau thế kỷ XX
5 Thay phần kết luận chuacuteng tocirci muốn coacute một so saacutenh higravenh tượng thế nagravey Tiểu thuyết -
thể loại trẻ trung khỏe mạnh ngagravey nay trong văn học Phaacutep chẳng khaacutec nagraveo một chagraveng trai
đatilde trưởng thagravenh đang đối mặt với sự lựa chọn quyết định cuộc đời migravenh trước người bạn
tigravenh điện ảnh trẻ trung khoaacuteng đạt vagrave hấp dẫn hơn Cuộc hocircn phốicủa cặp đocirci nagravey liệu
coacute phải lagrave cuộc tigravenh tốt đẹp hợp lệ đặng mang đến cho cả hai loại higravenh văn học vagrave điện ảnh
những đứa con tinh thần khỏe mạnh vagrave xinh đẹp Đoacute lagrave cacircu hỏi cần phải coacute thời gian
để trả lời
( Triacutech Chuyecircn luận Tiểu thuyết Phương Tacircy thế kỷ XX - Một số đặc điểm vagrave khuynh
hướng )
Tagravei liệu tham khảo chiacutenh
1 3 Dẫn theo Phugraveng Văn Tửu Tiểu thuyết Phaacutep thế kỷ XX những tigravem togravei đổi mới NXB
Văn học 2005
2 Henri Benac Guide des ideacutees litteacuteraires Hachette 1988
4 David Bordwell amp Kristin Thompson Nghệ thuật điện ảnh NXB GD 2008
567 Phugraveng Văn Tửu Tiểu thuyết điện ảnh vagrave truyền higravenh Tạp chiacute Văn học số 5-2005
8910 Phugraveng Văn Tửu Tiểu thuyết Phaacutep trước thềm thế kỷ XXI NXB Văn học 2004
11 Catherine Bouthors-Paillart Duras-người đagraven bagrave lai NXB Văn học H 2008
12 Magazine litteacuteraire numeacutero speacutecial sur MDuras Avril 2006
13141729 Laure Adler M Duras Nhiều người dịch NXB Phụ Nữ 2008
15182324 Magazine litteacuteraire numeacutero 7amp8 1992
16 Đặng Thị Hạnh Một vagravei gương mặt văn xuocirci Phaacutep thế kỷ XX NXB Đagrave Nẵng 2000
19 21 BVercier J Lecarme La liteacuterature francaise depuis 1968 Bordas 1982
20252628 MDuras Người tigravenh Trịnh Xuacircn Hoagravenh dịch NXB Hội Nhagrave Văn H1991
22 MDuras Hiroshima tigravenh yecircu của tocirci Đinh Thị Reo dịch NXB VH H 2000
27 MDuras Mười giờ rưỡi đecircm hegrave Phugraveng Văn Tửu dịch NXB Phụ Nữ H 2008
303132333435 MDuras Người tigravenh Hoa Bắc Lecirc Hồng Sacircm dịch NXB Văn học H
2008
thế higravenh ảnh của bộ mocircn nghệ thuật thứ bảy Đoacute lagrave lyacute do dẫn tới việc higravenh thagravenh một
khuynh hướng tiểu thuyết- điện ảnh ( cineacute-roman ) trong văn học Phaacutep nửa sau thế kỷ XX
2 Sự tiếp cận điện ảnh của caacutec nhagrave tiểu thuyết Mới ở Phaacutep những năm 60
Tiểu thuyết Mới ( Nouveau roman ) lagrave khuynh hướng tiecircn phong trong việc mở đường đến
với điện ảnh vagraveo những năm nagravey Vagrave với vai trograve chủ soaacutei của migravenh Alain Robbe-Grillet
cũng đồng thời đoacuteng vai trograve phaacutet ngocircn trong khuynh hướng tiểu thuyết điện ảnh Chiacutenh
ocircng lagrave người đầu tiecircn trong văn học Phaacutep tung ra khaacutei niệm tiểu thuyết-điện ảnh sau khi
đatilde thực hiện bộ phim Hoa bất tử năm 1962 Theo nhagrave nghiecircn cứu Phugraveng Văn Tửu năm
1963 sau khi đatilde cocircng chiếu bộ phim do chiacutenh migravenh thực hiện trước đoacute một năm AR
Grillet đatilde cho in một cuốn tiểu thuyết mới cugraveng tecircn magrave ở ngoagravei bigravea cuốn saacutech taacutec giả ghi rotilde
lagrave cineacute-roman tại nhagrave xuất bản Minuit Chuacuteng tocirci muốn lưu yacute đacircy khocircng phải lagrave một kịch
bản điện ảnh mặc dugrave thocircng thường người ta rất iacutet khi cho cocircng bố những ấn phẩm thuộc
loại nagraveydo caacutei quan trọng nhất của noacute đatilde nằm ngay trong taacutec phẩm điện ảnh nghĩa lagrave trecircn
bộ phim đatilde được trigravenh chiếu Tuy nhiecircn để giuacutep cho caacutec nhagrave nghiecircn cứu phecirc bigravenh điện ảnh
thực hiện tốt chức năng của migravenh ( do phải đối chiếu giữa kịch bản vagrave bộ phim ) ngagravey nay
tại một số trung tacircm điện ảnh lớn trecircn thế giới việc in lại kịch bản sau khi đatilde trigravenh chiếu
một bộ phim lagrave điều khocircng hiếm nhất lagrave khi người ta coacute điều kiện cocircng bố noacute trecircn caacutec
mạng maacutey tiacutenh một caacutech dễ dagraveng Mặt khaacutec ngagravey nay trong cocircng nghiệp điện ảnh việc
cugraveng luacutec tung ra cả hai loại ấn phẩm bộ phim trong rạp vagrave bộ phim trecircn trang giấy
khocircng hề coacute bất cứ sự cản trở nagraveo Cũng như thế in một cuốn saacutech sau khi đatilde coacute taacutec phẩm
cugraveng đề tagravei được trigravenh chiếu hay ngược lại lagravem một bộ phim dựa trecircn một cuốn tiểu thuyết
đatilde coacute sẵn chắc chắn sẽ thu huacutet được đocircng đảo cocircng chuacuteng khaacuten giả Trường hợp của
ARGrillet với Hoa bất tử vagrave của Duras với Người tigravenh Hoa Bắc magrave chuacuteng tocirci đề cập ở
dưới lagrave hết sức rotilde ragraveng Cả hai đều khocircng phải lagrave kịch bản điện ảnh cũng khocircng phải lagrave
những cuốn tiểu thuyết thocircng thường Robbe-Grillet đatilde xaacutec định ngay trecircn bigravea saacutech lagrave tiểu
thuyết-điện ảnh cograven M Duras thigrave viết trong taacutec phẩm của migravenh theo tiacutenh nước đocirci Đacircy lagrave
một cuốn saacutech đacircy lagrave một kịch bản điện ảnh Nghĩa lagrave noacute khocircng thuộc cả hai Vậy chiacutenh
xaacutec necircn gọi tecircn noacute lagrave gigrave Nhagrave văn ARGrillet giải thiacutech đoacute lagrave bộ phim magrave người ta coacute thể
xem vagrave nghe trong rạp chiếu boacuteng[5] Trong cuốn saacutech nagravey Robbe-Grillet đatilde viết hẳn một
lời Tựa cho cuốn để giải thiacutech cho người đọc hiểu khaacutei niệm tiểu thuyết - điện ảnh lagrave gigrave (
Quest ce quun cineacute-roman ) Quyển saacutech magrave người ta sắp đọc tự noacute chưa hẳn lagrave một taacutec
phẩm Taacutec phẩm đoacute lagrave bộ phimMọi người sẽ chỉ thấy ở đacircy một sự mocirc tả giống như kịch
bản của một vở nhạc kịch coacute kegravem theo phần nhạc dagraven begrave với caacutec chỉ dẫn về phocircng cảnh về
diễn xuấtSự mocirc tả nagravey coacute trước phim noacute giuacutep cho taacutec giả cho caacutec trợ lyacute của taacutec giả vagrave
cho caacutec kỹ thuật viecircn khi dựng phim[6] Khaacutei niệm tiểu thuyết - điện ảnh cograven được nhagrave
văn nagravey giải thiacutech chi tiết hơn trong cocircng trigravenh lyacute luận mang tiacutenh tuyecircn ngocircn của trường
phaacutei tiểu thuyết Mới Vigrave một tiểu thuyết Mới tập hợp những bagravei viết từ 1954 đến 1963
cugraveng trước đoacute một năm Trong bagravei Một con đường dagravenh cho tiểu thuyết tương lai (1956 )
đề cập đến tiểu thuyết truyền thống Robbe-Grillet cho rằng Caacutec chuyecircn gia về tiểu
thuyết ( caacutec tiểu thuyết gia hay nhagrave phecirc bigravenh hoặc những người đọc quaacute siecircng năng ) chắc
chắn sẽ lagrave những người gặp nhiều khoacute khăn nhất để thoaacutet ra khỏi lối mograven trong khi vocirc số
tiểu thuyết được dựng thagravenh phim tragraven ngập magraven ảnh đatilde cho chuacuteng ta cơ hội tugravey thiacutech
chiecircm nghiệm vấn đề nagravey[7] Marguerite Duras cũng từng noacutei khocircng gian trong điện
ảnh lớn gấp hagraveng trăm lần khocircng gian của tiểu thuyết Tiểu thuyết Mới tuy khocircng hẳn lagrave
một tragraveo lưu đuacuteng nghĩa như latildeng mạn hiện thực hay hiện sinh ( chiacutenh xaacutec noacute chỉ lagrave một
nhoacutem nhagrave văn cugraveng in taacutec phẩm ở một nhagrave xuất bản Minuit ) tiểu thuyết Mới khocircng coacute
tuyecircn ngocircn chung nhưng khaacute nhiều nhagrave tiểu thuyết tecircn tuổi Phaacutep từ sau những năm 50 đatilde
tự nguyện đứng trong đội ngũ nagravey với cugraveng một chiacute hướng Những nhagrave văn như M Duras
N Sarraute C Simon M Butor Robbe-Grilletđều coi điện ảnh lagrave một thứ mode de vie (
mốt sống ) magrave ở đoacute họ coacute thể thả sức lagravem thay đổi bộ mặt tiểu thuyết hiện đại Quan niệm
về một kiểu tiểu thuyết khocircng cần kể khocircng cốt truyện chỉ chuacute yacute đến caacutei nhigraven ( la vision )
caacutec nhagrave tiểu thuyết Mới đatilde thực sự tạo ra một khuynh hướng tiểu thuyết rất gần gũi với điện
ảnh Khocircng phải ngẫu nhiecircn phần lớn họ đều rất chuacute trọng buacutet phaacutep miecircu tả ( la description
) trong caacutec taacutec phẩm của migravenh Bằng một thứ ngogravei buacutet - camera (stylo-camera ) caacutec nhagrave
tiểu thuyết Mới coacute thể dễ dagraveng taacutei hiện từng chi tiết nhỏ của đối tượng hiện thực trecircn trang
giấy giống như thủ phaacutep đặc tả hoặc cận cảnh trong điện ảnh Mỗi cử động nhỏ li ti trecircn
từng milimet hiện thực dường như khocircng thể lọt ra ngoagravei ngogravei buacutet - camera của caacutec nhagrave
tiểu thuyết Mới Nathalie Sarraute taacutec giả Hướng động giải thiacutech Đoacute lagrave những vận động
khoacute diễn tả chuacuteng lagrave phaacutet nguyecircn của những cử chỉ chuacuteng trườn rất nhanh qua ranh giới yacute
thức của chuacuteng ta lời noacutei của chuacuteng ta những tigravenh cảm magrave chuacuteng ta biểu lộ cảm thấy vagrave
cắt nghĩa được[8] Từ quan điểm đoacute Sarraute đatilde để lại những trang viết dagravey đặc higravenh ảnh
như những cảnh quay trong một taacutec phẩm điện ảnh Chuacuteng tocirci muốn dẫn ra đacircy một viacute dụ
Họ đi dọc theo những tủ kiacutenh phần trecircn của thacircn người rất thẳng hơi neacutem về phiacutea trước
đocirci chacircn thẳng đưỡn hơi dạng ra vagrave những bagraven chacircn nhỏ ưỡn cong trecircn đocirci goacutet rất cao nện
xuống vỉa hegrave Duras cũng đatilde từng noacutei đến nhiều lần thứ higravenh ảnh nguyecircn bản trong tiểu
thuyết Người tigravenh một trong những tiểu thuyết giagraveu chất điện ảnh nhất của bagrave ARobbe-
Grillet lagrave người bắt đầu sớm nhất con đường đến với điện ảnh trong số caacutec nhagrave tiểu thuyết
Mới Bộ phim Năm ngoaacutei ở vugraveng Marienbad hợp taacutec với đạo diễn Resnais sau đoacute lagrave caacutec bộ
phim thực hiện thực hiện độc lập trong vai trograve đạo diễn Hoa bất tử Cacircy trường thọ Tagraveu tốc
hagravenh chacircu Acircu đatilde giuacutep Robbe-Griellet luocircn coacute yacute thức sử dụng cacircy buacutet - camera quen thuộc
Chuacuteng ta hatildey thử quan saacutet một đoạn miecircu tả cầu thang gaacutec của ocircng trong taacutec phẩm Những
cục tẩy Coacute hai mươi mốt bậc bằng gỗ vagrave một bậc bằng đaacute trắng ở dưới cugravengTecircn cao lagrave
tay vịn rất to đaacutenh veacutec ni đỡ lấy tay vịn lagrave những chấn song bằng gỗ tiện trograven phagraven dưới
hơi bầu[9] một đoạn khaacutec trong taacutec phẩm Mecirc lộ miecircu tả hagravenh lang hẹp Tường queacutet vocirci
bằng magraveu nacircu sẫm đến lưng chừng ở trecircn lagrave magraveu hồng nhạt cũng lagrave magraveu của trần nhagrave rất
cao cửa rất nhiều ở becircn traacutei vagrave becircn phải Những cửa nagravey cũng sơn toagraven magraveu nacircu sẫm kiacutech
thước như nhau rất cao vagrave hẹp ngang Hagravenh lang chắc dagravei hơn boacuteng đegraven điện cũng giống
nhau trograven sức điện yếu treo ở đầu một sợ dacircy xoắn Nuacutet bấm chuocircng bằng sứ trắng để ở
cầu thang chỗ goacutec tường[10] Đoacute lagrave những trang viết khocircng khaacutec nhiều một kịch bản điện
ảnh magrave caacutei thường xuyecircn hiện diện đoacute lagrave ấn tượng thị giaacutec (vision) Lối viết higravenh ảnh vagrave
higravenh tượng thị giaacutec kiểu điện ảnh như thế dường như đatilde tạo thagravenh một khuynh hướng rotilde rệt
trong tiểu thuyết Phaacutep nửa sau thế kỷ XX magrave người tiecircu biểu hơn ai hết chiacutenh lagrave nhagrave tiểu
thuyết Marguerite Duras
II Tiacutenh lai tạo văn học vagrave điện ảnh trong saacuteng taacutec của Duras
1 Những saacuteng taacutec quan trọng nhất của Marguerite Duras( 1914-1996 ) một trong những
gương mặt nổi bật của nền tiểu thuyết Phaacutep nửa cuối thế kỷ XX ra đời khi điện ảnh đatilde thoaacutet
ra khỏi thời kỳ phim cacircm tới hagraveng chục năm (từ sau năm 1929) vagrave khi văn học đatilde coacute được
một vị triacute thiết yếu trong đời sống của bộ mocircn nghệ thuật thứ bảy Sự mới mẻ của mocircn
nghệ thuật nagravey đồng thời cũng hấp dẫn nhagrave tiểu thuyết M Duras Mặc dugrave khocircng phải lagrave
duy nhất trong số caacutec nhagrave tiểu thuyết thời kỳ nagravey thử nghiệm một lối viết độc đaacuteo pha trộn
giữa văn học vagrave điện ảnh nhưng chắc chắn Duras lagrave người đi xa nhất Theo quan điểm của
chuacuteng tocirci kết hợp với sự tham khảo cocircng trigravenh mới nhất của một nhagrave nghiecircn cứu Phaacutep gần
đacircy được dịch sang tiếng Việt[11] Duras đatilde saacuteng tạo một lối viết mới hết sức độc đaacuteo lối
viết lai tạo (meacutetissage) Chuacuteng tocirci mạnh dạn sử dụng thuật ngữ nagravey vagrave xin được giải thiacutech
thecircm rằng đuacuteng ra bấy lacircu nay thuật ngữ nagravey chỉ được sử dụng trong lĩnh vực sinh học
Trong tất cả caacutec Từ điển Tiếng Việt người ta đều định nghĩa lai tạo nghĩa lagrave tạo ra giống
mới bằng higravenh thức lai gheacutep( Từ điển Tiếng Việt NXB Văn hoacutea Sagravei gograven 2004) hoặc lai
tạo lagrave cho hai giống động vật khaacutec nhau giao phối để sinh sản giống mới ( Từ điển từ vagrave
ngữ tiếng Việt NXB Tổng hợp Thagravenh phố HCM 1999) hoặc nữa lai tạo lagrave tạo ra bằng
caacutech lai giống( Từ điển Tiếng Việt thocircng dụng NXB Giaacuteo dục 2004) Eizenstein trong
cocircng trigravenh Taacutec phẩm chọn lọc cũng cho rằng Khi hai mảnh nagraveo đoacute được đặt cạnh nhau thigrave
nhất định sẽ hợp lại trong một khaacutei niệm mới với tư caacutech một phẩm chất mới nảy sinh do
kết quả của sự đối chiếu nagravey Vigrave thế mặc dugrave coacute thể thừa nhận sự xacircm nhập lẫn nhau giữa
văn học vagrave điện ảnh trong sự nghiệp chung của MDuras nhưng chuacuteng tocirci cho rằng chiacutenh
xaacutec hơn vẫn cần phải noacutei tới một hiện tượng lai tạo Lai tạo chứ khocircng phải ảnh hưởng
(influence) bởi lẽ sự tiếp nhận yếu tố nagravey trong một yếu tố kia ở Duras khocircng hoagraven toagraven bị
động Ngược lại một caacutech chủ động Duras cograven saacuteng tạo ra một thể mới trong taacutec phẩm
của migravenh Ở cả hai mảng saacuteng taacutec quan trọng nhất của Duras lagrave văn học vagrave điện ảnh dường
như chuacuteng ta đều được chứng kiến một thứ điện ảnh hay văn học hoagraven toagraven khaacutec lạ khocircng
giống với bất cứ một khuocircn mẫu coacute sẵn nagraveo Tiacutenh độc đaacuteo trong sự nghiệp của Duras
chiacutenh lagrave ở đoacute vagrave đoacute cũng lagrave tư tưởng cốt lotildei magrave chuacuteng tocirci muốn đề cập trong phần viết dưới
đacircy
2 Lai tạo văn học trong điện ảnh của M Duras
Sự nghiệp điện ảnh thực sự của MDuras cũng đồ sộ khocircng keacutem gigrave tiểu thuyết Đoacute lagrave
niềm vui saacuteng tạo của bagrave Noacute khocircng những chỉ được thực thi một caacutech độc lập magrave cograven hiện
diện trong cả đời sống viết của MDuras Aliette Armel một trong những nhagrave nghiecircn cứu
rất nổi tiếng trong giới Duras học gần đacircy đatilde khẳng định rằng Với bagrave (Duras) điện ảnh
khocircng thể thay thế cho văn học nhưng điện ảnh lại lagrave thứ khocircng thể thiếu Noacute lagravem phong
phuacute thecircm cho đời sống văn học của bagrave[12] Reneacute Micha trong một bagravei viết coacute nhan đề
Một thứ điện ảnh khaacutec ( Un autre cineacutema ) đatilde khẳng dịnh rằng sự nghiệp điện ảnh của M
Duras đatilde đặt ra rất nhiều vấn đềĐoacute lagrave một thứ điện ảnh đứt đoạn với nền điện ảnh đang
diễn ranoacute luocircn tạo ra những khiecircu khiacutech với kiểu điện ảnh magrave chuacuteng ta vẫn thường được
chứng kiến Đuacuteng như thế trong suy nghĩ của migravenh Duras cho rằng dường như nền điện
ảnh ngagravey nay vẫn chỉ đi theo thoacutei quen cũ kỹ magrave đuacuteng ra noacute phải thay đổi để đaacutep ứng được
mong muốn của cocircng chuacuteng thời hiện đại Vigrave thế bagrave muốn lagravem một thứ điện ảnh khaacutec
như Reneacute Micha đatilde nhận xeacutet Khocircng phải ngẫu nhiecircn nhagrave điện ảnh kiecircm nhagrave văn nagravey (
trong văn học Phaacutep đương đại ngoagravei Duras chỉ coacute hai nhagrave văn khaacutec coacute đặc điểm giống bagrave
vừa lagrave nhagrave văn vừa lagrave nhagrave điện ảnh lagrave Cocteau vagrave Robbe-Grillet ) lại rất ngưỡng mộ phim
của Bresson Ordet de Dreyer đặc biệt Saplin ( Duras khẳng định rằng trong phim noacutei
người ta khocircng bao giờ coacute thể đạt tới được chiều kiacutech của phim cacircm như Chaplin đatilde lagravem )
Trong loạt bagravei viết coacute nhan đề Những đocirci mắt xanh in trecircn số chuyecircn đề của tạp chiacute điện
ảnh Phaacutep Duras noacutei rotilde quan niệm của bagrave về lagravem điện ảnh ( faire le cineacutema ) của migravenh như
sau Khi tocirci lagravem điện ảnh bằng viết tocirci viết về higravenh ảnh về caacutei magrave noacute sẽ hiện diện những
nghi ngờ của tocirci về bản chất của noacute Tocirci viết về yacute nghĩa magrave noacute sẽ phải coacute Sự lựa chọn higravenh
ảnh sẽ tự higravenh thagravenh về sau đoacute lagrave hệ quả của lối viết nagravey Viết phim ảnh với tocirci lagrave lagravem điện
ảnh Về nguyecircn tắc một kịch bản chi tiết được lagravem cho phần sau Một văn bản ư khocircng
Ở đacircy với tocirci thigrave noacute ngược lại ( dẫn theo Reneacute Micha trong bagravei viết Một lối viết khaacutec
)Tại sao Duras lại lựa chọn một caacutech lagravem điện ảnh khaacutec thường như thế Trả lời cacircu hỏi
nagravey chuacuteng ta khocircng những chỉ hiểu được đặc trưng phong caacutech saacuteng taacutec của riecircng Duras
magrave cograven trả lời được cacircu hỏi tại sao nền tiểu thuyết Phaacutep nửa sau thế kỷ XX thế kỷ bugraveng nổ
của truyền thocircng vagrave nghệ thuậttrong đoacute coacute điện ảnh lại khiến tiểu thuyết thay đổi nhiều
đến như thế
Kể từ thời điểm cuốn tiểu thuyết đầu tiecircn Một đập chắn Thaacutei Bigravenh Dương được đưa lecircn
magraven ảnh vagraveo năm 1956 trong cả vai trograve biecircn kịch vagrave đạo diễn taacutec giả văn học Duras để lại
ước chừng hai chục bộ phim Coacute thể kể ra đacircy một số taacutec phẩm tiecircu biểu Một đập chắn
Thaacutei Bigravenh Dương (1956) Hiroshima tigravenh yecircu của tocirci (1958) Khuacutec nhạc du dương vagrave trầm
bổng (1960) Một sự vắng mặt cũng rất dagravei (1961) Bản nhạc (1966) Phaacute đi cocirc ấy bảo
(1969) Nathalie Granger (1972) Người đagraven bagrave ở Ganger (1972) Khuacutec ca Ấn Độ (1974)
Camion (1977) Đối thoại ở Rome (1982) Chiacutenh lagrave anh Savannah Bay (1983) Những đứa
trẻ (1984) Người tigravenh (1992)
Sự thật nếu quan saacutet kỹ mảng saacuteng taacutec tiểu thuyết của MDuras chuacuteng ta sẽ dễ dagraveng nhận
thấy niềm đam mecirc điện ảnh đến với bagrave từ rất sớm Ngay từ khi cograven rất trẻ bagrave đatilde từng viết
cho mẹ migravenh những mẩu chuyện nhỏ dagravey đặc những higravenh ảnh giống như lagrave những bộ phim
cacircm (films muets) Laure Adler trong cocircng trigravenh đồ sộ MDuras xuất bản năm 1998 năm
năm sau khi bagrave qua đời đatilde viết Điện ảnh đối với bagrave luacutec đầu khocircng phải lagrave một lựa chọn
mang tiacutenh mỹ học magrave lagrave một nhu cầu bức thiết mang tiacutenh sinh học luacutec nagraveo noacute cũng thigrave
thầm trong bagrave tragraven ngập khắp nơi giọng noacutei nhacircn vật của noacute Bagrave chế ngự ảo ảnh bằng
caacutech phugrave pheacutep cho noacute qua trung gian lagrave ống kiacutenh maacutey quay vagrave thấy nơi đoagraven lagravem phim một
cộng đồng gắn boacute trong một khoảng thời gian nhất định giuacutep bagrave coacute thecircm năng lượng vagrave sự
tĩnh tacircm[13] Từ năm 1950 Duras đatilde tham gia vagraveo caacutec hoạt động điện ảnh một caacutech hết
sức nhiệt thagravenh Đoacute lagrave thời điểm khuynh hướng Lagraven soacuteng mới trong điện ảnh Phaacutep ra đời
thay thế cho thế hệ điện ảnh truyền thống trước đoacute Taacutec phẩm đầu tiecircn của MDuras được
dựng thagravenh phim mang tecircn Một đập chăn Thaacutei Bigravenh Dương coacute cugraveng chủ đề với Người tigravenh
Người tigravenh Hoa Bắc Kể từ đoacute Duras đatilde tạo cho migravenh một thoacutei quen rất độc đaacuteo Bagrave bao
giờ cũng viết đồng thời cugraveng một chủ đề cả ba thể loại Tiểu thuyết Kịch Điện ảnh
(Roman Theacuteacirctre Cineacutema) Đoacute lagrave lối viết lai tạo (meacutetissage) như nhagrave nghiecircn cứu Paillart
khẳng định trong cocircng trigravenh vừa được xuất bản gần đacircy của bagrave Duras-người đagraven bagrave lai
(Duras- la femme de meacutetisse) Nhờ lối viết nagravey Duras đatilde lagravem phong phuacute thecircm cho sự
nghiệp của migravenh cả về sự đa dạng vagrave số lượng taacutec phẩm Kể từ sau năm 1956 bagrave thường
xuyecircn nhacircn ba một taacutec phẩm cugraveng chủ đề của migravenh Đặc biệt đối với điện ảnh niềm đam
mecirc trong Duras khocircng bao giờ vơi cạn Hoặc nếu coacute chăng đoacute chỉ lagrave khi thất bại trong một
số bộ phim thực hiện độc lập của migravenh Duras tự nhận rằng với nagraveng tiecircn thứ bảy nagravey bagrave
chỉ lagrave kẻ nghiệp dư Tuy nhiecircn chuacuteng ta necircn nhớ rằng yacute kiến của bagrave về điện ảnh luocircn luocircn
thay đổi thậm chiacute coacute khi macircu thuẫn Trong cuốn saacutech Trograve chuyện giữa taacutec giả với Jeacuterocircme
Lindon bagrave từng thuacute nhận Phim ảnh luocircn hiện hữu dễ datildei necircn tocirci mới lagravem Luacutec nagraveo tocirci
cũng coacute cảm giaacutec như đang baacuten migravenh Thật lagrave xấu hổ khi noacutei về caacutei magrave tocirci khocircng biếtTocirci
đatilde trở thagravenh kẻ vocirc lại kẻ lầm lạc khi dấn thacircn vagraveo điện ảnh[14] Nhưng ở một chỗ khaacutec
Duras lại viết Khocircng gian trong điện ảnh lớn gấp hagraveng trăm lần khocircng gian trong tiểu
thuyết[15] Bagrave khocircng ngần ngại thuacute nhận rằng đến với điện ảnh cuộc sống tinh thần của
một nhagrave văn trở necircn giagraveu coacute Nhờ điện ảnh bagrave quen biết với nhiều nhacircn vật nổi tiếng như
Geacuterard Deacutepardieu Jeanne Moreau Alain Ressnais Jean-Jacq AnneaudNiềm đam mecirc
điện ảnh của Duras đạt tới đỉnh cao khi bagrave thực hiện kịch bản điện ảnh Hiroshima tigravenh yecircu
của tocirci với đạo diễn Alain Resnais người đatilde từng cộng taacutec rất thagravenh cocircng với Alain Robbe-
Grillet phim Năm ngoaacutei ở vugraveng Marienbad Nhagrave đạo diễn lừng danh nagravey luocircn tocircn trọng vai
trograve của taacutec giả văn học trong caacutec bộ phim chuyển thể từ tiểu thuyết Vagrave đoacute lagrave cơ hội tốt
nhất để MDuras được thể hiện khả năng chơi văn chương trong điện ảnh một caacutech tự do
Khocircng thể phủ nhận Hiroshima tigravenh yecircu của tocirci quả nhiecircn lagrave bộ phim giagraveu chất thơ nhất
trong số những taacutec phẩm điện ảnh của MDuras Nhagrave nghiecircn cứu Đặng Thị Hạnh trong bagravei
Vận may của tiểu thuyết đatilde từng nhấn mạnh rằng Hiroshima tigravenh yecircu của tocirci tự noacute biểu
hiện như một đối thoại trữ tigravenh xaacutec định cả kết cấu taacutec phẩm caacutech dựng phim vagrave acircm thanh
vagrave được gọi lagrave phim-thơ phim cantate giống như một số tiểu thuyết của Duras lại coacute phụ đề
văn học-kịch-phim[16] Bộ phim rất nhanh choacuteng được trao giải Cagravenh cọ vagraveng tại Liecircn
hoan phim Cannes mugravea hegrave năm 1958 Chỉ hai năm sau mugravea hegrave 1960 bộ phim chuyển thể
từ tiểu thuyết Nhịp điệu ocircn hogravea vagrave trầm bổng của MDuras cũng nhận được Cagravenh cọ vagraveng
giải diễn xuất cho nữ diễn viecircn chiacutenh Jeanne Moreau Phấn khiacutech trước thagravenh cocircng bất ngờ
của migravenh trong cocircng việc lagravem phim năm 1961 Duras hợp taacutec với đạo diễn Henri Colpi
lagravem tiếp bộ phim Một sự vắng mặt rất dagravei cũng trong vai trograve của người viết kịch bản Bộ
phim nagravey ngay lập tức đoạt giải cao nhất tại Liecircn hoan phim Cannes ngay sau khi tham gia
lần đầu tiecircn Phaacute đi cocirc ấy bảo lagrave taacutec phẩm điện ảnh đầu tiecircn MDuras thực hiện trong cả
vai trograve kịch bản vagrave đạo diễn vagraveo năm 1968 Tuy khocircng thagravenh cocircng bằng hai taacutec phẩm đầu
nhưng bộ phim nagravey đatilde tạo niềm khaacutet vọng lớn hơn trong saacuteng tạo điện ảnh với MDuras Bagrave
đatilde từng ghi chuacute trong sổ tay ghi cheacutep về niềm đam mecirc điện ảnh của migravenh Khocircng coacute gigrave coacute
thể lagravem cho tocirci thư giatilden hơn lagrave đứng becircn maacutey quay Năm 1974 MDuras thực hiện bộ
phim Khuacutec ca Ấn Độ (India Song) Bộ phim được giới thiệu tham gia Liecircn hoan phim
Cannes thaacuteng 5 năm 1975 nhưng khocircng được lựa chọn chiacutenh thức tham gia chấm giải Tuy
nhiecircn ngay sau khi kết thuacutec Liecircn hoan phim một trong số caacutec thagravenh viecircn Ban giaacutem khảo
ocircng Andreacute Delvaux đatilde thagravenh thật noacutei Bộ phim nagravey lagrave thagravenh cocircng của taacutec phẩm thơ vagrave điện
ảnh của người saacuteng tạo ra noacute Noacute quyến rũ toagraven bộ Liecircn hoan phim tocirci biết rotilde điều đoacute Nếu
chuacuteng ta chọn noacute tham gia giải chắc hẳn phim nagravey đatilde đoạt giải thưởng Cagravenh cọ vagraveng[17]
Những đứa trẻ ( Les enfants ) lagrave bộ phim cuối cugraveng MDuras thực hiện cugraveng con trai Jean
Mascolo vagrave nhagrave quay phim người Bỉ Jean Marc Turine Phim coacute saacuteu nhacircn vật Ernesto một
cậu beacute bẩy tuổi bố mẹ chị gaacutei một phoacuteng viecircn vagrave một thầy giaacuteo Cốt truyện phim hết sức
giản dị nhưng yacute nghĩa của noacute lại vocirc cugraveng sacircu sắc Một ngagravey kia Ernesto cậu beacute bẩy tuổi
tuyecircn bố với cha mẹ migravenh rằng từ hocircm nay cậu sẽ khocircng đến trường nữa Lyacute do cậu đưa ra
khocircng dễ gigrave thuyết phục được tất cả mọi người đoacute lagrave vigrave ở trường học người ta chỉ toagraven dạy
những điều cậu khocircng hề biết Cả bố mẹ vagrave thầy giaacuteo đều hết sức ngạc nhiecircn Một cuộc
hagravenh trigravenh đi tigravem nguyecircn nhacircn kỳ cục kia của cậu beacute đatilde trở necircn hết sức thuacute vị Phim được
xacircy dựng trecircn acircm hưởng chiacutenh lagrave caacutei hagravei nhưng ẩn phiacutea sau đoacute lại lagrave một triết lyacute sacircu sắc rất
đặc trưng cho phong caacutech điện ảnh của Duras Lagrave một nhagrave văn lagravem điện ảnh necircn dường như
bagrave để lại dấu vết văn chương trecircn hầu hết caacutec bộ phim của migravenh Tiacutenh lai tạo văn chương ở
những taacutec phẩm điện ảnh nagravey lagrave rất rotilde ragraveng Người ta coacute cảm giaacutec trong phim của Duras
dagravey đặc những tiếng noacutei Những lời bigravenh dẫn giải vagrave cả lời thoại của nhacircn vật đocirci khi lấn aacutet
cả higravenh ảnh trong phim Thocircng thường khi trực tiếp lagravem phim Duras huy động đến mức
tối đa vai trograve của ngocircn từ vốn khocircng phải lagrave đặc trưng của ngocircn ngữ điện ảnh Trong caacutec
bộ phim Hiroshima tigravenh yecircu của tocirci Khuacutec ca Ấn Độ Mười giờ rưỡi đecircm hegrave Những đứa
trẻta rất dễ dagraveng bắt gặp đặc điểm trecircn Thậm chiacute ở một số trường đoạn phim người ta coacute
cảm giaacutec chỉ cograven nghe thấy tiếng noacutei lời thoại acircm nhạc Higravenh ảnh luacutec nagravey dường như chỉ
cograven vai trograve duy nhất lagrave minh họa cho ngocircn ngữ Đoacute coacute lẽ vừa lagrave ưu điểm nhưng cũng lagrave hạn
chế của Duras với tư caacutech một nhagrave văn trong điện ảnh Với MDuras coacute lẽ điện ảnh chiacutenh
lagrave khocircng gian tốt nhất để bagrave thực thi trọn vẹn trograve chơi văn chương của migravenh Vagrave coacute lẽ đoacute
cũng lagrave lyacute do khiến phim của bagrave khocircng phải luacutec nagraveo cũng dagravenh được sự quan tacircm ưu aacutei ở
khaacuten giả cũng như từ phiacutea caacutec chuyecircn gia trong lĩnh vực nagravey Mặc dugrave trong lĩnh vực saacuteng
tạo văn học bagrave bao giờ cũng được coi lagrave một trong những nhagrave văn hagraveng đầu của văn học
Phaacutep đương đại
3 Lai tạo điện ảnh trong tiểu thuyết của M Duras
Noacutei đến một thể loại thuần khiết tiểu thuyết điện ảnh dugrave lagrave ARGrillet hay M Duras
những nhagrave tiecircn phong nhất trong văn học Phaacutep quả thật chưa thể đề cập nhiều do chuacuteng
chỉ mới lagrave những thử nghiệm Từ một goacutec độ khaacutec chỉ noacutei riecircng sự nghiệp saacuteng taacutec của
MDuras ở những taacutec phẩm tiểu thuyết đậm đặc magraveu sắc điện ảnh chuacuteng ta coacute thể dễ dagraveng
tigravem thấy những điều thuacute vị tiacutenh lai tạo điện ảnh trong tiểu thuyết của bagrave lagrave hết sức rotilde ragraveng
Dường như ở tất cả caacutec văn bản viết của bagrave ta đều nhận ra lối cấu truacutec của những phacircn
cảnh điện ảnh thoacutei quen lựa chọn từ ngữ giagraveu higravenh ảnh vagrave acircm thanh của những cacircu văn
hệt như những khuacutec nhạc du dương vagrave trầm bổngvốn lagrave thế mạnh của thể loại nghe nhigraven
Cả ba yếu tố chủ chốt của điện ảnh cấu truacutec phacircn cảnh higravenh ảnh acircm thanh tiếng động vagrave
lời thoại đều thường xuyecircn hiện diện trong caacutec văn bản viết của Duras Bởi thế đọc tiểu
thuyết của MDuras ta coacute cảm giaacutec như luocircn nghe được vagrave thấy được những gigrave magrave thường
chuacuteng ta chỉ thu nhận được khi xem một bộ phim được chiếu trecircn magraven ảnh Chuacuteng tocirci cho
rằng đoacute lagrave một trong những đặc điểm quan trọng nhất trong sự nghiệp saacuteng taacutec tiểu thuyết
của Duras
Viết taacutec phẩm đầu tiecircn từ năm 1943 (Những kẻ tracircng traacuteo) nhưng MDuras chỉ khẳng định
được sự nghiệp của migravenh từ năm 1958 với taacutec phẩm Khuacutec nhạc du dương vagrave trầm bổng (
Moderato Cantabile ) Đacircy lagrave một taacutec phẩm ngắn vagrave coacute lẽ ngắn cograven lagrave một đặc trưng cho
nhiều taacutec phẩm khaacutec nữa của MDuras Người đọc hoagraven toagraven dễ dagraveng nhận thấy về mặt văn
phong Duras thường cố tigravenh sử dụng đến mức tối đa những cacircu văn ngắn dễ tạo cho người
đọc ấn tượng sự nhaacutet gừng rời rạc của những lời thoại trong phim ảnh những khoảng trống
cần thiết hay noacutei caacutech khaacutec lagrave sự im lặng magrave caacutec taacutec giả điện ảnh thường hay dugraveng Ngắn
đồng thời cũng lagrave yecircu cầu bắt buộc với bất cứ một kịch bản điện ảnh nagraveo Do đặc trưng
phản aacutenh hiện thực bằng higravenh ảnh do khuocircn khổ thời gian chiếu rạp của một bộ phim (
thocircng thường chỉ keacuteo dagravei tối đa hai đến ba giờ ) dung lượng chữ viết dagravenh cho kịch bản
cũng chỉ cho pheacutep tối đa từ 120 đến 150 trang in A4 Cugraveng thực thi trong cả hai vai trograve nhagrave
tiểu thuyết vagrave nhagrave lagravem phim Duras hoagraven toagraven hiểu rotilde nguyecircn tắc nagravey của điện ảnh Vigrave vậy
rất iacutet khi Duras dagravei dograveng trong những cuốn tiểu thuyết của bagrave Coacute thể thống kecirc ra vocirc khối
những cacircu văn ngắn trong nhiều taacutec phẩm khaacutec nhau của MDuras Những dạng cacircu như
Vacircng Khocircng Chiacutenh thế Khocircng coacute gigrave(Tigravenh yecircu-LAmour) Khocircng coacute chuyện về cuộc
đời tocirci Caacutei đoacute khocircng coacute Chẳng hề coacute trọng tacircm Da mịn như lụa hảo hạng Thacircn migravenh(
Người tigravenh-LAmant ) đều nằm trong dự đồ tiểu thuyết của MDuras Coacute thể nhận thấy dễ
dagraveng trong saacuteng taacutec của nhagrave văn nữ độc đaacuteo nagravey ngay từ đầu những cacircu văn dagravei bất tận
kiểu Tolstoi hay Balzac của thế kỷ XIX khocircng cograven lyacute do để tồn tại nữa Thay vagraveo đoacute người
đọc thấy rất rotilde caacutec thủ phaacutep điện ảnh đatilde xacircm nhập vagraveo địa hạt văn học vagrave ngagravey cagraveng
chiếm một latildenh thổ rộng lớn sự phacircn tiacutech tacircm lyacute được thay thế bằng việc miecircu tả tỉ mỉ cử
chỉ becircn ngoagravei tất cả những gigrave lọt vagraveo tầm nhigraven đồng thời đatilde được ghi lại trần thuật được
thay thế bằng sự liecircn tục của caacutec bức ảnh chụp hoagravenh traacuteng bằng caacutec khuocircn higravenh sự raacutep
dựng[18] Pheacutep biện chứng tacircm hồn trong caacutec taacutec phẩm nổi tiếng thế kỷ XIX sẽ khocircng
cograven thiacutech hợp với tiểu thuyết của MDuras Tiacutenh locirc giacutech liền mạch giữa caacutec cacircu văn trong
tiểu thuyết cổ điển cũng bị phaacute vỡ Chiacutenh bản thacircn MDuras đatilde thuacute nhận lagrave bagrave khocircng bận
tacircm nhiều đến sự liền mạch của caacutec cacircu văn locirc giacutech hay yacute nghĩa của chuacuteng Tocirci khocircng
bao giờ quan tacircm đến nghĩa hay yacute nghĩa Nghĩa (sens) nếu như coacute thigrave rồi sau đoacute noacute cũng tự
xuất hiện[19] Nhigraven một caacutech tổng thể văn bản viết của MDuras ngagravey cagraveng coacute vẻ gần gũi
hơn với caacutec phacircn cảnh điện ảnh (decoupage cineacutematographiques ) Tiacutenh rời rạc lắp gheacutep
(montage ) trong tổng thể taacutec phẩm của MDuras lagrave hết sức rotilde ragraveng Caacutec chương viết được
phacircn chia thagravenh caacutec đoạn văn ngắn (paragraphes courtes ) khocircng tuacircn theo một trật tự thời
gian khiến người ta nghĩ nhiều hơn đến kiểu lắp gheacutep raacutep dựng trong điện ảnh
Tiểu thuyết Duras hiện đại cograven ở chỗ noacute vừa đơn giản nhưng lại vừa đa dạng phong phuacute
Cugraveng với những bức tranh lập thể của Picasso người ta cũng đồng thời nghĩ đến một thứ kỹ
thuật acircm lập thể (steacutereacuteophonique) trong tiểu thuyết của MDuras Ngocircn từ được sử dụng
trong taacutec phẩm của bagrave đồng thời phục vụ cho cả mục điacutech nghe vagrave nhigraven Tiểu thuyết lagrave sự
xen kẽ giữa những tiếng lặng khoảng trống vagrave tiếng la heacutet Duras thường đẩy caacutech viết của
migravenh rất gần với lối viết thơ ca vagrave acircm nhạc (quasi poegravesie et musicale ) Bởi vậy trong tiểu
thuyết của bagrave xen kẽ giữa những cacircu văn toaacutet lecircn sự ecircm dịu lặng im lagrave những acircm thanh dữ
dội như phaacutet ra từ một dagraven nhạc độc acircm Tiếng heacutet của caacutei chết hay lagrave sự sinh thagravenh được
lặp đi lặp lại trong Moderato Cantabile tiếng kecircu của Lol bị bỏ rơi những tiếng la heacutet khoacute
hiểu từ căn lều của một người ăn magravey tiếng heacutet trần trụi vagrave vocirc nguyecircn cớ trecircn batildei biển
trong Tigravenh yecircu (LAmour) vagrave tiếng heacutet vũ trụ từ Calcuttađatilde khiến cho tiểu thuyết của
MDuras ngagravey cagraveng mang đậm magraveu sắc của điện ảnh một loại higravenh nghệ thuật tổng hợp của
acircm thanh tiếng động khoảng lặng higravenh ảnh montage vagrave caacutech xử lyacute thời gian phaacutet triển
mạnh mẽ từ nửa sau thế kỷ XX
Ai cũng biết hai trong những đặc trưng cơ bản nhất của điện ảnh lagrave acircm thanh vagrave higravenh ảnh
Acircm thanh quan trọng như thế nagraveo đối với một bộ phim thigrave noacute cũng quan trọng như thế đối
với tiểu thuyết của Duras Trong Người tigravenh đoacute lagrave acircm thanh của tiếng động rất ồn agraveo trong
thagravenh phố acircm thanh của một cuốn phim vặn quaacute cao căn phograveng lọt thỏm giữa tiếng ồn agraveo
liecircn tục của thagravenh phố [20] Trong Khuacutec ca Ấn Độ một taacutec phẩm viết cho cả ba thể loại
(tiểu thuyết sacircn khấu vagrave điện ảnh) người đọc coacute thể nhận dạng nhacircn vật qua giọng noacutei
Duras đatilde giải thiacutech qua bảng phacircn cảnh kịch bản phim Khuacutec ca Ấn Độ như sau Những
tiếng noacutei I vagrave II lagrave tiếng noacutei của phụ nữ Họ cograven rất trẻ Họ liecircn hệ với nhau bằng một cacircu
chuyện tigravenh yecircu Đocirci khi họ noacutei về tigravenh yecircu nagravey về họ Đa số thời gian họ noacutei về tigravenh yecircu
khaacutec về cacircu chuyện khaacutec () Tiếng noacutei I như con thiecircu thacircn lao vagraveo cacircu chuyện của
Anne-Marie Stretter Tiếng noacutei II lại tự đốt bugraveng lecircn dục vọng của migravenh cho Tiếng noacutei
I[21]
Duras thường chuacute yacute rất nhiều đến higravenh ảnh (image) trong caacutec văn bản viết đoacute lagrave thứ ngocircn
ngữ đặc trưng quan trọng hagraveng đầu của nghệ thuật điện ảnh Trong kịch bản phim
Hiroshima tigravenh yecircu của tocirci ngay từ những dograveng mở đầu Duras đatilde coacute những lời dẫn đậm
chất điện ảnh như sau Phim mở ra trong sự lớn dần của caacutei nấmBikini nổi tiếng Phải
lagravem sao cho người xem coacute được cảm xuacutec vừa như đatilde nhigraven thấy lại vừa như mới nhigraven thấy
caacutei nấm lần đầu Phải lagravem sao cho caacutei nấm đoacute thật to to dần lecircn từ từ vagrave sự to dần lecircn của
noacute saacutet với kiacutech thước ban đầu của GFusco[22] Aliette Armete trong một bagravei viết gần
đacircy nhất in trecircn tạp chiacute Văn học Phaacutep số thaacuteng 7 vagrave 8 năm 1992 về tiểu thuyết Người tigravenh
Hoa Bắc đatilde nhận xeacutet rằng Người ta đocirci khi cảm giaacutec rằng truyện kể (của Duras-TH) bao
giờ cũng như đi qua thấu kiacutenh của một maacutey quay phim magrave caacutei nhigraven chủ yếu vagrave khocircng
ngừng hiện diện bagrave sử dụng phương tiện nagravey để đối tượng của migravenh coacute được sự soi rọi vừa
toagraven diện lại vừa taacutech bạch cụ thể[23] Đuacuteng ra cuốn tiểu thuyết nagravey được taacutec giả viết
theo kiểu nước đocirci( ambigue) một mặt đoacute lagrave sự phản ứng với bộ phim Người tigravenh do
Anneau thực hiện magrave mặc dugrave đatilde baacuten toagraven bộ bản quyền nhưng giống như một người mẹ
dứt ruột baacuten đi đứa con thacircn yecircu của migravenh Duras khocircng ngừng day dứt khổ đau vagrave acircn
hận Dường như vẫn cay cuacute với bộ phim Người tigravenh do Anneau thực hiện khocircng như yacute
muốn Duras đatilde lagravem lại bộ phim theo caacutech riecircng của migravenh viết kịch bản điện ảnh trong
tiểu thuyết Sau nữa coacute lẽ vigrave tigravenh yecircu quaacute lớn với điện ảnh một lĩnh vực đến sau yecircu
muộn necircn vigrave vậy bagrave khocircng dễ dagraveng dứt bỏ Người tigravenh Hoa Bắc thực chất lagrave một cuốn tiểu
thuyết - điện ảnh một khuynh hướng rất tiecircu biểu trong văn học Phaacutep nửa sau thế kỷ XX
Người đọc khocircng cograven thấy ngạc nhiecircn khi cugraveng thời gian nagravey Duras như một người mới
biết bơi ngụp lặn trong điện ảnh bagrave viết Khi người ta muốn thể hiện một caacutei gigrave đoacute bằng
viết người ta luocircn bị tragraven ngập trong văn bản-ngocircn ngữ thế nhưng viết khocircng thể mang đến
tất cả Trong khi đoacute bằng higravenh ảnh bạn coacute thể viết được tất cả toagraven bộ khocircng gian phim
được viết ra gấp hagraveng trăm lần khocircng gian của một cuốn saacutech[24] Chiacutenh vigrave thế trả lời
tạp chiacute Người quan saacutet mới về khởi thủy cuốn tiểu thuyết Người tigravenh Duras đatilde trả lời rằng
Nguyecircn bản Người tigravenh thoạt đầu lấy tecircn lagrave Higravenh ảnh nguyecircn bản Noacute sẽ trải dagravei suốt cuốn
Album chung những cuốn phim của tocirci Caacutei higravenh ảnh ấy tấm ảnh nguyecircn bản khocircng được
chụp kia đatilde in higravenh trong cuốn saacutech[25]
Hiển hiện trong taacutec phẩm được giải thưởng Goncourt nagravey lagrave nghệ thuật lặp lại của rất nhiều
higravenh ảnh higravenh ảnh khuocircn mặt người đagraven bagrave luống tuổi bị tagraven phaacute bởi thời gian higravenh ảnh
con phagrave trong buổi đầu gặp gỡ với người đagraven ocircng Trung Hoa higravenh ảnh chiếc xe Limousine
đen higravenh ảnh cocirc beacute đi giagravey vagrave đội chiếc mũ đagraven ocircng higravenh ảnh gương mặt quagraveu quạu của
người anh cả higravenh ảnh yếu ớt nhợt nhạt của người anh trai nhỏ Ấn tượng đậm đặc nhất lagrave
higravenh ảnh dograveng socircng Meacutekong magrave Duras đatilde từng thuacute nhận với lograveng migravenh rằng Mẹ tocirci bảo
suốt đời tocirci sẽ khocircng bao giờ được nhigraven thấy những con socircng đẹp mecircnh mocircng vagrave hoang datilde
như con socircng Meacutekong vagrave caacutec phụ lưu của noacute đang đổ ra đại dương những thủy vực sẽ biến
mất vagraveo caacutec tuacutei đại dương Trecircn một mặt bằng trải nguacutet ngagraven những con socircng nagravey chảy hối
hả nước roacutet agraveo agraveo như traacutei đất nghiecircng về một phiacutea[26] Tất cả những higravenh ảnh đoacute mặc
dugrave khocircng đều đặn nhưng đatilde được nhắc lại nhiều lần trong taacutec phẩm Trong Khuacutec nhạc du
dương vagrave trầm bổng lagrave higravenh ảnh người đagraven ocircng nằm trecircn thacircn thể người đagraven bagrave trong Mười
giờ rưỡi đecircm hegrave lagrave higravenh ảnh giống như một magraven higravenh quay chậm sau thời điểm mười giờ ba
mươi phuacutet khi Pierre về nằm cạnh Marie Marie liecircn tục hỏi giờ Mười một giờ hai mươi
phuacutet một khắc nữa lagrave nửa đecircm Đecircm đatilde trocirci qua chẳng coacute gigrave ngoagravei thời gian của
cay đắng vagrave thất bại[27] Duras thuật lại caacutec sự kiện becircn ngoagravei một caacutech chi tiết Những
higravenh ảnh nagravey được lặp lại nhiều lần Khocircng được như chiacutenh taacutec phẩm điện ảnh lagrave coacute thể
quay hagraveng chục higravenh trong một giacircy tiểu thuyết của Duras cũng đatilde tập trung lagravem nổi bật
caacutec higravenh ảnh chốt bằng thủ phaacutep nghệ thuật như vậy Phải tạo ấn tượng cho người đọc khi
họ khocircng coacute điều kiện trực tiếp nhigraven thấy higravenh ảnh magrave chỉ coacute thể đọc noacute qua ngocircn từ
Higravenh ảnh trong tiểu thuyết Duras được kết hợp với nhau nhờ vagraveo kỹ thuật lắp raacutep
(montage) một yếu tố đặc thugrave của điện ảnh Ở phương diện nagravey tiacutenh lai tạo trong lối viết
của Duras được thể hiện khaacute rotilde ragraveng điện ảnh thực sự đatilde dạy cho bagrave caacutech thaacuteo dỡ cacircu
chuyện caacutech xaacuteo trộn thời gian một caacutech kheacuteo leacuteo Montage chiacutenh lagrave ngữ phaacutep đắc dụng
của điện ảnh đatilde được taacutec giả Người tigravenh vận dụng trong hầu hết caacutec taacutec phẩm tiểu thuyết
của migravenh Lai tạo từ điện ảnh đồng thời Duras cũng thể hiện sự tự do trong việc sử dụng
yếu tố thời gian Trong tiểu thuyết Người tigravenh nhacircn vật xưng tocirci với vai trograve Người kể
chuyện linh hoạt khocircng khaacutec nagraveo ống kiacutenh camera trong tay một nhagrave quay phim điecircu luyện
Ở trang đầu cuốn saacutech nhacircn vật-người kể chuyện cho biết vagraveo luacutec tocirci đatilde luống tuổi ngay
ở trang 2 tocirci muốn noacutei với caacutec bạn tocirci mười lăm tuổi rưỡi trang 11 luacutec nagravey tocirci thấy
rằng thời rất trẻ hồi mười taacutem mười lăm tuổi trang15 Tocirci tigravem thấy lại một tấm ảnh con
trai tocirci luacutec hai mươi tuổi trang 52 chuyện đoacute bắt đầu từ khi chuacuteng tocirci mười tuổi Vagrave rồi
chuacuteng tocirci mười hai tuổi Vagrave rồi mười ba tuổi Vagrave rồi mười bốn tuổi mười lăm tuổi Vagrave rồi
mười saacuteu mười bảy tuổi Khocircng chỉ xecirc dịch ống kiacutenh từ nhiều goacutec độ thời gian khiến
người đọc coacute cảm giaacutec luocircn được sống cugraveng nhacircn vật trecircn tất cả mọi nẻo đường phiecircu lưu
của cuộc tigravenh Duras cograven thay đổi điểm nhigraven kể chuyện bằng việc để cho chiacutenh nhacircn vật
người kể chuyện lagravem ảo thuật Người kể chuyện trong taacutec phẩm Người tigravenh luacutec được xưng
hocirc ở ngocirci Tocirci (Je) một lối kể mang đậm magraveu sắc chủ quan như được soi rọi từ becircn trong (
Tocirci thường nghĩ đến caacutei higravenh ảnh magrave chỉ migravenh tocirci cograven thấy vagrave tocirci khocircng bao giờ nhắc đến
ấy Noacute vẫn luocircn hiện diện vẫn lặng lẽ như thế vẫn khiến phải sững sờ) coacute luacutec lại xecirc
dịch ra becircn ngoagravei chuyển sang ngocirci thứ ba Cocirc ấy (Elle) Cocirc noacutei với anh em muốn anh
đừng yecircu em thigrave hơn Thậm chiacute nếu anh yecircu em em muốn anh cứ lagravem theo caacutech thường lệ
như anh vẫn thường lagravem với những người đagraven bagrave khaacutec Anh nhigraven cocirc coacute vẻ như kinh ngạc
anh hỏi đoacute lagrave điều em muốn sao[28] Caacutech xecirc dịch ngocirci thứ kể chuyện như vậy giuacutep
người đọc coacute cảm giaacutec như hiện diện trong taacutec phẩm cugraveng luacutec nhiều người kể chuyện
Chuacuteng ta hatildey higravenh dung khi xem một bộ phim để khẳng định tiacutenh lai tạo điện ảnh trong taacutec
phẩm của nhagrave văn hết sức đặc biệt nagravey Giống với tiểu thuyết bất kỳ một bộ phim nagraveo cũng
đều hướng tới việc kể chuyện necircn đương nhiecircn noacute cũng cần đến một Người kể chuyện
Vậy người kể chuyện trong phim lagrave ai Biecircn kịch đạo diễn diễn viecircn hay ống kiacutenh
camera Một caacutech chiacutenh xaacutec nhất trả lời cacircu hỏi nagravey người ta thường cho rằng đoacute lagrave đạo
diễn Tham gia vagraveo quaacute trigravenh kể một cacircu chuyện trong phim tất nhiecircn coacute sự tập hợp của rất
nhiều yếu tố trong đoacute coacute cả caacutec yếu tố đạo cụ phục trang acircm nhạc tiếng độngTuy nhiecircn
chỉ người đạo diễn mới coacute toagraven quyền quyết định cacircu chuyện sẽ được kể như thế nagraveo Đạo
diễn lagrave người chỉ đạo quay phim đồng thời cũng lagrave nhacircn vật quan trọng tham gia vagraveo cocircng
việc từ viết kịch bản phacircn cảnh casting ( chọn diễn viecircn ) đến montage hậu kỳTa coacute
cảm giaacutec khi viết tiểu thuyết Duras đồng thời thực hiện cả vai trograve của người đạo diễn
Chiacutenh bagrave lagrave người đi xa nhất trong việc thử nghiệm lối viết lai tạo điện ảnh trong nền văn
chương Phaacutep thế kỷ XX Ngagravey nay cocircng chuacuteng văn học đatilde dần lagravem quen với caacutech thưởng
thức taacutec phẩm tiểu thuyết theo caacutech đoacute Duras lagrave một trong số những nhagrave văn quan trọng
nhất trong văn học Phaacutep nửa cuối thế kỷ XX theo chuacuteng tocirci goacutep phần lagravem thay đổi thoacutei
quen đọc tiểu thuyết của cocircng chuacuteng độc giả để từ cũng dần thay đổi caacutei nhigraven của họ với
văn học vagrave điện ảnh
4 Người tigravenh Hoa Bắc vagrave thể loại tiểu thuyết-điện ảnh ( cineacute-roman ) một saacuteng tạo
độc đaacuteo của M Duras
Việc đề xuất khaacutei niệm tiểu thuyết điện ảnh vai trograve tiecircn phong khocircng thuộc về Duras Như
trecircn chuacuteng tocirci đatilde noacutei vai trograve ấy thụộc về AR Grillet Tuy nhiecircn saacuteng tạo một caacutech viết
điện ảnh trong tiểu thuyết hay chiacutenh xaacutec hơn một caacutech lagravem điện ảnh bằng ngocircn ngữ chuacuteng
tocirci khẳng định rằng vai trograve tiecircn phong độc nhất vocirc nhị thuộc về Duras Trong văn học
Phaacutep nửa cuối thế kỷ XX khocircng nhagrave văn nagraveo đi xa hơn vagrave quyết liệt hơn Duras trong việc
saacuteng tạo ra thể loại độc đaacuteo mới mẻ nagravey Đặc điểm đoacute được thể hiện rotilde nhất qua taacutec phẩm
Người tigravenh Hoa Bắc
Kể từ sau thagravenh cocircng của phim Hiroshima tigravenh yecircu của tocirci nỗi aacutem ảnh điện ảnh thường
trực trong MDuras Đặc biệt hơn kể từ sau Khuacutec nhạc du dương bagrave đatilde dagravenh gần như toagraven
