Transcript of Ihramcizade internet yazilari (24)
- 1. YAZILAR 24 2014 hramczde Hac smail Hakk ALTUNTA
- 2. SBN: ismailhakkialtuntas@gmail.com
http://ismailhakkialtuntas.com Dizgi : H. smail Hakk Altunta Kapak
: Bask- Cilt : 2014
- 3. Yazlar 3 nternetteki sitemiz http://ismailhakkialtuntas.com/
da 2014 ylarnda okuyucularmzla paylatm yazlardan bir ksmdr.
Yazlarda sra gzetilmedi. Deiik konular pe pee yazld. Bu ekilde
okuyan asndan fazla sknt oluturmayaca dnld. Tevfik ve inayet Allah
Teldandr. hramczde smail Hakk ALTUNTA Esenler /stanbul Balang: 23.
10. 2014 Biti : 04. 11. 2014
- 4. 4 Yazlar Trke'de en uzun kelime
muvaffakiyetsizletiriciletiriveremeyebileceklerimizdenmisinizcesine
(70 harften oluur) (Babylon) Aramakla bulunmaz ve fakat bulanlar
ancak arayanlardr ************* ...Trk fikir leminin senyr olan bir
kimsenin eserlerini sadece kartrm olmak bile iftihar vesilesidir."
Erol GNGR
- 5. Yazlar 5 NDEKLER DELLN MALTI-ENGZSYON VE AKIL SALII HAREKET
ZERNE KARILATIRMALI NCELEME 11
NSZ...................................................................................................................................................................................................11
AMERKAN PSKYATRSNN BABASI BENJAMN
RUSH.........................................................................................13
PSKYATRK GNAH KES OLARAK ECNSEL
........................................................................................................25
SAYGINLIK MCADELES
...........................................................................................................................................................35
SONSZ 'BOYALI KU'
.................................................................................................................................................................42
ERASMUS- DELLE METHYE 44 Deli olunmadan veli
olunmaz.............................................................................................................................................44
ROTTERDAMLI ERASMUSTAN DOSTU THOMAS MORUSA
.................................................................................44
DELLLK
SYLYOR....................................................................................................................................................................45
MASONK SZLK 111 LA DCTATURE DE LA FRANC - MAONNERlE SUR LA FRANCE
DOCUMENTS.........................................111 TRKYE BYK
LOCASI BYK DAM
HEYET......................................................................................................111
YAHUD EFEND 137 KUTSAL DUMANDAN, SHRL DAMLAYA PARFM- SACRED NCENSE
TO FRAGRANT ELXR PERFUME 157 ORTAA SLAM DNYASINDA PARFMCLK
......................................................................................................175
7. Sv Parfmler
....................................................................................................................................................................179
DAMITMA TEKNNN TARHSEL GELM
..............................................................................................................182
Antika'da Damtma (MS 600'lere
dek)......................................................................................................................182
Araplarda Damtma (800-1200 Yllar
Aras)............................................................................................................183
Kaynaklar........................................................................................................................................................................................186
FRANSIZ BELGELERNE GRE MDHAT PAANIN SONU-(1878-1884) LES DERNIRES
ANNES DE MDHAT PACHA (DAPRS LES DOCUMENTS FRANAS) 187
NSZ................................................................................................................................................................................................187
GR...................................................................................................................................................................................................189
BLM
I............................................................................................................................................................................................190
MDHAT PAANIN SON YILLARI
(1878-1884)..........................................................................................................190
NGLZ BELGELERNDE ATATRK(1919-1938) 219 190. BELGE: 19 Mart
STANBULDA NGLZ DPLOMATK TEMSLCS LNDSAYDEN NGLTERE
DILER.........................................................................................................................................................................................244
MALTA SRGNLER 249 2776 RAUF BEY-Mondros
Mtarekesi............................................................................................................................251
MMLENEN KOMUTANLAR
....................................................................................................................................................253
BTMEYEN
SAVA........................................................................................................................................................................257
LONDRANIN
PLANI....................................................................................................................................................................260
FRANSIZ
TEPKS.........................................................................................................................................................................263
(MALTAYA SRGN EDLEN SULULAR-Numara Sralarna
Gre)...............................................................264
- 6. 6 Yazlar SRGNLER YARGILAMA SORUNU
.................................................................................................................................267
ULUSLARARASI MAHKEME KONUSU
...............................................................................................................................271
SINIFLAMALAR.............................................................................................................................................................................274
SEVRE
DORU..............................................................................................................................................................................280
SEVR
ANTLAMASI.....................................................................................................................................................................283
DELL TOPLAMA
SORUNU......................................................................................................................................................286
DA BR FARE
DOURUYOR.................................................................................................................................................289
AMERKADAN
MEDET.............................................................................................................................................................294
BR POLTKANIN
FLASI........................................................................................................................................................297
LK
GRMLER............................................................................................................................................................................299
SONU................................................................................................................................................................................................300
MALTA SRGN HAKKINDA SELM EPGRAFLAR
.........................................................................................306
AKIL CUMHURYET SRAL 310 EFSANEDEN
GEREE..............................................................................................................................................................310
Demir dvle dvle, Tanrnn gnderdii asl kurtarcnn akl olduu gereini
buldu...........312
TARHE...........................................................................................................................................................................................312
KUDS
(I).........................................................................................................................................................................................314
KUDS
(II).......................................................................................................................................................................................315
KUDS (III)
.....................................................................................................................................................................................317
KUDS
(IV)......................................................................................................................................................................................320
POLTKA.........................................................................................................................................................................................321
ERHA YOLUNDA
.........................................................................................................................................................................323
VE ERHA
KADISI.........................................................................................................................................................................325
ALLENBY
KPRSNDE..........................................................................................................................................................327
CUMHURBAKANI LE
..............................................................................................................................................................328
BR
MZE.........................................................................................................................................................................................330
ATATRK ORMANINDA...
.......................................................................................................................................................332
ZRAAT..............................................................................................................................................................................................334
GEMDEN
TOPRAA.!................................................................................................................................................................335
DN VE
BLM!................................................................................................................................................................................337
KBUTZLAR....................................................................................................................................................................................339
TABERYE
KIYILARINDA.........................................................................................................................................................340
PEYGAMBERLER
DZS...........................................................................................................................................................342
GOLAN TEPELER
........................................................................................................................................................................345
AKKDA...........................................................................................................................................................................................347
NASIRA.............................................................................................................................................................................................349
HAYFA VE
TELVV....................................................................................................................................................................350
VE SON SZ
.....................................................................................................................................................................................353
NGLZ BELGELERNDE OSMANLI ERMENLER (1856 1880) 356
- 7. Yazlar 7 YEN BALAYANLAR N LACAN 381 MGENN FARKINA
VARIN..................................................................................................................................................381
GEREKSTC
HAREKET................................................................................................................................................382
PARANOYA..................................................................................................................................................................................382
AMEE
OLAYI..................................................................................................................................................................................382
FELSEFE
ALIMALARI............................................................................................................................................................383
AYNA EVRES KURAMI
.............................................................................................................................................................384
MGELEMSEL..................................................................................................................................................................................385
EGO VE
YABANCILAMA..........................................................................................................................................................385
OLUMSUZ
HAYALLEME/HALSNASYON......................................................................................................................385
ALDATICI
EGO...............................................................................................................................................................................386
EGONUN YAPILANMASI
...........................................................................................................................................................386
FREUDA DN
..........................................................................................................................................................................387
MLEYENLER VE
MLENEN.....................................................................................................................................................388
SMGESEL.........................................................................................................................................................................................389
EGO DEAL VE DEAL
EGO.....................................................................................................................................................390
YAPISALCI
DLBLM.................................................................................................................................................................391
BLNDII VE
DL.......................................................................................................................................................................391
KONUMA VE DL
........................................................................................................................................................................393
GEREK.............................................................................................................................................................................................394
YAPISAL
ANTROPOLOJ...........................................................................................................................................................396
BABANIN
ADI.................................................................................................................................................................................397
FALLUS
..............................................................................................................................................................................................397
SMGESEL
A..................................................................................................................................................................................397
LACAN BR YAPISALCI MIDIR?
............................................................................................................................................398
KAYIP VE DL
.................................................................................................................................................................................398
ARZU...................................................................................................................................................................................................399
VE
YOKSUNLUK............................................................................................................................................................................399
ARZU VE STEK
.............................................................................................................................................................................399
ANNENN
FALLUSU.....................................................................................................................................................................400
KAYIP
PENS...................................................................................................................................................................................401
ODPUS
KOMPLEKS................................................................................................................................................................401
D EDLME (KASTRASYON)
KOMPLEKS................................................................................................................402
FALLUS VE DL
..............................................................................................................................................................................403
BABANIN
ADI.................................................................................................................................................................................403
ARZU
GRAF...............................................................................................................................................................................406
Simge
(A)..........................................................................................................................................................................................407
(A) VE S (A) SMGELER
...........................................................................................................................................................408
SMGE D VE S D
.............................................................................................................................................................................408
- 8. 8 Yazlar S(A): OLANAKSIZIN
MLEYEN.............................................................................................................................................409
BAKI
.................................................................................................................................................................................................413
ARTA KALAN
FANTEZ.............................................................................................................................................................413
KMLK
..............................................................................................................................................................................................414
FANTAZ FORML
...................................................................................................................................................................414
KLNK
IKARSAMALAR..........................................................................................................................................................414
CREON VE
ANTGONE................................................................................................................................................................415
KOPARILMA
...................................................................................................................................................................................416
JOUSSANCE....................................................................................................................................................................................416
YNELEME........................................................................................................................................................................................417
JOUSSANCEI
DZENLEMEK.................................................................................................................................................417
DL VE D EDLME (KASTRASYON)
............................................................................................................................418
GE
..................................................................................................................................................................................................418
MAYIS 1968
OLAYLARI............................................................................................................................................................419
LALANGUE.......................................................................................................................................................................................419
CNSELLETRME
MANTII...................................................................................................................................................420
BTN ERKEKLER...
