Post on 04-Jun-2015
Is jouw gewicht goud waard?
Lily Fredrix, NW
OU-cursus Gezondheid in perspectief
Gewicht in de media
Volkskrant
Steeds meer kinderen met (ernstig) overgewicht…
Sporters neigen naar anorexia nervosa om te
kunnen deelnemen in bepaalde gewichtsklassen...
Eén op de vier patiënten in ziekenhuizen is
ondervoed......
Gewicht in de wetenschap
Wetenschappelijke tijdschriften:
Obesity Research,
Clinical Nutrition Congressen (inter)nationaal Talrijke websites:
Kenniscentrum Overgewicht
Wat zegt nu de wetenschap?
Waaruit bestaat ons lichaamsgewicht?
vetmassa en vetvrije massa
(water, eiwitten, mineralen en glycogeen)
Man, 40 j, 74.1 kg:
15 kg vet
12.8 kg eiwit
4.2 kg mineralen en glycogeen
42.1 kg water
Lichaamsgewicht is afhankelijk van
Geslacht Genetische factoren Voeding Lichamelijke activiteit
Lichaamsvet en leeftijd bij
mannen en vrouwen
Hoe constant is nu ons gewicht?
Schommelingen in gewicht:
over een dag
Schommelingen in gewicht:
over weken
Schommelingen in gewicht:
over een jaar
Schommelingen in gewicht:
over jaren
Gewichtsveranderingen
Stoppen met roken Lijnen Ouder worden Zwangerschap Ziekte
Wat is een (on)gezond gewicht?
Body Mass Index (BMI)
Gewicht (kg)/Lengte2 (in m)
<18.5 ondergewicht
18.5-25 gezond gewicht
>25 overgewicht
>30 obesitas
Overgewicht = te veel vet
BMI houdt geen rekening met verdeling vet- en spierweefsel
BMI houdt geen rekening met vetverdeling
BMI niet geschikt voor kinderen en voor ouderen
Ziekten die samenhangen met (ernstig)
overgewicht
- Diabetes mellitus type 2- Hart- en vaatziekten- Aandoeningen van het bewegingsstelsel- Enkele soorten kanker- Aandoeningen van de ademhalingsorganen
Lichamelijke klachten bij ondergewicht
Uitputting en lage lichaamstemperatuur Lage bloeddruk, trage hartslag, hartritmestoornissen Botontkalking Maag- en darmklachten Geen menstruatie
Terugdringen van ernstig overgewicht
Beperken van gezondheidsverlies Minder sterfgevallen Minder ziektegevallen
Beperken van kosten Ziekte en arbeidsongeschiktheid Gezondheidszorg
Hoe ontstaat overgewicht?
- Constant gewicht
energie-inname= energiegebruik
- Overgewicht
energie-inname>
energiegebruik
- Ondergewicht
energie-inname<
energiegebruik
Energie-inname (EI):
alles wat we eten en drinken
Meting van energie-inname
Voedselconsumptie van een individu- 24h-recall/diet history- dietary record- dubbele portie methode
Hoelang? - Om een goede schatting te maken van iemands EI
(binnen 10% nauwkeurig) zouden maar liefst 31 opschrijfdagen nodig zijn!!!
Hoeveel energie levert de voeding?
Nutriënten Koolhydraten 16 kJ/gram Eiwitten 16 kJ/gram Vetten 37 kJ/gram Alcohol 29 kJ/gram
Voedingsmiddelentabel/computer
Eten en drinken:
hoeveel hebben we nodig?
vrouwen
weinig actief
kcal kJ
19-30 jaar 2100 9000
31-50 jaar 2000 8400
50-70 jaar 1900 8000
vrouwen actief
kcal kJ
19-30 jaar 2400 9000
31-50 jaar 2300 9700
50-70 jaar 2100 9000
Eten en drinken:
wat hebben we nodig?
20 tot 50 jaarBrood 5-7 sneetjes (175-245 gram)
Aardappelen (of rijst, pasta, peulvruchten) 150-250 gram aardappelen of
3-5 opscheplepels rijst/pasta/peulvruchten
Groente 200 gram (4 groentelepels)
Fruit 2 vruchten (200 gram)
Zuivel 400 ml melk(producten) en
20 gram kaas (1 plak)
Vlees(waren), vis, kip, ei of vleesvervangers 100-120 gram
Halvarine, margarine, bak- en braadproducten 20-35 gram
dranken 1,5 liter
Gezonde voeding: Schijf van vijf
1. Eet gevarieerd
2. Niet te veel en beweeg
3. Minder verzadigd vet
4. Veel groente, fruit en brood
5. Veilig
Energiegebruik (EE)
in rust (60-70%) REEvoor voedselverwerking (10%) DEEvoor lichamelijke activiteit (20-30%) AEE
Meting van het energiegebruik
Voor de verbranding van nutriënten is zuurstof (O2) nodig
en er komt koolstofdioxide (CO2) vrij.
