Ho bieu chanh khoc tham

Khóc th m 1 www.hobieuchanh.com

Khóc th mH Bi u Chánh

I - Khách l n nhà

Em i, em! Hu v i lài b a nay tr bông h t, thi t là p ra ây coi ch i, em!y là m y l i c a m t cô m n , m i m i chín tu i tên là Ðoàn Thu Hà, l i

b n gi chi u, ng gi a v n hoa tr c nhà, kêu mà nói v i em trai Ðoàn CôngC n. Công C n ã c m i l m tu i r i, nh ng vì trò nh x ng, nh vóc nênng i không quen bi t, ai th y trò c ng t ng trò ch ng l i m i ba tu i mà thôi.Trò ch ng tay ng d a lan can tr c c a, ng nh p chân hút gió, b ng nghe chkêu, li n day qua ngó ch mà c i, r i th ng th ng b c xu ng th m i ra sân.

Thu Hà v i Công C n là con c a th y H i ng Ðoàn Công Chánh MTh nh, nhà c t d a ng Th t N t i Long Xuyên, Thu Hà h c tr ng N h c

ng trên Sài Gòn, hôm tháng tr c thi u luôn hai khoa, l y c Diplôme vàBrevet Élémentaire. Còn Công C n thì h c tr ng Chasseloup Laubat, ã c m t n mth nh t r i. Vì ch ã thi u r i, em l i g p d p bãi tr ng nên ch em d t nhau vnhà m y tu n nay mà vui ch i v i cha m .

Tr i chi u man mác, ng n gió lao rao. Trong v n hoa, u này bông ph nkhoe màu nâu, u kia lài khoe màu tr ng, bông nâu coi thi t p mà bông tr ng coicàng xinh. Ðã v y mà t i c a ngõ có x hai bên hai cái ng nh ch y dài vô sân r igiáp nhau tr c th m nhà. D c theo hai ng y, m t mé thì tr ng lan, m t méthì tr ng hu u tr bông, nên ng i trong nhà ngó ra thì th y m i bên m t l n lòm i v i m t l n tr ng nõn.

Tuy cái sân c a th y H i ng Chánh kêu là v n hoa, nh ng mà v n hoakhác trong Nam Vi t, ngh a là có tr ng bông, mà c ng có tr ng cây trái nhi u thn a. Tr c th m nhà có hai hàng ôn1 trên m i cái u có m t ch u ki ng, kimquýt, s n tùng, c n l ng, bùm s m, b i thì u n nhánh k khôi, b i thì t a lá y u i u.Hai bên thì cam m t, quýt ng tr ng ngay hàng, nhánh lá sum sê, mà bông tráich a tr . Phía ngoài thì lý tr ng xen v i m n dày b t, l i thêm tr ng m t hàng ràob ng bông l ng èn2, nên h óng ch t c a ngõ r i, thì ng i i ngoài ng khôngth y trong v n c. Thu Hà mình m c áo tím qu n tr ng, ch n mang giày nhung xanh, tay trái

eo m t chi c huy n3, tay m t eo m t chi c vàng h t xoàn, tai eo m t ôi bôngc ng nh n h t xoàn, c eo m t s i dây chuy n nh , tuy không có trang i m nhm y con gái nhà giàu có h c kia, nh ng cô v a có s c v a có c, l i thêm có vthi n ch n, nên g ng m t coi v a nghiêm trang v a thanh l ch, ít cô gái nào bì k p.

1 gh làm b ng g m không ch d a, dùng ng i hay kê nh ng ch u ki ng2 còn g i là bông b p3 vòng tay b ng á en

Cô n m chùm bông hu r i cô cúi xu ng, kê m t vô mà h i, bàn tay cô d unhi u, da m t cô tr ng ng n. Bông k m t cô bông lúc l c o t òa, còn cô h i bông r i,cô v a lòng nên cô c i chúm chím. Cô th y Công C n ra g n t i, cô buông chùmbông ra mà nói:

- Bông t t mà l i th m quá.Công C n c i và áp r ng:- Ch c là bông nghe ch thi u, nên r nhau n h t th y ng m ng ch ó

a ch Hai.Thu Hà li n tr l i r ng:- Em nói ó có l ph i a. Thu nay ch th ng bông l m, h bãi tr ng

nhà ch vô phân t i n c cho nó hoài, nay ch thi u t nhiên nó ph im ng ch ch .

Thu Hà nói và c i, núng hai bên gò má hai ng ti n, bày hai hàm r ng tr ngtrong và khít r t, m t ngó thi t là có c, mi ng nói thi t là có duyên. Ðã v y mà l ithêm gió ph t cái áo tím m ng c a cô bó sát trong mình, làm cho th y rõ cái vóc c acô y u i u thanh tao, r i bay hai lai qu n lên, làm cho lòi hai bàn ch n no vun, bàyhai c m ch n tròn no và tr ng nõn.

Vì Công C n là em, nên trò không th y dung nhan tu n tú c a ch , l i trò cònkh , nghe ch nói ch i nh v y, trò không bi t l i chi mà i áp, trò m i l a m tchùm bông hu n u, trò n m mà h i r i b i t i. Thu Hà i theo sau, gió ph tmái tóc làm cho n m ba s i ph xu ng m t, cô l y tay mà vén, ngón tay d u dàng,

u tóc en m t.Hai ch em i t i ám bông lài, bèn ng l i mà tr m tr . Công C n v i tay

ng t m t bông. Thu Hà la lên r ng:- Ý! Ð ng có hái, em. Ð ng có hái, hái chi v y? U ng quá.Công C n h i bông r i trao l i cho ch , Thu Hà l y bông l i c m mà coi, s c

m t bu n hiu, mà nét bu n coi còn xinh p h n h i nãy n a. Cô ngó cái bông r itrách em r ng:

- Bông t t nh v y mà em hái chi v y. Ch ti c quá. Ð ng có hái n a nghehôn em.

Công C n g t u c i và nói r ng:- Ch không cho tôi hái bông, tôi ki m trái lý n ch i.Trò nói d t l i thì b n b i t i m y cây lý. Thu Hà th ng th ng i theo em.Cô ngoái l i trong nhà r i kêu em mà nói:- Có ba v i má kia, em. Em hái ng có làm gãy nhánh ba r y a.

V a lúc y hai v ch ng th y H i ng Chánh ng b c xu ng th m mà rasân. Ông H ng ch Lung là chú ru t c a th y H i ng, nhà d i phía Bò Ót,ông lên th m h i tr a, vì v ch ng th y H i ng c m quá, nên ông ph i l i ch iv i cháu, ông c ng i theo ra tr c th m mà h ng mát.

Th y H i ng Ðoàn Công Chánh n m nay ã c b n m i l m tu i. Th yg c gác M Th nh, cha m khu t h t, trong thân t c duy còn có m t ng i chú làông H ng ch Lung ó mà thôi. Còn v là cô Lý Th C , nh h n th y hai tu i, v nlà con c a m t bà Cai t ng c u d i Ô Môn thu c t nh C n Th .

Hai v ch ng có danh giàu có và nh n c mi t Cái Sao, Cái S n. Cái danhy không ph i là danh gi , b i vì th y H i ng ng b h n n m tr m m u i nh ng nh t, m i n m th y thâu huê l i g n hai ch c ngàn gi lúa, mà v ch ng th y r ng rãi, tá i n, tá th a nào túng ti n ho c là túng lúa thì th y cho m n chch ng h th y ch u cho vay, còn trong làng trong xóm ai g p ho n n n thì th y c ugiúp cho h t th y. Th y H i ng Chánh không bi t ch Tây, mà th y thông ch Tàu; nh ngsách Tàu g i là tân th , thì ch ng có b nào trong nhà th y không có. L i các th t pchí, nh t báo qu c âm, th y mua h t, th hay c ng mua mà th d c ng mua;th y nói r ng n u ng i ta ngh lu n úng thì mình ph i bi t mà khen, còn n ung i ta ngh lu n sai thì mình c ng ph i bi t mà cãi ch mình chê d mà không

c, thì mình có bi t d ch nào mà tránh. Vì th y c tân th và nh t báo nhi u, nên tuy th y không h c ch Tây, songki n th c c a th y c ng r ng rãi nh ng i có h c. Thi t th y không ch u can d

n qu c s , nh ng mà th y tôn tr ng quê h ng, th y yêu m n ng ch ng, l ith y hay ch m nom nh ng v n thu c v khai thông dân trí, ho c b o th l iquy n cho ng i Vi t Nam. H i nào l p ra c ng có th y hùn h t th y. Có h i b l ,nên tan rã, th y m t h t v n hùn mà th y không gi n, l i nói r ng: V n s kh i unan; m i t p i thì ph i v p té nhi u l n, r i m i i v ng c ch . Th y ã bi t lo giúp , mà may l i c g p m t ng i v hi n. M y n msau ây, th C mang l y b nh ho, th y thu c c m lo n vi c nhà, ch ng làm chi; h itr c cô còn m nh m , cô th cho ch ng mà xem xét trong nhà ra n ngoài ru ng in a, mà ch ng làm vi c chi, d u t n hao bao nhiêu cô c ng ch ng có m t l i phi ntrách. Cô H i ng thu c v h ng àn bà bi t kính tr ng ch ng, bi t tr ng chí4 choch ng, nên ch ng h khi nào có ng n tr vi c c a ch ng làm. Mà th y H i ngthu c v h ng àn ông th ng yêu v , bi t lo vi c nhà, nên ch ng h bao gi th ylàm cho v bu n, mà c ng ch ng h khi nào th y ph m danh giá. V ch ng sanh có m t a con trai v i m t a con gái ó mà thôi. Lúc concòn nh thì v ch ng ã c nguy n cho chúng nó n h c cho n cùng, ng chúngnó t cách, trí th c mà m ng v i th cu c. Ph n Thu Hà là gái nên h ctrong n c c ng r i, còn ph n Công C n là trai ph i h c cho cao m i c. N mngoái Công C n thi l y b ng s h c xong r i thì th y H i ng Chánh mu n cho tròqua Tây mà h c. Vì b i th C than cô b nh ho n, l i con còn nh quá, nên th y H i

ng s v bu n, mà ph i d n lòng cho con h c t p theo trí th c h l i nh ng i. Mà cha m bi t lo l ng cho con, l i g p con c ng bi t làm v a lòng cha m .Thu Hà thu nay c n c 5 l m, nên bây gi m i thi u l y luôn hai b ng c p trongm t n m. Còn Công C n m i vào tr ng l n n m u, mà hôm bãi tr ng cth ng n m cu n sách t t. V s n h c thì hai tr ã làm cho cha m vui lòng r i, mà v s n thìchúng nó c ng làm v a ý cha m l m. Công C n còn nh nên v nhà c lo ch i màthôi, song cách ch i c a trò th ng êm th m, th y ngu i l n bi t cung kính, th y k

4 khuy n khích làm cho ý chí l n lên5 siêng n ng và ch u khó

nghèo bi t th ng yêu ch không ph i vúc v c6 ngang tàng nh con nhà giàu khác.Còn Thu Hà, cô ã n m chút nh mùi tân h c, mà cô không ch u làm theo nh ngthói tân n nhi. Cô ghét nh ng gái h t tóc c t, i giày cao gót, m c y ph c theo m,cô chê nh ng gái c o ch n mày, môi thoa son lòm, tay xách bóp nh ng nh nh.Thu nay h bãi tr ng thì cô v nhà, lo coi sóc mi ng n mi ng u ng cho cha m , côc t l a may áo may qu n cho em. Cô ch ng h nói n ng ti ng v i tr trong nhà, côth ng hay cho ti n nh ng con nít nghèo trong xóm. Cô có m t t t mà thôi, cái t t ylà cái t t khinh b nh ng k m u l i c u danh, chi t báng7 nh ng ng i n nh hót gid i. Th y H i ng th ng nói v i con:

- Cái t t c a con ó không ph i là x u, song không thích h p v i th i th . Bacoi i bây gi , ai gi d i n nh hót thì m i sang, ai gi i m u l i c u danhthì ng i ta cho là trí. N u con ngh ch nh ng ng i y thì còn ai âu màcon a?

H Thu Hà nghe cha nói v y, thì c i và áp:- Không còn ai thì thôi, ch th gi d i n nh hót, th hi p cô, bi u con

a sao cho c. Chi u hôm y, hai ch em Thu Hà d t nhau ra ngoài c a ngõ, ch xem bông,em hái trái. Th y H i ông xu ng th m r i kêu tr nh c gh ra, ng th y ng ich i v i ông H ng ch Lung. Chú cháu nói chuy n cây trái m t h i, r i ông H ngch Lung h i:

- Con Thu Hà nó thi u r i, thôi, v ch ng bây coi ch nào ph i g ph t nói. Con gái i nay nó l n tu i quá không nên.

Th y H i ng c i và áp:- V ch ng cháu c ng tính có ch nào ph i thì g , ch làm chi, ông

Huy n hàm H , Lai Vung, ng có c y ng i ta nói ó, mà th ngth ng ít b a r i h i d ý nó coi.

Ông H ng ch l y cái kh n r n8 v t trên vai xu ng mà lau mi ng, vu t râu r inói:

- T ng là ai, ch ông Huy n hàm H tao bi t. Ông là ng i giàu có mành n c. M y làm sui v i ng thì x ng l m. Nh ng có c y nói con ThuHà cho con ng, thôi thì g i.