..................................................................................................................................................................420
Ek-
Jouissance...............................................................................................................................................................................420
BTNYLE DEL
....................................................................................................................................................................420
KLNK
UYGULAMADA..............................................................................................................................................................421
RSI........................................................................................................................................................................................................422
SNTHOME.......................................................................................................................................................................................423
JOYCE ZERNE
DERSLER.......................................................................................................................................................424
ZM...............................................................................................................................................................................................424
OKUMA
LSTES............................................................................................................................................................................424
Jacques Lacann Yaptlar
.....................................................................................................................................................424
Biyografi...........................................................................................................................................................................................425
Teekkr..........................................................................................................................................................................................426
Darian
Leader...............................................................................................................................................................................426
DLBLM VE YAPISAL ANTROPOLOJ
.............................................................................................................................439
LACANIN PSKANALZ KURAMINA TOPLU BR
BAKI..........................................................................................447
SON SZ YERNE
.............................................................................................................................................................468
ALTAY'IN NOTLARI 473 SCIENTIA SACRA YAHUT KUTSAL BLM 473 KENDM
ANLATAYIM DEDM- (HAYY'DAN GELDM H'YA GDYORUM) 508 ORUMLU
EYHLER...................................................................................................................................................................512
Ustamn Bir Hatras
.................................................................................................................................................................513
iranl eyh Mustafa
Efendi..................................................................................................................................................514
Byk Dedem Hac Osman
Efendi.....................................................................................................................................516
- 9. Yazlar 9 BACANAIM PROF. DR. SLEYMAN
ULUDA..............................................................................................................517
HOCALARIM:..................................................................................................................................................................................520
Mahir
z.............................................................................................................................................................................................522
Mehmed
Sofuolu.......................................................................................................................................................................522
Celal Hoca (Celalettin kten)
..............................................................................................................................................523
Yaman Dede [Mehmed Abdlkadir Keeolu]
..........................................................................................................524
27 Mays htilali ve
niversiteler......................................................................................................................................526
ROMANLAR.....................................................................................................................................................................................527
Dier Hazrlad
Eserler........................................................................................................................................................534
VASIYYETM...................................................................................................................................................................................546
ZKR TELKN- EYH BEDREDDN KADDESELLHU SIRRAHL L 554 BALLLAR BALINI
BULDUM-BURHAN TOPRAK 556 Allah herkesi gvendiine brakr. Aklna
gveneni aklna, parasna gveneni parasna, varlna gveneni varlna
brakr.........................................................................................................................................................560
Bunun iin Allahn dman Nietzsche, ldrdktan sonra, Weimarn gklerine
bakyor, dnen deirmenleri gryor. Ve annesine: Hi kanatlar yok diyor
kanat! kanat! diye baryordu. 561 Saf ve basit olmaldr. Ama
temizlik, basitlik ruh yoksulluu deildir. Cennet saf ve basit
olanlarndr.
...............................................................................................................................................................................................................562
Allah kullarn af iin bahane arar.
..............................................................................................................................565
TOLSTOY'UN HAYATI VE DNCE HAYATI-BURHAN
TOPRAK.....................................................................569
ELETRME YNNDE DNCELER
..............................................................................................................................581
BZM DPLOMATLAR 586 BZM DPLOMATLAR 593 ARAMAKLA BULUNMAZ -SMAL KARA
619 RYA LE SAYILARIN ESRARI ARASINA SIKIMI BR
SECDE-MR............................................................619
GK KAPISI
AILDI!...................................................................................................................................................................621
TESADF, TEVAFUK VE RASLANTI ZERNDEN BR YOLCULUK-smail
KARA.......................................623 TRKLER VE
YAHUDLER-TARH, SYAS TETKK 629
NSZ................................................................................................................................................................................................629
BRNC
BLM............................................................................................................................................................................631
LBER ORTAYLI UYARDI; ''HERKES NVERSTEYE GTMESN!'' 634 HRAMCIZDE
SMAL HAKKI TOPRAK KADDESELLH SIRRAHUL AZZ EFENDNN SOHBET 636
ALYA'NIN 'DEVASA HA'A CEVABINA SIINANLAR 646 BEN DEAL "DEAL
HASTALII" ZERNE BR PSKANALZ DENEMES L'LDEAL DU MO, ESSA
PSYCHANALYTQUE SUR LA "MALADE D'DEALTE" 648 BEN DEAL VE SAPKINLIK
....................................................................................................................................................648
DEAL
HASTALII........................................................................................................................................................................657
- 10. 10 Yazlar
- 11. Yazlar 11 DELLN MALTI-ENGZSYON VE AKIL SALII HAREKET ZERNE
KARILATIRMALI NCELEME (Ac ama gerek yazlarndan) Thomas S. Szasz NSZ
Yazarlk etin bir itir. Yazarn kanlmaz grevi tarihi yapanlara deil,
tarihin kurbanlarna hizmet etmektir. Albert Camus Gnmzde baz
insanlarn karacier ya da bbrek hastas, bazlarnn da akl hastas
olduuna inanlyor. Bu kabule gre sz konusu akl hastalklarna ya da
kiilik bozukluklarna sahip kiiler, akl sal yerinde olanlarn altnda
bir snf olarak grlyorlar. Kendileri iin neyin 'en iyi' olduunu
deerlendirmekten aciz olan bu 'akl hastalar' ailelerinin ya da
devletin gzetimi altnda tutuluyor ve bu gzetim iradeleri dnda baz
uygulamalara zorlanmalarn ya da bir akl hastanesine kapatlmalarn
gerektirebiliyor. Burada bu hapsetme dzeneinin bir paras olan her
trl inanc, retiyi ve uygulamay sadece yanl deil, ayn zamanda ahlaka
aykr bulduumu sylemek istiyorum. Daha nce Akl Hastal Efsanesi adl
kitabmda akl hastal kavramnn neden saptrldn ve nasl ktye kullanldn
aklamaya almtm. Bu kitapta ise bu kavramn zerine ina edilmi olan
ahlaki zorlamalarn ve toplumsal dzenlemelerin hi de drst
diyemeyeceim ideolojik bir baskya nasl mazeret gsterildiini
anlatmak istedim. zellikle zerinde durmak istediim konu, cadlarla
delilerin kaderlerindeki benzerliktir. Byye inanmann sonucu cadlarn
ikenceyle iyiletirilmeye almas olmutu, akl hastalklarna inanmamz
sonucunda da akl hastalar trl eziyetlere maruz kald. Akl sal ve
hastal ideolojisi gl bir manevi ihtiyacmz karlyor. Klasik doktorun
insann beden zerindeki tartmasz sz hakknn gerekesi, ac eken hastann
kendi iyilii iin ve zaten kendi rzasyla bilirkiiye bavurmu olmasdr.
Byle olunca, tedaviye itiraz edenlerin, kendilerine yaplacaklardan
zarar grecekleri de bilindii halde tedaviye zorlanmalarn hakl
gsterecek baka bir gerekeye gerek duyuldu. Akl hastal ve deliliin
tanmlar bu boluu doldurmutur. Bu sayededir ki toplumun 'akl sahibi'
bireyleri 'akldan yoksun' saydklarna istediklerini yapma hakkn
kendilerinde grdler. Delinin kendisi iin neyin doru olduuna karar
verme hakknn feshedilmesiyle, dierlerinin zellikle de delilik
tehisinin tbbi ve yasal uzmanlar olan psikiyatristler ve yarglarn
nnde kendini savunmak gibi bir ans kalmad. Delilikle damgalanan kii
bo yere hasta olmadn iddia eder, hastal 'tanmlama' yetkisine haiz
olmad iin bu konudaki ifadesi geersizdir. Deli olduunu 'kabul
edememesi' hastalnn belirtisi olarak deerlendirilir. Bu kii
tedaviyi ikence, hastaneyi hapishane olarak grecektir, ama
itirazlarnn hkm yoktur. Psikiyatrinin otoritesine her kar gelii
hastalnn baka bir belirtisi olarak deerlendirilir. 'Bizden olmayan'
bu delinin, bir dier deyile 'teki'nin, tbbi mdahaleyi reddini
teknik ve ierik olarak ayrt edici bir iaret olarak
deerlendirmekteyiz. Oysa bu davran kfirin dinine dndrlmeyi
reddetmesiyle ayn eydir.
- 12. 12 Yazlar Salam temeller zerine kurulmu ideolojilerin
rtlmesi kolay deildir. Hristiyanln baars Mesihe sahip kmasyd,
psikiyatrininki ise Mesihlie soyunmaktr. Bir ideolojinin temel
terim ve tanmlar bir kez doru kabul edildikten sonra, yeni gzlemler
ancak onun bakyla deerlendirilir ve onun szckleriyle kavramlatrlr.
Bunun kanlmaz sonucu yeni bir gzlemin asla bu yerleik dzene aykr
olamamasdr. Hibir yeni gzlem mevcut sistemi zayflatamaz, ideoloji
onlardan rettii yeni 'gerekler'le kendisini srekli olarak
destekler. Bycln yaygn olduu gemite zamann 'gerekleri' byclk
aleyhine ilemekteydi, gnmzde ise bunun yerini akl hastalklar alm
durumdadr. Ne yazk ki gemite yaplan hatalar grmek, gnmzde olanlar
fark etmekten ok daha kolaydr. Hepimiz byclk diye bir ey olmadn
biliyoruz, oysa daha birka yz yl nce en soylu, en akll kiiler
byclerin varlndan phe etmiyorlard. Bizim de akl hastalklar
konusunda byle bir yanlgya kaplm olmamz imknsz mdr? Belki bizim
amzn egemen uygulamalarnn da benzer biimde kiisel itibarmz sarsan,
politik zgrlklerimizi yok eden ilevleri vardr? Bunlar bo sorular
deildir. Bu sorularn yantlar, sadece akl hastas olarak damgalanm
milyonlarca insann deil, hepimizin geleceini ilgilendirmektedir.
Daha nce defalarca sylendii gibi; bir kiiye yaplan hakszlk zellikle
zgrlk timsali olarak boy gsteren bir toplumda herkese yaplm bir
hakszlktr. 'Akl sal'nn eer bu szle anlatlmak istenen dzgn bir
maneviyat ise, sloganlarla, uyuturucularla, akl sal merkezleriyle
ya da 'akl hastalklaryla mcadele' iin ayrlan milyarlarca dolarla
salanamayacan dnyorum. Nereden bakarsak bakalm, psikiyatrinin en
byk sorunu eskiden de iddetti, gnmzde de iddettir: 'Deli'nin yaratt
iddet tehdidi ve korkunun karsnda toplumun ve psikiyatristin
'deli'ye uygulad iddet yer alr. Sonu insanlk d bir tablodur, 'akl
hastas'nn ezilmesi, bastrlmas ve hrpalanmasdr. Durum bu olduunda
John Stuart Mill'in uyarsn gz ard etmemek gerekiyor: "Vaheti mazur
gsterecek hibir gereke yoktur, bir kurbann yargnn gcne teslim
edilmi olmas ona yaplanlar hakl karmaz." 'Akl hastal'nn
iyiletirilmesi iin eer byle bir sorunumuz varsatek zm, daha dorusu
tek umudumuz Kurumsal Psikiyatrinin yetkilerini artrmak deil,
tersine azaltmaktr. Ancak bu kurum ortadan kalkarsa psikoterapinin
zorlayc olmayan manevi gc ortaya kabilir. Ancak o zaman zel
Psikiyatri' de kurumlarn yaptrmlarndan, tabularn kstlamalarndan
bamsz yaratc diyaloglar kurabilir. Bireyin sonu gelmez mcadelesinde
sadece igdsel snrlarn deil evresini saran hurafenin ve basknn da
stesinden gelmesine yardmc olabilecek bir yarar ancak bu ekilde
salanabilir. Bu kitap Hristiyan teolojisinin att temelden balayarak
bu gn polis gcyle ve tbbi sylevlerle desteklenen uygulamalara dek
Kurumsal Psikiyatrinin tarihi geliimini anlatyor. Bu geliimin
anlalmas ok ama ok nemli. nk Collingvvood'un dedii gibi, "Tarih
insann kendisini tanmas 'iin' yazlr. Kendimizi tanmak, ne
yapabileceimizi bilmek demektir. nsan denemeden neler yapabildiini
bilemeyeceine gre, tahminlerimizi yalnzca bu gne kadar yaptklarmzla
ekillendirebiliriz. Tarihin deeri bize insann neler yapabildiini
gstermesi, bize ne olduumuzu sylemesidir." insanlarn bu gne kadar
kendinden gsz olanlara yardm etmek adna neler yaptn hatrlatmak,
kendini ycelten gzel sylevlerin hakl kard yarglarn gemite nelere
yol atn, kendimizi idare etmek yerine bir 'teki' yaratp onun
idaresini kendimize i edinmenin sonularn, bu yolla kazanlm
payelerin insanl nerelere gtrdn gstermek istedim. Bu ekilde, tarafl
yarglarla donatlm 'insan' anlaymza bir ift sz ekleyebilmi olduumu
umuyorum.