bộ thời gian vagrave tacircm huyết của migravenh cho điện ảnh Chuacuteng ta sẽ thấy rotilde hơn điều nagravey bagrave cứ
đều đặn thực hiện mỗi năm từ một đến hai phim kể cả hợp taacutec viết kịch bản vagrave trực tiếp
trong vai trograve đạo diễn sản xuất Thaacuteng saacuteu năm 1980 tạp chiacute Điện ảnh Phaacutep đatilde dagravenh một
số đặc biệt với nhan đề Những đocirci mắt xanh cho bagrave chỉ để viết những vấn đề xung quanh
điện ảnh Nỗi aacutem ảnh ấy vẫn cứ đeo đuổi bagrave ngay cả sau thất bại trong hợp đồng viết kịch
bản phim Người tigravenh với Claude Berri Tham vọng lagravem phim vẫn khocircng rời bỏ bagrave Theo
Laure Adler đến tận những năm cuối đời Duras vẫn cograven nhiều cay cuacute với điện ảnh
Khoảng năm 1990 trong một ghi cheacutep để lại người ta vẫn đọc được tham vọng đoacute của
Duras thế nagravey Tocirci khocircng coacute nhiều ragraveng buộc trong lĩnh vực văn chương nhưng đối với
điện ảnh thigrave coacute[29] Taacutec phẩm cuối cugraveng Người tigravenh Hoa Bắc coacute thể được xem như một
saacuteng tạo độc đaacuteo của MDuras về lối viết tiểu thuyết-điện ảnh vagrave cũng lagrave một khuynh hướng
mới mẻ trong văn học Phaacutep nửa cuối thế kỷ XX Khi khocircng thể trực tiếp lagravem điện ảnh
MDuras đatilde tạo ra caacutech lagravem phim trong văn học theo kiểu của riecircng migravenh Bagrave đatilde viết đi
viết lại tới bốn lần phương aacuten cho cuốn tiểu thuyết hết sức đặc biệt nagravey với bốn nhan đề
Người tigravenh trecircn phố Mugravei mật vagrave tragrave Bộ phim về người tigravenh Trở lại với người tigravenh Đoacute lagrave
một cuốn saacutech Một bộ phim Boacuteng đecircm Cuối cugraveng đoacute lagrave một cuốn tiểu thuyết-điện ảnh
hay noacutei caacutech khaacutec đoacute thực sự lagrave một kiểu lai tạo điện ảnh trong văn học như ngay từ đầu
bagravei viết chuacuteng tocirci đatilde nhấn mạnh Đậm đặc trong taacutec phẩm nagravey lagrave những cacircu văn ngắn theo
đuacuteng văn phong của một kịch bản điện ảnh Nhagrave văn cố tigravenh lựa chọn những từ ngữ giagraveu
tiacutenh tạo higravenh tựa như đoacute lagrave một kịch bản viết ra cho chiacutenh migravenh Những cacircu văn dagravey đặc
higravenh ảnh Cocirc gaacutei nằm im bất động Cocirc gaacutei khoacutec Trong phim ta sẽ khocircng gọi ra tecircn bản
valse ấy Trong cuốn saacutech nagravey ta sẽ bảo lagrave Bản Valse Tuyệt vọng Cocirc gaacutei sẽ cograven lắng
nghe sau khi bản valse kết thuacutec Cocirc gaacutei trong phim trong cuốn saacutech nagravey ta sẽ gọi lagrave cocirc
beacute Cocirc beacute ra khỏi higravenh ảnh cocirc rời khỏi phạm vi của maacutey quay vagrave của cuộc hội hegrave Từ
goacutec độ thị giaacutec đocirci luacutec ta khocircng cograven phacircn biệt được đacircu lagrave một taacutec phẩm tiểu thuyết đacircu lagrave
một kịch bản điện ảnh Chẳng hạn đoạn văn dưới đacircy hoagraven toagraven coacute thể xem đoacute lagrave một đoạn
kịch bản
Cocirc beacute mở caacutenh cổng
Đoacuteng caacutenh cổng lại
Băng qua khoảng sacircn vắng
Đi vagraveo ngocirci nhagrave cocircng vụ
Ta khocircng nhigraven thấy cocirc nữa
Ta ở lại trecircn khoảnh sacircn trống vắng[30]
Ở phần cuối taacutec phẩm độc đaacuteo nagravey Duras dagravenh ba trang đề xuất những higravenh ảnh magrave bagrave gọi
đoacute lagrave những đề cương phacircn cảnh nhằm thuyết minh cho phần truyện kể Rải raacutec trong
Người tigravenh Hoa Bắc dường như vẫn cograven luyến tiếc phim Người tigravenh do Claude Berri vagrave
Anneau thực hiện magrave Duras cho rằng hoagraven toagraven lagravem hỏng cuốn tiểu thuyết của migravenh bagrave
viết Tocirci cho rằng nữ diễn viecircn được chọn quaacute đẹp cocirc sẽ khocircng nhigraven ai khocircng nhigraven gigrave
hết magrave để cho người ta nhigraven migravenh ngắm migravenh[31] Về cuốn Người tigravenh Hoa Bắc ở
trang 33 bagrave viết Trong trường hợp lagravem phim coacute thể chọn hoặc dừng maacutey trecircn khuocircn mặt
người mẹ đang kể chuyện khocircng nhigraven ai hoặc dừng ở caacutei bagraven vagrave những người con được kể
lại bởi bagrave mẹ Taacutec giả taacuten thagravenh đề nghị thứ hai[32] ở trang 93 Trong trường hợp lagravem
phim dựa trecircn cuốn saacutech nagravey khocircng necircn để cocirc beacute coacute một nhan sắc chỉ đẹp magrave thocirci Như
vậy coacute lẽ sẽ nguy hiểm cho bộ phim Đacircy lagrave một caacutei gigrave khaacutec noacute vận động nơi cocirc cocirc beacute một
caacutei gigrave khoacute neacute traacutenh một sự tograve mograve hoang datilde một sự thiếu giaacuteo dục một sự thiếu phải thiếu
rụt regrave Một kiểu hoa khocirci Phaacutep beacute bỏng sẽ coacute nguy cơ lagravem toagraven bộ cuốn phim sụp đổ Hơn
thế nữa cocirc ta sẽ lagravem bộ phim biến mất Sắc đẹp khocircng lagravem gigrave hết Noacute khocircng nhigraven ngắm Noacute
bị ngắm nhigraven[33] trang 109 Ta ghi higravenh căn phograveng được rọi chiếu bằng aacutenh saacuteng của
đường phố Trecircn những higravenh ảnh nagravey ta giữ lại acircm thanh ta để acircm thanh ở khoảng caacutech
thường lệ cũng như những tiếng động của đường phố cũng như điệu ragtime vagrave valse Ta
ghi higravenh đocirci tigravenh nhacircn đang thiếp ngủ[34] trang 125 trong trường hợp lagravem phim chi
tiết nagravey sẽ taacutei diễn mỗi lần cocirc beacute về vagraveo ban đecircm Để biểu thị một tiacutenh thường ngagravey gia tăng
magrave ở chỗ khaacutec bộ phim khocircng coacute ngoại trừ thời gian biểu caacutec buổi học thời gian biểu đi
ngủ đi tắm vagrave caacutec bữa ăn[35]
Với tất cả những căn cứ trecircn khocircng chỉ riecircng với Người tigravenh Hoa Bắc magrave trong nhiều taacutec
phẩm khaacutec cả điện ảnh lẫn tiểu thuyết của nhagrave văn - điện ảnh độc đaacuteo nagravey chuacuteng ta hoagraven
toagraven coacute thể đi đến kết luận về một lối viết lai tạo một kiểu saacuteng tạo độc đaacuteo coacute một khocircng
hai trong sự nghiệp saacuteng taacutec noacutei chung của nhagrave tiểu thuyết MDuras Đoacute phải chăng cũng
lagrave một trong những đặc điểm tiecircu biểu của tiểu thuyết Phaacutep nửa sau thế kỷ XX
5 Thay phần kết luận chuacuteng tocirci muốn coacute một so saacutenh higravenh tượng thế nagravey Tiểu thuyết -
thể loại trẻ trung khỏe mạnh ngagravey nay trong văn học Phaacutep chẳng khaacutec nagraveo một chagraveng trai
đatilde trưởng thagravenh đang đối mặt với sự lựa chọn quyết định cuộc đời migravenh trước người bạn
tigravenh điện ảnh trẻ trung khoaacuteng đạt vagrave hấp dẫn hơn Cuộc hocircn phốicủa cặp đocirci nagravey liệu
coacute phải lagrave cuộc tigravenh tốt đẹp hợp lệ đặng mang đến cho cả hai loại higravenh văn học vagrave điện ảnh
những đứa con tinh thần khỏe mạnh vagrave xinh đẹp Đoacute lagrave cacircu hỏi cần phải coacute thời gian
để trả lời
( Triacutech Chuyecircn luận Tiểu thuyết Phương Tacircy thế kỷ XX - Một số đặc điểm vagrave khuynh
hướng )
Tagravei liệu tham khảo chiacutenh
1 3 Dẫn theo Phugraveng Văn Tửu Tiểu thuyết Phaacutep thế kỷ XX những tigravem togravei đổi mới NXB
Văn học 2005
2 Henri Benac Guide des ideacutees litteacuteraires Hachette 1988
4 David Bordwell amp Kristin Thompson Nghệ thuật điện ảnh NXB GD 2008
567 Phugraveng Văn Tửu Tiểu thuyết điện ảnh vagrave truyền higravenh Tạp chiacute Văn học số 5-2005
8910 Phugraveng Văn Tửu Tiểu thuyết Phaacutep trước thềm thế kỷ XXI NXB Văn học 2004
11 Catherine Bouthors-Paillart Duras-người đagraven bagrave lai NXB Văn học H 2008
12 Magazine litteacuteraire numeacutero speacutecial sur MDuras Avril 2006
13141729 Laure Adler M Duras Nhiều người dịch NXB Phụ Nữ 2008
15182324 Magazine litteacuteraire numeacutero 7amp8 1992
16 Đặng Thị Hạnh Một vagravei gương mặt văn xuocirci Phaacutep thế kỷ XX NXB Đagrave Nẵng 2000
19 21 BVercier J Lecarme La liteacuterature francaise depuis 1968 Bordas 1982
20252628 MDuras Người tigravenh Trịnh Xuacircn Hoagravenh dịch NXB Hội Nhagrave Văn H1991
22 MDuras Hiroshima tigravenh yecircu của tocirci Đinh Thị Reo dịch NXB VH H 2000
27 MDuras Mười giờ rưỡi đecircm hegrave Phugraveng Văn Tửu dịch NXB Phụ Nữ H 2008
303132333435 MDuras Người tigravenh Hoa Bắc Lecirc Hồng Sacircm dịch NXB Văn học H
2008
cugraveng trước đoacute một năm Trong bagravei Một con đường dagravenh cho tiểu thuyết tương lai (1956 )
đề cập đến tiểu thuyết truyền thống Robbe-Grillet cho rằng Caacutec chuyecircn gia về tiểu
thuyết ( caacutec tiểu thuyết gia hay nhagrave phecirc bigravenh hoặc những người đọc quaacute siecircng năng ) chắc
chắn sẽ lagrave những người gặp nhiều khoacute khăn nhất để thoaacutet ra khỏi lối mograven trong khi vocirc số
tiểu thuyết được dựng thagravenh phim tragraven ngập magraven ảnh đatilde cho chuacuteng ta cơ hội tugravey thiacutech
chiecircm nghiệm vấn đề nagravey[7] Marguerite Duras cũng từng noacutei khocircng gian trong điện
ảnh lớn gấp hagraveng trăm lần khocircng gian của tiểu thuyết Tiểu thuyết Mới tuy khocircng hẳn lagrave
một tragraveo lưu đuacuteng nghĩa như latildeng mạn hiện thực hay hiện sinh ( chiacutenh xaacutec noacute chỉ lagrave một
nhoacutem nhagrave văn cugraveng in taacutec phẩm ở một nhagrave xuất bản Minuit ) tiểu thuyết Mới khocircng coacute
tuyecircn ngocircn chung nhưng khaacute nhiều nhagrave tiểu thuyết tecircn tuổi Phaacutep từ sau những năm 50 đatilde
tự nguyện đứng trong đội ngũ nagravey với cugraveng một chiacute hướng Những nhagrave văn như M Duras
N Sarraute C Simon M Butor Robbe-Grilletđều coi điện ảnh lagrave một thứ mode de vie (
mốt sống ) magrave ở đoacute họ coacute thể thả sức lagravem thay đổi bộ mặt tiểu thuyết hiện đại Quan niệm
về một kiểu tiểu thuyết khocircng cần kể khocircng cốt truyện chỉ chuacute yacute đến caacutei nhigraven ( la vision )
caacutec nhagrave tiểu thuyết Mới đatilde thực sự tạo ra một khuynh hướng tiểu thuyết rất gần gũi với điện
ảnh Khocircng phải ngẫu nhiecircn phần lớn họ đều rất chuacute trọng buacutet phaacutep miecircu tả ( la description
) trong caacutec taacutec phẩm của migravenh Bằng một thứ ngogravei buacutet - camera (stylo-camera ) caacutec nhagrave
tiểu thuyết Mới coacute thể dễ dagraveng taacutei hiện từng chi tiết nhỏ của đối tượng hiện thực trecircn trang
giấy giống như thủ phaacutep đặc tả hoặc cận cảnh trong điện ảnh Mỗi cử động nhỏ li ti trecircn
từng milimet hiện thực dường như khocircng thể lọt ra ngoagravei ngogravei buacutet - camera của caacutec nhagrave
tiểu thuyết Mới Nathalie Sarraute taacutec giả Hướng động giải thiacutech Đoacute lagrave những vận động
khoacute diễn tả chuacuteng lagrave phaacutet nguyecircn của những cử chỉ chuacuteng trườn rất nhanh qua ranh giới yacute
thức của chuacuteng ta lời noacutei của chuacuteng ta những tigravenh cảm magrave chuacuteng ta biểu lộ cảm thấy vagrave
cắt nghĩa được[8] Từ quan điểm đoacute Sarraute đatilde để lại những trang viết dagravey đặc higravenh ảnh
như những cảnh quay trong một taacutec phẩm điện ảnh Chuacuteng tocirci muốn dẫn ra đacircy một viacute dụ
Họ đi dọc theo những tủ kiacutenh phần trecircn của thacircn người rất thẳng hơi neacutem về phiacutea trước
đocirci chacircn thẳng đưỡn hơi dạng ra vagrave những bagraven chacircn nhỏ ưỡn cong trecircn đocirci goacutet rất cao nện
xuống vỉa hegrave Duras cũng đatilde từng noacutei đến nhiều lần thứ higravenh ảnh nguyecircn bản trong tiểu
thuyết Người tigravenh một trong những tiểu thuyết giagraveu chất điện ảnh nhất của bagrave ARobbe-
Grillet lagrave người bắt đầu sớm nhất con đường đến với điện ảnh trong số caacutec nhagrave tiểu thuyết
Mới Bộ phim Năm ngoaacutei ở vugraveng Marienbad hợp taacutec với đạo diễn Resnais sau đoacute lagrave caacutec bộ
phim thực hiện thực hiện độc lập trong vai trograve đạo diễn Hoa bất tử Cacircy trường thọ Tagraveu tốc
hagravenh chacircu Acircu đatilde giuacutep Robbe-Griellet luocircn coacute yacute thức sử dụng cacircy buacutet - camera quen thuộc
Chuacuteng ta hatildey thử quan saacutet một đoạn miecircu tả cầu thang gaacutec của ocircng trong taacutec phẩm Những
cục tẩy Coacute hai mươi mốt bậc bằng gỗ vagrave một bậc bằng đaacute trắng ở dưới cugravengTecircn cao lagrave
tay vịn rất to đaacutenh veacutec ni đỡ lấy tay vịn lagrave những chấn song bằng gỗ tiện trograven phagraven dưới
hơi bầu[9] một đoạn khaacutec trong taacutec phẩm Mecirc lộ miecircu tả hagravenh lang hẹp Tường queacutet vocirci
bằng magraveu nacircu sẫm đến lưng chừng ở trecircn lagrave magraveu hồng nhạt cũng lagrave magraveu của trần nhagrave rất
cao cửa rất nhiều ở becircn traacutei vagrave becircn phải Những cửa nagravey cũng sơn toagraven magraveu nacircu sẫm kiacutech
thước như nhau rất cao vagrave hẹp ngang Hagravenh lang chắc dagravei hơn boacuteng đegraven điện cũng giống
nhau trograven sức điện yếu treo ở đầu một sợ dacircy xoắn Nuacutet bấm chuocircng bằng sứ trắng để ở
cầu thang chỗ goacutec tường[10] Đoacute lagrave những trang viết khocircng khaacutec nhiều một kịch bản điện
ảnh magrave caacutei thường xuyecircn hiện diện đoacute lagrave ấn tượng thị giaacutec (vision) Lối viết higravenh ảnh vagrave
higravenh tượng thị giaacutec kiểu điện ảnh như thế dường như đatilde tạo thagravenh một khuynh hướng rotilde rệt
trong tiểu thuyết Phaacutep nửa sau thế kỷ XX magrave người tiecircu biểu hơn ai hết chiacutenh lagrave nhagrave tiểu
thuyết Marguerite Duras
II Tiacutenh lai tạo văn học vagrave điện ảnh trong saacuteng taacutec của Duras
1 Những saacuteng taacutec quan trọng nhất của Marguerite Duras( 1914-1996 ) một trong những
gương mặt nổi bật của nền tiểu thuyết Phaacutep nửa cuối thế kỷ XX ra đời khi điện ảnh đatilde thoaacutet
ra khỏi thời kỳ phim cacircm tới hagraveng chục năm (từ sau năm 1929) vagrave khi văn học đatilde coacute được
một vị triacute thiết yếu trong đời sống của bộ mocircn nghệ thuật thứ bảy Sự mới mẻ của mocircn
nghệ thuật nagravey đồng thời cũng hấp dẫn nhagrave tiểu thuyết M Duras Mặc dugrave khocircng phải lagrave
duy nhất trong số caacutec nhagrave tiểu thuyết thời kỳ nagravey thử nghiệm một lối viết độc đaacuteo pha trộn
giữa văn học vagrave điện ảnh nhưng chắc chắn Duras lagrave người đi xa nhất Theo quan điểm của
chuacuteng tocirci kết hợp với sự tham khảo cocircng trigravenh mới nhất của một nhagrave nghiecircn cứu Phaacutep gần
đacircy được dịch sang tiếng Việt[11] Duras đatilde saacuteng tạo một lối viết mới hết sức độc đaacuteo lối
viết lai tạo (meacutetissage) Chuacuteng tocirci mạnh dạn sử dụng thuật ngữ nagravey vagrave xin được giải thiacutech
thecircm rằng đuacuteng ra bấy lacircu nay thuật ngữ nagravey chỉ được sử dụng trong lĩnh vực sinh học
Trong tất cả caacutec Từ điển Tiếng Việt người ta đều định nghĩa lai tạo nghĩa lagrave tạo ra giống
mới bằng higravenh thức lai gheacutep( Từ điển Tiếng Việt NXB Văn hoacutea Sagravei gograven 2004) hoặc lai
tạo lagrave cho hai giống động vật khaacutec nhau giao phối để sinh sản giống mới ( Từ điển từ vagrave
ngữ tiếng Việt NXB Tổng hợp Thagravenh phố HCM 1999) hoặc nữa lai tạo lagrave tạo ra bằng
caacutech lai giống( Từ điển Tiếng Việt thocircng dụng NXB Giaacuteo dục 2004) Eizenstein trong
cocircng trigravenh Taacutec phẩm chọn lọc cũng cho rằng Khi hai mảnh nagraveo đoacute được đặt cạnh nhau thigrave
nhất định sẽ hợp lại trong một khaacutei niệm mới với tư caacutech một phẩm chất mới nảy sinh do
kết quả của sự đối chiếu nagravey Vigrave thế mặc dugrave coacute thể thừa nhận sự xacircm nhập lẫn nhau giữa
văn học vagrave điện ảnh trong sự nghiệp chung của MDuras nhưng chuacuteng tocirci cho rằng chiacutenh
xaacutec hơn vẫn cần phải noacutei tới một hiện tượng lai tạo Lai tạo chứ khocircng phải ảnh hưởng
(influence) bởi lẽ sự tiếp nhận yếu tố nagravey trong một yếu tố kia ở Duras khocircng hoagraven toagraven bị
động Ngược lại một caacutech chủ động Duras cograven saacuteng tạo ra một thể mới trong taacutec phẩm
của migravenh Ở cả hai mảng saacuteng taacutec quan trọng nhất của Duras lagrave văn học vagrave điện ảnh dường
như chuacuteng ta đều được chứng kiến một thứ điện ảnh hay văn học hoagraven toagraven khaacutec lạ khocircng
giống với bất cứ một khuocircn mẫu coacute sẵn nagraveo Tiacutenh độc đaacuteo trong sự nghiệp của Duras
chiacutenh lagrave ở đoacute vagrave đoacute cũng lagrave tư tưởng cốt lotildei magrave chuacuteng tocirci muốn đề cập trong phần viết dưới
đacircy
2 Lai tạo văn học trong điện ảnh của M Duras
Sự nghiệp điện ảnh thực sự của MDuras cũng đồ sộ khocircng keacutem gigrave tiểu thuyết Đoacute lagrave
niềm vui saacuteng tạo của bagrave Noacute khocircng những chỉ được thực thi một caacutech độc lập magrave cograven hiện
diện trong cả đời sống viết của MDuras Aliette Armel một trong những nhagrave nghiecircn cứu
rất nổi tiếng trong giới Duras học gần đacircy đatilde khẳng định rằng Với bagrave (Duras) điện ảnh
khocircng thể thay thế cho văn học nhưng điện ảnh lại lagrave thứ khocircng thể thiếu Noacute lagravem phong
phuacute thecircm cho đời sống văn học của bagrave[12] Reneacute Micha trong một bagravei viết coacute nhan đề
Một thứ điện ảnh khaacutec ( Un autre cineacutema ) đatilde khẳng dịnh rằng sự nghiệp điện ảnh của M
Duras đatilde đặt ra rất nhiều vấn đềĐoacute lagrave một thứ điện ảnh đứt đoạn với nền điện ảnh đang
diễn ranoacute luocircn tạo ra những khiecircu khiacutech với kiểu điện ảnh magrave chuacuteng ta vẫn thường được
chứng kiến Đuacuteng như thế trong suy nghĩ của migravenh Duras cho rằng dường như nền điện
ảnh ngagravey nay vẫn chỉ đi theo thoacutei quen cũ kỹ magrave đuacuteng ra noacute phải thay đổi để đaacutep ứng được
mong muốn của cocircng chuacuteng thời hiện đại Vigrave thế bagrave muốn lagravem một thứ điện ảnh khaacutec
như Reneacute Micha đatilde nhận xeacutet Khocircng phải ngẫu nhiecircn nhagrave điện ảnh kiecircm nhagrave văn nagravey (
trong văn học Phaacutep đương đại ngoagravei Duras chỉ coacute hai nhagrave văn khaacutec coacute đặc điểm giống bagrave
vừa lagrave nhagrave văn vừa lagrave nhagrave điện ảnh lagrave Cocteau vagrave Robbe-Grillet ) lại rất ngưỡng mộ phim
của Bresson Ordet de Dreyer đặc biệt Saplin ( Duras khẳng định rằng trong phim noacutei
người ta khocircng bao giờ coacute thể đạt tới được chiều kiacutech của phim cacircm như Chaplin đatilde lagravem )
Trong loạt bagravei viết coacute nhan đề Những đocirci mắt xanh in trecircn số chuyecircn đề của tạp chiacute điện
ảnh Phaacutep Duras noacutei rotilde quan niệm của bagrave về lagravem điện ảnh ( faire le cineacutema ) của migravenh như
sau Khi tocirci lagravem điện ảnh bằng viết tocirci viết về higravenh ảnh về caacutei magrave noacute sẽ hiện diện những
nghi ngờ của tocirci về bản chất của noacute Tocirci viết về yacute nghĩa magrave noacute sẽ phải coacute Sự lựa chọn higravenh
ảnh sẽ tự higravenh thagravenh về sau đoacute lagrave hệ quả của lối viết nagravey Viết phim ảnh với tocirci lagrave lagravem điện
ảnh Về nguyecircn tắc một kịch bản chi tiết được lagravem cho phần sau Một văn bản ư khocircng
Ở đacircy với tocirci thigrave noacute ngược lại ( dẫn theo Reneacute Micha trong bagravei viết Một lối viết khaacutec
)Tại sao Duras lại lựa chọn một caacutech lagravem điện ảnh khaacutec thường như thế Trả lời cacircu hỏi
nagravey chuacuteng ta khocircng những chỉ hiểu được đặc trưng phong caacutech saacuteng taacutec của riecircng Duras
magrave cograven trả lời được cacircu hỏi tại sao nền tiểu thuyết Phaacutep nửa sau thế kỷ XX thế kỷ bugraveng nổ
của truyền thocircng vagrave nghệ thuậttrong đoacute coacute điện ảnh lại khiến tiểu thuyết thay đổi nhiều
đến như thế
Kể từ thời điểm cuốn tiểu thuyết đầu tiecircn Một đập chắn Thaacutei Bigravenh Dương được đưa lecircn
magraven ảnh vagraveo năm 1956 trong cả vai trograve biecircn kịch vagrave đạo diễn taacutec giả văn học Duras để lại
ước chừng hai chục bộ phim Coacute thể kể ra đacircy một số taacutec phẩm tiecircu biểu Một đập chắn
Thaacutei Bigravenh Dương (1956) Hiroshima tigravenh yecircu của tocirci (1958) Khuacutec nhạc du dương vagrave trầm
bổng (1960) Một sự vắng mặt cũng rất dagravei (1961) Bản nhạc (1966) Phaacute đi cocirc ấy bảo
(1969) Nathalie Granger (1972) Người đagraven bagrave ở Ganger (1972) Khuacutec ca Ấn Độ (1974)
Camion (1977) Đối thoại ở Rome (1982) Chiacutenh lagrave anh Savannah Bay (1983) Những đứa
trẻ (1984) Người tigravenh (1992)
Sự thật nếu quan saacutet kỹ mảng saacuteng taacutec tiểu thuyết của MDuras chuacuteng ta sẽ dễ dagraveng nhận
thấy niềm đam mecirc điện ảnh đến với bagrave từ rất sớm Ngay từ khi cograven rất trẻ bagrave đatilde từng viết
cho mẹ migravenh những mẩu chuyện nhỏ dagravey đặc những higravenh ảnh giống như lagrave những bộ phim
cacircm (films muets) Laure Adler trong cocircng trigravenh đồ sộ MDuras xuất bản năm 1998 năm
năm sau khi bagrave qua đời đatilde viết Điện ảnh đối với bagrave luacutec đầu khocircng phải lagrave một lựa chọn
mang tiacutenh mỹ học magrave lagrave một nhu cầu bức thiết mang tiacutenh sinh học luacutec nagraveo noacute cũng thigrave
thầm trong bagrave tragraven ngập khắp nơi giọng noacutei nhacircn vật của noacute Bagrave chế ngự ảo ảnh bằng
caacutech phugrave pheacutep cho noacute qua trung gian lagrave ống kiacutenh maacutey quay vagrave thấy nơi đoagraven lagravem phim một
cộng đồng gắn boacute trong một khoảng thời gian nhất định giuacutep bagrave coacute thecircm năng lượng vagrave sự
tĩnh tacircm[13] Từ năm 1950 Duras đatilde tham gia vagraveo caacutec hoạt động điện ảnh một caacutech hết
sức nhiệt thagravenh Đoacute lagrave thời điểm khuynh hướng Lagraven soacuteng mới trong điện ảnh Phaacutep ra đời
thay thế cho thế hệ điện ảnh truyền thống trước đoacute Taacutec phẩm đầu tiecircn của MDuras được
dựng thagravenh phim mang tecircn Một đập chăn Thaacutei Bigravenh Dương coacute cugraveng chủ đề với Người tigravenh
Người tigravenh Hoa Bắc Kể từ đoacute Duras đatilde tạo cho migravenh một thoacutei quen rất độc đaacuteo Bagrave bao
giờ cũng viết đồng thời cugraveng một chủ đề cả ba thể loại Tiểu thuyết Kịch Điện ảnh
(Roman Theacuteacirctre Cineacutema) Đoacute lagrave lối viết lai tạo (meacutetissage) như nhagrave nghiecircn cứu Paillart
khẳng định trong cocircng trigravenh vừa được xuất bản gần đacircy của bagrave Duras-người đagraven bagrave lai
(Duras- la femme de meacutetisse) Nhờ lối viết nagravey Duras đatilde lagravem phong phuacute thecircm cho sự
nghiệp của migravenh cả về sự đa dạng vagrave số lượng taacutec phẩm Kể từ sau năm 1956 bagrave thường
xuyecircn nhacircn ba một taacutec phẩm cugraveng chủ đề của migravenh Đặc biệt đối với điện ảnh niềm đam
mecirc trong Duras khocircng bao giờ vơi cạn Hoặc nếu coacute chăng đoacute chỉ lagrave khi thất bại trong một
số bộ phim thực hiện độc lập của migravenh Duras tự nhận rằng với nagraveng tiecircn thứ bảy nagravey bagrave
chỉ lagrave kẻ nghiệp dư Tuy nhiecircn chuacuteng ta necircn nhớ rằng yacute kiến của bagrave về điện ảnh luocircn luocircn
thay đổi thậm chiacute coacute khi macircu thuẫn Trong cuốn saacutech Trograve chuyện giữa taacutec giả với Jeacuterocircme
Lindon bagrave từng thuacute nhận Phim ảnh luocircn hiện hữu dễ datildei necircn tocirci mới lagravem Luacutec nagraveo tocirci
cũng coacute cảm giaacutec như đang baacuten migravenh Thật lagrave xấu hổ khi noacutei về caacutei magrave tocirci khocircng biếtTocirci
đatilde trở thagravenh kẻ vocirc lại kẻ lầm lạc khi dấn thacircn vagraveo điện ảnh[14] Nhưng ở một chỗ khaacutec
Duras lại viết Khocircng gian trong điện ảnh lớn gấp hagraveng trăm lần khocircng gian trong tiểu
thuyết[15] Bagrave khocircng ngần ngại thuacute nhận rằng đến với điện ảnh cuộc sống tinh thần của
một nhagrave văn trở necircn giagraveu coacute Nhờ điện ảnh bagrave quen biết với nhiều nhacircn vật nổi tiếng như
Geacuterard Deacutepardieu Jeanne Moreau Alain Ressnais Jean-Jacq AnneaudNiềm đam mecirc
điện ảnh của Duras đạt tới đỉnh cao khi bagrave thực hiện kịch bản điện ảnh Hiroshima tigravenh yecircu
của tocirci với đạo diễn Alain Resnais người đatilde từng cộng taacutec rất thagravenh cocircng với Alain Robbe-
Grillet phim Năm ngoaacutei ở vugraveng Marienbad Nhagrave đạo diễn lừng danh nagravey luocircn tocircn trọng vai
trograve của taacutec giả văn học trong caacutec bộ phim chuyển thể từ tiểu thuyết Vagrave đoacute lagrave cơ hội tốt
nhất để MDuras được thể hiện khả năng chơi văn chương trong điện ảnh một caacutech tự do
Khocircng thể phủ nhận Hiroshima tigravenh yecircu của tocirci quả nhiecircn lagrave bộ phim giagraveu chất thơ nhất
trong số những taacutec phẩm điện ảnh của MDuras Nhagrave nghiecircn cứu Đặng Thị Hạnh trong bagravei
Vận may của tiểu thuyết đatilde từng nhấn mạnh rằng Hiroshima tigravenh yecircu của tocirci tự noacute biểu
hiện như một đối thoại trữ tigravenh xaacutec định cả kết cấu taacutec phẩm caacutech dựng phim vagrave acircm thanh
vagrave được gọi lagrave phim-thơ phim cantate giống như một số tiểu thuyết của Duras lại coacute phụ đề
văn học-kịch-phim[16] Bộ phim rất nhanh choacuteng được trao giải Cagravenh cọ vagraveng tại Liecircn
hoan phim Cannes mugravea hegrave năm 1958 Chỉ hai năm sau mugravea hegrave 1960 bộ phim chuyển thể
từ tiểu thuyết Nhịp điệu ocircn hogravea vagrave trầm bổng của MDuras cũng nhận được Cagravenh cọ vagraveng
giải diễn xuất cho nữ diễn viecircn chiacutenh Jeanne Moreau Phấn khiacutech trước thagravenh cocircng bất ngờ
của migravenh trong cocircng việc lagravem phim năm 1961 Duras hợp taacutec với đạo diễn Henri Colpi
lagravem tiếp bộ phim Một sự vắng mặt rất dagravei cũng trong vai trograve của người viết kịch bản Bộ
phim nagravey ngay lập tức đoạt giải cao nhất tại Liecircn hoan phim Cannes ngay sau khi tham gia
lần đầu tiecircn Phaacute đi cocirc ấy bảo lagrave taacutec phẩm điện ảnh đầu tiecircn MDuras thực hiện trong cả
vai trograve kịch bản vagrave đạo diễn vagraveo năm 1968 Tuy khocircng thagravenh cocircng bằng hai taacutec phẩm đầu
nhưng bộ phim nagravey đatilde tạo niềm khaacutet vọng lớn hơn trong saacuteng tạo điện ảnh với MDuras Bagrave
đatilde từng ghi chuacute trong sổ tay ghi cheacutep về niềm đam mecirc điện ảnh của migravenh Khocircng coacute gigrave coacute
thể lagravem cho tocirci thư giatilden hơn lagrave đứng becircn maacutey quay Năm 1974 MDuras thực hiện bộ
phim Khuacutec ca Ấn Độ (India Song) Bộ phim được giới thiệu tham gia Liecircn hoan phim
Cannes thaacuteng 5 năm 1975 nhưng khocircng được lựa chọn chiacutenh thức tham gia chấm giải Tuy
nhiecircn ngay sau khi kết thuacutec Liecircn hoan phim một trong số caacutec thagravenh viecircn Ban giaacutem khảo
ocircng Andreacute Delvaux đatilde thagravenh thật noacutei Bộ phim nagravey lagrave thagravenh cocircng của taacutec phẩm thơ vagrave điện
ảnh của người saacuteng tạo ra noacute Noacute quyến rũ toagraven bộ Liecircn hoan phim tocirci biết rotilde điều đoacute Nếu
chuacuteng ta chọn noacute tham gia giải chắc hẳn phim nagravey đatilde đoạt giải thưởng Cagravenh cọ vagraveng[17]
Những đứa trẻ ( Les enfants ) lagrave bộ phim cuối cugraveng MDuras thực hiện cugraveng con trai Jean
Mascolo vagrave nhagrave quay phim người Bỉ Jean Marc Turine Phim coacute saacuteu nhacircn vật Ernesto một
cậu beacute bẩy tuổi bố mẹ chị gaacutei một phoacuteng viecircn vagrave một thầy giaacuteo Cốt truyện phim hết sức
giản dị nhưng yacute nghĩa của noacute lại vocirc cugraveng sacircu sắc Một ngagravey kia Ernesto cậu beacute bẩy tuổi
tuyecircn bố với cha mẹ migravenh rằng từ hocircm nay cậu sẽ khocircng đến trường nữa Lyacute do cậu đưa ra
khocircng dễ gigrave thuyết phục được tất cả mọi người đoacute lagrave vigrave ở trường học người ta chỉ toagraven dạy
những điều cậu khocircng hề biết Cả bố mẹ vagrave thầy giaacuteo đều hết sức ngạc nhiecircn Một cuộc
hagravenh trigravenh đi tigravem nguyecircn nhacircn kỳ cục kia của cậu beacute đatilde trở necircn hết sức thuacute vị Phim được
xacircy dựng trecircn acircm hưởng chiacutenh lagrave caacutei hagravei nhưng ẩn phiacutea sau đoacute lại lagrave một triết lyacute sacircu sắc rất
đặc trưng cho phong caacutech điện ảnh của Duras Lagrave một nhagrave văn lagravem điện ảnh necircn dường như
bagrave để lại dấu vết văn chương trecircn hầu hết caacutec bộ phim của migravenh Tiacutenh lai tạo văn chương ở
những taacutec phẩm điện ảnh nagravey lagrave rất rotilde ragraveng Người ta coacute cảm giaacutec trong phim của Duras
dagravey đặc những tiếng noacutei Những lời bigravenh dẫn giải vagrave cả lời thoại của nhacircn vật đocirci khi lấn aacutet
cả higravenh ảnh trong phim Thocircng thường khi trực tiếp lagravem phim Duras huy động đến mức
tối đa vai trograve của ngocircn từ vốn khocircng phải lagrave đặc trưng của ngocircn ngữ điện ảnh Trong caacutec
bộ phim Hiroshima tigravenh yecircu của tocirci Khuacutec ca Ấn Độ Mười giờ rưỡi đecircm hegrave Những đứa
trẻta rất dễ dagraveng bắt gặp đặc điểm trecircn Thậm chiacute ở một số trường đoạn phim người ta coacute
cảm giaacutec chỉ cograven nghe thấy tiếng noacutei lời thoại acircm nhạc Higravenh ảnh luacutec nagravey dường như chỉ
cograven vai trograve duy nhất lagrave minh họa cho ngocircn ngữ Đoacute coacute lẽ vừa lagrave ưu điểm nhưng cũng lagrave hạn
chế của Duras với tư caacutech một nhagrave văn trong điện ảnh Với MDuras coacute lẽ điện ảnh chiacutenh
lagrave khocircng gian tốt nhất để bagrave thực thi trọn vẹn trograve chơi văn chương của migravenh Vagrave coacute lẽ đoacute
cũng lagrave lyacute do khiến phim của bagrave khocircng phải luacutec nagraveo cũng dagravenh được sự quan tacircm ưu aacutei ở
khaacuten giả cũng như từ phiacutea caacutec chuyecircn gia trong lĩnh vực nagravey Mặc dugrave trong lĩnh vực saacuteng
tạo văn học bagrave bao giờ cũng được coi lagrave một trong những nhagrave văn hagraveng đầu của văn học
Phaacutep đương đại
3 Lai tạo điện ảnh trong tiểu thuyết của M Duras
Noacutei đến một thể loại thuần khiết tiểu thuyết điện ảnh dugrave lagrave ARGrillet hay M Duras
những nhagrave tiecircn phong nhất trong văn học Phaacutep quả thật chưa thể đề cập nhiều do chuacuteng
chỉ mới lagrave những thử nghiệm Từ một goacutec độ khaacutec chỉ noacutei riecircng sự nghiệp saacuteng taacutec của
MDuras ở những taacutec phẩm tiểu thuyết đậm đặc magraveu sắc điện ảnh chuacuteng ta coacute thể dễ dagraveng
tigravem thấy những điều thuacute vị tiacutenh lai tạo điện ảnh trong tiểu thuyết của bagrave lagrave hết sức rotilde ragraveng
Dường như ở tất cả caacutec văn bản viết của bagrave ta đều nhận ra lối cấu truacutec của những phacircn
cảnh điện ảnh thoacutei quen lựa chọn từ ngữ giagraveu higravenh ảnh vagrave acircm thanh của những cacircu văn
hệt như những khuacutec nhạc du dương vagrave trầm bổngvốn lagrave thế mạnh của thể loại nghe nhigraven
Cả ba yếu tố chủ chốt của điện ảnh cấu truacutec phacircn cảnh higravenh ảnh acircm thanh tiếng động vagrave
lời thoại đều thường xuyecircn hiện diện trong caacutec văn bản viết của Duras Bởi thế đọc tiểu
thuyết của MDuras ta coacute cảm giaacutec như luocircn nghe được vagrave thấy được những gigrave magrave thường
chuacuteng ta chỉ thu nhận được khi xem một bộ phim được chiếu trecircn magraven ảnh Chuacuteng tocirci cho
rằng đoacute lagrave một trong những đặc điểm quan trọng nhất trong sự nghiệp saacuteng taacutec tiểu thuyết
của Duras
Viết taacutec phẩm đầu tiecircn từ năm 1943 (Những kẻ tracircng traacuteo) nhưng MDuras chỉ khẳng định
được sự nghiệp của migravenh từ năm 1958 với taacutec phẩm Khuacutec nhạc du dương vagrave trầm bổng (
Moderato Cantabile ) Đacircy lagrave một taacutec phẩm ngắn vagrave coacute lẽ ngắn cograven lagrave một đặc trưng cho
nhiều taacutec phẩm khaacutec nữa của MDuras Người đọc hoagraven toagraven dễ dagraveng nhận thấy về mặt văn
phong Duras thường cố tigravenh sử dụng đến mức tối đa những cacircu văn ngắn dễ tạo cho người
đọc ấn tượng sự nhaacutet gừng rời rạc của những lời thoại trong phim ảnh những khoảng trống
cần thiết hay noacutei caacutech khaacutec lagrave sự im lặng magrave caacutec taacutec giả điện ảnh thường hay dugraveng Ngắn
đồng thời cũng lagrave yecircu cầu bắt buộc với bất cứ một kịch bản điện ảnh nagraveo Do đặc trưng
phản aacutenh hiện thực bằng higravenh ảnh do khuocircn khổ thời gian chiếu rạp của một bộ phim (
thocircng thường chỉ keacuteo dagravei tối đa hai đến ba giờ ) dung lượng chữ viết dagravenh cho kịch bản
cũng chỉ cho pheacutep tối đa từ 120 đến 150 trang in A4 Cugraveng thực thi trong cả hai vai trograve nhagrave
tiểu thuyết vagrave nhagrave lagravem phim Duras hoagraven toagraven hiểu rotilde nguyecircn tắc nagravey của điện ảnh Vigrave vậy
rất iacutet khi Duras dagravei dograveng trong những cuốn tiểu thuyết của bagrave Coacute thể thống kecirc ra vocirc khối
những cacircu văn ngắn trong nhiều taacutec phẩm khaacutec nhau của MDuras Những dạng cacircu như
Vacircng Khocircng Chiacutenh thế Khocircng coacute gigrave(Tigravenh yecircu-LAmour) Khocircng coacute chuyện về cuộc
đời tocirci Caacutei đoacute khocircng coacute Chẳng hề coacute trọng tacircm Da mịn như lụa hảo hạng Thacircn migravenh(
Người tigravenh-LAmant ) đều nằm trong dự đồ tiểu thuyết của MDuras Coacute thể nhận thấy dễ
dagraveng trong saacuteng taacutec của nhagrave văn nữ độc đaacuteo nagravey ngay từ đầu những cacircu văn dagravei bất tận
kiểu Tolstoi hay Balzac của thế kỷ XIX khocircng cograven lyacute do để tồn tại nữa Thay vagraveo đoacute người
đọc thấy rất rotilde caacutec thủ phaacutep điện ảnh đatilde xacircm nhập vagraveo địa hạt văn học vagrave ngagravey cagraveng
chiếm một latildenh thổ rộng lớn sự phacircn tiacutech tacircm lyacute được thay thế bằng việc miecircu tả tỉ mỉ cử
chỉ becircn ngoagravei tất cả những gigrave lọt vagraveo tầm nhigraven đồng thời đatilde được ghi lại trần thuật được
thay thế bằng sự liecircn tục của caacutec bức ảnh chụp hoagravenh traacuteng bằng caacutec khuocircn higravenh sự raacutep
dựng[18] Pheacutep biện chứng tacircm hồn trong caacutec taacutec phẩm nổi tiếng thế kỷ XIX sẽ khocircng
cograven thiacutech hợp với tiểu thuyết của MDuras Tiacutenh locirc giacutech liền mạch giữa caacutec cacircu văn trong
tiểu thuyết cổ điển cũng bị phaacute vỡ Chiacutenh bản thacircn MDuras đatilde thuacute nhận lagrave bagrave khocircng bận
tacircm nhiều đến sự liền mạch của caacutec cacircu văn locirc giacutech hay yacute nghĩa của chuacuteng Tocirci khocircng
bao giờ quan tacircm đến nghĩa hay yacute nghĩa Nghĩa (sens) nếu như coacute thigrave rồi sau đoacute noacute cũng tự
xuất hiện[19] Nhigraven một caacutech tổng thể văn bản viết của MDuras ngagravey cagraveng coacute vẻ gần gũi
hơn với caacutec phacircn cảnh điện ảnh (decoupage cineacutematographiques ) Tiacutenh rời rạc lắp gheacutep
(montage ) trong tổng thể taacutec phẩm của MDuras lagrave hết sức rotilde ragraveng Caacutec chương viết được
phacircn chia thagravenh caacutec đoạn văn ngắn (paragraphes courtes ) khocircng tuacircn theo một trật tự thời
gian khiến người ta nghĩ nhiều hơn đến kiểu lắp gheacutep raacutep dựng trong điện ảnh
Tiểu thuyết Duras hiện đại cograven ở chỗ noacute vừa đơn giản nhưng lại vừa đa dạng phong phuacute
Cugraveng với những bức tranh lập thể của Picasso người ta cũng đồng thời nghĩ đến một thứ kỹ
thuật acircm lập thể (steacutereacuteophonique) trong tiểu thuyết của MDuras Ngocircn từ được sử dụng
trong taacutec phẩm của bagrave đồng thời phục vụ cho cả mục điacutech nghe vagrave nhigraven Tiểu thuyết lagrave sự
xen kẽ giữa những tiếng lặng khoảng trống vagrave tiếng la heacutet Duras thường đẩy caacutech viết của
migravenh rất gần với lối viết thơ ca vagrave acircm nhạc (quasi poegravesie et musicale ) Bởi vậy trong tiểu
thuyết của bagrave xen kẽ giữa những cacircu văn toaacutet lecircn sự ecircm dịu lặng im lagrave những acircm thanh dữ
dội như phaacutet ra từ một dagraven nhạc độc acircm Tiếng heacutet của caacutei chết hay lagrave sự sinh thagravenh được
lặp đi lặp lại trong Moderato Cantabile tiếng kecircu của Lol bị bỏ rơi những tiếng la heacutet khoacute
hiểu từ căn lều của một người ăn magravey tiếng heacutet trần trụi vagrave vocirc nguyecircn cớ trecircn batildei biển
trong Tigravenh yecircu (LAmour) vagrave tiếng heacutet vũ trụ từ Calcuttađatilde khiến cho tiểu thuyết của
MDuras ngagravey cagraveng mang đậm magraveu sắc của điện ảnh một loại higravenh nghệ thuật tổng hợp của
acircm thanh tiếng động khoảng lặng higravenh ảnh montage vagrave caacutech xử lyacute thời gian phaacutet triển
mạnh mẽ từ nửa sau thế kỷ XX
Ai cũng biết hai trong những đặc trưng cơ bản nhất của điện ảnh lagrave acircm thanh vagrave higravenh ảnh
Acircm thanh quan trọng như thế nagraveo đối với một bộ phim thigrave noacute cũng quan trọng như thế đối
với tiểu thuyết của Duras Trong Người tigravenh đoacute lagrave acircm thanh của tiếng động rất ồn agraveo trong
thagravenh phố acircm thanh của một cuốn phim vặn quaacute cao căn phograveng lọt thỏm giữa tiếng ồn agraveo
liecircn tục của thagravenh phố [20] Trong Khuacutec ca Ấn Độ một taacutec phẩm viết cho cả ba thể loại
(tiểu thuyết sacircn khấu vagrave điện ảnh) người đọc coacute thể nhận dạng nhacircn vật qua giọng noacutei
Duras đatilde giải thiacutech qua bảng phacircn cảnh kịch bản phim Khuacutec ca Ấn Độ như sau Những
tiếng noacutei I vagrave II lagrave tiếng noacutei của phụ nữ Họ cograven rất trẻ Họ liecircn hệ với nhau bằng một cacircu
chuyện tigravenh yecircu Đocirci khi họ noacutei về tigravenh yecircu nagravey về họ Đa số thời gian họ noacutei về tigravenh yecircu
khaacutec về cacircu chuyện khaacutec () Tiếng noacutei I như con thiecircu thacircn lao vagraveo cacircu chuyện của
Anne-Marie Stretter Tiếng noacutei II lại tự đốt bugraveng lecircn dục vọng của migravenh cho Tiếng noacutei
I[21]
Duras thường chuacute yacute rất nhiều đến higravenh ảnh (image) trong caacutec văn bản viết đoacute lagrave thứ ngocircn
ngữ đặc trưng quan trọng hagraveng đầu của nghệ thuật điện ảnh Trong kịch bản phim
Hiroshima tigravenh yecircu của tocirci ngay từ những dograveng mở đầu Duras đatilde coacute những lời dẫn đậm
chất điện ảnh như sau Phim mở ra trong sự lớn dần của caacutei nấmBikini nổi tiếng Phải
lagravem sao cho người xem coacute được cảm xuacutec vừa như đatilde nhigraven thấy lại vừa như mới nhigraven thấy
caacutei nấm lần đầu Phải lagravem sao cho caacutei nấm đoacute thật to to dần lecircn từ từ vagrave sự to dần lecircn của
noacute saacutet với kiacutech thước ban đầu của GFusco[22] Aliette Armete trong một bagravei viết gần
đacircy nhất in trecircn tạp chiacute Văn học Phaacutep số thaacuteng 7 vagrave 8 năm 1992 về tiểu thuyết Người tigravenh
Hoa Bắc đatilde nhận xeacutet rằng Người ta đocirci khi cảm giaacutec rằng truyện kể (của Duras-TH) bao
giờ cũng như đi qua thấu kiacutenh của một maacutey quay phim magrave caacutei nhigraven chủ yếu vagrave khocircng
ngừng hiện diện bagrave sử dụng phương tiện nagravey để đối tượng của migravenh coacute được sự soi rọi vừa
toagraven diện lại vừa taacutech bạch cụ thể[23] Đuacuteng ra cuốn tiểu thuyết nagravey được taacutec giả viết
theo kiểu nước đocirci( ambigue) một mặt đoacute lagrave sự phản ứng với bộ phim Người tigravenh do
Anneau thực hiện magrave mặc dugrave đatilde baacuten toagraven bộ bản quyền nhưng giống như một người mẹ
dứt ruột baacuten đi đứa con thacircn yecircu của migravenh Duras khocircng ngừng day dứt khổ đau vagrave acircn
hận Dường như vẫn cay cuacute với bộ phim Người tigravenh do Anneau thực hiện khocircng như yacute
muốn Duras đatilde lagravem lại bộ phim theo caacutech riecircng của migravenh viết kịch bản điện ảnh trong
tiểu thuyết Sau nữa coacute lẽ vigrave tigravenh yecircu quaacute lớn với điện ảnh một lĩnh vực đến sau yecircu
muộn necircn vigrave vậy bagrave khocircng dễ dagraveng dứt bỏ Người tigravenh Hoa Bắc thực chất lagrave một cuốn tiểu
thuyết - điện ảnh một khuynh hướng rất tiecircu biểu trong văn học Phaacutep nửa sau thế kỷ XX
Người đọc khocircng cograven thấy ngạc nhiecircn khi cugraveng thời gian nagravey Duras như một người mới
biết bơi ngụp lặn trong điện ảnh bagrave viết Khi người ta muốn thể hiện một caacutei gigrave đoacute bằng
viết người ta luocircn bị tragraven ngập trong văn bản-ngocircn ngữ thế nhưng viết khocircng thể mang đến
tất cả Trong khi đoacute bằng higravenh ảnh bạn coacute thể viết được tất cả toagraven bộ khocircng gian phim
được viết ra gấp hagraveng trăm lần khocircng gian của một cuốn saacutech[24] Chiacutenh vigrave thế trả lời
tạp chiacute Người quan saacutet mới về khởi thủy cuốn tiểu thuyết Người tigravenh Duras đatilde trả lời rằng
Nguyecircn bản Người tigravenh thoạt đầu lấy tecircn lagrave Higravenh ảnh nguyecircn bản Noacute sẽ trải dagravei suốt cuốn
Album chung những cuốn phim của tocirci Caacutei higravenh ảnh ấy tấm ảnh nguyecircn bản khocircng được
chụp kia đatilde in higravenh trong cuốn saacutech[25]
Hiển hiện trong taacutec phẩm được giải thưởng Goncourt nagravey lagrave nghệ thuật lặp lại của rất nhiều
higravenh ảnh higravenh ảnh khuocircn mặt người đagraven bagrave luống tuổi bị tagraven phaacute bởi thời gian higravenh ảnh
con phagrave trong buổi đầu gặp gỡ với người đagraven ocircng Trung Hoa higravenh ảnh chiếc xe Limousine
đen higravenh ảnh cocirc beacute đi giagravey vagrave đội chiếc mũ đagraven ocircng higravenh ảnh gương mặt quagraveu quạu của
người anh cả higravenh ảnh yếu ớt nhợt nhạt của người anh trai nhỏ Ấn tượng đậm đặc nhất lagrave
higravenh ảnh dograveng socircng Meacutekong magrave Duras đatilde từng thuacute nhận với lograveng migravenh rằng Mẹ tocirci bảo
suốt đời tocirci sẽ khocircng bao giờ được nhigraven thấy những con socircng đẹp mecircnh mocircng vagrave hoang datilde
như con socircng Meacutekong vagrave caacutec phụ lưu của noacute đang đổ ra đại dương những thủy vực sẽ biến
mất vagraveo caacutec tuacutei đại dương Trecircn một mặt bằng trải nguacutet ngagraven những con socircng nagravey chảy hối
hả nước roacutet agraveo agraveo như traacutei đất nghiecircng về một phiacutea[26] Tất cả những higravenh ảnh đoacute mặc
dugrave khocircng đều đặn nhưng đatilde được nhắc lại nhiều lần trong taacutec phẩm Trong Khuacutec nhạc du
dương vagrave trầm bổng lagrave higravenh ảnh người đagraven ocircng nằm trecircn thacircn thể người đagraven bagrave trong Mười
giờ rưỡi đecircm hegrave lagrave higravenh ảnh giống như một magraven higravenh quay chậm sau thời điểm mười giờ ba
mươi phuacutet khi Pierre về nằm cạnh Marie Marie liecircn tục hỏi giờ Mười một giờ hai mươi
phuacutet một khắc nữa lagrave nửa đecircm Đecircm đatilde trocirci qua chẳng coacute gigrave ngoagravei thời gian của
cay đắng vagrave thất bại[27] Duras thuật lại caacutec sự kiện becircn ngoagravei một caacutech chi tiết Những
higravenh ảnh nagravey được lặp lại nhiều lần Khocircng được như chiacutenh taacutec phẩm điện ảnh lagrave coacute thể
quay hagraveng chục higravenh trong một giacircy tiểu thuyết của Duras cũng đatilde tập trung lagravem nổi bật
caacutec higravenh ảnh chốt bằng thủ phaacutep nghệ thuật như vậy Phải tạo ấn tượng cho người đọc khi
họ khocircng coacute điều kiện trực tiếp nhigraven thấy higravenh ảnh magrave chỉ coacute thể đọc noacute qua ngocircn từ
Higravenh ảnh trong tiểu thuyết Duras được kết hợp với nhau nhờ vagraveo kỹ thuật lắp raacutep
(montage) một yếu tố đặc thugrave của điện ảnh Ở phương diện nagravey tiacutenh lai tạo trong lối viết
của Duras được thể hiện khaacute rotilde ragraveng điện ảnh thực sự đatilde dạy cho bagrave caacutech thaacuteo dỡ cacircu
chuyện caacutech xaacuteo trộn thời gian một caacutech kheacuteo leacuteo Montage chiacutenh lagrave ngữ phaacutep đắc dụng
của điện ảnh đatilde được taacutec giả Người tigravenh vận dụng trong hầu hết caacutec taacutec phẩm tiểu thuyết
của migravenh Lai tạo từ điện ảnh đồng thời Duras cũng thể hiện sự tự do trong việc sử dụng
yếu tố thời gian Trong tiểu thuyết Người tigravenh nhacircn vật xưng tocirci với vai trograve Người kể
chuyện linh hoạt khocircng khaacutec nagraveo ống kiacutenh camera trong tay một nhagrave quay phim điecircu luyện
Ở trang đầu cuốn saacutech nhacircn vật-người kể chuyện cho biết vagraveo luacutec tocirci đatilde luống tuổi ngay
ở trang 2 tocirci muốn noacutei với caacutec bạn tocirci mười lăm tuổi rưỡi trang 11 luacutec nagravey tocirci thấy
rằng thời rất trẻ hồi mười taacutem mười lăm tuổi trang15 Tocirci tigravem thấy lại một tấm ảnh con
trai tocirci luacutec hai mươi tuổi trang 52 chuyện đoacute bắt đầu từ khi chuacuteng tocirci mười tuổi Vagrave rồi
chuacuteng tocirci mười hai tuổi Vagrave rồi mười ba tuổi Vagrave rồi mười bốn tuổi mười lăm tuổi Vagrave rồi
mười saacuteu mười bảy tuổi Khocircng chỉ xecirc dịch ống kiacutenh từ nhiều goacutec độ thời gian khiến
người đọc coacute cảm giaacutec luocircn được sống cugraveng nhacircn vật trecircn tất cả mọi nẻo đường phiecircu lưu
của cuộc tigravenh Duras cograven thay đổi điểm nhigraven kể chuyện bằng việc để cho chiacutenh nhacircn vật
người kể chuyện lagravem ảo thuật Người kể chuyện trong taacutec phẩm Người tigravenh luacutec được xưng
hocirc ở ngocirci Tocirci (Je) một lối kể mang đậm magraveu sắc chủ quan như được soi rọi từ becircn trong (
Tocirci thường nghĩ đến caacutei higravenh ảnh magrave chỉ migravenh tocirci cograven thấy vagrave tocirci khocircng bao giờ nhắc đến
ấy Noacute vẫn luocircn hiện diện vẫn lặng lẽ như thế vẫn khiến phải sững sờ) coacute luacutec lại xecirc
dịch ra becircn ngoagravei chuyển sang ngocirci thứ ba Cocirc ấy (Elle) Cocirc noacutei với anh em muốn anh
đừng yecircu em thigrave hơn Thậm chiacute nếu anh yecircu em em muốn anh cứ lagravem theo caacutech thường lệ
như anh vẫn thường lagravem với những người đagraven bagrave khaacutec Anh nhigraven cocirc coacute vẻ như kinh ngạc
anh hỏi đoacute lagrave điều em muốn sao[28] Caacutech xecirc dịch ngocirci thứ kể chuyện như vậy giuacutep
người đọc coacute cảm giaacutec như hiện diện trong taacutec phẩm cugraveng luacutec nhiều người kể chuyện
Chuacuteng ta hatildey higravenh dung khi xem một bộ phim để khẳng định tiacutenh lai tạo điện ảnh trong taacutec
phẩm của nhagrave văn hết sức đặc biệt nagravey Giống với tiểu thuyết bất kỳ một bộ phim nagraveo cũng
đều hướng tới việc kể chuyện necircn đương nhiecircn noacute cũng cần đến một Người kể chuyện
Vậy người kể chuyện trong phim lagrave ai Biecircn kịch đạo diễn diễn viecircn hay ống kiacutenh
camera Một caacutech chiacutenh xaacutec nhất trả lời cacircu hỏi nagravey người ta thường cho rằng đoacute lagrave đạo
diễn Tham gia vagraveo quaacute trigravenh kể một cacircu chuyện trong phim tất nhiecircn coacute sự tập hợp của rất
nhiều yếu tố trong đoacute coacute cả caacutec yếu tố đạo cụ phục trang acircm nhạc tiếng độngTuy nhiecircn
chỉ người đạo diễn mới coacute toagraven quyền quyết định cacircu chuyện sẽ được kể như thế nagraveo Đạo
diễn lagrave người chỉ đạo quay phim đồng thời cũng lagrave nhacircn vật quan trọng tham gia vagraveo cocircng