Th y H i ng làm l không nói n a, mà coi s c m t thì bi t th y suy nghtrong trí l m. Cô H i ng nh tr u qu ng d i g c cây, r i cô nói:

- H i hôm tôi có nói v i nó chuy n ó, nó nghe th ng n có b ng c p s h cmà thôi, còn ông già nó làm Huy n hàm, thì nó c i ng t. Tôi coi ý nó chêth ng n h c ít, mà nh t là nó ng o ch c Huy n hàm l m.

Ông H ng ch châu mày mà h i r ng:- Ng i ta làm Huy n hàm, sao l i ng o ng i ta?

Ông h i ch a d t l i, b ng nghe ti ng xe h i ng ng ngoài c a ngõ. Hai vch ng th y H i ng ngó ra, thì th y hai ng i b n Tây b c vô, ng i i tr c,m c qu n áo tussor, là th y T Bá H , ch hãng s a xe h i C n Th , kêu cô H i

6 b m t nghiêng qua nghiêng l i, múa tay múa ch n7 phán oán nghiêm ngh8 l ai kh n s c mà nông dân vùng Châu th sông C u Long hay dùng

ng b ng dì, còn ng i i sau, m c qu n tr ng áo n x m, tay có tang, i giày en,i k t r n, tr c ch ng hai m i l m tu i, g ng m t sáng s a, t ng i khoan thai,

thì l ho c không bi t là ai. Bá H vô kh i c a ngõ r i, th y hai ch em Thu Hà ngd a cây lý bên phía tay m t thì gi nón mà chào và nói:

- Nghe em thi u, nên có d p i Long Xuyên qua ghé m ng cho em. Thu Hà cúi u và áp:

- Cám n anh Hai. Ch Hai m nh ph i hôn anh Hai? Sao anh không cho chHai i v i?

Bá H nói:- Qua i thình lình, khi khác r i qua d t ch Hai em lên th m.

Bá H d t ng i l y i vòng theo cái ng bên t mà vô nhà. Hai ch emThu Hà h n b c noi cái ng bên h u mà vô. T i th m Bá H chào m ng ôngch v i dì và d ng, r i trình i n ng i i theo mà nói:

- Ng i b n cháu ây là Mông x 9 Lê V nh Thái du h c bên Tây, thi u tútài ã hai khoa r i, m i v ch ng m t tháng nay.

Th y H i ng Chánh b t tay V nh Thái và nói:- Tôi l y làm may m n mà c c u Tú tài n nhà, v y tôi xin th nh c u vô.

V nh Thái cúi u m t cái r t thanh nhã, r i ch n b c lên th m, mi ng chúmchím c i mà áp r ng:

- Cháu c bi t ông, cháu c ng vinh h nh l m. Cháu n làm r n cho ôngbà, xin ông bà tha l i.

Th y H i ng l t t nói:- Không, không, tôi vui l m ch ! Có r n chi âu.

Hai ng i khách theo ch nhà mà vô c a, ông H ng ch v i cô H i ngc ng th ng th ng theo sau. Còn Thu Hà và Công C n thì d t nhau i bét qua gócv a lúa, r i vô nhà c u, Thu Hà còn gi t cái bông lài trên u tóc.

9 (Monsieur), ông

II - Lu n àm th s

Nhà c a c a th y Ðoàn Công Chánh c t theo ki u kim th i, nên b ngoài coicó v thanh bai, còn b trong d n có nghi ti t. Phía trong th y t ba bàn th c n

c xa c , lau chùi bóng láng, l ch n èn ng tr ng ánh d u sáng ng i. Phía ngoài,mà chánh gi a th y m t b gh xa lông10, còn hai bên th y lót hai b ván gõ11 .Ð u trên th y d n hai cái phòng khách, còn u d i th y làm phòng n có tbuffet ch ng r u th . Cách ch ng d n trong nhà n a theo tân, n a theo c u, nên khách l b c vô, aic ng bi t ch nhà n theo nay, mà tánh ý theo x a. Th y H i ng d t Bá H v i V nh Thái th ng vô b xa lông m i khách ng i. BáH , V nh Thái ng i m t bên, th y ng i m t bên, còn ông H ng ch thì n m ng atrên cái gh xít- u, phía ngoài mà a lúc l c. Th y H i ng kêu th ng Tùng, là a mà bi u l y ly khui r u sâm banh12, BáH ng d y nói:

- Th a d ng, ng bi u khui r u. Cháu không dám u ng âu. Hai anhem cháu i ch i, cháu c m bánh xe, ch không có em s p ph theo. U ngr u ây r i cháu say và cháu táng b y vô cây mang kh n.

Th y H i ng không thèm nghe, th y c bi u khui r u b n ly. Th y b c ram i chú, thì ông H ng ch l c u nói:

- Cháu u ng v i hai c u i. Tao không a r u Tây. Cô H i ng ng i bên ván th y chú không ch u u ng r u, cô l t t têm mi ngtr u r i bi u con Khéo, là a b h , em cho chú n. Th y H i ng m i khách u ng r u r i b o Bá H :

- Hãng s a xe c a cháu lúc này khá hôn?- Th a, khá khá. Cháu tính mua ch ng n m cái xe l n a b hành

ng này ch i. H có xe a thì ch c là cháu lên trên này th ng. Th y H i ng li c m t ngó V nh Thái r i h i:

- Còn c u Tú v th m nhà r i c u tr qua h c n a hay là thôi?- Th a ông, h i cháu ra i, thì cháu tính l y c cái b ng c p T n s v n

ch ng r i cháu s v . R i quá, cháu m i thi u hai khóa Tú tài, k ôngthân cháu m t, bà thân cháu ánh dây thép bi u cháu v . Cháu v h mnay, bà thân cháu b n b u quá, nên ch c là không cho cháu i n a.

- C u bên Pháp c m y n m?- Th a, b n n m.- C u bi t h c sanh Vi t Nam bây gi b n c ch ng bao nhiêu?- Th a, ch ng ba b n tr m.- Ch , c ng b n há! Thu nay tôi th ng nói hoài, thanh niên là hy v ng c an c nhà. Dân t c ta sau n y có m mang c, là nh m y c u h c sanh

10 (salon), gh bành11 ván ng a b ng cây gõ12 r u b t n i ti ng c a Pháp, s n xu t vùng Champagne

du h c bên Âu M . Ngày nay s h c sanh y ã c ba b n tr m, th thìtrong n m b y n m n a, dân t c mình có l m m t c chút ít.

- Th a ông, l i ông nói không l cháu dám cãi, ch theo ý cháu thì h c sanhc a các n c thi t là hy v ng c a qu c gia, còn h c sanh c a mình là hyv ng c a t u i m trà ình, ch không có ích l i chi cho xã h i.

- Sao v y?- Cháu ây là h c sanh, nên cháu th y tình hình rõ h t. Nh ng h c sanh c a

mình hi n ng bên Pháp bây gi ây, có m t ph n c n c lo h c, cònhai ph n thì ch n ch i, phá ti n c a cha m , ch có h c hành chi âu. Màcái b n qua Pháp ng n ch i ó thì vô ích cho xã h i ta ã ành r i, cònt i lo h c ó c ng không ích chi h t. Nói ra thì h ghét, ch thi t cháu ngh

n m ng v n c a ch ng t c mình ch ng nào cháu càng bu n thêm ch ngn y. Mình làm h c sanh, xu t thân i ngo i qu c mà du h c, mình ph i ghit c trong trí r ng, i v i quê h ng, i v i ng ch ng, mình ph i rènt p t cách, ng ch ng mình tr v mình tô i m cho quê h ng, mìnhm mang cho ng ch ng m i ph i. Có lý nào qua Pháp r i, l i s m áoqu n cho t t, r i khi thì tìm n ch n phi n ba13 mà n ch i, khi thì rangoài m y bãi bi n mà h ng gió. Còn cái b n lo h c thì h c th nào kia,ch h c mà ch trông mong l y b ng c p cho l n, r i c i v m, vô dânPháp, ng tr v gõ trên u b n dân ngu nhà n a, ông ngh th coi,h c nh v y ó áng m ng hay là áng ngán?

Bá H c i mà nói:- Toa14 nói thái quá. C ng có ng i th ng n c th ng dân, ch có l nàoh h t hay sao?

- Ai âu, anh ch th coi?- Toa ó.- Không. Tôi là b mà k gì. Mà d u tôi có th ng dân th ng n c in a, thì m t mình tôi l i làm vi c gì c?

Th y H i ng là ng i có chí lo cho i, nay th y g p V nh Thái còn tr màcó tâm huy t thì hi p ý th y l m, nên th y rót r u ép m i u ng n a. Bá H v i V nhThái ng ch i t không dám u ng nhi u. Th y H i ng ng h ng chí, th y skhách v g p, nên th y kêu v mà nói r ng:

- Má nó coi bi u b y tr d n c m, ng m i th ng Hai, v i c u Tú n ch inhé.

Cô H i ng áp r ng:- Th a, tôi có d n b y tr r i. U ng r u ch i m t lát t i t i r i s n c m,

ch bây gi còn s m quá. Bá H ng d y nói:

- Th a dì, ng có lo c m n c chi h t. Ð cháu ch i m t chút r i cháu v .Th y H i ng can:- Ê, cháu v chi g p v y nà. n c m ch i r i t i s v .

13 ph n hoa14 (toi), anh, m y

- Ð ng xa, v t i khó l m.- Khó cái gì? Tr i có tr ng, mà xe h i có èn n a, i ban êm mát, ch có

sao âu mà s . Không m y thu g p c u Tú, ch i ng c u Tú n c mv i d ng m t b a.

- Th a d ng d y nh v y, cháu ph i v ng.V nh Thái ngó th y H i ng và c i và nói r ng:- Cháu m i n nhà th m ông bà m t l n u, mà ông bà h u ãi quá. N u

cháu t thì mang l i v i ông bà, còn n u cháu v ng thì s e th t l .- n c m ch i, v ch ng tôi m ng l m, có chi âu mà s th t l . C u nói

chuy n nãy gi ó, tôi bi t c u là ng i ý v m ng v n c a n c nhà.Theo i này, nh ng ng i có h c th c, ai c ng lo tranh danh tr c l i, chít ai bi t lo cho quê h ng xã h i. N u b n h c sanh ta mà có chí nh c uv y h t th y, thì n c ta may m n bi t ch ng nào.

- Th a ông, l i ông m i nói ó cháu kính ph c l m. Ð i này ai c ng hamc u danh l i, ch không ai lo tô i m quê h ng. Ngó quanh qu t ch th yng i lo làm quan, k lo làm giàu, th m chí nh ng ng i x ng mình là cótrách nhi m v c n c binh dân, mà h c ng lo danh l i cho h , ch nàoth y h binh v c ai âu. Mà làm quan, mà mua ch c hàm cho l n, muam

ay15 cho nhi u. Ch ph i làm quan ng d y dân cho khôn ngoan, làmgiàu ng c u dân h t cùng kh , thì mình sùng bái, ch mình âu dámkích bác h .

- C u lu n tình hình xã h i thi t là úng. Trí não c a ng i bây gi th i v yó. M y n m nay tôi dòm th y nh v y tôi c ng bu n. Mà bu n thì bu n,

ch bi t làm sao?- Th a ông, xã h i ta bây gi nh ng i có b nh n ng. V y thì ph i lo ch y

thu c, ch ng i khoanh tay mà r u hoài thì ng i b nh ch t còn gì.- Ph i có ông th y hay m i c.- Bi t th y hay âu mà tìm bây gi .- Th a, th y nào c ng hay h t th y, mi n là ông th y ph i cho h t lòng mà

thôi.- M y n m nay thi u gì th y lãnh tr b nh cho xã h i, mà nào có th y b nh

gi m chút nào âu?- Th a t i th y không t n tâm, mà c ng t i thu c cho u ng không nh mn a, nên b nh m i dây d a nh v y ó.

- Theo ý c u, bây gi ph i cho thu c cách nào?- Th a ông, cháu còn th u, cháu âu dám lãnh thu c cho xã h i. Cháu có

cái lòng nhi t thành mà thôi, ch có tài trí gì âu mà dám khoe khoang.- Không. Mình lu n nghe ch i, có h i gì.- Theo ý cháu, n u mu n khai hoá cho quê h ng, thì ph i l p m t cái

ch ng trình cho rành r , r i noi theo ó mà thi hành. Cái ch ng trình yph i phân ra làm ba o n:

15 (medaille), huy ch ng

l. Khai hoá tri th c. 2. Ch n h ng kinh t . 3. Tài b i o c.

V o n khai hoá tri th c, thì ph i l p tr ng trung ng, cao ng cho giai c p, c ng nh các n c v n minh v y, ng ào t o nh n tài mà dùng. Ph i l pn quán, th quán r i d ch sách v n ch ng tri t lý, khoa h c l ch s , ti u thuy t mà

truy n bá t t ng hay, tài ngh gi i c a Âu M cho ng i mình hi u. V o n ch n h ng kinh t , thì ph i l p hãng l n góp mua n i hoá màxu t c ng bán cho ngo i qu c, tr th hàng ngo i qu c, mà bán cho dân mìnhdùng. Ph i l p lò công ngh ch t o v t li u c khí. R i c ng ph i l p ngân hàngcho l n giúp v n cho nhà i th ng và nhà công ngh c a mình. V o n tài b i o c, thì ph i ch n m t tôn giáo làm o chung c a dânmình, r i v n ng làm cho m i ng i u tín ng ng, u sùng bái o ó, ngcho dân trong n c m t b ng m t lòng, h t xích mích gi n h n nhau n a. V nh Thái ng i àm lu n, l i nói khi tr m khi phù16, có h ng có ch n17, nch gi n tr n m t n m tay, n ch bu n th ra ch c l i. Ðã v y mà c u nói l i nàonghe c ng có lý, c u tính vi c nào coi c ng cao xa, rõ ràng là m t ng thanh niêntân h c, ã có lòng nhi t thành v i qu c dân mà l i có tài t ch c cu c khai hoá n a. Th y H i ng ng i nghe, th y mê m n, không nháy m t, không c c c a. Ch ng V nh Thái nói d t r i th y m i nói r ng:

- L i c u lu n ó v a ý tôi l m. Thanh niên Nam Vi t nh v y m i ph i, chth i ánh dóc ng xin ti n ó mà thanh niên gì?