- 13. Yazlar 13 Bu kitab okumak iin ne uzman olmak ne de belli
bir eitim alm olmak gerekir. Ak fikirli olmak yeterli. Okurdan tek
dilei Samuel Johnson'un; "Cehenneme giden yol iyi niyet talaryla
denmitir," uyarsna kulak vermesi. nk bu szler amzn politik dzeninin
ideolojisine, sylemlerine, uygulamalarna, bir baka deyile Tedavi
Devletinin amalarna ve aralarna, ok yakyor... Thomas Szasz
Syracuse, New York Sh: 15-18 AMERKAN PSKYATRSNN BABASI BENJAMN RUSH
Ortaa aklnn modern akla dntrlmesi, dinsel bak tarzndan byk bir
ideolojik deiiklik araclyla bilimsel bak tarzna geile mmkn olmutur.
Akas akl hastal kavramnn da bu ideolojik deiimin bir paras olarak
gelitii kanaatindeyim. Bugn akl hastal olarak tanmladmz koullar ya
da davranlarn kefi, eker hastal ya da kalp yetersizlii hastalklarnn
kefine benzemez. Bu tr davranlara eskiden sapknlk, olanclk,
gnahkrlk, ruhunu eytana satmak vs. gibi baka yaktrmalar yaplyordu.
Ya da tam tersi, geleneklere uygun ve doal kabul edildikleri iin bu
tr davranlara zel adlar verilmiyordu. On sekizinci ve on dokuzuncu
yzyllarda, o gne kadar tbbi terimlerle ifade edilmemi olan bu
davranlarn sahipleri tekrar tanmland ve bu kez hasta olarak
adlandrld. Psikiyatri ad verilen bilim dalnn yaratlmas ile
sonulanan bu sre dinsel kavramlarn, yerlerini, bilimsel kavramlara
brakt daha geni apl bir srecin temel unsurlarndan biriydi. Bylece
Doa Tanrnn, Devlet Kilisenin, akl hastal da bynn yerini ald. Doa
bilimlerinde fikirler ve uygulamalar bakmndan byle bir kkl bir
deiiklik yaand. Bugn ekinimizi olgunlatrabilmek iin hayvan kurban
etmiyor, gbre kullanyoruz; hastalklar tedavi etmek iin artk byye
deil, ilaca ve cerrahiye bavuruyoruz; denizleri ap dmanlarmz
mahvetmek iin duaya deil nkleer enerjiye, enerji elde etmek iin de
fosil yaktlara bavuruyoruz. Ancak 'sosyal bilimler'de bu denli byk
deiiklikler gereklemedi. nsan davranlar ve toplumsal denetim
konularnda, eski din aklama ve tanmlarn sadece yeni bilimsel
temelli kelimelerle ifade edildii rneklere az rastlamyoruz. Daha
nce grdmz gibi, kfirlik kavramnn yerine tbbi bir kavram olan akl
hastal kavramnn konmu olmas ve bireyin bir zindana kapatlarak ya da
yaklarak dinsel gerekelerle cezalandrlmasnn yerine bir hastaneye
kapatlarak ya da tedavi denilen srete ikence edilerek psikiyatrik
gerekelerle cezalandrlmas bunu aka gstermektedir. Bireyin
davranlarnn kavramlatrlmas ve denetimi konularnda dinsel ve ahlaki
olandan tbbi ve sosyal olan ynnde gerekleen bu deiiklik birok
Aydnlanmac psikiyatristin fikirlerine ve uygulamalarna yansmtr. Bu
konuda Benjamin Rush iyi bir rnektir. Rushn fikirleri ve yazdklar,
benim, akl hastal kavramnn kkeni, zellii ve kullanmna dair
nermelerim bakmndan olduka aklaycdr. Koloni Ordusunda Doktor
General olarak grev alan ve daha sonra Pennsylvania niversitesi Tp
Fakltesi Dekanlna gelen Profesr Benjamin Rush (1746-1818) Amerikan
Psikiyatrisinin tartmasz babasdr. O kadar ki, Amerikan Psikiyatri
Dernei'nin mhrn onun portresi ssler. Peki, Rush nasl bir adamdr ve
psikiyatriye yn veren fikirleri ve uygulamalar nelerdir? ncelikle
Rush'n Amerikan psikiyatrinin kurucusu olarak tarihe gemesinin en
byk nedeni,
- 14. 14 Yazlar zihinsel ve bedensel hastalklar arasnda hibir
fark olmadn iddia etmesinin yan sra son derece baarl bir doktor
olmasnn ve Kurucu Byklerle* arkadalnn etkisi de byktr, bylece akl
hastalklaryla ilgili fikirlerini hayata geirmek imkn bulmutur. Bir
baka ifadeyle Rush, toplumsal sorunlarn tbbiletirilmesini ve bu
sorunlarn 'ceza' yerine 'tedavi' yaptrmyla ortadan kaldrlmasn
savunan ilk Amerikal doktordur. leride greceimiz gibi Rushn
fikirleri hl son derece salam ve taze fikirler olarak kabul
grmektedir. nk Rushn ortadan kaldrmaya alt toplumsal sorunlar henz
ortadan kalkmamtr ve bu sorunlar hl tbbi yaptrmlarla ortadan
kaldrmaya almaktayz. Rushn magrum opus'u (ba eseri) olan Medical
Inquiries urd Observations upon thc Diseascs ofthcMind (Akl
Hastalklar Hakknda Tbbi ncelemeler ve Gzlemler), 1812 ylnda
yaymland. Birok basks yaplan bu eser eitli dillere evrildi ve
psikiyatrinin bir tp dal olarak kabul edilmesini salad. Rush,
arkada John Adams'a yazd bir mektupta yle diyor: "Akl hastalnn
zneleri, bugne kadar sr kpyd. Bu hastalklar insan bedeninin dier
bedensel hastalklar dzeyine indirmeye ve insan aklnn da bedeni gibi
d etkenlere ve herkes iin geerli olan yasalara tabi olduunu
kantlamaya altm." Rushn akl hastas denilen kiilerin hastalnn
bedensel olduu inancna gsterdii kantn hi de yeterli bir kant olmad
oktan anlald halde, o zamanki kabulnn ceremesi ne acdr kihl
ekilmektedir. Rush, bu fikrini u gzlemine dayandryor: " 1811 ylnda
Pennsylvania Hastanesinde yatan akln oynatm hastalarn sekizde
yedisinin nabz atlar normalin stndeydi." Rushn kiisel otoritesi ile
de birleince bu semptom 'zihinsel bozukluun ak bir iareti' olarak
yorumland ve hatta Bakan'n bir katil zanlsn affetmesi iin yeterli
bir neden bile sayld. Zihinsel ve bedensel hastalklarn ayn ey
olduunu deneysel olarak kantlayamayan Rush, bunu, her ikisi hakknda
ayn yntemle tedavi ederek stratejik bir ekilde 'kantlama'ya alt.
"Stmay ya da ya da vcudun bir blgesinde gelien bir hastaln kan
yoluyla tand hastalklar iyiletiren ilalarn delilii de ok ksa srede
ve kesin olarak iyiletirmesinden hareketle akl hastalnn aslnda
damarlarda yerlemi olduu sonucuna vardm." Doa bilimleri ile uraan
adalarnn tersine tbbn ok saygn mucidi Rush'n kefettii hibir ey yok.
Yine de bir yenilik getirmediini syleyemeyiz, mevcut delilik
kavramna yeni bir bak tarz getirmitir. rnein, Rush'a gre Amerikan
halk 1783'te yaplan bar antlamasndan sonra ortaya kan yeni duruma
hazr deildi. Rush, Amerikan halknn bu dnemdeki tutumuna bir aklama
getirir: "Savan baaryla sonulanmasnn alevlendirdii ar zgrlk arzusu,
birok insanda aklselimle ortadan kaldrlmas mmkn olmayan ve devlet
tarafndan dizginlenemeyen somut bir fikir ve davran tarz haline
geldi. Bu fikir birok Birleik Devletler vatandann anlay, arzular ve
ahlak zerinde byk bir etkide bulundu ve bir delilik halini ald. Bu
delilii anari diye adlandrmaya hakkm var sanyorum." Rush'n kendinde
grd hakla sarf ettii bu szler, halkn ruh halinin psikiyatrik bir
yorumdan ibaret deil; tbbi terimlerle kurulmu, neredeyse iirsel bir
metafor. Ayn zamanda sabit bir fikri de yanstyor. Rush dnyay
ideolojik bir gzln ardndan gryordu. Ona gre dnyadaki her ey ya
hastalkl ya da salklyd. Bu nedenle Devrim'e kar olan her ey hasta,
destekleyen her ey de hastaln tedavisiydi. ngiltere tacna sadakat
gsterenler Rush'a gre "Devrim kartl hastalna yakalanmlard. Davaya
gnl veren kadnlarn ise histerileri iyilemiti." Rush bir metafor
ustasyd. Ahlaki ve toplumsal sorunlar tbbi terimlerle ifade
ediyordu. A Moral and Physical Thermometer (Ahlaki ve Bedensel
Termometre)adl szlk onun eseridir.
- 15. Yazlar 15 Bu szlkte ahlaki terimlerin tbbi karlklarn
veriyor. Cari Binger bu kitap hakknda yle diyor: "Termometrenin en
stteki derecesi salk ve refah salayan lmllktr. Yani su, st ve
birazck bira imek. Sadece yemeklerde ve az miktarda alnacak arap ve
bira nee, kuvvet ve iyi beslenme salayabilir. Bundan sonra bu lman
hava birdenbire eksi gibi dondurucu bir dereceye dyor: Bu noktada
skala puntan balyor ve viski, rom, rak, arap, likr ve bira ile
dmeye devam ediyor,"vs. Rush, Jeremy Belknap'a yazd bir mektupta
yle diyor: "Umarm, ylnda sarholuk, toplumda yalanclk ya da
hrszlkla, alkoll ikiler de arsenik ya da baldranla bir tutulur."