việc từ viết kịch bản phacircn cảnh casting ( chọn diễn viecircn ) đến montage hậu kỳTa coacute
cảm giaacutec khi viết tiểu thuyết Duras đồng thời thực hiện cả vai trograve của người đạo diễn
Chiacutenh bagrave lagrave người đi xa nhất trong việc thử nghiệm lối viết lai tạo điện ảnh trong nền văn
chương Phaacutep thế kỷ XX Ngagravey nay cocircng chuacuteng văn học đatilde dần lagravem quen với caacutech thưởng
thức taacutec phẩm tiểu thuyết theo caacutech đoacute Duras lagrave một trong số những nhagrave văn quan trọng
nhất trong văn học Phaacutep nửa cuối thế kỷ XX theo chuacuteng tocirci goacutep phần lagravem thay đổi thoacutei
quen đọc tiểu thuyết của cocircng chuacuteng độc giả để từ cũng dần thay đổi caacutei nhigraven của họ với
văn học vagrave điện ảnh
4 Người tigravenh Hoa Bắc vagrave thể loại tiểu thuyết-điện ảnh ( cineacute-roman ) một saacuteng tạo
độc đaacuteo của M Duras
Việc đề xuất khaacutei niệm tiểu thuyết điện ảnh vai trograve tiecircn phong khocircng thuộc về Duras Như
trecircn chuacuteng tocirci đatilde noacutei vai trograve ấy thụộc về AR Grillet Tuy nhiecircn saacuteng tạo một caacutech viết
điện ảnh trong tiểu thuyết hay chiacutenh xaacutec hơn một caacutech lagravem điện ảnh bằng ngocircn ngữ chuacuteng
tocirci khẳng định rằng vai trograve tiecircn phong độc nhất vocirc nhị thuộc về Duras Trong văn học
Phaacutep nửa cuối thế kỷ XX khocircng nhagrave văn nagraveo đi xa hơn vagrave quyết liệt hơn Duras trong việc
saacuteng tạo ra thể loại độc đaacuteo mới mẻ nagravey Đặc điểm đoacute được thể hiện rotilde nhất qua taacutec phẩm
Người tigravenh Hoa Bắc
Kể từ sau thagravenh cocircng của phim Hiroshima tigravenh yecircu của tocirci nỗi aacutem ảnh điện ảnh thường
trực trong MDuras Đặc biệt hơn kể từ sau Khuacutec nhạc du dương bagrave đatilde dagravenh gần như toagraven
bộ thời gian vagrave tacircm huyết của migravenh cho điện ảnh Chuacuteng ta sẽ thấy rotilde hơn điều nagravey bagrave cứ
đều đặn thực hiện mỗi năm từ một đến hai phim kể cả hợp taacutec viết kịch bản vagrave trực tiếp
trong vai trograve đạo diễn sản xuất Thaacuteng saacuteu năm 1980 tạp chiacute Điện ảnh Phaacutep đatilde dagravenh một
số đặc biệt với nhan đề Những đocirci mắt xanh cho bagrave chỉ để viết những vấn đề xung quanh
điện ảnh Nỗi aacutem ảnh ấy vẫn cứ đeo đuổi bagrave ngay cả sau thất bại trong hợp đồng viết kịch
bản phim Người tigravenh với Claude Berri Tham vọng lagravem phim vẫn khocircng rời bỏ bagrave Theo
Laure Adler đến tận những năm cuối đời Duras vẫn cograven nhiều cay cuacute với điện ảnh
Khoảng năm 1990 trong một ghi cheacutep để lại người ta vẫn đọc được tham vọng đoacute của
Duras thế nagravey Tocirci khocircng coacute nhiều ragraveng buộc trong lĩnh vực văn chương nhưng đối với
điện ảnh thigrave coacute[29] Taacutec phẩm cuối cugraveng Người tigravenh Hoa Bắc coacute thể được xem như một
saacuteng tạo độc đaacuteo của MDuras về lối viết tiểu thuyết-điện ảnh vagrave cũng lagrave một khuynh hướng
mới mẻ trong văn học Phaacutep nửa cuối thế kỷ XX Khi khocircng thể trực tiếp lagravem điện ảnh
MDuras đatilde tạo ra caacutech lagravem phim trong văn học theo kiểu của riecircng migravenh Bagrave đatilde viết đi
viết lại tới bốn lần phương aacuten cho cuốn tiểu thuyết hết sức đặc biệt nagravey với bốn nhan đề
Người tigravenh trecircn phố Mugravei mật vagrave tragrave Bộ phim về người tigravenh Trở lại với người tigravenh Đoacute lagrave
một cuốn saacutech Một bộ phim Boacuteng đecircm Cuối cugraveng đoacute lagrave một cuốn tiểu thuyết-điện ảnh
hay noacutei caacutech khaacutec đoacute thực sự lagrave một kiểu lai tạo điện ảnh trong văn học như ngay từ đầu
bagravei viết chuacuteng tocirci đatilde nhấn mạnh Đậm đặc trong taacutec phẩm nagravey lagrave những cacircu văn ngắn theo
đuacuteng văn phong của một kịch bản điện ảnh Nhagrave văn cố tigravenh lựa chọn những từ ngữ giagraveu
tiacutenh tạo higravenh tựa như đoacute lagrave một kịch bản viết ra cho chiacutenh migravenh Những cacircu văn dagravey đặc
higravenh ảnh Cocirc gaacutei nằm im bất động Cocirc gaacutei khoacutec Trong phim ta sẽ khocircng gọi ra tecircn bản
valse ấy Trong cuốn saacutech nagravey ta sẽ bảo lagrave Bản Valse Tuyệt vọng Cocirc gaacutei sẽ cograven lắng
nghe sau khi bản valse kết thuacutec Cocirc gaacutei trong phim trong cuốn saacutech nagravey ta sẽ gọi lagrave cocirc
beacute Cocirc beacute ra khỏi higravenh ảnh cocirc rời khỏi phạm vi của maacutey quay vagrave của cuộc hội hegrave Từ
goacutec độ thị giaacutec đocirci luacutec ta khocircng cograven phacircn biệt được đacircu lagrave một taacutec phẩm tiểu thuyết đacircu lagrave
một kịch bản điện ảnh Chẳng hạn đoạn văn dưới đacircy hoagraven toagraven coacute thể xem đoacute lagrave một đoạn
kịch bản
Cocirc beacute mở caacutenh cổng
Đoacuteng caacutenh cổng lại
Băng qua khoảng sacircn vắng
Đi vagraveo ngocirci nhagrave cocircng vụ
Ta khocircng nhigraven thấy cocirc nữa
Ta ở lại trecircn khoảnh sacircn trống vắng[30]
Ở phần cuối taacutec phẩm độc đaacuteo nagravey Duras dagravenh ba trang đề xuất những higravenh ảnh magrave bagrave gọi
đoacute lagrave những đề cương phacircn cảnh nhằm thuyết minh cho phần truyện kể Rải raacutec trong
Người tigravenh Hoa Bắc dường như vẫn cograven luyến tiếc phim Người tigravenh do Claude Berri vagrave
Anneau thực hiện magrave Duras cho rằng hoagraven toagraven lagravem hỏng cuốn tiểu thuyết của migravenh bagrave
viết Tocirci cho rằng nữ diễn viecircn được chọn quaacute đẹp cocirc sẽ khocircng nhigraven ai khocircng nhigraven gigrave
hết magrave để cho người ta nhigraven migravenh ngắm migravenh[31] Về cuốn Người tigravenh Hoa Bắc ở
trang 33 bagrave viết Trong trường hợp lagravem phim coacute thể chọn hoặc dừng maacutey trecircn khuocircn mặt
người mẹ đang kể chuyện khocircng nhigraven ai hoặc dừng ở caacutei bagraven vagrave những người con được kể
lại bởi bagrave mẹ Taacutec giả taacuten thagravenh đề nghị thứ hai[32] ở trang 93 Trong trường hợp lagravem
phim dựa trecircn cuốn saacutech nagravey khocircng necircn để cocirc beacute coacute một nhan sắc chỉ đẹp magrave thocirci Như
vậy coacute lẽ sẽ nguy hiểm cho bộ phim Đacircy lagrave một caacutei gigrave khaacutec noacute vận động nơi cocirc cocirc beacute một
caacutei gigrave khoacute neacute traacutenh một sự tograve mograve hoang datilde một sự thiếu giaacuteo dục một sự thiếu phải thiếu
rụt regrave Một kiểu hoa khocirci Phaacutep beacute bỏng sẽ coacute nguy cơ lagravem toagraven bộ cuốn phim sụp đổ Hơn
thế nữa cocirc ta sẽ lagravem bộ phim biến mất Sắc đẹp khocircng lagravem gigrave hết Noacute khocircng nhigraven ngắm Noacute
bị ngắm nhigraven[33] trang 109 Ta ghi higravenh căn phograveng được rọi chiếu bằng aacutenh saacuteng của
đường phố Trecircn những higravenh ảnh nagravey ta giữ lại acircm thanh ta để acircm thanh ở khoảng caacutech
thường lệ cũng như những tiếng động của đường phố cũng như điệu ragtime vagrave valse Ta
ghi higravenh đocirci tigravenh nhacircn đang thiếp ngủ[34] trang 125 trong trường hợp lagravem phim chi
tiết nagravey sẽ taacutei diễn mỗi lần cocirc beacute về vagraveo ban đecircm Để biểu thị một tiacutenh thường ngagravey gia tăng
magrave ở chỗ khaacutec bộ phim khocircng coacute ngoại trừ thời gian biểu caacutec buổi học thời gian biểu đi
ngủ đi tắm vagrave caacutec bữa ăn[35]
Với tất cả những căn cứ trecircn khocircng chỉ riecircng với Người tigravenh Hoa Bắc magrave trong nhiều taacutec
phẩm khaacutec cả điện ảnh lẫn tiểu thuyết của nhagrave văn - điện ảnh độc đaacuteo nagravey chuacuteng ta hoagraven
toagraven coacute thể đi đến kết luận về một lối viết lai tạo một kiểu saacuteng tạo độc đaacuteo coacute một khocircng
hai trong sự nghiệp saacuteng taacutec noacutei chung của nhagrave tiểu thuyết MDuras Đoacute phải chăng cũng
lagrave một trong những đặc điểm tiecircu biểu của tiểu thuyết Phaacutep nửa sau thế kỷ XX
5 Thay phần kết luận chuacuteng tocirci muốn coacute một so saacutenh higravenh tượng thế nagravey Tiểu thuyết -
thể loại trẻ trung khỏe mạnh ngagravey nay trong văn học Phaacutep chẳng khaacutec nagraveo một chagraveng trai
đatilde trưởng thagravenh đang đối mặt với sự lựa chọn quyết định cuộc đời migravenh trước người bạn
tigravenh điện ảnh trẻ trung khoaacuteng đạt vagrave hấp dẫn hơn Cuộc hocircn phốicủa cặp đocirci nagravey liệu
coacute phải lagrave cuộc tigravenh tốt đẹp hợp lệ đặng mang đến cho cả hai loại higravenh văn học vagrave điện ảnh
những đứa con tinh thần khỏe mạnh vagrave xinh đẹp Đoacute lagrave cacircu hỏi cần phải coacute thời gian
để trả lời
( Triacutech Chuyecircn luận Tiểu thuyết Phương Tacircy thế kỷ XX - Một số đặc điểm vagrave khuynh
hướng )
Tagravei liệu tham khảo chiacutenh
1 3 Dẫn theo Phugraveng Văn Tửu Tiểu thuyết Phaacutep thế kỷ XX những tigravem togravei đổi mới NXB
Văn học 2005
2 Henri Benac Guide des ideacutees litteacuteraires Hachette 1988
4 David Bordwell amp Kristin Thompson Nghệ thuật điện ảnh NXB GD 2008
567 Phugraveng Văn Tửu Tiểu thuyết điện ảnh vagrave truyền higravenh Tạp chiacute Văn học số 5-2005
8910 Phugraveng Văn Tửu Tiểu thuyết Phaacutep trước thềm thế kỷ XXI NXB Văn học 2004
11 Catherine Bouthors-Paillart Duras-người đagraven bagrave lai NXB Văn học H 2008
12 Magazine litteacuteraire numeacutero speacutecial sur MDuras Avril 2006
13141729 Laure Adler M Duras Nhiều người dịch NXB Phụ Nữ 2008
15182324 Magazine litteacuteraire numeacutero 7amp8 1992
16 Đặng Thị Hạnh Một vagravei gương mặt văn xuocirci Phaacutep thế kỷ XX NXB Đagrave Nẵng 2000
19 21 BVercier J Lecarme La liteacuterature francaise depuis 1968 Bordas 1982
20252628 MDuras Người tigravenh Trịnh Xuacircn Hoagravenh dịch NXB Hội Nhagrave Văn H1991
22 MDuras Hiroshima tigravenh yecircu của tocirci Đinh Thị Reo dịch NXB VH H 2000
27 MDuras Mười giờ rưỡi đecircm hegrave Phugraveng Văn Tửu dịch NXB Phụ Nữ H 2008
303132333435 MDuras Người tigravenh Hoa Bắc Lecirc Hồng Sacircm dịch NXB Văn học H
2008
cao cửa rất nhiều ở becircn traacutei vagrave becircn phải Những cửa nagravey cũng sơn toagraven magraveu nacircu sẫm kiacutech
thước như nhau rất cao vagrave hẹp ngang Hagravenh lang chắc dagravei hơn boacuteng đegraven điện cũng giống
nhau trograven sức điện yếu treo ở đầu một sợ dacircy xoắn Nuacutet bấm chuocircng bằng sứ trắng để ở
cầu thang chỗ goacutec tường[10] Đoacute lagrave những trang viết khocircng khaacutec nhiều một kịch bản điện
ảnh magrave caacutei thường xuyecircn hiện diện đoacute lagrave ấn tượng thị giaacutec (vision) Lối viết higravenh ảnh vagrave
higravenh tượng thị giaacutec kiểu điện ảnh như thế dường như đatilde tạo thagravenh một khuynh hướng rotilde rệt
trong tiểu thuyết Phaacutep nửa sau thế kỷ XX magrave người tiecircu biểu hơn ai hết chiacutenh lagrave nhagrave tiểu
thuyết Marguerite Duras
II Tiacutenh lai tạo văn học vagrave điện ảnh trong saacuteng taacutec của Duras
1 Những saacuteng taacutec quan trọng nhất của Marguerite Duras( 1914-1996 ) một trong những
gương mặt nổi bật của nền tiểu thuyết Phaacutep nửa cuối thế kỷ XX ra đời khi điện ảnh đatilde thoaacutet
ra khỏi thời kỳ phim cacircm tới hagraveng chục năm (từ sau năm 1929) vagrave khi văn học đatilde coacute được
một vị triacute thiết yếu trong đời sống của bộ mocircn nghệ thuật thứ bảy Sự mới mẻ của mocircn
nghệ thuật nagravey đồng thời cũng hấp dẫn nhagrave tiểu thuyết M Duras Mặc dugrave khocircng phải lagrave
duy nhất trong số caacutec nhagrave tiểu thuyết thời kỳ nagravey thử nghiệm một lối viết độc đaacuteo pha trộn
giữa văn học vagrave điện ảnh nhưng chắc chắn Duras lagrave người đi xa nhất Theo quan điểm của
chuacuteng tocirci kết hợp với sự tham khảo cocircng trigravenh mới nhất của một nhagrave nghiecircn cứu Phaacutep gần
đacircy được dịch sang tiếng Việt[11] Duras đatilde saacuteng tạo một lối viết mới hết sức độc đaacuteo lối
viết lai tạo (meacutetissage) Chuacuteng tocirci mạnh dạn sử dụng thuật ngữ nagravey vagrave xin được giải thiacutech
thecircm rằng đuacuteng ra bấy lacircu nay thuật ngữ nagravey chỉ được sử dụng trong lĩnh vực sinh học
Trong tất cả caacutec Từ điển Tiếng Việt người ta đều định nghĩa lai tạo nghĩa lagrave tạo ra giống
mới bằng higravenh thức lai gheacutep( Từ điển Tiếng Việt NXB Văn hoacutea Sagravei gograven 2004) hoặc lai
tạo lagrave cho hai giống động vật khaacutec nhau giao phối để sinh sản giống mới ( Từ điển từ vagrave
ngữ tiếng Việt NXB Tổng hợp Thagravenh phố HCM 1999) hoặc nữa lai tạo lagrave tạo ra bằng
caacutech lai giống( Từ điển Tiếng Việt thocircng dụng NXB Giaacuteo dục 2004) Eizenstein trong
cocircng trigravenh Taacutec phẩm chọn lọc cũng cho rằng Khi hai mảnh nagraveo đoacute được đặt cạnh nhau thigrave
nhất định sẽ hợp lại trong một khaacutei niệm mới với tư caacutech một phẩm chất mới nảy sinh do
kết quả của sự đối chiếu nagravey Vigrave thế mặc dugrave coacute thể thừa nhận sự xacircm nhập lẫn nhau giữa
văn học vagrave điện ảnh trong sự nghiệp chung của MDuras nhưng chuacuteng tocirci cho rằng chiacutenh
xaacutec hơn vẫn cần phải noacutei tới một hiện tượng lai tạo Lai tạo chứ khocircng phải ảnh hưởng
(influence) bởi lẽ sự tiếp nhận yếu tố nagravey trong một yếu tố kia ở Duras khocircng hoagraven toagraven bị
động Ngược lại một caacutech chủ động Duras cograven saacuteng tạo ra một thể mới trong taacutec phẩm
của migravenh Ở cả hai mảng saacuteng taacutec quan trọng nhất của Duras lagrave văn học vagrave điện ảnh dường
như chuacuteng ta đều được chứng kiến một thứ điện ảnh hay văn học hoagraven toagraven khaacutec lạ khocircng
giống với bất cứ một khuocircn mẫu coacute sẵn nagraveo Tiacutenh độc đaacuteo trong sự nghiệp của Duras
chiacutenh lagrave ở đoacute vagrave đoacute cũng lagrave tư tưởng cốt lotildei magrave chuacuteng tocirci muốn đề cập trong phần viết dưới
đacircy
2 Lai tạo văn học trong điện ảnh của M Duras
Sự nghiệp điện ảnh thực sự của MDuras cũng đồ sộ khocircng keacutem gigrave tiểu thuyết Đoacute lagrave
niềm vui saacuteng tạo của bagrave Noacute khocircng những chỉ được thực thi một caacutech độc lập magrave cograven hiện
diện trong cả đời sống viết của MDuras Aliette Armel một trong những nhagrave nghiecircn cứu
rất nổi tiếng trong giới Duras học gần đacircy đatilde khẳng định rằng Với bagrave (Duras) điện ảnh
khocircng thể thay thế cho văn học nhưng điện ảnh lại lagrave thứ khocircng thể thiếu Noacute lagravem phong
phuacute thecircm cho đời sống văn học của bagrave[12] Reneacute Micha trong một bagravei viết coacute nhan đề
Một thứ điện ảnh khaacutec ( Un autre cineacutema ) đatilde khẳng dịnh rằng sự nghiệp điện ảnh của M
Duras đatilde đặt ra rất nhiều vấn đềĐoacute lagrave một thứ điện ảnh đứt đoạn với nền điện ảnh đang
diễn ranoacute luocircn tạo ra những khiecircu khiacutech với kiểu điện ảnh magrave chuacuteng ta vẫn thường được
chứng kiến Đuacuteng như thế trong suy nghĩ của migravenh Duras cho rằng dường như nền điện
ảnh ngagravey nay vẫn chỉ đi theo thoacutei quen cũ kỹ magrave đuacuteng ra noacute phải thay đổi để đaacutep ứng được
mong muốn của cocircng chuacuteng thời hiện đại Vigrave thế bagrave muốn lagravem một thứ điện ảnh khaacutec
như Reneacute Micha đatilde nhận xeacutet Khocircng phải ngẫu nhiecircn nhagrave điện ảnh kiecircm nhagrave văn nagravey (
trong văn học Phaacutep đương đại ngoagravei Duras chỉ coacute hai nhagrave văn khaacutec coacute đặc điểm giống bagrave
vừa lagrave nhagrave văn vừa lagrave nhagrave điện ảnh lagrave Cocteau vagrave Robbe-Grillet ) lại rất ngưỡng mộ phim
của Bresson Ordet de Dreyer đặc biệt Saplin ( Duras khẳng định rằng trong phim noacutei
người ta khocircng bao giờ coacute thể đạt tới được chiều kiacutech của phim cacircm như Chaplin đatilde lagravem )
Trong loạt bagravei viết coacute nhan đề Những đocirci mắt xanh in trecircn số chuyecircn đề của tạp chiacute điện
ảnh Phaacutep Duras noacutei rotilde quan niệm của bagrave về lagravem điện ảnh ( faire le cineacutema ) của migravenh như
sau Khi tocirci lagravem điện ảnh bằng viết tocirci viết về higravenh ảnh về caacutei magrave noacute sẽ hiện diện những
nghi ngờ của tocirci về bản chất của noacute Tocirci viết về yacute nghĩa magrave noacute sẽ phải coacute Sự lựa chọn higravenh
ảnh sẽ tự higravenh thagravenh về sau đoacute lagrave hệ quả của lối viết nagravey Viết phim ảnh với tocirci lagrave lagravem điện
ảnh Về nguyecircn tắc một kịch bản chi tiết được lagravem cho phần sau Một văn bản ư khocircng
Ở đacircy với tocirci thigrave noacute ngược lại ( dẫn theo Reneacute Micha trong bagravei viết Một lối viết khaacutec
)Tại sao Duras lại lựa chọn một caacutech lagravem điện ảnh khaacutec thường như thế Trả lời cacircu hỏi
nagravey chuacuteng ta khocircng những chỉ hiểu được đặc trưng phong caacutech saacuteng taacutec của riecircng Duras
magrave cograven trả lời được cacircu hỏi tại sao nền tiểu thuyết Phaacutep nửa sau thế kỷ XX thế kỷ bugraveng nổ
của truyền thocircng vagrave nghệ thuậttrong đoacute coacute điện ảnh lại khiến tiểu thuyết thay đổi nhiều
đến như thế
Kể từ thời điểm cuốn tiểu thuyết đầu tiecircn Một đập chắn Thaacutei Bigravenh Dương được đưa lecircn
magraven ảnh vagraveo năm 1956 trong cả vai trograve biecircn kịch vagrave đạo diễn taacutec giả văn học Duras để lại
ước chừng hai chục bộ phim Coacute thể kể ra đacircy một số taacutec phẩm tiecircu biểu Một đập chắn
Thaacutei Bigravenh Dương (1956) Hiroshima tigravenh yecircu của tocirci (1958) Khuacutec nhạc du dương vagrave trầm
bổng (1960) Một sự vắng mặt cũng rất dagravei (1961) Bản nhạc (1966) Phaacute đi cocirc ấy bảo
(1969) Nathalie Granger (1972) Người đagraven bagrave ở Ganger (1972) Khuacutec ca Ấn Độ (1974)
Camion (1977) Đối thoại ở Rome (1982) Chiacutenh lagrave anh Savannah Bay (1983) Những đứa
trẻ (1984) Người tigravenh (1992)
Sự thật nếu quan saacutet kỹ mảng saacuteng taacutec tiểu thuyết của MDuras chuacuteng ta sẽ dễ dagraveng nhận
thấy niềm đam mecirc điện ảnh đến với bagrave từ rất sớm Ngay từ khi cograven rất trẻ bagrave đatilde từng viết
cho mẹ migravenh những mẩu chuyện nhỏ dagravey đặc những higravenh ảnh giống như lagrave những bộ phim
cacircm (films muets) Laure Adler trong cocircng trigravenh đồ sộ MDuras xuất bản năm 1998 năm
năm sau khi bagrave qua đời đatilde viết Điện ảnh đối với bagrave luacutec đầu khocircng phải lagrave một lựa chọn
mang tiacutenh mỹ học magrave lagrave một nhu cầu bức thiết mang tiacutenh sinh học luacutec nagraveo noacute cũng thigrave
thầm trong bagrave tragraven ngập khắp nơi giọng noacutei nhacircn vật của noacute Bagrave chế ngự ảo ảnh bằng
caacutech phugrave pheacutep cho noacute qua trung gian lagrave ống kiacutenh maacutey quay vagrave thấy nơi đoagraven lagravem phim một
cộng đồng gắn boacute trong một khoảng thời gian nhất định giuacutep bagrave coacute thecircm năng lượng vagrave sự
tĩnh tacircm[13] Từ năm 1950 Duras đatilde tham gia vagraveo caacutec hoạt động điện ảnh một caacutech hết
sức nhiệt thagravenh Đoacute lagrave thời điểm khuynh hướng Lagraven soacuteng mới trong điện ảnh Phaacutep ra đời
thay thế cho thế hệ điện ảnh truyền thống trước đoacute Taacutec phẩm đầu tiecircn của MDuras được
dựng thagravenh phim mang tecircn Một đập chăn Thaacutei Bigravenh Dương coacute cugraveng chủ đề với Người tigravenh
Người tigravenh Hoa Bắc Kể từ đoacute Duras đatilde tạo cho migravenh một thoacutei quen rất độc đaacuteo Bagrave bao
giờ cũng viết đồng thời cugraveng một chủ đề cả ba thể loại Tiểu thuyết Kịch Điện ảnh
(Roman Theacuteacirctre Cineacutema) Đoacute lagrave lối viết lai tạo (meacutetissage) như nhagrave nghiecircn cứu Paillart
khẳng định trong cocircng trigravenh vừa được xuất bản gần đacircy của bagrave Duras-người đagraven bagrave lai
(Duras- la femme de meacutetisse) Nhờ lối viết nagravey Duras đatilde lagravem phong phuacute thecircm cho sự
nghiệp của migravenh cả về sự đa dạng vagrave số lượng taacutec phẩm Kể từ sau năm 1956 bagrave thường
xuyecircn nhacircn ba một taacutec phẩm cugraveng chủ đề của migravenh Đặc biệt đối với điện ảnh niềm đam
mecirc trong Duras khocircng bao giờ vơi cạn Hoặc nếu coacute chăng đoacute chỉ lagrave khi thất bại trong một
số bộ phim thực hiện độc lập của migravenh Duras tự nhận rằng với nagraveng tiecircn thứ bảy nagravey bagrave
chỉ lagrave kẻ nghiệp dư Tuy nhiecircn chuacuteng ta necircn nhớ rằng yacute kiến của bagrave về điện ảnh luocircn luocircn
thay đổi thậm chiacute coacute khi macircu thuẫn Trong cuốn saacutech Trograve chuyện giữa taacutec giả với Jeacuterocircme
Lindon bagrave từng thuacute nhận Phim ảnh luocircn hiện hữu dễ datildei necircn tocirci mới lagravem Luacutec nagraveo tocirci
cũng coacute cảm giaacutec như đang baacuten migravenh Thật lagrave xấu hổ khi noacutei về caacutei magrave tocirci khocircng biếtTocirci
đatilde trở thagravenh kẻ vocirc lại kẻ lầm lạc khi dấn thacircn vagraveo điện ảnh[14] Nhưng ở một chỗ khaacutec
Duras lại viết Khocircng gian trong điện ảnh lớn gấp hagraveng trăm lần khocircng gian trong tiểu
thuyết[15] Bagrave khocircng ngần ngại thuacute nhận rằng đến với điện ảnh cuộc sống tinh thần của
một nhagrave văn trở necircn giagraveu coacute Nhờ điện ảnh bagrave quen biết với nhiều nhacircn vật nổi tiếng như
Geacuterard Deacutepardieu Jeanne Moreau Alain Ressnais Jean-Jacq AnneaudNiềm đam mecirc
điện ảnh của Duras đạt tới đỉnh cao khi bagrave thực hiện kịch bản điện ảnh Hiroshima tigravenh yecircu
của tocirci với đạo diễn Alain Resnais người đatilde từng cộng taacutec rất thagravenh cocircng với Alain Robbe-
Grillet phim Năm ngoaacutei ở vugraveng Marienbad Nhagrave đạo diễn lừng danh nagravey luocircn tocircn trọng vai
trograve của taacutec giả văn học trong caacutec bộ phim chuyển thể từ tiểu thuyết Vagrave đoacute lagrave cơ hội tốt
nhất để MDuras được thể hiện khả năng chơi văn chương trong điện ảnh một caacutech tự do
Khocircng thể phủ nhận Hiroshima tigravenh yecircu của tocirci quả nhiecircn lagrave bộ phim giagraveu chất thơ nhất
trong số những taacutec phẩm điện ảnh của MDuras Nhagrave nghiecircn cứu Đặng Thị Hạnh trong bagravei
Vận may của tiểu thuyết đatilde từng nhấn mạnh rằng Hiroshima tigravenh yecircu của tocirci tự noacute biểu
hiện như một đối thoại trữ tigravenh xaacutec định cả kết cấu taacutec phẩm caacutech dựng phim vagrave acircm thanh
vagrave được gọi lagrave phim-thơ phim cantate giống như một số tiểu thuyết của Duras lại coacute phụ đề
văn học-kịch-phim[16] Bộ phim rất nhanh choacuteng được trao giải Cagravenh cọ vagraveng tại Liecircn
hoan phim Cannes mugravea hegrave năm 1958 Chỉ hai năm sau mugravea hegrave 1960 bộ phim chuyển thể
từ tiểu thuyết Nhịp điệu ocircn hogravea vagrave trầm bổng của MDuras cũng nhận được Cagravenh cọ vagraveng
giải diễn xuất cho nữ diễn viecircn chiacutenh Jeanne Moreau Phấn khiacutech trước thagravenh cocircng bất ngờ
của migravenh trong cocircng việc lagravem phim năm 1961 Duras hợp taacutec với đạo diễn Henri Colpi
lagravem tiếp bộ phim Một sự vắng mặt rất dagravei cũng trong vai trograve của người viết kịch bản Bộ
phim nagravey ngay lập tức đoạt giải cao nhất tại Liecircn hoan phim Cannes ngay sau khi tham gia
lần đầu tiecircn Phaacute đi cocirc ấy bảo lagrave taacutec phẩm điện ảnh đầu tiecircn MDuras thực hiện trong cả
vai trograve kịch bản vagrave đạo diễn vagraveo năm 1968 Tuy khocircng thagravenh cocircng bằng hai taacutec phẩm đầu
nhưng bộ phim nagravey đatilde tạo niềm khaacutet vọng lớn hơn trong saacuteng tạo điện ảnh với MDuras Bagrave
đatilde từng ghi chuacute trong sổ tay ghi cheacutep về niềm đam mecirc điện ảnh của migravenh Khocircng coacute gigrave coacute
thể lagravem cho tocirci thư giatilden hơn lagrave đứng becircn maacutey quay Năm 1974 MDuras thực hiện bộ
phim Khuacutec ca Ấn Độ (India Song) Bộ phim được giới thiệu tham gia Liecircn hoan phim
Cannes thaacuteng 5 năm 1975 nhưng khocircng được lựa chọn chiacutenh thức tham gia chấm giải Tuy
nhiecircn ngay sau khi kết thuacutec Liecircn hoan phim một trong số caacutec thagravenh viecircn Ban giaacutem khảo
ocircng Andreacute Delvaux đatilde thagravenh thật noacutei Bộ phim nagravey lagrave thagravenh cocircng của taacutec phẩm thơ vagrave điện
ảnh của người saacuteng tạo ra noacute Noacute quyến rũ toagraven bộ Liecircn hoan phim tocirci biết rotilde điều đoacute Nếu
chuacuteng ta chọn noacute tham gia giải chắc hẳn phim nagravey đatilde đoạt giải thưởng Cagravenh cọ vagraveng[17]
Những đứa trẻ ( Les enfants ) lagrave bộ phim cuối cugraveng MDuras thực hiện cugraveng con trai Jean
Mascolo vagrave nhagrave quay phim người Bỉ Jean Marc Turine Phim coacute saacuteu nhacircn vật Ernesto một
cậu beacute bẩy tuổi bố mẹ chị gaacutei một phoacuteng viecircn vagrave một thầy giaacuteo Cốt truyện phim hết sức
giản dị nhưng yacute nghĩa của noacute lại vocirc cugraveng sacircu sắc Một ngagravey kia Ernesto cậu beacute bẩy tuổi
tuyecircn bố với cha mẹ migravenh rằng từ hocircm nay cậu sẽ khocircng đến trường nữa Lyacute do cậu đưa ra
khocircng dễ gigrave thuyết phục được tất cả mọi người đoacute lagrave vigrave ở trường học người ta chỉ toagraven dạy
những điều cậu khocircng hề biết Cả bố mẹ vagrave thầy giaacuteo đều hết sức ngạc nhiecircn Một cuộc
hagravenh trigravenh đi tigravem nguyecircn nhacircn kỳ cục kia của cậu beacute đatilde trở necircn hết sức thuacute vị Phim được
xacircy dựng trecircn acircm hưởng chiacutenh lagrave caacutei hagravei nhưng ẩn phiacutea sau đoacute lại lagrave một triết lyacute sacircu sắc rất
đặc trưng cho phong caacutech điện ảnh của Duras Lagrave một nhagrave văn lagravem điện ảnh necircn dường như
bagrave để lại dấu vết văn chương trecircn hầu hết caacutec bộ phim của migravenh Tiacutenh lai tạo văn chương ở
những taacutec phẩm điện ảnh nagravey lagrave rất rotilde ragraveng Người ta coacute cảm giaacutec trong phim của Duras
dagravey đặc những tiếng noacutei Những lời bigravenh dẫn giải vagrave cả lời thoại của nhacircn vật đocirci khi lấn aacutet
cả higravenh ảnh trong phim Thocircng thường khi trực tiếp lagravem phim Duras huy động đến mức
tối đa vai trograve của ngocircn từ vốn khocircng phải lagrave đặc trưng của ngocircn ngữ điện ảnh Trong caacutec
bộ phim Hiroshima tigravenh yecircu của tocirci Khuacutec ca Ấn Độ Mười giờ rưỡi đecircm hegrave Những đứa
trẻta rất dễ dagraveng bắt gặp đặc điểm trecircn Thậm chiacute ở một số trường đoạn phim người ta coacute
cảm giaacutec chỉ cograven nghe thấy tiếng noacutei lời thoại acircm nhạc Higravenh ảnh luacutec nagravey dường như chỉ
cograven vai trograve duy nhất lagrave minh họa cho ngocircn ngữ Đoacute coacute lẽ vừa lagrave ưu điểm nhưng cũng lagrave hạn
chế của Duras với tư caacutech một nhagrave văn trong điện ảnh Với MDuras coacute lẽ điện ảnh chiacutenh
lagrave khocircng gian tốt nhất để bagrave thực thi trọn vẹn trograve chơi văn chương của migravenh Vagrave coacute lẽ đoacute
cũng lagrave lyacute do khiến phim của bagrave khocircng phải luacutec nagraveo cũng dagravenh được sự quan tacircm ưu aacutei ở
khaacuten giả cũng như từ phiacutea caacutec chuyecircn gia trong lĩnh vực nagravey Mặc dugrave trong lĩnh vực saacuteng
tạo văn học bagrave bao giờ cũng được coi lagrave một trong những nhagrave văn hagraveng đầu của văn học
Phaacutep đương đại
3 Lai tạo điện ảnh trong tiểu thuyết của M Duras
Noacutei đến một thể loại thuần khiết tiểu thuyết điện ảnh dugrave lagrave ARGrillet hay M Duras
những nhagrave tiecircn phong nhất trong văn học Phaacutep quả thật chưa thể đề cập nhiều do chuacuteng
chỉ mới lagrave những thử nghiệm Từ một goacutec độ khaacutec chỉ noacutei riecircng sự nghiệp saacuteng taacutec của
MDuras ở những taacutec phẩm tiểu thuyết đậm đặc magraveu sắc điện ảnh chuacuteng ta coacute thể dễ dagraveng
tigravem thấy những điều thuacute vị tiacutenh lai tạo điện ảnh trong tiểu thuyết của bagrave lagrave hết sức rotilde ragraveng
Dường như ở tất cả caacutec văn bản viết của bagrave ta đều nhận ra lối cấu truacutec của những phacircn
cảnh điện ảnh thoacutei quen lựa chọn từ ngữ giagraveu higravenh ảnh vagrave acircm thanh của những cacircu văn
hệt như những khuacutec nhạc du dương vagrave trầm bổngvốn lagrave thế mạnh của thể loại nghe nhigraven
Cả ba yếu tố chủ chốt của điện ảnh cấu truacutec phacircn cảnh higravenh ảnh acircm thanh tiếng động vagrave
lời thoại đều thường xuyecircn hiện diện trong caacutec văn bản viết của Duras Bởi thế đọc tiểu
thuyết của MDuras ta coacute cảm giaacutec như luocircn nghe được vagrave thấy được những gigrave magrave thường
chuacuteng ta chỉ thu nhận được khi xem một bộ phim được chiếu trecircn magraven ảnh Chuacuteng tocirci cho
rằng đoacute lagrave một trong những đặc điểm quan trọng nhất trong sự nghiệp saacuteng taacutec tiểu thuyết
của Duras
Viết taacutec phẩm đầu tiecircn từ năm 1943 (Những kẻ tracircng traacuteo) nhưng MDuras chỉ khẳng định
được sự nghiệp của migravenh từ năm 1958 với taacutec phẩm Khuacutec nhạc du dương vagrave trầm bổng (
Moderato Cantabile ) Đacircy lagrave một taacutec phẩm ngắn vagrave coacute lẽ ngắn cograven lagrave một đặc trưng cho
nhiều taacutec phẩm khaacutec nữa của MDuras Người đọc hoagraven toagraven dễ dagraveng nhận thấy về mặt văn
phong Duras thường cố tigravenh sử dụng đến mức tối đa những cacircu văn ngắn dễ tạo cho người
đọc ấn tượng sự nhaacutet gừng rời rạc của những lời thoại trong phim ảnh những khoảng trống
cần thiết hay noacutei caacutech khaacutec lagrave sự im lặng magrave caacutec taacutec giả điện ảnh thường hay dugraveng Ngắn
đồng thời cũng lagrave yecircu cầu bắt buộc với bất cứ một kịch bản điện ảnh nagraveo Do đặc trưng
phản aacutenh hiện thực bằng higravenh ảnh do khuocircn khổ thời gian chiếu rạp của một bộ phim (
thocircng thường chỉ keacuteo dagravei tối đa hai đến ba giờ ) dung lượng chữ viết dagravenh cho kịch bản
cũng chỉ cho pheacutep tối đa từ 120 đến 150 trang in A4 Cugraveng thực thi trong cả hai vai trograve nhagrave
tiểu thuyết vagrave nhagrave lagravem phim Duras hoagraven toagraven hiểu rotilde nguyecircn tắc nagravey của điện ảnh Vigrave vậy
rất iacutet khi Duras dagravei dograveng trong những cuốn tiểu thuyết của bagrave Coacute thể thống kecirc ra vocirc khối
những cacircu văn ngắn trong nhiều taacutec phẩm khaacutec nhau của MDuras Những dạng cacircu như
Vacircng Khocircng Chiacutenh thế Khocircng coacute gigrave(Tigravenh yecircu-LAmour) Khocircng coacute chuyện về cuộc
đời tocirci Caacutei đoacute khocircng coacute Chẳng hề coacute trọng tacircm Da mịn như lụa hảo hạng Thacircn migravenh(
Người tigravenh-LAmant ) đều nằm trong dự đồ tiểu thuyết của MDuras Coacute thể nhận thấy dễ
dagraveng trong saacuteng taacutec của nhagrave văn nữ độc đaacuteo nagravey ngay từ đầu những cacircu văn dagravei bất tận
kiểu Tolstoi hay Balzac của thế kỷ XIX khocircng cograven lyacute do để tồn tại nữa Thay vagraveo đoacute người
đọc thấy rất rotilde caacutec thủ phaacutep điện ảnh đatilde xacircm nhập vagraveo địa hạt văn học vagrave ngagravey cagraveng
chiếm một latildenh thổ rộng lớn sự phacircn tiacutech tacircm lyacute được thay thế bằng việc miecircu tả tỉ mỉ cử
chỉ becircn ngoagravei tất cả những gigrave lọt vagraveo tầm nhigraven đồng thời đatilde được ghi lại trần thuật được
thay thế bằng sự liecircn tục của caacutec bức ảnh chụp hoagravenh traacuteng bằng caacutec khuocircn higravenh sự raacutep
dựng[18] Pheacutep biện chứng tacircm hồn trong caacutec taacutec phẩm nổi tiếng thế kỷ XIX sẽ khocircng
cograven thiacutech hợp với tiểu thuyết của MDuras Tiacutenh locirc giacutech liền mạch giữa caacutec cacircu văn trong
tiểu thuyết cổ điển cũng bị phaacute vỡ Chiacutenh bản thacircn MDuras đatilde thuacute nhận lagrave bagrave khocircng bận
tacircm nhiều đến sự liền mạch của caacutec cacircu văn locirc giacutech hay yacute nghĩa của chuacuteng Tocirci khocircng
bao giờ quan tacircm đến nghĩa hay yacute nghĩa Nghĩa (sens) nếu như coacute thigrave rồi sau đoacute noacute cũng tự
xuất hiện[19] Nhigraven một caacutech tổng thể văn bản viết của MDuras ngagravey cagraveng coacute vẻ gần gũi
hơn với caacutec phacircn cảnh điện ảnh (decoupage cineacutematographiques ) Tiacutenh rời rạc lắp gheacutep
(montage ) trong tổng thể taacutec phẩm của MDuras lagrave hết sức rotilde ragraveng Caacutec chương viết được
phacircn chia thagravenh caacutec đoạn văn ngắn (paragraphes courtes ) khocircng tuacircn theo một trật tự thời
gian khiến người ta nghĩ nhiều hơn đến kiểu lắp gheacutep raacutep dựng trong điện ảnh
Tiểu thuyết Duras hiện đại cograven ở chỗ noacute vừa đơn giản nhưng lại vừa đa dạng phong phuacute
Cugraveng với những bức tranh lập thể của Picasso người ta cũng đồng thời nghĩ đến một thứ kỹ
thuật acircm lập thể (steacutereacuteophonique) trong tiểu thuyết của MDuras Ngocircn từ được sử dụng
trong taacutec phẩm của bagrave đồng thời phục vụ cho cả mục điacutech nghe vagrave nhigraven Tiểu thuyết lagrave sự
xen kẽ giữa những tiếng lặng khoảng trống vagrave tiếng la heacutet Duras thường đẩy caacutech viết của
migravenh rất gần với lối viết thơ ca vagrave acircm nhạc (quasi poegravesie et musicale ) Bởi vậy trong tiểu
thuyết của bagrave xen kẽ giữa những cacircu văn toaacutet lecircn sự ecircm dịu lặng im lagrave những acircm thanh dữ
dội như phaacutet ra từ một dagraven nhạc độc acircm Tiếng heacutet của caacutei chết hay lagrave sự sinh thagravenh được
lặp đi lặp lại trong Moderato Cantabile tiếng kecircu của Lol bị bỏ rơi những tiếng la heacutet khoacute
hiểu từ căn lều của một người ăn magravey tiếng heacutet trần trụi vagrave vocirc nguyecircn cớ trecircn batildei biển
trong Tigravenh yecircu (LAmour) vagrave tiếng heacutet vũ trụ từ Calcuttađatilde khiến cho tiểu thuyết của
MDuras ngagravey cagraveng mang đậm magraveu sắc của điện ảnh một loại higravenh nghệ thuật tổng hợp của
acircm thanh tiếng động khoảng lặng higravenh ảnh montage vagrave caacutech xử lyacute thời gian phaacutet triển
mạnh mẽ từ nửa sau thế kỷ XX
Ai cũng biết hai trong những đặc trưng cơ bản nhất của điện ảnh lagrave acircm thanh vagrave higravenh ảnh
Acircm thanh quan trọng như thế nagraveo đối với một bộ phim thigrave noacute cũng quan trọng như thế đối
với tiểu thuyết của Duras Trong Người tigravenh đoacute lagrave acircm thanh của tiếng động rất ồn agraveo trong
thagravenh phố acircm thanh của một cuốn phim vặn quaacute cao căn phograveng lọt thỏm giữa tiếng ồn agraveo
liecircn tục của thagravenh phố [20] Trong Khuacutec ca Ấn Độ một taacutec phẩm viết cho cả ba thể loại
(tiểu thuyết sacircn khấu vagrave điện ảnh) người đọc coacute thể nhận dạng nhacircn vật qua giọng noacutei
Duras đatilde giải thiacutech qua bảng phacircn cảnh kịch bản phim Khuacutec ca Ấn Độ như sau Những
tiếng noacutei I vagrave II lagrave tiếng noacutei của phụ nữ Họ cograven rất trẻ Họ liecircn hệ với nhau bằng một cacircu
chuyện tigravenh yecircu Đocirci khi họ noacutei về tigravenh yecircu nagravey về họ Đa số thời gian họ noacutei về tigravenh yecircu
khaacutec về cacircu chuyện khaacutec () Tiếng noacutei I như con thiecircu thacircn lao vagraveo cacircu chuyện của
Anne-Marie Stretter Tiếng noacutei II lại tự đốt bugraveng lecircn dục vọng của migravenh cho Tiếng noacutei
I[21]
Duras thường chuacute yacute rất nhiều đến higravenh ảnh (image) trong caacutec văn bản viết đoacute lagrave thứ ngocircn
ngữ đặc trưng quan trọng hagraveng đầu của nghệ thuật điện ảnh Trong kịch bản phim
Hiroshima tigravenh yecircu của tocirci ngay từ những dograveng mở đầu Duras đatilde coacute những lời dẫn đậm
chất điện ảnh như sau Phim mở ra trong sự lớn dần của caacutei nấmBikini nổi tiếng Phải
lagravem sao cho người xem coacute được cảm xuacutec vừa như đatilde nhigraven thấy lại vừa như mới nhigraven thấy
caacutei nấm lần đầu Phải lagravem sao cho caacutei nấm đoacute thật to to dần lecircn từ từ vagrave sự to dần lecircn của
noacute saacutet với kiacutech thước ban đầu của GFusco[22] Aliette Armete trong một bagravei viết gần
đacircy nhất in trecircn tạp chiacute Văn học Phaacutep số thaacuteng 7 vagrave 8 năm 1992 về tiểu thuyết Người tigravenh
Hoa Bắc đatilde nhận xeacutet rằng Người ta đocirci khi cảm giaacutec rằng truyện kể (của Duras-TH) bao
giờ cũng như đi qua thấu kiacutenh của một maacutey quay phim magrave caacutei nhigraven chủ yếu vagrave khocircng
ngừng hiện diện bagrave sử dụng phương tiện nagravey để đối tượng của migravenh coacute được sự soi rọi vừa
toagraven diện lại vừa taacutech bạch cụ thể[23] Đuacuteng ra cuốn tiểu thuyết nagravey được taacutec giả viết
theo kiểu nước đocirci( ambigue) một mặt đoacute lagrave sự phản ứng với bộ phim Người tigravenh do
Anneau thực hiện magrave mặc dugrave đatilde baacuten toagraven bộ bản quyền nhưng giống như một người mẹ
dứt ruột baacuten đi đứa con thacircn yecircu của migravenh Duras khocircng ngừng day dứt khổ đau vagrave acircn
hận Dường như vẫn cay cuacute với bộ phim Người tigravenh do Anneau thực hiện khocircng như yacute
muốn Duras đatilde lagravem lại bộ phim theo caacutech riecircng của migravenh viết kịch bản điện ảnh trong
tiểu thuyết Sau nữa coacute lẽ vigrave tigravenh yecircu quaacute lớn với điện ảnh một lĩnh vực đến sau yecircu
muộn necircn vigrave vậy bagrave khocircng dễ dagraveng dứt bỏ Người tigravenh Hoa Bắc thực chất lagrave một cuốn tiểu
thuyết - điện ảnh một khuynh hướng rất tiecircu biểu trong văn học Phaacutep nửa sau thế kỷ XX
Người đọc khocircng cograven thấy ngạc nhiecircn khi cugraveng thời gian nagravey Duras như một người mới
biết bơi ngụp lặn trong điện ảnh bagrave viết Khi người ta muốn thể hiện một caacutei gigrave đoacute bằng
viết người ta luocircn bị tragraven ngập trong văn bản-ngocircn ngữ thế nhưng viết khocircng thể mang đến
tất cả Trong khi đoacute bằng higravenh ảnh bạn coacute thể viết được tất cả toagraven bộ khocircng gian phim
được viết ra gấp hagraveng trăm lần khocircng gian của một cuốn saacutech[24] Chiacutenh vigrave thế trả lời
tạp chiacute Người quan saacutet mới về khởi thủy cuốn tiểu thuyết Người tigravenh Duras đatilde trả lời rằng
Nguyecircn bản Người tigravenh thoạt đầu lấy tecircn lagrave Higravenh ảnh nguyecircn bản Noacute sẽ trải dagravei suốt cuốn
Album chung những cuốn phim của tocirci Caacutei higravenh ảnh ấy tấm ảnh nguyecircn bản khocircng được
chụp kia đatilde in higravenh trong cuốn saacutech[25]
Hiển hiện trong taacutec phẩm được giải thưởng Goncourt nagravey lagrave nghệ thuật lặp lại của rất nhiều
higravenh ảnh higravenh ảnh khuocircn mặt người đagraven bagrave luống tuổi bị tagraven phaacute bởi thời gian higravenh ảnh
con phagrave trong buổi đầu gặp gỡ với người đagraven ocircng Trung Hoa higravenh ảnh chiếc xe Limousine
đen higravenh ảnh cocirc beacute đi giagravey vagrave đội chiếc mũ đagraven ocircng higravenh ảnh gương mặt quagraveu quạu của
người anh cả higravenh ảnh yếu ớt nhợt nhạt của người anh trai nhỏ Ấn tượng đậm đặc nhất lagrave
higravenh ảnh dograveng socircng Meacutekong magrave Duras đatilde từng thuacute nhận với lograveng migravenh rằng Mẹ tocirci bảo
suốt đời tocirci sẽ khocircng bao giờ được nhigraven thấy những con socircng đẹp mecircnh mocircng vagrave hoang datilde
như con socircng Meacutekong vagrave caacutec phụ lưu của noacute đang đổ ra đại dương những thủy vực sẽ biến
mất vagraveo caacutec tuacutei đại dương Trecircn một mặt bằng trải nguacutet ngagraven những con socircng nagravey chảy hối
hả nước roacutet agraveo agraveo như traacutei đất nghiecircng về một phiacutea[26] Tất cả những higravenh ảnh đoacute mặc
dugrave khocircng đều đặn nhưng đatilde được nhắc lại nhiều lần trong taacutec phẩm Trong Khuacutec nhạc du
dương vagrave trầm bổng lagrave higravenh ảnh người đagraven ocircng nằm trecircn thacircn thể người đagraven bagrave trong Mười
giờ rưỡi đecircm hegrave lagrave higravenh ảnh giống như một magraven higravenh quay chậm sau thời điểm mười giờ ba
mươi phuacutet khi Pierre về nằm cạnh Marie Marie liecircn tục hỏi giờ Mười một giờ hai mươi
phuacutet một khắc nữa lagrave nửa đecircm Đecircm đatilde trocirci qua chẳng coacute gigrave ngoagravei thời gian của
cay đắng vagrave thất bại[27] Duras thuật lại caacutec sự kiện becircn ngoagravei một caacutech chi tiết Những
higravenh ảnh nagravey được lặp lại nhiều lần Khocircng được như chiacutenh taacutec phẩm điện ảnh lagrave coacute thể
quay hagraveng chục higravenh trong một giacircy tiểu thuyết của Duras cũng đatilde tập trung lagravem nổi bật
caacutec higravenh ảnh chốt bằng thủ phaacutep nghệ thuật như vậy Phải tạo ấn tượng cho người đọc khi
họ khocircng coacute điều kiện trực tiếp nhigraven thấy higravenh ảnh magrave chỉ coacute thể đọc noacute qua ngocircn từ
Higravenh ảnh trong tiểu thuyết Duras được kết hợp với nhau nhờ vagraveo kỹ thuật lắp raacutep
(montage) một yếu tố đặc thugrave của điện ảnh Ở phương diện nagravey tiacutenh lai tạo trong lối viết
của Duras được thể hiện khaacute rotilde ragraveng điện ảnh thực sự đatilde dạy cho bagrave caacutech thaacuteo dỡ cacircu
chuyện caacutech xaacuteo trộn thời gian một caacutech kheacuteo leacuteo Montage chiacutenh lagrave ngữ phaacutep đắc dụng
của điện ảnh đatilde được taacutec giả Người tigravenh vận dụng trong hầu hết caacutec taacutec phẩm tiểu thuyết
của migravenh Lai tạo từ điện ảnh đồng thời Duras cũng thể hiện sự tự do trong việc sử dụng
yếu tố thời gian Trong tiểu thuyết Người tigravenh nhacircn vật xưng tocirci với vai trograve Người kể
chuyện linh hoạt khocircng khaacutec nagraveo ống kiacutenh camera trong tay một nhagrave quay phim điecircu luyện
Ở trang đầu cuốn saacutech nhacircn vật-người kể chuyện cho biết vagraveo luacutec tocirci đatilde luống tuổi ngay
ở trang 2 tocirci muốn noacutei với caacutec bạn tocirci mười lăm tuổi rưỡi trang 11 luacutec nagravey tocirci thấy
rằng thời rất trẻ hồi mười taacutem mười lăm tuổi trang15 Tocirci tigravem thấy lại một tấm ảnh con
trai tocirci luacutec hai mươi tuổi trang 52 chuyện đoacute bắt đầu từ khi chuacuteng tocirci mười tuổi Vagrave rồi
chuacuteng tocirci mười hai tuổi Vagrave rồi mười ba tuổi Vagrave rồi mười bốn tuổi mười lăm tuổi Vagrave rồi
mười saacuteu mười bảy tuổi Khocircng chỉ xecirc dịch ống kiacutenh từ nhiều goacutec độ thời gian khiến
người đọc coacute cảm giaacutec luocircn được sống cugraveng nhacircn vật trecircn tất cả mọi nẻo đường phiecircu lưu
của cuộc tigravenh Duras cograven thay đổi điểm nhigraven kể chuyện bằng việc để cho chiacutenh nhacircn vật
người kể chuyện lagravem ảo thuật Người kể chuyện trong taacutec phẩm Người tigravenh luacutec được xưng
hocirc ở ngocirci Tocirci (Je) một lối kể mang đậm magraveu sắc chủ quan như được soi rọi từ becircn trong (
Tocirci thường nghĩ đến caacutei higravenh ảnh magrave chỉ migravenh tocirci cograven thấy vagrave tocirci khocircng bao giờ nhắc đến
ấy Noacute vẫn luocircn hiện diện vẫn lặng lẽ như thế vẫn khiến phải sững sờ) coacute luacutec lại xecirc
dịch ra becircn ngoagravei chuyển sang ngocirci thứ ba Cocirc ấy (Elle) Cocirc noacutei với anh em muốn anh
đừng yecircu em thigrave hơn Thậm chiacute nếu anh yecircu em em muốn anh cứ lagravem theo caacutech thường lệ
như anh vẫn thường lagravem với những người đagraven bagrave khaacutec Anh nhigraven cocirc coacute vẻ như kinh ngạc
anh hỏi đoacute lagrave điều em muốn sao[28] Caacutech xecirc dịch ngocirci thứ kể chuyện như vậy giuacutep
người đọc coacute cảm giaacutec như hiện diện trong taacutec phẩm cugraveng luacutec nhiều người kể chuyện
Chuacuteng ta hatildey higravenh dung khi xem một bộ phim để khẳng định tiacutenh lai tạo điện ảnh trong taacutec
phẩm của nhagrave văn hết sức đặc biệt nagravey Giống với tiểu thuyết bất kỳ một bộ phim nagraveo cũng
đều hướng tới việc kể chuyện necircn đương nhiecircn noacute cũng cần đến một Người kể chuyện
Vậy người kể chuyện trong phim lagrave ai Biecircn kịch đạo diễn diễn viecircn hay ống kiacutenh
camera Một caacutech chiacutenh xaacutec nhất trả lời cacircu hỏi nagravey người ta thường cho rằng đoacute lagrave đạo
diễn Tham gia vagraveo quaacute trigravenh kể một cacircu chuyện trong phim tất nhiecircn coacute sự tập hợp của rất
nhiều yếu tố trong đoacute coacute cả caacutec yếu tố đạo cụ phục trang acircm nhạc tiếng độngTuy nhiecircn
chỉ người đạo diễn mới coacute toagraven quyền quyết định cacircu chuyện sẽ được kể như thế nagraveo Đạo
diễn lagrave người chỉ đạo quay phim đồng thời cũng lagrave nhacircn vật quan trọng tham gia vagraveo cocircng
việc từ viết kịch bản phacircn cảnh casting ( chọn diễn viecircn ) đến montage hậu kỳTa coacute
cảm giaacutec khi viết tiểu thuyết Duras đồng thời thực hiện cả vai trograve của người đạo diễn
Chiacutenh bagrave lagrave người đi xa nhất trong việc thử nghiệm lối viết lai tạo điện ảnh trong nền văn
chương Phaacutep thế kỷ XX Ngagravey nay cocircng chuacuteng văn học đatilde dần lagravem quen với caacutech thưởng
thức taacutec phẩm tiểu thuyết theo caacutech đoacute Duras lagrave một trong số những nhagrave văn quan trọng
nhất trong văn học Phaacutep nửa cuối thế kỷ XX theo chuacuteng tocirci goacutep phần lagravem thay đổi thoacutei
quen đọc tiểu thuyết của cocircng chuacuteng độc giả để từ cũng dần thay đổi caacutei nhigraven của họ với
văn học vagrave điện ảnh
4 Người tigravenh Hoa Bắc vagrave thể loại tiểu thuyết-điện ảnh ( cineacute-roman ) một saacuteng tạo
độc đaacuteo của M Duras
Việc đề xuất khaacutei niệm tiểu thuyết điện ảnh vai trograve tiecircn phong khocircng thuộc về Duras Như
trecircn chuacuteng tocirci đatilde noacutei vai trograve ấy thụộc về AR Grillet Tuy nhiecircn saacuteng tạo một caacutech viết
điện ảnh trong tiểu thuyết hay chiacutenh xaacutec hơn một caacutech lagravem điện ảnh bằng ngocircn ngữ chuacuteng
tocirci khẳng định rằng vai trograve tiecircn phong độc nhất vocirc nhị thuộc về Duras Trong văn học
Phaacutep nửa cuối thế kỷ XX khocircng nhagrave văn nagraveo đi xa hơn vagrave quyết liệt hơn Duras trong việc
saacuteng tạo ra thể loại độc đaacuteo mới mẻ nagravey Đặc điểm đoacute được thể hiện rotilde nhất qua taacutec phẩm
Người tigravenh Hoa Bắc
Kể từ sau thagravenh cocircng của phim Hiroshima tigravenh yecircu của tocirci nỗi aacutem ảnh điện ảnh thường
trực trong MDuras Đặc biệt hơn kể từ sau Khuacutec nhạc du dương bagrave đatilde dagravenh gần như toagraven
bộ thời gian vagrave tacircm huyết của migravenh cho điện ảnh Chuacuteng ta sẽ thấy rotilde hơn điều nagravey bagrave cứ
đều đặn thực hiện mỗi năm từ một đến hai phim kể cả hợp taacutec viết kịch bản vagrave trực tiếp
trong vai trograve đạo diễn sản xuất Thaacuteng saacuteu năm 1980 tạp chiacute Điện ảnh Phaacutep đatilde dagravenh một
số đặc biệt với nhan đề Những đocirci mắt xanh cho bagrave chỉ để viết những vấn đề xung quanh
điện ảnh Nỗi aacutem ảnh ấy vẫn cứ đeo đuổi bagrave ngay cả sau thất bại trong hợp đồng viết kịch
bản phim Người tigravenh với Claude Berri Tham vọng lagravem phim vẫn khocircng rời bỏ bagrave Theo