Cô H i ng b c l i g n ch ng mà nói nh cho ch ng hay r ng c m ã d nxong r i. Th y H i ng li n ng d y b c ra m i chú r i m i Bá H v i V nh Tháin c m. Ch khách i qua phòng n. Bá H th y cô H i ng v i Thu Hà l ng x ng

coi tr b ng d n mà không ch u ng i n, thì nói:- Th a, cháu m i dì ng i n c m luôn th .

Cô H i ng áp:- Cháu n i, dì ch a ói.

Bá H nói ti p:- Thôi con Hai i n, em.

Thu Hà chúm chím c i và áp:- Th a, anh Hai dùng i em coi b y tr nó d n r i lát n a em s n.

V nh Thái li c m t ngó Thu Hà, r i kéo gh mà ng i, b nghiêm trang t ch nhl m. Th y H i ng còn mu n nghe V nh Thái nói chuy n n a, nên m i ng i n

c vài mi ng thì th y h i:- Cái ch ng trình khai hoá c u nói h i nãy tôi ph c l m. V y mà bao gic u tính c u kh i s thi hành o n nào?

- Ph i thi hành luôn ba o n m t l t m i c.

16 khi tr m khi b ng17 lúc bình th ng, lúc ph n kh i

- M t mình c u mà c u làm sao cho xi t?- Cháu có tài gì âu mà làm c. Cháu v ra ó cho b c cao minh ki n th c

hi p nhau mà làm l y ch .- C u nói ph i. Trong cu c khai hoá, ph i có ông ng i, ch m t mình thì

làm không n i. Mà bây gi c u nói th nghe ch i, nh c u không i h cn a, c u nhà r i c u làm gì mà giúp ích cho ng bào?

Thu Hà ng m t r u mà l y thêm m t chai r u chát, cô nghe cha h inh v y, thì cô kh ng l i, lóng tai nghe coi khách tr l i làm sao. V nh Thái suy nghm t chút r i áp r ng:

- Cháu có làm thì cháu lãnh cái o n khai hoá trí th c mà thôi, ch hai o nkia cháu không c th o cho l m.

- Mà c u lãnh cái o n ó c u tính l p h c hi u hay là l p n quán?- N u cháu có ti n nhi u thì cháu v a l p h c hi u v a l p n quán.

Bá H tr n m t nói r ng:- Toa mu n làm h t, không ng. Làm th nào thì làm m t th mà thôi, ch

làm nhi u vi c r i toa coi sao xi t.- Cái ó có h i gì. Mình t ch c ra r i vi c nào mình c ng t ng i coi sóc

riêng, mình ki m d t v y thôi, ch ph i mình ng i d y h c hay là mìnhng quay máy in hay sao mà s m t mình không xi t. Tr c h t c n l p

m t cái n quán cho l n r i l p nh t báo c ng khuy n khích ngbào. Ph i kích bác cái b n gi d i n nh hót, th quy n. Ph i ánh thói h t t x u, ngh a là ph i g mà qu ng nh ng m t gh c a xã h i i r ix c thu c thì b nh m i lành c.

- Toa ch c ong nó áp nó ánh toa ch t ch .- Ch t l i s sao? Ch t vì n c, ch t vì dân, tôi vui mà ch t l m.

V nh Thái nói câu y mà khí s c coi hùng hào, gi ng nói nghe mãnh li t, làmcho Thu Hà ng ngó trân trân, th y H i ng ng i c i chúm chím, coi b cha con

u kính ph c l m. n c m r i, th y H i ng c ng còn mu n c m khách l i nói chuy n ch in a. V nh Thái c ng không tính v , duy có Bá H nói tr ng ã m c, canh ã khuya,nên t t ch nhà mà i. Th y H i ng a khách ra c a ngõ, khách lên xe i r ith y m i tr vô. Th y th y v con ang ng i ch i trên ván, th y li n nói r ng:

- C u Tú n h c thi t là úng n. C u có ki n th c, có m l c mà l ithêm có lòng nhi t thành v i công ích n a. Ng i nh v y khó ki m l m.

Cô H i ng v i Thu Hà c ng hi p ý v i th y H i ng nên nghe nói nh v ym con u g t u c i. Ông H ng ch Lung ng i bên kia, ông vùng ng d y nói r ng:

- M y ng i nói nhi u quá ó không t t. Th y H i ng ch ng h ng, th y ng ngó chú mà áp r ng:

- C u Tú nói nhi u mà c u nói hay l m, ch ph i nói b y hay sao.- Hay gi ng gì? Làm c kia m i gi i, ch nói, ai nói l i không c? Tao

coi t ng c u Tú ó không c ch n ch t.

- Ng i h c Tây thì b t ng h nh v y h t th y, nh t là c u có bênPháp, cách i ng àm lu n gi ng theo ng i Pháp nên chú coi khôngh p con m t chú ch .

Ông H ng ch b c ra ngoài, ông không cãi n a, mà coi b ông không ch ucho l i c a th y H i ng là ph i. Thu Hà ng i bu n hiu, cô ngó s ng ng n èn m th i, r i cô i m t mình ra sân mà ch i. Ð ng h ã gõ m i gi mà cô c ng còn thth n trong v n hoa, lúc ng ngó m t tr ng, lúc cúi h i bông hu .

III - G con l y ch ng

Làm cha làm m có con gái, h con l n r i thì lo s l m, ã lo d y cho con nócó n t na, mà l i còn s m i hai b n n c không bi t con g p b n trong hay là b n

c. Ðã bi t Thu Hà là gái có s n n t na, bi t tr ng danh ti t nên v ch ng th y H i

ng Chánh ít lo v phía ó. Nh ng mà Thu Hà n m nay ã m i chín tu i r i, connhà giàu n tu i ó, ai c ng ã có ch ng có con r i h t, duy có m t mình cô c loh c hoài, h c gi i ch ng nào l i càng ph i kén ch ng x ng áng ch ng n y, th thìcha m không lo sao c. T b a nghe tin con thi u hai cái b ng c p n nay, thì v ch ng H i ngChánh th ng bàn tính v i nhau v s g con l y ch ng. Ông Huy n hàm H làng i giàu có hi n lành mà làm có ch c ph n, làm sui v i ông thì x ng áng, khôngch nào mà chê c, ng t vì con trai ông ít h c quá. Thu Hà không b ng lòng, n uép mà g l m, ch ng c i r i nó khinh b ch ng thì n v i nhau sao c. Mà inày ai n ép duyên con, hu ng chi con có h c, ép nó không ph i d . V ch ng bàn tính kén ch n h t s c, r i m i hi p ý nhau ki m m t chàng rcho có tài h c x ng v i con gái mình, giàu nghèo không c n, mi n là bi t l ngh a, cóchí khí, th o vi c i thì thôi. Nhà mình giàu có, n u g p r nghèo thì mình giúp chonó làm n, có h i chi âu mà s . Ng i khôn ngoan l ngh a m i quý, ch b c ti nru ng t xá gì, b i vì v ch ng th y H i ng Chánh tính nh v y, nên th y ôngH ng ch Lung xúi làm sui v i ông Huy n hàm H , th y H i ng Chánh m i làml , cho v t ý Thu Hà không ch u cho chú hi u. Sáng b a sau, ông H ng ch Lung v , th y H i ng Chánh nói chuy n ch iv i v con, thì th y nh c nh khen ng i V nh Thái hoài, th y c nói V nh Thái ángm t con trai Nam Vi t, ki n th c r ng, h c h i cao, lu n bi n nay, khí phách c ng,mà l i có lòng nhi t thành v i n c v i dân n a. Tuy trong lúc khách t i nhà, Thu Hà gi l không dám ch ng m t ra mànghe nói chuy n, song cô l c c trong cô nghe h t, không sót m t l i. Cô c ngkhen cách i u àm lu n, cô c ng ph c tâm chí nhi t thành c a V nh Thái l m. B iv y hôm nay cô nghe cha nói t i c u, thì cô nói r ng:

- C u Tú lu n vi c i thi t là úng n. Ba nói ph i l m, ng i nh v ym i áng g i là trai Nam Vi t

Cô H i ng nghe con khen V nh Thái, thì li c m t ngó ch ng mà c i r i nóiv i con r ng:

- C u Tú có úng n thì àn ông con trai ng i ta khen, ch ph n congái con nói làm chi?

Thu Hà nghe m qu , cô h i tâm r i cô h th n, nên cô ng i cúi m t khôngdám ngó ai n a h t. Công C n vùng nói:

- Ba g ch Hai cho c u Tú ó i ba. G ng bãi tr ng con b t c u d y conh c.

Thu Hà b c l i xô vai em m t cái nh nh và r y r ng:

- Ð ng có nói b y né. R i cô b i vô trong bu ng. V ch ng th y H i ng ngó theo Thu Hà r ingó nhau mà c i chúm chím. Th y H i ng Chánh ái m tài n ng, tâm chí c a V nh Thái l m, tuy th ych a nói ra ch trong b ng th y ã có ý mu n g con gái cho V nh Thái r i. Hômnay thình lình Công C n nói b t t , mà Thu Hà m c c , ch không ph i kháng c ,b i v y th y l y làm vui lòng. Ðêm y, th y bàn tính v i v th y h i d coi V nhThái là con c a ai, g c gác âu, có v hay ch a. N u c u ch a có v , mà c u c ng

ành Thu Hà, thì th y s bi u c u c y mai n nói. Cách vài ngày, th y H i ng Chánh i C n Th . Th y ghé hãng s a xe h imà th m cháu là Bá H . Bá H th y d ng thì m ng r h i th m l ng x ng, th y H i

ng nói chuy n dông dài m t h i r i h i:- C u Tú tài cháu d t lên ch i b a h m ó là con c a ai, âu v y?- Th a, con c a th y thông Ti n, h i tr c làm vi c tòa.- Hôm tr c c u nói ông già c u khu t r i, v y ch bây gi bà già c u làm

gi ng gì âu?- Th a, bà già c u v quê quán trong Cái R ng.- C u có v con r i hay ch a?- Th a ch a. T nh chí l n c u i h c, c u bên Tây m i v ch ng m t

tháng nay, v âu mà c i g p nh v y c. D ng h i th m chi v y?- Ch ng gi u cháu làm chi, con Thu Hà h c ã xong, mà nó c ng ã l n r i.

Dì v i d ng mu n ki m ch có h c th c khá khá mà g nó. Hôm n dìv i d ng th y c u Tú tài V nh Thái thì dì v i d ng ng l m. D ngxu ng ây là xu ng h i th m cháu coi c u Tú ó ra th nào, có áng g emc a cháu hay không? Nh nên g , thì cháu bi u c u c y mai lên nói, dì v id ng s g cho.

Bá H ng i châu mày suy ngh m t h i r i m i áp r ng:- Th a d ng, vi c này quan h l m, cháu không bi t sao mà dám nói. H i

nh h c t i tr ng t nh C n Th , thì Mông X V nh Thái h c m t l p v icháu. Ð n sau cháu lên tr ng Tabert, còn c u lên tr ng Chasseloup, c uh c bao lâu ó không bi t r i c u i Tây. Cháu bi t c u là bi t h i nh , c u

bên Tây v h m nay, cháu g p c u có vài ba l n gì ó, nên cháu khônghi u tánh tình c a c u ra th nào, mà dám nói ch c.

- C u nói chuy n nghe ph i l m mà.- Th a ph i, c u h c khá, nói chuy n hay c u có b ng c p tú tài thi t.- V y thì c ng r i. Còn bà thân c a c u là ng i th nào, cháu bi t hôn?- Th a, cái ó cháu không hi u. Cháu có nghe nói nh v y. V ch ng th y

thông Ti n sanh có m t mình c u ó mà thôi. H i tr c th y thông Ti nlàm vi c Tòa, th y có chuy n lôi thôi sao ó, quan trên ng ng ch c th yh t m t lúc, r i th y xin thôi, v c t nhà trong Cái R ng. M y n m nay,th y không, ki m d t m i th y ki n. Th y ch i bài b c lung l m, th khith y m c n nhi u, nên th y ch t r i, ch n ó lên ki n, thi hành phát mãim y ch c m u t c a th y h t. V th y h t ti n, không th c u Tú bên

Tây n a c, nên m i kêu v ó. Bây gi hai m con m t cái nhà lá nh trong Cái R ng.

- S nghèo giàu d ng không c n, mi n là ng i ph i thì thôi. Cháu c ngbi t, s nghi p c a d ng tuy không l n, song c ng mà nuôi con.D ng mu n ki m r có h c th c, có tâm chí, ch ki m ng i nhi u ti nnhi u ru ng mà làm gì?