Rush, alkole kar yrtt propagandada tbbi kavramlardan yararlanyor.
Binger, "Ahlaken iddetle kar kmasna ramen, varl ne yazk ki hl devam
etmekte olan ileri derecede alkol bamlln ok nemli bir tbbi ve genel
salk sorunu olarak grd iin Rush'a sayg duymak gerektii"ne inanyor.
Rush'n taktikleri hakknda nasl dnlecei, elbette, psikiyatrik
emperyalizm ve onun hizmetindeki szde tbbi yaptrmlar hakknda ne
dnldne baldr. Amerikan akl sal hareketinin sekin bir ahsiyeti olan
Binger, iki imenin tbbi bir sorun olduunu fark ettii iin Rush'
alklyor. Hlbuki Rush iki imenin tbbi bir sorun olduunu fark etmi
deildir. Rush iki imeyi tbbi bir sorun olarak tanmlamtr.' Deli
denen kiilerin mstehcen szleri konusunda da Rush'n bir fikri vardr.
Bu szlerin anlamsz olduu ve 'sara krizi geiren insanlarn kfrlerini'
andrd kanaatindedir. Bu fikrinin kaynann 'tp bilimi retisi' olduunu
ileri srer. Bu fikri ne srebilmesi iin Rushn insanlar nesneler
olarak kabul etmesi gerekir ki yapt gerekten budur: "Akl bozuk
kiilerin kt davranlar bazen bir deprem sonucunda yeryzne fkran lava
benzer." Toplumsal yozlamaya bir akl hastal tanm getirerek ie
balayan Rush artk bu ynde ilerlemeye hazrdr. Bu yolda o kadar
inanlmaz bir mesafe kat etmitir ki, bu satrlar okuyan ada okur hoa
gitmeyen herhangi bir davran bir zihinsel rahatszlk belirtisi
olarak grmekte zorluk ekmemektedir. " sknts, utan, korku, dehet,
fke gibi uygunsuz davranlar," diyor Rush byk bir boboazlkla "geici
delilik durumlardr" ve "intihar bir tr deliliktir," diye de bir
deerlendirmede bulunuyor. Zihinsel sal ve delilii tanmlarken de son
derece cesur davranyor: "Zihinsel bakmdan salkl olmak olaylar, dier
insanlar gibi ve toplumun kabul ettii ekilde yorumlayabilmektir.
Delilik ise bundan sapma halinde olmaktr." Rush grld gibi zihinsel
bakmdan salkl olmakla toplumla uyum iinde olmay ayn ey olarak
gryor, akl hastaln da toplumla uyumsuzluk olarak deerlendiriyor.
Ancak bireyin toplumla uyum iinde olduu ya da olmadna kim karar
verecek? Rush byle bir soruyla karlaacan tahmin etmi gibi "Akl saln
yarglamak doktorlara der'' diyor. Toplumla uyum iinde olmamann
tercih deil hastalk, psikiyatrinin de polislik deil tbbi bir dal
olduuna uzun zamandan beri halk ikna etmeye alan Amerikan
Psikiyatri Dernei'nin ve psikiyatri tarihilerinin Rush' koruyucu
azizleri kabul etmesine amamak lazm. Bamszlk Bildirisi'nin altnda
imzas bulunan ve Kurucu Bykler ile dostane ilikiler kurmu olan
Rush'n, deli olduu iddia edilen bir kiinin hukuki ve siyasi durumu
hakknda ne srd fikirler de hayli ilgin: "Akl eksiklii, bir kiinin
toplumsal szlemesinin feshedilmesini, vatandalk haklarnn elinden
alnmasn mazur klar, byle bir kii tanklk yapamaz, bu kiinin ahlaki
deerlerine vs. gvenilemez." Psikiyatristler, akl hastas olduu iddia
edilen kiilere uyguladklar iddeti hakl gstermek iin hl bu tr
fikirlerin izinden gitmektedir. Rush, ald olaanst eitim ve
edebi
- 16. 16 Yazlar yetenei gz nnde bulundurulursa 'akl noksanl'
konusunda sylediklerinin maksatl ve ikiyzl retorikten ibaret
olduunun herhalde farkndayd. 'Akl noksanl' bir kiinin ne toplumsal
szlemesinin feshini, ne de vatandalk haklarnn elinden alnmasn mazur
gsterebilir; bu sadece onun zayflnn suiistimal edildiini ve
vatandalk haklarn savunamayacak kadar aciz bir duruma drldn
kantlar. Bireyi Rush'n syledii hukuki ve siyasi kstlamalar altna
sokan, bir hastalk (zihinsel yeteneinin bozulmas) deil (iktidar
kullanma yetkisini elinde bulunduran) insanlardr. Rush, suun da bir
hastalk olduunu iddia etmitir. Bu fikrin ada psikiyatristlere ait
olduu zannedilir ama yle deildir. Rush, icat ettii akl
hastalklarndan birine de 'irade bozukluu' adn vermitir. Cinayet ve
hrszlk bu karmak hastaln semptomlardr. yle yazm Rush: "Hastaln,
dier etkilerine bakarak saptadm iki semptomunu (ktlkten deil
hastalktan ileri geldikleri iin) sutan ayrt etmek ve bu hasta
kiileri kanunun penesinden kurtarp tbbn nazik ve efkatli ellerine
teslim etmek gerekir." Rush'n ellerinin ne kadar nazik ve efkatli
olduu biraz pheli olmakla birlikte burada en azndan bir hususu
istemeden de olsa-kabul ediyor: Cinayeti ve hrszl gerekte hastalk
olduklar iin sutan ayrt etmiyor. O sadece katillerin ve hrszlarn
polisin ve yargcn hkimiyet alanndan alnp doktorlarn ve tmarhane
gardiyanlarnn hkimiyet alanna sokulmasn merulatrmak istiyor. Rush
yalancl da hastalk olarak gryor: "Fiziksel bir hastalktr ve bu
hastala yakalanan kiiler hibir konuda hakikati syleyemezler."
Kefettii bunca hastalktan hibirinin tedavisinin olmamas, Rush' hi
rahatsz etmiyor. "Kt bir alkanlk olan yalancln dzelmeyeceine
inanlr. Bu hastaln yetikinlikte tehis edilmesi halinde
iyiletirilemeyecei de sylenebilir." Rush gibi bir mucidin akl
hastal konusunda yapt 'keifler' arasnda psikiyatrik Engizisyon iin
en retici olan 'nanszlk ya da nanma Yetenei Bozukluu' adn verdii
hastalktr. Rush, "Akln bu yetenei hastalanabilir ya da
rahatszlanabilir. Yani inanc glendiren btn kantlara inanma yetenei
kaybolur," iddiasnda bulunuyor. Rush bu akl hastalna yakalanm
hastalara rnek de gsteriyor: "yi eitim alm doktorlarn ve tbbn
faydasna inanmayan, arlatanlara gvenenler ve Hristiyanln
hakikatlerine inanmayp, kfirlerin kitaplarna kaplanlar." Ahlaktan
tbba geite bu anlamsal dntrme o kadar ak ki insann kafasnda ister
istemez baz soru iaretleri beliriyor: Cui bono? Peki bu iten kazanl
kan kim? Hasta m? Hayr. Din adam m? Hayr. Doktor mu? Evet. Rush'n
toplumsal sorunlar ya da kendisinin onaylamad bireysel
davranlartbbn konusu haline getirmesinin bu davranlarn tbbi
yntemlerle denetim altna alnmasn hakl karmaya yaradn kendi yazdklar
ve syledikleri kukuya yer brakmayacak kadar ak bir biimde
kantlamaktadr. Binger, Rush'tan yle bahsediyor: "Budalaca
hareketlerinden rahatsz ya da huzursuz olduunda, arkadalarn, zaten
'etraf deli kaynyor' diyerek mazur grrd." Rush, 'tedavi' yntemi
olarak psikiyatrik kapatmann hararetli bir savunucusuydu ve
dmanlarn psikiyatrinin demir parmaklklar arkasnda ya da daha kt bir
yerde grmeyi arzulamtr. "Bir hastalk olarak yalancln tek ilac"
derdi rnein, "gzel bir dayak, hapis ya da alkla terbiye etmektir."
Rushn alkol bamllna ilikin tavrnda da ayn ilke ile karlayoruz; yani
tbbi tehis ve daha sonra buna dayal zora bavurarak denetim altna
almak. Rush, 'sert iki ime'nin bir hastalk olduunu iddia etmekle
kalmyor, alkol bamllnn zorlayc tbbi nlemler
- 17. Yazlar 17 araclyla engellenmesini savunuyordu. Bu denetimi
salayacak unsurlar arasnda hi tereddt etmeden devletin polis gcn de
sayyordu. Amerikan psikiyatrisinin neden Rush' kurucu babas sayd
daha iyi anlalyor. "Tpk deliler gibi ikiciler de toplum iin bir
tehdit kaynadr," der Rush "hatta serbest kalmalar, topluma devlet
hastanelerinde yatan hastalardan bile daha ok zararldr. Ayya bir
adamn ya da kadnn ailesine, maddi manevi ne kadar byk zarar verecei
aktr," diyor Rush. Bylece maddi manevi zarar nlemek tbbn bir sorunu
haline geliyor. Binger ise alkolizm iin yle diyor: "Bu fikirleri
aradan yz elli yl gemi olmasna ramen sadece tekrarladk ve alkladk.
Ama toplum olarak, gerekletirilmesini zorunlu grd nerisini henz
yerine getirmi deiliz." Priten etik, hastalklar ve tedavilere
ilikin bilimsel olgulara dayal tbbi kayglar kisvesinin ardna
sakland. Sonu olarak ortaya kan ise akl sal adna psikiyatrik tehise
dair sylevler, psikiyatrik bask ve zor uygulamas oldu. Bu tutumu
benimseyen gayretke tp adam hal zihniyetli din adamnn yerini ald.