Hieruit kan het energiegebruik berekend worden met de formule:
EE (kJ) = 16.2 x O2 (liter) + 5.0 x CO2 (liter)
Meting van energiegebruik
REE en DEE:
bijv. met ventilated hood
24EE:
bijv. met respiratiekamers of
dubbel gelabeld water (2H218O)
Metingen van het energiegebruik op deze manier
zijn valide en nauwkeurig
REE: ventilated hood
Lichamelijke activiteit:
hoeveel moeten we bewegen?
Bewegen is meer dan sporten! Bewegen is bijvoorbeeld ook fietsen, wandelen,
tuinieren, huishoudelijk werk Nederlandse Norm Gezond Bewegen
matig intensief
leeftijd hoe vaak? hoe lang? intensiteit lukt het?
12-18 jaar 7x p week 1 uur ca 6 met. 25%
18-55 jaar 5-7x p week half uur ca 5 met. 50%
55-75 jaar 5-7x p week half uur ca 4 met. 65%
Meten van energiebalans in de praktijk
computerprogramma Body Weight
(Food Intake and Energy Expenditure, Aarde, mens en milieu)
- eetmeter en activiteitenmeter
(gemiddeld over een dag)
de energie-inname wordt onderschat:
‘je onderschat wat je eet’
het energiegebruik wordt overschat:
‘je overschat wat je doet’
Meten van energiebalans in onderzoek N=37 dunne en dikke mensen EI 7-daagse opschrijfmethode, EE dubbel gelabeld water Conclusie: zelfgerapporteerde voedselinname onderschat de
energiebehoefte van een individu
Prevalentie matig en ernstig overgewicht:
Nederland
18-70 jr bmi>25 bmi>30
mannen 57% 12%
vrouwen 42% 12%
4-15 jr matig ernstig
jongens 14% 3%
meisjes 17% 3%
Ernstig overgewicht: trend 1981-2006
Overgewicht: erfelijke factoren
Geografische verschillen: Nederland
Geografische verschillen:
Nederland vs de rest van de wereldmannen mannen vrouwen vrouwen
Land bmi>25 bmi>30 bmi>25 bmi>30
België 49% 14% 28% 13%
Duitsland 53 23 35 24
Engeland 44 23 35 24
Frankrijk 36 12 23 13
Griekenland 53 20 31 15
Italië 42 9 26 9
Nederland 57 12 42 12
Oostenrijk 40 10 27 14
Portugal 44 15 32 15
Spanje 45 13 32 16
Preventie van overgewicht
Overgewicht is een speerpunt van beleid 2005 Convenant Overgewicht: afspraak tussen
partijen die gezamenlijk overgewicht willen aanpakken partijen: levensmiddelenindustrie, horeca,
werkgevers, zorgverzekeraars, sportorganisaties actieplan ‘energie in balans’ doel in 2010: ‘het aantal volwassenen met
overgewicht groeit niet verder, het aantal kinderen met overgewicht vermindert’
Behandeling: Het beste dieet om af te vallen is nog altijd een gezonde,
gevarieerde, energiearme voeding en veel beweging
Gewichtsvermindering5-15% verkleint de gezondheidsrisico’s
Gewichtshandhaving
Bewegen!