- D ng ngh nh v y thì ph i l m. Con hai có h c gi i, n u có ch ng Tú tàithì m i x ng v i nó. C u V nh Thái b ngoài coi c r i còn b trongkhông bi t th nào, vì v y cho nên cháu d d m t chút.

- Cách c u nói chuy n ó thì bi t c u có tâm chí r i, cháu còn nghi gi nggì n a?

- Th a d ng, i này thiên h h x o quy t l m. Cháu th y có nhi u ng ihay móc m i b ng c p mà c u v giàu l i còn có nhi u c u hai ti ng áiqu c n i chót l i mà nh b c gi y. Chán ngán quá, nên cháu nhác tinb ng h l m.

- Cháu d t V nh Thái lên nhà d ng ch i mà cháu có nói tr c cho d ngcó con gái hay không.

- Th a không.- N u v y thì c u âu có dè mà c u s p t tr c ng làm cho d ng mêc u.

- Tuy cháu không nói tr c, mà h i vô t i c a ngõ, cháu có g p con Hai,cháu m ng nó thi u, c u th y nó, c u nghe cháu m ng nó, thì t nhiênbi t r i.

Th y H i ng ng i l ng thinh ng m ngh coi b th y d d , không bi t ph inh t nh l nào. Bá H rót n c m i d ng u ng, r i nói r ng:

- Nãy gi cháu nói chuy n v i d ng v s c u V nh Thái ó, là cháu nghing i v y thôi, ch không ph i cháu nói c u là ng i x u. C u v nhà h mnay, cháu không có nghe c u làm vi c gì qu y. Không bi t ch ng tánh tìnhtâm chí c u t t, không ph i nh m y ng i khác. V y xin d ng li u l y,cháu không dám c mà c ng không dám c n.

- Có con gái, mu n g nó, thi t là khó li u! Bi t sao mà l a ch n. Con c amình , mình nuôi nó trong nhà t nh chí l n, mà mình c ng ch a bi tb ng nó thay, hu ng chi là con c a ng i ta, mình làm sao mà dám ch c.

- Vi c c i g thì nh m m t ánh may r i v i Tr i, ch bi t sao cd ng.

- Cháu c ng bi t, thu nay d ng ham lo vi c công ích l m. D ng coi tánhý con Thu Hà, nó c ng gi ng d ng; nó tr ng vi c công h n là vi c t .M y n m nay, dì v i d ng tính ki m m t a h c gi i, có tâm chí, bi t lovi c i, mà g nó, ch d ng không mu n g cho th con nhà giàu mà trínão hèn h , c lo c u danh c u l i. Có ông Huy n hàm H bên Lai Vungc y nói mà c i cho con ng ó, mà nó không ng, dì v i d ng c ngkhông ch u. Nay d ng th y b c u Tú tài n y c, nên d ng m i tính

g nó ó. Mà d ng dòm coi ý con Thu Hà nó c ng ành n a. Cháu nghcoi có nên g hay không''

- D ng mu n g c ng c. V ch ng nh v y thì x ng nhau r i, ng t cóm t i u là V nh Thái nghèo mà thôi.

- Nghèo không ng i gì. Con Thu Hà nó không k cái ó âu.- N u em nó không chê nghèo thì c r i.- Ðâu b a nào cháu g p c u V nh Thái, cháu nói mí th coi c u ch u không.- C u l y ch , sao l i không ch u. D ng cháu h i r i cháu s vi t th chod ng.

- Ð c. Nh c u ch u thì cháu nói cho c u bi t, d ng không òi l v t gìâu mà s . D ng cho i nói, r i ch ng nào c i c ng c, không c n l

gì n a h t. Song d ng giao m t i u này. Dì v i d ng ít con l m. Th ngCông C n m c i h c, n u g con Thu Hà i xa, thì trong nhà qu nh hiu.Ðã v y mà dì c a cháu b nh ho n, c n ph i có con Thu Hà giúp coi sóc vi cnhà, v y d ng g nó thì d ng b t v ch ng nó ph i v i d ng. Cháunh nói vi c ó cho rành r .

- D , d ng an tâm cháu nói. Bá H c m th y H i ng n c m, r i kêu s p ph bi u em xe h i ra mà

a th y v . Khi th y H i ng lên xe th y còn d n v i Bá H r ng:- Cháu nói r i, thì cháu vi t th li n cho d ng bi t nghe.

Th y H i ng v nhà, th a lúc canh khuya v ng v m i thu t vi c mình tínhv i Bá H l i cho v nghe. Cô H i ng c ng ng tình hi p ý v i ch ng nên cô nghe r i cô nói r ng:

- Ð coi nh d i h ch u thì tôi s d ý con nh . Tôi ch c h mình g chn y thì nó ng.

Cách n m ngày, Bá H i v i v lên th m dì d ng. Trong lúc v Bá H nóichuy n ch i v i Thu Hà phía àng sau, thì Bá H nói riêng v i th y H i ng r ng:

- H i s m mai hôm qua, cháu g p V nh Thái cháu t ý mu n làm mai emThu Hà cho c u. C u d c d c coi b không quy t nh. Mà c u d c d c ó,không ph i là c u chê em Thu Hà, y là t i c u xét ph n c u nghèo, s inói mà d ng không g thì x u h . Cháu b o lãnh nói dùm tr c, nh dìv i d ng ch u r i s b c t i. C u ch u, song c u xin c u v th a l iv i bà thân r i m i tr l i. Chi u hôm qua c u tr ra, l i có bà thân c u itheo n a. Coi b cô thông Ti n m ng l m, cô c y cháu làm mai dùm. Cháucó t các ý c a d ng cho cô nghe, thì cô ch u h t th y, song cô nài chophép cô n nhà ng th y m t em Thu Hà và bi t dì d ng m t l n.

Th y H i ng ng i ch m ch mà nghe, ch ng Bá H nói d t l i thì th y c ivà h i r ng:

- Cháu có giao t s d ng tính b t r ó hôn?- Th a có ch , cô thông Ti n ch u, mà V nh Thái c ng ch u n a.

V nh Thái l i nói r ng c u là ngu i có chí lo cho n c nhà. N u may mà g pc cha v v i v c ng có chí ó thì c u ph nguy n, không còn vui gì b ng.

Th y H i ng c ý, li n bi u Bá H d t cô thông Ti n v i V nh Thái lên coiThu Hà, lên b a nào c ng c mi n là ánh dây thép cho hay tr c m t b a ngth y s a so n c m n c mà ãi khách. Bá H v có hai b a thì ánh dây thép nh ngày chàng d t cô thông Ti n v iV nh Thái lên. Vì cô H i ng ã có nói tr c v i con r i nên Thu Hà trang i m rachào cô thông Ti n, l i têm tr u rót n c m i cô. Hai bên u thu n ng h t th y, nên vi c g c i tính d nh ch i. Cô thôngTi n n c m, cô th a d p v ch ng th y H i ng s n lòng cô li n nói i mà xinphép b c t i. Th y H i ng ch u l i. Th y nh cho b a nay là l h i, v y h ch nngày nào tháng nào t t thì làm l c i, ch kh i có l chi n a. Luôn d p cô thôngTi n nói r ng nhà cô có tang nên cô xin làm phòng bên gái ch cô không r c dâu,c i ba b a v ch ng V nh Thái s d t nhau v cúng ông bà. V ch ng th y H i ng c ng b ng lòng nh v y. Thu Hà thu nay lo n h c, ch ch ng h khi nào tính t i s l y ch ng. Thi

u v a m i v nhà thì nghe m th th nói vi c con c a ông Huy n hàm H mu ng m ghé. Cái ái tình c a cô còn trong ng n nh n c lóng, còn tr ng nõn nh bônglài, b i v y m i nghe nói l y ch ng thì cô gi t mình, ch a th y m t, ch a bi t nhàc a ch ng là th nào, mà cô ã kháng c . Nh ng l i cô t v i m mà chê con ôngHuy n hàm h c d , chê ông Huy n Hàm tham danh, tuy b ngoài nghe h u lýnh ng mà b trong thi t cô vì tr ng cái ti t c a cô nên cô chê, ch không ph i cô ch cgì con ông Huy n Hàm là b , ông Huy n Hàm là n nh hót. Ng i nào có bi t tâm lý ph n chút nh, thì c ng oán ch c r ng trong lúccô Thu Hà thi u m i v ó, d u ai mu n nói mà c i cô, thì cô c ng chê h t th y,ch không ph i cô chê m t mình con ông Huy n hàm ó mà thôi. Ð i v i con ôngHuy n hàm thì cô chê h c d , còn i v i trai khác thì cô c ng s có c khác mà chên a. Mà tuy là cô chê ch ng, song cái v n l y ch ng nó ã ch m vào trí c a côr i, nó làm cho cô d u ra v n hoa th th n, d u n m phòng kín m màng, ch ng cólúc nào mà cô quên nó c. Cô ng c m xúc v s l y ch ng, thình lình c u Tú tài V nh Thái t i nhà.C u p trai, c u h c gi i, b t ng c ng c i, v n nói hùng hào mà c u l i có tâm chímu n giúp n c giúp dân n a. Rõ ràng là m t ng i ch ng h m nay Thu Hà ngt ng t ng trong trí. B i v y cô thông Ti n v i V nh Thái v r i, t i l i v ch ngth y H i ng Chánh h i d ý con, thì Thu Hà ch u li n, không chê bai bác b chnào h t. T ó cho t i ngày c i, thì Thu Hà m t mày t i t n, trí não tiêu diêu. Chi umát cô i d o v n hoa, thì cô th m t ng trong ít ngày n a mình s có m t ngu ich ng úng n, lúc tr ng t nh c gh ra ây ng i mà bàn tính vi c công ích v imình. Canh khuya cô th c chong èn trong phòng thì cô tính toán coi ph n s c amình làm th nào mà tr ng cái chí ái qu c c a ch ng, ho c giúp cho ch ng khai hoádân chúng. Thu Hà thì ngày êm tiêu diêu mãn ý v s l y ch ng. Còn th y H i ng thìlo mua m t cái xe h i, lo s n ph t nhà c a ng r c chàng r . C nhà u vui v ,th m chí l i xóm c ng m ng cho Thu Hà.

IV . V ch ng trái ý

Ðám c i nh m ngày m i sáu tháng tám âm l ch. Thu Hà ã có h c th c, màl i vui ch vu quy, nên cô không l y s có ch ng mà h th n nh gái khác. Cô ra ti pkhách, chuy n vãn n u ng nh th ng. Ch ng r i ám hai h v h t, cô l ng x ngph v i cha m mà coi cho tá i n, tá th d n d p c. V nh Thái c ng x r coisóc, ch vi c n y bi u vi c kia. Thu Hà th y ch ng, cô không ái ng i chi h t; có lúc cô

ng g n m t bên ch ng, có chuy n cô ph i nói chuy n v i ch ng, mà d u ng g nhay là nói chuy n cô c ng gi t cách t nhiên, cô ch ng h ké né b ng . Ð n chi u hai v ch ng th y H i ng l y c không ói b ng nên không ch un c m, l i ép v ch ng V nh Thái ph i n v i Công C n. Thu Hà m i ng i n chungv i ch ng m t l n u, nên cô e l chút nh, song cái e l y nó có pha cái v vuim ng ch không ph i e l r i ng i c ng , không dám n, không dám nói. N i nhà ai dòm ý t c a Thu Hà, thì c ng u bi t cô vui mà l y ch ng l m.Ch ng hi u vì c nào qua ngày sau s vui c a cô trong m i ph n b t h t n m ph n,mà ngày ó ã v y r i qua ngày sau n a c ng v y, cô c l c th c phía trong,d ng nh cô s ra ngoài tr c g p ch ng, g p cha, ho c th y lan th y hu . C i ba b a r i, v ch ng th y H i ng Chánh s a so n c cho conr i v Cái R ng mà làm l ông bà. Khi lên xe h i mà i, thì coi s c m t Thu Hàkhông c vui, mà n chi u tr v s c m t c ng không i. T i l i, v ch ng th y H i ng ra ng i t i b gh xa lông gi a nhà. Th y H i

ng kêu con và r ra ng hai bên, r i th y móc trong túi ra m t ngàn ng b c màa cho V nh Thái và nói r ng:

- Ngày nay hai con ã thành hôn r i. Thu nay hai con m c lo h c hành,không ch i b i c. V y nay ba v i má cho phép hai con i ch i m ttháng, mu n i âu tu ý hai con. Cái xe h i ba mua ó là mua cho hai con

i ch i. V y hai con l y xe ó mà i. Còn m t ngàn ng b c này hai condùng mà làm l phí. Nh i n âu mà r i h t ti n thì ánh dây thép v ,ba s g i ti n thêm cho. Hai con mu n d t nhau i Ð Thiên Ð Thích18

hay là i Phan Thi t, Phan Rang gì thì i. Mu n sáng mai i c ng c. Ðich i cho ph chí i, r i s lo làm n, ho c lo giúp i.

V nh Thái l s c vui m ng, n m ch t m i t m gi y x ng19 trong tay mà nóir ng:

- Con nghe nói Ð Thiên Ð Thích t t l m, con t v con lên coi ch i. Ðich ng m t tu n l con v r i s lên Ðà l t.

Cô H i ng day l i thì th y Thu Hà ng bu n thiu, d ng nh ý con khôngmu n i ch i, cô bèn h i r ng:

- Con không mu n i Ð Thiên hay sao?- Th a, i thì i... Con xin ba má cho phép con d t em con i v i con.- c. Hai con d t em nó i cho vui. Thôi, ngày mai lo s a so n cr i sáng m t i cho s m.