Binger bile Rushn misyoner kafal bir reformcu olduunu kabul
etmektedir: "Hibir zaman, insanlarn aptallklarna nyargsz bakabilen
salt bir bilim adam olmad; bir Leonardo deildi, daha ok bir
Savonarola idi." Tm bunlardan sonra: "Rush reformcu gayretkeliini
ttn kullanmnn alkanlk haline getirilmesine de yneltti." Bu alkanln
sert ikiler ime arzusuna yol atn ve hem salk hem de ahlak asndan
zararl olduunu dnyordu. Sigara ienlerin genellikle saldrgan olduu
kanaatindeydi." Ttne kar mcadelesinde Rushn silah bilgiye dayal
fikir deil, tehdide dayal gzdayd. Bu, cehennem tehdidinin tpta
uygulanmasdr. Din kardelerinin cemaati sonsuz azapla tehdit ettii
gibi Rush da, muhtemel hastalarn aslnda btn toplumu hastas kabul
ediyordu ikinin ve ttnn sonularyla korkutuyordu. Binger, Rushn
"Sadece hastalarn deil, toplumun da doktoru" olduuna inandn sylyor.
te yandan ". yzyl doktoru otoriter bir figrd ve Rush, olaanst,
karizmatk, entelektel kiiliiyle ve Amerika'nn en byk doktoru olma
unvanyla bizzat otoriteyi temsil ediyordu. Bu avantajlar ahlaki ve
duygusal bir ikna arac olarak kullanmaktan ekinmemitir." Binger,
Rush'n 'ikna' snrlarn aan otokratik yntemlerini aklamaya alyor ama
unu da sylemeden geemiyor; Bir hastas karnnda ylan olduunu sylese
Rush onu oturakl bir sandalyeye balamakta bir an duraksamazd." Bu
tmyle yalan saylmazd, Rush'n psikiyatrik tedavi olarak grd hizmetin
bir parasyd. Rush "Kendisini camdan yaplm zanneden" bir hastann
tedavisi iin, "oturmak zere olduu sandalyenin altndan ekilerek yere
drlmesinden sonra, ona bir torba cam kr gsterilmesini ve bunlarn
vcudunun paralar olduunun sylenmesini" neriyor. Rush bir arkadann
buluu olan u tedaviyi rnek gsteriyor: "Bir hastas kendisini bitki
zannediyormu. Arkadam, o halde bymesi iin sulanmas gerektiini
syledikten sonra adamn arkasna geip aydanlktan su verecekmi gibi
yapm ve bandan aa i boaltm." Rush'n kendisini l zanneden bir kiinin
nasl tedavi edilecei konusunda bakasndan duyduu ama kendisinin de
gayet baarl bulduu bir yntem de u: "Kendisini l zanneden bir
hastann doktoru, onun duyabilecei ekilde, lm nedenini saptamak iin
otopsi yaplmasn ister. Hasta annda iyileir." Bu olaylar, ruh
doktoru ile hastas, hasta ile ilgili delilik kavram ile tedavi
arasndaki ilikilerin esasn gzler nne seriyor. Vatanda yalan sylerse
akl hastalndan mustarip bir hastadr; eer bunu psikiyatrist yaparsa
tedavi iin ne gerekiyorsa yapan licenap bir terapisttir. Binger;
"Kontrol altna almak, Rush'n tedavi anlaynn esasdr" diyerek bir
gerei dile
- 18. 18 Yazlar getirirken Rush'n gayretkeliini, zorlayc ln ve
uygulad kaba kuvveti mazur gstermeye alyor. Binger'n bahsettii
'kontrol' dorudan ve sadece hastaya yneltilen bir iddetle mmkn
olmutur. Rush'n 'cephaneliinde kendini kontrole yer yoktur. ada
psikiyatristlerin cephaneliinde de ayn eksiklik gze arpar. Rush'a
gre hastaya mutlaka bir ey yapmak gerekir. Psikiyatri hastalarna
uygulad 'tedavi' yntemleri Rush'n kiilii hakknda yeterince bilgi
vermektedir. Psikiyatristin kiiliinin etkisi kanmca gnmzde de
kaybolmu deildir. Rush, deliliin tedavisinde, doktorun hastann
kiilii zerinde tam bir hkimiyet kurmas gerektiine inanyordu. Bu
fikrin tek savunucusu Rush deildir. ada doktorlarn ou bu yntemin
doruluunu savunmakta lar. Deliyi zincirden kurtaran adam kabul
edilen Philippe Pinel de psikiyatride kaba kuvvete bavurulmasna kar
olanlarn banda gelir. Yalnz Pinel'in akl hastasnn zincirlenmesine
ve dvlmesine kar olmasnn sebebi, bu insanlara zgrlklerini bahetmek
deildir. Pinel gerektii gibi ynetilen bir tmarhanede hastann zaten
otoritenin ve tmarhane grevlilerinin baskn gcnn etkisi altnda
olacan, bylece bu tr acmasz tahakkm yntemlerine gerek kalmayaca
fikrindedir. Pinel'in Treatise on Insanity (Delilik zerine Deneme)
adl kitabnda en ok sarf edilen iki kelime 'gzda' ve 'bask'dtr.
"Ancak, deli stnln grd ve inand bir gle kar karya kalrsa direnmeden
ya da iddete bavurmadan boyun eer. nceki delilik vakalarnda iyi
hesaplanm, planl bir gzdann, iddete bavurmakszn uygulanan srekli
basknn ve hrsa kaplmadan stn gelmenin nasl iyi sonular verdiini grm
bulunuyoruz."' Rush da 'terapi yntemi' olarak sadece kandrma ve
yalan deil, baka mdahale yntemlerini de zellikle hastann kapatlmasn
savunmutur. "Hastalar zerinde kesin denetim kurmak iin uygulanan
yntemlerden de bahsetmemiz gerekiyor. Bu denetimle hastann doktora
itaat etmesi, sayg ve sevgi gstermesi salanacak ve bylece doktorun
tedavisini kolaylkla, kesinlikle ve baaryla uygulamas mmkn
olacaktr, diye yazyor Rush. Terr Rush'n sklkla bavurduu bir ilatr.
"Korkunun," diyor Rush "akl ve dolayl olarak beden zerindeki etkisi
ok gldr ve delilik tedavisindeki nemli bir yer tutar." Yine Rush'a
gre, hastann en uygun ekilde korkutulmas iin evinden alp bir
tmarhaneye kapatmak gerekir. "Delinin zgrlnden mahrum braklmas sal
asndan bazen en faydal yoldur." Rush'n yaad dnemde hastann
hapsedilmesinin ok kolay olduunu hatrlatmakta fayda var: Amerikal
doktorlar, on dokuzuncu yzyln ortalarna kadar, akl hastas olduu iin
tedaviye ihtiyac olduuna inandklar herhangi bir kiinin tbbi
amalarla hapsedilmesi konusunda kesin yetkiye sahiptiler.
Deutsch'un anlatmyla, bir kiinin hastaneye kabuln salamak iin
Rush'n yapmas gereken, tek ey kk bir kda, "James Sproul
Pennsylvania Hastanesi iin uygun bir hastadr" gibi bir not yazp
altn imzalamakt Rush'n tbbi ya da psikiyatrik birtakm gerekelerle
kapatlmasn gerekli grd insanlarn hayatlarndan kopar ldklarn,
zgrlklerinden mahrum brakldklarn gzden karm olmas mmkn mdr? Hayr,
deildir. Birok ada psikiyatrist gibi Rush da toplumun ancak bu
ekilde korunabileceine inand iin bu uygulamay hakl bulmutur. Geri
gnmz psikiyatrisi Rush'dan beri bir arpa boyu yol almtr. rnein Rush
sarholarn hapsedilmesine ilikin nerisinde yle diyor: "Bu tr
kiilerin hastaneye kapatlmalarnn kii haklarnn ihlali olduunun,
devletimizin zgrlk anlay ile badamadnn ileri srlmesine izin
verilmemeli. Bir hrsz hapishaneye tktmz zaman kimse byle bir
- 19. Yazlar 19 iddiada bulunmuyor. Ayrca, sarholarn saylarnn
artmas halinde hrszlardan daha fazla zarar verecekleri ve daha kt
bir ahlaki etkide bulunabilecekleri dikkate alnrsa, toplumun
gvenlik ve refah iin adi hrszlardan ok ayyalardan kurtulmak
gerektii aktr. Tabi ki adaletsizlii ve basky engellemek amacyla
tedbir alnmaldr, muayene edilmeksizin ve grevli bir doktor ile iki
ya da yargtan oluan bir mahkemenin ald karar olmakszn hi kimse zel
bir hastaneye ya da AYIKLAR EV'ne gnderilmemelidir." 'Hasta'
psikiyatrik gerekelerle hapsedilip tedaviye direnme imkn elinden
alndktan sonra Rush, hibir hastann hibir koulda maruz kalmaktan
memnun olmayaca baz nlemlere bavurabiliyor; Rushn yaad dnemde bile
bu nlemlerden bazlar tbbi bir ortamn dnda uygulanm olsa ikence
olarak deerlendirilirdi. Rush' bizzat kendi szleri ele veriyor. Bu
nlemlerin birkandan bahsettikten sonra szlerine yle devam ediyor:
"Yukarda bahsettiim nlemlerin hibiri zihin sal bozulmu hasta
zerinde bir hkimiyet kurulmasn salayamamsa baz daha etkili
yntemlere bavurmak gerekir." Rush, her tr psikiyatrik mdahale
yntemini denedikten sonra gayet ikna ve tatmin olmu olarak: "Deli
zerinde hkimiyet kurabilmek iin hafif ama korkutucu olacak cezalarn
uygulanmas en uygunudur prangaya nadiren bavurulmal, krbaca ise
mmknse hi bavuru ima maldr fakat istisnai durumlar olabilir. Hibir
kkrtma olmad halde, hasta aniden saldrrsa buna karlk doktorun ya da
gardiyann meru mdafaa iin mecburen krba ya da elile birka kez
vurmas gerekebilir," diye yazm. Rush yntemlerini bazen 'tedavi'
bazen de 'ceza' eklinde ifade etmi. imdi vereceim rnek Rush'n deli
hakknda ne dndn ok ak bir ekilde ortaya koyuyor. Bu rnekte deliyi,
ehliletirilmemi bir hayvana benzetiyor ve doktorun grevinin deliye
boyun edirmek olduunu ne sryor. Rushn tedavi amal nerilerini sralad
listesinde "Deli gmleini iyice skmak, yakasndan ieri souk su dkmek,
deliyi houna giden yiyeceklerden mahrum brakmak." kan almak, yalnz
brakmak, karanlk bir yere kapatmak gibi nlemlerin yan sra "vcudunu
srekli dik tutmasn salamak" da yer alyor. Bu yntemleri u szler
izliyor: "ngiltere'de inat atlar u ekilde ehliletiriliyor: nce, ala
kapatlyorlar, sonra iki ya da gn ve gece boyunca her yatmaya
kalktklarnda vcutlarna sivri uu iviler batrlarak uyumalar
engelleniyor. Delinin de ayn usulle deilse de daha yumuak
usullerle, yirmi drt saat ayakta tutulmas ve uyumasnn
engellenmesiyle ayn faydann salanacandan hi kuku duymuyorum."