Verantwoord afvallen (Voedingscentrum)
een gemiddeld gewichtsverlies van een halve tot een kilo per week
een gevarieerd eetpatroon met een beperkte hoeveelheid energie
het beperken van de hoeveelheid vet
matig zijn met voedingsmiddelen waaraan suiker is toegevoegd
het drinken van alcohol beperken
rustig eten en regelmaat aanbrengen in het eetpatroon
meer bewegen
Van overgewicht naar ondergewicht
Ondervoeding bij kanker
Ondervoeding in de gezondheidszorg
Landelijke Prevalentiemeting Zorgproblemen: één op de vier patiënten is ondervoed oudere patiënten meer ziektebeelden kanker en dementie
Discussie over definitie ondervoeding- gewicht(sverlies)/BMI
Ondervoeding (ondergewicht) bij kanker
Gewichtsverlies bij kanker is een bekend probleem
Gewichtsverlies is afhankelijk van tumortypeAZM longkanker: 60% gewichtsverlies, waarvan 30% gewichtsverlies van 10% of meer
Gevolgen van gewichtsverlies: kwaliteit van leven
overlevingbehandeling
Ondervoeding (ondergewicht) bij kanker
Gewichtsverlies van een gezond persoon:75% vetmassa en 25% vetvrije massa
- Gewichtsverlies van een kankerpatiënt:50% vetmassa en 50% vetvrije massa (skeletspieren)
Ondervoeding (ondergewicht) bij kankerGewichtsverlies is het gevolg van een negatieve
energiebalans
Constant gewichtenergie-inname=
energiegebruik
- Overgewichtenergie-inname>
energiegebruik
- Ondergewichtenergie-inname<
energiegebruik
Ondervoeding (ondergewicht) bij kanker
Anorexia:verandering in smaak- en reukwaarnemingverminderde voedselopnameklinische factoren: obstructie, therapie, angst...
- AZM longkanker: lagere EI bij gewichtsverlies van 10% of meer
Ondervoeding (ondergewicht) bij kanker
Energiegebruik (cross-sectionele studies)
REE onveranderd bij maag- en dikke darm
REE verhoogd bij pancreas en long
REE aan bed
Ondervoeding (ondergewicht) bij kanker
Gemeten REE wordt vaak vergeleken met de normaalwaarde berekend volgens de Harris Benedict formule:
Mannen:REE (kcal)=66 + (13,7 x G) + (5,0 x H) - (6,8 x L)
Vrouwen: REE (kcal)=655 + (9,6 x G) + (1,85 x H) - (4,7 x L)
G = lichaamsgewicht (kg); H = lichaamslengte (cm); L = leeftijd (jaren)
Ondervoeding (ondergewicht) bij kanker
AZM longkanker (n=100): 30% gewichtsverlies van 10% of meer 74% een verhoogde REE>110%HB Lagere EI bij patiënten met gewichtsverlies dan in
gewichtsstabiele groep: 7862 kJ vs 9119 kJ
Conclusie: zowel een verhoogde REE als een verminderde EI dragen bij
aan het gewichtsverlies bij longkankerpatiënten
Ondervoeding (ondergewicht) bij kanker
Energiegebruik (longitudinale studies)
AZM longkanker niet-kleincellig, tumorresectie (OK) t-=0, 3, 6 en 12 maanden Gewicht, EI, REE
Conclusie: succesvolle OK na een jaar 3.5 kg zwaarder geen succesvolle OK na een jaar 3.6 kg afgevallen
Ondervoeding (ondergewicht) bij kanker
n=20
REE/HB=121%
voor OK na OK
t=12
Lichaamsgewicht (kg) 74.7 78.5
REE (kJ/dag) 7408 6930
EI (kJ/dag) 7543 9387
EI/REE (%) 106 140
Ondervoeding (ondergewicht) bij kanker
Hypermetabolisme bij longkanker
mogelijke verklaringen: - longfunctie- rookgedrag- tumorgrootte- tumorstadium- histologie- tumorlokalisatie
Hypermetabolisme bij longkanker
Zowel de LONGFUNCTIE als het ROOKGEDRAG kunnen de verhoogde REE bij longkankerpatiënten NIET verklaren
Hypermetabolisme bij longkanker
Tumorstadium REE/FFM
kJ/kg FFM
Stadium 1-2 33.3±4.4
Stadium 3-4 34.5±3.5
Het TUMORSTADIUM kan de verhoogde REE bij longkankerpatiënten NIET verklaren
Hypermetabolisme bij longkanker
n=39, tumorvolume (CT)REE op t=0 en t=6maanden
n=24, hypermetabooln=23, tumorvolume<250cm3
REE daalt van 7409 kJ/d (t=0) naar 6972 kJ/d (t=6)
Voor OK:Geen correlatie tussen tumorvolume en hypermetabolisme