18 Di tích l ch s Cao Miên (Campuchea)19 (cent), m t tr m

V nh Thái nghe v òi d t em theo, chàng không c n tr , nh ng mà chàngnhíu ch n mày, coi b không c vui. Qua ngày sau, cô H i ng th y Thu Hà m t mày không t i t n nh khitr c n a, cô l y làm l , nên kêu con l i ng i g n m t bên, cô gi coi th t inh áokhéo hay là v ng, r i cô h i nh con r ng:

- T i sao h m nay con bu n v y con. Tâm s c a Thu Hà tràn tr không th k xi t. T ng l y ch ng, là k t b n v im t ng i nam t ng tài, ng chí, khinh l i, khinh danh, ng chung trí, hi p l cmà dìu t ng bào t n b . Nào dè t ng t ng là gi c chiêm bao, ng i ch ng h cgi i nói hay ó c ng nh ng i khác. M i m t b a u thì ã hi u l y ch ng ngcho ng i ta ôm p, mà thêm m t b a sau n a, l i thêm hi u ng i ta c i mình làvì t i cha m mình nhi u ti n nhi u ru ng, ch không ph i là t i tâm, t i chí, t ingh a, t i tình gì h t. Thu Hà ng ng n ngang trong lòng, ng não n trong trí,b ng nghe m h i, thì cô l y làm c m xúc, cô mu n t tâm s cho m hi u, ng t vì côli c ngó m , cô nh m b nh ho n, không n làm cho m bu n, nên cô c i mà ápr ng:

- Con có bu n vi c chi âu. Cô v a nói v a c i, mà cô a n c m t, nên day m t ch khác, không dámnhìn m . Ð hành lý s a so n xong r i, v ch ng V nh Thái v i Công C n bèn t giãcha m mà i du l ch. Khi lên xe Thu Hà mu n Công C n ng i phía sau v i mình. V nh Thái x m t nói r ng:

- Ð em ng i phía tr c v i s p ph c mà. Ng i sau ba ng i ch t quá,ai ch u cho c.

Thu Hà v n bi t xe t i b y ch ng i, b ngang r ng l n, d u Công C n ng isau c ng không ch t gì, mà vì nghe ch ng nói nh v y, l i th y s c ch ng không vuinên cô nín khe, cho em leo lên phía tr c. Xe qua kh i ch Long Xuyên r i ch y th ng lên Châu Ð c. Bu i s m mai, tr ithanh b ch, gió mát m . Lên t i M c C n D ng, ngó qua phía tay trái thì th y ngr ng m t dãy minh mông, lúa s 20 m t màu xanh lét. xa xa thì m y hòn núi Th tS n s p n m lúp xúp t d i Xà-tón lên t i Nhà Bàn, ch h ng nh ai p, ch caocó khói bay, th y c nh v t l m v h u tình thì nh s c tr i v i tay ng i thi t là dàycông sáng t o. Công C n th y ng r ng núi dài thì kh p kh i trong lòng, nên day l i phíasau mà nói r ng:

- Anh Hai, ch Hai, núi coi t t quá hén? Thu Hà g t u c i vì em, còn V nh Thái ng i d a ng a l ng thinh, khôngthèm h . Thu Hà là gái a tình, trí cô hay c m, lòng cô hay ng. Ðã v y mà tánh ý cô l ihi n hòa, cô không bi t gi n h n ai. Cô ng m c nh r i cô c ng c m h ng, nên dayngó ch ng mà nói r ng:

20 lo i lúa thích ng cho nh ng n i có m c n c cao th p không ch ng

- H có c nh p t nhiên ph i có v n nh n, ph i có thi s . Quê h ng ta cóc nh xinh p nh v y, không bi t t i làm sao mà qu c dân l i h b i quá.

- C nh gì âu mà xinh p?- C nh này coi là p l m r i, còn gì n a.- H ! Th b . Qua bên Pháp coi m i s ng m t ch .

Thu Hà mu n nói chuy n v i ch ng, gi ng nói ã thanh bai, ý t l i caoth ng, mà V nh Thái tr l i r t th p th i, l i ng i khít l i g n r i choàng tay qua sauvai v , làm cho Thu Hà th t v ng, tuy cô không trái ý ch ng, song cô bu n b c, nênng i tr tr h t mu n nói chuy n n a. Lên t i Châu Ð c xe u ngh máy. Thu Hà bi u ch ng d t i ki m nhà hàngn c m cho no r i s i.

V nh Thái nói r ng:- Vô nhà hàng n làm gì? Quân ó là n c p.- Mình vô nó cho n b y b , mà nó chém ba ng i ít n a là n m sáu

ng b c. Ð i mua ít bánh mì, vài h p cá mòi, em lên xe mình n, r ichi u lên Nam Vang s n c m.

V nh Thái b c xu ng xe và bi u v i theo. Thu Hà móc túi a s p ph m tng b c và nói r ng:

- Anh i n c m cháo cho no i, r i còn i n a. Ð ng xa l m anh ph i lotr c ng có ói b ng nhé.

S p ph l y ti n r i i vô ti m cháo. V nh Thái d t v v i em i ki m bánh mìmà mua. Ði kh i xe r i, chàng nói v i v r ng:

- S p ph nó v i mình, n l ng m t tháng t i ba m i l m ng. Ði xethì nó ph i em ti n theo mà xài, ch cho n i gì?

Thú Hà c i và áp r ng:- Nó nghèo nó i v i mình, thì mình ph i cho nó n ch .- Có cho thì cho nó m t hai c c n c m, cho gì t i m t ng b c l n.- Th y nó nghèo, cho nó nh v y nó vui lòng.- Cách mình v i tôi t nh v y ó, nó l t da mình kh i.

Thu Hà không mu n cãi l y vi c n y n a, mà c ng may lúc y V nh Thái th ybánh mì, m c l t t ghé vô mà mua, nên thôi c n r n s v lãng phí. Chàng l a ba bánh mì l n r i h i cô v ch t ng i bán ó r ng:

- Bánh mì n y ch bán bao nhiêu m t v y ch ?- Th ó m t c c th y.- Gi ng gì mà m c d v y. Tám xu c hôn? Nh bán tôi mua cho ba .- Không c âu, th y. Tôi m trong lò chín xu m t , bán cho th y tám

xu sao c. Bán m t l i có m t xu nh ch nhi u n i gì.- Thôi ba hai c c tám c hôn?- H ng c, th y. Ba c c.- H ng bán thì thôi.

Thu Hà ng ngoài ng v i em, dòm th y ch ng ke re c c r c t ng xuv i ng i bán bánh, b c mình mà l i h th n, nên day m t ch khác không ngó.V nh Thái tr ra nói v i v r ng:

- Ði ki m ch khác mua. Bên mình bán bánh mì ngang tàng quá, bán khôngcó cân l ng gì h t, l i nó mu n bán giá nào nó bán. Bên Tây làm nh v ycó c âu, tù ch t.

Thu Hà l ng thinh, riu ríu i theo ch ng, mà s c m t coi bu n nghi n. Mua cóba bánh, hai h p cá mà V nh Thái d t v v i em i giáp ch , v i t i ba b n ti mmua m i c. Ch ng lên xe Thu Hà h i r ng:

- Cha ch ! Không có em a theo làm sao mà n cá mòi ây?- H ! C n gì a. B c v y n c ng c mà. Ði ch i n v y m i ngon ch .B c sang tr ng bên Tây h i ch i h c ng n qu y quá, có c n n a mu nggì âu.

- Bóc xóc-xích21 hay là ram-bon22 thì c, ch cá mòi bóc tay d quá r in c âu mà r a.

- Chùi b y b r i lên Nam Vang r a. Xe ch y t Nhà Bàn vô T nh Biên, Thu Hà th y nhi u cái c nh thi t là p,

nh ng vì cô s nói ra không hi p ý ch ng r i ch ng cãi n a, nên cô ng i nín thinhmà ngó, không dám th l cái tình c m h ng c a cô.

V a t i T nh Biên thì g p m t ám m a l n, n c ào ào, gió th i v t v t.T i ây có m t chi c ò ch xe qua kinh V nh T . Khi xe t i b n ò, Thu Hà th ygiông n a, nên bi u s p ph u xe mà ngh , i h t m a r i s qua sông. V nh Tháinh n d p y m i khui cá mòi r i bi u v v i em n. Công C n ói b ng quá nên l t

t b bánh mì r i bóc cá mòi mà n ng m ngoàm v i V nh Thái. Còn Thu Hà tuy côc ng ói, nh ng mà cô không quen thói bóc h t, nên cô n bánh mì l t mà ch u chkhông n cá mòi. V nh Thái th y v y bèn nói v i v r ng:

- n ch , cá mòi ngon l m mà. n th coi.Thu Hà c i mà áp r ng:- Mình n i, tôi nhai b y bánh mì ch i, ch tôi không ói.V nh Thái thò tay bóc m t con cá c m mà c n, và nói ràng:- Làm cách thì s ch ru t. Không n thì hai anh em ta no b ng.Cách m t h i d u m a l ng gió. V nh Thái n r i bi u s p ph kêu cu li s a

so n ò mà a xe qua sông. B n tên cu li c i23 áo b trong nhà r i i nón lá d mm a ch y ra mà kéo ò cho xe xu ng. Thu Hà th y m y ng i cu li ch ng ò tronglúc m a gió l nh l o cô m i l y m t ng b c mà cho. V nh Thái tr n m t nói r ng:

- Cho cái gì? Chúng nó làm ây có n l ng c a nhà n c, ch ph i làmkhông hay sao mà mình tr ti n công.

Thu Hà áp r ng:- Tr i m a gió, h c c kh t i nghi p, th y h , cho h chút nh h vui lòng.- Ví nh h không vui r i sao? B khi mình là thiên h hay sao, nên g p aic ng cho ti n h t th y?

- Cho ng i nghèo chút nh mà h i gì. Thu nay tánh tôi quen nh v y óh ai có công giúp tôi thì tôi n n cho h .

21 (saucisse), d i22 (jambon), th t lu c chín23 c i

- Nhà n c s m chúng nó cho mình dùng thì chúng nó ph i ch ng ò màa mình, ch n gì. Bên Tây nhà giàu h xài ti n úng l m, nh m chuy n

bao nhiêu h c ng không ti c, còn không nh m chuy n, d u m t ng m ti u h c ng không l i, ch không ph i h xài nh mình v y âu.

- Bên Tây khác, bên mình khác, phân bì sao c. C ng m t lo i v i nhau,ng i có ti n ph i th ng ng i không có ti n ch .

- Ph i, mà sao mình bi t m y a này không ti n. Ai nói v i mình ó?Không ph i Thu Hà không l i mà cãi v i ch ng, nh ng vì cô th y cô m t

ý, ch ng m t ý, d u cãi n ch ng i n a c ng không ích l i gì, b i v y cho nên cônh n d p s p ph ng r x ng, sang s cho xe lên b , cô m i ch m t i mà d n s pph c n th n, cô không thèm nói v i ch ng n a.

Ð n x , lên t i Nam Vang, V nh Thái bi u s p ph ch y trong vòng Châuthành mà ki m khách s n. Xe v a m i ng ng, thì có m t bà già u b c tr ng, vóc m teo, qu n áo langthang m t mày nh n nhín, tay c m cái qu u24 nh , tay ch ng cây g y tre l n b c l i

ng m t bên xe r i a cái qu u nh mà nói r ng:- C u m làm ph c cho ít ng xu mua c m n.Thu Hà th y ng i già y u ói rách, cô ng lòng, nh ng vì t h i s m mai

cho t i bây gi cô cho ng i ta ti n hai l n, u b ch ng tr tr o25, cô s cho n a bch ng r y, nên cô day qua ngó V nh Thái, có ý ch coi V nh Thái có vui lòng c ugiúp bà nhi u ít gì không. V nh Thái ngó bà già r i châu mày n t r ng:

- Ê? Bà già này làm l n x n r i trí ng i ta. Ði ch khác mà xin.Bà già ríu ríu b c dang ra. V nh Thái l m l m ngó theo mà nói r ng:- X mình sao có nhi u ng i làm ngh n mày quá! Bên Tây ai i xin ti n

nh v y, h lính g p thì kéo c em v bót r i gi i tòa b tù m t ki p.Thu Hà nghe m y l i b t nh n c a ch ng thì cô l y làm b t bình nh ng mà cô

d n lòng nói êm ái r ng:- Ng i ta già y u t t nguy n, làm công vi c không n i n a, nên ng i tam i i xin ch .

- Già y u t t nguy n thì ki m vi c nh mà làm, ai l i cho phép i xin. Ð ngcó th ng quân ó, không bi t ch ng ki p tr c h ác l m, nên tr i ph th a. N u mình cho h ti n thì mang l i v i tr i t bi t hôn!

V nh Thái v a nói v a m c a xe mà leo xu ng.Công C n ã xu ng tr c r i, trò móc túi a cho bà già m t c c b c. Bà già

xá trò mà t n r i ch ng g y l n i. V nh Thái th y Công C n cãi l i mà cho n màyti n, thì chàng t c gi n, nên ngó em trân trân, coi ý nh chàng mu n nh y l i mà b ptay m i ã n gi n.