Rush'n tedavi alannda en nl buluu kendisinin'trankilizatr'
(sakinletirici) adn verdii garip alettir. Deutsch bu aygt yle tarif
ediyor: "Trankilizatr, hastann kol ve ayaklarnn baland ve bir arala
bann sabit tutulduu bir sandalye idi. Bu mekanizma ile hastann
vcudunun hareketi azaltlyor bylece nabz atlarnn dmesi amalanyordu.
amzda bu alet her ne kadar bir ikence aleti gibi grnyorsa da Rush
onu gerekten insani nedenlerle icat etmitir." Srf bizim deil Rush'n
adalarnn da bu aleti de bir ikence aleti olarak grdkleri anlalyor.
nk o dnemde herhangi birinin bu aletten kendi isteiyle yararlandna
dair tek bir kayda bile rastlanmaz.* Rush'n sakinletirici
sandalyesi de psikiyatrinin birok bulu ve kefi gibi Engizisyondan
esinlenmitir. Engizisyonun kulland cadsandalyesiyle arasndaki
benzerlik artcdr. Cadsandalyesi denen alet "Her taraf kr ivilerle
dolu, sann vcudunun sktrlabildii demir bir sandalyeydi. Sulu buna
balanyor ve sandalyenin altnda ate yaklyordu. Bu ikencenin amac
hakikatin ortaya kmasyd. Ac, insan ruhunu lml hayatn son noktasna
gtryor; ruhun rlplak kaldna inanlan o noktada yaplan
- 20. 20 Yazlar sorgulamada tm gerekler ortaya kyordu." Rush'n
ikinci psikiyatrik tedavi aletinin ad 'dndrc' idi. "Tembellik
hastalna yakalanan hastann bann darya gelecek ekilde baland
yuvarlak bir tahta eklindeki bu alet inanlmaz hzlarla dndrlyor ve
hastann kannn bana hcum etmesi salanyordu." Psikiyatri, baskc ve
iddet ieren yntemlerden, bu yntemlere bavuran kahramanlarn
reddetmedike vazgeemez. Sadece Rush'n deliyi tedavi etme tarzn
deil, ada psikiyatristlerin ve toplum bilimcilerinin de bu yntemi
kabul ederek savunmalarn bu denli eletirmemin nedeni bu d ur.
Gnmzde psikiyatrist ve toplum bilimcilerin ele geen yabanc dmana
iddet uygulanmasnn 'yurtseverlikle badatrlmasna kar olmalarna ramen
akl hastasna uygulanan 'tedavi amal' iddeti memnuniyetle kabul
etmeleri enteresan bir durumdur. Szgelimi Deutsch okurlarna Rush'n
'trankilizatr' 'insani nedenler'le icat ettiini aklamaktadr.
Rush'n, bu aleti yardmseverlik duygusuyla yaptn iddia ettiini de
biliyoruz. Yine de tek nedenin bu olduuna inanmak zor. Rush ylnda
yazd bir mektupta: "Hem bu kt uygulamay [deli gmleini ok skmak]
nlemek hem de bask uygulamasn en verimli ekilde kullanabilmek iin
stnl elimde tutabilmek amacyla iyi bir dolap imalatsndan rica
ettim." (talikler T.S.) Sylemeye gerek bile yok, Binger'a gre de
Rush hakldr, nk bu icatlar insani nedenlerle yaplmtr. Olup bitenler
artk tartlmyor. Rush' ya da dier iyi iler yapan 'byk'
psikiyatristleri sulamadan olanlar anlatma abasnda olan Deutsch
bile gerekleri kabul ediyor. "Ne gariptir ki," diyor Deutsch,
"eskiden cezalandrmak amacyla bavurulan ikence ve terr, bu zel ada
saygn tp teorisinin vgye deer bir tedavi yntemi olarak kabul grd.
Doktorlar, delinin tedavisi alannda uzmanlarken dhiyane terr aralar
icat etmek iin bibiriyle yartlar." Akl hastaln din suunun yerini
alm bir kavram olarak deil sadece bir hastalk olarak,
psikiyatristleri de Engizisyonun yerini alan otorite olarak deil
sadece doktorlar olarak ve psikiyatrik mdahaleleri Engizisyon
ikencesinin yerini alan bir ceza olarak deil tedavi olarak grenler
iin bu tutum tabii ki artcdr. Rush'n tedavi amal yntemleri
'trankilizatr' ve 'dndrc' ile son bulmad. Hastann kafasnn boulacak
raddeye gelene kadar suya sokulduu 'rdek' tedavisine de bavurdu.
Cad avclarnn geleneksel su eziyetinin o gnn koullarna uyarlan
diyebileceimiz bu uygulamay Deutsch, 'birok tannm adann uygulad
yntemlerden ok daha nazik' Rush'a zg bir yntem olduunu ve bu 'suya
batrma' uygulamasnn gzda vermek iin birebir 'dhiyane bir bulu'
olduunu sylyor. Bakt her yerde akl hastal gren ve bu felaketi
kontrol altna almak iin en yldrc yntemlere bavurmaktan ekinmeyen
Amerikan psikiyatrisinin Rush gibi bir bynn ne kadar otokratik,
tahakkm merakls, iddet dkn ve igzar bir kii olduu ortadadr.
Koruyucunun, bizi, szde koruduu ktlklerin asl kaynann ne olduunu
uygulamalardan anlyoruz. Papaz da olsa doktor da, byle bir 'tehis'
misyoneri, cady ya da deliyi bulmaz, yaratr. Rush'n ka kurban
yarattm bilmek mmkn deil, ama en azndan birini tanyoruz: Rush'n olu
John. Kendisi burada hayatndan biraz bahsedilmesini hak etmi
biridir. Fikirlerini ve uygulamalarn incelediim bir psikiyatristin
zel yaantsndan bahsetmem acmaszlk gibi grnebilir. Ben de herkes
gibi ad homincm (kiiselletirilmi) tartmalar onaylamam ve bavurmak
ta istemem. Fakat bir insann fikirlerini ve baarlarn, o insann zel
yaantsnda naho ynler olduu iin karalamakla, (hem zel hem de kamusal
kimlii
- 21. Yazlar 21 nem tayan biri iin) kiinin zel yaantsndaki baz
olaylara ve etkilerine yer vermek farkl eylerdir.
Psikiyatristlerin, psikologlarn, politikaclarn, sanatlarn ve
hayatlarndaki olaylar ok ey anlatr ve bence ikinci tanma girer.
Benjamin Rush gibi bir adamn ilk erkek ocuunun, kiiliini
gelitirmekte baz zorluklarla karlatn tahmin etmek zor deildir. John
Rush nce tp eitimine balad. Bir sre sonra tptan vazgeti, denizcilik
eitimine bala di. Denizcilik eitimini tamamlayp kaptan oldu ancak
bundan da vazgeti. Benjamin Rush 11 Aralk 1802 'de An Defteri'ne
yle yazm: "Bugn olum John tp eitimine yeniden balad. Eve ve
mesleine dnme karar onu ne kadar skntya sokmu ki evimde uak olmaya
raz olduunu, hayatn denizci olarak srdrmektense ahrm temizlemeyi
tercih edeceini syledi." Burada, bir oulun, baba evine dnmek
zorunda kald iin kendisini neden bu kadar aalad ya da aalamak
zorunda hissettii, baba Rushn olunun bu alaln neden gnlne yazd
sorular yantsz... John baba evine dndkten sonra, 1804 ylnda tp
fakltesinden mezun oldu. Tezini babasna ithaf etti. Bundan sonra
muhtemelen babasnn glgesinde kalaca Philadelphia General Hospital'e
atamas yapld halde bu grevi kabul etmedi ve denizcilie dnerek Deniz
kuvvetlerinde kaptan olarak almaya balad. Bu kariyer drt yl srd
srmedi,1807 'de yakn arkada Benjamin Taylor ile bir dello yapt.
Taylor'u ldrd. Bir yl gemeden intihara teebbs etti. John, ubat
1810'da bir kez daha baba evine dnd. Babas dnnden yle bahsediyor:
"Ne annesinin ne babasnn ne de erkek ve kz kardelerinin
kucaklamalar ve gzyalar onun bizlerle konumasn salayamad. Akl
hastalndan dolay srekli gergin, salarn taramyor, sakaln kesmiyor."
John Rush ok kt bir durumdadr ama burada uzun uzun anlatmaya gerek
duymuyorum. Ancak u kadarn aktarmamda yarar var: John babasnn alt
hastaneye kapatld ve ksa sreli bir 'dzelme' dnemi dnda lene kadar
orada tutuldu. ldnde yirmi yedi yandayd. Rush, Jefferson'a yazd 2
Ocak 1811 tarihli mektubunda yle diyor: "Olum imdi daha iyi. Klk
kyafetine dikkat ediyor, ara sra kitaplara bakyor. Pennsylvania
Hastanesinde bir hcrede. Hayatnn orada sona ereceine inanmak iin ok
neden var." Binger, Rush'n bu fikri hakknda kuru bir yorum yapyor:
"Bu, tahmin doru kt." Ancak bu pek adil bir yorum saylmaz. Rush,
olunun hayat boyu hapiste kalacan sadece 'tahmin' etmemitir, olunu
oraya koyan kendisidir. Binger, Rush'n Pennsylvania Hastanesinin
yneticisi ve bundan dolay da John'un sadece babas deil doktoru,
psikiyatristi ve gardiyan da olduu gerei zerinde hi durmuyor. Oysa
Rush'n yaad dnemde de doktorlarn yaknlarn tedavi etmemeleri en az
imdiki kadar geleneksel bir tutumdu. Rush'n doktor ve psikiyatrist
olarak portresini tamamlayabilmem iin siyahilere kar tavrna da
deinmek gerekir. Rush'n Bamszlk Bildirisi'ni imzalayan ve kleciliin
kaldrlmasnn ilk taraftarlarndan biri olarak byk bir liberal ve
zgrlk olduu sanlr. Oysa gerekler ok farkl. Rush'n iktidar ak zgrlk
akndan ok daha baskndr/ Siyahiler hakknda ki fikirleri de bu
tutumunu artc bir ekilde dorulamaktadr. Binger, Rush'n klecilie kar
kyla iki imeye kar k arasnda bir benzerlik, belki de bir iliki
olduuna dair bir imada bulunur: "Rush'a hayat boyunca rahat huzur
vermeyen iki nemli konu vard. Bullardan biri Birleik Devletlerdeki
klecilik; dieri alkoll ikiler ve ayyalkt."
- 22. 22 Yazlar Rush, siyahilerin kendisini ok duygulandrdn
sylemitir. Jeremy Belknap'a yle yazar: "Afrika'nn adn bile
seviyorum ve kle olsun zgr olsun bir siyah grdmde bana talihsiz
yaratklarmn bile hissettirmedii bir duyguya kaplyorum." Rush'n
kendi kurbanlar iin kulland bu 'talihsiz' kelimesi dikkat ekicidir.
Psikiyatristler bu kelimeyi umutsuz hastalar iin kullanrlar. Rush'n
siyahilere kar tutumu iine ilemi paternalizmine ihanet ediyor.