Laure Adler đến tận những năm cuối đời Duras vẫn cograven nhiều cay cuacute với điện ảnh
Khoảng năm 1990 trong một ghi cheacutep để lại người ta vẫn đọc được tham vọng đoacute của
Duras thế nagravey Tocirci khocircng coacute nhiều ragraveng buộc trong lĩnh vực văn chương nhưng đối với
điện ảnh thigrave coacute[29] Taacutec phẩm cuối cugraveng Người tigravenh Hoa Bắc coacute thể được xem như một
saacuteng tạo độc đaacuteo của MDuras về lối viết tiểu thuyết-điện ảnh vagrave cũng lagrave một khuynh hướng
mới mẻ trong văn học Phaacutep nửa cuối thế kỷ XX Khi khocircng thể trực tiếp lagravem điện ảnh
MDuras đatilde tạo ra caacutech lagravem phim trong văn học theo kiểu của riecircng migravenh Bagrave đatilde viết đi
viết lại tới bốn lần phương aacuten cho cuốn tiểu thuyết hết sức đặc biệt nagravey với bốn nhan đề
Người tigravenh trecircn phố Mugravei mật vagrave tragrave Bộ phim về người tigravenh Trở lại với người tigravenh Đoacute lagrave
một cuốn saacutech Một bộ phim Boacuteng đecircm Cuối cugraveng đoacute lagrave một cuốn tiểu thuyết-điện ảnh
hay noacutei caacutech khaacutec đoacute thực sự lagrave một kiểu lai tạo điện ảnh trong văn học như ngay từ đầu
bagravei viết chuacuteng tocirci đatilde nhấn mạnh Đậm đặc trong taacutec phẩm nagravey lagrave những cacircu văn ngắn theo
đuacuteng văn phong của một kịch bản điện ảnh Nhagrave văn cố tigravenh lựa chọn những từ ngữ giagraveu
tiacutenh tạo higravenh tựa như đoacute lagrave một kịch bản viết ra cho chiacutenh migravenh Những cacircu văn dagravey đặc
higravenh ảnh Cocirc gaacutei nằm im bất động Cocirc gaacutei khoacutec Trong phim ta sẽ khocircng gọi ra tecircn bản
valse ấy Trong cuốn saacutech nagravey ta sẽ bảo lagrave Bản Valse Tuyệt vọng Cocirc gaacutei sẽ cograven lắng
nghe sau khi bản valse kết thuacutec Cocirc gaacutei trong phim trong cuốn saacutech nagravey ta sẽ gọi lagrave cocirc
beacute Cocirc beacute ra khỏi higravenh ảnh cocirc rời khỏi phạm vi của maacutey quay vagrave của cuộc hội hegrave Từ
goacutec độ thị giaacutec đocirci luacutec ta khocircng cograven phacircn biệt được đacircu lagrave một taacutec phẩm tiểu thuyết đacircu lagrave
một kịch bản điện ảnh Chẳng hạn đoạn văn dưới đacircy hoagraven toagraven coacute thể xem đoacute lagrave một đoạn
kịch bản
Cocirc beacute mở caacutenh cổng
Đoacuteng caacutenh cổng lại
Băng qua khoảng sacircn vắng
Đi vagraveo ngocirci nhagrave cocircng vụ
Ta khocircng nhigraven thấy cocirc nữa
Ta ở lại trecircn khoảnh sacircn trống vắng[30]
Ở phần cuối taacutec phẩm độc đaacuteo nagravey Duras dagravenh ba trang đề xuất những higravenh ảnh magrave bagrave gọi
đoacute lagrave những đề cương phacircn cảnh nhằm thuyết minh cho phần truyện kể Rải raacutec trong
Người tigravenh Hoa Bắc dường như vẫn cograven luyến tiếc phim Người tigravenh do Claude Berri vagrave
Anneau thực hiện magrave Duras cho rằng hoagraven toagraven lagravem hỏng cuốn tiểu thuyết của migravenh bagrave
viết Tocirci cho rằng nữ diễn viecircn được chọn quaacute đẹp cocirc sẽ khocircng nhigraven ai khocircng nhigraven gigrave
hết magrave để cho người ta nhigraven migravenh ngắm migravenh[31] Về cuốn Người tigravenh Hoa Bắc ở
trang 33 bagrave viết Trong trường hợp lagravem phim coacute thể chọn hoặc dừng maacutey trecircn khuocircn mặt
người mẹ đang kể chuyện khocircng nhigraven ai hoặc dừng ở caacutei bagraven vagrave những người con được kể
lại bởi bagrave mẹ Taacutec giả taacuten thagravenh đề nghị thứ hai[32] ở trang 93 Trong trường hợp lagravem
phim dựa trecircn cuốn saacutech nagravey khocircng necircn để cocirc beacute coacute một nhan sắc chỉ đẹp magrave thocirci Như
vậy coacute lẽ sẽ nguy hiểm cho bộ phim Đacircy lagrave một caacutei gigrave khaacutec noacute vận động nơi cocirc cocirc beacute một
caacutei gigrave khoacute neacute traacutenh một sự tograve mograve hoang datilde một sự thiếu giaacuteo dục một sự thiếu phải thiếu
rụt regrave Một kiểu hoa khocirci Phaacutep beacute bỏng sẽ coacute nguy cơ lagravem toagraven bộ cuốn phim sụp đổ Hơn
thế nữa cocirc ta sẽ lagravem bộ phim biến mất Sắc đẹp khocircng lagravem gigrave hết Noacute khocircng nhigraven ngắm Noacute
bị ngắm nhigraven[33] trang 109 Ta ghi higravenh căn phograveng được rọi chiếu bằng aacutenh saacuteng của
đường phố Trecircn những higravenh ảnh nagravey ta giữ lại acircm thanh ta để acircm thanh ở khoảng caacutech
thường lệ cũng như những tiếng động của đường phố cũng như điệu ragtime vagrave valse Ta
ghi higravenh đocirci tigravenh nhacircn đang thiếp ngủ[34] trang 125 trong trường hợp lagravem phim chi
tiết nagravey sẽ taacutei diễn mỗi lần cocirc beacute về vagraveo ban đecircm Để biểu thị một tiacutenh thường ngagravey gia tăng
magrave ở chỗ khaacutec bộ phim khocircng coacute ngoại trừ thời gian biểu caacutec buổi học thời gian biểu đi
ngủ đi tắm vagrave caacutec bữa ăn[35]
Với tất cả những căn cứ trecircn khocircng chỉ riecircng với Người tigravenh Hoa Bắc magrave trong nhiều taacutec
phẩm khaacutec cả điện ảnh lẫn tiểu thuyết của nhagrave văn - điện ảnh độc đaacuteo nagravey chuacuteng ta hoagraven
toagraven coacute thể đi đến kết luận về một lối viết lai tạo một kiểu saacuteng tạo độc đaacuteo coacute một khocircng
hai trong sự nghiệp saacuteng taacutec noacutei chung của nhagrave tiểu thuyết MDuras Đoacute phải chăng cũng
lagrave một trong những đặc điểm tiecircu biểu của tiểu thuyết Phaacutep nửa sau thế kỷ XX
5 Thay phần kết luận chuacuteng tocirci muốn coacute một so saacutenh higravenh tượng thế nagravey Tiểu thuyết -
thể loại trẻ trung khỏe mạnh ngagravey nay trong văn học Phaacutep chẳng khaacutec nagraveo một chagraveng trai
đatilde trưởng thagravenh đang đối mặt với sự lựa chọn quyết định cuộc đời migravenh trước người bạn
tigravenh điện ảnh trẻ trung khoaacuteng đạt vagrave hấp dẫn hơn Cuộc hocircn phốicủa cặp đocirci nagravey liệu
coacute phải lagrave cuộc tigravenh tốt đẹp hợp lệ đặng mang đến cho cả hai loại higravenh văn học vagrave điện ảnh
những đứa con tinh thần khỏe mạnh vagrave xinh đẹp Đoacute lagrave cacircu hỏi cần phải coacute thời gian
để trả lời
( Triacutech Chuyecircn luận Tiểu thuyết Phương Tacircy thế kỷ XX - Một số đặc điểm vagrave khuynh
hướng )
Tagravei liệu tham khảo chiacutenh
1 3 Dẫn theo Phugraveng Văn Tửu Tiểu thuyết Phaacutep thế kỷ XX những tigravem togravei đổi mới NXB
Văn học 2005
2 Henri Benac Guide des ideacutees litteacuteraires Hachette 1988
4 David Bordwell amp Kristin Thompson Nghệ thuật điện ảnh NXB GD 2008
567 Phugraveng Văn Tửu Tiểu thuyết điện ảnh vagrave truyền higravenh Tạp chiacute Văn học số 5-2005
8910 Phugraveng Văn Tửu Tiểu thuyết Phaacutep trước thềm thế kỷ XXI NXB Văn học 2004
11 Catherine Bouthors-Paillart Duras-người đagraven bagrave lai NXB Văn học H 2008
12 Magazine litteacuteraire numeacutero speacutecial sur MDuras Avril 2006
13141729 Laure Adler M Duras Nhiều người dịch NXB Phụ Nữ 2008
15182324 Magazine litteacuteraire numeacutero 7amp8 1992
16 Đặng Thị Hạnh Một vagravei gương mặt văn xuocirci Phaacutep thế kỷ XX NXB Đagrave Nẵng 2000
19 21 BVercier J Lecarme La liteacuterature francaise depuis 1968 Bordas 1982
20252628 MDuras Người tigravenh Trịnh Xuacircn Hoagravenh dịch NXB Hội Nhagrave Văn H1991
22 MDuras Hiroshima tigravenh yecircu của tocirci Đinh Thị Reo dịch NXB VH H 2000
27 MDuras Mười giờ rưỡi đecircm hegrave Phugraveng Văn Tửu dịch NXB Phụ Nữ H 2008
303132333435 MDuras Người tigravenh Hoa Bắc Lecirc Hồng Sacircm dịch NXB Văn học H
2008
2 Lai tạo văn học trong điện ảnh của M Duras
Sự nghiệp điện ảnh thực sự của MDuras cũng đồ sộ khocircng keacutem gigrave tiểu thuyết Đoacute lagrave
niềm vui saacuteng tạo của bagrave Noacute khocircng những chỉ được thực thi một caacutech độc lập magrave cograven hiện
diện trong cả đời sống viết của MDuras Aliette Armel một trong những nhagrave nghiecircn cứu
rất nổi tiếng trong giới Duras học gần đacircy đatilde khẳng định rằng Với bagrave (Duras) điện ảnh
khocircng thể thay thế cho văn học nhưng điện ảnh lại lagrave thứ khocircng thể thiếu Noacute lagravem phong
phuacute thecircm cho đời sống văn học của bagrave[12] Reneacute Micha trong một bagravei viết coacute nhan đề
Một thứ điện ảnh khaacutec ( Un autre cineacutema ) đatilde khẳng dịnh rằng sự nghiệp điện ảnh của M
Duras đatilde đặt ra rất nhiều vấn đềĐoacute lagrave một thứ điện ảnh đứt đoạn với nền điện ảnh đang
diễn ranoacute luocircn tạo ra những khiecircu khiacutech với kiểu điện ảnh magrave chuacuteng ta vẫn thường được
chứng kiến Đuacuteng như thế trong suy nghĩ của migravenh Duras cho rằng dường như nền điện
ảnh ngagravey nay vẫn chỉ đi theo thoacutei quen cũ kỹ magrave đuacuteng ra noacute phải thay đổi để đaacutep ứng được
mong muốn của cocircng chuacuteng thời hiện đại Vigrave thế bagrave muốn lagravem một thứ điện ảnh khaacutec
như Reneacute Micha đatilde nhận xeacutet Khocircng phải ngẫu nhiecircn nhagrave điện ảnh kiecircm nhagrave văn nagravey (
trong văn học Phaacutep đương đại ngoagravei Duras chỉ coacute hai nhagrave văn khaacutec coacute đặc điểm giống bagrave
vừa lagrave nhagrave văn vừa lagrave nhagrave điện ảnh lagrave Cocteau vagrave Robbe-Grillet ) lại rất ngưỡng mộ phim
của Bresson Ordet de Dreyer đặc biệt Saplin ( Duras khẳng định rằng trong phim noacutei
người ta khocircng bao giờ coacute thể đạt tới được chiều kiacutech của phim cacircm như Chaplin đatilde lagravem )
Trong loạt bagravei viết coacute nhan đề Những đocirci mắt xanh in trecircn số chuyecircn đề của tạp chiacute điện
ảnh Phaacutep Duras noacutei rotilde quan niệm của bagrave về lagravem điện ảnh ( faire le cineacutema ) của migravenh như
sau Khi tocirci lagravem điện ảnh bằng viết tocirci viết về higravenh ảnh về caacutei magrave noacute sẽ hiện diện những
nghi ngờ của tocirci về bản chất của noacute Tocirci viết về yacute nghĩa magrave noacute sẽ phải coacute Sự lựa chọn higravenh
ảnh sẽ tự higravenh thagravenh về sau đoacute lagrave hệ quả của lối viết nagravey Viết phim ảnh với tocirci lagrave lagravem điện
ảnh Về nguyecircn tắc một kịch bản chi tiết được lagravem cho phần sau Một văn bản ư khocircng
Ở đacircy với tocirci thigrave noacute ngược lại ( dẫn theo Reneacute Micha trong bagravei viết Một lối viết khaacutec
)Tại sao Duras lại lựa chọn một caacutech lagravem điện ảnh khaacutec thường như thế Trả lời cacircu hỏi
nagravey chuacuteng ta khocircng những chỉ hiểu được đặc trưng phong caacutech saacuteng taacutec của riecircng Duras
magrave cograven trả lời được cacircu hỏi tại sao nền tiểu thuyết Phaacutep nửa sau thế kỷ XX thế kỷ bugraveng nổ
của truyền thocircng vagrave nghệ thuậttrong đoacute coacute điện ảnh lại khiến tiểu thuyết thay đổi nhiều
đến như thế
Kể từ thời điểm cuốn tiểu thuyết đầu tiecircn Một đập chắn Thaacutei Bigravenh Dương được đưa lecircn
magraven ảnh vagraveo năm 1956 trong cả vai trograve biecircn kịch vagrave đạo diễn taacutec giả văn học Duras để lại
ước chừng hai chục bộ phim Coacute thể kể ra đacircy một số taacutec phẩm tiecircu biểu Một đập chắn
Thaacutei Bigravenh Dương (1956) Hiroshima tigravenh yecircu của tocirci (1958) Khuacutec nhạc du dương vagrave trầm
bổng (1960) Một sự vắng mặt cũng rất dagravei (1961) Bản nhạc (1966) Phaacute đi cocirc ấy bảo
(1969) Nathalie Granger (1972) Người đagraven bagrave ở Ganger (1972) Khuacutec ca Ấn Độ (1974)
Camion (1977) Đối thoại ở Rome (1982) Chiacutenh lagrave anh Savannah Bay (1983) Những đứa
trẻ (1984) Người tigravenh (1992)
Sự thật nếu quan saacutet kỹ mảng saacuteng taacutec tiểu thuyết của MDuras chuacuteng ta sẽ dễ dagraveng nhận
thấy niềm đam mecirc điện ảnh đến với bagrave từ rất sớm Ngay từ khi cograven rất trẻ bagrave đatilde từng viết
cho mẹ migravenh những mẩu chuyện nhỏ dagravey đặc những higravenh ảnh giống như lagrave những bộ phim
cacircm (films muets) Laure Adler trong cocircng trigravenh đồ sộ MDuras xuất bản năm 1998 năm
năm sau khi bagrave qua đời đatilde viết Điện ảnh đối với bagrave luacutec đầu khocircng phải lagrave một lựa chọn
mang tiacutenh mỹ học magrave lagrave một nhu cầu bức thiết mang tiacutenh sinh học luacutec nagraveo noacute cũng thigrave
thầm trong bagrave tragraven ngập khắp nơi giọng noacutei nhacircn vật của noacute Bagrave chế ngự ảo ảnh bằng
caacutech phugrave pheacutep cho noacute qua trung gian lagrave ống kiacutenh maacutey quay vagrave thấy nơi đoagraven lagravem phim một
cộng đồng gắn boacute trong một khoảng thời gian nhất định giuacutep bagrave coacute thecircm năng lượng vagrave sự
tĩnh tacircm[13] Từ năm 1950 Duras đatilde tham gia vagraveo caacutec hoạt động điện ảnh một caacutech hết
sức nhiệt thagravenh Đoacute lagrave thời điểm khuynh hướng Lagraven soacuteng mới trong điện ảnh Phaacutep ra đời
thay thế cho thế hệ điện ảnh truyền thống trước đoacute Taacutec phẩm đầu tiecircn của MDuras được
dựng thagravenh phim mang tecircn Một đập chăn Thaacutei Bigravenh Dương coacute cugraveng chủ đề với Người tigravenh
Người tigravenh Hoa Bắc Kể từ đoacute Duras đatilde tạo cho migravenh một thoacutei quen rất độc đaacuteo Bagrave bao
giờ cũng viết đồng thời cugraveng một chủ đề cả ba thể loại Tiểu thuyết Kịch Điện ảnh
(Roman Theacuteacirctre Cineacutema) Đoacute lagrave lối viết lai tạo (meacutetissage) như nhagrave nghiecircn cứu Paillart
khẳng định trong cocircng trigravenh vừa được xuất bản gần đacircy của bagrave Duras-người đagraven bagrave lai
(Duras- la femme de meacutetisse) Nhờ lối viết nagravey Duras đatilde lagravem phong phuacute thecircm cho sự
nghiệp của migravenh cả về sự đa dạng vagrave số lượng taacutec phẩm Kể từ sau năm 1956 bagrave thường
xuyecircn nhacircn ba một taacutec phẩm cugraveng chủ đề của migravenh Đặc biệt đối với điện ảnh niềm đam
mecirc trong Duras khocircng bao giờ vơi cạn Hoặc nếu coacute chăng đoacute chỉ lagrave khi thất bại trong một
số bộ phim thực hiện độc lập của migravenh Duras tự nhận rằng với nagraveng tiecircn thứ bảy nagravey bagrave
chỉ lagrave kẻ nghiệp dư Tuy nhiecircn chuacuteng ta necircn nhớ rằng yacute kiến của bagrave về điện ảnh luocircn luocircn
thay đổi thậm chiacute coacute khi macircu thuẫn Trong cuốn saacutech Trograve chuyện giữa taacutec giả với Jeacuterocircme
Lindon bagrave từng thuacute nhận Phim ảnh luocircn hiện hữu dễ datildei necircn tocirci mới lagravem Luacutec nagraveo tocirci
cũng coacute cảm giaacutec như đang baacuten migravenh Thật lagrave xấu hổ khi noacutei về caacutei magrave tocirci khocircng biếtTocirci
đatilde trở thagravenh kẻ vocirc lại kẻ lầm lạc khi dấn thacircn vagraveo điện ảnh[14] Nhưng ở một chỗ khaacutec
Duras lại viết Khocircng gian trong điện ảnh lớn gấp hagraveng trăm lần khocircng gian trong tiểu
thuyết[15] Bagrave khocircng ngần ngại thuacute nhận rằng đến với điện ảnh cuộc sống tinh thần của
một nhagrave văn trở necircn giagraveu coacute Nhờ điện ảnh bagrave quen biết với nhiều nhacircn vật nổi tiếng như
Geacuterard Deacutepardieu Jeanne Moreau Alain Ressnais Jean-Jacq AnneaudNiềm đam mecirc
điện ảnh của Duras đạt tới đỉnh cao khi bagrave thực hiện kịch bản điện ảnh Hiroshima tigravenh yecircu
của tocirci với đạo diễn Alain Resnais người đatilde từng cộng taacutec rất thagravenh cocircng với Alain Robbe-
Grillet phim Năm ngoaacutei ở vugraveng Marienbad Nhagrave đạo diễn lừng danh nagravey luocircn tocircn trọng vai
trograve của taacutec giả văn học trong caacutec bộ phim chuyển thể từ tiểu thuyết Vagrave đoacute lagrave cơ hội tốt
nhất để MDuras được thể hiện khả năng chơi văn chương trong điện ảnh một caacutech tự do
Khocircng thể phủ nhận Hiroshima tigravenh yecircu của tocirci quả nhiecircn lagrave bộ phim giagraveu chất thơ nhất
trong số những taacutec phẩm điện ảnh của MDuras Nhagrave nghiecircn cứu Đặng Thị Hạnh trong bagravei
Vận may của tiểu thuyết đatilde từng nhấn mạnh rằng Hiroshima tigravenh yecircu của tocirci tự noacute biểu
hiện như một đối thoại trữ tigravenh xaacutec định cả kết cấu taacutec phẩm caacutech dựng phim vagrave acircm thanh
vagrave được gọi lagrave phim-thơ phim cantate giống như một số tiểu thuyết của Duras lại coacute phụ đề
văn học-kịch-phim[16] Bộ phim rất nhanh choacuteng được trao giải Cagravenh cọ vagraveng tại Liecircn
hoan phim Cannes mugravea hegrave năm 1958 Chỉ hai năm sau mugravea hegrave 1960 bộ phim chuyển thể
từ tiểu thuyết Nhịp điệu ocircn hogravea vagrave trầm bổng của MDuras cũng nhận được Cagravenh cọ vagraveng
giải diễn xuất cho nữ diễn viecircn chiacutenh Jeanne Moreau Phấn khiacutech trước thagravenh cocircng bất ngờ
của migravenh trong cocircng việc lagravem phim năm 1961 Duras hợp taacutec với đạo diễn Henri Colpi
lagravem tiếp bộ phim Một sự vắng mặt rất dagravei cũng trong vai trograve của người viết kịch bản Bộ
phim nagravey ngay lập tức đoạt giải cao nhất tại Liecircn hoan phim Cannes ngay sau khi tham gia
lần đầu tiecircn Phaacute đi cocirc ấy bảo lagrave taacutec phẩm điện ảnh đầu tiecircn MDuras thực hiện trong cả
vai trograve kịch bản vagrave đạo diễn vagraveo năm 1968 Tuy khocircng thagravenh cocircng bằng hai taacutec phẩm đầu
nhưng bộ phim nagravey đatilde tạo niềm khaacutet vọng lớn hơn trong saacuteng tạo điện ảnh với MDuras Bagrave
đatilde từng ghi chuacute trong sổ tay ghi cheacutep về niềm đam mecirc điện ảnh của migravenh Khocircng coacute gigrave coacute
thể lagravem cho tocirci thư giatilden hơn lagrave đứng becircn maacutey quay Năm 1974 MDuras thực hiện bộ
phim Khuacutec ca Ấn Độ (India Song) Bộ phim được giới thiệu tham gia Liecircn hoan phim
Cannes thaacuteng 5 năm 1975 nhưng khocircng được lựa chọn chiacutenh thức tham gia chấm giải Tuy
nhiecircn ngay sau khi kết thuacutec Liecircn hoan phim một trong số caacutec thagravenh viecircn Ban giaacutem khảo
ocircng Andreacute Delvaux đatilde thagravenh thật noacutei Bộ phim nagravey lagrave thagravenh cocircng của taacutec phẩm thơ vagrave điện
ảnh của người saacuteng tạo ra noacute Noacute quyến rũ toagraven bộ Liecircn hoan phim tocirci biết rotilde điều đoacute Nếu
chuacuteng ta chọn noacute tham gia giải chắc hẳn phim nagravey đatilde đoạt giải thưởng Cagravenh cọ vagraveng[17]
Những đứa trẻ ( Les enfants ) lagrave bộ phim cuối cugraveng MDuras thực hiện cugraveng con trai Jean
Mascolo vagrave nhagrave quay phim người Bỉ Jean Marc Turine Phim coacute saacuteu nhacircn vật Ernesto một
cậu beacute bẩy tuổi bố mẹ chị gaacutei một phoacuteng viecircn vagrave một thầy giaacuteo Cốt truyện phim hết sức
giản dị nhưng yacute nghĩa của noacute lại vocirc cugraveng sacircu sắc Một ngagravey kia Ernesto cậu beacute bẩy tuổi
tuyecircn bố với cha mẹ migravenh rằng từ hocircm nay cậu sẽ khocircng đến trường nữa Lyacute do cậu đưa ra
khocircng dễ gigrave thuyết phục được tất cả mọi người đoacute lagrave vigrave ở trường học người ta chỉ toagraven dạy
những điều cậu khocircng hề biết Cả bố mẹ vagrave thầy giaacuteo đều hết sức ngạc nhiecircn Một cuộc
hagravenh trigravenh đi tigravem nguyecircn nhacircn kỳ cục kia của cậu beacute đatilde trở necircn hết sức thuacute vị Phim được
xacircy dựng trecircn acircm hưởng chiacutenh lagrave caacutei hagravei nhưng ẩn phiacutea sau đoacute lại lagrave một triết lyacute sacircu sắc rất
đặc trưng cho phong caacutech điện ảnh của Duras Lagrave một nhagrave văn lagravem điện ảnh necircn dường như
bagrave để lại dấu vết văn chương trecircn hầu hết caacutec bộ phim của migravenh Tiacutenh lai tạo văn chương ở
những taacutec phẩm điện ảnh nagravey lagrave rất rotilde ragraveng Người ta coacute cảm giaacutec trong phim của Duras
dagravey đặc những tiếng noacutei Những lời bigravenh dẫn giải vagrave cả lời thoại của nhacircn vật đocirci khi lấn aacutet
cả higravenh ảnh trong phim Thocircng thường khi trực tiếp lagravem phim Duras huy động đến mức
tối đa vai trograve của ngocircn từ vốn khocircng phải lagrave đặc trưng của ngocircn ngữ điện ảnh Trong caacutec
bộ phim Hiroshima tigravenh yecircu của tocirci Khuacutec ca Ấn Độ Mười giờ rưỡi đecircm hegrave Những đứa
trẻta rất dễ dagraveng bắt gặp đặc điểm trecircn Thậm chiacute ở một số trường đoạn phim người ta coacute
cảm giaacutec chỉ cograven nghe thấy tiếng noacutei lời thoại acircm nhạc Higravenh ảnh luacutec nagravey dường như chỉ
cograven vai trograve duy nhất lagrave minh họa cho ngocircn ngữ Đoacute coacute lẽ vừa lagrave ưu điểm nhưng cũng lagrave hạn
chế của Duras với tư caacutech một nhagrave văn trong điện ảnh Với MDuras coacute lẽ điện ảnh chiacutenh
lagrave khocircng gian tốt nhất để bagrave thực thi trọn vẹn trograve chơi văn chương của migravenh Vagrave coacute lẽ đoacute
cũng lagrave lyacute do khiến phim của bagrave khocircng phải luacutec nagraveo cũng dagravenh được sự quan tacircm ưu aacutei ở
khaacuten giả cũng như từ phiacutea caacutec chuyecircn gia trong lĩnh vực nagravey Mặc dugrave trong lĩnh vực saacuteng
tạo văn học bagrave bao giờ cũng được coi lagrave một trong những nhagrave văn hagraveng đầu của văn học
Phaacutep đương đại
3 Lai tạo điện ảnh trong tiểu thuyết của M Duras
Noacutei đến một thể loại thuần khiết tiểu thuyết điện ảnh dugrave lagrave ARGrillet hay M Duras
những nhagrave tiecircn phong nhất trong văn học Phaacutep quả thật chưa thể đề cập nhiều do chuacuteng
chỉ mới lagrave những thử nghiệm Từ một goacutec độ khaacutec chỉ noacutei riecircng sự nghiệp saacuteng taacutec của
MDuras ở những taacutec phẩm tiểu thuyết đậm đặc magraveu sắc điện ảnh chuacuteng ta coacute thể dễ dagraveng
tigravem thấy những điều thuacute vị tiacutenh lai tạo điện ảnh trong tiểu thuyết của bagrave lagrave hết sức rotilde ragraveng
Dường như ở tất cả caacutec văn bản viết của bagrave ta đều nhận ra lối cấu truacutec của những phacircn
cảnh điện ảnh thoacutei quen lựa chọn từ ngữ giagraveu higravenh ảnh vagrave acircm thanh của những cacircu văn
hệt như những khuacutec nhạc du dương vagrave trầm bổngvốn lagrave thế mạnh của thể loại nghe nhigraven
Cả ba yếu tố chủ chốt của điện ảnh cấu truacutec phacircn cảnh higravenh ảnh acircm thanh tiếng động vagrave
lời thoại đều thường xuyecircn hiện diện trong caacutec văn bản viết của Duras Bởi thế đọc tiểu
thuyết của MDuras ta coacute cảm giaacutec như luocircn nghe được vagrave thấy được những gigrave magrave thường
chuacuteng ta chỉ thu nhận được khi xem một bộ phim được chiếu trecircn magraven ảnh Chuacuteng tocirci cho
rằng đoacute lagrave một trong những đặc điểm quan trọng nhất trong sự nghiệp saacuteng taacutec tiểu thuyết
của Duras
Viết taacutec phẩm đầu tiecircn từ năm 1943 (Những kẻ tracircng traacuteo) nhưng MDuras chỉ khẳng định
được sự nghiệp của migravenh từ năm 1958 với taacutec phẩm Khuacutec nhạc du dương vagrave trầm bổng (
Moderato Cantabile ) Đacircy lagrave một taacutec phẩm ngắn vagrave coacute lẽ ngắn cograven lagrave một đặc trưng cho
nhiều taacutec phẩm khaacutec nữa của MDuras Người đọc hoagraven toagraven dễ dagraveng nhận thấy về mặt văn
phong Duras thường cố tigravenh sử dụng đến mức tối đa những cacircu văn ngắn dễ tạo cho người
đọc ấn tượng sự nhaacutet gừng rời rạc của những lời thoại trong phim ảnh những khoảng trống
cần thiết hay noacutei caacutech khaacutec lagrave sự im lặng magrave caacutec taacutec giả điện ảnh thường hay dugraveng Ngắn
đồng thời cũng lagrave yecircu cầu bắt buộc với bất cứ một kịch bản điện ảnh nagraveo Do đặc trưng
phản aacutenh hiện thực bằng higravenh ảnh do khuocircn khổ thời gian chiếu rạp của một bộ phim (
thocircng thường chỉ keacuteo dagravei tối đa hai đến ba giờ ) dung lượng chữ viết dagravenh cho kịch bản
cũng chỉ cho pheacutep tối đa từ 120 đến 150 trang in A4 Cugraveng thực thi trong cả hai vai trograve nhagrave
tiểu thuyết vagrave nhagrave lagravem phim Duras hoagraven toagraven hiểu rotilde nguyecircn tắc nagravey của điện ảnh Vigrave vậy
rất iacutet khi Duras dagravei dograveng trong những cuốn tiểu thuyết của bagrave Coacute thể thống kecirc ra vocirc khối
những cacircu văn ngắn trong nhiều taacutec phẩm khaacutec nhau của MDuras Những dạng cacircu như
Vacircng Khocircng Chiacutenh thế Khocircng coacute gigrave(Tigravenh yecircu-LAmour) Khocircng coacute chuyện về cuộc
đời tocirci Caacutei đoacute khocircng coacute Chẳng hề coacute trọng tacircm Da mịn như lụa hảo hạng Thacircn migravenh(
Người tigravenh-LAmant ) đều nằm trong dự đồ tiểu thuyết của MDuras Coacute thể nhận thấy dễ
dagraveng trong saacuteng taacutec của nhagrave văn nữ độc đaacuteo nagravey ngay từ đầu những cacircu văn dagravei bất tận
kiểu Tolstoi hay Balzac của thế kỷ XIX khocircng cograven lyacute do để tồn tại nữa Thay vagraveo đoacute người
đọc thấy rất rotilde caacutec thủ phaacutep điện ảnh đatilde xacircm nhập vagraveo địa hạt văn học vagrave ngagravey cagraveng
chiếm một latildenh thổ rộng lớn sự phacircn tiacutech tacircm lyacute được thay thế bằng việc miecircu tả tỉ mỉ cử
chỉ becircn ngoagravei tất cả những gigrave lọt vagraveo tầm nhigraven đồng thời đatilde được ghi lại trần thuật được
thay thế bằng sự liecircn tục của caacutec bức ảnh chụp hoagravenh traacuteng bằng caacutec khuocircn higravenh sự raacutep
dựng[18] Pheacutep biện chứng tacircm hồn trong caacutec taacutec phẩm nổi tiếng thế kỷ XIX sẽ khocircng
cograven thiacutech hợp với tiểu thuyết của MDuras Tiacutenh locirc giacutech liền mạch giữa caacutec cacircu văn trong
tiểu thuyết cổ điển cũng bị phaacute vỡ Chiacutenh bản thacircn MDuras đatilde thuacute nhận lagrave bagrave khocircng bận
tacircm nhiều đến sự liền mạch của caacutec cacircu văn locirc giacutech hay yacute nghĩa của chuacuteng Tocirci khocircng
bao giờ quan tacircm đến nghĩa hay yacute nghĩa Nghĩa (sens) nếu như coacute thigrave rồi sau đoacute noacute cũng tự
xuất hiện[19] Nhigraven một caacutech tổng thể văn bản viết của MDuras ngagravey cagraveng coacute vẻ gần gũi
hơn với caacutec phacircn cảnh điện ảnh (decoupage cineacutematographiques ) Tiacutenh rời rạc lắp gheacutep
(montage ) trong tổng thể taacutec phẩm của MDuras lagrave hết sức rotilde ragraveng Caacutec chương viết được
phacircn chia thagravenh caacutec đoạn văn ngắn (paragraphes courtes ) khocircng tuacircn theo một trật tự thời
gian khiến người ta nghĩ nhiều hơn đến kiểu lắp gheacutep raacutep dựng trong điện ảnh
Tiểu thuyết Duras hiện đại cograven ở chỗ noacute vừa đơn giản nhưng lại vừa đa dạng phong phuacute
Cugraveng với những bức tranh lập thể của Picasso người ta cũng đồng thời nghĩ đến một thứ kỹ
thuật acircm lập thể (steacutereacuteophonique) trong tiểu thuyết của MDuras Ngocircn từ được sử dụng
trong taacutec phẩm của bagrave đồng thời phục vụ cho cả mục điacutech nghe vagrave nhigraven Tiểu thuyết lagrave sự
xen kẽ giữa những tiếng lặng khoảng trống vagrave tiếng la heacutet Duras thường đẩy caacutech viết của
migravenh rất gần với lối viết thơ ca vagrave acircm nhạc (quasi poegravesie et musicale ) Bởi vậy trong tiểu
thuyết của bagrave xen kẽ giữa những cacircu văn toaacutet lecircn sự ecircm dịu lặng im lagrave những acircm thanh dữ
dội như phaacutet ra từ một dagraven nhạc độc acircm Tiếng heacutet của caacutei chết hay lagrave sự sinh thagravenh được
lặp đi lặp lại trong Moderato Cantabile tiếng kecircu của Lol bị bỏ rơi những tiếng la heacutet khoacute
hiểu từ căn lều của một người ăn magravey tiếng heacutet trần trụi vagrave vocirc nguyecircn cớ trecircn batildei biển
trong Tigravenh yecircu (LAmour) vagrave tiếng heacutet vũ trụ từ Calcuttađatilde khiến cho tiểu thuyết của
MDuras ngagravey cagraveng mang đậm magraveu sắc của điện ảnh một loại higravenh nghệ thuật tổng hợp của
acircm thanh tiếng động khoảng lặng higravenh ảnh montage vagrave caacutech xử lyacute thời gian phaacutet triển
mạnh mẽ từ nửa sau thế kỷ XX
Ai cũng biết hai trong những đặc trưng cơ bản nhất của điện ảnh lagrave acircm thanh vagrave higravenh ảnh
Acircm thanh quan trọng như thế nagraveo đối với một bộ phim thigrave noacute cũng quan trọng như thế đối
với tiểu thuyết của Duras Trong Người tigravenh đoacute lagrave acircm thanh của tiếng động rất ồn agraveo trong
thagravenh phố acircm thanh của một cuốn phim vặn quaacute cao căn phograveng lọt thỏm giữa tiếng ồn agraveo
liecircn tục của thagravenh phố [20] Trong Khuacutec ca Ấn Độ một taacutec phẩm viết cho cả ba thể loại
(tiểu thuyết sacircn khấu vagrave điện ảnh) người đọc coacute thể nhận dạng nhacircn vật qua giọng noacutei
Duras đatilde giải thiacutech qua bảng phacircn cảnh kịch bản phim Khuacutec ca Ấn Độ như sau Những
tiếng noacutei I vagrave II lagrave tiếng noacutei của phụ nữ Họ cograven rất trẻ Họ liecircn hệ với nhau bằng một cacircu
chuyện tigravenh yecircu Đocirci khi họ noacutei về tigravenh yecircu nagravey về họ Đa số thời gian họ noacutei về tigravenh yecircu
khaacutec về cacircu chuyện khaacutec () Tiếng noacutei I như con thiecircu thacircn lao vagraveo cacircu chuyện của
Anne-Marie Stretter Tiếng noacutei II lại tự đốt bugraveng lecircn dục vọng của migravenh cho Tiếng noacutei
I[21]
Duras thường chuacute yacute rất nhiều đến higravenh ảnh (image) trong caacutec văn bản viết đoacute lagrave thứ ngocircn
ngữ đặc trưng quan trọng hagraveng đầu của nghệ thuật điện ảnh Trong kịch bản phim
Hiroshima tigravenh yecircu của tocirci ngay từ những dograveng mở đầu Duras đatilde coacute những lời dẫn đậm
chất điện ảnh như sau Phim mở ra trong sự lớn dần của caacutei nấmBikini nổi tiếng Phải
lagravem sao cho người xem coacute được cảm xuacutec vừa như đatilde nhigraven thấy lại vừa như mới nhigraven thấy
caacutei nấm lần đầu Phải lagravem sao cho caacutei nấm đoacute thật to to dần lecircn từ từ vagrave sự to dần lecircn của
noacute saacutet với kiacutech thước ban đầu của GFusco[22] Aliette Armete trong một bagravei viết gần
đacircy nhất in trecircn tạp chiacute Văn học Phaacutep số thaacuteng 7 vagrave 8 năm 1992 về tiểu thuyết Người tigravenh
Hoa Bắc đatilde nhận xeacutet rằng Người ta đocirci khi cảm giaacutec rằng truyện kể (của Duras-TH) bao
giờ cũng như đi qua thấu kiacutenh của một maacutey quay phim magrave caacutei nhigraven chủ yếu vagrave khocircng
ngừng hiện diện bagrave sử dụng phương tiện nagravey để đối tượng của migravenh coacute được sự soi rọi vừa
toagraven diện lại vừa taacutech bạch cụ thể[23] Đuacuteng ra cuốn tiểu thuyết nagravey được taacutec giả viết
theo kiểu nước đocirci( ambigue) một mặt đoacute lagrave sự phản ứng với bộ phim Người tigravenh do
Anneau thực hiện magrave mặc dugrave đatilde baacuten toagraven bộ bản quyền nhưng giống như một người mẹ
dứt ruột baacuten đi đứa con thacircn yecircu của migravenh Duras khocircng ngừng day dứt khổ đau vagrave acircn
hận Dường như vẫn cay cuacute với bộ phim Người tigravenh do Anneau thực hiện khocircng như yacute
muốn Duras đatilde lagravem lại bộ phim theo caacutech riecircng của migravenh viết kịch bản điện ảnh trong
tiểu thuyết Sau nữa coacute lẽ vigrave tigravenh yecircu quaacute lớn với điện ảnh một lĩnh vực đến sau yecircu
muộn necircn vigrave vậy bagrave khocircng dễ dagraveng dứt bỏ Người tigravenh Hoa Bắc thực chất lagrave một cuốn tiểu
thuyết - điện ảnh một khuynh hướng rất tiecircu biểu trong văn học Phaacutep nửa sau thế kỷ XX
Người đọc khocircng cograven thấy ngạc nhiecircn khi cugraveng thời gian nagravey Duras như một người mới
biết bơi ngụp lặn trong điện ảnh bagrave viết Khi người ta muốn thể hiện một caacutei gigrave đoacute bằng
viết người ta luocircn bị tragraven ngập trong văn bản-ngocircn ngữ thế nhưng viết khocircng thể mang đến
tất cả Trong khi đoacute bằng higravenh ảnh bạn coacute thể viết được tất cả toagraven bộ khocircng gian phim
được viết ra gấp hagraveng trăm lần khocircng gian của một cuốn saacutech[24] Chiacutenh vigrave thế trả lời
tạp chiacute Người quan saacutet mới về khởi thủy cuốn tiểu thuyết Người tigravenh Duras đatilde trả lời rằng
Nguyecircn bản Người tigravenh thoạt đầu lấy tecircn lagrave Higravenh ảnh nguyecircn bản Noacute sẽ trải dagravei suốt cuốn
Album chung những cuốn phim của tocirci Caacutei higravenh ảnh ấy tấm ảnh nguyecircn bản khocircng được
chụp kia đatilde in higravenh trong cuốn saacutech[25]
Hiển hiện trong taacutec phẩm được giải thưởng Goncourt nagravey lagrave nghệ thuật lặp lại của rất nhiều
higravenh ảnh higravenh ảnh khuocircn mặt người đagraven bagrave luống tuổi bị tagraven phaacute bởi thời gian higravenh ảnh
con phagrave trong buổi đầu gặp gỡ với người đagraven ocircng Trung Hoa higravenh ảnh chiếc xe Limousine
đen higravenh ảnh cocirc beacute đi giagravey vagrave đội chiếc mũ đagraven ocircng higravenh ảnh gương mặt quagraveu quạu của
người anh cả higravenh ảnh yếu ớt nhợt nhạt của người anh trai nhỏ Ấn tượng đậm đặc nhất lagrave
higravenh ảnh dograveng socircng Meacutekong magrave Duras đatilde từng thuacute nhận với lograveng migravenh rằng Mẹ tocirci bảo
suốt đời tocirci sẽ khocircng bao giờ được nhigraven thấy những con socircng đẹp mecircnh mocircng vagrave hoang datilde
như con socircng Meacutekong vagrave caacutec phụ lưu của noacute đang đổ ra đại dương những thủy vực sẽ biến
mất vagraveo caacutec tuacutei đại dương Trecircn một mặt bằng trải nguacutet ngagraven những con socircng nagravey chảy hối
hả nước roacutet agraveo agraveo như traacutei đất nghiecircng về một phiacutea[26] Tất cả những higravenh ảnh đoacute mặc
dugrave khocircng đều đặn nhưng đatilde được nhắc lại nhiều lần trong taacutec phẩm Trong Khuacutec nhạc du
dương vagrave trầm bổng lagrave higravenh ảnh người đagraven ocircng nằm trecircn thacircn thể người đagraven bagrave trong Mười
giờ rưỡi đecircm hegrave lagrave higravenh ảnh giống như một magraven higravenh quay chậm sau thời điểm mười giờ ba
mươi phuacutet khi Pierre về nằm cạnh Marie Marie liecircn tục hỏi giờ Mười một giờ hai mươi
phuacutet một khắc nữa lagrave nửa đecircm Đecircm đatilde trocirci qua chẳng coacute gigrave ngoagravei thời gian của
cay đắng vagrave thất bại[27] Duras thuật lại caacutec sự kiện becircn ngoagravei một caacutech chi tiết Những
higravenh ảnh nagravey được lặp lại nhiều lần Khocircng được như chiacutenh taacutec phẩm điện ảnh lagrave coacute thể
quay hagraveng chục higravenh trong một giacircy tiểu thuyết của Duras cũng đatilde tập trung lagravem nổi bật
caacutec higravenh ảnh chốt bằng thủ phaacutep nghệ thuật như vậy Phải tạo ấn tượng cho người đọc khi
họ khocircng coacute điều kiện trực tiếp nhigraven thấy higravenh ảnh magrave chỉ coacute thể đọc noacute qua ngocircn từ
Higravenh ảnh trong tiểu thuyết Duras được kết hợp với nhau nhờ vagraveo kỹ thuật lắp raacutep
(montage) một yếu tố đặc thugrave của điện ảnh Ở phương diện nagravey tiacutenh lai tạo trong lối viết
của Duras được thể hiện khaacute rotilde ragraveng điện ảnh thực sự đatilde dạy cho bagrave caacutech thaacuteo dỡ cacircu
chuyện caacutech xaacuteo trộn thời gian một caacutech kheacuteo leacuteo Montage chiacutenh lagrave ngữ phaacutep đắc dụng
của điện ảnh đatilde được taacutec giả Người tigravenh vận dụng trong hầu hết caacutec taacutec phẩm tiểu thuyết
của migravenh Lai tạo từ điện ảnh đồng thời Duras cũng thể hiện sự tự do trong việc sử dụng
yếu tố thời gian Trong tiểu thuyết Người tigravenh nhacircn vật xưng tocirci với vai trograve Người kể
chuyện linh hoạt khocircng khaacutec nagraveo ống kiacutenh camera trong tay một nhagrave quay phim điecircu luyện
Ở trang đầu cuốn saacutech nhacircn vật-người kể chuyện cho biết vagraveo luacutec tocirci đatilde luống tuổi ngay
ở trang 2 tocirci muốn noacutei với caacutec bạn tocirci mười lăm tuổi rưỡi trang 11 luacutec nagravey tocirci thấy
rằng thời rất trẻ hồi mười taacutem mười lăm tuổi trang15 Tocirci tigravem thấy lại một tấm ảnh con
trai tocirci luacutec hai mươi tuổi trang 52 chuyện đoacute bắt đầu từ khi chuacuteng tocirci mười tuổi Vagrave rồi
chuacuteng tocirci mười hai tuổi Vagrave rồi mười ba tuổi Vagrave rồi mười bốn tuổi mười lăm tuổi Vagrave rồi
mười saacuteu mười bảy tuổi Khocircng chỉ xecirc dịch ống kiacutenh từ nhiều goacutec độ thời gian khiến
người đọc coacute cảm giaacutec luocircn được sống cugraveng nhacircn vật trecircn tất cả mọi nẻo đường phiecircu lưu
của cuộc tigravenh Duras cograven thay đổi điểm nhigraven kể chuyện bằng việc để cho chiacutenh nhacircn vật
người kể chuyện lagravem ảo thuật Người kể chuyện trong taacutec phẩm Người tigravenh luacutec được xưng
hocirc ở ngocirci Tocirci (Je) một lối kể mang đậm magraveu sắc chủ quan như được soi rọi từ becircn trong (
Tocirci thường nghĩ đến caacutei higravenh ảnh magrave chỉ migravenh tocirci cograven thấy vagrave tocirci khocircng bao giờ nhắc đến
ấy Noacute vẫn luocircn hiện diện vẫn lặng lẽ như thế vẫn khiến phải sững sờ) coacute luacutec lại xecirc
dịch ra becircn ngoagravei chuyển sang ngocirci thứ ba Cocirc ấy (Elle) Cocirc noacutei với anh em muốn anh
đừng yecircu em thigrave hơn Thậm chiacute nếu anh yecircu em em muốn anh cứ lagravem theo caacutech thường lệ
như anh vẫn thường lagravem với những người đagraven bagrave khaacutec Anh nhigraven cocirc coacute vẻ như kinh ngạc
anh hỏi đoacute lagrave điều em muốn sao[28] Caacutech xecirc dịch ngocirci thứ kể chuyện như vậy giuacutep
người đọc coacute cảm giaacutec như hiện diện trong taacutec phẩm cugraveng luacutec nhiều người kể chuyện
Chuacuteng ta hatildey higravenh dung khi xem một bộ phim để khẳng định tiacutenh lai tạo điện ảnh trong taacutec
phẩm của nhagrave văn hết sức đặc biệt nagravey Giống với tiểu thuyết bất kỳ một bộ phim nagraveo cũng
đều hướng tới việc kể chuyện necircn đương nhiecircn noacute cũng cần đến một Người kể chuyện
Vậy người kể chuyện trong phim lagrave ai Biecircn kịch đạo diễn diễn viecircn hay ống kiacutenh
camera Một caacutech chiacutenh xaacutec nhất trả lời cacircu hỏi nagravey người ta thường cho rằng đoacute lagrave đạo
diễn Tham gia vagraveo quaacute trigravenh kể một cacircu chuyện trong phim tất nhiecircn coacute sự tập hợp của rất
nhiều yếu tố trong đoacute coacute cả caacutec yếu tố đạo cụ phục trang acircm nhạc tiếng độngTuy nhiecircn
chỉ người đạo diễn mới coacute toagraven quyền quyết định cacircu chuyện sẽ được kể như thế nagraveo Đạo
diễn lagrave người chỉ đạo quay phim đồng thời cũng lagrave nhacircn vật quan trọng tham gia vagraveo cocircng
việc từ viết kịch bản phacircn cảnh casting ( chọn diễn viecircn ) đến montage hậu kỳTa coacute
cảm giaacutec khi viết tiểu thuyết Duras đồng thời thực hiện cả vai trograve của người đạo diễn
Chiacutenh bagrave lagrave người đi xa nhất trong việc thử nghiệm lối viết lai tạo điện ảnh trong nền văn
chương Phaacutep thế kỷ XX Ngagravey nay cocircng chuacuteng văn học đatilde dần lagravem quen với caacutech thưởng
thức taacutec phẩm tiểu thuyết theo caacutech đoacute Duras lagrave một trong số những nhagrave văn quan trọng
nhất trong văn học Phaacutep nửa cuối thế kỷ XX theo chuacuteng tocirci goacutep phần lagravem thay đổi thoacutei
quen đọc tiểu thuyết của cocircng chuacuteng độc giả để từ cũng dần thay đổi caacutei nhigraven của họ với
văn học vagrave điện ảnh
4 Người tigravenh Hoa Bắc vagrave thể loại tiểu thuyết-điện ảnh ( cineacute-roman ) một saacuteng tạo
độc đaacuteo của M Duras
Việc đề xuất khaacutei niệm tiểu thuyết điện ảnh vai trograve tiecircn phong khocircng thuộc về Duras Như
trecircn chuacuteng tocirci đatilde noacutei vai trograve ấy thụộc về AR Grillet Tuy nhiecircn saacuteng tạo một caacutech viết
điện ảnh trong tiểu thuyết hay chiacutenh xaacutec hơn một caacutech lagravem điện ảnh bằng ngocircn ngữ chuacuteng
tocirci khẳng định rằng vai trograve tiecircn phong độc nhất vocirc nhị thuộc về Duras Trong văn học
Phaacutep nửa cuối thế kỷ XX khocircng nhagrave văn nagraveo đi xa hơn vagrave quyết liệt hơn Duras trong việc
saacuteng tạo ra thể loại độc đaacuteo mới mẻ nagravey Đặc điểm đoacute được thể hiện rotilde nhất qua taacutec phẩm
Người tigravenh Hoa Bắc
Kể từ sau thagravenh cocircng của phim Hiroshima tigravenh yecircu của tocirci nỗi aacutem ảnh điện ảnh thường
trực trong MDuras Đặc biệt hơn kể từ sau Khuacutec nhạc du dương bagrave đatilde dagravenh gần như toagraven
bộ thời gian vagrave tacircm huyết của migravenh cho điện ảnh Chuacuteng ta sẽ thấy rotilde hơn điều nagravey bagrave cứ
đều đặn thực hiện mỗi năm từ một đến hai phim kể cả hợp taacutec viết kịch bản vagrave trực tiếp
trong vai trograve đạo diễn sản xuất Thaacuteng saacuteu năm 1980 tạp chiacute Điện ảnh Phaacutep đatilde dagravenh một
số đặc biệt với nhan đề Những đocirci mắt xanh cho bagrave chỉ để viết những vấn đề xung quanh
điện ảnh Nỗi aacutem ảnh ấy vẫn cứ đeo đuổi bagrave ngay cả sau thất bại trong hợp đồng viết kịch
bản phim Người tigravenh với Claude Berri Tham vọng lagravem phim vẫn khocircng rời bỏ bagrave Theo
Laure Adler đến tận những năm cuối đời Duras vẫn cograven nhiều cay cuacute với điện ảnh
Khoảng năm 1990 trong một ghi cheacutep để lại người ta vẫn đọc được tham vọng đoacute của
Duras thế nagravey Tocirci khocircng coacute nhiều ragraveng buộc trong lĩnh vực văn chương nhưng đối với
điện ảnh thigrave coacute[29] Taacutec phẩm cuối cugraveng Người tigravenh Hoa Bắc coacute thể được xem như một
saacuteng tạo độc đaacuteo của MDuras về lối viết tiểu thuyết-điện ảnh vagrave cũng lagrave một khuynh hướng
mới mẻ trong văn học Phaacutep nửa cuối thế kỷ XX Khi khocircng thể trực tiếp lagravem điện ảnh
MDuras đatilde tạo ra caacutech lagravem phim trong văn học theo kiểu của riecircng migravenh Bagrave đatilde viết đi
viết lại tới bốn lần phương aacuten cho cuốn tiểu thuyết hết sức đặc biệt nagravey với bốn nhan đề
Người tigravenh trecircn phố Mugravei mật vagrave tragrave Bộ phim về người tigravenh Trở lại với người tigravenh Đoacute lagrave
một cuốn saacutech Một bộ phim Boacuteng đecircm Cuối cugraveng đoacute lagrave một cuốn tiểu thuyết-điện ảnh
hay noacutei caacutech khaacutec đoacute thực sự lagrave một kiểu lai tạo điện ảnh trong văn học như ngay từ đầu
bagravei viết chuacuteng tocirci đatilde nhấn mạnh Đậm đặc trong taacutec phẩm nagravey lagrave những cacircu văn ngắn theo
đuacuteng văn phong của một kịch bản điện ảnh Nhagrave văn cố tigravenh lựa chọn những từ ngữ giagraveu
tiacutenh tạo higravenh tựa như đoacute lagrave một kịch bản viết ra cho chiacutenh migravenh Những cacircu văn dagravey đặc
higravenh ảnh Cocirc gaacutei nằm im bất động Cocirc gaacutei khoacutec Trong phim ta sẽ khocircng gọi ra tecircn bản
valse ấy Trong cuốn saacutech nagravey ta sẽ bảo lagrave Bản Valse Tuyệt vọng Cocirc gaacutei sẽ cograven lắng
nghe sau khi bản valse kết thuacutec Cocirc gaacutei trong phim trong cuốn saacutech nagravey ta sẽ gọi lagrave cocirc
beacute Cocirc beacute ra khỏi higravenh ảnh cocirc rời khỏi phạm vi của maacutey quay vagrave của cuộc hội hegrave Từ
goacutec độ thị giaacutec đocirci luacutec ta khocircng cograven phacircn biệt được đacircu lagrave một taacutec phẩm tiểu thuyết đacircu lagrave
một kịch bản điện ảnh Chẳng hạn đoạn văn dưới đacircy hoagraven toagraven coacute thể xem đoacute lagrave một đoạn
kịch bản
Cocirc beacute mở caacutenh cổng
Đoacuteng caacutenh cổng lại
Băng qua khoảng sacircn vắng
Đi vagraveo ngocirci nhagrave cocircng vụ
Ta khocircng nhigraven thấy cocirc nữa
Ta ở lại trecircn khoảnh sacircn trống vắng[30]
Ở phần cuối taacutec phẩm độc đaacuteo nagravey Duras dagravenh ba trang đề xuất những higravenh ảnh magrave bagrave gọi
đoacute lagrave những đề cương phacircn cảnh nhằm thuyết minh cho phần truyện kể Rải raacutec trong
Người tigravenh Hoa Bắc dường như vẫn cograven luyến tiếc phim Người tigravenh do Claude Berri vagrave
Anneau thực hiện magrave Duras cho rằng hoagraven toagraven lagravem hỏng cuốn tiểu thuyết của migravenh bagrave
viết Tocirci cho rằng nữ diễn viecircn được chọn quaacute đẹp cocirc sẽ khocircng nhigraven ai khocircng nhigraven gigrave
hết magrave để cho người ta nhigraven migravenh ngắm migravenh[31] Về cuốn Người tigravenh Hoa Bắc ở
trang 33 bagrave viết Trong trường hợp lagravem phim coacute thể chọn hoặc dừng maacutey trecircn khuocircn mặt
người mẹ đang kể chuyện khocircng nhigraven ai hoặc dừng ở caacutei bagraven vagrave những người con được kể
lại bởi bagrave mẹ Taacutec giả taacuten thagravenh đề nghị thứ hai[32] ở trang 93 Trong trường hợp lagravem
phim dựa trecircn cuốn saacutech nagravey khocircng necircn để cocirc beacute coacute một nhan sắc chỉ đẹp magrave thocirci Như
vậy coacute lẽ sẽ nguy hiểm cho bộ phim Đacircy lagrave một caacutei gigrave khaacutec noacute vận động nơi cocirc cocirc beacute một
caacutei gigrave khoacute neacute traacutenh một sự tograve mograve hoang datilde một sự thiếu giaacuteo dục một sự thiếu phải thiếu
rụt regrave Một kiểu hoa khocirci Phaacutep beacute bỏng sẽ coacute nguy cơ lagravem toagraven bộ cuốn phim sụp đổ Hơn
thế nữa cocirc ta sẽ lagravem bộ phim biến mất Sắc đẹp khocircng lagravem gigrave hết Noacute khocircng nhigraven ngắm Noacute
bị ngắm nhigraven[33] trang 109 Ta ghi higravenh căn phograveng được rọi chiếu bằng aacutenh saacuteng của
đường phố Trecircn những higravenh ảnh nagravey ta giữ lại acircm thanh ta để acircm thanh ở khoảng caacutech
thường lệ cũng như những tiếng động của đường phố cũng như điệu ragtime vagrave valse Ta
ghi higravenh đocirci tigravenh nhacircn đang thiếp ngủ[34] trang 125 trong trường hợp lagravem phim chi
tiết nagravey sẽ taacutei diễn mỗi lần cocirc beacute về vagraveo ban đecircm Để biểu thị một tiacutenh thường ngagravey gia tăng
magrave ở chỗ khaacutec bộ phim khocircng coacute ngoại trừ thời gian biểu caacutec buổi học thời gian biểu đi
ngủ đi tắm vagrave caacutec bữa ăn[35]
Với tất cả những căn cứ trecircn khocircng chỉ riecircng với Người tigravenh Hoa Bắc magrave trong nhiều taacutec
phẩm khaacutec cả điện ảnh lẫn tiểu thuyết của nhagrave văn - điện ảnh độc đaacuteo nagravey chuacuteng ta hoagraven
toagraven coacute thể đi đến kết luận về một lối viết lai tạo một kiểu saacuteng tạo độc đaacuteo coacute một khocircng
hai trong sự nghiệp saacuteng taacutec noacutei chung của nhagrave tiểu thuyết MDuras Đoacute phải chăng cũng
lagrave một trong những đặc điểm tiecircu biểu của tiểu thuyết Phaacutep nửa sau thế kỷ XX
5 Thay phần kết luận chuacuteng tocirci muốn coacute một so saacutenh higravenh tượng thế nagravey Tiểu thuyết -
thể loại trẻ trung khỏe mạnh ngagravey nay trong văn học Phaacutep chẳng khaacutec nagraveo một chagraveng trai
đatilde trưởng thagravenh đang đối mặt với sự lựa chọn quyết định cuộc đời migravenh trước người bạn
tigravenh điện ảnh trẻ trung khoaacuteng đạt vagrave hấp dẫn hơn Cuộc hocircn phốicủa cặp đocirci nagravey liệu
coacute phải lagrave cuộc tigravenh tốt đẹp hợp lệ đặng mang đến cho cả hai loại higravenh văn học vagrave điện ảnh
những đứa con tinh thần khỏe mạnh vagrave xinh đẹp Đoacute lagrave cacircu hỏi cần phải coacute thời gian
để trả lời
( Triacutech Chuyecircn luận Tiểu thuyết Phương Tacircy thế kỷ XX - Một số đặc điểm vagrave khuynh
hướng )
Tagravei liệu tham khảo chiacutenh
1 3 Dẫn theo Phugraveng Văn Tửu Tiểu thuyết Phaacutep thế kỷ XX những tigravem togravei đổi mới NXB
Văn học 2005