V nh Thái vô khách s n m n Phòng r i bi u v v i em vô mà ngh . Chàngc i áo r a m t và h i v v i em thay s ch s ng i d o ch i m t h i, ki m nhàhàng mà n c m. Công C n n x l trò th y nhà c a m i m i u l m t, trò l y

24 thúng nh25 tr ng tr n, ngó v i dáng gi n d

làm thích ý, nên l t t thay i qu n áo ng i ch i. Còn Thu Hà ng i bu n xotrong lòng h t bi t vi c gì là vui n a. V nh Thái thôi thúc cô s a so n. Cô th ra mà

áp r ng:- Thôi mình v i em i ch i, tôi nhà.- Sao v y?- Ði xe ng xa m t quá, tôi ngh .- R i làm sao mà mình n c m?- Không h i gì, chút n a tôi ói b ng, tôi bi u b i i mua bánh mì cho tôi

n c ng c.- T ý. Thôi tôi i ng tôi ki m mua em theo xe ngày mai mà n.V nh Thái d t Công C n xu ng thang l u mà i. Thu Hà n m dàu dàu, không

tính n u ng chi h t, mà trong êm y cô ng c ng ch ng c.Sáng b a sau, Thu Hà than trong mình không c gi i, nên khuyên ch ng

tr v . V nh Thái t ng v au thi t, nên nghe l i v mà v . Công C n không cth y Ð Thiên Ð Thích, trò ti c quá nên c n r n hoài.

V ch ng th y H i ng Chánh th y con v s m thì l y làm l , ch ng nghenói Thu Hà trong mình không c gi i thì có b ng lo, té ra v nhà r i thì Thu Hà ravô n ng nh th ng, ch ng th y b nh chi h t.

Cách ít b a th y H i ng bi u i ch i n a. Thu Hà nói r ng:- Con ng i xe h i i ng sao hay chóng m t quá con không dám i n a.Th y H i ng t ng thi t nên không ép, mà V nh Thái h , nên chàng c ng

không khuyên m i.

V - CÒN TOAN KHAI HOÁ

M t bu i chi u, n c m r i mà m t tr i ch a l n. V ch ng th y H i ngChánh l c c phía sau, còn V nh Thái v i Công C n thì d t nhau i ch i theo bl .

Thu Hà xách m t cái gh mây em d a m y b i bông lài r i ng i ng m ccây c nh v t trong v n ch i. Bông hu v i bông lài c ng còn ua n , mùi th m bátngát, cây cam v i cây lý c ng còn giành t i, m lá xanh d n. Bông hoa cây cc ng s n26 p nh lóng tr c, nh ng mà Thu Hà nhìn xem thì trong lòng khôngvui v nh khi thi u m i v . Cô ng i t i ây mà trí cô t ng vi c âu, cô suyngh m t h i r i cô c cúi m t xu ng t hoài, n n i gió qu t nhánh lài chùm bông

ng tay cô mà cô c ng không thèm day l i.Cô ng i ch a c bao lâu thì th y V nh Thái v i Công C n i ch i v , hai

chàng b c vô c a ngõ, nói chuy n om sòm. V nh Thái i l i ch cô ng i, r i h ir ng:

- Mình ng i suy ngh vi c gì ó?Thu Hà chúm chím c i mà áp r ng:- Suy ngh vi c i ch i, ch có chi âu.V nh Thái th y Công C n i th ng vô nhà, chàng c ng i theo, song vô t i nhà

r i chàng l i xách m t cái gh tr ra, g n m t bên v và ng i v n vai v mà h ir ng:

- Mình suy ngh vi c i là vi c gì âu, mình nói cho tôi nghe th coi.Thu Hà tay kéo v t áo, m t ngó xu ng t, cô d d m t chút r i m i áp

r ng:- Tôi tính coi bây gi làm vi c chi cho có ích, ch không mà ch i hoài hay

sao.- Làm vi c gì bây gi ?- Làm vi c gì c ng c, mi n có làm m i vui ch không mà ch i hoài thì

vô ích cho i, coi bu n quá.- Ph i. Mình ngh nh v y thì l m l m. Ph i lo làm n ch không mà xàic a cha m hoài hay sao.

Thu Hà nghe m y l i, bi t ch ng không th u hi u ý c a cô, nên cô châu màyngó ch ng mà áp r ng:

- Mình t ng trí tôi ê ti n n n i s mình không, n xài hao t n c a cham tôi hay sao, nên mình nói v y? N u mình t ng nh v y thì mình l mnhi u l m. V ch ng mình u có h c th c. Tôi nói mình ph i lo làm làlàm nh ng vi c gì có ích cho nhà n c, có ích cho xã h i kia ch . Sánh v idân các n c, thì ng i Vi t Nam mình thua sút ng i ta h t th y m i b ,v ph ng di n tri th c c ng thua, v ph ng di n tài ngh c ng thua, màv ph ng di n kinh t c ng thua. V y b n tân h c ph i lo làm sao mà dìud t ngu i mình lên ng t n hoá ng i cho k p ng i ta. Ch n u

26 c t t a v n v nh s n tóc

mang cái danh tân h c mà c lo sung s ng t m thân, không thèm lo khaihoá dân t c, thì i v i mình có t i nhi u l m.

V nh Thái c i ng t r i ngó v mà nói gi ng pha l ng r ng:- Chà chà, àn bà con gái Vi t Nam bây gi c ng bi t lo vi c i, c ng bi t

nói khai hoá ó n a há!- Ðàn bà con gái Vi t lo vi c i, lo khai hoá, làm nh v y là b y l m hay

sao mà mình c i?- Vi c ó là vi c àn ông con trai ng i ta lo, àn bà con gái bi t gì mà nói.- Ph i, m mang trí th c cho dân t c, binh v c l i quy n cho n c nhà, y là

ph n s c a àn ông con trai. Vi c y tôi c ng bi t nh v y, tôi có cãi baogi âu. Ch chi àn ông con trai, h có tri th c ít nhi u m i ng i ubi t lo làm cho tròn ph n s thì àn bà con gái c ng nên chui trong b p màn u c m, c ng nên th t trong bu ng mà cho con bú, có lý nào dám ch ngm t ra ngoài mà nói chuy n khai hoá. Ng t vì àn ông con trai c a mìnhbây gi coi t quá. Có l mình c ng ngó th y ch , ph n nhi u h ch c udanh ham l i ch có m y ng i lo công ích âu. N u àn bà con gái khôngcan d vào ng giúp v i m y ng i àn ông bi t lo ó, thì ng bào tabi t i nào m i m m t.

V nh Thái nghe v nói nh v y thì ng i l ng thinh mà suy ngh . Chàng thòtay ng t m t cái bông lài mà h i r i m i nói r ng:

- Mình nói ph i l m. Ðàn ông con trai c a n c mình là b c . Ch ng kchi m y ng i h c tham lam bên này, th m chí h i du h c bên Phápv , ph n nhi u c ng không ra cóc rác gì h t. Tôi th y i nh v y thi t tôingán quá, nên h t mu n tính vi c gì n a.

- Sao mà ngán ? Ð i t thì mình ph i lo s a l i, ch ngán n i gì?- Thiên h h u tranh giàu sang, n u mình ch m lo làm công ích thì mìnhd i h n h quá.

- Mình nói nh v y sao ph i. Ai có thói ê ti n, ham giàu sang m c ai. Mìnhph i gi cái tánh cao th ng, c lo giúp ích cho ng bào. B n ê ti n yd u có c giàu sang cho m y i n a, th y mình chúng c ng h th n, ch

âu dám chê mình d i.- i! Ð i này h k gì là ph i qu y, h giàu sang là cao, còn nghèo hèn thì

th p. Dân còn ngu quá, h có hi u ai là ng i giúp ích cho h , ai là ng ihãm h i h âu. Mình làm ph i v i h cho m y i n a, h c ng không bi tcông n, mà s e h còn khinh b mình n a ch .

- Phong t c t i t , thì mình n cho cao th ng, ng làm g ng t t chong i ta b t ch c mà làm theo. Dân trí còn u ám, thì mình ph i khai hoá

ng cho ng i ta bi t ng ngay mà theo, n o d i mà ch a.- S a phong t c, khai dân trí, là hai i u khó l m, m t mình lo sao n i.- H mình x ng lên thì t có ng i khác giúp v i mình ch .- Theo ý mình bây gi ph i làm th nào âu, mình nói cho tôi nghe th coi.- Mình h c gi i, mà mình là àn ông n a, vi c y mình thông th o nhi u, tôi

trí th c bao nhiêu mà dám nói.

- y, gi ò nh tôi là th ng ch ng ngu, không bi t vi c chi h t. Bây gimình d y cho tôi bi t cách giúp ích cho i v y mà.

M y l i nói y, ý thì khiêm, mà gi ng thì ng o, b i v y Thu Hà nghe r i côm c c , cúi u l ng thinh.

V nh Thái c i và nói r ng:- Nãy gi tôi mu n cãi v i mình ch i, ch ph i tôi là th ng vô d ng nh b n

tân h c bây gi ó âu. Tôi lo giúp ích cho i t h i tôi còn nh kia. Vì tôimu n giúp ích cho i nên tôi m i i du h c. bên Pháp m y n m tôi lotính h t s c, tôi quy t chí h h c thành tài tr v quê h ng, thì tôi s hysinh cái thân c a tôi cho xã h i mà lo khai hoá ng bào. Mà v t i x sm y tháng nay, tôi dòm th y công cu c trong n c, tôi thám dò thái c a ng i mình, thì tôi b t ngao ngán trong lòng không bi t ch ng nào.Tôi v ng m t m y n m t ng là trình h c th c c a ng i mình nhà

ã c nh c lên cao chút ít, té ra trình c ng v n nh c , mà tâm ccoi ra l i còn s t th p h n x a. Cái óc dân t c mình h r i, khó mà s a chonên l i c. M y tháng nay tôi tính g n nát trí khôn, mà c ng ch a tìm

c cái ph ng châm nào có th giúp cho ng i mình t n hoá c. Nênch i thì ch i tôi bu n l m. Tôi t c quá. Ch chi tôi giàu, có m t hai tri u

ng b c, tôi s làm cho h coi.Thu Hà nghe ch ng nói v y, t ng ch ng thi t có lòng nhi t thành, nh ng

gi n th tình ám mu i nên thán oán, b i v y cô ngó ch ng r i h i r ng:- Làm sao mà có n m t hai tri u cho c?- V y ch mu n làm vi c công ích mà không có ti n, thì làm sao c?- V cu c khai hoá không ph i s c m t ng i mà lo cho n i, mà c ng không

ph i làm m t ngày mà r i h t c. Nh ng ng i có lòng lo vi c công ích,ai tu theo s c n y mà làm. M t ng i lo m t vi c, m t ngày làm m t chút,nh s c ông ng i, nh công nhi u ng i, m i mong thành t u c. yv y, cu c khai hoá mình ph i thong th mà làm, song làm thì ph i làm chocó tu n có t , h t t c l m c ng không nên. Bây gi mình ph i li u s cmình và coi ch nào c n ích g p h n h t thì làm tr c, ch th y cu c ir i chán ngán không ch u làm, thì ai g i mình là ng i có chí, còn làm h tt c quá thì không thành t u c, mình ã th t công l i vô ích n a.

- Bây gi mình mu n cho tôi làm vi c gì?- K x a tôi lén tôi nghe mình t cái ch ng trình khai hoá v i ba, thi t tôi

ph c quá. N u mình do theo cái ch ng trình ó thì hay bi t ch ng nào.- H , nói nghe mà ch i thì d , ch x ng ra mà làm, thì có d gì sao? Kx a, tôi nói cái ch ng trình khai hoá chia ra làm ba o n ph i hôn? Bâygi ph i làm o n nào? Ph i lo khai hoá trí th c, hay ph i lo ch n h ngkinh t , hay là ph i lo tài b i o c?

- Theo ý tôi bây gi c n ph i lo qu ng khai dân trí.- Qu ng khai dân trí ph i làm sao?- Cái ó t ý mình li u, mình mu n l p h c ng hay m nh t báo, hay làl p n quán gì c ng c.

V nh Thái l c u, nh m m t tr môi mà nói r ng:

- Mu n làm vi c ó, m i vi c ph i có v n m t tr m ngàn làm m i c.Mình có ti n hay không? Thu Hà day m t ngó ngay ch ng mà áp r ng:

- H mình làm vi c ph i thì ba giúp ti n, ch tôi làm gi ng gì mà có. Mà cólàm vi c gì thì ch ng n m m i ngàn v y c, ch c tr m ngàn ba giúp sao chon i.

- N u có làm thì ph i làm cho h n hoi, ch làm lôi thôi ai thèm. N m m ingàn ng b c mà làm cái gì, l p tr ng d y con nít trong xóm h c A B ph i hôn?Hay là l p nhà in in gi y ti n? Thôi ng có nói chuy n khai hoá, ng có tínhvi c công ích n a, nghe ghét l m. Ph i lo làm cho có ti n ã r i s hay.

V nh Thái nói ch a d t l i thì chàng ng d y, r i ch p tay sau ít, hu n ãii vòng trong v n bông. Tr i ã ch ng v ng t i, mà l i mây gi ng mù m t trên

nhành lá cây l t s c, trong v n hoa qu phai màu. Thu Hà ng i ngó theo ch ng màth dài, r i cô ng d y xách hai cái gh i vô nhà, m t bu n xo, m t a l y.