Birok ada liberal gibi Rush da anlam tersine evirme hilesine
bavuruyor: Grnte siyahilere zel bir deer veriyor, oysa aslnda
kendisine zel bir cmertlik ve koruyuculuk atfediyor. Rush'n
siyahileri ne kadar sevdiine ilikin iddiasndan daha artc bir ey
varsa o da siyahilere ilikin kuramdr. Rush, Tanrnn onlar siyah
yarattna inanmyor. Siyahlk onlarn doal rengi deil, Rush'a gre bu
bir hastalk! Hayata sadece tbbi adan bakan Rush'n, holanmad ya da
aa grd insanlar tedavi etmekteki gayretkeliiyle uyumlu bir teorisi
var. Bu teori ierik itibariyle son derece dikkate deer: Rush,
Bamszlk Bildirisi ile klecilik gibi gerekler arasnda kalm bir
neslin mensubudur. 'Btn insanlarn eit yaratlm olduu ak bir
gerektir' ibaresi Bamszlk Bildirisi'nin zn oluturur. Kleciliin
temelinde ise siyahilerin beyaz adamdan aa olduu gibi kklemi bir
fikir yatar. Amerikallar bu ac elikinin uzlamasn bulmak iin ok
kvranmlardr. Rush da kendince bir k yolu bulmaya alt. Psikiyatrinin
ahlaki elikilere getirdii birok zm gibi Rush'n bu konudaki nerisi
de status quo'nun bilimsel adan hakl karlmasna hizmet ediyordu.
Rush'n siyah hastal kuram aslnda buydu. 1792 ylnda Henry Moss adl
bir siyah klenin vcudunda beyaz lekeler belirmeye balad. yl kadar
sonra adamn hemen hemen btn vcudu beyazlamt. Moss aslnda bizim
vitiligo dediimiz kaltsal hastala yakalanm. Beyazlarda da
siyahlarda da grlen vitiligo hastal deride pigment kaybdr. ABD'de
yaklak yz insandan biri vitiligo hastasdr. Moss, ylnda tavsiye
mektuplaryla donanm olarak ve hakkndaki gazete haberleriyle
birlikte Philadelphia hastanesine gitti. "Adam ba eyrek dolar"
deyene ki o devirde hi de az bir para deildi bukendisini sergiledi
ve kazand parayla zgrln satn ald. Aktr ki bu olay Rush iin yetti de
artt bile. Engizisyoncu bakt her yerde bir kfirlik grmtr, Rush'n
1796 da hastal grmesi iin bakmas yetti. Ancak Rush zencilerin
normal rengini hastalk olarak grd iin Moss'taki cilt bozukluunu
'kendiliinden iyileme' olarak deerlendirdi. Amerikan Felsefe
Dernei'nin 14 Temmuz 1797 tarihinde yapt zel bir toplantda Rush,
"Siyahlerin renginin czzam hastalndan kaynakland tahminini
destekleyen gzlemler" balkl bir metin okudu. Rush'n bu metinde neyi
savunduunu Daniel Boorstin bizim iin zetlemi: "Zencinin siyah
olarak adlandrlan renginin nedeni, yaradltan gelen bir farkllk
deil, atalarndan gelen Czzam hastaldr. Bu hastalkla birlikte baz
vakalarda derinin karard bilinmektedir. Rush'n da birka kez bizzat
tank olduu gibi siyahlerin tipik zellikleri olan byk dudak ve bask
burun da czam hastalnn belirtileridir. Gney Pasifik'te czzaml
adalarnda yaayanlarn dudaklar kaln, salar kvrcktr ve Amerika'daki
siyahilerde de rastlanan albino vakalarna burada da rastlanr.
Zencilerin cerrahi mdahalelere beyazlardan daha dayankl olmalarnn
nedeni czzamn yol at marazi duyarszlk olabilirmi. Rush, yerlilerin,
st dudaklar kesilirken dudaklarn kendileri tutabilecek kadar
cerrahi mdahaleye dayankl olduklarndan bahsediyor. Bu patolojik
duyarszlk, bedenleri yksek atee maruz kaldnda ya da scak bir kmr
elleriyle tuttuklarnda da siyahilerde aka
- 23. Yazlar 23 grlmekteymi. Hastaln bulamasna yol aan cinsel
birleme arzusu czzamllarda olduka yksek olduu gibi zencilerde de ok
yksekmi. O kadar ki ar klelik koullarnda bile bu kadar ok ocuk
yapabilmekteymiler. Zencilerin renginin yzyllar boyunca deimeden
kaln Rush, czamn hastalklar arasnda en irsi hastalk olmasyla
aklyor. Rush'a gre zencilerin on sekizinci yzylda bakalarna czam
bulatrmam olmas bu teoriye kar bir sav olarak ileri srlemez, nk
czzam artk eski bulaclk zelliini hemen hemen tamamen yitirmitir."
Rushn ana fikri siyahinin doutan czaml olduu, 'hastalk iddetli
olmad iin tek semptomun pigment dalmnda arlk' olduudur. Rush, Henry
Moss'un kendi kendine iyiletii kanaatindedir. Rush, bu teorisiyle,
siyahiyi tbbn gvenilirlii eliinde rkna kabul ve dahil ederken
korkun bir kaltsal hastaln taycs olduuna da dikkat ekiyor. Tbbn
mphem hastalk anlaynn ilk kusursuz rnei bylece ortaya km
bulunmaktadr. Sz konusu anlayn ok kullanl olduu bir gerektir, bir
yandan doktora ve hizmet verdii topluma yararldr dier yandan aslnda
yanl olan bir toplumsal davran tbbi nlem kisvesi altnda merulatrr.
Rush, 'siyahilerin renginin, czam hastalnn belirtisi olduuna karar
verdikten sonra' diyor Stanton, bundan sonu kard: "Birincisi,
beyazlar artk siyahlara 'stnlk taslamaktan' vazgemelidirler, bu
hastalklar onlara iki bakmdan insani davranmamz gerektirir. Ayn
nedenle, beyazlar onlarla evlenmemelidirler. nk bu ileriki
nesillere hastalk bulatrabilir. Son alarak, bu hastalkla mcadeleye
giriilmelidir." Rush'n, bu tedavi konusunda siyahlarn fikrinin
sorulmas hakknda ne dnd belirsiz, belki delilikte olduu gibi
'doktor en iyisini bilir' grndedir, belki de deildir. Bu konuda
neye inandn bilmiyoruz ama Rush yle diyor: "Doa son zamanlarda bu
ie el koymu ve lkedeki baz siyahlarn kendi kendilerine iyiletii
grlmtr." Bu syledikleri daha nce bahsettiimiz Henry Moss vakas ile
ilgilidir. Rush, filozoflar almasnn deerini anlaynca bu melun siyah
hastalnn tedavisine dnk abalarnn destekleneceini dnyordu herhalde.
"Bu tedavi, kleliin kalkmasn salayacak" diyor, Rush "ve dnyada byk
bir mutsuzlua son verecek. nk cahil klecilik taraftarlarnn, Tanrnn
zencileri, aa olduklarn gstermek iin siyah yaratm olduu sav ortan
kalkacaktr." Sert bir din aklamann yerini lml bir bilimsel aklamann
alm olmas ayrca dikkate deer. Rush'n, alkol bamll, sigara kullanm,
delilik ya da siyahilik konusundaki tbbi ideolojilerini nereden
kotard anlalyor: Kitab Mukaddes. Rush'n klecilik konusunda kafas
kark adalar, siyah insan kleletirme hakkn Kutsal Kitapta bulmulard:
Tanr, zencileri siyah yaratt, nk onlar beyaz insandan aadr. Rush
ise yzn bilime eviriyor ve aradn buluyor: Siyah insan iaretleyen
Tanr deil doadr; zencinin derisinin siyahl, 'doutan gnahkr' deil
'doutan hasta' oluunun belirtisidir.' Rush, bu hastaln
iyiletirilmesinin siyahiyi de mutlu edeceine iaret ediyor. nk
"Renklerinden memnun grnseler bile aslnda beyaz olmay tercih
ettiklerine dair birok kant mevcuttur." Rush siyahlar konusundaki
bu tutumuyla Kurumsal Psikiyatrinin temel ilkesi olan 'hastann'
kendisi iin neyin iyi olduunu bilmedii, haliyle kendi karn
koruyamayaca ilkesi zerinden gidiyor. Siyahinin karlarn koruyacak
bir tpya ihtiyac vardr. Psikiyatristler, 1796 ylnda siyahlarn beyaz
olmay tercih edeceklerini biliyorlard. Gnmzde de uyuturucu bamls
olduu iddia edilen kiinin bu merete hi balamam olmay
istediini;
- 24. 24 Yazlar ecinselin kar cinse ilgi duymak istediini,
intihara teebbs eden kiinin de yaamak istediini bilmektedir. Sonu,
insann tercihinin aalanmas ve farklln tedaviyle ortadan
kaldrlmasdr. ada psikiyatrinin her ne kadar kendine zg olmasa da
olduka benimsedii duruu Rush'tan reniyoruz. Engizisyondan beri
yetkinin bask iin kullanm bir yardmseverlik kisvesine brndrlmtr.
Eskiden gcn temsilcisi rahip kyafeti giyerdi. Gnmzde ise beyaz
doktor giysisiyle boy gsteriyor. nsann en zalim ktlne yeni bir ad
verecek olsam 'himaye' derdim. Bylesi bir himaye din inancn temel
unsuru olduu gibi, papazlarn gnahkr addettikleri kiiler zerinde
hkimiyet kurmak iin bavurduklar en nemli stratejik silaht;
psikiyatristler de deli addettikleri kiiler zerinde kurduklar
hkimiyet iin ayn silah kullanmaya devam ediyorlar. Bu iki tr
zorbann belli bal zellikleri bir kiide mkemmelen birleebilmitir.
Rush, vaazn kusursuz bir tp diliyle veren bir din mltecisidir.