2 Henri Benac Guide des ideacutees litteacuteraires Hachette 1988
4 David Bordwell amp Kristin Thompson Nghệ thuật điện ảnh NXB GD 2008
567 Phugraveng Văn Tửu Tiểu thuyết điện ảnh vagrave truyền higravenh Tạp chiacute Văn học số 5-2005
8910 Phugraveng Văn Tửu Tiểu thuyết Phaacutep trước thềm thế kỷ XXI NXB Văn học 2004
11 Catherine Bouthors-Paillart Duras-người đagraven bagrave lai NXB Văn học H 2008
12 Magazine litteacuteraire numeacutero speacutecial sur MDuras Avril 2006
13141729 Laure Adler M Duras Nhiều người dịch NXB Phụ Nữ 2008
15182324 Magazine litteacuteraire numeacutero 7amp8 1992
16 Đặng Thị Hạnh Một vagravei gương mặt văn xuocirci Phaacutep thế kỷ XX NXB Đagrave Nẵng 2000
19 21 BVercier J Lecarme La liteacuterature francaise depuis 1968 Bordas 1982
20252628 MDuras Người tigravenh Trịnh Xuacircn Hoagravenh dịch NXB Hội Nhagrave Văn H1991
22 MDuras Hiroshima tigravenh yecircu của tocirci Đinh Thị Reo dịch NXB VH H 2000
27 MDuras Mười giờ rưỡi đecircm hegrave Phugraveng Văn Tửu dịch NXB Phụ Nữ H 2008
303132333435 MDuras Người tigravenh Hoa Bắc Lecirc Hồng Sacircm dịch NXB Văn học H
2008
Camion (1977) Đối thoại ở Rome (1982) Chiacutenh lagrave anh Savannah Bay (1983) Những đứa
trẻ (1984) Người tigravenh (1992)
Sự thật nếu quan saacutet kỹ mảng saacuteng taacutec tiểu thuyết của MDuras chuacuteng ta sẽ dễ dagraveng nhận
thấy niềm đam mecirc điện ảnh đến với bagrave từ rất sớm Ngay từ khi cograven rất trẻ bagrave đatilde từng viết
cho mẹ migravenh những mẩu chuyện nhỏ dagravey đặc những higravenh ảnh giống như lagrave những bộ phim
cacircm (films muets) Laure Adler trong cocircng trigravenh đồ sộ MDuras xuất bản năm 1998 năm
năm sau khi bagrave qua đời đatilde viết Điện ảnh đối với bagrave luacutec đầu khocircng phải lagrave một lựa chọn
mang tiacutenh mỹ học magrave lagrave một nhu cầu bức thiết mang tiacutenh sinh học luacutec nagraveo noacute cũng thigrave
thầm trong bagrave tragraven ngập khắp nơi giọng noacutei nhacircn vật của noacute Bagrave chế ngự ảo ảnh bằng
caacutech phugrave pheacutep cho noacute qua trung gian lagrave ống kiacutenh maacutey quay vagrave thấy nơi đoagraven lagravem phim một
cộng đồng gắn boacute trong một khoảng thời gian nhất định giuacutep bagrave coacute thecircm năng lượng vagrave sự
tĩnh tacircm[13] Từ năm 1950 Duras đatilde tham gia vagraveo caacutec hoạt động điện ảnh một caacutech hết
sức nhiệt thagravenh Đoacute lagrave thời điểm khuynh hướng Lagraven soacuteng mới trong điện ảnh Phaacutep ra đời
thay thế cho thế hệ điện ảnh truyền thống trước đoacute Taacutec phẩm đầu tiecircn của MDuras được
dựng thagravenh phim mang tecircn Một đập chăn Thaacutei Bigravenh Dương coacute cugraveng chủ đề với Người tigravenh
Người tigravenh Hoa Bắc Kể từ đoacute Duras đatilde tạo cho migravenh một thoacutei quen rất độc đaacuteo Bagrave bao
giờ cũng viết đồng thời cugraveng một chủ đề cả ba thể loại Tiểu thuyết Kịch Điện ảnh
(Roman Theacuteacirctre Cineacutema) Đoacute lagrave lối viết lai tạo (meacutetissage) như nhagrave nghiecircn cứu Paillart
khẳng định trong cocircng trigravenh vừa được xuất bản gần đacircy của bagrave Duras-người đagraven bagrave lai
(Duras- la femme de meacutetisse) Nhờ lối viết nagravey Duras đatilde lagravem phong phuacute thecircm cho sự
nghiệp của migravenh cả về sự đa dạng vagrave số lượng taacutec phẩm Kể từ sau năm 1956 bagrave thường
xuyecircn nhacircn ba một taacutec phẩm cugraveng chủ đề của migravenh Đặc biệt đối với điện ảnh niềm đam
mecirc trong Duras khocircng bao giờ vơi cạn Hoặc nếu coacute chăng đoacute chỉ lagrave khi thất bại trong một
số bộ phim thực hiện độc lập của migravenh Duras tự nhận rằng với nagraveng tiecircn thứ bảy nagravey bagrave
chỉ lagrave kẻ nghiệp dư Tuy nhiecircn chuacuteng ta necircn nhớ rằng yacute kiến của bagrave về điện ảnh luocircn luocircn
thay đổi thậm chiacute coacute khi macircu thuẫn Trong cuốn saacutech Trograve chuyện giữa taacutec giả với Jeacuterocircme
Lindon bagrave từng thuacute nhận Phim ảnh luocircn hiện hữu dễ datildei necircn tocirci mới lagravem Luacutec nagraveo tocirci
cũng coacute cảm giaacutec như đang baacuten migravenh Thật lagrave xấu hổ khi noacutei về caacutei magrave tocirci khocircng biếtTocirci
đatilde trở thagravenh kẻ vocirc lại kẻ lầm lạc khi dấn thacircn vagraveo điện ảnh[14] Nhưng ở một chỗ khaacutec
Duras lại viết Khocircng gian trong điện ảnh lớn gấp hagraveng trăm lần khocircng gian trong tiểu
thuyết[15] Bagrave khocircng ngần ngại thuacute nhận rằng đến với điện ảnh cuộc sống tinh thần của
một nhagrave văn trở necircn giagraveu coacute Nhờ điện ảnh bagrave quen biết với nhiều nhacircn vật nổi tiếng như
Geacuterard Deacutepardieu Jeanne Moreau Alain Ressnais Jean-Jacq AnneaudNiềm đam mecirc
điện ảnh của Duras đạt tới đỉnh cao khi bagrave thực hiện kịch bản điện ảnh Hiroshima tigravenh yecircu
của tocirci với đạo diễn Alain Resnais người đatilde từng cộng taacutec rất thagravenh cocircng với Alain Robbe-
Grillet phim Năm ngoaacutei ở vugraveng Marienbad Nhagrave đạo diễn lừng danh nagravey luocircn tocircn trọng vai
trograve của taacutec giả văn học trong caacutec bộ phim chuyển thể từ tiểu thuyết Vagrave đoacute lagrave cơ hội tốt
nhất để MDuras được thể hiện khả năng chơi văn chương trong điện ảnh một caacutech tự do
Khocircng thể phủ nhận Hiroshima tigravenh yecircu của tocirci quả nhiecircn lagrave bộ phim giagraveu chất thơ nhất
trong số những taacutec phẩm điện ảnh của MDuras Nhagrave nghiecircn cứu Đặng Thị Hạnh trong bagravei
Vận may của tiểu thuyết đatilde từng nhấn mạnh rằng Hiroshima tigravenh yecircu của tocirci tự noacute biểu
hiện như một đối thoại trữ tigravenh xaacutec định cả kết cấu taacutec phẩm caacutech dựng phim vagrave acircm thanh
vagrave được gọi lagrave phim-thơ phim cantate giống như một số tiểu thuyết của Duras lại coacute phụ đề
văn học-kịch-phim[16] Bộ phim rất nhanh choacuteng được trao giải Cagravenh cọ vagraveng tại Liecircn
hoan phim Cannes mugravea hegrave năm 1958 Chỉ hai năm sau mugravea hegrave 1960 bộ phim chuyển thể
từ tiểu thuyết Nhịp điệu ocircn hogravea vagrave trầm bổng của MDuras cũng nhận được Cagravenh cọ vagraveng
giải diễn xuất cho nữ diễn viecircn chiacutenh Jeanne Moreau Phấn khiacutech trước thagravenh cocircng bất ngờ
của migravenh trong cocircng việc lagravem phim năm 1961 Duras hợp taacutec với đạo diễn Henri Colpi
lagravem tiếp bộ phim Một sự vắng mặt rất dagravei cũng trong vai trograve của người viết kịch bản Bộ
phim nagravey ngay lập tức đoạt giải cao nhất tại Liecircn hoan phim Cannes ngay sau khi tham gia
lần đầu tiecircn Phaacute đi cocirc ấy bảo lagrave taacutec phẩm điện ảnh đầu tiecircn MDuras thực hiện trong cả
vai trograve kịch bản vagrave đạo diễn vagraveo năm 1968 Tuy khocircng thagravenh cocircng bằng hai taacutec phẩm đầu
nhưng bộ phim nagravey đatilde tạo niềm khaacutet vọng lớn hơn trong saacuteng tạo điện ảnh với MDuras Bagrave
đatilde từng ghi chuacute trong sổ tay ghi cheacutep về niềm đam mecirc điện ảnh của migravenh Khocircng coacute gigrave coacute
thể lagravem cho tocirci thư giatilden hơn lagrave đứng becircn maacutey quay Năm 1974 MDuras thực hiện bộ
phim Khuacutec ca Ấn Độ (India Song) Bộ phim được giới thiệu tham gia Liecircn hoan phim
Cannes thaacuteng 5 năm 1975 nhưng khocircng được lựa chọn chiacutenh thức tham gia chấm giải Tuy
nhiecircn ngay sau khi kết thuacutec Liecircn hoan phim một trong số caacutec thagravenh viecircn Ban giaacutem khảo
ocircng Andreacute Delvaux đatilde thagravenh thật noacutei Bộ phim nagravey lagrave thagravenh cocircng của taacutec phẩm thơ vagrave điện
ảnh của người saacuteng tạo ra noacute Noacute quyến rũ toagraven bộ Liecircn hoan phim tocirci biết rotilde điều đoacute Nếu
chuacuteng ta chọn noacute tham gia giải chắc hẳn phim nagravey đatilde đoạt giải thưởng Cagravenh cọ vagraveng[17]
Những đứa trẻ ( Les enfants ) lagrave bộ phim cuối cugraveng MDuras thực hiện cugraveng con trai Jean
Mascolo vagrave nhagrave quay phim người Bỉ Jean Marc Turine Phim coacute saacuteu nhacircn vật Ernesto một
cậu beacute bẩy tuổi bố mẹ chị gaacutei một phoacuteng viecircn vagrave một thầy giaacuteo Cốt truyện phim hết sức
giản dị nhưng yacute nghĩa của noacute lại vocirc cugraveng sacircu sắc Một ngagravey kia Ernesto cậu beacute bẩy tuổi
tuyecircn bố với cha mẹ migravenh rằng từ hocircm nay cậu sẽ khocircng đến trường nữa Lyacute do cậu đưa ra
khocircng dễ gigrave thuyết phục được tất cả mọi người đoacute lagrave vigrave ở trường học người ta chỉ toagraven dạy
những điều cậu khocircng hề biết Cả bố mẹ vagrave thầy giaacuteo đều hết sức ngạc nhiecircn Một cuộc
hagravenh trigravenh đi tigravem nguyecircn nhacircn kỳ cục kia của cậu beacute đatilde trở necircn hết sức thuacute vị Phim được
xacircy dựng trecircn acircm hưởng chiacutenh lagrave caacutei hagravei nhưng ẩn phiacutea sau đoacute lại lagrave một triết lyacute sacircu sắc rất
đặc trưng cho phong caacutech điện ảnh của Duras Lagrave một nhagrave văn lagravem điện ảnh necircn dường như
bagrave để lại dấu vết văn chương trecircn hầu hết caacutec bộ phim của migravenh Tiacutenh lai tạo văn chương ở
những taacutec phẩm điện ảnh nagravey lagrave rất rotilde ragraveng Người ta coacute cảm giaacutec trong phim của Duras
dagravey đặc những tiếng noacutei Những lời bigravenh dẫn giải vagrave cả lời thoại của nhacircn vật đocirci khi lấn aacutet
cả higravenh ảnh trong phim Thocircng thường khi trực tiếp lagravem phim Duras huy động đến mức
tối đa vai trograve của ngocircn từ vốn khocircng phải lagrave đặc trưng của ngocircn ngữ điện ảnh Trong caacutec
bộ phim Hiroshima tigravenh yecircu của tocirci Khuacutec ca Ấn Độ Mười giờ rưỡi đecircm hegrave Những đứa
trẻta rất dễ dagraveng bắt gặp đặc điểm trecircn Thậm chiacute ở một số trường đoạn phim người ta coacute
cảm giaacutec chỉ cograven nghe thấy tiếng noacutei lời thoại acircm nhạc Higravenh ảnh luacutec nagravey dường như chỉ
cograven vai trograve duy nhất lagrave minh họa cho ngocircn ngữ Đoacute coacute lẽ vừa lagrave ưu điểm nhưng cũng lagrave hạn
chế của Duras với tư caacutech một nhagrave văn trong điện ảnh Với MDuras coacute lẽ điện ảnh chiacutenh
lagrave khocircng gian tốt nhất để bagrave thực thi trọn vẹn trograve chơi văn chương của migravenh Vagrave coacute lẽ đoacute
cũng lagrave lyacute do khiến phim của bagrave khocircng phải luacutec nagraveo cũng dagravenh được sự quan tacircm ưu aacutei ở
khaacuten giả cũng như từ phiacutea caacutec chuyecircn gia trong lĩnh vực nagravey Mặc dugrave trong lĩnh vực saacuteng
tạo văn học bagrave bao giờ cũng được coi lagrave một trong những nhagrave văn hagraveng đầu của văn học
Phaacutep đương đại
3 Lai tạo điện ảnh trong tiểu thuyết của M Duras
Noacutei đến một thể loại thuần khiết tiểu thuyết điện ảnh dugrave lagrave ARGrillet hay M Duras
những nhagrave tiecircn phong nhất trong văn học Phaacutep quả thật chưa thể đề cập nhiều do chuacuteng
chỉ mới lagrave những thử nghiệm Từ một goacutec độ khaacutec chỉ noacutei riecircng sự nghiệp saacuteng taacutec của
MDuras ở những taacutec phẩm tiểu thuyết đậm đặc magraveu sắc điện ảnh chuacuteng ta coacute thể dễ dagraveng
tigravem thấy những điều thuacute vị tiacutenh lai tạo điện ảnh trong tiểu thuyết của bagrave lagrave hết sức rotilde ragraveng
Dường như ở tất cả caacutec văn bản viết của bagrave ta đều nhận ra lối cấu truacutec của những phacircn
cảnh điện ảnh thoacutei quen lựa chọn từ ngữ giagraveu higravenh ảnh vagrave acircm thanh của những cacircu văn
hệt như những khuacutec nhạc du dương vagrave trầm bổngvốn lagrave thế mạnh của thể loại nghe nhigraven
Cả ba yếu tố chủ chốt của điện ảnh cấu truacutec phacircn cảnh higravenh ảnh acircm thanh tiếng động vagrave
lời thoại đều thường xuyecircn hiện diện trong caacutec văn bản viết của Duras Bởi thế đọc tiểu
thuyết của MDuras ta coacute cảm giaacutec như luocircn nghe được vagrave thấy được những gigrave magrave thường
chuacuteng ta chỉ thu nhận được khi xem một bộ phim được chiếu trecircn magraven ảnh Chuacuteng tocirci cho
rằng đoacute lagrave một trong những đặc điểm quan trọng nhất trong sự nghiệp saacuteng taacutec tiểu thuyết
của Duras
Viết taacutec phẩm đầu tiecircn từ năm 1943 (Những kẻ tracircng traacuteo) nhưng MDuras chỉ khẳng định
được sự nghiệp của migravenh từ năm 1958 với taacutec phẩm Khuacutec nhạc du dương vagrave trầm bổng (
Moderato Cantabile ) Đacircy lagrave một taacutec phẩm ngắn vagrave coacute lẽ ngắn cograven lagrave một đặc trưng cho
nhiều taacutec phẩm khaacutec nữa của MDuras Người đọc hoagraven toagraven dễ dagraveng nhận thấy về mặt văn
phong Duras thường cố tigravenh sử dụng đến mức tối đa những cacircu văn ngắn dễ tạo cho người
đọc ấn tượng sự nhaacutet gừng rời rạc của những lời thoại trong phim ảnh những khoảng trống
cần thiết hay noacutei caacutech khaacutec lagrave sự im lặng magrave caacutec taacutec giả điện ảnh thường hay dugraveng Ngắn
đồng thời cũng lagrave yecircu cầu bắt buộc với bất cứ một kịch bản điện ảnh nagraveo Do đặc trưng
phản aacutenh hiện thực bằng higravenh ảnh do khuocircn khổ thời gian chiếu rạp của một bộ phim (
thocircng thường chỉ keacuteo dagravei tối đa hai đến ba giờ ) dung lượng chữ viết dagravenh cho kịch bản
cũng chỉ cho pheacutep tối đa từ 120 đến 150 trang in A4 Cugraveng thực thi trong cả hai vai trograve nhagrave
tiểu thuyết vagrave nhagrave lagravem phim Duras hoagraven toagraven hiểu rotilde nguyecircn tắc nagravey của điện ảnh Vigrave vậy
rất iacutet khi Duras dagravei dograveng trong những cuốn tiểu thuyết của bagrave Coacute thể thống kecirc ra vocirc khối
những cacircu văn ngắn trong nhiều taacutec phẩm khaacutec nhau của MDuras Những dạng cacircu như
Vacircng Khocircng Chiacutenh thế Khocircng coacute gigrave(Tigravenh yecircu-LAmour) Khocircng coacute chuyện về cuộc
đời tocirci Caacutei đoacute khocircng coacute Chẳng hề coacute trọng tacircm Da mịn như lụa hảo hạng Thacircn migravenh(
Người tigravenh-LAmant ) đều nằm trong dự đồ tiểu thuyết của MDuras Coacute thể nhận thấy dễ
dagraveng trong saacuteng taacutec của nhagrave văn nữ độc đaacuteo nagravey ngay từ đầu những cacircu văn dagravei bất tận
kiểu Tolstoi hay Balzac của thế kỷ XIX khocircng cograven lyacute do để tồn tại nữa Thay vagraveo đoacute người
đọc thấy rất rotilde caacutec thủ phaacutep điện ảnh đatilde xacircm nhập vagraveo địa hạt văn học vagrave ngagravey cagraveng
chiếm một latildenh thổ rộng lớn sự phacircn tiacutech tacircm lyacute được thay thế bằng việc miecircu tả tỉ mỉ cử
chỉ becircn ngoagravei tất cả những gigrave lọt vagraveo tầm nhigraven đồng thời đatilde được ghi lại trần thuật được
thay thế bằng sự liecircn tục của caacutec bức ảnh chụp hoagravenh traacuteng bằng caacutec khuocircn higravenh sự raacutep
dựng[18] Pheacutep biện chứng tacircm hồn trong caacutec taacutec phẩm nổi tiếng thế kỷ XIX sẽ khocircng
cograven thiacutech hợp với tiểu thuyết của MDuras Tiacutenh locirc giacutech liền mạch giữa caacutec cacircu văn trong
tiểu thuyết cổ điển cũng bị phaacute vỡ Chiacutenh bản thacircn MDuras đatilde thuacute nhận lagrave bagrave khocircng bận
tacircm nhiều đến sự liền mạch của caacutec cacircu văn locirc giacutech hay yacute nghĩa của chuacuteng Tocirci khocircng
bao giờ quan tacircm đến nghĩa hay yacute nghĩa Nghĩa (sens) nếu như coacute thigrave rồi sau đoacute noacute cũng tự
xuất hiện[19] Nhigraven một caacutech tổng thể văn bản viết của MDuras ngagravey cagraveng coacute vẻ gần gũi
hơn với caacutec phacircn cảnh điện ảnh (decoupage cineacutematographiques ) Tiacutenh rời rạc lắp gheacutep
(montage ) trong tổng thể taacutec phẩm của MDuras lagrave hết sức rotilde ragraveng Caacutec chương viết được
phacircn chia thagravenh caacutec đoạn văn ngắn (paragraphes courtes ) khocircng tuacircn theo một trật tự thời
gian khiến người ta nghĩ nhiều hơn đến kiểu lắp gheacutep raacutep dựng trong điện ảnh
Tiểu thuyết Duras hiện đại cograven ở chỗ noacute vừa đơn giản nhưng lại vừa đa dạng phong phuacute
Cugraveng với những bức tranh lập thể của Picasso người ta cũng đồng thời nghĩ đến một thứ kỹ
thuật acircm lập thể (steacutereacuteophonique) trong tiểu thuyết của MDuras Ngocircn từ được sử dụng
trong taacutec phẩm của bagrave đồng thời phục vụ cho cả mục điacutech nghe vagrave nhigraven Tiểu thuyết lagrave sự
xen kẽ giữa những tiếng lặng khoảng trống vagrave tiếng la heacutet Duras thường đẩy caacutech viết của
migravenh rất gần với lối viết thơ ca vagrave acircm nhạc (quasi poegravesie et musicale ) Bởi vậy trong tiểu
thuyết của bagrave xen kẽ giữa những cacircu văn toaacutet lecircn sự ecircm dịu lặng im lagrave những acircm thanh dữ
dội như phaacutet ra từ một dagraven nhạc độc acircm Tiếng heacutet của caacutei chết hay lagrave sự sinh thagravenh được
lặp đi lặp lại trong Moderato Cantabile tiếng kecircu của Lol bị bỏ rơi những tiếng la heacutet khoacute
hiểu từ căn lều của một người ăn magravey tiếng heacutet trần trụi vagrave vocirc nguyecircn cớ trecircn batildei biển
trong Tigravenh yecircu (LAmour) vagrave tiếng heacutet vũ trụ từ Calcuttađatilde khiến cho tiểu thuyết của
MDuras ngagravey cagraveng mang đậm magraveu sắc của điện ảnh một loại higravenh nghệ thuật tổng hợp của
acircm thanh tiếng động khoảng lặng higravenh ảnh montage vagrave caacutech xử lyacute thời gian phaacutet triển
mạnh mẽ từ nửa sau thế kỷ XX
Ai cũng biết hai trong những đặc trưng cơ bản nhất của điện ảnh lagrave acircm thanh vagrave higravenh ảnh
Acircm thanh quan trọng như thế nagraveo đối với một bộ phim thigrave noacute cũng quan trọng như thế đối
với tiểu thuyết của Duras Trong Người tigravenh đoacute lagrave acircm thanh của tiếng động rất ồn agraveo trong
thagravenh phố acircm thanh của một cuốn phim vặn quaacute cao căn phograveng lọt thỏm giữa tiếng ồn agraveo
liecircn tục của thagravenh phố [20] Trong Khuacutec ca Ấn Độ một taacutec phẩm viết cho cả ba thể loại
(tiểu thuyết sacircn khấu vagrave điện ảnh) người đọc coacute thể nhận dạng nhacircn vật qua giọng noacutei
Duras đatilde giải thiacutech qua bảng phacircn cảnh kịch bản phim Khuacutec ca Ấn Độ như sau Những
tiếng noacutei I vagrave II lagrave tiếng noacutei của phụ nữ Họ cograven rất trẻ Họ liecircn hệ với nhau bằng một cacircu
chuyện tigravenh yecircu Đocirci khi họ noacutei về tigravenh yecircu nagravey về họ Đa số thời gian họ noacutei về tigravenh yecircu
khaacutec về cacircu chuyện khaacutec () Tiếng noacutei I như con thiecircu thacircn lao vagraveo cacircu chuyện của
Anne-Marie Stretter Tiếng noacutei II lại tự đốt bugraveng lecircn dục vọng của migravenh cho Tiếng noacutei
I[21]
Duras thường chuacute yacute rất nhiều đến higravenh ảnh (image) trong caacutec văn bản viết đoacute lagrave thứ ngocircn
ngữ đặc trưng quan trọng hagraveng đầu của nghệ thuật điện ảnh Trong kịch bản phim
Hiroshima tigravenh yecircu của tocirci ngay từ những dograveng mở đầu Duras đatilde coacute những lời dẫn đậm
chất điện ảnh như sau Phim mở ra trong sự lớn dần của caacutei nấmBikini nổi tiếng Phải
lagravem sao cho người xem coacute được cảm xuacutec vừa như đatilde nhigraven thấy lại vừa như mới nhigraven thấy
caacutei nấm lần đầu Phải lagravem sao cho caacutei nấm đoacute thật to to dần lecircn từ từ vagrave sự to dần lecircn của
noacute saacutet với kiacutech thước ban đầu của GFusco[22] Aliette Armete trong một bagravei viết gần
đacircy nhất in trecircn tạp chiacute Văn học Phaacutep số thaacuteng 7 vagrave 8 năm 1992 về tiểu thuyết Người tigravenh
Hoa Bắc đatilde nhận xeacutet rằng Người ta đocirci khi cảm giaacutec rằng truyện kể (của Duras-TH) bao
giờ cũng như đi qua thấu kiacutenh của một maacutey quay phim magrave caacutei nhigraven chủ yếu vagrave khocircng
ngừng hiện diện bagrave sử dụng phương tiện nagravey để đối tượng của migravenh coacute được sự soi rọi vừa
toagraven diện lại vừa taacutech bạch cụ thể[23] Đuacuteng ra cuốn tiểu thuyết nagravey được taacutec giả viết
theo kiểu nước đocirci( ambigue) một mặt đoacute lagrave sự phản ứng với bộ phim Người tigravenh do
Anneau thực hiện magrave mặc dugrave đatilde baacuten toagraven bộ bản quyền nhưng giống như một người mẹ
dứt ruột baacuten đi đứa con thacircn yecircu của migravenh Duras khocircng ngừng day dứt khổ đau vagrave acircn
hận Dường như vẫn cay cuacute với bộ phim Người tigravenh do Anneau thực hiện khocircng như yacute
muốn Duras đatilde lagravem lại bộ phim theo caacutech riecircng của migravenh viết kịch bản điện ảnh trong
tiểu thuyết Sau nữa coacute lẽ vigrave tigravenh yecircu quaacute lớn với điện ảnh một lĩnh vực đến sau yecircu
muộn necircn vigrave vậy bagrave khocircng dễ dagraveng dứt bỏ Người tigravenh Hoa Bắc thực chất lagrave một cuốn tiểu
thuyết - điện ảnh một khuynh hướng rất tiecircu biểu trong văn học Phaacutep nửa sau thế kỷ XX
Người đọc khocircng cograven thấy ngạc nhiecircn khi cugraveng thời gian nagravey Duras như một người mới
biết bơi ngụp lặn trong điện ảnh bagrave viết Khi người ta muốn thể hiện một caacutei gigrave đoacute bằng
viết người ta luocircn bị tragraven ngập trong văn bản-ngocircn ngữ thế nhưng viết khocircng thể mang đến
tất cả Trong khi đoacute bằng higravenh ảnh bạn coacute thể viết được tất cả toagraven bộ khocircng gian phim
được viết ra gấp hagraveng trăm lần khocircng gian của một cuốn saacutech[24] Chiacutenh vigrave thế trả lời
tạp chiacute Người quan saacutet mới về khởi thủy cuốn tiểu thuyết Người tigravenh Duras đatilde trả lời rằng
Nguyecircn bản Người tigravenh thoạt đầu lấy tecircn lagrave Higravenh ảnh nguyecircn bản Noacute sẽ trải dagravei suốt cuốn
Album chung những cuốn phim của tocirci Caacutei higravenh ảnh ấy tấm ảnh nguyecircn bản khocircng được
chụp kia đatilde in higravenh trong cuốn saacutech[25]
Hiển hiện trong taacutec phẩm được giải thưởng Goncourt nagravey lagrave nghệ thuật lặp lại của rất nhiều
higravenh ảnh higravenh ảnh khuocircn mặt người đagraven bagrave luống tuổi bị tagraven phaacute bởi thời gian higravenh ảnh
con phagrave trong buổi đầu gặp gỡ với người đagraven ocircng Trung Hoa higravenh ảnh chiếc xe Limousine
đen higravenh ảnh cocirc beacute đi giagravey vagrave đội chiếc mũ đagraven ocircng higravenh ảnh gương mặt quagraveu quạu của
người anh cả higravenh ảnh yếu ớt nhợt nhạt của người anh trai nhỏ Ấn tượng đậm đặc nhất lagrave
higravenh ảnh dograveng socircng Meacutekong magrave Duras đatilde từng thuacute nhận với lograveng migravenh rằng Mẹ tocirci bảo
suốt đời tocirci sẽ khocircng bao giờ được nhigraven thấy những con socircng đẹp mecircnh mocircng vagrave hoang datilde
như con socircng Meacutekong vagrave caacutec phụ lưu của noacute đang đổ ra đại dương những thủy vực sẽ biến
mất vagraveo caacutec tuacutei đại dương Trecircn một mặt bằng trải nguacutet ngagraven những con socircng nagravey chảy hối
hả nước roacutet agraveo agraveo như traacutei đất nghiecircng về một phiacutea[26] Tất cả những higravenh ảnh đoacute mặc
dugrave khocircng đều đặn nhưng đatilde được nhắc lại nhiều lần trong taacutec phẩm Trong Khuacutec nhạc du
dương vagrave trầm bổng lagrave higravenh ảnh người đagraven ocircng nằm trecircn thacircn thể người đagraven bagrave trong Mười
giờ rưỡi đecircm hegrave lagrave higravenh ảnh giống như một magraven higravenh quay chậm sau thời điểm mười giờ ba
mươi phuacutet khi Pierre về nằm cạnh Marie Marie liecircn tục hỏi giờ Mười một giờ hai mươi
phuacutet một khắc nữa lagrave nửa đecircm Đecircm đatilde trocirci qua chẳng coacute gigrave ngoagravei thời gian của
cay đắng vagrave thất bại[27] Duras thuật lại caacutec sự kiện becircn ngoagravei một caacutech chi tiết Những
higravenh ảnh nagravey được lặp lại nhiều lần Khocircng được như chiacutenh taacutec phẩm điện ảnh lagrave coacute thể
quay hagraveng chục higravenh trong một giacircy tiểu thuyết của Duras cũng đatilde tập trung lagravem nổi bật
caacutec higravenh ảnh chốt bằng thủ phaacutep nghệ thuật như vậy Phải tạo ấn tượng cho người đọc khi
họ khocircng coacute điều kiện trực tiếp nhigraven thấy higravenh ảnh magrave chỉ coacute thể đọc noacute qua ngocircn từ
Higravenh ảnh trong tiểu thuyết Duras được kết hợp với nhau nhờ vagraveo kỹ thuật lắp raacutep
(montage) một yếu tố đặc thugrave của điện ảnh Ở phương diện nagravey tiacutenh lai tạo trong lối viết
của Duras được thể hiện khaacute rotilde ragraveng điện ảnh thực sự đatilde dạy cho bagrave caacutech thaacuteo dỡ cacircu
chuyện caacutech xaacuteo trộn thời gian một caacutech kheacuteo leacuteo Montage chiacutenh lagrave ngữ phaacutep đắc dụng
của điện ảnh đatilde được taacutec giả Người tigravenh vận dụng trong hầu hết caacutec taacutec phẩm tiểu thuyết
của migravenh Lai tạo từ điện ảnh đồng thời Duras cũng thể hiện sự tự do trong việc sử dụng
yếu tố thời gian Trong tiểu thuyết Người tigravenh nhacircn vật xưng tocirci với vai trograve Người kể
chuyện linh hoạt khocircng khaacutec nagraveo ống kiacutenh camera trong tay một nhagrave quay phim điecircu luyện
Ở trang đầu cuốn saacutech nhacircn vật-người kể chuyện cho biết vagraveo luacutec tocirci đatilde luống tuổi ngay
ở trang 2 tocirci muốn noacutei với caacutec bạn tocirci mười lăm tuổi rưỡi trang 11 luacutec nagravey tocirci thấy
rằng thời rất trẻ hồi mười taacutem mười lăm tuổi trang15 Tocirci tigravem thấy lại một tấm ảnh con
trai tocirci luacutec hai mươi tuổi trang 52 chuyện đoacute bắt đầu từ khi chuacuteng tocirci mười tuổi Vagrave rồi
chuacuteng tocirci mười hai tuổi Vagrave rồi mười ba tuổi Vagrave rồi mười bốn tuổi mười lăm tuổi Vagrave rồi
mười saacuteu mười bảy tuổi Khocircng chỉ xecirc dịch ống kiacutenh từ nhiều goacutec độ thời gian khiến
người đọc coacute cảm giaacutec luocircn được sống cugraveng nhacircn vật trecircn tất cả mọi nẻo đường phiecircu lưu
của cuộc tigravenh Duras cograven thay đổi điểm nhigraven kể chuyện bằng việc để cho chiacutenh nhacircn vật
người kể chuyện lagravem ảo thuật Người kể chuyện trong taacutec phẩm Người tigravenh luacutec được xưng
hocirc ở ngocirci Tocirci (Je) một lối kể mang đậm magraveu sắc chủ quan như được soi rọi từ becircn trong (
Tocirci thường nghĩ đến caacutei higravenh ảnh magrave chỉ migravenh tocirci cograven thấy vagrave tocirci khocircng bao giờ nhắc đến
ấy Noacute vẫn luocircn hiện diện vẫn lặng lẽ như thế vẫn khiến phải sững sờ) coacute luacutec lại xecirc
dịch ra becircn ngoagravei chuyển sang ngocirci thứ ba Cocirc ấy (Elle) Cocirc noacutei với anh em muốn anh
đừng yecircu em thigrave hơn Thậm chiacute nếu anh yecircu em em muốn anh cứ lagravem theo caacutech thường lệ
như anh vẫn thường lagravem với những người đagraven bagrave khaacutec Anh nhigraven cocirc coacute vẻ như kinh ngạc
anh hỏi đoacute lagrave điều em muốn sao[28] Caacutech xecirc dịch ngocirci thứ kể chuyện như vậy giuacutep
người đọc coacute cảm giaacutec như hiện diện trong taacutec phẩm cugraveng luacutec nhiều người kể chuyện
Chuacuteng ta hatildey higravenh dung khi xem một bộ phim để khẳng định tiacutenh lai tạo điện ảnh trong taacutec
phẩm của nhagrave văn hết sức đặc biệt nagravey Giống với tiểu thuyết bất kỳ một bộ phim nagraveo cũng
đều hướng tới việc kể chuyện necircn đương nhiecircn noacute cũng cần đến một Người kể chuyện
Vậy người kể chuyện trong phim lagrave ai Biecircn kịch đạo diễn diễn viecircn hay ống kiacutenh
camera Một caacutech chiacutenh xaacutec nhất trả lời cacircu hỏi nagravey người ta thường cho rằng đoacute lagrave đạo
diễn Tham gia vagraveo quaacute trigravenh kể một cacircu chuyện trong phim tất nhiecircn coacute sự tập hợp của rất
nhiều yếu tố trong đoacute coacute cả caacutec yếu tố đạo cụ phục trang acircm nhạc tiếng độngTuy nhiecircn
chỉ người đạo diễn mới coacute toagraven quyền quyết định cacircu chuyện sẽ được kể như thế nagraveo Đạo
diễn lagrave người chỉ đạo quay phim đồng thời cũng lagrave nhacircn vật quan trọng tham gia vagraveo cocircng
việc từ viết kịch bản phacircn cảnh casting ( chọn diễn viecircn ) đến montage hậu kỳTa coacute
cảm giaacutec khi viết tiểu thuyết Duras đồng thời thực hiện cả vai trograve của người đạo diễn
Chiacutenh bagrave lagrave người đi xa nhất trong việc thử nghiệm lối viết lai tạo điện ảnh trong nền văn
chương Phaacutep thế kỷ XX Ngagravey nay cocircng chuacuteng văn học đatilde dần lagravem quen với caacutech thưởng
thức taacutec phẩm tiểu thuyết theo caacutech đoacute Duras lagrave một trong số những nhagrave văn quan trọng
nhất trong văn học Phaacutep nửa cuối thế kỷ XX theo chuacuteng tocirci goacutep phần lagravem thay đổi thoacutei
quen đọc tiểu thuyết của cocircng chuacuteng độc giả để từ cũng dần thay đổi caacutei nhigraven của họ với
văn học vagrave điện ảnh
4 Người tigravenh Hoa Bắc vagrave thể loại tiểu thuyết-điện ảnh ( cineacute-roman ) một saacuteng tạo
độc đaacuteo của M Duras
Việc đề xuất khaacutei niệm tiểu thuyết điện ảnh vai trograve tiecircn phong khocircng thuộc về Duras Như
trecircn chuacuteng tocirci đatilde noacutei vai trograve ấy thụộc về AR Grillet Tuy nhiecircn saacuteng tạo một caacutech viết
điện ảnh trong tiểu thuyết hay chiacutenh xaacutec hơn một caacutech lagravem điện ảnh bằng ngocircn ngữ chuacuteng
tocirci khẳng định rằng vai trograve tiecircn phong độc nhất vocirc nhị thuộc về Duras Trong văn học
Phaacutep nửa cuối thế kỷ XX khocircng nhagrave văn nagraveo đi xa hơn vagrave quyết liệt hơn Duras trong việc
saacuteng tạo ra thể loại độc đaacuteo mới mẻ nagravey Đặc điểm đoacute được thể hiện rotilde nhất qua taacutec phẩm
Người tigravenh Hoa Bắc
Kể từ sau thagravenh cocircng của phim Hiroshima tigravenh yecircu của tocirci nỗi aacutem ảnh điện ảnh thường
trực trong MDuras Đặc biệt hơn kể từ sau Khuacutec nhạc du dương bagrave đatilde dagravenh gần như toagraven
bộ thời gian vagrave tacircm huyết của migravenh cho điện ảnh Chuacuteng ta sẽ thấy rotilde hơn điều nagravey bagrave cứ
đều đặn thực hiện mỗi năm từ một đến hai phim kể cả hợp taacutec viết kịch bản vagrave trực tiếp
trong vai trograve đạo diễn sản xuất Thaacuteng saacuteu năm 1980 tạp chiacute Điện ảnh Phaacutep đatilde dagravenh một
số đặc biệt với nhan đề Những đocirci mắt xanh cho bagrave chỉ để viết những vấn đề xung quanh
điện ảnh Nỗi aacutem ảnh ấy vẫn cứ đeo đuổi bagrave ngay cả sau thất bại trong hợp đồng viết kịch
bản phim Người tigravenh với Claude Berri Tham vọng lagravem phim vẫn khocircng rời bỏ bagrave Theo
Laure Adler đến tận những năm cuối đời Duras vẫn cograven nhiều cay cuacute với điện ảnh
Khoảng năm 1990 trong một ghi cheacutep để lại người ta vẫn đọc được tham vọng đoacute của
Duras thế nagravey Tocirci khocircng coacute nhiều ragraveng buộc trong lĩnh vực văn chương nhưng đối với
điện ảnh thigrave coacute[29] Taacutec phẩm cuối cugraveng Người tigravenh Hoa Bắc coacute thể được xem như một
saacuteng tạo độc đaacuteo của MDuras về lối viết tiểu thuyết-điện ảnh vagrave cũng lagrave một khuynh hướng
mới mẻ trong văn học Phaacutep nửa cuối thế kỷ XX Khi khocircng thể trực tiếp lagravem điện ảnh
MDuras đatilde tạo ra caacutech lagravem phim trong văn học theo kiểu của riecircng migravenh Bagrave đatilde viết đi
viết lại tới bốn lần phương aacuten cho cuốn tiểu thuyết hết sức đặc biệt nagravey với bốn nhan đề
Người tigravenh trecircn phố Mugravei mật vagrave tragrave Bộ phim về người tigravenh Trở lại với người tigravenh Đoacute lagrave
một cuốn saacutech Một bộ phim Boacuteng đecircm Cuối cugraveng đoacute lagrave một cuốn tiểu thuyết-điện ảnh
hay noacutei caacutech khaacutec đoacute thực sự lagrave một kiểu lai tạo điện ảnh trong văn học như ngay từ đầu
bagravei viết chuacuteng tocirci đatilde nhấn mạnh Đậm đặc trong taacutec phẩm nagravey lagrave những cacircu văn ngắn theo
đuacuteng văn phong của một kịch bản điện ảnh Nhagrave văn cố tigravenh lựa chọn những từ ngữ giagraveu
tiacutenh tạo higravenh tựa như đoacute lagrave một kịch bản viết ra cho chiacutenh migravenh Những cacircu văn dagravey đặc
higravenh ảnh Cocirc gaacutei nằm im bất động Cocirc gaacutei khoacutec Trong phim ta sẽ khocircng gọi ra tecircn bản
valse ấy Trong cuốn saacutech nagravey ta sẽ bảo lagrave Bản Valse Tuyệt vọng Cocirc gaacutei sẽ cograven lắng
nghe sau khi bản valse kết thuacutec Cocirc gaacutei trong phim trong cuốn saacutech nagravey ta sẽ gọi lagrave cocirc
beacute Cocirc beacute ra khỏi higravenh ảnh cocirc rời khỏi phạm vi của maacutey quay vagrave của cuộc hội hegrave Từ
goacutec độ thị giaacutec đocirci luacutec ta khocircng cograven phacircn biệt được đacircu lagrave một taacutec phẩm tiểu thuyết đacircu lagrave
một kịch bản điện ảnh Chẳng hạn đoạn văn dưới đacircy hoagraven toagraven coacute thể xem đoacute lagrave một đoạn
kịch bản
Cocirc beacute mở caacutenh cổng
Đoacuteng caacutenh cổng lại
Băng qua khoảng sacircn vắng
Đi vagraveo ngocirci nhagrave cocircng vụ
Ta khocircng nhigraven thấy cocirc nữa
Ta ở lại trecircn khoảnh sacircn trống vắng[30]
Ở phần cuối taacutec phẩm độc đaacuteo nagravey Duras dagravenh ba trang đề xuất những higravenh ảnh magrave bagrave gọi
đoacute lagrave những đề cương phacircn cảnh nhằm thuyết minh cho phần truyện kể Rải raacutec trong
Người tigravenh Hoa Bắc dường như vẫn cograven luyến tiếc phim Người tigravenh do Claude Berri vagrave
Anneau thực hiện magrave Duras cho rằng hoagraven toagraven lagravem hỏng cuốn tiểu thuyết của migravenh bagrave
viết Tocirci cho rằng nữ diễn viecircn được chọn quaacute đẹp cocirc sẽ khocircng nhigraven ai khocircng nhigraven gigrave
hết magrave để cho người ta nhigraven migravenh ngắm migravenh[31] Về cuốn Người tigravenh Hoa Bắc ở
trang 33 bagrave viết Trong trường hợp lagravem phim coacute thể chọn hoặc dừng maacutey trecircn khuocircn mặt
người mẹ đang kể chuyện khocircng nhigraven ai hoặc dừng ở caacutei bagraven vagrave những người con được kể
lại bởi bagrave mẹ Taacutec giả taacuten thagravenh đề nghị thứ hai[32] ở trang 93 Trong trường hợp lagravem
phim dựa trecircn cuốn saacutech nagravey khocircng necircn để cocirc beacute coacute một nhan sắc chỉ đẹp magrave thocirci Như
vậy coacute lẽ sẽ nguy hiểm cho bộ phim Đacircy lagrave một caacutei gigrave khaacutec noacute vận động nơi cocirc cocirc beacute một
caacutei gigrave khoacute neacute traacutenh một sự tograve mograve hoang datilde một sự thiếu giaacuteo dục một sự thiếu phải thiếu
rụt regrave Một kiểu hoa khocirci Phaacutep beacute bỏng sẽ coacute nguy cơ lagravem toagraven bộ cuốn phim sụp đổ Hơn
thế nữa cocirc ta sẽ lagravem bộ phim biến mất Sắc đẹp khocircng lagravem gigrave hết Noacute khocircng nhigraven ngắm Noacute
bị ngắm nhigraven[33] trang 109 Ta ghi higravenh căn phograveng được rọi chiếu bằng aacutenh saacuteng của
đường phố Trecircn những higravenh ảnh nagravey ta giữ lại acircm thanh ta để acircm thanh ở khoảng caacutech
thường lệ cũng như những tiếng động của đường phố cũng như điệu ragtime vagrave valse Ta
ghi higravenh đocirci tigravenh nhacircn đang thiếp ngủ[34] trang 125 trong trường hợp lagravem phim chi
tiết nagravey sẽ taacutei diễn mỗi lần cocirc beacute về vagraveo ban đecircm Để biểu thị một tiacutenh thường ngagravey gia tăng
magrave ở chỗ khaacutec bộ phim khocircng coacute ngoại trừ thời gian biểu caacutec buổi học thời gian biểu đi
ngủ đi tắm vagrave caacutec bữa ăn[35]
Với tất cả những căn cứ trecircn khocircng chỉ riecircng với Người tigravenh Hoa Bắc magrave trong nhiều taacutec
phẩm khaacutec cả điện ảnh lẫn tiểu thuyết của nhagrave văn - điện ảnh độc đaacuteo nagravey chuacuteng ta hoagraven
toagraven coacute thể đi đến kết luận về một lối viết lai tạo một kiểu saacuteng tạo độc đaacuteo coacute một khocircng
hai trong sự nghiệp saacuteng taacutec noacutei chung của nhagrave tiểu thuyết MDuras Đoacute phải chăng cũng
lagrave một trong những đặc điểm tiecircu biểu của tiểu thuyết Phaacutep nửa sau thế kỷ XX
5 Thay phần kết luận chuacuteng tocirci muốn coacute một so saacutenh higravenh tượng thế nagravey Tiểu thuyết -
thể loại trẻ trung khỏe mạnh ngagravey nay trong văn học Phaacutep chẳng khaacutec nagraveo một chagraveng trai
đatilde trưởng thagravenh đang đối mặt với sự lựa chọn quyết định cuộc đời migravenh trước người bạn
tigravenh điện ảnh trẻ trung khoaacuteng đạt vagrave hấp dẫn hơn Cuộc hocircn phốicủa cặp đocirci nagravey liệu
coacute phải lagrave cuộc tigravenh tốt đẹp hợp lệ đặng mang đến cho cả hai loại higravenh văn học vagrave điện ảnh
những đứa con tinh thần khỏe mạnh vagrave xinh đẹp Đoacute lagrave cacircu hỏi cần phải coacute thời gian
để trả lời
( Triacutech Chuyecircn luận Tiểu thuyết Phương Tacircy thế kỷ XX - Một số đặc điểm vagrave khuynh
hướng )
Tagravei liệu tham khảo chiacutenh
1 3 Dẫn theo Phugraveng Văn Tửu Tiểu thuyết Phaacutep thế kỷ XX những tigravem togravei đổi mới NXB
Văn học 2005
2 Henri Benac Guide des ideacutees litteacuteraires Hachette 1988
4 David Bordwell amp Kristin Thompson Nghệ thuật điện ảnh NXB GD 2008
567 Phugraveng Văn Tửu Tiểu thuyết điện ảnh vagrave truyền higravenh Tạp chiacute Văn học số 5-2005
8910 Phugraveng Văn Tửu Tiểu thuyết Phaacutep trước thềm thế kỷ XXI NXB Văn học 2004
11 Catherine Bouthors-Paillart Duras-người đagraven bagrave lai NXB Văn học H 2008
12 Magazine litteacuteraire numeacutero speacutecial sur MDuras Avril 2006
13141729 Laure Adler M Duras Nhiều người dịch NXB Phụ Nữ 2008
15182324 Magazine litteacuteraire numeacutero 7amp8 1992
16 Đặng Thị Hạnh Một vagravei gương mặt văn xuocirci Phaacutep thế kỷ XX NXB Đagrave Nẵng 2000
19 21 BVercier J Lecarme La liteacuterature francaise depuis 1968 Bordas 1982
20252628 MDuras Người tigravenh Trịnh Xuacircn Hoagravenh dịch NXB Hội Nhagrave Văn H1991
22 MDuras Hiroshima tigravenh yecircu của tocirci Đinh Thị Reo dịch NXB VH H 2000
27 MDuras Mười giờ rưỡi đecircm hegrave Phugraveng Văn Tửu dịch NXB Phụ Nữ H 2008
303132333435 MDuras Người tigravenh Hoa Bắc Lecirc Hồng Sacircm dịch NXB Văn học H
2008
nhất để MDuras được thể hiện khả năng chơi văn chương trong điện ảnh một caacutech tự do
Khocircng thể phủ nhận Hiroshima tigravenh yecircu của tocirci quả nhiecircn lagrave bộ phim giagraveu chất thơ nhất
trong số những taacutec phẩm điện ảnh của MDuras Nhagrave nghiecircn cứu Đặng Thị Hạnh trong bagravei
Vận may của tiểu thuyết đatilde từng nhấn mạnh rằng Hiroshima tigravenh yecircu của tocirci tự noacute biểu
hiện như một đối thoại trữ tigravenh xaacutec định cả kết cấu taacutec phẩm caacutech dựng phim vagrave acircm thanh
vagrave được gọi lagrave phim-thơ phim cantate giống như một số tiểu thuyết của Duras lại coacute phụ đề
văn học-kịch-phim[16] Bộ phim rất nhanh choacuteng được trao giải Cagravenh cọ vagraveng tại Liecircn
hoan phim Cannes mugravea hegrave năm 1958 Chỉ hai năm sau mugravea hegrave 1960 bộ phim chuyển thể
từ tiểu thuyết Nhịp điệu ocircn hogravea vagrave trầm bổng của MDuras cũng nhận được Cagravenh cọ vagraveng
giải diễn xuất cho nữ diễn viecircn chiacutenh Jeanne Moreau Phấn khiacutech trước thagravenh cocircng bất ngờ
của migravenh trong cocircng việc lagravem phim năm 1961 Duras hợp taacutec với đạo diễn Henri Colpi
lagravem tiếp bộ phim Một sự vắng mặt rất dagravei cũng trong vai trograve của người viết kịch bản Bộ
phim nagravey ngay lập tức đoạt giải cao nhất tại Liecircn hoan phim Cannes ngay sau khi tham gia
lần đầu tiecircn Phaacute đi cocirc ấy bảo lagrave taacutec phẩm điện ảnh đầu tiecircn MDuras thực hiện trong cả
vai trograve kịch bản vagrave đạo diễn vagraveo năm 1968 Tuy khocircng thagravenh cocircng bằng hai taacutec phẩm đầu
nhưng bộ phim nagravey đatilde tạo niềm khaacutet vọng lớn hơn trong saacuteng tạo điện ảnh với MDuras Bagrave
đatilde từng ghi chuacute trong sổ tay ghi cheacutep về niềm đam mecirc điện ảnh của migravenh Khocircng coacute gigrave coacute
thể lagravem cho tocirci thư giatilden hơn lagrave đứng becircn maacutey quay Năm 1974 MDuras thực hiện bộ
phim Khuacutec ca Ấn Độ (India Song) Bộ phim được giới thiệu tham gia Liecircn hoan phim
Cannes thaacuteng 5 năm 1975 nhưng khocircng được lựa chọn chiacutenh thức tham gia chấm giải Tuy
nhiecircn ngay sau khi kết thuacutec Liecircn hoan phim một trong số caacutec thagravenh viecircn Ban giaacutem khảo
ocircng Andreacute Delvaux đatilde thagravenh thật noacutei Bộ phim nagravey lagrave thagravenh cocircng của taacutec phẩm thơ vagrave điện
ảnh của người saacuteng tạo ra noacute Noacute quyến rũ toagraven bộ Liecircn hoan phim tocirci biết rotilde điều đoacute Nếu
chuacuteng ta chọn noacute tham gia giải chắc hẳn phim nagravey đatilde đoạt giải thưởng Cagravenh cọ vagraveng[17]
Những đứa trẻ ( Les enfants ) lagrave bộ phim cuối cugraveng MDuras thực hiện cugraveng con trai Jean
Mascolo vagrave nhagrave quay phim người Bỉ Jean Marc Turine Phim coacute saacuteu nhacircn vật Ernesto một
cậu beacute bẩy tuổi bố mẹ chị gaacutei một phoacuteng viecircn vagrave một thầy giaacuteo Cốt truyện phim hết sức
giản dị nhưng yacute nghĩa của noacute lại vocirc cugraveng sacircu sắc Một ngagravey kia Ernesto cậu beacute bẩy tuổi
tuyecircn bố với cha mẹ migravenh rằng từ hocircm nay cậu sẽ khocircng đến trường nữa Lyacute do cậu đưa ra
khocircng dễ gigrave thuyết phục được tất cả mọi người đoacute lagrave vigrave ở trường học người ta chỉ toagraven dạy
những điều cậu khocircng hề biết Cả bố mẹ vagrave thầy giaacuteo đều hết sức ngạc nhiecircn Một cuộc
hagravenh trigravenh đi tigravem nguyecircn nhacircn kỳ cục kia của cậu beacute đatilde trở necircn hết sức thuacute vị Phim được
xacircy dựng trecircn acircm hưởng chiacutenh lagrave caacutei hagravei nhưng ẩn phiacutea sau đoacute lại lagrave một triết lyacute sacircu sắc rất
đặc trưng cho phong caacutech điện ảnh của Duras Lagrave một nhagrave văn lagravem điện ảnh necircn dường như
bagrave để lại dấu vết văn chương trecircn hầu hết caacutec bộ phim của migravenh Tiacutenh lai tạo văn chương ở
những taacutec phẩm điện ảnh nagravey lagrave rất rotilde ragraveng Người ta coacute cảm giaacutec trong phim của Duras
dagravey đặc những tiếng noacutei Những lời bigravenh dẫn giải vagrave cả lời thoại của nhacircn vật đocirci khi lấn aacutet
cả higravenh ảnh trong phim Thocircng thường khi trực tiếp lagravem phim Duras huy động đến mức
tối đa vai trograve của ngocircn từ vốn khocircng phải lagrave đặc trưng của ngocircn ngữ điện ảnh Trong caacutec
bộ phim Hiroshima tigravenh yecircu của tocirci Khuacutec ca Ấn Độ Mười giờ rưỡi đecircm hegrave Những đứa
trẻta rất dễ dagraveng bắt gặp đặc điểm trecircn Thậm chiacute ở một số trường đoạn phim người ta coacute
cảm giaacutec chỉ cograven nghe thấy tiếng noacutei lời thoại acircm nhạc Higravenh ảnh luacutec nagravey dường như chỉ
cograven vai trograve duy nhất lagrave minh họa cho ngocircn ngữ Đoacute coacute lẽ vừa lagrave ưu điểm nhưng cũng lagrave hạn
chế của Duras với tư caacutech một nhagrave văn trong điện ảnh Với MDuras coacute lẽ điện ảnh chiacutenh
lagrave khocircng gian tốt nhất để bagrave thực thi trọn vẹn trograve chơi văn chương của migravenh Vagrave coacute lẽ đoacute
cũng lagrave lyacute do khiến phim của bagrave khocircng phải luacutec nagraveo cũng dagravenh được sự quan tacircm ưu aacutei ở
khaacuten giả cũng như từ phiacutea caacutec chuyecircn gia trong lĩnh vực nagravey Mặc dugrave trong lĩnh vực saacuteng
tạo văn học bagrave bao giờ cũng được coi lagrave một trong những nhagrave văn hagraveng đầu của văn học
Phaacutep đương đại
3 Lai tạo điện ảnh trong tiểu thuyết của M Duras
Noacutei đến một thể loại thuần khiết tiểu thuyết điện ảnh dugrave lagrave ARGrillet hay M Duras
những nhagrave tiecircn phong nhất trong văn học Phaacutep quả thật chưa thể đề cập nhiều do chuacuteng
chỉ mới lagrave những thử nghiệm Từ một goacutec độ khaacutec chỉ noacutei riecircng sự nghiệp saacuteng taacutec của
MDuras ở những taacutec phẩm tiểu thuyết đậm đặc magraveu sắc điện ảnh chuacuteng ta coacute thể dễ dagraveng
tigravem thấy những điều thuacute vị tiacutenh lai tạo điện ảnh trong tiểu thuyết của bagrave lagrave hết sức rotilde ragraveng
Dường như ở tất cả caacutec văn bản viết của bagrave ta đều nhận ra lối cấu truacutec của những phacircn
cảnh điện ảnh thoacutei quen lựa chọn từ ngữ giagraveu higravenh ảnh vagrave acircm thanh của những cacircu văn
hệt như những khuacutec nhạc du dương vagrave trầm bổngvốn lagrave thế mạnh của thể loại nghe nhigraven
Cả ba yếu tố chủ chốt của điện ảnh cấu truacutec phacircn cảnh higravenh ảnh acircm thanh tiếng động vagrave
lời thoại đều thường xuyecircn hiện diện trong caacutec văn bản viết của Duras Bởi thế đọc tiểu
thuyết của MDuras ta coacute cảm giaacutec như luocircn nghe được vagrave thấy được những gigrave magrave thường
chuacuteng ta chỉ thu nhận được khi xem một bộ phim được chiếu trecircn magraven ảnh Chuacuteng tocirci cho
rằng đoacute lagrave một trong những đặc điểm quan trọng nhất trong sự nghiệp saacuteng taacutec tiểu thuyết
của Duras
Viết taacutec phẩm đầu tiecircn từ năm 1943 (Những kẻ tracircng traacuteo) nhưng MDuras chỉ khẳng định
được sự nghiệp của migravenh từ năm 1958 với taacutec phẩm Khuacutec nhạc du dương vagrave trầm bổng (
Moderato Cantabile ) Đacircy lagrave một taacutec phẩm ngắn vagrave coacute lẽ ngắn cograven lagrave một đặc trưng cho
nhiều taacutec phẩm khaacutec nữa của MDuras Người đọc hoagraven toagraven dễ dagraveng nhận thấy về mặt văn
phong Duras thường cố tigravenh sử dụng đến mức tối đa những cacircu văn ngắn dễ tạo cho người
đọc ấn tượng sự nhaacutet gừng rời rạc của những lời thoại trong phim ảnh những khoảng trống
cần thiết hay noacutei caacutech khaacutec lagrave sự im lặng magrave caacutec taacutec giả điện ảnh thường hay dugraveng Ngắn
đồng thời cũng lagrave yecircu cầu bắt buộc với bất cứ một kịch bản điện ảnh nagraveo Do đặc trưng
phản aacutenh hiện thực bằng higravenh ảnh do khuocircn khổ thời gian chiếu rạp của một bộ phim (
thocircng thường chỉ keacuteo dagravei tối đa hai đến ba giờ ) dung lượng chữ viết dagravenh cho kịch bản
cũng chỉ cho pheacutep tối đa từ 120 đến 150 trang in A4 Cugraveng thực thi trong cả hai vai trograve nhagrave
tiểu thuyết vagrave nhagrave lagravem phim Duras hoagraven toagraven hiểu rotilde nguyecircn tắc nagravey của điện ảnh Vigrave vậy
rất iacutet khi Duras dagravei dograveng trong những cuốn tiểu thuyết của bagrave Coacute thể thống kecirc ra vocirc khối
những cacircu văn ngắn trong nhiều taacutec phẩm khaacutec nhau của MDuras Những dạng cacircu như
Vacircng Khocircng Chiacutenh thế Khocircng coacute gigrave(Tigravenh yecircu-LAmour) Khocircng coacute chuyện về cuộc
đời tocirci Caacutei đoacute khocircng coacute Chẳng hề coacute trọng tacircm Da mịn như lụa hảo hạng Thacircn migravenh(
Người tigravenh-LAmant ) đều nằm trong dự đồ tiểu thuyết của MDuras Coacute thể nhận thấy dễ
dagraveng trong saacuteng taacutec của nhagrave văn nữ độc đaacuteo nagravey ngay từ đầu những cacircu văn dagravei bất tận
kiểu Tolstoi hay Balzac của thế kỷ XIX khocircng cograven lyacute do để tồn tại nữa Thay vagraveo đoacute người