Thu Hà g n ch ng có m y b a thì th y tánh ý ch ng trái h n v i tánh ý c acô. Hôm nay ng i àm lu n vi c công ích v i nhau, l i thêm th y khí phách c ach ng không gi ng khí phách c a c u Tú tài n nhà cô h i tháng tr c. Tuy côbu n nh ng mà có Công C n nhà, t i ngày cô theo nói chuy n ch i v i em, nên sbu n c a cô còn có khuây l ng c chút nh.

Cách ít b a sau, t i khai tr ng Công C n i h c r i, Thu Hà không còn ng ithân thi t mà h h n a, t nhiên ph i nói chuy n v i ch ng. Cô g n g i ch ngch ng nào, cô bu n duyên t i ph n ch ng n y. V thì n m ch t lòng thành thi t,ch ng thì chu t ngót ti ng ph nh ph , v thì n m t i27 nói m t l i, ch ng thì nóim t ng tính m t ngã. V ch ng d ng y, làm sao mà g i là loan ph ng hòaminh.

Cô Thu Hà l y làm b c b i trong lòng, nh ng mà cô không bi t t v i ai c.Ðã bi t trong nhà có cha m , mà n u mình than th v i cha m , thì làm cha m bu nb c nh mình n a ch không ích gì. Mà mình than th làm chi? Mình than th r is a tánh ý ch ng mình l i c hay sao mà than th ? Ôi thôi! mà h ng nhan b cm ng, c n s vô duyên thì ch u, than th làm gì.

Thu Hà t i ph n ch a nguôi, thì k r u n i m n a. V a qua mùa ông b nhho c a cô H i ng Chánh ph c phát, cô th huy t luôn ba b n b a r i cô n m li tkhông d y n i. Th y H i ng r c th th y ch y th thu c, mà b nh c ngkhông th y gi m. Thu Hà tuy m c lo s n sóc m , song không quên bu n n i ch ng,m i s u c a cô l i càng r i lên, b i v y cô n ng không c, thân th g y mòn,nhan s c m i ph n gi m h t ba b n.

Cô H i ng nh th y hay thu c t t, nên níu s s ng c a cô l i c ít ngày.Nh ng mà cô mang ch ng b nh hi m nghèo, d u thu c tiên c ng khó mà c u c,b i v y qua tháng m i m t cô không th ch u n i nên ph i nh m m t t bi t ch ngcon mà v âm c nh.

Thu Hà v i Công C n khóc than không ráo n c m t, còn th y H i ngChánh au lòng r i trí nên l l ng nh k không h n. Trong ám tang nh có

27 m t chén

H ng ch Lung v i V nh Thái coi sóc s p t, ch cha con th y H i ng Chánhkhông bi t t i s vi c chi h t.

Cu c s ng chung yên r i, Công C n tr lên tr ng mà h c l i. Th y H i ngbu n r u h t mu n lo vi c trong nhà nên giao cho r coi thâu góp lúa ru ng.

Ð n ngày làm tu n bá nh t cho v , có bà con t u m t, th y H i ng nh nd p y bèn giao h t s s n cho con r cai qu n ng th y i ch i. Ông H ng chLung th y cháu tính nh v y thì nhíu ch n mày mà nói r ng:

- V ch ng con Thu Hà là con nít, cháu giao h t cho chúng nó coi nh v ysao c. Cháu bu n thì i ch i n m m i b a r i v , ch b phú vi c nhành v y không nên.

Th y H i ng áp r ng:- Cháu bu n quá nên tính i du l ch ngoài Trung K , B c K ch i ít tháng,r i sau cháu qua H ng C ng, Th ng H i n a. Không h i gì, v ch ngnó ã l n r i, th coi nhà coi ru ng có khó gì âu mà s .

Ông H ng ch Lung l ng thinh, không c n n a, song coi b ông không vui.Cúng tu n cho v xong r i, th y H i ng Chánh l y n m ngàn ng b c b vàol ng r i t giã con gái và con r mà i du l ch.

Th y H i ng m i i h i s m mai, k chi u l i V nh Thái kêu v bi u achìa khóa t s t cho chàng gi . Thu Hà l y làm b t bình, nh ng vì cô s trái ý ch ng,nên riu ríu móc túi, l y xâu chìa khóa mà a. V nh Thái ngó v c i mà nói r ng:

- Bây gi ba giao cho tôi cai qu n s nghi p, v y tôi làm công chuy nch i.

- Làm công chuy n gì?- Tôi thi hành ch ng trình khai hoá.- M c coi nhà ây, i âu c mà khai hoá.- a, nhà l i làm không c hay sao? Ð tôi ch n h ng kinh t cho mình

coi.Thu Hà ngó quay m t ch ng r i xây l ng i xu ng nhà sau, không nói n a.

VI V a l tánh tình

V nh Thái nói thì làm li n, ch không ch u lâu nh ng i khác. Sáng b asau, v a m i th c d y thì chàng sai th ng Tùng là a trong nhà, xu ng kêuH ng hào Ði u lên cho chàng h i th m công vi c.

H ng hào Ði u có bà con xa xa v i th y H i ng Chánh nên kêu th y b ngchú. Khi anh ta m i c m i l m tu i thì cha m u khu t h t. Th y H i ngth y b m m m ng thi t thà, nên em v mà nuôi ng b ng m s n sóc Công C n.Anh ta càng khôn l n, tánh anh càng trung h u.

V ch ng th y H i ng em lòng th ng nên ch ng anh ta c hai m itu i, m i ng c i th Sen là con gái c a bà H ng giáo Phi n cho anh ta, r i c tcho m t cái nhà lá ba c n, c a ván, c t vuông, phía d i u xóm mà cho ra riêng, l i giúp cho m t tr m ng b c và n m ch c công t mà làm n. Tuy th Senhúng hính a l c c trong nhà mà trang i m, ít ch u b n ch i v i ch ng ngoài ng, nh ng mà nh Ði u siêng n ng, m nh m , sóc vác, nên n m nào n xàir i trong nhà c ng còn d c ôi ba thiên28 lúa.

Th y H i ng th y Ði u bi t lo làm n, l i càng thêm th ng, nên cách ítn m sau th y u cho làm h ng hào, r i t khi cô H i ng có b nh thì th y l ic y ho c ph lo góp lúa, ho c lo coi thâu ti n t giùm cho th y n a. H ng hàoÐi u là ng i bi t n ngh a, giúp vi c cho th y H i ng thì anh ta t n tâm c ng nhlàm vi c c a anh ta, mà th y H i ng c ng là ng i có con ng i, nên phú thác vi cgì cho H ng hào Ði u thì th y không nghi ng chút nào h t. Tình bà con c a haing i thi t là xa, mà cách i ãi v i nhau coi ch ng khác nào chú cháu ru t.

N m nay H ng hào Ði u c ba ch c tu i, c i v ã tám n m r i mà sanhcó m t a con trai n m tu i t tên là th ng Ð ng. Anh ta cao l n v m v , b thìm nh d n, mà tánh thì ôn hòa, l i có t t th ng v c ng con, c b t v nhà nuôicon, không cho i làm vi c chi h t.

Anh ta i th m ru ng m i v , qu n còn t mem, ng ôm con mà n ng, kth ng Tùng xu ng kêu. Anh ta thay m c m t cái qu n lãnh, m t cái áo bà ba l a

en, u b t kh n xéo tr ng r i l t t i v i th ng Tùng. V nh Thái ng ng i t i bàn vi t, ch ng th y H ng hào Ði u b c vô nhà,bèn kêu l i r i bi u ng i cái gh g n ó và nói r ng:

- Ba tôi i ch i, giao h t ru ng t cho tôi coi mà cho m n. Tôi dò trong sthì bi t ng i nào m n bao nhiêu, s lúa ru ng là bao nhiêu, song tôikhông hi u ai làm s nào. Tôi mu n i t i m y s ru ng h t th y, ng cois nào t t, s nào x u. Tôi c ng mu n i coi h t m y s th tr ch cho bi tn a. Tôi nghe nói anh bi t ranh r p ru ng t c a ba tôi h t th y, xin anhlàm n d t tôi i coi ch i c hay không?

H ng hào Ði u c i và áp r ng:- D ng mu n i coi thì tôi d t d ng i. Cha ch , mà i c c l m, d ng in i hay không?

- C c cái gì?

28 100 gi

- Ph i i xu ng nh m i c.- Ði xu ng thì i, h i gì.- Nh d ng ch u c c c thì i. D ng mu n b a nào i?- Kh i s i b a nay. n c m r i i. B a nay anh r nh hay không?- Lúc này lúa thóc làm r i h t, tôi không có làm vi c gì âu mà khôngr nh.

- c. Thôi anh i ki m m t chi c xu ng cho s n i, ng n c m r imình i.

- Có xu ng d i nhà tôi, ch ng nào i thì l y xu ng mà i.- Ai b i?- Tôi b i c ng c.- Thôi, anh ó ch i, i c m chín r i n c m v i tôi, tôi s a so n cây

súng ng em theo, nh g p chim cò mình b n chim.- D ng b n gi i hôn?- Khá khá ch không gi i gì l m.- Cha ch , cây súng ó chú H i ng c ng l m, không bao gi chú ch u cho

ai b n, d ng ng t i ây tôi s chú v chú hay chú r y.- H i gì nà.

n c m r i, V nh Thái b n m t b Tây b ng b xám r i mang súng i v iH ng hào Ði u. Chàng không thèm nói cho v bi t mình mu n i âu, mà Thu Hàth y ch ng i, cô c ng không thèm h i.

Xu ng t i nhà H ng hào Ði u, th Sen l t t ra chào V nh Thái, còn th ngÐ ng nó th y V nh Thái nó s nên nó n m v t áo má nó và ng nép m t bên.

H ng hào Ði u m c l ng x ng lo tát n c chi c xu ng và ôm chi u xu ngmà tr i. V nh Thái ng trong nhà mà ch , chàng ngó quanh qu t m t h i r i b cl i v m t th ng Ð ng và nhìn th Sen mà nói r ng:

- Ch n y ch th ng con ng quá.Th Sen m c c nên cúi m t xu ng chúm chím c i.H ng hào Ði u d n xu ng r i m i m i V nh Thái xu ng i. Th Sen d t con

xu ng b n ngó theo. V nh Thái a tay ngo c th ng Ð ng, mà th Sen m c c nênday m t ch khác.

V nh Thái i coi ru ng t luôn hai ngày, b a nào c ng n n a chi u m i v .B a sau chàng v t i nhà t m r a thay v a r i, thì nghe xe h i ng ng ngoài c angõ. Chàng b c ra mà dòm, còn Thu Hà phía sau c ng b c ra mà ngó.

Có hai ng i m c Tây b c vô sân, m i ng i u có mang m t c p m tki ng i m i, tay có ôm m t cái c p ng gi y t y nhóc. V nh Thái th y khách lnên tr vô gh mà ng i. Hai ng i khách b c lên th m r i gõ c a. V nh Thái ngd y b c ra. M t ng i khách cúi u chào và nói r ng:

- Tôi là Lê H ng Nh n ch bút Qu c Dân báo.Ng i khách th nhì li n ti p mà nói r ng:- Còn tôi là Tr n Công Ngh a ch nhà máy xay lúa hi u Nam Phát ChL n. Hai anh em tôi ghé th m th y H i ng.

V nh Thái n m tay chào khách và nói r ng:

- Tôi c ti p hai ông thi t tôi l y làm may, mà hai ông n th m ba tôi thìhai ông l y làm r i quá, vì ba tôi i du l ch không có nhà.

Lê H ng Nh n c i và áp r ng:- Không h i gì, th y H i ng i kh i mà g p c c u thì c ng không ph i

là r i. Lê H ng Nh n không i m i, li n ng i x trên gh , ôm cái c p trong lòngmà nói r ng:

- Tôi m i hi p v i m y ông b n ng chí mà l p t Qu c Dân báo. Vì tôn cht báo chúng tôi là khai thông trí th c, b o th l i quy n, k t gi i ng tâmch n ch nh phong hoá cho qu c dân. B i v y báo xu t b n m i có m y smà c công chúng hoan nghinh t Nam chí B c. Mà c u c ng bi t t báo

c ông ng i c ch ng nào thì th l c chúng tôi càng thêm m nh,m c ích c a chúng tôi càng mau t ch ng n y, nên chi chúng tôi ráng c

ng thêm hoài, chúng tôi quy t làm th nào cho t báo chúng tôi vô chon t n trong làng trong xóm, các h ng ng i trong ba k , u c xét

nh ng l i ngh lu n c a chúng tôi; có nh v y thì cu c khai hoá quêh ng, là ch h ng c a chúng tôi, m i mau k t qu c. B i ý ó, nêntôi n c y th y H i ng và c y c u mua giùm m t n m t Qu c Dânbáo; l i c y làm n c ng cho anh em m y làng xung quanh ây muagiùm n a. C u giúp cho chúng tôi, ch ng nh ng là chúng tôi mang n màc u l i còn có công v i Vi t Nam xã h i n a.

V nh Thái ng i chim b m mà nghe, ch ng Lê H ng Nh n nói d t r i, chàngáp r ng:

- Ông nói nghe hay l m, mà theo s ki n c a tôi, thì nh t trình qu c ng inu ng gi y m c c m t ngày gi ch không có ích chi h t.

- C u nói nh v y tôi xin l i c u. Nh t báo c ng có nhi u th , ch nàoph i h t th y là gi y gói âu.

- Tôi ch a th y t báo nào h u ích, h t th y l p ra u m ng l n v inhau, ho c xoi bói nói x u chuy n riêng c a thiên h ch ích gì?