Siyahlarn czaml olduklar iin tenlerinin siyah olduu varsaymn, buna
gerekten inand iin deil, bu fikrin topluma faydas olacan dnd iin ne
srd fark ediliyor. Siyahliin nedeninin czam hastal olduunu kabul
eden Rush yle diyor: "Btn insan soyunun kesinlikle ve evrensel
olarak bir iftin soyundan geldii inancnn doruluunu teslim etmemiz
gerekiyor. Bylece Hristiyanlk retisine g katacamz gibi onun alad
evrensel bir iyiliin nndeki maddi engeli de kaldrm olacaz." Rush'n
bu szleri bu teoriyi neden savunduunu ortaya koyuyor. nk bu teori
'Hristiyanlk retisine g katacaktr' ve nk beyaz Amerikan dostlarnn
'evrensel iyilii' hayata geirmelerini salayacaktr. Bu parlak edebi
sylevde, eskiden klecilik taraftarlarnn ypranm fikirlerle, 'tp
bilimi'nin ise son keifleriyle hakl karmaya alt gizli bir rk ayrmcl
var. Bu, benim Rush'n niyeti hakkndaki yorumum deildir, Rush,
kendisi sylyor bunu. "Zencilerin rengi bir hastaln sonucu olduuna
gre," diyor Rush "burada sunulmu olan gerekler ve ilkeler
dorultusunda, bu hastaln gelecek nesillere bulamasn engellemek iin
beyazlarla zencilerin kaynama olaslna kar baz nyarglarn korunmasnda
fayda vardr." Bu teorideki ovenizm, hatta rklk tarihilerin gznden
kamaz. Boorstin, "Rush'n zencilerle ilgili fikirlerinin esas,"
diyor, "insan trnn salkl mensuplarnn renk standardnn beyaz olduu
iddiasdr (stelik bu asla aka sylenmemitir). Siyahinin bu hastal
tedavi edildiinde sra Kzlderili yerlilere ve sar Asyallara
gelecektir. Bu konudaki son bir nerisi, bir tedavi gelitirilmesi
iin canla bala uramaktr, nk siyahi ancak doru rengine kavumakla
mutlu olacaktr." ok eitli davran trlerini konu edinen ada
psikiyatri teorilerinin nclerinden olan czaml siyahi teorisi,
davran denetimi hizmetindeki tbbn Orwelvari bir parodisinden baka
bir ey deildir. Rush'n byle bir teoriye bavurmasnn nedeni bir nevi
reformculuk arzusudur. Bu reformculuun altnda yatan motivasyon
farkl olanlara beslenen gl bir hogrszlkten ibarettir ve tbbi igzarl
gibi snr tanmamtr. Engizisyoncu nasl kfiri ancak tvbe edip dinine
dndnde kabulleniyorsa, Rush da zenciyi siyahl tedavi edilebilecekse
kabullenecektir! Kendinden farkl olana dmanlk besleyenlerin baz
ortak zellikleri vardr. Byle bir insan, teki olarak grd kimseyi
ancak kendi grnne, kendi davranna uyduu lde kabullenir. teki
farklln srdrrse, onu bedenen, zihnen ya da ahlaken kusurlu grr. Bu
fark sineye ekebilmesinin tek koulu 'teki'nin kusurunu dzeltmeye
abalamas, kendinden honut olmamasdr. Hastalndan, kusurundan,
yanllndan kurtulmay, tedavi
- 25. Yazlar 25 olmay istemelidir. Ancak ve ancak o zaman gruba
girebilir. Bunun yapmazsa, yapamazsa bir yabancdr, hastadr, dmandr,
ksacas ktdr. Benjamin Rush'n ortaya koyduu ilke Kurumsal
Psikiyatrinin esas, bu ilkenin gerekli kld ve Rush'n savunup
uygulad stratejiler de Kurumsal Psikiyatrinin tedavi yntemleridir.
Sh: 195-221 Parpalaid: Ahlaki konularda fazlasyla titiz davrandm
dnebilirsin ama sizin ynteminizde hastann kar doktorun karna gre
ikinci plana atlmyor mu? Knock: Dr. Parpalaid, her ikisinden de
fazla nemsenmesi gereken bir kar var. Onu unutuyorsunuz. Parpalaid:
Nedir o? Knock: Tbbn kar. Ben sadece tbbn karlarna, sadece tbba
hizmet ederim. Bana teslim ettiiniz bu ilede birka yz insan yayor,
bunlar sahipsiz insanlar. Benim grevim onlar ynlendirmek, onlar
tbbn kaplarndan ieri sokmaktr. Bunlardan birini nme yatrdmda ne
karabiliriz bundan diye bakarm: Verem, nevrasteni,
arterioskleroz... ne istersen var ok kr, hepsinde bir ey var. Salkl
insan denilen ne id belirsiz kii kadar sinirlerime dokunan bir ey
daha yoktur. Jules Romains PSKYATRK GNAH KES OLARAK ECNSEL
Toplumumuzda katillerin imalat bile ecinsellerinkinden daha kolay.
Abby Mann Atalarmzn teolojik toplumlar kfir olmaktan nasl kandysa
gnmzn laik toplumlar da ecinsellikten saknmaktalar. Ecinselliin hem
su hem de hastalk olarak grlmesi, iticiliinin niteliini ve boyutunu
bir lde aklyor. Yasalara gre her ecinsellik, cinsel bir sutur.
Bundan dolay ecinsel, cinsel psikopatlar denen kiiler iin konmu
yasalarla cezalandrlabilir ve bir akl sal kuruluunda ya da 'cinsel
sululara' zg bir kurumda belirsiz sreyle kapatlabilir. Bu cezaya
arptrlan ecinsellerin says ok az olsa da bu durum bu konuya ilikin
yasalarn ahlaki tutumunu ve anlamn sergilemesi asndan nemlidir.
Ecinsel davranlar tbbi bakmdan da bir 'akl hastal'nn belirtisidir.
Ecinsel manevi hijyen kurallarna da uymak zorundadr ve cinsel
seiminin akl hastal olarak grlmesinden tr bir akl hastanesine
kapatlabilir. rnein, Massachusetts'te de insann 'toplumun kabul
ettii yasalara, dzene, geleneklere ya da ahlak deerlerine aykr'
davrand gerekesiyle akl hastanesine kapatlabildiini gryoruz.
Ecinsellerin nadiren sadece cinsel davranlarndan tr mahkm edilmi
olmas, yasalarn bu davran cezalandrma niyetini tad gereini ve bu
cezann toplumsal etkisini ortadan kaldrmaz. Ksacas, ecinsel sadece
sulu olarak deil akl hastas olarak da yasalarn basksna maruz kalr,
bir anlamda psikiyatrinin gnah keisidir. Eyalet yasalar ecinsel
davrana, on beinci yzyl spanyasnda Yahudi ibadetine gsterilen tavr
gstermektedir. Her ikisi de yasaktr, bu yasan ihlali benzer
sonulara yol aar. spanya'da grnen Yahudi says ksa srede azalmt ama
gizlice ibadet eden ve 'Judaizer' denilen kii says hi de az deildi.
Toplumlunuzda da ecinsel olduunu aka ifade eden insan says azdr ama
gizli ecinsellerin says hi de az deildir. Bu konuda yaplan
aratrmalarda genellikle ortaya kan sonu, Amerikallarn en azndan %
10'unun ecinsel olduudur. Hem kadnlar hem de erkekler arasnda bu
uygunsuz davrana meylettii halde
- 26. 26 Yazlar byle bir tercihin sonularndan korktuu iin topluma
uyum gstermeyi tercih edenlerin says da az deildir. Ecinselin
kendini gizlemesinin nedeni byle bir aklamann kanlmaz olarak bir
takm mahrumiyetlerle sonulanmasdr. Ecinsel olduu bilinen kiiler
Silahl Kuvvetlerde grev alamazlar, devlete ait ya da zel kurumlarda
alamazlar, niversitelere ve dier okullara kabul edilmezler.
Ecinseller hayatlarn srdrebilmek iin ekonomik ve toplumsal bakmdan
vazgeilmez olan birok olanaktan yoksun braklmaktadrlar. Ksa sre nce
kurulmu olan Columbia niversitesi Ecinseller Birlii'nn bir yaynnda
Stephanie Harrington hakl olarak unlar sylyor: "Bu aznlk, ksr bir
dng ierisindedir. yeleri ayaa kalkp organize bir grubun insani ve
medeni haklar konusundaki taleplerini dile getirdiinde Federal
Hkmetler ve Eyalet bu talepleri gz ard edemez, ama ecinseller,
medeni haklar ve bireysel zgrlkleri kabul edilene kadar ayaa kalkp
taleplerini dile getirebilecek durumda olmayacaklar. Bugnk
koullarda ecinsellerin maruz kaldklar aalanma mesleki ve ailevi
yaamlarn tehdit etmektedir. Ecinselleri koruyan kurumlarn
heteroseksel yeleri bile ecinsellik sulamasyla kar karya kalmaktan
korkmaktadr." Ancak, gnmzde ecinsellere uygulanan ayrmcl siyahlara
uygulanan ayrmclkla kartrmak yanltc olabilir. Gemite haksz
sulamalarla kar karya kalan siyah gnmzde kaytsz artsz insan kabul
edilme hakkn nihayet elde etmitir. Ecinseller ise ne byle bir
toplumsal konuma ne de cinsel davran zgrlne sahip deildir. Ecinsel
kusurlu bir varlktr. Vebayla e tutulan bir hastalktan mustariptir.*
Bu karlatrmay biraz amakta yarar gryorum. Cildin rengi biyolojik
bir zelliktir. Ecinsel davranta bulunmak ise bireysel bir davrantr.
Ecinsellikte bir tercih yaplmaktadr, ten renginde ise tercih
yoktur. Baka bir ifadeyle, beyaz adam siyahiyi insan olarak ya da
siyasi eiti olarak kabul edebilir ya da etmeyebilir; ancak siyahnin
ten rengi konusunda yapabilecei bir ey yoktur. Heteroseksel de
ecinseli insan olarak ya da siyasi eiti olarak kabul edebilir veya
etmeyebilir; ancak buradaki fark ecinselin bunu semi olmasdr. Yani,
ecinsel normdan sapan bir tercih yapmtr. Toplum da ecinseli 'akl
hastas ilan ederek onun 'gerek tercihler yapmaktan aciz olduunu
ilan eder. Eer zgrce yani normal bir tercihte bulunabilseydi herkes
gibi heteroseksellii tercih edeceini iddia eder. Psikiyatrik
sylevlerin gerisinde daha ok byle bir mantk yatar. Hastann davran,
kar konulmas mmkn olmayan zorlamalarn ve drtlerin rndr;
psikiyatristlerin davran ise zgrce alnan kararlarn. Bu aklamann
bilisel yapsnn altnda hastann deli olduu iin aalanmas ve
psikiyatristin aklnn yceltilmesi yatar. Bugnk Amerika'da yaayan
ecinselin durumu ile on beinci yzyl spanyasnda yaam olan Yahudinin
durumu arasnda bu bakmdan da bir benzerlik olduu grlyor. Yahudi,
nasl Hristiyan olmad iin insan saylmadysa, ecinsel de heteroseksel
olmad iin tam bir insan gibi grlmemektedir. Her iki durumda da
birey gerek kimliiyle, kendisi olarak kabul edilmez. Neden ayndr:
Her ikisi de egemen grubun inanlarnn ve deerlerinin altn oymaktadr.
Yahudi, sa'nn Tanrnn Olu, Roma Katolik Kilisesinin de Tanrnn
Yeryzndeki tartmasz temsilcisi olduunu kabul etmez. Ecinsel, kadnn
arzulanacak tek cinsel varlk olduunu ve heterosekselin cinsel
bakmdan normalliinin tartmaszln sarsar. Ecinsel, heteroseksel ile
ayn haklara sahip olamaz, bu yzden dier insanlarla eit konumda
grlmez. Gnmzde Amerikan toplumunda akl hastas da ayn nedenle baz
insani