đọc thấy rất rotilde caacutec thủ phaacutep điện ảnh đatilde xacircm nhập vagraveo địa hạt văn học vagrave ngagravey cagraveng
chiếm một latildenh thổ rộng lớn sự phacircn tiacutech tacircm lyacute được thay thế bằng việc miecircu tả tỉ mỉ cử
chỉ becircn ngoagravei tất cả những gigrave lọt vagraveo tầm nhigraven đồng thời đatilde được ghi lại trần thuật được
thay thế bằng sự liecircn tục của caacutec bức ảnh chụp hoagravenh traacuteng bằng caacutec khuocircn higravenh sự raacutep
dựng[18] Pheacutep biện chứng tacircm hồn trong caacutec taacutec phẩm nổi tiếng thế kỷ XIX sẽ khocircng
cograven thiacutech hợp với tiểu thuyết của MDuras Tiacutenh locirc giacutech liền mạch giữa caacutec cacircu văn trong
tiểu thuyết cổ điển cũng bị phaacute vỡ Chiacutenh bản thacircn MDuras đatilde thuacute nhận lagrave bagrave khocircng bận
tacircm nhiều đến sự liền mạch của caacutec cacircu văn locirc giacutech hay yacute nghĩa của chuacuteng Tocirci khocircng
bao giờ quan tacircm đến nghĩa hay yacute nghĩa Nghĩa (sens) nếu như coacute thigrave rồi sau đoacute noacute cũng tự
xuất hiện[19] Nhigraven một caacutech tổng thể văn bản viết của MDuras ngagravey cagraveng coacute vẻ gần gũi
hơn với caacutec phacircn cảnh điện ảnh (decoupage cineacutematographiques ) Tiacutenh rời rạc lắp gheacutep
(montage ) trong tổng thể taacutec phẩm của MDuras lagrave hết sức rotilde ragraveng Caacutec chương viết được
phacircn chia thagravenh caacutec đoạn văn ngắn (paragraphes courtes ) khocircng tuacircn theo một trật tự thời
gian khiến người ta nghĩ nhiều hơn đến kiểu lắp gheacutep raacutep dựng trong điện ảnh
Tiểu thuyết Duras hiện đại cograven ở chỗ noacute vừa đơn giản nhưng lại vừa đa dạng phong phuacute
Cugraveng với những bức tranh lập thể của Picasso người ta cũng đồng thời nghĩ đến một thứ kỹ
thuật acircm lập thể (steacutereacuteophonique) trong tiểu thuyết của MDuras Ngocircn từ được sử dụng
trong taacutec phẩm của bagrave đồng thời phục vụ cho cả mục điacutech nghe vagrave nhigraven Tiểu thuyết lagrave sự
xen kẽ giữa những tiếng lặng khoảng trống vagrave tiếng la heacutet Duras thường đẩy caacutech viết của
migravenh rất gần với lối viết thơ ca vagrave acircm nhạc (quasi poegravesie et musicale ) Bởi vậy trong tiểu
thuyết của bagrave xen kẽ giữa những cacircu văn toaacutet lecircn sự ecircm dịu lặng im lagrave những acircm thanh dữ
dội như phaacutet ra từ một dagraven nhạc độc acircm Tiếng heacutet của caacutei chết hay lagrave sự sinh thagravenh được
lặp đi lặp lại trong Moderato Cantabile tiếng kecircu của Lol bị bỏ rơi những tiếng la heacutet khoacute
hiểu từ căn lều của một người ăn magravey tiếng heacutet trần trụi vagrave vocirc nguyecircn cớ trecircn batildei biển
trong Tigravenh yecircu (LAmour) vagrave tiếng heacutet vũ trụ từ Calcuttađatilde khiến cho tiểu thuyết của
MDuras ngagravey cagraveng mang đậm magraveu sắc của điện ảnh một loại higravenh nghệ thuật tổng hợp của
acircm thanh tiếng động khoảng lặng higravenh ảnh montage vagrave caacutech xử lyacute thời gian phaacutet triển
mạnh mẽ từ nửa sau thế kỷ XX
Ai cũng biết hai trong những đặc trưng cơ bản nhất của điện ảnh lagrave acircm thanh vagrave higravenh ảnh
Acircm thanh quan trọng như thế nagraveo đối với một bộ phim thigrave noacute cũng quan trọng như thế đối
với tiểu thuyết của Duras Trong Người tigravenh đoacute lagrave acircm thanh của tiếng động rất ồn agraveo trong
thagravenh phố acircm thanh của một cuốn phim vặn quaacute cao căn phograveng lọt thỏm giữa tiếng ồn agraveo
liecircn tục của thagravenh phố [20] Trong Khuacutec ca Ấn Độ một taacutec phẩm viết cho cả ba thể loại
(tiểu thuyết sacircn khấu vagrave điện ảnh) người đọc coacute thể nhận dạng nhacircn vật qua giọng noacutei
Duras đatilde giải thiacutech qua bảng phacircn cảnh kịch bản phim Khuacutec ca Ấn Độ như sau Những
tiếng noacutei I vagrave II lagrave tiếng noacutei của phụ nữ Họ cograven rất trẻ Họ liecircn hệ với nhau bằng một cacircu
chuyện tigravenh yecircu Đocirci khi họ noacutei về tigravenh yecircu nagravey về họ Đa số thời gian họ noacutei về tigravenh yecircu
khaacutec về cacircu chuyện khaacutec () Tiếng noacutei I như con thiecircu thacircn lao vagraveo cacircu chuyện của
Anne-Marie Stretter Tiếng noacutei II lại tự đốt bugraveng lecircn dục vọng của migravenh cho Tiếng noacutei
I[21]
Duras thường chuacute yacute rất nhiều đến higravenh ảnh (image) trong caacutec văn bản viết đoacute lagrave thứ ngocircn
ngữ đặc trưng quan trọng hagraveng đầu của nghệ thuật điện ảnh Trong kịch bản phim
Hiroshima tigravenh yecircu của tocirci ngay từ những dograveng mở đầu Duras đatilde coacute những lời dẫn đậm
chất điện ảnh như sau Phim mở ra trong sự lớn dần của caacutei nấmBikini nổi tiếng Phải
lagravem sao cho người xem coacute được cảm xuacutec vừa như đatilde nhigraven thấy lại vừa như mới nhigraven thấy
caacutei nấm lần đầu Phải lagravem sao cho caacutei nấm đoacute thật to to dần lecircn từ từ vagrave sự to dần lecircn của
noacute saacutet với kiacutech thước ban đầu của GFusco[22] Aliette Armete trong một bagravei viết gần
đacircy nhất in trecircn tạp chiacute Văn học Phaacutep số thaacuteng 7 vagrave 8 năm 1992 về tiểu thuyết Người tigravenh
Hoa Bắc đatilde nhận xeacutet rằng Người ta đocirci khi cảm giaacutec rằng truyện kể (của Duras-TH) bao
giờ cũng như đi qua thấu kiacutenh của một maacutey quay phim magrave caacutei nhigraven chủ yếu vagrave khocircng
ngừng hiện diện bagrave sử dụng phương tiện nagravey để đối tượng của migravenh coacute được sự soi rọi vừa
toagraven diện lại vừa taacutech bạch cụ thể[23] Đuacuteng ra cuốn tiểu thuyết nagravey được taacutec giả viết
theo kiểu nước đocirci( ambigue) một mặt đoacute lagrave sự phản ứng với bộ phim Người tigravenh do
Anneau thực hiện magrave mặc dugrave đatilde baacuten toagraven bộ bản quyền nhưng giống như một người mẹ
dứt ruột baacuten đi đứa con thacircn yecircu của migravenh Duras khocircng ngừng day dứt khổ đau vagrave acircn
hận Dường như vẫn cay cuacute với bộ phim Người tigravenh do Anneau thực hiện khocircng như yacute
muốn Duras đatilde lagravem lại bộ phim theo caacutech riecircng của migravenh viết kịch bản điện ảnh trong
tiểu thuyết Sau nữa coacute lẽ vigrave tigravenh yecircu quaacute lớn với điện ảnh một lĩnh vực đến sau yecircu
muộn necircn vigrave vậy bagrave khocircng dễ dagraveng dứt bỏ Người tigravenh Hoa Bắc thực chất lagrave một cuốn tiểu
thuyết - điện ảnh một khuynh hướng rất tiecircu biểu trong văn học Phaacutep nửa sau thế kỷ XX
Người đọc khocircng cograven thấy ngạc nhiecircn khi cugraveng thời gian nagravey Duras như một người mới
biết bơi ngụp lặn trong điện ảnh bagrave viết Khi người ta muốn thể hiện một caacutei gigrave đoacute bằng
viết người ta luocircn bị tragraven ngập trong văn bản-ngocircn ngữ thế nhưng viết khocircng thể mang đến
tất cả Trong khi đoacute bằng higravenh ảnh bạn coacute thể viết được tất cả toagraven bộ khocircng gian phim
được viết ra gấp hagraveng trăm lần khocircng gian của một cuốn saacutech[24] Chiacutenh vigrave thế trả lời
tạp chiacute Người quan saacutet mới về khởi thủy cuốn tiểu thuyết Người tigravenh Duras đatilde trả lời rằng
Nguyecircn bản Người tigravenh thoạt đầu lấy tecircn lagrave Higravenh ảnh nguyecircn bản Noacute sẽ trải dagravei suốt cuốn
Album chung những cuốn phim của tocirci Caacutei higravenh ảnh ấy tấm ảnh nguyecircn bản khocircng được
chụp kia đatilde in higravenh trong cuốn saacutech[25]
Hiển hiện trong taacutec phẩm được giải thưởng Goncourt nagravey lagrave nghệ thuật lặp lại của rất nhiều
higravenh ảnh higravenh ảnh khuocircn mặt người đagraven bagrave luống tuổi bị tagraven phaacute bởi thời gian higravenh ảnh
con phagrave trong buổi đầu gặp gỡ với người đagraven ocircng Trung Hoa higravenh ảnh chiếc xe Limousine
đen higravenh ảnh cocirc beacute đi giagravey vagrave đội chiếc mũ đagraven ocircng higravenh ảnh gương mặt quagraveu quạu của
người anh cả higravenh ảnh yếu ớt nhợt nhạt của người anh trai nhỏ Ấn tượng đậm đặc nhất lagrave
higravenh ảnh dograveng socircng Meacutekong magrave Duras đatilde từng thuacute nhận với lograveng migravenh rằng Mẹ tocirci bảo
suốt đời tocirci sẽ khocircng bao giờ được nhigraven thấy những con socircng đẹp mecircnh mocircng vagrave hoang datilde
như con socircng Meacutekong vagrave caacutec phụ lưu của noacute đang đổ ra đại dương những thủy vực sẽ biến
mất vagraveo caacutec tuacutei đại dương Trecircn một mặt bằng trải nguacutet ngagraven những con socircng nagravey chảy hối
hả nước roacutet agraveo agraveo như traacutei đất nghiecircng về một phiacutea[26] Tất cả những higravenh ảnh đoacute mặc
dugrave khocircng đều đặn nhưng đatilde được nhắc lại nhiều lần trong taacutec phẩm Trong Khuacutec nhạc du
dương vagrave trầm bổng lagrave higravenh ảnh người đagraven ocircng nằm trecircn thacircn thể người đagraven bagrave trong Mười
giờ rưỡi đecircm hegrave lagrave higravenh ảnh giống như một magraven higravenh quay chậm sau thời điểm mười giờ ba
mươi phuacutet khi Pierre về nằm cạnh Marie Marie liecircn tục hỏi giờ Mười một giờ hai mươi
phuacutet một khắc nữa lagrave nửa đecircm Đecircm đatilde trocirci qua chẳng coacute gigrave ngoagravei thời gian của
cay đắng vagrave thất bại[27] Duras thuật lại caacutec sự kiện becircn ngoagravei một caacutech chi tiết Những
higravenh ảnh nagravey được lặp lại nhiều lần Khocircng được như chiacutenh taacutec phẩm điện ảnh lagrave coacute thể
quay hagraveng chục higravenh trong một giacircy tiểu thuyết của Duras cũng đatilde tập trung lagravem nổi bật
caacutec higravenh ảnh chốt bằng thủ phaacutep nghệ thuật như vậy Phải tạo ấn tượng cho người đọc khi
họ khocircng coacute điều kiện trực tiếp nhigraven thấy higravenh ảnh magrave chỉ coacute thể đọc noacute qua ngocircn từ
Higravenh ảnh trong tiểu thuyết Duras được kết hợp với nhau nhờ vagraveo kỹ thuật lắp raacutep
(montage) một yếu tố đặc thugrave của điện ảnh Ở phương diện nagravey tiacutenh lai tạo trong lối viết
của Duras được thể hiện khaacute rotilde ragraveng điện ảnh thực sự đatilde dạy cho bagrave caacutech thaacuteo dỡ cacircu
chuyện caacutech xaacuteo trộn thời gian một caacutech kheacuteo leacuteo Montage chiacutenh lagrave ngữ phaacutep đắc dụng
của điện ảnh đatilde được taacutec giả Người tigravenh vận dụng trong hầu hết caacutec taacutec phẩm tiểu thuyết
của migravenh Lai tạo từ điện ảnh đồng thời Duras cũng thể hiện sự tự do trong việc sử dụng
yếu tố thời gian Trong tiểu thuyết Người tigravenh nhacircn vật xưng tocirci với vai trograve Người kể
chuyện linh hoạt khocircng khaacutec nagraveo ống kiacutenh camera trong tay một nhagrave quay phim điecircu luyện
Ở trang đầu cuốn saacutech nhacircn vật-người kể chuyện cho biết vagraveo luacutec tocirci đatilde luống tuổi ngay
ở trang 2 tocirci muốn noacutei với caacutec bạn tocirci mười lăm tuổi rưỡi trang 11 luacutec nagravey tocirci thấy
rằng thời rất trẻ hồi mười taacutem mười lăm tuổi trang15 Tocirci tigravem thấy lại một tấm ảnh con
trai tocirci luacutec hai mươi tuổi trang 52 chuyện đoacute bắt đầu từ khi chuacuteng tocirci mười tuổi Vagrave rồi
chuacuteng tocirci mười hai tuổi Vagrave rồi mười ba tuổi Vagrave rồi mười bốn tuổi mười lăm tuổi Vagrave rồi
mười saacuteu mười bảy tuổi Khocircng chỉ xecirc dịch ống kiacutenh từ nhiều goacutec độ thời gian khiến
người đọc coacute cảm giaacutec luocircn được sống cugraveng nhacircn vật trecircn tất cả mọi nẻo đường phiecircu lưu
của cuộc tigravenh Duras cograven thay đổi điểm nhigraven kể chuyện bằng việc để cho chiacutenh nhacircn vật
người kể chuyện lagravem ảo thuật Người kể chuyện trong taacutec phẩm Người tigravenh luacutec được xưng
hocirc ở ngocirci Tocirci (Je) một lối kể mang đậm magraveu sắc chủ quan như được soi rọi từ becircn trong (
Tocirci thường nghĩ đến caacutei higravenh ảnh magrave chỉ migravenh tocirci cograven thấy vagrave tocirci khocircng bao giờ nhắc đến
ấy Noacute vẫn luocircn hiện diện vẫn lặng lẽ như thế vẫn khiến phải sững sờ) coacute luacutec lại xecirc
dịch ra becircn ngoagravei chuyển sang ngocirci thứ ba Cocirc ấy (Elle) Cocirc noacutei với anh em muốn anh
đừng yecircu em thigrave hơn Thậm chiacute nếu anh yecircu em em muốn anh cứ lagravem theo caacutech thường lệ
như anh vẫn thường lagravem với những người đagraven bagrave khaacutec Anh nhigraven cocirc coacute vẻ như kinh ngạc
anh hỏi đoacute lagrave điều em muốn sao[28] Caacutech xecirc dịch ngocirci thứ kể chuyện như vậy giuacutep
người đọc coacute cảm giaacutec như hiện diện trong taacutec phẩm cugraveng luacutec nhiều người kể chuyện
Chuacuteng ta hatildey higravenh dung khi xem một bộ phim để khẳng định tiacutenh lai tạo điện ảnh trong taacutec
phẩm của nhagrave văn hết sức đặc biệt nagravey Giống với tiểu thuyết bất kỳ một bộ phim nagraveo cũng
đều hướng tới việc kể chuyện necircn đương nhiecircn noacute cũng cần đến một Người kể chuyện
Vậy người kể chuyện trong phim lagrave ai Biecircn kịch đạo diễn diễn viecircn hay ống kiacutenh
camera Một caacutech chiacutenh xaacutec nhất trả lời cacircu hỏi nagravey người ta thường cho rằng đoacute lagrave đạo
diễn Tham gia vagraveo quaacute trigravenh kể một cacircu chuyện trong phim tất nhiecircn coacute sự tập hợp của rất
nhiều yếu tố trong đoacute coacute cả caacutec yếu tố đạo cụ phục trang acircm nhạc tiếng độngTuy nhiecircn
chỉ người đạo diễn mới coacute toagraven quyền quyết định cacircu chuyện sẽ được kể như thế nagraveo Đạo
diễn lagrave người chỉ đạo quay phim đồng thời cũng lagrave nhacircn vật quan trọng tham gia vagraveo cocircng
việc từ viết kịch bản phacircn cảnh casting ( chọn diễn viecircn ) đến montage hậu kỳTa coacute
cảm giaacutec khi viết tiểu thuyết Duras đồng thời thực hiện cả vai trograve của người đạo diễn
Chiacutenh bagrave lagrave người đi xa nhất trong việc thử nghiệm lối viết lai tạo điện ảnh trong nền văn
chương Phaacutep thế kỷ XX Ngagravey nay cocircng chuacuteng văn học đatilde dần lagravem quen với caacutech thưởng
thức taacutec phẩm tiểu thuyết theo caacutech đoacute Duras lagrave một trong số những nhagrave văn quan trọng
nhất trong văn học Phaacutep nửa cuối thế kỷ XX theo chuacuteng tocirci goacutep phần lagravem thay đổi thoacutei
quen đọc tiểu thuyết của cocircng chuacuteng độc giả để từ cũng dần thay đổi caacutei nhigraven của họ với
văn học vagrave điện ảnh
4 Người tigravenh Hoa Bắc vagrave thể loại tiểu thuyết-điện ảnh ( cineacute-roman ) một saacuteng tạo
độc đaacuteo của M Duras
Việc đề xuất khaacutei niệm tiểu thuyết điện ảnh vai trograve tiecircn phong khocircng thuộc về Duras Như
trecircn chuacuteng tocirci đatilde noacutei vai trograve ấy thụộc về AR Grillet Tuy nhiecircn saacuteng tạo một caacutech viết
điện ảnh trong tiểu thuyết hay chiacutenh xaacutec hơn một caacutech lagravem điện ảnh bằng ngocircn ngữ chuacuteng
tocirci khẳng định rằng vai trograve tiecircn phong độc nhất vocirc nhị thuộc về Duras Trong văn học
Phaacutep nửa cuối thế kỷ XX khocircng nhagrave văn nagraveo đi xa hơn vagrave quyết liệt hơn Duras trong việc
saacuteng tạo ra thể loại độc đaacuteo mới mẻ nagravey Đặc điểm đoacute được thể hiện rotilde nhất qua taacutec phẩm
Người tigravenh Hoa Bắc
Kể từ sau thagravenh cocircng của phim Hiroshima tigravenh yecircu của tocirci nỗi aacutem ảnh điện ảnh thường
trực trong MDuras Đặc biệt hơn kể từ sau Khuacutec nhạc du dương bagrave đatilde dagravenh gần như toagraven
bộ thời gian vagrave tacircm huyết của migravenh cho điện ảnh Chuacuteng ta sẽ thấy rotilde hơn điều nagravey bagrave cứ
đều đặn thực hiện mỗi năm từ một đến hai phim kể cả hợp taacutec viết kịch bản vagrave trực tiếp
trong vai trograve đạo diễn sản xuất Thaacuteng saacuteu năm 1980 tạp chiacute Điện ảnh Phaacutep đatilde dagravenh một
số đặc biệt với nhan đề Những đocirci mắt xanh cho bagrave chỉ để viết những vấn đề xung quanh
điện ảnh Nỗi aacutem ảnh ấy vẫn cứ đeo đuổi bagrave ngay cả sau thất bại trong hợp đồng viết kịch
bản phim Người tigravenh với Claude Berri Tham vọng lagravem phim vẫn khocircng rời bỏ bagrave Theo
Laure Adler đến tận những năm cuối đời Duras vẫn cograven nhiều cay cuacute với điện ảnh
Khoảng năm 1990 trong một ghi cheacutep để lại người ta vẫn đọc được tham vọng đoacute của
Duras thế nagravey Tocirci khocircng coacute nhiều ragraveng buộc trong lĩnh vực văn chương nhưng đối với
điện ảnh thigrave coacute[29] Taacutec phẩm cuối cugraveng Người tigravenh Hoa Bắc coacute thể được xem như một
saacuteng tạo độc đaacuteo của MDuras về lối viết tiểu thuyết-điện ảnh vagrave cũng lagrave một khuynh hướng
mới mẻ trong văn học Phaacutep nửa cuối thế kỷ XX Khi khocircng thể trực tiếp lagravem điện ảnh
MDuras đatilde tạo ra caacutech lagravem phim trong văn học theo kiểu của riecircng migravenh Bagrave đatilde viết đi
viết lại tới bốn lần phương aacuten cho cuốn tiểu thuyết hết sức đặc biệt nagravey với bốn nhan đề
Người tigravenh trecircn phố Mugravei mật vagrave tragrave Bộ phim về người tigravenh Trở lại với người tigravenh Đoacute lagrave
một cuốn saacutech Một bộ phim Boacuteng đecircm Cuối cugraveng đoacute lagrave một cuốn tiểu thuyết-điện ảnh
hay noacutei caacutech khaacutec đoacute thực sự lagrave một kiểu lai tạo điện ảnh trong văn học như ngay từ đầu
bagravei viết chuacuteng tocirci đatilde nhấn mạnh Đậm đặc trong taacutec phẩm nagravey lagrave những cacircu văn ngắn theo
đuacuteng văn phong của một kịch bản điện ảnh Nhagrave văn cố tigravenh lựa chọn những từ ngữ giagraveu
tiacutenh tạo higravenh tựa như đoacute lagrave một kịch bản viết ra cho chiacutenh migravenh Những cacircu văn dagravey đặc
higravenh ảnh Cocirc gaacutei nằm im bất động Cocirc gaacutei khoacutec Trong phim ta sẽ khocircng gọi ra tecircn bản
valse ấy Trong cuốn saacutech nagravey ta sẽ bảo lagrave Bản Valse Tuyệt vọng Cocirc gaacutei sẽ cograven lắng
nghe sau khi bản valse kết thuacutec Cocirc gaacutei trong phim trong cuốn saacutech nagravey ta sẽ gọi lagrave cocirc
beacute Cocirc beacute ra khỏi higravenh ảnh cocirc rời khỏi phạm vi của maacutey quay vagrave của cuộc hội hegrave Từ
goacutec độ thị giaacutec đocirci luacutec ta khocircng cograven phacircn biệt được đacircu lagrave một taacutec phẩm tiểu thuyết đacircu lagrave
một kịch bản điện ảnh Chẳng hạn đoạn văn dưới đacircy hoagraven toagraven coacute thể xem đoacute lagrave một đoạn
kịch bản
Cocirc beacute mở caacutenh cổng
Đoacuteng caacutenh cổng lại
Băng qua khoảng sacircn vắng
Đi vagraveo ngocirci nhagrave cocircng vụ
Ta khocircng nhigraven thấy cocirc nữa
Ta ở lại trecircn khoảnh sacircn trống vắng[30]
Ở phần cuối taacutec phẩm độc đaacuteo nagravey Duras dagravenh ba trang đề xuất những higravenh ảnh magrave bagrave gọi
đoacute lagrave những đề cương phacircn cảnh nhằm thuyết minh cho phần truyện kể Rải raacutec trong
Người tigravenh Hoa Bắc dường như vẫn cograven luyến tiếc phim Người tigravenh do Claude Berri vagrave
Anneau thực hiện magrave Duras cho rằng hoagraven toagraven lagravem hỏng cuốn tiểu thuyết của migravenh bagrave
viết Tocirci cho rằng nữ diễn viecircn được chọn quaacute đẹp cocirc sẽ khocircng nhigraven ai khocircng nhigraven gigrave
hết magrave để cho người ta nhigraven migravenh ngắm migravenh[31] Về cuốn Người tigravenh Hoa Bắc ở
trang 33 bagrave viết Trong trường hợp lagravem phim coacute thể chọn hoặc dừng maacutey trecircn khuocircn mặt
người mẹ đang kể chuyện khocircng nhigraven ai hoặc dừng ở caacutei bagraven vagrave những người con được kể
lại bởi bagrave mẹ Taacutec giả taacuten thagravenh đề nghị thứ hai[32] ở trang 93 Trong trường hợp lagravem
phim dựa trecircn cuốn saacutech nagravey khocircng necircn để cocirc beacute coacute một nhan sắc chỉ đẹp magrave thocirci Như
vậy coacute lẽ sẽ nguy hiểm cho bộ phim Đacircy lagrave một caacutei gigrave khaacutec noacute vận động nơi cocirc cocirc beacute một
caacutei gigrave khoacute neacute traacutenh một sự tograve mograve hoang datilde một sự thiếu giaacuteo dục một sự thiếu phải thiếu
rụt regrave Một kiểu hoa khocirci Phaacutep beacute bỏng sẽ coacute nguy cơ lagravem toagraven bộ cuốn phim sụp đổ Hơn
thế nữa cocirc ta sẽ lagravem bộ phim biến mất Sắc đẹp khocircng lagravem gigrave hết Noacute khocircng nhigraven ngắm Noacute
bị ngắm nhigraven[33] trang 109 Ta ghi higravenh căn phograveng được rọi chiếu bằng aacutenh saacuteng của
đường phố Trecircn những higravenh ảnh nagravey ta giữ lại acircm thanh ta để acircm thanh ở khoảng caacutech
thường lệ cũng như những tiếng động của đường phố cũng như điệu ragtime vagrave valse Ta
ghi higravenh đocirci tigravenh nhacircn đang thiếp ngủ[34] trang 125 trong trường hợp lagravem phim chi
tiết nagravey sẽ taacutei diễn mỗi lần cocirc beacute về vagraveo ban đecircm Để biểu thị một tiacutenh thường ngagravey gia tăng
magrave ở chỗ khaacutec bộ phim khocircng coacute ngoại trừ thời gian biểu caacutec buổi học thời gian biểu đi
ngủ đi tắm vagrave caacutec bữa ăn[35]
Với tất cả những căn cứ trecircn khocircng chỉ riecircng với Người tigravenh Hoa Bắc magrave trong nhiều taacutec
phẩm khaacutec cả điện ảnh lẫn tiểu thuyết của nhagrave văn - điện ảnh độc đaacuteo nagravey chuacuteng ta hoagraven
toagraven coacute thể đi đến kết luận về một lối viết lai tạo một kiểu saacuteng tạo độc đaacuteo coacute một khocircng
hai trong sự nghiệp saacuteng taacutec noacutei chung của nhagrave tiểu thuyết MDuras Đoacute phải chăng cũng
lagrave một trong những đặc điểm tiecircu biểu của tiểu thuyết Phaacutep nửa sau thế kỷ XX
5 Thay phần kết luận chuacuteng tocirci muốn coacute một so saacutenh higravenh tượng thế nagravey Tiểu thuyết -
thể loại trẻ trung khỏe mạnh ngagravey nay trong văn học Phaacutep chẳng khaacutec nagraveo một chagraveng trai
đatilde trưởng thagravenh đang đối mặt với sự lựa chọn quyết định cuộc đời migravenh trước người bạn
tigravenh điện ảnh trẻ trung khoaacuteng đạt vagrave hấp dẫn hơn Cuộc hocircn phốicủa cặp đocirci nagravey liệu
coacute phải lagrave cuộc tigravenh tốt đẹp hợp lệ đặng mang đến cho cả hai loại higravenh văn học vagrave điện ảnh
những đứa con tinh thần khỏe mạnh vagrave xinh đẹp Đoacute lagrave cacircu hỏi cần phải coacute thời gian
để trả lời
( Triacutech Chuyecircn luận Tiểu thuyết Phương Tacircy thế kỷ XX - Một số đặc điểm vagrave khuynh
hướng )
Tagravei liệu tham khảo chiacutenh
1 3 Dẫn theo Phugraveng Văn Tửu Tiểu thuyết Phaacutep thế kỷ XX những tigravem togravei đổi mới NXB
Văn học 2005
2 Henri Benac Guide des ideacutees litteacuteraires Hachette 1988
4 David Bordwell amp Kristin Thompson Nghệ thuật điện ảnh NXB GD 2008
567 Phugraveng Văn Tửu Tiểu thuyết điện ảnh vagrave truyền higravenh Tạp chiacute Văn học số 5-2005
8910 Phugraveng Văn Tửu Tiểu thuyết Phaacutep trước thềm thế kỷ XXI NXB Văn học 2004
11 Catherine Bouthors-Paillart Duras-người đagraven bagrave lai NXB Văn học H 2008
12 Magazine litteacuteraire numeacutero speacutecial sur MDuras Avril 2006
13141729 Laure Adler M Duras Nhiều người dịch NXB Phụ Nữ 2008
15182324 Magazine litteacuteraire numeacutero 7amp8 1992
16 Đặng Thị Hạnh Một vagravei gương mặt văn xuocirci Phaacutep thế kỷ XX NXB Đagrave Nẵng 2000
19 21 BVercier J Lecarme La liteacuterature francaise depuis 1968 Bordas 1982
20252628 MDuras Người tigravenh Trịnh Xuacircn Hoagravenh dịch NXB Hội Nhagrave Văn H1991
22 MDuras Hiroshima tigravenh yecircu của tocirci Đinh Thị Reo dịch NXB VH H 2000
27 MDuras Mười giờ rưỡi đecircm hegrave Phugraveng Văn Tửu dịch NXB Phụ Nữ H 2008
303132333435 MDuras Người tigravenh Hoa Bắc Lecirc Hồng Sacircm dịch NXB Văn học H
2008
tối đa vai trograve của ngocircn từ vốn khocircng phải lagrave đặc trưng của ngocircn ngữ điện ảnh Trong caacutec
bộ phim Hiroshima tigravenh yecircu của tocirci Khuacutec ca Ấn Độ Mười giờ rưỡi đecircm hegrave Những đứa
trẻta rất dễ dagraveng bắt gặp đặc điểm trecircn Thậm chiacute ở một số trường đoạn phim người ta coacute
cảm giaacutec chỉ cograven nghe thấy tiếng noacutei lời thoại acircm nhạc Higravenh ảnh luacutec nagravey dường như chỉ
cograven vai trograve duy nhất lagrave minh họa cho ngocircn ngữ Đoacute coacute lẽ vừa lagrave ưu điểm nhưng cũng lagrave hạn
chế của Duras với tư caacutech một nhagrave văn trong điện ảnh Với MDuras coacute lẽ điện ảnh chiacutenh
lagrave khocircng gian tốt nhất để bagrave thực thi trọn vẹn trograve chơi văn chương của migravenh Vagrave coacute lẽ đoacute
cũng lagrave lyacute do khiến phim của bagrave khocircng phải luacutec nagraveo cũng dagravenh được sự quan tacircm ưu aacutei ở
khaacuten giả cũng như từ phiacutea caacutec chuyecircn gia trong lĩnh vực nagravey Mặc dugrave trong lĩnh vực saacuteng
tạo văn học bagrave bao giờ cũng được coi lagrave một trong những nhagrave văn hagraveng đầu của văn học
Phaacutep đương đại
3 Lai tạo điện ảnh trong tiểu thuyết của M Duras
Noacutei đến một thể loại thuần khiết tiểu thuyết điện ảnh dugrave lagrave ARGrillet hay M Duras
những nhagrave tiecircn phong nhất trong văn học Phaacutep quả thật chưa thể đề cập nhiều do chuacuteng
chỉ mới lagrave những thử nghiệm Từ một goacutec độ khaacutec chỉ noacutei riecircng sự nghiệp saacuteng taacutec của
MDuras ở những taacutec phẩm tiểu thuyết đậm đặc magraveu sắc điện ảnh chuacuteng ta coacute thể dễ dagraveng
tigravem thấy những điều thuacute vị tiacutenh lai tạo điện ảnh trong tiểu thuyết của bagrave lagrave hết sức rotilde ragraveng
Dường như ở tất cả caacutec văn bản viết của bagrave ta đều nhận ra lối cấu truacutec của những phacircn
cảnh điện ảnh thoacutei quen lựa chọn từ ngữ giagraveu higravenh ảnh vagrave acircm thanh của những cacircu văn
hệt như những khuacutec nhạc du dương vagrave trầm bổngvốn lagrave thế mạnh của thể loại nghe nhigraven
Cả ba yếu tố chủ chốt của điện ảnh cấu truacutec phacircn cảnh higravenh ảnh acircm thanh tiếng động vagrave
lời thoại đều thường xuyecircn hiện diện trong caacutec văn bản viết của Duras Bởi thế đọc tiểu
thuyết của MDuras ta coacute cảm giaacutec như luocircn nghe được vagrave thấy được những gigrave magrave thường
chuacuteng ta chỉ thu nhận được khi xem một bộ phim được chiếu trecircn magraven ảnh Chuacuteng tocirci cho
rằng đoacute lagrave một trong những đặc điểm quan trọng nhất trong sự nghiệp saacuteng taacutec tiểu thuyết
của Duras
Viết taacutec phẩm đầu tiecircn từ năm 1943 (Những kẻ tracircng traacuteo) nhưng MDuras chỉ khẳng định
được sự nghiệp của migravenh từ năm 1958 với taacutec phẩm Khuacutec nhạc du dương vagrave trầm bổng (
Moderato Cantabile ) Đacircy lagrave một taacutec phẩm ngắn vagrave coacute lẽ ngắn cograven lagrave một đặc trưng cho
nhiều taacutec phẩm khaacutec nữa của MDuras Người đọc hoagraven toagraven dễ dagraveng nhận thấy về mặt văn
phong Duras thường cố tigravenh sử dụng đến mức tối đa những cacircu văn ngắn dễ tạo cho người
đọc ấn tượng sự nhaacutet gừng rời rạc của những lời thoại trong phim ảnh những khoảng trống
cần thiết hay noacutei caacutech khaacutec lagrave sự im lặng magrave caacutec taacutec giả điện ảnh thường hay dugraveng Ngắn
đồng thời cũng lagrave yecircu cầu bắt buộc với bất cứ một kịch bản điện ảnh nagraveo Do đặc trưng
phản aacutenh hiện thực bằng higravenh ảnh do khuocircn khổ thời gian chiếu rạp của một bộ phim (
thocircng thường chỉ keacuteo dagravei tối đa hai đến ba giờ ) dung lượng chữ viết dagravenh cho kịch bản
cũng chỉ cho pheacutep tối đa từ 120 đến 150 trang in A4 Cugraveng thực thi trong cả hai vai trograve nhagrave
tiểu thuyết vagrave nhagrave lagravem phim Duras hoagraven toagraven hiểu rotilde nguyecircn tắc nagravey của điện ảnh Vigrave vậy
rất iacutet khi Duras dagravei dograveng trong những cuốn tiểu thuyết của bagrave Coacute thể thống kecirc ra vocirc khối
những cacircu văn ngắn trong nhiều taacutec phẩm khaacutec nhau của MDuras Những dạng cacircu như
Vacircng Khocircng Chiacutenh thế Khocircng coacute gigrave(Tigravenh yecircu-LAmour) Khocircng coacute chuyện về cuộc
đời tocirci Caacutei đoacute khocircng coacute Chẳng hề coacute trọng tacircm Da mịn như lụa hảo hạng Thacircn migravenh(
Người tigravenh-LAmant ) đều nằm trong dự đồ tiểu thuyết của MDuras Coacute thể nhận thấy dễ
dagraveng trong saacuteng taacutec của nhagrave văn nữ độc đaacuteo nagravey ngay từ đầu những cacircu văn dagravei bất tận
kiểu Tolstoi hay Balzac của thế kỷ XIX khocircng cograven lyacute do để tồn tại nữa Thay vagraveo đoacute người
đọc thấy rất rotilde caacutec thủ phaacutep điện ảnh đatilde xacircm nhập vagraveo địa hạt văn học vagrave ngagravey cagraveng
chiếm một latildenh thổ rộng lớn sự phacircn tiacutech tacircm lyacute được thay thế bằng việc miecircu tả tỉ mỉ cử
chỉ becircn ngoagravei tất cả những gigrave lọt vagraveo tầm nhigraven đồng thời đatilde được ghi lại trần thuật được
thay thế bằng sự liecircn tục của caacutec bức ảnh chụp hoagravenh traacuteng bằng caacutec khuocircn higravenh sự raacutep
dựng[18] Pheacutep biện chứng tacircm hồn trong caacutec taacutec phẩm nổi tiếng thế kỷ XIX sẽ khocircng
cograven thiacutech hợp với tiểu thuyết của MDuras Tiacutenh locirc giacutech liền mạch giữa caacutec cacircu văn trong
tiểu thuyết cổ điển cũng bị phaacute vỡ Chiacutenh bản thacircn MDuras đatilde thuacute nhận lagrave bagrave khocircng bận
tacircm nhiều đến sự liền mạch của caacutec cacircu văn locirc giacutech hay yacute nghĩa của chuacuteng Tocirci khocircng
bao giờ quan tacircm đến nghĩa hay yacute nghĩa Nghĩa (sens) nếu như coacute thigrave rồi sau đoacute noacute cũng tự
xuất hiện[19] Nhigraven một caacutech tổng thể văn bản viết của MDuras ngagravey cagraveng coacute vẻ gần gũi
hơn với caacutec phacircn cảnh điện ảnh (decoupage cineacutematographiques ) Tiacutenh rời rạc lắp gheacutep
(montage ) trong tổng thể taacutec phẩm của MDuras lagrave hết sức rotilde ragraveng Caacutec chương viết được
phacircn chia thagravenh caacutec đoạn văn ngắn (paragraphes courtes ) khocircng tuacircn theo một trật tự thời
gian khiến người ta nghĩ nhiều hơn đến kiểu lắp gheacutep raacutep dựng trong điện ảnh
Tiểu thuyết Duras hiện đại cograven ở chỗ noacute vừa đơn giản nhưng lại vừa đa dạng phong phuacute
Cugraveng với những bức tranh lập thể của Picasso người ta cũng đồng thời nghĩ đến một thứ kỹ
thuật acircm lập thể (steacutereacuteophonique) trong tiểu thuyết của MDuras Ngocircn từ được sử dụng
trong taacutec phẩm của bagrave đồng thời phục vụ cho cả mục điacutech nghe vagrave nhigraven Tiểu thuyết lagrave sự
xen kẽ giữa những tiếng lặng khoảng trống vagrave tiếng la heacutet Duras thường đẩy caacutech viết của
migravenh rất gần với lối viết thơ ca vagrave acircm nhạc (quasi poegravesie et musicale ) Bởi vậy trong tiểu
thuyết của bagrave xen kẽ giữa những cacircu văn toaacutet lecircn sự ecircm dịu lặng im lagrave những acircm thanh dữ
dội như phaacutet ra từ một dagraven nhạc độc acircm Tiếng heacutet của caacutei chết hay lagrave sự sinh thagravenh được
lặp đi lặp lại trong Moderato Cantabile tiếng kecircu của Lol bị bỏ rơi những tiếng la heacutet khoacute
hiểu từ căn lều của một người ăn magravey tiếng heacutet trần trụi vagrave vocirc nguyecircn cớ trecircn batildei biển
trong Tigravenh yecircu (LAmour) vagrave tiếng heacutet vũ trụ từ Calcuttađatilde khiến cho tiểu thuyết của
MDuras ngagravey cagraveng mang đậm magraveu sắc của điện ảnh một loại higravenh nghệ thuật tổng hợp của
acircm thanh tiếng động khoảng lặng higravenh ảnh montage vagrave caacutech xử lyacute thời gian phaacutet triển
mạnh mẽ từ nửa sau thế kỷ XX
Ai cũng biết hai trong những đặc trưng cơ bản nhất của điện ảnh lagrave acircm thanh vagrave higravenh ảnh
Acircm thanh quan trọng như thế nagraveo đối với một bộ phim thigrave noacute cũng quan trọng như thế đối
với tiểu thuyết của Duras Trong Người tigravenh đoacute lagrave acircm thanh của tiếng động rất ồn agraveo trong
thagravenh phố acircm thanh của một cuốn phim vặn quaacute cao căn phograveng lọt thỏm giữa tiếng ồn agraveo
liecircn tục của thagravenh phố [20] Trong Khuacutec ca Ấn Độ một taacutec phẩm viết cho cả ba thể loại
(tiểu thuyết sacircn khấu vagrave điện ảnh) người đọc coacute thể nhận dạng nhacircn vật qua giọng noacutei
Duras đatilde giải thiacutech qua bảng phacircn cảnh kịch bản phim Khuacutec ca Ấn Độ như sau Những
tiếng noacutei I vagrave II lagrave tiếng noacutei của phụ nữ Họ cograven rất trẻ Họ liecircn hệ với nhau bằng một cacircu
chuyện tigravenh yecircu Đocirci khi họ noacutei về tigravenh yecircu nagravey về họ Đa số thời gian họ noacutei về tigravenh yecircu
khaacutec về cacircu chuyện khaacutec () Tiếng noacutei I như con thiecircu thacircn lao vagraveo cacircu chuyện của
Anne-Marie Stretter Tiếng noacutei II lại tự đốt bugraveng lecircn dục vọng của migravenh cho Tiếng noacutei
I[21]
Duras thường chuacute yacute rất nhiều đến higravenh ảnh (image) trong caacutec văn bản viết đoacute lagrave thứ ngocircn
ngữ đặc trưng quan trọng hagraveng đầu của nghệ thuật điện ảnh Trong kịch bản phim
Hiroshima tigravenh yecircu của tocirci ngay từ những dograveng mở đầu Duras đatilde coacute những lời dẫn đậm
chất điện ảnh như sau Phim mở ra trong sự lớn dần của caacutei nấmBikini nổi tiếng Phải
lagravem sao cho người xem coacute được cảm xuacutec vừa như đatilde nhigraven thấy lại vừa như mới nhigraven thấy
caacutei nấm lần đầu Phải lagravem sao cho caacutei nấm đoacute thật to to dần lecircn từ từ vagrave sự to dần lecircn của
noacute saacutet với kiacutech thước ban đầu của GFusco[22] Aliette Armete trong một bagravei viết gần
đacircy nhất in trecircn tạp chiacute Văn học Phaacutep số thaacuteng 7 vagrave 8 năm 1992 về tiểu thuyết Người tigravenh
Hoa Bắc đatilde nhận xeacutet rằng Người ta đocirci khi cảm giaacutec rằng truyện kể (của Duras-TH) bao
giờ cũng như đi qua thấu kiacutenh của một maacutey quay phim magrave caacutei nhigraven chủ yếu vagrave khocircng
ngừng hiện diện bagrave sử dụng phương tiện nagravey để đối tượng của migravenh coacute được sự soi rọi vừa
toagraven diện lại vừa taacutech bạch cụ thể[23] Đuacuteng ra cuốn tiểu thuyết nagravey được taacutec giả viết
theo kiểu nước đocirci( ambigue) một mặt đoacute lagrave sự phản ứng với bộ phim Người tigravenh do
Anneau thực hiện magrave mặc dugrave đatilde baacuten toagraven bộ bản quyền nhưng giống như một người mẹ
dứt ruột baacuten đi đứa con thacircn yecircu của migravenh Duras khocircng ngừng day dứt khổ đau vagrave acircn
hận Dường như vẫn cay cuacute với bộ phim Người tigravenh do Anneau thực hiện khocircng như yacute
muốn Duras đatilde lagravem lại bộ phim theo caacutech riecircng của migravenh viết kịch bản điện ảnh trong
tiểu thuyết Sau nữa coacute lẽ vigrave tigravenh yecircu quaacute lớn với điện ảnh một lĩnh vực đến sau yecircu
muộn necircn vigrave vậy bagrave khocircng dễ dagraveng dứt bỏ Người tigravenh Hoa Bắc thực chất lagrave một cuốn tiểu
thuyết - điện ảnh một khuynh hướng rất tiecircu biểu trong văn học Phaacutep nửa sau thế kỷ XX
Người đọc khocircng cograven thấy ngạc nhiecircn khi cugraveng thời gian nagravey Duras như một người mới
biết bơi ngụp lặn trong điện ảnh bagrave viết Khi người ta muốn thể hiện một caacutei gigrave đoacute bằng
viết người ta luocircn bị tragraven ngập trong văn bản-ngocircn ngữ thế nhưng viết khocircng thể mang đến
tất cả Trong khi đoacute bằng higravenh ảnh bạn coacute thể viết được tất cả toagraven bộ khocircng gian phim
được viết ra gấp hagraveng trăm lần khocircng gian của một cuốn saacutech[24] Chiacutenh vigrave thế trả lời
tạp chiacute Người quan saacutet mới về khởi thủy cuốn tiểu thuyết Người tigravenh Duras đatilde trả lời rằng
Nguyecircn bản Người tigravenh thoạt đầu lấy tecircn lagrave Higravenh ảnh nguyecircn bản Noacute sẽ trải dagravei suốt cuốn
Album chung những cuốn phim của tocirci Caacutei higravenh ảnh ấy tấm ảnh nguyecircn bản khocircng được
chụp kia đatilde in higravenh trong cuốn saacutech[25]
Hiển hiện trong taacutec phẩm được giải thưởng Goncourt nagravey lagrave nghệ thuật lặp lại của rất nhiều
higravenh ảnh higravenh ảnh khuocircn mặt người đagraven bagrave luống tuổi bị tagraven phaacute bởi thời gian higravenh ảnh
con phagrave trong buổi đầu gặp gỡ với người đagraven ocircng Trung Hoa higravenh ảnh chiếc xe Limousine
đen higravenh ảnh cocirc beacute đi giagravey vagrave đội chiếc mũ đagraven ocircng higravenh ảnh gương mặt quagraveu quạu của
người anh cả higravenh ảnh yếu ớt nhợt nhạt của người anh trai nhỏ Ấn tượng đậm đặc nhất lagrave
higravenh ảnh dograveng socircng Meacutekong magrave Duras đatilde từng thuacute nhận với lograveng migravenh rằng Mẹ tocirci bảo
suốt đời tocirci sẽ khocircng bao giờ được nhigraven thấy những con socircng đẹp mecircnh mocircng vagrave hoang datilde
như con socircng Meacutekong vagrave caacutec phụ lưu của noacute đang đổ ra đại dương những thủy vực sẽ biến
mất vagraveo caacutec tuacutei đại dương Trecircn một mặt bằng trải nguacutet ngagraven những con socircng nagravey chảy hối
hả nước roacutet agraveo agraveo như traacutei đất nghiecircng về một phiacutea[26] Tất cả những higravenh ảnh đoacute mặc
dugrave khocircng đều đặn nhưng đatilde được nhắc lại nhiều lần trong taacutec phẩm Trong Khuacutec nhạc du
dương vagrave trầm bổng lagrave higravenh ảnh người đagraven ocircng nằm trecircn thacircn thể người đagraven bagrave trong Mười
giờ rưỡi đecircm hegrave lagrave higravenh ảnh giống như một magraven higravenh quay chậm sau thời điểm mười giờ ba
mươi phuacutet khi Pierre về nằm cạnh Marie Marie liecircn tục hỏi giờ Mười một giờ hai mươi
phuacutet một khắc nữa lagrave nửa đecircm Đecircm đatilde trocirci qua chẳng coacute gigrave ngoagravei thời gian của
cay đắng vagrave thất bại[27] Duras thuật lại caacutec sự kiện becircn ngoagravei một caacutech chi tiết Những
higravenh ảnh nagravey được lặp lại nhiều lần Khocircng được như chiacutenh taacutec phẩm điện ảnh lagrave coacute thể
quay hagraveng chục higravenh trong một giacircy tiểu thuyết của Duras cũng đatilde tập trung lagravem nổi bật
caacutec higravenh ảnh chốt bằng thủ phaacutep nghệ thuật như vậy Phải tạo ấn tượng cho người đọc khi
họ khocircng coacute điều kiện trực tiếp nhigraven thấy higravenh ảnh magrave chỉ coacute thể đọc noacute qua ngocircn từ
Higravenh ảnh trong tiểu thuyết Duras được kết hợp với nhau nhờ vagraveo kỹ thuật lắp raacutep
(montage) một yếu tố đặc thugrave của điện ảnh Ở phương diện nagravey tiacutenh lai tạo trong lối viết
của Duras được thể hiện khaacute rotilde ragraveng điện ảnh thực sự đatilde dạy cho bagrave caacutech thaacuteo dỡ cacircu
chuyện caacutech xaacuteo trộn thời gian một caacutech kheacuteo leacuteo Montage chiacutenh lagrave ngữ phaacutep đắc dụng
của điện ảnh đatilde được taacutec giả Người tigravenh vận dụng trong hầu hết caacutec taacutec phẩm tiểu thuyết
của migravenh Lai tạo từ điện ảnh đồng thời Duras cũng thể hiện sự tự do trong việc sử dụng
yếu tố thời gian Trong tiểu thuyết Người tigravenh nhacircn vật xưng tocirci với vai trograve Người kể
chuyện linh hoạt khocircng khaacutec nagraveo ống kiacutenh camera trong tay một nhagrave quay phim điecircu luyện
Ở trang đầu cuốn saacutech nhacircn vật-người kể chuyện cho biết vagraveo luacutec tocirci đatilde luống tuổi ngay
ở trang 2 tocirci muốn noacutei với caacutec bạn tocirci mười lăm tuổi rưỡi trang 11 luacutec nagravey tocirci thấy
rằng thời rất trẻ hồi mười taacutem mười lăm tuổi trang15 Tocirci tigravem thấy lại một tấm ảnh con
trai tocirci luacutec hai mươi tuổi trang 52 chuyện đoacute bắt đầu từ khi chuacuteng tocirci mười tuổi Vagrave rồi
chuacuteng tocirci mười hai tuổi Vagrave rồi mười ba tuổi Vagrave rồi mười bốn tuổi mười lăm tuổi Vagrave rồi
mười saacuteu mười bảy tuổi Khocircng chỉ xecirc dịch ống kiacutenh từ nhiều goacutec độ thời gian khiến
người đọc coacute cảm giaacutec luocircn được sống cugraveng nhacircn vật trecircn tất cả mọi nẻo đường phiecircu lưu
của cuộc tigravenh Duras cograven thay đổi điểm nhigraven kể chuyện bằng việc để cho chiacutenh nhacircn vật
người kể chuyện lagravem ảo thuật Người kể chuyện trong taacutec phẩm Người tigravenh luacutec được xưng
hocirc ở ngocirci Tocirci (Je) một lối kể mang đậm magraveu sắc chủ quan như được soi rọi từ becircn trong (
Tocirci thường nghĩ đến caacutei higravenh ảnh magrave chỉ migravenh tocirci cograven thấy vagrave tocirci khocircng bao giờ nhắc đến
ấy Noacute vẫn luocircn hiện diện vẫn lặng lẽ như thế vẫn khiến phải sững sờ) coacute luacutec lại xecirc
dịch ra becircn ngoagravei chuyển sang ngocirci thứ ba Cocirc ấy (Elle) Cocirc noacutei với anh em muốn anh
đừng yecircu em thigrave hơn Thậm chiacute nếu anh yecircu em em muốn anh cứ lagravem theo caacutech thường lệ
như anh vẫn thường lagravem với những người đagraven bagrave khaacutec Anh nhigraven cocirc coacute vẻ như kinh ngạc
anh hỏi đoacute lagrave điều em muốn sao[28] Caacutech xecirc dịch ngocirci thứ kể chuyện như vậy giuacutep
người đọc coacute cảm giaacutec như hiện diện trong taacutec phẩm cugraveng luacutec nhiều người kể chuyện
Chuacuteng ta hatildey higravenh dung khi xem một bộ phim để khẳng định tiacutenh lai tạo điện ảnh trong taacutec
phẩm của nhagrave văn hết sức đặc biệt nagravey Giống với tiểu thuyết bất kỳ một bộ phim nagraveo cũng
đều hướng tới việc kể chuyện necircn đương nhiecircn noacute cũng cần đến một Người kể chuyện
Vậy người kể chuyện trong phim lagrave ai Biecircn kịch đạo diễn diễn viecircn hay ống kiacutenh
camera Một caacutech chiacutenh xaacutec nhất trả lời cacircu hỏi nagravey người ta thường cho rằng đoacute lagrave đạo
diễn Tham gia vagraveo quaacute trigravenh kể một cacircu chuyện trong phim tất nhiecircn coacute sự tập hợp của rất
nhiều yếu tố trong đoacute coacute cả caacutec yếu tố đạo cụ phục trang acircm nhạc tiếng độngTuy nhiecircn
chỉ người đạo diễn mới coacute toagraven quyền quyết định cacircu chuyện sẽ được kể như thế nagraveo Đạo
diễn lagrave người chỉ đạo quay phim đồng thời cũng lagrave nhacircn vật quan trọng tham gia vagraveo cocircng
việc từ viết kịch bản phacircn cảnh casting ( chọn diễn viecircn ) đến montage hậu kỳTa coacute
cảm giaacutec khi viết tiểu thuyết Duras đồng thời thực hiện cả vai trograve của người đạo diễn
Chiacutenh bagrave lagrave người đi xa nhất trong việc thử nghiệm lối viết lai tạo điện ảnh trong nền văn
chương Phaacutep thế kỷ XX Ngagravey nay cocircng chuacuteng văn học đatilde dần lagravem quen với caacutech thưởng
thức taacutec phẩm tiểu thuyết theo caacutech đoacute Duras lagrave một trong số những nhagrave văn quan trọng
nhất trong văn học Phaacutep nửa cuối thế kỷ XX theo chuacuteng tocirci goacutep phần lagravem thay đổi thoacutei
quen đọc tiểu thuyết của cocircng chuacuteng độc giả để từ cũng dần thay đổi caacutei nhigraven của họ với
văn học vagrave điện ảnh
4 Người tigravenh Hoa Bắc vagrave thể loại tiểu thuyết-điện ảnh ( cineacute-roman ) một saacuteng tạo
độc đaacuteo của M Duras
Việc đề xuất khaacutei niệm tiểu thuyết điện ảnh vai trograve tiecircn phong khocircng thuộc về Duras Như
trecircn chuacuteng tocirci đatilde noacutei vai trograve ấy thụộc về AR Grillet Tuy nhiecircn saacuteng tạo một caacutech viết
điện ảnh trong tiểu thuyết hay chiacutenh xaacutec hơn một caacutech lagravem điện ảnh bằng ngocircn ngữ chuacuteng
tocirci khẳng định rằng vai trograve tiecircn phong độc nhất vocirc nhị thuộc về Duras Trong văn học
Phaacutep nửa cuối thế kỷ XX khocircng nhagrave văn nagraveo đi xa hơn vagrave quyết liệt hơn Duras trong việc
saacuteng tạo ra thể loại độc đaacuteo mới mẻ nagravey Đặc điểm đoacute được thể hiện rotilde nhất qua taacutec phẩm
Người tigravenh Hoa Bắc
Kể từ sau thagravenh cocircng của phim Hiroshima tigravenh yecircu của tocirci nỗi aacutem ảnh điện ảnh thường
trực trong MDuras Đặc biệt hơn kể từ sau Khuacutec nhạc du dương bagrave đatilde dagravenh gần như toagraven
bộ thời gian vagrave tacircm huyết của migravenh cho điện ảnh Chuacuteng ta sẽ thấy rotilde hơn điều nagravey bagrave cứ
đều đặn thực hiện mỗi năm từ một đến hai phim kể cả hợp taacutec viết kịch bản vagrave trực tiếp
trong vai trograve đạo diễn sản xuất Thaacuteng saacuteu năm 1980 tạp chiacute Điện ảnh Phaacutep đatilde dagravenh một
số đặc biệt với nhan đề Những đocirci mắt xanh cho bagrave chỉ để viết những vấn đề xung quanh
điện ảnh Nỗi aacutem ảnh ấy vẫn cứ đeo đuổi bagrave ngay cả sau thất bại trong hợp đồng viết kịch
bản phim Người tigravenh với Claude Berri Tham vọng lagravem phim vẫn khocircng rời bỏ bagrave Theo
Laure Adler đến tận những năm cuối đời Duras vẫn cograven nhiều cay cuacute với điện ảnh
Khoảng năm 1990 trong một ghi cheacutep để lại người ta vẫn đọc được tham vọng đoacute của
Duras thế nagravey Tocirci khocircng coacute nhiều ragraveng buộc trong lĩnh vực văn chương nhưng đối với
điện ảnh thigrave coacute[29] Taacutec phẩm cuối cugraveng Người tigravenh Hoa Bắc coacute thể được xem như một
saacuteng tạo độc đaacuteo của MDuras về lối viết tiểu thuyết-điện ảnh vagrave cũng lagrave một khuynh hướng
mới mẻ trong văn học Phaacutep nửa cuối thế kỷ XX Khi khocircng thể trực tiếp lagravem điện ảnh
MDuras đatilde tạo ra caacutech lagravem phim trong văn học theo kiểu của riecircng migravenh Bagrave đatilde viết đi
viết lại tới bốn lần phương aacuten cho cuốn tiểu thuyết hết sức đặc biệt nagravey với bốn nhan đề
Người tigravenh trecircn phố Mugravei mật vagrave tragrave Bộ phim về người tigravenh Trở lại với người tigravenh Đoacute lagrave
một cuốn saacutech Một bộ phim Boacuteng đecircm Cuối cugraveng đoacute lagrave một cuốn tiểu thuyết-điện ảnh
hay noacutei caacutech khaacutec đoacute thực sự lagrave một kiểu lai tạo điện ảnh trong văn học như ngay từ đầu
bagravei viết chuacuteng tocirci đatilde nhấn mạnh Đậm đặc trong taacutec phẩm nagravey lagrave những cacircu văn ngắn theo
đuacuteng văn phong của một kịch bản điện ảnh Nhagrave văn cố tigravenh lựa chọn những từ ngữ giagraveu
tiacutenh tạo higravenh tựa như đoacute lagrave một kịch bản viết ra cho chiacutenh migravenh Những cacircu văn dagravey đặc
higravenh ảnh Cocirc gaacutei nằm im bất động Cocirc gaacutei khoacutec Trong phim ta sẽ khocircng gọi ra tecircn bản
valse ấy Trong cuốn saacutech nagravey ta sẽ bảo lagrave Bản Valse Tuyệt vọng Cocirc gaacutei sẽ cograven lắng
nghe sau khi bản valse kết thuacutec Cocirc gaacutei trong phim trong cuốn saacutech nagravey ta sẽ gọi lagrave cocirc
beacute Cocirc beacute ra khỏi higravenh ảnh cocirc rời khỏi phạm vi của maacutey quay vagrave của cuộc hội hegrave Từ
goacutec độ thị giaacutec đocirci luacutec ta khocircng cograven phacircn biệt được đacircu lagrave một taacutec phẩm tiểu thuyết đacircu lagrave
một kịch bản điện ảnh Chẳng hạn đoạn văn dưới đacircy hoagraven toagraven coacute thể xem đoacute lagrave một đoạn
kịch bản
Cocirc beacute mở caacutenh cổng
Đoacuteng caacutenh cổng lại
Băng qua khoảng sacircn vắng
Đi vagraveo ngocirci nhagrave cocircng vụ
Ta khocircng nhigraven thấy cocirc nữa