Na OK:Geen correlatie tussen tumorvolume en afname in REE
Het TUMORVOLUME kan de verhoogde REE bij longkankerpatiënten NIET verklaren
Hypermetabolisme bij longkanker
De HISTOLOGIE is WEL een verklaring voor de verhoogde REE bij longkankerpatiënten
Small cell lung carcinoma=SCLC
(agressief, 20%)
Non-small cell lung carcinoma=NSCLC
histologie Adj REE
kJ/dag
SCLC 8085±999
NSCLC 7513±680
Hypermetabolisme bij longkanker
De TUMORLOKALISATIE is WEL een verklaring voor de verhoogde REE bij longkankerpatiënten
Centrale tumor
Perifere tumor
tumorlokalisatie REE/HB(%)
Centraal 121±13
Perifeer 110±10
Gewicht bij sporters
Hardlopen
Trainen voor een halve marathon
16 mannen,16 vrouwen leeftijd: 28-41 jaar 44 weken trainen geen hardlopers <1 uur sporten/week 9 uitvallers
Trainen voor een halve marathon
Metingen van gewicht- lichaamssamenstelling
onderwaterweging, isotoopverdunning
- EI7-daagse dietary record
- 24EEdubbel gelabeld water
Meetmomenten t=0, 8, 20 en 40 weken
Resultaten halve marathon
Gewicht verandert weinig Lichaamssamenstelling
verandert wel Vrouwen verliezen
significant minder vetmassa dan mannen
T=0 T=8 T=20 T=40
vrouwen
BW (kg) 62.5 63.2 62.4 61.8
FM (kg) 18.8 16.0*
FFM (kg) 43.7 45.8*
mannen
BW (kg) 70.4 70.9 70.0 69.1*
FM (kg) 15.6 11.1*
FFM (kg) 54.8 58.0*
Resultaten halve marathon Trainingsarbeid neemt de hele periode toe
EE stijgt met 30% na 8 weken en blijft daarna constant Voedselconsumptie stijgt niet significant bij de vrouwen:
8.6 MJ naar 9.5 MJ - en daalt niet significant bij de mannen:
11.8 MJ naar 10.9 MJ- Kwaliteit van de voeding: geen verandering
- Marathon studie (18 maanden) toename van en% koolhydraten van 47 naar 55 (mannen) en 48 naar 52 (vrouwen)
Week 0 8 20 30 40
km/week 0 25 35 40 50
Gewicht en voeding van sporters
Gewicht EI (kJ) EI (kJ/kg)
Duursport
Tour de France (m) 70.8 24567 347
Hardlopen (v) 52.1 8753 168
Krachtsport
Body building (m) 87.3 13706 157
Topturnen (v) 46.9 7410 158
Teamsport
Voetballen (m) 74.5 14304 192
Handballen (v) 63.2 8974 142
Conclusie: gewicht en voeding van sporters
Gewichtsklassen:
judo, roeien (tijdelijk) Esthetische redenen, laag
gewicht is ‘gewenst’:
turnen, gymnastiek (continu) Vervolg: EI=EE?
Tour de France
Topturnsters
Nederlandse topturnsters: Papendal
11 meisjes leeftijd: 15 jaar gewicht: 48 kg lengte: 158 cm turninternaat, pleeggezin metingen van gewicht,
lichaamssamenstelling, voeding (EI) en activiteit (EE)
Methoden van onderzoek: topturnsters
Lichaamssamenstelling: huidplooimetingen
EI: 7-daagse opschrijfmethode
EE: REE + AEE (dagelijkse activiteiten + training)
Methoden van onderzoek: topturnsters
REE
gesloten spirometer
AEE
dagelijkse activiteiten
dagboek
Methoden van onderzoek: topturnsters
Training:
time-and-motion study (T&M)
HR-O2-EE
Resultaten: topturnsterstraining 3uur 15 min, 15% zwaar, 8% matig, 77% licht
Energie (kJ) Energie (kJ/BW)
EI gemeten 7277 158
EI aanbevolen 9614 185
EE (T&M) 8502 180
EE (HR) 9125 193
Conclusie: topturnsters
Verschil tussen EI en EE wijst er op dat een aantal turnsters niet in energiebalans is
Er lijkt sprake van een serieus voedingsprobleem in deze tak van sport
Discussie:
Methodische problemen:
EI onderschat, EE (HR) overschat
Geraadpleegde bronnen
Websites:
Voedingscentrum
Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM)
Kenniscentrum Overgewicht
Diverse proefschriften:
- AMJ van Erp-Baart: Food habits in athletes
- EWHM Fredrix: Energy metabolsm in cancer patients
- AJ Staal-van den Brekel: The inflammatroy response and resting energy expenditure in lungcancer
- OU-cursus:
- Food Intake and Energy Expenditure
Vragen?