Ta ở lại trecircn khoảnh sacircn trống vắng[30]
Ở phần cuối taacutec phẩm độc đaacuteo nagravey Duras dagravenh ba trang đề xuất những higravenh ảnh magrave bagrave gọi
đoacute lagrave những đề cương phacircn cảnh nhằm thuyết minh cho phần truyện kể Rải raacutec trong
Người tigravenh Hoa Bắc dường như vẫn cograven luyến tiếc phim Người tigravenh do Claude Berri vagrave
Anneau thực hiện magrave Duras cho rằng hoagraven toagraven lagravem hỏng cuốn tiểu thuyết của migravenh bagrave
viết Tocirci cho rằng nữ diễn viecircn được chọn quaacute đẹp cocirc sẽ khocircng nhigraven ai khocircng nhigraven gigrave
hết magrave để cho người ta nhigraven migravenh ngắm migravenh[31] Về cuốn Người tigravenh Hoa Bắc ở
trang 33 bagrave viết Trong trường hợp lagravem phim coacute thể chọn hoặc dừng maacutey trecircn khuocircn mặt
người mẹ đang kể chuyện khocircng nhigraven ai hoặc dừng ở caacutei bagraven vagrave những người con được kể
lại bởi bagrave mẹ Taacutec giả taacuten thagravenh đề nghị thứ hai[32] ở trang 93 Trong trường hợp lagravem
phim dựa trecircn cuốn saacutech nagravey khocircng necircn để cocirc beacute coacute một nhan sắc chỉ đẹp magrave thocirci Như
vậy coacute lẽ sẽ nguy hiểm cho bộ phim Đacircy lagrave một caacutei gigrave khaacutec noacute vận động nơi cocirc cocirc beacute một
caacutei gigrave khoacute neacute traacutenh một sự tograve mograve hoang datilde một sự thiếu giaacuteo dục một sự thiếu phải thiếu
rụt regrave Một kiểu hoa khocirci Phaacutep beacute bỏng sẽ coacute nguy cơ lagravem toagraven bộ cuốn phim sụp đổ Hơn
thế nữa cocirc ta sẽ lagravem bộ phim biến mất Sắc đẹp khocircng lagravem gigrave hết Noacute khocircng nhigraven ngắm Noacute
bị ngắm nhigraven[33] trang 109 Ta ghi higravenh căn phograveng được rọi chiếu bằng aacutenh saacuteng của
đường phố Trecircn những higravenh ảnh nagravey ta giữ lại acircm thanh ta để acircm thanh ở khoảng caacutech
thường lệ cũng như những tiếng động của đường phố cũng như điệu ragtime vagrave valse Ta
ghi higravenh đocirci tigravenh nhacircn đang thiếp ngủ[34] trang 125 trong trường hợp lagravem phim chi
tiết nagravey sẽ taacutei diễn mỗi lần cocirc beacute về vagraveo ban đecircm Để biểu thị một tiacutenh thường ngagravey gia tăng
magrave ở chỗ khaacutec bộ phim khocircng coacute ngoại trừ thời gian biểu caacutec buổi học thời gian biểu đi
ngủ đi tắm vagrave caacutec bữa ăn[35]
Với tất cả những căn cứ trecircn khocircng chỉ riecircng với Người tigravenh Hoa Bắc magrave trong nhiều taacutec
phẩm khaacutec cả điện ảnh lẫn tiểu thuyết của nhagrave văn - điện ảnh độc đaacuteo nagravey chuacuteng ta hoagraven
toagraven coacute thể đi đến kết luận về một lối viết lai tạo một kiểu saacuteng tạo độc đaacuteo coacute một khocircng
hai trong sự nghiệp saacuteng taacutec noacutei chung của nhagrave tiểu thuyết MDuras Đoacute phải chăng cũng
lagrave một trong những đặc điểm tiecircu biểu của tiểu thuyết Phaacutep nửa sau thế kỷ XX
5 Thay phần kết luận chuacuteng tocirci muốn coacute một so saacutenh higravenh tượng thế nagravey Tiểu thuyết -
thể loại trẻ trung khỏe mạnh ngagravey nay trong văn học Phaacutep chẳng khaacutec nagraveo một chagraveng trai
đatilde trưởng thagravenh đang đối mặt với sự lựa chọn quyết định cuộc đời migravenh trước người bạn
tigravenh điện ảnh trẻ trung khoaacuteng đạt vagrave hấp dẫn hơn Cuộc hocircn phốicủa cặp đocirci nagravey liệu
coacute phải lagrave cuộc tigravenh tốt đẹp hợp lệ đặng mang đến cho cả hai loại higravenh văn học vagrave điện ảnh
những đứa con tinh thần khỏe mạnh vagrave xinh đẹp Đoacute lagrave cacircu hỏi cần phải coacute thời gian
để trả lời
( Triacutech Chuyecircn luận Tiểu thuyết Phương Tacircy thế kỷ XX - Một số đặc điểm vagrave khuynh
hướng )
Tagravei liệu tham khảo chiacutenh
1 3 Dẫn theo Phugraveng Văn Tửu Tiểu thuyết Phaacutep thế kỷ XX những tigravem togravei đổi mới NXB
Văn học 2005
2 Henri Benac Guide des ideacutees litteacuteraires Hachette 1988
4 David Bordwell amp Kristin Thompson Nghệ thuật điện ảnh NXB GD 2008
567 Phugraveng Văn Tửu Tiểu thuyết điện ảnh vagrave truyền higravenh Tạp chiacute Văn học số 5-2005
8910 Phugraveng Văn Tửu Tiểu thuyết Phaacutep trước thềm thế kỷ XXI NXB Văn học 2004
11 Catherine Bouthors-Paillart Duras-người đagraven bagrave lai NXB Văn học H 2008
12 Magazine litteacuteraire numeacutero speacutecial sur MDuras Avril 2006
13141729 Laure Adler M Duras Nhiều người dịch NXB Phụ Nữ 2008
15182324 Magazine litteacuteraire numeacutero 7amp8 1992
16 Đặng Thị Hạnh Một vagravei gương mặt văn xuocirci Phaacutep thế kỷ XX NXB Đagrave Nẵng 2000
19 21 BVercier J Lecarme La liteacuterature francaise depuis 1968 Bordas 1982
20252628 MDuras Người tigravenh Trịnh Xuacircn Hoagravenh dịch NXB Hội Nhagrave Văn H1991
22 MDuras Hiroshima tigravenh yecircu của tocirci Đinh Thị Reo dịch NXB VH H 2000
27 MDuras Mười giờ rưỡi đecircm hegrave Phugraveng Văn Tửu dịch NXB Phụ Nữ H 2008
303132333435 MDuras Người tigravenh Hoa Bắc Lecirc Hồng Sacircm dịch NXB Văn học H
2008
cũng chỉ cho pheacutep tối đa từ 120 đến 150 trang in A4 Cugraveng thực thi trong cả hai vai trograve nhagrave
tiểu thuyết vagrave nhagrave lagravem phim Duras hoagraven toagraven hiểu rotilde nguyecircn tắc nagravey của điện ảnh Vigrave vậy
rất iacutet khi Duras dagravei dograveng trong những cuốn tiểu thuyết của bagrave Coacute thể thống kecirc ra vocirc khối
những cacircu văn ngắn trong nhiều taacutec phẩm khaacutec nhau của MDuras Những dạng cacircu như
Vacircng Khocircng Chiacutenh thế Khocircng coacute gigrave(Tigravenh yecircu-LAmour) Khocircng coacute chuyện về cuộc
đời tocirci Caacutei đoacute khocircng coacute Chẳng hề coacute trọng tacircm Da mịn như lụa hảo hạng Thacircn migravenh(
Người tigravenh-LAmant ) đều nằm trong dự đồ tiểu thuyết của MDuras Coacute thể nhận thấy dễ
dagraveng trong saacuteng taacutec của nhagrave văn nữ độc đaacuteo nagravey ngay từ đầu những cacircu văn dagravei bất tận
kiểu Tolstoi hay Balzac của thế kỷ XIX khocircng cograven lyacute do để tồn tại nữa Thay vagraveo đoacute người
đọc thấy rất rotilde caacutec thủ phaacutep điện ảnh đatilde xacircm nhập vagraveo địa hạt văn học vagrave ngagravey cagraveng
chiếm một latildenh thổ rộng lớn sự phacircn tiacutech tacircm lyacute được thay thế bằng việc miecircu tả tỉ mỉ cử
chỉ becircn ngoagravei tất cả những gigrave lọt vagraveo tầm nhigraven đồng thời đatilde được ghi lại trần thuật được
thay thế bằng sự liecircn tục của caacutec bức ảnh chụp hoagravenh traacuteng bằng caacutec khuocircn higravenh sự raacutep
dựng[18] Pheacutep biện chứng tacircm hồn trong caacutec taacutec phẩm nổi tiếng thế kỷ XIX sẽ khocircng
cograven thiacutech hợp với tiểu thuyết của MDuras Tiacutenh locirc giacutech liền mạch giữa caacutec cacircu văn trong
tiểu thuyết cổ điển cũng bị phaacute vỡ Chiacutenh bản thacircn MDuras đatilde thuacute nhận lagrave bagrave khocircng bận
tacircm nhiều đến sự liền mạch của caacutec cacircu văn locirc giacutech hay yacute nghĩa của chuacuteng Tocirci khocircng
bao giờ quan tacircm đến nghĩa hay yacute nghĩa Nghĩa (sens) nếu như coacute thigrave rồi sau đoacute noacute cũng tự
xuất hiện[19] Nhigraven một caacutech tổng thể văn bản viết của MDuras ngagravey cagraveng coacute vẻ gần gũi
hơn với caacutec phacircn cảnh điện ảnh (decoupage cineacutematographiques ) Tiacutenh rời rạc lắp gheacutep
(montage ) trong tổng thể taacutec phẩm của MDuras lagrave hết sức rotilde ragraveng Caacutec chương viết được
phacircn chia thagravenh caacutec đoạn văn ngắn (paragraphes courtes ) khocircng tuacircn theo một trật tự thời
gian khiến người ta nghĩ nhiều hơn đến kiểu lắp gheacutep raacutep dựng trong điện ảnh
Tiểu thuyết Duras hiện đại cograven ở chỗ noacute vừa đơn giản nhưng lại vừa đa dạng phong phuacute
Cugraveng với những bức tranh lập thể của Picasso người ta cũng đồng thời nghĩ đến một thứ kỹ
thuật acircm lập thể (steacutereacuteophonique) trong tiểu thuyết của MDuras Ngocircn từ được sử dụng
trong taacutec phẩm của bagrave đồng thời phục vụ cho cả mục điacutech nghe vagrave nhigraven Tiểu thuyết lagrave sự
xen kẽ giữa những tiếng lặng khoảng trống vagrave tiếng la heacutet Duras thường đẩy caacutech viết của
migravenh rất gần với lối viết thơ ca vagrave acircm nhạc (quasi poegravesie et musicale ) Bởi vậy trong tiểu
thuyết của bagrave xen kẽ giữa những cacircu văn toaacutet lecircn sự ecircm dịu lặng im lagrave những acircm thanh dữ
dội như phaacutet ra từ một dagraven nhạc độc acircm Tiếng heacutet của caacutei chết hay lagrave sự sinh thagravenh được
lặp đi lặp lại trong Moderato Cantabile tiếng kecircu của Lol bị bỏ rơi những tiếng la heacutet khoacute
hiểu từ căn lều của một người ăn magravey tiếng heacutet trần trụi vagrave vocirc nguyecircn cớ trecircn batildei biển
trong Tigravenh yecircu (LAmour) vagrave tiếng heacutet vũ trụ từ Calcuttađatilde khiến cho tiểu thuyết của
MDuras ngagravey cagraveng mang đậm magraveu sắc của điện ảnh một loại higravenh nghệ thuật tổng hợp của
acircm thanh tiếng động khoảng lặng higravenh ảnh montage vagrave caacutech xử lyacute thời gian phaacutet triển
mạnh mẽ từ nửa sau thế kỷ XX
Ai cũng biết hai trong những đặc trưng cơ bản nhất của điện ảnh lagrave acircm thanh vagrave higravenh ảnh
Acircm thanh quan trọng như thế nagraveo đối với một bộ phim thigrave noacute cũng quan trọng như thế đối
với tiểu thuyết của Duras Trong Người tigravenh đoacute lagrave acircm thanh của tiếng động rất ồn agraveo trong
thagravenh phố acircm thanh của một cuốn phim vặn quaacute cao căn phograveng lọt thỏm giữa tiếng ồn agraveo
liecircn tục của thagravenh phố [20] Trong Khuacutec ca Ấn Độ một taacutec phẩm viết cho cả ba thể loại
(tiểu thuyết sacircn khấu vagrave điện ảnh) người đọc coacute thể nhận dạng nhacircn vật qua giọng noacutei
Duras đatilde giải thiacutech qua bảng phacircn cảnh kịch bản phim Khuacutec ca Ấn Độ như sau Những
tiếng noacutei I vagrave II lagrave tiếng noacutei của phụ nữ Họ cograven rất trẻ Họ liecircn hệ với nhau bằng một cacircu
chuyện tigravenh yecircu Đocirci khi họ noacutei về tigravenh yecircu nagravey về họ Đa số thời gian họ noacutei về tigravenh yecircu
khaacutec về cacircu chuyện khaacutec () Tiếng noacutei I như con thiecircu thacircn lao vagraveo cacircu chuyện của
Anne-Marie Stretter Tiếng noacutei II lại tự đốt bugraveng lecircn dục vọng của migravenh cho Tiếng noacutei
I[21]
Duras thường chuacute yacute rất nhiều đến higravenh ảnh (image) trong caacutec văn bản viết đoacute lagrave thứ ngocircn
ngữ đặc trưng quan trọng hagraveng đầu của nghệ thuật điện ảnh Trong kịch bản phim
Hiroshima tigravenh yecircu của tocirci ngay từ những dograveng mở đầu Duras đatilde coacute những lời dẫn đậm
chất điện ảnh như sau Phim mở ra trong sự lớn dần của caacutei nấmBikini nổi tiếng Phải
lagravem sao cho người xem coacute được cảm xuacutec vừa như đatilde nhigraven thấy lại vừa như mới nhigraven thấy
caacutei nấm lần đầu Phải lagravem sao cho caacutei nấm đoacute thật to to dần lecircn từ từ vagrave sự to dần lecircn của
noacute saacutet với kiacutech thước ban đầu của GFusco[22] Aliette Armete trong một bagravei viết gần
đacircy nhất in trecircn tạp chiacute Văn học Phaacutep số thaacuteng 7 vagrave 8 năm 1992 về tiểu thuyết Người tigravenh
Hoa Bắc đatilde nhận xeacutet rằng Người ta đocirci khi cảm giaacutec rằng truyện kể (của Duras-TH) bao
giờ cũng như đi qua thấu kiacutenh của một maacutey quay phim magrave caacutei nhigraven chủ yếu vagrave khocircng
ngừng hiện diện bagrave sử dụng phương tiện nagravey để đối tượng của migravenh coacute được sự soi rọi vừa
toagraven diện lại vừa taacutech bạch cụ thể[23] Đuacuteng ra cuốn tiểu thuyết nagravey được taacutec giả viết
theo kiểu nước đocirci( ambigue) một mặt đoacute lagrave sự phản ứng với bộ phim Người tigravenh do
Anneau thực hiện magrave mặc dugrave đatilde baacuten toagraven bộ bản quyền nhưng giống như một người mẹ
dứt ruột baacuten đi đứa con thacircn yecircu của migravenh Duras khocircng ngừng day dứt khổ đau vagrave acircn
hận Dường như vẫn cay cuacute với bộ phim Người tigravenh do Anneau thực hiện khocircng như yacute
muốn Duras đatilde lagravem lại bộ phim theo caacutech riecircng của migravenh viết kịch bản điện ảnh trong
tiểu thuyết Sau nữa coacute lẽ vigrave tigravenh yecircu quaacute lớn với điện ảnh một lĩnh vực đến sau yecircu
muộn necircn vigrave vậy bagrave khocircng dễ dagraveng dứt bỏ Người tigravenh Hoa Bắc thực chất lagrave một cuốn tiểu
thuyết - điện ảnh một khuynh hướng rất tiecircu biểu trong văn học Phaacutep nửa sau thế kỷ XX
Người đọc khocircng cograven thấy ngạc nhiecircn khi cugraveng thời gian nagravey Duras như một người mới
biết bơi ngụp lặn trong điện ảnh bagrave viết Khi người ta muốn thể hiện một caacutei gigrave đoacute bằng
viết người ta luocircn bị tragraven ngập trong văn bản-ngocircn ngữ thế nhưng viết khocircng thể mang đến
tất cả Trong khi đoacute bằng higravenh ảnh bạn coacute thể viết được tất cả toagraven bộ khocircng gian phim
được viết ra gấp hagraveng trăm lần khocircng gian của một cuốn saacutech[24] Chiacutenh vigrave thế trả lời
tạp chiacute Người quan saacutet mới về khởi thủy cuốn tiểu thuyết Người tigravenh Duras đatilde trả lời rằng
Nguyecircn bản Người tigravenh thoạt đầu lấy tecircn lagrave Higravenh ảnh nguyecircn bản Noacute sẽ trải dagravei suốt cuốn
Album chung những cuốn phim của tocirci Caacutei higravenh ảnh ấy tấm ảnh nguyecircn bản khocircng được
chụp kia đatilde in higravenh trong cuốn saacutech[25]
Hiển hiện trong taacutec phẩm được giải thưởng Goncourt nagravey lagrave nghệ thuật lặp lại của rất nhiều
higravenh ảnh higravenh ảnh khuocircn mặt người đagraven bagrave luống tuổi bị tagraven phaacute bởi thời gian higravenh ảnh
con phagrave trong buổi đầu gặp gỡ với người đagraven ocircng Trung Hoa higravenh ảnh chiếc xe Limousine
đen higravenh ảnh cocirc beacute đi giagravey vagrave đội chiếc mũ đagraven ocircng higravenh ảnh gương mặt quagraveu quạu của
người anh cả higravenh ảnh yếu ớt nhợt nhạt của người anh trai nhỏ Ấn tượng đậm đặc nhất lagrave
higravenh ảnh dograveng socircng Meacutekong magrave Duras đatilde từng thuacute nhận với lograveng migravenh rằng Mẹ tocirci bảo
suốt đời tocirci sẽ khocircng bao giờ được nhigraven thấy những con socircng đẹp mecircnh mocircng vagrave hoang datilde
như con socircng Meacutekong vagrave caacutec phụ lưu của noacute đang đổ ra đại dương những thủy vực sẽ biến
mất vagraveo caacutec tuacutei đại dương Trecircn một mặt bằng trải nguacutet ngagraven những con socircng nagravey chảy hối
hả nước roacutet agraveo agraveo như traacutei đất nghiecircng về một phiacutea[26] Tất cả những higravenh ảnh đoacute mặc
dugrave khocircng đều đặn nhưng đatilde được nhắc lại nhiều lần trong taacutec phẩm Trong Khuacutec nhạc du
dương vagrave trầm bổng lagrave higravenh ảnh người đagraven ocircng nằm trecircn thacircn thể người đagraven bagrave trong Mười
giờ rưỡi đecircm hegrave lagrave higravenh ảnh giống như một magraven higravenh quay chậm sau thời điểm mười giờ ba
mươi phuacutet khi Pierre về nằm cạnh Marie Marie liecircn tục hỏi giờ Mười một giờ hai mươi
phuacutet một khắc nữa lagrave nửa đecircm Đecircm đatilde trocirci qua chẳng coacute gigrave ngoagravei thời gian của
cay đắng vagrave thất bại[27] Duras thuật lại caacutec sự kiện becircn ngoagravei một caacutech chi tiết Những
higravenh ảnh nagravey được lặp lại nhiều lần Khocircng được như chiacutenh taacutec phẩm điện ảnh lagrave coacute thể
quay hagraveng chục higravenh trong một giacircy tiểu thuyết của Duras cũng đatilde tập trung lagravem nổi bật
caacutec higravenh ảnh chốt bằng thủ phaacutep nghệ thuật như vậy Phải tạo ấn tượng cho người đọc khi
họ khocircng coacute điều kiện trực tiếp nhigraven thấy higravenh ảnh magrave chỉ coacute thể đọc noacute qua ngocircn từ
Higravenh ảnh trong tiểu thuyết Duras được kết hợp với nhau nhờ vagraveo kỹ thuật lắp raacutep
(montage) một yếu tố đặc thugrave của điện ảnh Ở phương diện nagravey tiacutenh lai tạo trong lối viết
của Duras được thể hiện khaacute rotilde ragraveng điện ảnh thực sự đatilde dạy cho bagrave caacutech thaacuteo dỡ cacircu
chuyện caacutech xaacuteo trộn thời gian một caacutech kheacuteo leacuteo Montage chiacutenh lagrave ngữ phaacutep đắc dụng
của điện ảnh đatilde được taacutec giả Người tigravenh vận dụng trong hầu hết caacutec taacutec phẩm tiểu thuyết
của migravenh Lai tạo từ điện ảnh đồng thời Duras cũng thể hiện sự tự do trong việc sử dụng
yếu tố thời gian Trong tiểu thuyết Người tigravenh nhacircn vật xưng tocirci với vai trograve Người kể
chuyện linh hoạt khocircng khaacutec nagraveo ống kiacutenh camera trong tay một nhagrave quay phim điecircu luyện
Ở trang đầu cuốn saacutech nhacircn vật-người kể chuyện cho biết vagraveo luacutec tocirci đatilde luống tuổi ngay
ở trang 2 tocirci muốn noacutei với caacutec bạn tocirci mười lăm tuổi rưỡi trang 11 luacutec nagravey tocirci thấy
rằng thời rất trẻ hồi mười taacutem mười lăm tuổi trang15 Tocirci tigravem thấy lại một tấm ảnh con
trai tocirci luacutec hai mươi tuổi trang 52 chuyện đoacute bắt đầu từ khi chuacuteng tocirci mười tuổi Vagrave rồi
chuacuteng tocirci mười hai tuổi Vagrave rồi mười ba tuổi Vagrave rồi mười bốn tuổi mười lăm tuổi Vagrave rồi
mười saacuteu mười bảy tuổi Khocircng chỉ xecirc dịch ống kiacutenh từ nhiều goacutec độ thời gian khiến
người đọc coacute cảm giaacutec luocircn được sống cugraveng nhacircn vật trecircn tất cả mọi nẻo đường phiecircu lưu
của cuộc tigravenh Duras cograven thay đổi điểm nhigraven kể chuyện bằng việc để cho chiacutenh nhacircn vật
người kể chuyện lagravem ảo thuật Người kể chuyện trong taacutec phẩm Người tigravenh luacutec được xưng
hocirc ở ngocirci Tocirci (Je) một lối kể mang đậm magraveu sắc chủ quan như được soi rọi từ becircn trong (
Tocirci thường nghĩ đến caacutei higravenh ảnh magrave chỉ migravenh tocirci cograven thấy vagrave tocirci khocircng bao giờ nhắc đến
ấy Noacute vẫn luocircn hiện diện vẫn lặng lẽ như thế vẫn khiến phải sững sờ) coacute luacutec lại xecirc
dịch ra becircn ngoagravei chuyển sang ngocirci thứ ba Cocirc ấy (Elle) Cocirc noacutei với anh em muốn anh
đừng yecircu em thigrave hơn Thậm chiacute nếu anh yecircu em em muốn anh cứ lagravem theo caacutech thường lệ
như anh vẫn thường lagravem với những người đagraven bagrave khaacutec Anh nhigraven cocirc coacute vẻ như kinh ngạc
anh hỏi đoacute lagrave điều em muốn sao[28] Caacutech xecirc dịch ngocirci thứ kể chuyện như vậy giuacutep
người đọc coacute cảm giaacutec như hiện diện trong taacutec phẩm cugraveng luacutec nhiều người kể chuyện
Chuacuteng ta hatildey higravenh dung khi xem một bộ phim để khẳng định tiacutenh lai tạo điện ảnh trong taacutec
phẩm của nhagrave văn hết sức đặc biệt nagravey Giống với tiểu thuyết bất kỳ một bộ phim nagraveo cũng
đều hướng tới việc kể chuyện necircn đương nhiecircn noacute cũng cần đến một Người kể chuyện
Vậy người kể chuyện trong phim lagrave ai Biecircn kịch đạo diễn diễn viecircn hay ống kiacutenh
camera Một caacutech chiacutenh xaacutec nhất trả lời cacircu hỏi nagravey người ta thường cho rằng đoacute lagrave đạo
diễn Tham gia vagraveo quaacute trigravenh kể một cacircu chuyện trong phim tất nhiecircn coacute sự tập hợp của rất
nhiều yếu tố trong đoacute coacute cả caacutec yếu tố đạo cụ phục trang acircm nhạc tiếng độngTuy nhiecircn
chỉ người đạo diễn mới coacute toagraven quyền quyết định cacircu chuyện sẽ được kể như thế nagraveo Đạo
diễn lagrave người chỉ đạo quay phim đồng thời cũng lagrave nhacircn vật quan trọng tham gia vagraveo cocircng
việc từ viết kịch bản phacircn cảnh casting ( chọn diễn viecircn ) đến montage hậu kỳTa coacute
cảm giaacutec khi viết tiểu thuyết Duras đồng thời thực hiện cả vai trograve của người đạo diễn
Chiacutenh bagrave lagrave người đi xa nhất trong việc thử nghiệm lối viết lai tạo điện ảnh trong nền văn
chương Phaacutep thế kỷ XX Ngagravey nay cocircng chuacuteng văn học đatilde dần lagravem quen với caacutech thưởng
thức taacutec phẩm tiểu thuyết theo caacutech đoacute Duras lagrave một trong số những nhagrave văn quan trọng
nhất trong văn học Phaacutep nửa cuối thế kỷ XX theo chuacuteng tocirci goacutep phần lagravem thay đổi thoacutei
quen đọc tiểu thuyết của cocircng chuacuteng độc giả để từ cũng dần thay đổi caacutei nhigraven của họ với
văn học vagrave điện ảnh
4 Người tigravenh Hoa Bắc vagrave thể loại tiểu thuyết-điện ảnh ( cineacute-roman ) một saacuteng tạo
độc đaacuteo của M Duras
Việc đề xuất khaacutei niệm tiểu thuyết điện ảnh vai trograve tiecircn phong khocircng thuộc về Duras Như
trecircn chuacuteng tocirci đatilde noacutei vai trograve ấy thụộc về AR Grillet Tuy nhiecircn saacuteng tạo một caacutech viết
điện ảnh trong tiểu thuyết hay chiacutenh xaacutec hơn một caacutech lagravem điện ảnh bằng ngocircn ngữ chuacuteng
tocirci khẳng định rằng vai trograve tiecircn phong độc nhất vocirc nhị thuộc về Duras Trong văn học
Phaacutep nửa cuối thế kỷ XX khocircng nhagrave văn nagraveo đi xa hơn vagrave quyết liệt hơn Duras trong việc
saacuteng tạo ra thể loại độc đaacuteo mới mẻ nagravey Đặc điểm đoacute được thể hiện rotilde nhất qua taacutec phẩm
Người tigravenh Hoa Bắc
Kể từ sau thagravenh cocircng của phim Hiroshima tigravenh yecircu của tocirci nỗi aacutem ảnh điện ảnh thường
trực trong MDuras Đặc biệt hơn kể từ sau Khuacutec nhạc du dương bagrave đatilde dagravenh gần như toagraven
bộ thời gian vagrave tacircm huyết của migravenh cho điện ảnh Chuacuteng ta sẽ thấy rotilde hơn điều nagravey bagrave cứ
đều đặn thực hiện mỗi năm từ một đến hai phim kể cả hợp taacutec viết kịch bản vagrave trực tiếp
trong vai trograve đạo diễn sản xuất Thaacuteng saacuteu năm 1980 tạp chiacute Điện ảnh Phaacutep đatilde dagravenh một
số đặc biệt với nhan đề Những đocirci mắt xanh cho bagrave chỉ để viết những vấn đề xung quanh
điện ảnh Nỗi aacutem ảnh ấy vẫn cứ đeo đuổi bagrave ngay cả sau thất bại trong hợp đồng viết kịch
bản phim Người tigravenh với Claude Berri Tham vọng lagravem phim vẫn khocircng rời bỏ bagrave Theo
Laure Adler đến tận những năm cuối đời Duras vẫn cograven nhiều cay cuacute với điện ảnh
Khoảng năm 1990 trong một ghi cheacutep để lại người ta vẫn đọc được tham vọng đoacute của
Duras thế nagravey Tocirci khocircng coacute nhiều ragraveng buộc trong lĩnh vực văn chương nhưng đối với
điện ảnh thigrave coacute[29] Taacutec phẩm cuối cugraveng Người tigravenh Hoa Bắc coacute thể được xem như một
saacuteng tạo độc đaacuteo của MDuras về lối viết tiểu thuyết-điện ảnh vagrave cũng lagrave một khuynh hướng
mới mẻ trong văn học Phaacutep nửa cuối thế kỷ XX Khi khocircng thể trực tiếp lagravem điện ảnh
MDuras đatilde tạo ra caacutech lagravem phim trong văn học theo kiểu của riecircng migravenh Bagrave đatilde viết đi
viết lại tới bốn lần phương aacuten cho cuốn tiểu thuyết hết sức đặc biệt nagravey với bốn nhan đề
Người tigravenh trecircn phố Mugravei mật vagrave tragrave Bộ phim về người tigravenh Trở lại với người tigravenh Đoacute lagrave
một cuốn saacutech Một bộ phim Boacuteng đecircm Cuối cugraveng đoacute lagrave một cuốn tiểu thuyết-điện ảnh
hay noacutei caacutech khaacutec đoacute thực sự lagrave một kiểu lai tạo điện ảnh trong văn học như ngay từ đầu
bagravei viết chuacuteng tocirci đatilde nhấn mạnh Đậm đặc trong taacutec phẩm nagravey lagrave những cacircu văn ngắn theo
đuacuteng văn phong của một kịch bản điện ảnh Nhagrave văn cố tigravenh lựa chọn những từ ngữ giagraveu
tiacutenh tạo higravenh tựa như đoacute lagrave một kịch bản viết ra cho chiacutenh migravenh Những cacircu văn dagravey đặc
higravenh ảnh Cocirc gaacutei nằm im bất động Cocirc gaacutei khoacutec Trong phim ta sẽ khocircng gọi ra tecircn bản
valse ấy Trong cuốn saacutech nagravey ta sẽ bảo lagrave Bản Valse Tuyệt vọng Cocirc gaacutei sẽ cograven lắng
nghe sau khi bản valse kết thuacutec Cocirc gaacutei trong phim trong cuốn saacutech nagravey ta sẽ gọi lagrave cocirc
beacute Cocirc beacute ra khỏi higravenh ảnh cocirc rời khỏi phạm vi của maacutey quay vagrave của cuộc hội hegrave Từ
goacutec độ thị giaacutec đocirci luacutec ta khocircng cograven phacircn biệt được đacircu lagrave một taacutec phẩm tiểu thuyết đacircu lagrave
một kịch bản điện ảnh Chẳng hạn đoạn văn dưới đacircy hoagraven toagraven coacute thể xem đoacute lagrave một đoạn
kịch bản
Cocirc beacute mở caacutenh cổng
Đoacuteng caacutenh cổng lại
Băng qua khoảng sacircn vắng
Đi vagraveo ngocirci nhagrave cocircng vụ
Ta khocircng nhigraven thấy cocirc nữa
Ta ở lại trecircn khoảnh sacircn trống vắng[30]
Ở phần cuối taacutec phẩm độc đaacuteo nagravey Duras dagravenh ba trang đề xuất những higravenh ảnh magrave bagrave gọi
đoacute lagrave những đề cương phacircn cảnh nhằm thuyết minh cho phần truyện kể Rải raacutec trong
Người tigravenh Hoa Bắc dường như vẫn cograven luyến tiếc phim Người tigravenh do Claude Berri vagrave
Anneau thực hiện magrave Duras cho rằng hoagraven toagraven lagravem hỏng cuốn tiểu thuyết của migravenh bagrave
viết Tocirci cho rằng nữ diễn viecircn được chọn quaacute đẹp cocirc sẽ khocircng nhigraven ai khocircng nhigraven gigrave
hết magrave để cho người ta nhigraven migravenh ngắm migravenh[31] Về cuốn Người tigravenh Hoa Bắc ở
trang 33 bagrave viết Trong trường hợp lagravem phim coacute thể chọn hoặc dừng maacutey trecircn khuocircn mặt
người mẹ đang kể chuyện khocircng nhigraven ai hoặc dừng ở caacutei bagraven vagrave những người con được kể
lại bởi bagrave mẹ Taacutec giả taacuten thagravenh đề nghị thứ hai[32] ở trang 93 Trong trường hợp lagravem
phim dựa trecircn cuốn saacutech nagravey khocircng necircn để cocirc beacute coacute một nhan sắc chỉ đẹp magrave thocirci Như
vậy coacute lẽ sẽ nguy hiểm cho bộ phim Đacircy lagrave một caacutei gigrave khaacutec noacute vận động nơi cocirc cocirc beacute một
caacutei gigrave khoacute neacute traacutenh một sự tograve mograve hoang datilde một sự thiếu giaacuteo dục một sự thiếu phải thiếu
rụt regrave Một kiểu hoa khocirci Phaacutep beacute bỏng sẽ coacute nguy cơ lagravem toagraven bộ cuốn phim sụp đổ Hơn
thế nữa cocirc ta sẽ lagravem bộ phim biến mất Sắc đẹp khocircng lagravem gigrave hết Noacute khocircng nhigraven ngắm Noacute
bị ngắm nhigraven[33] trang 109 Ta ghi higravenh căn phograveng được rọi chiếu bằng aacutenh saacuteng của
đường phố Trecircn những higravenh ảnh nagravey ta giữ lại acircm thanh ta để acircm thanh ở khoảng caacutech
thường lệ cũng như những tiếng động của đường phố cũng như điệu ragtime vagrave valse Ta
ghi higravenh đocirci tigravenh nhacircn đang thiếp ngủ[34] trang 125 trong trường hợp lagravem phim chi
tiết nagravey sẽ taacutei diễn mỗi lần cocirc beacute về vagraveo ban đecircm Để biểu thị một tiacutenh thường ngagravey gia tăng
magrave ở chỗ khaacutec bộ phim khocircng coacute ngoại trừ thời gian biểu caacutec buổi học thời gian biểu đi
ngủ đi tắm vagrave caacutec bữa ăn[35]
Với tất cả những căn cứ trecircn khocircng chỉ riecircng với Người tigravenh Hoa Bắc magrave trong nhiều taacutec
phẩm khaacutec cả điện ảnh lẫn tiểu thuyết của nhagrave văn - điện ảnh độc đaacuteo nagravey chuacuteng ta hoagraven
toagraven coacute thể đi đến kết luận về một lối viết lai tạo một kiểu saacuteng tạo độc đaacuteo coacute một khocircng
hai trong sự nghiệp saacuteng taacutec noacutei chung của nhagrave tiểu thuyết MDuras Đoacute phải chăng cũng
lagrave một trong những đặc điểm tiecircu biểu của tiểu thuyết Phaacutep nửa sau thế kỷ XX
5 Thay phần kết luận chuacuteng tocirci muốn coacute một so saacutenh higravenh tượng thế nagravey Tiểu thuyết -
thể loại trẻ trung khỏe mạnh ngagravey nay trong văn học Phaacutep chẳng khaacutec nagraveo một chagraveng trai
đatilde trưởng thagravenh đang đối mặt với sự lựa chọn quyết định cuộc đời migravenh trước người bạn
tigravenh điện ảnh trẻ trung khoaacuteng đạt vagrave hấp dẫn hơn Cuộc hocircn phốicủa cặp đocirci nagravey liệu
coacute phải lagrave cuộc tigravenh tốt đẹp hợp lệ đặng mang đến cho cả hai loại higravenh văn học vagrave điện ảnh
những đứa con tinh thần khỏe mạnh vagrave xinh đẹp Đoacute lagrave cacircu hỏi cần phải coacute thời gian
để trả lời
( Triacutech Chuyecircn luận Tiểu thuyết Phương Tacircy thế kỷ XX - Một số đặc điểm vagrave khuynh
hướng )
Tagravei liệu tham khảo chiacutenh
1 3 Dẫn theo Phugraveng Văn Tửu Tiểu thuyết Phaacutep thế kỷ XX những tigravem togravei đổi mới NXB
Văn học 2005
2 Henri Benac Guide des ideacutees litteacuteraires Hachette 1988
4 David Bordwell amp Kristin Thompson Nghệ thuật điện ảnh NXB GD 2008
567 Phugraveng Văn Tửu Tiểu thuyết điện ảnh vagrave truyền higravenh Tạp chiacute Văn học số 5-2005
8910 Phugraveng Văn Tửu Tiểu thuyết Phaacutep trước thềm thế kỷ XXI NXB Văn học 2004
11 Catherine Bouthors-Paillart Duras-người đagraven bagrave lai NXB Văn học H 2008
12 Magazine litteacuteraire numeacutero speacutecial sur MDuras Avril 2006
13141729 Laure Adler M Duras Nhiều người dịch NXB Phụ Nữ 2008
15182324 Magazine litteacuteraire numeacutero 7amp8 1992
16 Đặng Thị Hạnh Một vagravei gương mặt văn xuocirci Phaacutep thế kỷ XX NXB Đagrave Nẵng 2000
19 21 BVercier J Lecarme La liteacuterature francaise depuis 1968 Bordas 1982
20252628 MDuras Người tigravenh Trịnh Xuacircn Hoagravenh dịch NXB Hội Nhagrave Văn H1991
22 MDuras Hiroshima tigravenh yecircu của tocirci Đinh Thị Reo dịch NXB VH H 2000
27 MDuras Mười giờ rưỡi đecircm hegrave Phugraveng Văn Tửu dịch NXB Phụ Nữ H 2008
303132333435 MDuras Người tigravenh Hoa Bắc Lecirc Hồng Sacircm dịch NXB Văn học H
2008
Ai cũng biết hai trong những đặc trưng cơ bản nhất của điện ảnh lagrave acircm thanh vagrave higravenh ảnh
Acircm thanh quan trọng như thế nagraveo đối với một bộ phim thigrave noacute cũng quan trọng như thế đối
với tiểu thuyết của Duras Trong Người tigravenh đoacute lagrave acircm thanh của tiếng động rất ồn agraveo trong
thagravenh phố acircm thanh của một cuốn phim vặn quaacute cao căn phograveng lọt thỏm giữa tiếng ồn agraveo
liecircn tục của thagravenh phố [20] Trong Khuacutec ca Ấn Độ một taacutec phẩm viết cho cả ba thể loại
(tiểu thuyết sacircn khấu vagrave điện ảnh) người đọc coacute thể nhận dạng nhacircn vật qua giọng noacutei
Duras đatilde giải thiacutech qua bảng phacircn cảnh kịch bản phim Khuacutec ca Ấn Độ như sau Những
tiếng noacutei I vagrave II lagrave tiếng noacutei của phụ nữ Họ cograven rất trẻ Họ liecircn hệ với nhau bằng một cacircu
chuyện tigravenh yecircu Đocirci khi họ noacutei về tigravenh yecircu nagravey về họ Đa số thời gian họ noacutei về tigravenh yecircu
khaacutec về cacircu chuyện khaacutec () Tiếng noacutei I như con thiecircu thacircn lao vagraveo cacircu chuyện của
Anne-Marie Stretter Tiếng noacutei II lại tự đốt bugraveng lecircn dục vọng của migravenh cho Tiếng noacutei
I[21]
Duras thường chuacute yacute rất nhiều đến higravenh ảnh (image) trong caacutec văn bản viết đoacute lagrave thứ ngocircn
ngữ đặc trưng quan trọng hagraveng đầu của nghệ thuật điện ảnh Trong kịch bản phim
Hiroshima tigravenh yecircu của tocirci ngay từ những dograveng mở đầu Duras đatilde coacute những lời dẫn đậm
chất điện ảnh như sau Phim mở ra trong sự lớn dần của caacutei nấmBikini nổi tiếng Phải
lagravem sao cho người xem coacute được cảm xuacutec vừa như đatilde nhigraven thấy lại vừa như mới nhigraven thấy
caacutei nấm lần đầu Phải lagravem sao cho caacutei nấm đoacute thật to to dần lecircn từ từ vagrave sự to dần lecircn của
noacute saacutet với kiacutech thước ban đầu của GFusco[22] Aliette Armete trong một bagravei viết gần
đacircy nhất in trecircn tạp chiacute Văn học Phaacutep số thaacuteng 7 vagrave 8 năm 1992 về tiểu thuyết Người tigravenh
Hoa Bắc đatilde nhận xeacutet rằng Người ta đocirci khi cảm giaacutec rằng truyện kể (của Duras-TH) bao
giờ cũng như đi qua thấu kiacutenh của một maacutey quay phim magrave caacutei nhigraven chủ yếu vagrave khocircng
ngừng hiện diện bagrave sử dụng phương tiện nagravey để đối tượng của migravenh coacute được sự soi rọi vừa
toagraven diện lại vừa taacutech bạch cụ thể[23] Đuacuteng ra cuốn tiểu thuyết nagravey được taacutec giả viết
theo kiểu nước đocirci( ambigue) một mặt đoacute lagrave sự phản ứng với bộ phim Người tigravenh do
Anneau thực hiện magrave mặc dugrave đatilde baacuten toagraven bộ bản quyền nhưng giống như một người mẹ
dứt ruột baacuten đi đứa con thacircn yecircu của migravenh Duras khocircng ngừng day dứt khổ đau vagrave acircn
hận Dường như vẫn cay cuacute với bộ phim Người tigravenh do Anneau thực hiện khocircng như yacute
muốn Duras đatilde lagravem lại bộ phim theo caacutech riecircng của migravenh viết kịch bản điện ảnh trong
tiểu thuyết Sau nữa coacute lẽ vigrave tigravenh yecircu quaacute lớn với điện ảnh một lĩnh vực đến sau yecircu
muộn necircn vigrave vậy bagrave khocircng dễ dagraveng dứt bỏ Người tigravenh Hoa Bắc thực chất lagrave một cuốn tiểu
thuyết - điện ảnh một khuynh hướng rất tiecircu biểu trong văn học Phaacutep nửa sau thế kỷ XX
Người đọc khocircng cograven thấy ngạc nhiecircn khi cugraveng thời gian nagravey Duras như một người mới
biết bơi ngụp lặn trong điện ảnh bagrave viết Khi người ta muốn thể hiện một caacutei gigrave đoacute bằng
viết người ta luocircn bị tragraven ngập trong văn bản-ngocircn ngữ thế nhưng viết khocircng thể mang đến
tất cả Trong khi đoacute bằng higravenh ảnh bạn coacute thể viết được tất cả toagraven bộ khocircng gian phim
được viết ra gấp hagraveng trăm lần khocircng gian của một cuốn saacutech[24] Chiacutenh vigrave thế trả lời
tạp chiacute Người quan saacutet mới về khởi thủy cuốn tiểu thuyết Người tigravenh Duras đatilde trả lời rằng
Nguyecircn bản Người tigravenh thoạt đầu lấy tecircn lagrave Higravenh ảnh nguyecircn bản Noacute sẽ trải dagravei suốt cuốn
Album chung những cuốn phim của tocirci Caacutei higravenh ảnh ấy tấm ảnh nguyecircn bản khocircng được
chụp kia đatilde in higravenh trong cuốn saacutech[25]
Hiển hiện trong taacutec phẩm được giải thưởng Goncourt nagravey lagrave nghệ thuật lặp lại của rất nhiều
higravenh ảnh higravenh ảnh khuocircn mặt người đagraven bagrave luống tuổi bị tagraven phaacute bởi thời gian higravenh ảnh
con phagrave trong buổi đầu gặp gỡ với người đagraven ocircng Trung Hoa higravenh ảnh chiếc xe Limousine
đen higravenh ảnh cocirc beacute đi giagravey vagrave đội chiếc mũ đagraven ocircng higravenh ảnh gương mặt quagraveu quạu của
người anh cả higravenh ảnh yếu ớt nhợt nhạt của người anh trai nhỏ Ấn tượng đậm đặc nhất lagrave
higravenh ảnh dograveng socircng Meacutekong magrave Duras đatilde từng thuacute nhận với lograveng migravenh rằng Mẹ tocirci bảo
suốt đời tocirci sẽ khocircng bao giờ được nhigraven thấy những con socircng đẹp mecircnh mocircng vagrave hoang datilde
như con socircng Meacutekong vagrave caacutec phụ lưu của noacute đang đổ ra đại dương những thủy vực sẽ biến
mất vagraveo caacutec tuacutei đại dương Trecircn một mặt bằng trải nguacutet ngagraven những con socircng nagravey chảy hối
hả nước roacutet agraveo agraveo như traacutei đất nghiecircng về một phiacutea[26] Tất cả những higravenh ảnh đoacute mặc
dugrave khocircng đều đặn nhưng đatilde được nhắc lại nhiều lần trong taacutec phẩm Trong Khuacutec nhạc du
dương vagrave trầm bổng lagrave higravenh ảnh người đagraven ocircng nằm trecircn thacircn thể người đagraven bagrave trong Mười
giờ rưỡi đecircm hegrave lagrave higravenh ảnh giống như một magraven higravenh quay chậm sau thời điểm mười giờ ba
mươi phuacutet khi Pierre về nằm cạnh Marie Marie liecircn tục hỏi giờ Mười một giờ hai mươi
phuacutet một khắc nữa lagrave nửa đecircm Đecircm đatilde trocirci qua chẳng coacute gigrave ngoagravei thời gian của
cay đắng vagrave thất bại[27] Duras thuật lại caacutec sự kiện becircn ngoagravei một caacutech chi tiết Những
higravenh ảnh nagravey được lặp lại nhiều lần Khocircng được như chiacutenh taacutec phẩm điện ảnh lagrave coacute thể
quay hagraveng chục higravenh trong một giacircy tiểu thuyết của Duras cũng đatilde tập trung lagravem nổi bật
caacutec higravenh ảnh chốt bằng thủ phaacutep nghệ thuật như vậy Phải tạo ấn tượng cho người đọc khi
họ khocircng coacute điều kiện trực tiếp nhigraven thấy higravenh ảnh magrave chỉ coacute thể đọc noacute qua ngocircn từ
Higravenh ảnh trong tiểu thuyết Duras được kết hợp với nhau nhờ vagraveo kỹ thuật lắp raacutep
(montage) một yếu tố đặc thugrave của điện ảnh Ở phương diện nagravey tiacutenh lai tạo trong lối viết
của Duras được thể hiện khaacute rotilde ragraveng điện ảnh thực sự đatilde dạy cho bagrave caacutech thaacuteo dỡ cacircu
chuyện caacutech xaacuteo trộn thời gian một caacutech kheacuteo leacuteo Montage chiacutenh lagrave ngữ phaacutep đắc dụng
của điện ảnh đatilde được taacutec giả Người tigravenh vận dụng trong hầu hết caacutec taacutec phẩm tiểu thuyết
của migravenh Lai tạo từ điện ảnh đồng thời Duras cũng thể hiện sự tự do trong việc sử dụng
yếu tố thời gian Trong tiểu thuyết Người tigravenh nhacircn vật xưng tocirci với vai trograve Người kể
chuyện linh hoạt khocircng khaacutec nagraveo ống kiacutenh camera trong tay một nhagrave quay phim điecircu luyện
Ở trang đầu cuốn saacutech nhacircn vật-người kể chuyện cho biết vagraveo luacutec tocirci đatilde luống tuổi ngay
ở trang 2 tocirci muốn noacutei với caacutec bạn tocirci mười lăm tuổi rưỡi trang 11 luacutec nagravey tocirci thấy
rằng thời rất trẻ hồi mười taacutem mười lăm tuổi trang15 Tocirci tigravem thấy lại một tấm ảnh con
trai tocirci luacutec hai mươi tuổi trang 52 chuyện đoacute bắt đầu từ khi chuacuteng tocirci mười tuổi Vagrave rồi
chuacuteng tocirci mười hai tuổi Vagrave rồi mười ba tuổi Vagrave rồi mười bốn tuổi mười lăm tuổi Vagrave rồi
mười saacuteu mười bảy tuổi Khocircng chỉ xecirc dịch ống kiacutenh từ nhiều goacutec độ thời gian khiến
người đọc coacute cảm giaacutec luocircn được sống cugraveng nhacircn vật trecircn tất cả mọi nẻo đường phiecircu lưu
của cuộc tigravenh Duras cograven thay đổi điểm nhigraven kể chuyện bằng việc để cho chiacutenh nhacircn vật
người kể chuyện lagravem ảo thuật Người kể chuyện trong taacutec phẩm Người tigravenh luacutec được xưng
hocirc ở ngocirci Tocirci (Je) một lối kể mang đậm magraveu sắc chủ quan như được soi rọi từ becircn trong (
Tocirci thường nghĩ đến caacutei higravenh ảnh magrave chỉ migravenh tocirci cograven thấy vagrave tocirci khocircng bao giờ nhắc đến
ấy Noacute vẫn luocircn hiện diện vẫn lặng lẽ như thế vẫn khiến phải sững sờ) coacute luacutec lại xecirc
dịch ra becircn ngoagravei chuyển sang ngocirci thứ ba Cocirc ấy (Elle) Cocirc noacutei với anh em muốn anh
đừng yecircu em thigrave hơn Thậm chiacute nếu anh yecircu em em muốn anh cứ lagravem theo caacutech thường lệ
như anh vẫn thường lagravem với những người đagraven bagrave khaacutec Anh nhigraven cocirc coacute vẻ như kinh ngạc
anh hỏi đoacute lagrave điều em muốn sao[28] Caacutech xecirc dịch ngocirci thứ kể chuyện như vậy giuacutep
người đọc coacute cảm giaacutec như hiện diện trong taacutec phẩm cugraveng luacutec nhiều người kể chuyện
Chuacuteng ta hatildey higravenh dung khi xem một bộ phim để khẳng định tiacutenh lai tạo điện ảnh trong taacutec
phẩm của nhagrave văn hết sức đặc biệt nagravey Giống với tiểu thuyết bất kỳ một bộ phim nagraveo cũng
đều hướng tới việc kể chuyện necircn đương nhiecircn noacute cũng cần đến một Người kể chuyện
Vậy người kể chuyện trong phim lagrave ai Biecircn kịch đạo diễn diễn viecircn hay ống kiacutenh
camera Một caacutech chiacutenh xaacutec nhất trả lời cacircu hỏi nagravey người ta thường cho rằng đoacute lagrave đạo
diễn Tham gia vagraveo quaacute trigravenh kể một cacircu chuyện trong phim tất nhiecircn coacute sự tập hợp của rất
nhiều yếu tố trong đoacute coacute cả caacutec yếu tố đạo cụ phục trang acircm nhạc tiếng độngTuy nhiecircn
chỉ người đạo diễn mới coacute toagraven quyền quyết định cacircu chuyện sẽ được kể như thế nagraveo Đạo
diễn lagrave người chỉ đạo quay phim đồng thời cũng lagrave nhacircn vật quan trọng tham gia vagraveo cocircng
việc từ viết kịch bản phacircn cảnh casting ( chọn diễn viecircn ) đến montage hậu kỳTa coacute
cảm giaacutec khi viết tiểu thuyết Duras đồng thời thực hiện cả vai trograve của người đạo diễn
Chiacutenh bagrave lagrave người đi xa nhất trong việc thử nghiệm lối viết lai tạo điện ảnh trong nền văn
chương Phaacutep thế kỷ XX Ngagravey nay cocircng chuacuteng văn học đatilde dần lagravem quen với caacutech thưởng
thức taacutec phẩm tiểu thuyết theo caacutech đoacute Duras lagrave một trong số những nhagrave văn quan trọng
nhất trong văn học Phaacutep nửa cuối thế kỷ XX theo chuacuteng tocirci goacutep phần lagravem thay đổi thoacutei
quen đọc tiểu thuyết của cocircng chuacuteng độc giả để từ cũng dần thay đổi caacutei nhigraven của họ với
văn học vagrave điện ảnh
4 Người tigravenh Hoa Bắc vagrave thể loại tiểu thuyết-điện ảnh ( cineacute-roman ) một saacuteng tạo
độc đaacuteo của M Duras
Việc đề xuất khaacutei niệm tiểu thuyết điện ảnh vai trograve tiecircn phong khocircng thuộc về Duras Như
trecircn chuacuteng tocirci đatilde noacutei vai trograve ấy thụộc về AR Grillet Tuy nhiecircn saacuteng tạo một caacutech viết
điện ảnh trong tiểu thuyết hay chiacutenh xaacutec hơn một caacutech lagravem điện ảnh bằng ngocircn ngữ chuacuteng
tocirci khẳng định rằng vai trograve tiecircn phong độc nhất vocirc nhị thuộc về Duras Trong văn học
Phaacutep nửa cuối thế kỷ XX khocircng nhagrave văn nagraveo đi xa hơn vagrave quyết liệt hơn Duras trong việc
saacuteng tạo ra thể loại độc đaacuteo mới mẻ nagravey Đặc điểm đoacute được thể hiện rotilde nhất qua taacutec phẩm
Người tigravenh Hoa Bắc
Kể từ sau thagravenh cocircng của phim Hiroshima tigravenh yecircu của tocirci nỗi aacutem ảnh điện ảnh thường
trực trong MDuras Đặc biệt hơn kể từ sau Khuacutec nhạc du dương bagrave đatilde dagravenh gần như toagraven
bộ thời gian vagrave tacircm huyết của migravenh cho điện ảnh Chuacuteng ta sẽ thấy rotilde hơn điều nagravey bagrave cứ
đều đặn thực hiện mỗi năm từ một đến hai phim kể cả hợp taacutec viết kịch bản vagrave trực tiếp
trong vai trograve đạo diễn sản xuất Thaacuteng saacuteu năm 1980 tạp chiacute Điện ảnh Phaacutep đatilde dagravenh một
số đặc biệt với nhan đề Những đocirci mắt xanh cho bagrave chỉ để viết những vấn đề xung quanh
điện ảnh Nỗi aacutem ảnh ấy vẫn cứ đeo đuổi bagrave ngay cả sau thất bại trong hợp đồng viết kịch
bản phim Người tigravenh với Claude Berri Tham vọng lagravem phim vẫn khocircng rời bỏ bagrave Theo
Laure Adler đến tận những năm cuối đời Duras vẫn cograven nhiều cay cuacute với điện ảnh
Khoảng năm 1990 trong một ghi cheacutep để lại người ta vẫn đọc được tham vọng đoacute của
Duras thế nagravey Tocirci khocircng coacute nhiều ragraveng buộc trong lĩnh vực văn chương nhưng đối với
điện ảnh thigrave coacute[29] Taacutec phẩm cuối cugraveng Người tigravenh Hoa Bắc coacute thể được xem như một
saacuteng tạo độc đaacuteo của MDuras về lối viết tiểu thuyết-điện ảnh vagrave cũng lagrave một khuynh hướng
mới mẻ trong văn học Phaacutep nửa cuối thế kỷ XX Khi khocircng thể trực tiếp lagravem điện ảnh
MDuras đatilde tạo ra caacutech lagravem phim trong văn học theo kiểu của riecircng migravenh Bagrave đatilde viết đi
viết lại tới bốn lần phương aacuten cho cuốn tiểu thuyết hết sức đặc biệt nagravey với bốn nhan đề
Người tigravenh trecircn phố Mugravei mật vagrave tragrave Bộ phim về người tigravenh Trở lại với người tigravenh Đoacute lagrave
một cuốn saacutech Một bộ phim Boacuteng đecircm Cuối cugraveng đoacute lagrave một cuốn tiểu thuyết-điện ảnh
hay noacutei caacutech khaacutec đoacute thực sự lagrave một kiểu lai tạo điện ảnh trong văn học như ngay từ đầu
bagravei viết chuacuteng tocirci đatilde nhấn mạnh Đậm đặc trong taacutec phẩm nagravey lagrave những cacircu văn ngắn theo
đuacuteng văn phong của một kịch bản điện ảnh Nhagrave văn cố tigravenh lựa chọn những từ ngữ giagraveu
tiacutenh tạo higravenh tựa như đoacute lagrave một kịch bản viết ra cho chiacutenh migravenh Những cacircu văn dagravey đặc
higravenh ảnh Cocirc gaacutei nằm im bất động Cocirc gaacutei khoacutec Trong phim ta sẽ khocircng gọi ra tecircn bản
valse ấy Trong cuốn saacutech nagravey ta sẽ bảo lagrave Bản Valse Tuyệt vọng Cocirc gaacutei sẽ cograven lắng
nghe sau khi bản valse kết thuacutec Cocirc gaacutei trong phim trong cuốn saacutech nagravey ta sẽ gọi lagrave cocirc
beacute Cocirc beacute ra khỏi higravenh ảnh cocirc rời khỏi phạm vi của maacutey quay vagrave của cuộc hội hegrave Từ
goacutec độ thị giaacutec đocirci luacutec ta khocircng cograven phacircn biệt được đacircu lagrave một taacutec phẩm tiểu thuyết đacircu lagrave
một kịch bản điện ảnh Chẳng hạn đoạn văn dưới đacircy hoagraven toagraven coacute thể xem đoacute lagrave một đoạn
kịch bản
Cocirc beacute mở caacutenh cổng
Đoacuteng caacutenh cổng lại
Băng qua khoảng sacircn vắng
Đi vagraveo ngocirci nhagrave cocircng vụ
Ta khocircng nhigraven thấy cocirc nữa
Ta ở lại trecircn khoảnh sacircn trống vắng[30]
Ở phần cuối taacutec phẩm độc đaacuteo nagravey Duras dagravenh ba trang đề xuất những higravenh ảnh magrave bagrave gọi
đoacute lagrave những đề cương phacircn cảnh nhằm thuyết minh cho phần truyện kể Rải raacutec trong
Người tigravenh Hoa Bắc dường như vẫn cograven luyến tiếc phim Người tigravenh do Claude Berri vagrave
Anneau thực hiện magrave Duras cho rằng hoagraven toagraven lagravem hỏng cuốn tiểu thuyết của migravenh bagrave
viết Tocirci cho rằng nữ diễn viecircn được chọn quaacute đẹp cocirc sẽ khocircng nhigraven ai khocircng nhigraven gigrave
hết magrave để cho người ta nhigraven migravenh ngắm migravenh[31] Về cuốn Người tigravenh Hoa Bắc ở
trang 33 bagrave viết Trong trường hợp lagravem phim coacute thể chọn hoặc dừng maacutey trecircn khuocircn mặt
người mẹ đang kể chuyện khocircng nhigraven ai hoặc dừng ở caacutei bagraven vagrave những người con được kể
lại bởi bagrave mẹ Taacutec giả taacuten thagravenh đề nghị thứ hai[32] ở trang 93 Trong trường hợp lagravem
phim dựa trecircn cuốn saacutech nagravey khocircng necircn để cocirc beacute coacute một nhan sắc chỉ đẹp magrave thocirci Như
vậy coacute lẽ sẽ nguy hiểm cho bộ phim Đacircy lagrave một caacutei gigrave khaacutec noacute vận động nơi cocirc cocirc beacute một
caacutei gigrave khoacute neacute traacutenh một sự tograve mograve hoang datilde một sự thiếu giaacuteo dục một sự thiếu phải thiếu
rụt regrave Một kiểu hoa khocirci Phaacutep beacute bỏng sẽ coacute nguy cơ lagravem toagraven bộ cuốn phim sụp đổ Hơn
thế nữa cocirc ta sẽ lagravem bộ phim biến mất Sắc đẹp khocircng lagravem gigrave hết Noacute khocircng nhigraven ngắm Noacute
bị ngắm nhigraven[33] trang 109 Ta ghi higravenh căn phograveng được rọi chiếu bằng aacutenh saacuteng của
đường phố Trecircn những higravenh ảnh nagravey ta giữ lại acircm thanh ta để acircm thanh ở khoảng caacutech
thường lệ cũng như những tiếng động của đường phố cũng như điệu ragtime vagrave valse Ta
ghi higravenh đocirci tigravenh nhacircn đang thiếp ngủ[34] trang 125 trong trường hợp lagravem phim chi
tiết nagravey sẽ taacutei diễn mỗi lần cocirc beacute về vagraveo ban đecircm Để biểu thị một tiacutenh thường ngagravey gia tăng
magrave ở chỗ khaacutec bộ phim khocircng coacute ngoại trừ thời gian biểu caacutec buổi học thời gian biểu đi
ngủ đi tắm vagrave caacutec bữa ăn[35]
Với tất cả những căn cứ trecircn khocircng chỉ riecircng với Người tigravenh Hoa Bắc magrave trong nhiều taacutec
phẩm khaacutec cả điện ảnh lẫn tiểu thuyết của nhagrave văn - điện ảnh độc đaacuteo nagravey chuacuteng ta hoagraven
toagraven coacute thể đi đến kết luận về một lối viết lai tạo một kiểu saacuteng tạo độc đaacuteo coacute một khocircng
hai trong sự nghiệp saacuteng taacutec noacutei chung của nhagrave tiểu thuyết MDuras Đoacute phải chăng cũng
lagrave một trong những đặc điểm tiecircu biểu của tiểu thuyết Phaacutep nửa sau thế kỷ XX
5 Thay phần kết luận chuacuteng tocirci muốn coacute một so saacutenh higravenh tượng thế nagravey Tiểu thuyết -
thể loại trẻ trung khỏe mạnh ngagravey nay trong văn học Phaacutep chẳng khaacutec nagraveo một chagraveng trai
đatilde trưởng thagravenh đang đối mặt với sự lựa chọn quyết định cuộc đời migravenh trước người bạn
tigravenh điện ảnh trẻ trung khoaacuteng đạt vagrave hấp dẫn hơn Cuộc hocircn phốicủa cặp đocirci nagravey liệu
coacute phải lagrave cuộc tigravenh tốt đẹp hợp lệ đặng mang đến cho cả hai loại higravenh văn học vagrave điện ảnh
những đứa con tinh thần khỏe mạnh vagrave xinh đẹp Đoacute lagrave cacircu hỏi cần phải coacute thời gian
để trả lời
( Triacutech Chuyecircn luận Tiểu thuyết Phương Tacircy thế kỷ XX - Một số đặc điểm vagrave khuynh
hướng )
Tagravei liệu tham khảo chiacutenh
1 3 Dẫn theo Phugraveng Văn Tửu Tiểu thuyết Phaacutep thế kỷ XX những tigravem togravei đổi mới NXB
Văn học 2005
2 Henri Benac Guide des ideacutees litteacuteraires Hachette 1988
4 David Bordwell amp Kristin Thompson Nghệ thuật điện ảnh NXB GD 2008
567 Phugraveng Văn Tửu Tiểu thuyết điện ảnh vagrave truyền higravenh Tạp chiacute Văn học số 5-2005
8910 Phugraveng Văn Tửu Tiểu thuyết Phaacutep trước thềm thế kỷ XXI NXB Văn học 2004
11 Catherine Bouthors-Paillart Duras-người đagraven bagrave lai NXB Văn học H 2008
12 Magazine litteacuteraire numeacutero speacutecial sur MDuras Avril 2006
13141729 Laure Adler M Duras Nhiều người dịch NXB Phụ Nữ 2008
15182324 Magazine litteacuteraire numeacutero 7amp8 1992
16 Đặng Thị Hạnh Một vagravei gương mặt văn xuocirci Phaacutep thế kỷ XX NXB Đagrave Nẵng 2000
19 21 BVercier J Lecarme La liteacuterature francaise depuis 1968 Bordas 1982
20252628 MDuras Người tigravenh Trịnh Xuacircn Hoagravenh dịch NXB Hội Nhagrave Văn H1991
22 MDuras Hiroshima tigravenh yecircu của tocirci Đinh Thị Reo dịch NXB VH H 2000
27 MDuras Mười giờ rưỡi đecircm hegrave Phugraveng Văn Tửu dịch NXB Phụ Nữ H 2008
303132333435 MDuras Người tigravenh Hoa Bắc Lecirc Hồng Sacircm dịch NXB Văn học H
2008
tạp chiacute Người quan saacutet mới về khởi thủy cuốn tiểu thuyết Người tigravenh Duras đatilde trả lời rằng
Nguyecircn bản Người tigravenh thoạt đầu lấy tecircn lagrave Higravenh ảnh nguyecircn bản Noacute sẽ trải dagravei suốt cuốn
Album chung những cuốn phim của tocirci Caacutei higravenh ảnh ấy tấm ảnh nguyecircn bản khocircng được
chụp kia đatilde in higravenh trong cuốn saacutech[25]
Hiển hiện trong taacutec phẩm được giải thưởng Goncourt nagravey lagrave nghệ thuật lặp lại của rất nhiều
higravenh ảnh higravenh ảnh khuocircn mặt người đagraven bagrave luống tuổi bị tagraven phaacute bởi thời gian higravenh ảnh
con phagrave trong buổi đầu gặp gỡ với người đagraven ocircng Trung Hoa higravenh ảnh chiếc xe Limousine
đen higravenh ảnh cocirc beacute đi giagravey vagrave đội chiếc mũ đagraven ocircng higravenh ảnh gương mặt quagraveu quạu của
người anh cả higravenh ảnh yếu ớt nhợt nhạt của người anh trai nhỏ Ấn tượng đậm đặc nhất lagrave
higravenh ảnh dograveng socircng Meacutekong magrave Duras đatilde từng thuacute nhận với lograveng migravenh rằng Mẹ tocirci bảo
suốt đời tocirci sẽ khocircng bao giờ được nhigraven thấy những con socircng đẹp mecircnh mocircng vagrave hoang datilde
như con socircng Meacutekong vagrave caacutec phụ lưu của noacute đang đổ ra đại dương những thủy vực sẽ biến
mất vagraveo caacutec tuacutei đại dương Trecircn một mặt bằng trải nguacutet ngagraven những con socircng nagravey chảy hối
hả nước roacutet agraveo agraveo như traacutei đất nghiecircng về một phiacutea[26] Tất cả những higravenh ảnh đoacute mặc
dugrave khocircng đều đặn nhưng đatilde được nhắc lại nhiều lần trong taacutec phẩm Trong Khuacutec nhạc du
dương vagrave trầm bổng lagrave higravenh ảnh người đagraven ocircng nằm trecircn thacircn thể người đagraven bagrave trong Mười
giờ rưỡi đecircm hegrave lagrave higravenh ảnh giống như một magraven higravenh quay chậm sau thời điểm mười giờ ba
mươi phuacutet khi Pierre về nằm cạnh Marie Marie liecircn tục hỏi giờ Mười một giờ hai mươi
phuacutet một khắc nữa lagrave nửa đecircm Đecircm đatilde trocirci qua chẳng coacute gigrave ngoagravei thời gian của
cay đắng vagrave thất bại[27] Duras thuật lại caacutec sự kiện becircn ngoagravei một caacutech chi tiết Những
higravenh ảnh nagravey được lặp lại nhiều lần Khocircng được như chiacutenh taacutec phẩm điện ảnh lagrave coacute thể
quay hagraveng chục higravenh trong một giacircy tiểu thuyết của Duras cũng đatilde tập trung lagravem nổi bật
caacutec higravenh ảnh chốt bằng thủ phaacutep nghệ thuật như vậy Phải tạo ấn tượng cho người đọc khi
họ khocircng coacute điều kiện trực tiếp nhigraven thấy higravenh ảnh magrave chỉ coacute thể đọc noacute qua ngocircn từ
Higravenh ảnh trong tiểu thuyết Duras được kết hợp với nhau nhờ vagraveo kỹ thuật lắp raacutep
(montage) một yếu tố đặc thugrave của điện ảnh Ở phương diện nagravey tiacutenh lai tạo trong lối viết
của Duras được thể hiện khaacute rotilde ragraveng điện ảnh thực sự đatilde dạy cho bagrave caacutech thaacuteo dỡ cacircu
chuyện caacutech xaacuteo trộn thời gian một caacutech kheacuteo leacuteo Montage chiacutenh lagrave ngữ phaacutep đắc dụng
của điện ảnh đatilde được taacutec giả Người tigravenh vận dụng trong hầu hết caacutec taacutec phẩm tiểu thuyết
của migravenh Lai tạo từ điện ảnh đồng thời Duras cũng thể hiện sự tự do trong việc sử dụng
yếu tố thời gian Trong tiểu thuyết Người tigravenh nhacircn vật xưng tocirci với vai trograve Người kể
chuyện linh hoạt khocircng khaacutec nagraveo ống kiacutenh camera trong tay một nhagrave quay phim điecircu luyện
Ở trang đầu cuốn saacutech nhacircn vật-người kể chuyện cho biết vagraveo luacutec tocirci đatilde luống tuổi ngay
ở trang 2 tocirci muốn noacutei với caacutec bạn tocirci mười lăm tuổi rưỡi trang 11 luacutec nagravey tocirci thấy
rằng thời rất trẻ hồi mười taacutem mười lăm tuổi trang15 Tocirci tigravem thấy lại một tấm ảnh con
trai tocirci luacutec hai mươi tuổi trang 52 chuyện đoacute bắt đầu từ khi chuacuteng tocirci mười tuổi Vagrave rồi
chuacuteng tocirci mười hai tuổi Vagrave rồi mười ba tuổi Vagrave rồi mười bốn tuổi mười lăm tuổi Vagrave rồi
mười saacuteu mười bảy tuổi Khocircng chỉ xecirc dịch ống kiacutenh từ nhiều goacutec độ thời gian khiến
người đọc coacute cảm giaacutec luocircn được sống cugraveng nhacircn vật trecircn tất cả mọi nẻo đường phiecircu lưu
của cuộc tigravenh Duras cograven thay đổi điểm nhigraven kể chuyện bằng việc để cho chiacutenh nhacircn vật
người kể chuyện lagravem ảo thuật Người kể chuyện trong taacutec phẩm Người tigravenh luacutec được xưng
hocirc ở ngocirci Tocirci (Je) một lối kể mang đậm magraveu sắc chủ quan như được soi rọi từ becircn trong (
Tocirci thường nghĩ đến caacutei higravenh ảnh magrave chỉ migravenh tocirci cograven thấy vagrave tocirci khocircng bao giờ nhắc đến
ấy Noacute vẫn luocircn hiện diện vẫn lặng lẽ như thế vẫn khiến phải sững sờ) coacute luacutec lại xecirc
dịch ra becircn ngoagravei chuyển sang ngocirci thứ ba Cocirc ấy (Elle) Cocirc noacutei với anh em muốn anh
đừng yecircu em thigrave hơn Thậm chiacute nếu anh yecircu em em muốn anh cứ lagravem theo caacutech thường lệ
như anh vẫn thường lagravem với những người đagraven bagrave khaacutec Anh nhigraven cocirc coacute vẻ như kinh ngạc
anh hỏi đoacute lagrave điều em muốn sao[28] Caacutech xecirc dịch ngocirci thứ kể chuyện như vậy giuacutep
người đọc coacute cảm giaacutec như hiện diện trong taacutec phẩm cugraveng luacutec nhiều người kể chuyện
Chuacuteng ta hatildey higravenh dung khi xem một bộ phim để khẳng định tiacutenh lai tạo điện ảnh trong taacutec
phẩm của nhagrave văn hết sức đặc biệt nagravey Giống với tiểu thuyết bất kỳ một bộ phim nagraveo cũng
đều hướng tới việc kể chuyện necircn đương nhiecircn noacute cũng cần đến một Người kể chuyện
Vậy người kể chuyện trong phim lagrave ai Biecircn kịch đạo diễn diễn viecircn hay ống kiacutenh
camera Một caacutech chiacutenh xaacutec nhất trả lời cacircu hỏi nagravey người ta thường cho rằng đoacute lagrave đạo
diễn Tham gia vagraveo quaacute trigravenh kể một cacircu chuyện trong phim tất nhiecircn coacute sự tập hợp của rất
nhiều yếu tố trong đoacute coacute cả caacutec yếu tố đạo cụ phục trang acircm nhạc tiếng độngTuy nhiecircn
chỉ người đạo diễn mới coacute toagraven quyền quyết định cacircu chuyện sẽ được kể như thế nagraveo Đạo
diễn lagrave người chỉ đạo quay phim đồng thời cũng lagrave nhacircn vật quan trọng tham gia vagraveo cocircng
việc từ viết kịch bản phacircn cảnh casting ( chọn diễn viecircn ) đến montage hậu kỳTa coacute
cảm giaacutec khi viết tiểu thuyết Duras đồng thời thực hiện cả vai trograve của người đạo diễn
Chiacutenh bagrave lagrave người đi xa nhất trong việc thử nghiệm lối viết lai tạo điện ảnh trong nền văn
chương Phaacutep thế kỷ XX Ngagravey nay cocircng chuacuteng văn học đatilde dần lagravem quen với caacutech thưởng
thức taacutec phẩm tiểu thuyết theo caacutech đoacute Duras lagrave một trong số những nhagrave văn quan trọng
nhất trong văn học Phaacutep nửa cuối thế kỷ XX theo chuacuteng tocirci goacutep phần lagravem thay đổi thoacutei
quen đọc tiểu thuyết của cocircng chuacuteng độc giả để từ cũng dần thay đổi caacutei nhigraven của họ với
văn học vagrave điện ảnh
4 Người tigravenh Hoa Bắc vagrave thể loại tiểu thuyết-điện ảnh ( cineacute-roman ) một saacuteng tạo
độc đaacuteo của M Duras
Việc đề xuất khaacutei niệm tiểu thuyết điện ảnh vai trograve tiecircn phong khocircng thuộc về Duras Như
trecircn chuacuteng tocirci đatilde noacutei vai trograve ấy thụộc về AR Grillet Tuy nhiecircn saacuteng tạo một caacutech viết
điện ảnh trong tiểu thuyết hay chiacutenh xaacutec hơn một caacutech lagravem điện ảnh bằng ngocircn ngữ chuacuteng
tocirci khẳng định rằng vai trograve tiecircn phong độc nhất vocirc nhị thuộc về Duras Trong văn học
Phaacutep nửa cuối thế kỷ XX khocircng nhagrave văn nagraveo đi xa hơn vagrave quyết liệt hơn Duras trong việc
saacuteng tạo ra thể loại độc đaacuteo mới mẻ nagravey Đặc điểm đoacute được thể hiện rotilde nhất qua taacutec phẩm
Người tigravenh Hoa Bắc
Kể từ sau thagravenh cocircng của phim Hiroshima tigravenh yecircu của tocirci nỗi aacutem ảnh điện ảnh thường
trực trong MDuras Đặc biệt hơn kể từ sau Khuacutec nhạc du dương bagrave đatilde dagravenh gần như toagraven
bộ thời gian vagrave tacircm huyết của migravenh cho điện ảnh Chuacuteng ta sẽ thấy rotilde hơn điều nagravey bagrave cứ
đều đặn thực hiện mỗi năm từ một đến hai phim kể cả hợp taacutec viết kịch bản vagrave trực tiếp
trong vai trograve đạo diễn sản xuất Thaacuteng saacuteu năm 1980 tạp chiacute Điện ảnh Phaacutep đatilde dagravenh một
số đặc biệt với nhan đề Những đocirci mắt xanh cho bagrave chỉ để viết những vấn đề xung quanh
điện ảnh Nỗi aacutem ảnh ấy vẫn cứ đeo đuổi bagrave ngay cả sau thất bại trong hợp đồng viết kịch
bản phim Người tigravenh với Claude Berri Tham vọng lagravem phim vẫn khocircng rời bỏ bagrave Theo
Laure Adler đến tận những năm cuối đời Duras vẫn cograven nhiều cay cuacute với điện ảnh
Khoảng năm 1990 trong một ghi cheacutep để lại người ta vẫn đọc được tham vọng đoacute của
Duras thế nagravey Tocirci khocircng coacute nhiều ragraveng buộc trong lĩnh vực văn chương nhưng đối với
điện ảnh thigrave coacute[29] Taacutec phẩm cuối cugraveng Người tigravenh Hoa Bắc coacute thể được xem như một
saacuteng tạo độc đaacuteo của MDuras về lối viết tiểu thuyết-điện ảnh vagrave cũng lagrave một khuynh hướng
mới mẻ trong văn học Phaacutep nửa cuối thế kỷ XX Khi khocircng thể trực tiếp lagravem điện ảnh
MDuras đatilde tạo ra caacutech lagravem phim trong văn học theo kiểu của riecircng migravenh Bagrave đatilde viết đi
viết lại tới bốn lần phương aacuten cho cuốn tiểu thuyết hết sức đặc biệt nagravey với bốn nhan đề
Người tigravenh trecircn phố Mugravei mật vagrave tragrave Bộ phim về người tigravenh Trở lại với người tigravenh Đoacute lagrave
một cuốn saacutech Một bộ phim Boacuteng đecircm Cuối cugraveng đoacute lagrave một cuốn tiểu thuyết-điện ảnh
hay noacutei caacutech khaacutec đoacute thực sự lagrave một kiểu lai tạo điện ảnh trong văn học như ngay từ đầu
bagravei viết chuacuteng tocirci đatilde nhấn mạnh Đậm đặc trong taacutec phẩm nagravey lagrave những cacircu văn ngắn theo
đuacuteng văn phong của một kịch bản điện ảnh Nhagrave văn cố tigravenh lựa chọn những từ ngữ giagraveu
tiacutenh tạo higravenh tựa như đoacute lagrave một kịch bản viết ra cho chiacutenh migravenh Những cacircu văn dagravey đặc
higravenh ảnh Cocirc gaacutei nằm im bất động Cocirc gaacutei khoacutec Trong phim ta sẽ khocircng gọi ra tecircn bản
valse ấy Trong cuốn saacutech nagravey ta sẽ bảo lagrave Bản Valse Tuyệt vọng Cocirc gaacutei sẽ cograven lắng
nghe sau khi bản valse kết thuacutec Cocirc gaacutei trong phim trong cuốn saacutech nagravey ta sẽ gọi lagrave cocirc
beacute Cocirc beacute ra khỏi higravenh ảnh cocirc rời khỏi phạm vi của maacutey quay vagrave của cuộc hội hegrave Từ
goacutec độ thị giaacutec đocirci luacutec ta khocircng cograven phacircn biệt được đacircu lagrave một taacutec phẩm tiểu thuyết đacircu lagrave
một kịch bản điện ảnh Chẳng hạn đoạn văn dưới đacircy hoagraven toagraven coacute thể xem đoacute lagrave một đoạn
kịch bản
Cocirc beacute mở caacutenh cổng
Đoacuteng caacutenh cổng lại
Băng qua khoảng sacircn vắng
Đi vagraveo ngocirci nhagrave cocircng vụ
Ta khocircng nhigraven thấy cocirc nữa
Ta ở lại trecircn khoảnh sacircn trống vắng[30]
Ở phần cuối taacutec phẩm độc đaacuteo nagravey Duras dagravenh ba trang đề xuất những higravenh ảnh magrave bagrave gọi
đoacute lagrave những đề cương phacircn cảnh nhằm thuyết minh cho phần truyện kể Rải raacutec trong
Người tigravenh Hoa Bắc dường như vẫn cograven luyến tiếc phim Người tigravenh do Claude Berri vagrave
Anneau thực hiện magrave Duras cho rằng hoagraven toagraven lagravem hỏng cuốn tiểu thuyết của migravenh bagrave
viết Tocirci cho rằng nữ diễn viecircn được chọn quaacute đẹp cocirc sẽ khocircng nhigraven ai khocircng nhigraven gigrave
hết magrave để cho người ta nhigraven migravenh ngắm migravenh[31] Về cuốn Người tigravenh Hoa Bắc ở
trang 33 bagrave viết Trong trường hợp lagravem phim coacute thể chọn hoặc dừng maacutey trecircn khuocircn mặt
người mẹ đang kể chuyện khocircng nhigraven ai hoặc dừng ở caacutei bagraven vagrave những người con được kể
lại bởi bagrave mẹ Taacutec giả taacuten thagravenh đề nghị thứ hai[32] ở trang 93 Trong trường hợp lagravem
phim dựa trecircn cuốn saacutech nagravey khocircng necircn để cocirc beacute coacute một nhan sắc chỉ đẹp magrave thocirci Như
vậy coacute lẽ sẽ nguy hiểm cho bộ phim Đacircy lagrave một caacutei gigrave khaacutec noacute vận động nơi cocirc cocirc beacute một
caacutei gigrave khoacute neacute traacutenh một sự tograve mograve hoang datilde một sự thiếu giaacuteo dục một sự thiếu phải thiếu
rụt regrave Một kiểu hoa khocirci Phaacutep beacute bỏng sẽ coacute nguy cơ lagravem toagraven bộ cuốn phim sụp đổ Hơn
thế nữa cocirc ta sẽ lagravem bộ phim biến mất Sắc đẹp khocircng lagravem gigrave hết Noacute khocircng nhigraven ngắm Noacute
bị ngắm nhigraven[33] trang 109 Ta ghi higravenh căn phograveng được rọi chiếu bằng aacutenh saacuteng của
đường phố Trecircn những higravenh ảnh nagravey ta giữ lại acircm thanh ta để acircm thanh ở khoảng caacutech
thường lệ cũng như những tiếng động của đường phố cũng như điệu ragtime vagrave valse Ta
ghi higravenh đocirci tigravenh nhacircn đang thiếp ngủ[34] trang 125 trong trường hợp lagravem phim chi
tiết nagravey sẽ taacutei diễn mỗi lần cocirc beacute về vagraveo ban đecircm Để biểu thị một tiacutenh thường ngagravey gia tăng
magrave ở chỗ khaacutec bộ phim khocircng coacute ngoại trừ thời gian biểu caacutec buổi học thời gian biểu đi
ngủ đi tắm vagrave caacutec bữa ăn[35]
Với tất cả những căn cứ trecircn khocircng chỉ riecircng với Người tigravenh Hoa Bắc magrave trong nhiều taacutec
phẩm khaacutec cả điện ảnh lẫn tiểu thuyết của nhagrave văn - điện ảnh độc đaacuteo nagravey chuacuteng ta hoagraven
toagraven coacute thể đi đến kết luận về một lối viết lai tạo một kiểu saacuteng tạo độc đaacuteo coacute một khocircng
hai trong sự nghiệp saacuteng taacutec noacutei chung của nhagrave tiểu thuyết MDuras Đoacute phải chăng cũng
lagrave một trong những đặc điểm tiecircu biểu của tiểu thuyết Phaacutep nửa sau thế kỷ XX
5 Thay phần kết luận chuacuteng tocirci muốn coacute một so saacutenh higravenh tượng thế nagravey Tiểu thuyết -
thể loại trẻ trung khỏe mạnh ngagravey nay trong văn học Phaacutep chẳng khaacutec nagraveo một chagraveng trai
đatilde trưởng thagravenh đang đối mặt với sự lựa chọn quyết định cuộc đời migravenh trước người bạn
tigravenh điện ảnh trẻ trung khoaacuteng đạt vagrave hấp dẫn hơn Cuộc hocircn phốicủa cặp đocirci nagravey liệu
coacute phải lagrave cuộc tigravenh tốt đẹp hợp lệ đặng mang đến cho cả hai loại higravenh văn học vagrave điện ảnh
những đứa con tinh thần khỏe mạnh vagrave xinh đẹp Đoacute lagrave cacircu hỏi cần phải coacute thời gian
để trả lời
( Triacutech Chuyecircn luận Tiểu thuyết Phương Tacircy thế kỷ XX - Một số đặc điểm vagrave khuynh
hướng )
Tagravei liệu tham khảo chiacutenh
1 3 Dẫn theo Phugraveng Văn Tửu Tiểu thuyết Phaacutep thế kỷ XX những tigravem togravei đổi mới NXB
Văn học 2005
2 Henri Benac Guide des ideacutees litteacuteraires Hachette 1988
4 David Bordwell amp Kristin Thompson Nghệ thuật điện ảnh NXB GD 2008
567 Phugraveng Văn Tửu Tiểu thuyết điện ảnh vagrave truyền higravenh Tạp chiacute Văn học số 5-2005
8910 Phugraveng Văn Tửu Tiểu thuyết Phaacutep trước thềm thế kỷ XXI NXB Văn học 2004
11 Catherine Bouthors-Paillart Duras-người đagraven bagrave lai NXB Văn học H 2008
12 Magazine litteacuteraire numeacutero speacutecial sur MDuras Avril 2006
13141729 Laure Adler M Duras Nhiều người dịch NXB Phụ Nữ 2008
15182324 Magazine litteacuteraire numeacutero 7amp8 1992
16 Đặng Thị Hạnh Một vagravei gương mặt văn xuocirci Phaacutep thế kỷ XX NXB Đagrave Nẵng 2000
19 21 BVercier J Lecarme La liteacuterature francaise depuis 1968 Bordas 1982
20252628 MDuras Người tigravenh Trịnh Xuacircn Hoagravenh dịch NXB Hội Nhagrave Văn H1991
22 MDuras Hiroshima tigravenh yecircu của tocirci Đinh Thị Reo dịch NXB VH H 2000
27 MDuras Mười giờ rưỡi đecircm hegrave Phugraveng Văn Tửu dịch NXB Phụ Nữ H 2008
303132333435 MDuras Người tigravenh Hoa Bắc Lecirc Hồng Sacircm dịch NXB Văn học H
2008
mười saacuteu mười bảy tuổi Khocircng chỉ xecirc dịch ống kiacutenh từ nhiều goacutec độ thời gian khiến
người đọc coacute cảm giaacutec luocircn được sống cugraveng nhacircn vật trecircn tất cả mọi nẻo đường phiecircu lưu
của cuộc tigravenh Duras cograven thay đổi điểm nhigraven kể chuyện bằng việc để cho chiacutenh nhacircn vật
người kể chuyện lagravem ảo thuật Người kể chuyện trong taacutec phẩm Người tigravenh luacutec được xưng
hocirc ở ngocirci Tocirci (Je) một lối kể mang đậm magraveu sắc chủ quan như được soi rọi từ becircn trong (
Tocirci thường nghĩ đến caacutei higravenh ảnh magrave chỉ migravenh tocirci cograven thấy vagrave tocirci khocircng bao giờ nhắc đến
ấy Noacute vẫn luocircn hiện diện vẫn lặng lẽ như thế vẫn khiến phải sững sờ) coacute luacutec lại xecirc
dịch ra becircn ngoagravei chuyển sang ngocirci thứ ba Cocirc ấy (Elle) Cocirc noacutei với anh em muốn anh
đừng yecircu em thigrave hơn Thậm chiacute nếu anh yecircu em em muốn anh cứ lagravem theo caacutech thường lệ
như anh vẫn thường lagravem với những người đagraven bagrave khaacutec Anh nhigraven cocirc coacute vẻ như kinh ngạc
anh hỏi đoacute lagrave điều em muốn sao[28] Caacutech xecirc dịch ngocirci thứ kể chuyện như vậy giuacutep
người đọc coacute cảm giaacutec như hiện diện trong taacutec phẩm cugraveng luacutec nhiều người kể chuyện
Chuacuteng ta hatildey higravenh dung khi xem một bộ phim để khẳng định tiacutenh lai tạo điện ảnh trong taacutec
phẩm của nhagrave văn hết sức đặc biệt nagravey Giống với tiểu thuyết bất kỳ một bộ phim nagraveo cũng
đều hướng tới việc kể chuyện necircn đương nhiecircn noacute cũng cần đến một Người kể chuyện
Vậy người kể chuyện trong phim lagrave ai Biecircn kịch đạo diễn diễn viecircn hay ống kiacutenh
camera Một caacutech chiacutenh xaacutec nhất trả lời cacircu hỏi nagravey người ta thường cho rằng đoacute lagrave đạo
diễn Tham gia vagraveo quaacute trigravenh kể một cacircu chuyện trong phim tất nhiecircn coacute sự tập hợp của rất
nhiều yếu tố trong đoacute coacute cả caacutec yếu tố đạo cụ phục trang acircm nhạc tiếng độngTuy nhiecircn
chỉ người đạo diễn mới coacute toagraven quyền quyết định cacircu chuyện sẽ được kể như thế nagraveo Đạo
diễn lagrave người chỉ đạo quay phim đồng thời cũng lagrave nhacircn vật quan trọng tham gia vagraveo cocircng
việc từ viết kịch bản phacircn cảnh casting ( chọn diễn viecircn ) đến montage hậu kỳTa coacute
cảm giaacutec khi viết tiểu thuyết Duras đồng thời thực hiện cả vai trograve của người đạo diễn
Chiacutenh bagrave lagrave người đi xa nhất trong việc thử nghiệm lối viết lai tạo điện ảnh trong nền văn
chương Phaacutep thế kỷ XX Ngagravey nay cocircng chuacuteng văn học đatilde dần lagravem quen với caacutech thưởng
thức taacutec phẩm tiểu thuyết theo caacutech đoacute Duras lagrave một trong số những nhagrave văn quan trọng
nhất trong văn học Phaacutep nửa cuối thế kỷ XX theo chuacuteng tocirci goacutep phần lagravem thay đổi thoacutei
quen đọc tiểu thuyết của cocircng chuacuteng độc giả để từ cũng dần thay đổi caacutei nhigraven của họ với
văn học vagrave điện ảnh
4 Người tigravenh Hoa Bắc vagrave thể loại tiểu thuyết-điện ảnh ( cineacute-roman ) một saacuteng tạo
độc đaacuteo của M Duras
Việc đề xuất khaacutei niệm tiểu thuyết điện ảnh vai trograve tiecircn phong khocircng thuộc về Duras Như
trecircn chuacuteng tocirci đatilde noacutei vai trograve ấy thụộc về AR Grillet Tuy nhiecircn saacuteng tạo một caacutech viết
điện ảnh trong tiểu thuyết hay chiacutenh xaacutec hơn một caacutech lagravem điện ảnh bằng ngocircn ngữ chuacuteng
tocirci khẳng định rằng vai trograve tiecircn phong độc nhất vocirc nhị thuộc về Duras Trong văn học
Phaacutep nửa cuối thế kỷ XX khocircng nhagrave văn nagraveo đi xa hơn vagrave quyết liệt hơn Duras trong việc
saacuteng tạo ra thể loại độc đaacuteo mới mẻ nagravey Đặc điểm đoacute được thể hiện rotilde nhất qua taacutec phẩm
Người tigravenh Hoa Bắc
Kể từ sau thagravenh cocircng của phim Hiroshima tigravenh yecircu của tocirci nỗi aacutem ảnh điện ảnh thường
trực trong MDuras Đặc biệt hơn kể từ sau Khuacutec nhạc du dương bagrave đatilde dagravenh gần như toagraven
bộ thời gian vagrave tacircm huyết của migravenh cho điện ảnh Chuacuteng ta sẽ thấy rotilde hơn điều nagravey bagrave cứ
đều đặn thực hiện mỗi năm từ một đến hai phim kể cả hợp taacutec viết kịch bản vagrave trực tiếp
trong vai trograve đạo diễn sản xuất Thaacuteng saacuteu năm 1980 tạp chiacute Điện ảnh Phaacutep đatilde dagravenh một
số đặc biệt với nhan đề Những đocirci mắt xanh cho bagrave chỉ để viết những vấn đề xung quanh
điện ảnh Nỗi aacutem ảnh ấy vẫn cứ đeo đuổi bagrave ngay cả sau thất bại trong hợp đồng viết kịch
bản phim Người tigravenh với Claude Berri Tham vọng lagravem phim vẫn khocircng rời bỏ bagrave Theo
Laure Adler đến tận những năm cuối đời Duras vẫn cograven nhiều cay cuacute với điện ảnh
Khoảng năm 1990 trong một ghi cheacutep để lại người ta vẫn đọc được tham vọng đoacute của
Duras thế nagravey Tocirci khocircng coacute nhiều ragraveng buộc trong lĩnh vực văn chương nhưng đối với
điện ảnh thigrave coacute[29] Taacutec phẩm cuối cugraveng Người tigravenh Hoa Bắc coacute thể được xem như một
saacuteng tạo độc đaacuteo của MDuras về lối viết tiểu thuyết-điện ảnh vagrave cũng lagrave một khuynh hướng
mới mẻ trong văn học Phaacutep nửa cuối thế kỷ XX Khi khocircng thể trực tiếp lagravem điện ảnh
MDuras đatilde tạo ra caacutech lagravem phim trong văn học theo kiểu của riecircng migravenh Bagrave đatilde viết đi
viết lại tới bốn lần phương aacuten cho cuốn tiểu thuyết hết sức đặc biệt nagravey với bốn nhan đề
Người tigravenh trecircn phố Mugravei mật vagrave tragrave Bộ phim về người tigravenh Trở lại với người tigravenh Đoacute lagrave
một cuốn saacutech Một bộ phim Boacuteng đecircm Cuối cugraveng đoacute lagrave một cuốn tiểu thuyết-điện ảnh
hay noacutei caacutech khaacutec đoacute thực sự lagrave một kiểu lai tạo điện ảnh trong văn học như ngay từ đầu
bagravei viết chuacuteng tocirci đatilde nhấn mạnh Đậm đặc trong taacutec phẩm nagravey lagrave những cacircu văn ngắn theo
đuacuteng văn phong của một kịch bản điện ảnh Nhagrave văn cố tigravenh lựa chọn những từ ngữ giagraveu
tiacutenh tạo higravenh tựa như đoacute lagrave một kịch bản viết ra cho chiacutenh migravenh Những cacircu văn dagravey đặc
higravenh ảnh Cocirc gaacutei nằm im bất động Cocirc gaacutei khoacutec Trong phim ta sẽ khocircng gọi ra tecircn bản
valse ấy Trong cuốn saacutech nagravey ta sẽ bảo lagrave Bản Valse Tuyệt vọng Cocirc gaacutei sẽ cograven lắng
nghe sau khi bản valse kết thuacutec Cocirc gaacutei trong phim trong cuốn saacutech nagravey ta sẽ gọi lagrave cocirc
beacute Cocirc beacute ra khỏi higravenh ảnh cocirc rời khỏi phạm vi của maacutey quay vagrave của cuộc hội hegrave Từ
goacutec độ thị giaacutec đocirci luacutec ta khocircng cograven phacircn biệt được đacircu lagrave một taacutec phẩm tiểu thuyết đacircu lagrave
một kịch bản điện ảnh Chẳng hạn đoạn văn dưới đacircy hoagraven toagraven coacute thể xem đoacute lagrave một đoạn
kịch bản
Cocirc beacute mở caacutenh cổng
Đoacuteng caacutenh cổng lại
Băng qua khoảng sacircn vắng
Đi vagraveo ngocirci nhagrave cocircng vụ
Ta khocircng nhigraven thấy cocirc nữa
Ta ở lại trecircn khoảnh sacircn trống vắng[30]
Ở phần cuối taacutec phẩm độc đaacuteo nagravey Duras dagravenh ba trang đề xuất những higravenh ảnh magrave bagrave gọi
đoacute lagrave những đề cương phacircn cảnh nhằm thuyết minh cho phần truyện kể Rải raacutec trong
Người tigravenh Hoa Bắc dường như vẫn cograven luyến tiếc phim Người tigravenh do Claude Berri vagrave
Anneau thực hiện magrave Duras cho rằng hoagraven toagraven lagravem hỏng cuốn tiểu thuyết của migravenh bagrave
viết Tocirci cho rằng nữ diễn viecircn được chọn quaacute đẹp cocirc sẽ khocircng nhigraven ai khocircng nhigraven gigrave
hết magrave để cho người ta nhigraven migravenh ngắm migravenh[31] Về cuốn Người tigravenh Hoa Bắc ở
trang 33 bagrave viết Trong trường hợp lagravem phim coacute thể chọn hoặc dừng maacutey trecircn khuocircn mặt
người mẹ đang kể chuyện khocircng nhigraven ai hoặc dừng ở caacutei bagraven vagrave những người con được kể
lại bởi bagrave mẹ Taacutec giả taacuten thagravenh đề nghị thứ hai[32] ở trang 93 Trong trường hợp lagravem
phim dựa trecircn cuốn saacutech nagravey khocircng necircn để cocirc beacute coacute một nhan sắc chỉ đẹp magrave thocirci Như
vậy coacute lẽ sẽ nguy hiểm cho bộ phim Đacircy lagrave một caacutei gigrave khaacutec noacute vận động nơi cocirc cocirc beacute một
caacutei gigrave khoacute neacute traacutenh một sự tograve mograve hoang datilde một sự thiếu giaacuteo dục một sự thiếu phải thiếu
rụt regrave Một kiểu hoa khocirci Phaacutep beacute bỏng sẽ coacute nguy cơ lagravem toagraven bộ cuốn phim sụp đổ Hơn
thế nữa cocirc ta sẽ lagravem bộ phim biến mất Sắc đẹp khocircng lagravem gigrave hết Noacute khocircng nhigraven ngắm Noacute
bị ngắm nhigraven[33] trang 109 Ta ghi higravenh căn phograveng được rọi chiếu bằng aacutenh saacuteng của
đường phố Trecircn những higravenh ảnh nagravey ta giữ lại acircm thanh ta để acircm thanh ở khoảng caacutech
thường lệ cũng như những tiếng động của đường phố cũng như điệu ragtime vagrave valse Ta
ghi higravenh đocirci tigravenh nhacircn đang thiếp ngủ[34] trang 125 trong trường hợp lagravem phim chi
tiết nagravey sẽ taacutei diễn mỗi lần cocirc beacute về vagraveo ban đecircm Để biểu thị một tiacutenh thường ngagravey gia tăng
magrave ở chỗ khaacutec bộ phim khocircng coacute ngoại trừ thời gian biểu caacutec buổi học thời gian biểu đi
ngủ đi tắm vagrave caacutec bữa ăn[35]
Với tất cả những căn cứ trecircn khocircng chỉ riecircng với Người tigravenh Hoa Bắc magrave trong nhiều taacutec
phẩm khaacutec cả điện ảnh lẫn tiểu thuyết của nhagrave văn - điện ảnh độc đaacuteo nagravey chuacuteng ta hoagraven
toagraven coacute thể đi đến kết luận về một lối viết lai tạo một kiểu saacuteng tạo độc đaacuteo coacute một khocircng
hai trong sự nghiệp saacuteng taacutec noacutei chung của nhagrave tiểu thuyết MDuras Đoacute phải chăng cũng
lagrave một trong những đặc điểm tiecircu biểu của tiểu thuyết Phaacutep nửa sau thế kỷ XX
5 Thay phần kết luận chuacuteng tocirci muốn coacute một so saacutenh higravenh tượng thế nagravey Tiểu thuyết -
thể loại trẻ trung khỏe mạnh ngagravey nay trong văn học Phaacutep chẳng khaacutec nagraveo một chagraveng trai
đatilde trưởng thagravenh đang đối mặt với sự lựa chọn quyết định cuộc đời migravenh trước người bạn
tigravenh điện ảnh trẻ trung khoaacuteng đạt vagrave hấp dẫn hơn Cuộc hocircn phốicủa cặp đocirci nagravey liệu
coacute phải lagrave cuộc tigravenh tốt đẹp hợp lệ đặng mang đến cho cả hai loại higravenh văn học vagrave điện ảnh
những đứa con tinh thần khỏe mạnh vagrave xinh đẹp Đoacute lagrave cacircu hỏi cần phải coacute thời gian
để trả lời
( Triacutech Chuyecircn luận Tiểu thuyết Phương Tacircy thế kỷ XX - Một số đặc điểm vagrave khuynh
hướng )
Tagravei liệu tham khảo chiacutenh
1 3 Dẫn theo Phugraveng Văn Tửu Tiểu thuyết Phaacutep thế kỷ XX những tigravem togravei đổi mới NXB
Văn học 2005
2 Henri Benac Guide des ideacutees litteacuteraires Hachette 1988
4 David Bordwell amp Kristin Thompson Nghệ thuật điện ảnh NXB GD 2008
567 Phugraveng Văn Tửu Tiểu thuyết điện ảnh vagrave truyền higravenh Tạp chiacute Văn học số 5-2005
8910 Phugraveng Văn Tửu Tiểu thuyết Phaacutep trước thềm thế kỷ XXI NXB Văn học 2004
11 Catherine Bouthors-Paillart Duras-người đagraven bagrave lai NXB Văn học H 2008
12 Magazine litteacuteraire numeacutero speacutecial sur MDuras Avril 2006
13141729 Laure Adler M Duras Nhiều người dịch NXB Phụ Nữ 2008
15182324 Magazine litteacuteraire numeacutero 7amp8 1992
16 Đặng Thị Hạnh Một vagravei gương mặt văn xuocirci Phaacutep thế kỷ XX NXB Đagrave Nẵng 2000
19 21 BVercier J Lecarme La liteacuterature francaise depuis 1968 Bordas 1982
20252628 MDuras Người tigravenh Trịnh Xuacircn Hoagravenh dịch NXB Hội Nhagrave Văn H1991
22 MDuras Hiroshima tigravenh yecircu của tocirci Đinh Thị Reo dịch NXB VH H 2000
27 MDuras Mười giờ rưỡi đecircm hegrave Phugraveng Văn Tửu dịch NXB Phụ Nữ H 2008
303132333435 MDuras Người tigravenh Hoa Bắc Lecirc Hồng Sacircm dịch NXB Văn học H
2008
saacuteng tạo ra thể loại độc đaacuteo mới mẻ nagravey Đặc điểm đoacute được thể hiện rotilde nhất qua taacutec phẩm
Người tigravenh Hoa Bắc
Kể từ sau thagravenh cocircng của phim Hiroshima tigravenh yecircu của tocirci nỗi aacutem ảnh điện ảnh thường
trực trong MDuras Đặc biệt hơn kể từ sau Khuacutec nhạc du dương bagrave đatilde dagravenh gần như toagraven
bộ thời gian vagrave tacircm huyết của migravenh cho điện ảnh Chuacuteng ta sẽ thấy rotilde hơn điều nagravey bagrave cứ
đều đặn thực hiện mỗi năm từ một đến hai phim kể cả hợp taacutec viết kịch bản vagrave trực tiếp
trong vai trograve đạo diễn sản xuất Thaacuteng saacuteu năm 1980 tạp chiacute Điện ảnh Phaacutep đatilde dagravenh một
số đặc biệt với nhan đề Những đocirci mắt xanh cho bagrave chỉ để viết những vấn đề xung quanh
điện ảnh Nỗi aacutem ảnh ấy vẫn cứ đeo đuổi bagrave ngay cả sau thất bại trong hợp đồng viết kịch
bản phim Người tigravenh với Claude Berri Tham vọng lagravem phim vẫn khocircng rời bỏ bagrave Theo
Laure Adler đến tận những năm cuối đời Duras vẫn cograven nhiều cay cuacute với điện ảnh
Khoảng năm 1990 trong một ghi cheacutep để lại người ta vẫn đọc được tham vọng đoacute của
Duras thế nagravey Tocirci khocircng coacute nhiều ragraveng buộc trong lĩnh vực văn chương nhưng đối với
điện ảnh thigrave coacute[29] Taacutec phẩm cuối cugraveng Người tigravenh Hoa Bắc coacute thể được xem như một
saacuteng tạo độc đaacuteo của MDuras về lối viết tiểu thuyết-điện ảnh vagrave cũng lagrave một khuynh hướng
mới mẻ trong văn học Phaacutep nửa cuối thế kỷ XX Khi khocircng thể trực tiếp lagravem điện ảnh
MDuras đatilde tạo ra caacutech lagravem phim trong văn học theo kiểu của riecircng migravenh Bagrave đatilde viết đi
viết lại tới bốn lần phương aacuten cho cuốn tiểu thuyết hết sức đặc biệt nagravey với bốn nhan đề
Người tigravenh trecircn phố Mugravei mật vagrave tragrave Bộ phim về người tigravenh Trở lại với người tigravenh Đoacute lagrave
một cuốn saacutech Một bộ phim Boacuteng đecircm Cuối cugraveng đoacute lagrave một cuốn tiểu thuyết-điện ảnh
hay noacutei caacutech khaacutec đoacute thực sự lagrave một kiểu lai tạo điện ảnh trong văn học như ngay từ đầu
bagravei viết chuacuteng tocirci đatilde nhấn mạnh Đậm đặc trong taacutec phẩm nagravey lagrave những cacircu văn ngắn theo
đuacuteng văn phong của một kịch bản điện ảnh Nhagrave văn cố tigravenh lựa chọn những từ ngữ giagraveu
tiacutenh tạo higravenh tựa như đoacute lagrave một kịch bản viết ra cho chiacutenh migravenh Những cacircu văn dagravey đặc
higravenh ảnh Cocirc gaacutei nằm im bất động Cocirc gaacutei khoacutec Trong phim ta sẽ khocircng gọi ra tecircn bản
valse ấy Trong cuốn saacutech nagravey ta sẽ bảo lagrave Bản Valse Tuyệt vọng Cocirc gaacutei sẽ cograven lắng
nghe sau khi bản valse kết thuacutec Cocirc gaacutei trong phim trong cuốn saacutech nagravey ta sẽ gọi lagrave cocirc
beacute Cocirc beacute ra khỏi higravenh ảnh cocirc rời khỏi phạm vi của maacutey quay vagrave của cuộc hội hegrave Từ
goacutec độ thị giaacutec đocirci luacutec ta khocircng cograven phacircn biệt được đacircu lagrave một taacutec phẩm tiểu thuyết đacircu lagrave
một kịch bản điện ảnh Chẳng hạn đoạn văn dưới đacircy hoagraven toagraven coacute thể xem đoacute lagrave một đoạn
kịch bản
Cocirc beacute mở caacutenh cổng
Đoacuteng caacutenh cổng lại
Băng qua khoảng sacircn vắng
Đi vagraveo ngocirci nhagrave cocircng vụ
Ta khocircng nhigraven thấy cocirc nữa
Ta ở lại trecircn khoảnh sacircn trống vắng[30]
Ở phần cuối taacutec phẩm độc đaacuteo nagravey Duras dagravenh ba trang đề xuất những higravenh ảnh magrave bagrave gọi
đoacute lagrave những đề cương phacircn cảnh nhằm thuyết minh cho phần truyện kể Rải raacutec trong
Người tigravenh Hoa Bắc dường như vẫn cograven luyến tiếc phim Người tigravenh do Claude Berri vagrave
Anneau thực hiện magrave Duras cho rằng hoagraven toagraven lagravem hỏng cuốn tiểu thuyết của migravenh bagrave
viết Tocirci cho rằng nữ diễn viecircn được chọn quaacute đẹp cocirc sẽ khocircng nhigraven ai khocircng nhigraven gigrave
hết magrave để cho người ta nhigraven migravenh ngắm migravenh[31] Về cuốn Người tigravenh Hoa Bắc ở
trang 33 bagrave viết Trong trường hợp lagravem phim coacute thể chọn hoặc dừng maacutey trecircn khuocircn mặt
người mẹ đang kể chuyện khocircng nhigraven ai hoặc dừng ở caacutei bagraven vagrave những người con được kể
lại bởi bagrave mẹ Taacutec giả taacuten thagravenh đề nghị thứ hai[32] ở trang 93 Trong trường hợp lagravem
phim dựa trecircn cuốn saacutech nagravey khocircng necircn để cocirc beacute coacute một nhan sắc chỉ đẹp magrave thocirci Như
vậy coacute lẽ sẽ nguy hiểm cho bộ phim Đacircy lagrave một caacutei gigrave khaacutec noacute vận động nơi cocirc cocirc beacute một
caacutei gigrave khoacute neacute traacutenh một sự tograve mograve hoang datilde một sự thiếu giaacuteo dục một sự thiếu phải thiếu
rụt regrave Một kiểu hoa khocirci Phaacutep beacute bỏng sẽ coacute nguy cơ lagravem toagraven bộ cuốn phim sụp đổ Hơn
thế nữa cocirc ta sẽ lagravem bộ phim biến mất Sắc đẹp khocircng lagravem gigrave hết Noacute khocircng nhigraven ngắm Noacute
bị ngắm nhigraven[33] trang 109 Ta ghi higravenh căn phograveng được rọi chiếu bằng aacutenh saacuteng của
đường phố Trecircn những higravenh ảnh nagravey ta giữ lại acircm thanh ta để acircm thanh ở khoảng caacutech
thường lệ cũng như những tiếng động của đường phố cũng như điệu ragtime vagrave valse Ta
ghi higravenh đocirci tigravenh nhacircn đang thiếp ngủ[34] trang 125 trong trường hợp lagravem phim chi
tiết nagravey sẽ taacutei diễn mỗi lần cocirc beacute về vagraveo ban đecircm Để biểu thị một tiacutenh thường ngagravey gia tăng
magrave ở chỗ khaacutec bộ phim khocircng coacute ngoại trừ thời gian biểu caacutec buổi học thời gian biểu đi
ngủ đi tắm vagrave caacutec bữa ăn[35]
Với tất cả những căn cứ trecircn khocircng chỉ riecircng với Người tigravenh Hoa Bắc magrave trong nhiều taacutec
phẩm khaacutec cả điện ảnh lẫn tiểu thuyết của nhagrave văn - điện ảnh độc đaacuteo nagravey chuacuteng ta hoagraven
toagraven coacute thể đi đến kết luận về một lối viết lai tạo một kiểu saacuteng tạo độc đaacuteo coacute một khocircng
hai trong sự nghiệp saacuteng taacutec noacutei chung của nhagrave tiểu thuyết MDuras Đoacute phải chăng cũng
lagrave một trong những đặc điểm tiecircu biểu của tiểu thuyết Phaacutep nửa sau thế kỷ XX
5 Thay phần kết luận chuacuteng tocirci muốn coacute một so saacutenh higravenh tượng thế nagravey Tiểu thuyết -
thể loại trẻ trung khỏe mạnh ngagravey nay trong văn học Phaacutep chẳng khaacutec nagraveo một chagraveng trai
đatilde trưởng thagravenh đang đối mặt với sự lựa chọn quyết định cuộc đời migravenh trước người bạn
tigravenh điện ảnh trẻ trung khoaacuteng đạt vagrave hấp dẫn hơn Cuộc hocircn phốicủa cặp đocirci nagravey liệu
coacute phải lagrave cuộc tigravenh tốt đẹp hợp lệ đặng mang đến cho cả hai loại higravenh văn học vagrave điện ảnh
những đứa con tinh thần khỏe mạnh vagrave xinh đẹp Đoacute lagrave cacircu hỏi cần phải coacute thời gian
để trả lời
( Triacutech Chuyecircn luận Tiểu thuyết Phương Tacircy thế kỷ XX - Một số đặc điểm vagrave khuynh
hướng )
Tagravei liệu tham khảo chiacutenh
1 3 Dẫn theo Phugraveng Văn Tửu Tiểu thuyết Phaacutep thế kỷ XX những tigravem togravei đổi mới NXB
Văn học 2005
2 Henri Benac Guide des ideacutees litteacuteraires Hachette 1988
4 David Bordwell amp Kristin Thompson Nghệ thuật điện ảnh NXB GD 2008
567 Phugraveng Văn Tửu Tiểu thuyết điện ảnh vagrave truyền higravenh Tạp chiacute Văn học số 5-2005
8910 Phugraveng Văn Tửu Tiểu thuyết Phaacutep trước thềm thế kỷ XXI NXB Văn học 2004
11 Catherine Bouthors-Paillart Duras-người đagraven bagrave lai NXB Văn học H 2008
12 Magazine litteacuteraire numeacutero speacutecial sur MDuras Avril 2006
13141729 Laure Adler M Duras Nhiều người dịch NXB Phụ Nữ 2008
15182324 Magazine litteacuteraire numeacutero 7amp8 1992
16 Đặng Thị Hạnh Một vagravei gương mặt văn xuocirci Phaacutep thế kỷ XX NXB Đagrave Nẵng 2000
19 21 BVercier J Lecarme La liteacuterature francaise depuis 1968 Bordas 1982
20252628 MDuras Người tigravenh Trịnh Xuacircn Hoagravenh dịch NXB Hội Nhagrave Văn H1991
22 MDuras Hiroshima tigravenh yecircu của tocirci Đinh Thị Reo dịch NXB VH H 2000
27 MDuras Mười giờ rưỡi đecircm hegrave Phugraveng Văn Tửu dịch NXB Phụ Nữ H 2008
303132333435 MDuras Người tigravenh Hoa Bắc Lecirc Hồng Sacircm dịch NXB Văn học H
2008
Ta khocircng nhigraven thấy cocirc nữa
Ta ở lại trecircn khoảnh sacircn trống vắng[30]
Ở phần cuối taacutec phẩm độc đaacuteo nagravey Duras dagravenh ba trang đề xuất những higravenh ảnh magrave bagrave gọi
đoacute lagrave những đề cương phacircn cảnh nhằm thuyết minh cho phần truyện kể Rải raacutec trong
Người tigravenh Hoa Bắc dường như vẫn cograven luyến tiếc phim Người tigravenh do Claude Berri vagrave
Anneau thực hiện magrave Duras cho rằng hoagraven toagraven lagravem hỏng cuốn tiểu thuyết của migravenh bagrave
viết Tocirci cho rằng nữ diễn viecircn được chọn quaacute đẹp cocirc sẽ khocircng nhigraven ai khocircng nhigraven gigrave
hết magrave để cho người ta nhigraven migravenh ngắm migravenh[31] Về cuốn Người tigravenh Hoa Bắc ở
trang 33 bagrave viết Trong trường hợp lagravem phim coacute thể chọn hoặc dừng maacutey trecircn khuocircn mặt
người mẹ đang kể chuyện khocircng nhigraven ai hoặc dừng ở caacutei bagraven vagrave những người con được kể
lại bởi bagrave mẹ Taacutec giả taacuten thagravenh đề nghị thứ hai[32] ở trang 93 Trong trường hợp lagravem
phim dựa trecircn cuốn saacutech nagravey khocircng necircn để cocirc beacute coacute một nhan sắc chỉ đẹp magrave thocirci Như
vậy coacute lẽ sẽ nguy hiểm cho bộ phim Đacircy lagrave một caacutei gigrave khaacutec noacute vận động nơi cocirc cocirc beacute một
caacutei gigrave khoacute neacute traacutenh một sự tograve mograve hoang datilde một sự thiếu giaacuteo dục một sự thiếu phải thiếu
rụt regrave Một kiểu hoa khocirci Phaacutep beacute bỏng sẽ coacute nguy cơ lagravem toagraven bộ cuốn phim sụp đổ Hơn
thế nữa cocirc ta sẽ lagravem bộ phim biến mất Sắc đẹp khocircng lagravem gigrave hết Noacute khocircng nhigraven ngắm Noacute
bị ngắm nhigraven[33] trang 109 Ta ghi higravenh căn phograveng được rọi chiếu bằng aacutenh saacuteng của
đường phố Trecircn những higravenh ảnh nagravey ta giữ lại acircm thanh ta để acircm thanh ở khoảng caacutech
thường lệ cũng như những tiếng động của đường phố cũng như điệu ragtime vagrave valse Ta
ghi higravenh đocirci tigravenh nhacircn đang thiếp ngủ[34] trang 125 trong trường hợp lagravem phim chi
tiết nagravey sẽ taacutei diễn mỗi lần cocirc beacute về vagraveo ban đecircm Để biểu thị một tiacutenh thường ngagravey gia tăng
magrave ở chỗ khaacutec bộ phim khocircng coacute ngoại trừ thời gian biểu caacutec buổi học thời gian biểu đi
ngủ đi tắm vagrave caacutec bữa ăn[35]
Với tất cả những căn cứ trecircn khocircng chỉ riecircng với Người tigravenh Hoa Bắc magrave trong nhiều taacutec
phẩm khaacutec cả điện ảnh lẫn tiểu thuyết của nhagrave văn - điện ảnh độc đaacuteo nagravey chuacuteng ta hoagraven
toagraven coacute thể đi đến kết luận về một lối viết lai tạo một kiểu saacuteng tạo độc đaacuteo coacute một khocircng
hai trong sự nghiệp saacuteng taacutec noacutei chung của nhagrave tiểu thuyết MDuras Đoacute phải chăng cũng
lagrave một trong những đặc điểm tiecircu biểu của tiểu thuyết Phaacutep nửa sau thế kỷ XX
5 Thay phần kết luận chuacuteng tocirci muốn coacute một so saacutenh higravenh tượng thế nagravey Tiểu thuyết -
thể loại trẻ trung khỏe mạnh ngagravey nay trong văn học Phaacutep chẳng khaacutec nagraveo một chagraveng trai
đatilde trưởng thagravenh đang đối mặt với sự lựa chọn quyết định cuộc đời migravenh trước người bạn
tigravenh điện ảnh trẻ trung khoaacuteng đạt vagrave hấp dẫn hơn Cuộc hocircn phốicủa cặp đocirci nagravey liệu
coacute phải lagrave cuộc tigravenh tốt đẹp hợp lệ đặng mang đến cho cả hai loại higravenh văn học vagrave điện ảnh
những đứa con tinh thần khỏe mạnh vagrave xinh đẹp Đoacute lagrave cacircu hỏi cần phải coacute thời gian
để trả lời
( Triacutech Chuyecircn luận Tiểu thuyết Phương Tacircy thế kỷ XX - Một số đặc điểm vagrave khuynh
hướng )
Tagravei liệu tham khảo chiacutenh
1 3 Dẫn theo Phugraveng Văn Tửu Tiểu thuyết Phaacutep thế kỷ XX những tigravem togravei đổi mới NXB
Văn học 2005
2 Henri Benac Guide des ideacutees litteacuteraires Hachette 1988
4 David Bordwell amp Kristin Thompson Nghệ thuật điện ảnh NXB GD 2008
567 Phugraveng Văn Tửu Tiểu thuyết điện ảnh vagrave truyền higravenh Tạp chiacute Văn học số 5-2005
8910 Phugraveng Văn Tửu Tiểu thuyết Phaacutep trước thềm thế kỷ XXI NXB Văn học 2004
11 Catherine Bouthors-Paillart Duras-người đagraven bagrave lai NXB Văn học H 2008
12 Magazine litteacuteraire numeacutero speacutecial sur MDuras Avril 2006
13141729 Laure Adler M Duras Nhiều người dịch NXB Phụ Nữ 2008
15182324 Magazine litteacuteraire numeacutero 7amp8 1992
16 Đặng Thị Hạnh Một vagravei gương mặt văn xuocirci Phaacutep thế kỷ XX NXB Đagrave Nẵng 2000
19 21 BVercier J Lecarme La liteacuterature francaise depuis 1968 Bordas 1982
20252628 MDuras Người tigravenh Trịnh Xuacircn Hoagravenh dịch NXB Hội Nhagrave Văn H1991
22 MDuras Hiroshima tigravenh yecircu của tocirci Đinh Thị Reo dịch NXB VH H 2000
27 MDuras Mười giờ rưỡi đecircm hegrave Phugraveng Văn Tửu dịch NXB Phụ Nữ H 2008
303132333435 MDuras Người tigravenh Hoa Bắc Lecirc Hồng Sacircm dịch NXB Văn học H
2008
( Triacutech Chuyecircn luận Tiểu thuyết Phương Tacircy thế kỷ XX - Một số đặc điểm vagrave khuynh
hướng )
Tagravei liệu tham khảo chiacutenh
1 3 Dẫn theo Phugraveng Văn Tửu Tiểu thuyết Phaacutep thế kỷ XX những tigravem togravei đổi mới NXB
Văn học 2005
2 Henri Benac Guide des ideacutees litteacuteraires Hachette 1988
4 David Bordwell amp Kristin Thompson Nghệ thuật điện ảnh NXB GD 2008
567 Phugraveng Văn Tửu Tiểu thuyết điện ảnh vagrave truyền higravenh Tạp chiacute Văn học số 5-2005
8910 Phugraveng Văn Tửu Tiểu thuyết Phaacutep trước thềm thế kỷ XXI NXB Văn học 2004
11 Catherine Bouthors-Paillart Duras-người đagraven bagrave lai NXB Văn học H 2008
12 Magazine litteacuteraire numeacutero speacutecial sur MDuras Avril 2006
13141729 Laure Adler M Duras Nhiều người dịch NXB Phụ Nữ 2008
15182324 Magazine litteacuteraire numeacutero 7amp8 1992
16 Đặng Thị Hạnh Một vagravei gương mặt văn xuocirci Phaacutep thế kỷ XX NXB Đagrave Nẵng 2000
19 21 BVercier J Lecarme La liteacuterature francaise depuis 1968 Bordas 1982
20252628 MDuras Người tigravenh Trịnh Xuacircn Hoagravenh dịch NXB Hội Nhagrave Văn H1991
22 MDuras Hiroshima tigravenh yecircu của tocirci Đinh Thị Reo dịch NXB VH H 2000
27 MDuras Mười giờ rưỡi đecircm hegrave Phugraveng Văn Tửu dịch NXB Phụ Nữ H 2008
303132333435 MDuras Người tigravenh Hoa Bắc Lecirc Hồng Sacircm dịch NXB Văn học H
2008