- C u ch g p nh v y thì c quá. Ðâu c u mua th Qu c Dân báo m t n mr i c u c coi h u ích hay là vô ích.

- T h i nào cho n bây gi tôi nh t nh không thèm c nh t trình qu cng . Ð c ã th t công, mà còn phát gi n n a. Ð thì gi lo làm vi c kháccó ích h n nhi u.

- C u lo làm vi c gì mà g i là có ích h n? Trong th i k này ng i Vi t Namai có chút tâm huy t, ai có chút h c th c, c ng u ch m nom khai hoán c nhà. C u thu c trong b c thanh niên tân h c mà sao c u không ývào vi c công ích chút nào h t v y?

- Ông ng có nói nh ng ti ng khai hoá và công ích. Tôi i du h c bên Pháptôi v , mà tôi ch a dám nói khai hoá, tôi quy t chí hy sinh tánh m ng tôicho xã h i, mà tôi ch a dám nói công ích. Tôi t ng ph i lo làm là t t h nd n l i mà nói. Nói không c thì nói làm chi.

- Té ra c u i h c bên Pháp m i v sao?- Ph i.

- T ng là c u h c lôi thôi, nên c u không bi t lo khai hoá n c nhà, chc u ã có xu t d ng du h c, thì cái trách nhi m c a c u i v i xã h i cònn ng h n c a anh em chúng tôi nhi u l m. C u ch ng nên công kích báoqu c âm, c u ph i giúp v i chúng tôi, c u ph i u c t âu l ng v i chúngtôi mà dìu d t ng bào lên con ng t n hoá.

- Xin ông ng có t ng nhà so n báo c c quy n khai hoá, ph i làmch bút m i lo khai hoá ng bào c, còn làm ngh khác thì không cphép. Khai hoá là cái ngh a v chung c a b n có h c th c, ch không ph ilà cái trách nhi m riêng c a m y nhà so n báo âu. B n có h c th c m ing i u tu ch c nghi p c a mình mà lo. Ông làm ch bút thì ông lokhai thông dân trí, ông n y làm ch nhà máy thì lo ru ng m ng kinht , tôi làm ru ng thì lo c i l ng ngh nông, ng i khác làm quan thì lod y d dân cho chúng nó h t ngu, ng i khác n a làm th y giáo thì lo rèn

úc tánh tình tr em ng ngày sau chúng nó tr nên ng i ng n. Aicó ph n s n y. Sao ông l i bu c m i ng i u ph i giúp cho ông. Ôngt ng hai m i tri u ng bào ta c mua nh t trình mà c, ng thèmlàm chi h t, s tr nên v n minh c hay sao?

- C u lu n nghe k quá! Tôi có nói m t mình chúng tôi m i c lo khai hoáâu mà c u cãi. Tuy v y mà t báo là c quan c a cu c khai hoá, t báo là

cây th c o lòng dân nóng ngu i c bao nhiêu, t báo là cây u c soi ng cho qu c dân t n b . Trong hoàn c u ai mà ch ng tr ng báo

gi i, ai mà ch ng công nh n s ích l i c a báo gi i. Ph i, c u nói ph i l m.B n có h c th c ph i tu ch c nghi p c a mình mà lo làm nh ng vi c côngích. Nh ng d u làm vi c gì c ng ph i nuôi t báo c a mình, ng cho tbáo có th l c mà bênh quy n l i c a mình, mà khai ng d n l i chong i mình ch không ch u ph giúp cho t báo ch t thì c ng nhmình d p t t cây u c r i còn th y ng âu mà i t i.

- H ! Báo qu c âm mà kêu là cây u c v n minh sao c. Tôi cãi n a s emích lòng ông. Tôi xin t v i ông m t l i này: ông nói t báo c a ông là ih u ích cho qu c dân. V y ông thong th cho qu c dân xét, nh thi t cóích thì ng i ta mua, ch ng c n ph i khuyên m i ép u ng.

- Ph i mua mà c th r i m i bi t h u ích hay vô ích, ch không mua màc thì làm sao bi t c?

- Ð c mà làm gì! Ch chi c báo r i khôn ngoan kh i h c, c báo r i giàucó kh i làm, c báo r i r ng r m hoá ra l ng i n, c báo r i ti m c akhách trú29 hoá ra ti m c a ng i Vi t c h t thì tôi mua li n, ch ng c ngì i ông n nhà mà m i.

Lê H ng Nh n rùng vai r i day m t ngó ra sân, coi b b t bình l m. V nh Tháic i mà nói r ng:

- Xin l i ông, nãy gi tôi mu n cãi v i ông cho ra ch n lý mà thôi, ch tôikhông ph i phi n trách vi c chi, nên ki m l i kích bác ông. Tôi nói thi t v iông, tôi ây là ng i có nhi t tâm v s khai hoá l m. Nh ng mà tôi bên

29 ng i Tàu Vi t Nam, còn c g i là « các chú »

Pháp tr v m y tháng nay tôi ch tâm v cu c ch n h ng kinh t chong bào, trí tôi ch m lo s y mà thôi, không thèm tính t i vi c gì khác.

Ông l p nh t báo, ý tôi quy t khai thông dân trí, tôi lo ru ng v n, ý tôiquy t ch n h ng lý tài. Tuy chúng ta m i ng i i m t ng, m i ng ilo m t vi c, nh ng mà m c ích c a chúng ta c ng nh nhau. Chúng tach lo khai hoá ng bào, ch không ph i tranh danh tr c l i chi ó. V ytôi chúc cho ông v i tôi u c thành công, ngõ kh i h th n v i n cnon, ngõ c v n toàn ph n s .

Lê H ng Nh n v a mu n tr l i thì k Tr n Công Ngh a a tay mà c n vànói r ng:

- Ông ch bút không nên ép c u mua nh t báo. C u là m t nhà tân h c av n qu ng ki n, c nh t báo qu c âm có b ích cho c u ch nào âu.Hu ng chi c u ã nói trí c u m c ch m lo h ng ch n kinh t thì c u cóthong th âu mà c y c u giúp khai thông dân trí.

Tr n Công Ngh a ng ng l i mà t ng h ng, r i ngó V nh Thái mà nói r ng:- C u nói c u lo ch n h ng kinh t thì c u ng chí v i tôi. V y tôi bàn

vi c n y v i c u.- Vi c chi ó?

Tr n Công Ngh a m c p l y m t m gi y in mà nói r ng:- Vi c tôi s nói ây là m t vi c i công ích, n u mà thành c, thì s có

nh h ng n cu c kinh t c a ng i mình nhi u l m. C u là ng i ch mlo kinh t , h tôi nói ra thì ch c là c u ch u l m.

- Tôi có bi t vi c gì âu mà ch u.- y, th ng th ng r i tôi nói cho c u nghe mà, c u g p quá. Tôi chen vàon i th ng tr ng mà c nh tranh quy n l i v i khách ngo i bang m yn m nay, tôi dòm th y có nhi u ch ng i mình b è b ép, thi t tôi t cl m. C u d bi t, lúa g o là th s n nhi u nh t c a x Nam Vi t ta. Lúag o y c a ng i mình làm ra, mà ch ng bán thì h h nh giá nào thìbán giá n y, ch mình không có quy n nh giá. H mua lúa c a mình thìr , h xay ra g o r i h bán cho ngo i qu c và cho mình thì m c, té ra mìnhlàm m hôi xót con m t, mà cái l i thì h chi m ph n nhi u. Tôi có nhàmáy xay lúa m y n m nay, tôi m i th y ch c ó c b i v y tôi tính rng i mình hi p nhau mà l p m t công ty cho l n, v n ch ng n m ch cmuôn, ng l p nhà máy l n r i mua lúa xay ra g o mà bán th ng chongo i qu c. Tôi nh v n n m ch c muôn là nh ng làm th , n u trongít n m mà th y khá thì kêu hùn thêm mà làm l n h n n a. Tôi tính r i nch l c t nh hùn vô h t th y, ng lúa c a mình thì bán cho công ty c amình, kh i s khách trú mua giành gi t. M i ph n hùn nh s n m tr m

ng, v y xin c u hùn giùm ít ch c ph n, ng chung lo vãn h i quy n l ic a mình, k o thiên h h h ng u ng quá.

- i! Vi c hùn hi p khó l m. Ng i mình lôi thôi, làm b y kh i m t v nh t.

- Sao mà lôi thôi? Vi c buôn bán lúa g o tôi th o l m, không th nào lc.

- Nói gi i sao c! Khách trú h th o b ng m i mình, mà nhà máy htrên Ch L n còn b khánh t n hoài ó, ông không th y hay sao?

- Cái ó là t i h mu n gi t, ch có ph i l i mà s p nhà máy âu.- N u nói h gi t, còn ng i mình ra làm l i ch c mình không gi t hay sao?- Ðâu ó có s sách h n hòi, gi t sao c.- S sách, s sách ! Ch ng mu n gi t s sách l i c n c hay sao? Thu nay

tôi ghét hùn hi p l m. Làm vi c gì thì làm m t mình d h n.- C u mu n ch n h ng kinh t , mà c u không ch u k t oàn th , c u tính

làm m t mình, th thì c u s c mà kinh doanh cho l n c âu, cònmong gì ch n h ng kinh t .

- Mình không s c thì ban u mình làm vi c nh , l n l n mình s làml n.

- Ph i hùn hi p m i c. Mu n c nh tranh quy n l i thì ph i l p h i, chkhông nên làm m t mình. C u ph i hùn vào công ty c a tôi ng làmg ng cho m y i n ch trong t nh.

- Không c. Làm s gì c ng ph i kh o c u cho k l ng, ch nh m m tmà làm nh v y có c âu.

- C u nói nh v y, thôi tôi l i ây cho c u m t m i u l v i m t m tb cáo ng c u coi. C u có g p ông i n ch nào, xin c u làm n ch giùmcho h coi v i. C u kh o c u i, trong ít ngày r i tôi s tr l i. Tôi ch c c ucoi r i c u ng hùn l m.

Tr n Công Ngh a m t m gi y in trên bàn, V nh Thái ngó l , coi b khôngchú ý n. Hai ng i khách ôm c p ng d y cáo t mà i. V nh Thái a ra c a.Lúc b t tay t giã, Lê H ng Nh n c i mà nói r ng:

- Tôi ti c quá, không g p c th y H i ng.V nh Thái c ng c i mà áp r ng:- Tôi c ng ti c cho hai ông r i l m.Khách i r i, Thu Hà b c ra m i ch ng i n c m. V a ng i l i bàn n thì

V nh Thái c i ng t, r i nói v i v r ng:- T i ó i nói dóc ki m ti n, b tôi y xa l c.- Sao mình không mua giùm m t n m nh t trình cho ng i ta?- Mua làm gì? Ti n âu mà mua t m b y nh v y?- Cu c khai thông dân trí mình làm không c, ng i ta ra ng i ta gánh

vác, mình ph i giúp s c cho ng i ta ch .- M i kh khô ch khai thông dân trí! Bày t ng khai bóp ph i thiên h

ch khai gi ng gì.- Ng i nào, mình c ng chê è, vi c nào mình c ng bác b h t, thôi có làm

gi ng gì âu mà công ích.- Mình ng có bi s , tôi ch n h ng kinh t cho mình coi mà.- Mình nói mình lo ch n h ng kinh t , sao h i nãy mình không ch u hùn

ng l p nhà máy xay lúa?- Hùn ng cho nó n.- Có lý nào, vi c hùn hi p thì có s sách, h n gian thì h tù ch .

- Tr c khi lo ích l i chung, thì mình ph i lo l i riêng cho mình ã. N umình không lo cho mình tr c, thì ch t ói r i làm sao lo cho thiên h

c.- Hôm tr c mình cãi v i tôi, mình nói n u mu n thi hành ch ng trình

khai hoá thì ph i có v n cho l n mình m i làm c. B a nay ng i ta nr mình hùn ng có v n cho l n, sao mình l i không hùn?

- Ð mình lo làm cho có ti n nhi u ã, r i s tính t i vi c khai hoá, bi t hôn? Thu Hà v a mu n áp n a, thì k H ng hào Ði u b c vô. V nh Thái th ym t H ng hào Ði u li n nói r ng:

- Anh ph i nh nghe hôn, anh H ng hào? Nh kêu tá i n, tá th , tr a m tt u l i ây cho m t, ng sót ng i nào. Còn mai n y anh bi uth ng Mau v i th ng Tùng c m dây cho anh o m y mi ng t th c h tth y. Ng i nào vuông v c bao nhiêu anh biên cho rành, theo nh l i tôid n anh h i tr a ó, nghe hôn? , nh kêu bà con m y cái m ó n anghe.

Thu Hà nghe ch ng d n H ng hào Ði u l ng x ng, không hi u ý ch ng tínhvi c gì, nên ng i ngó trân trân.

VII Th y rõ tâm chí

Y l i d n tr c, n b a òi tá i n tá th thì H ng Hào Ði u bi u v n uc m n s m r i x m x m lên nhà th y H i ng Chánh ng coi h có t i haykhông. Anh ta b c vô th y th ng Mau ng chùi lau bàn gh , anh ta m i h i th mcoi V nh Thái i âu. Th ng Mau nói V nh Thái ng thay áo qu n trong bu ng.H ng hào Ði u bèn i th ng xu ng nhà sau.

V a xu ng t i nhà c u H ng hào Ði u g p Thu Hà d i nhà b p b c lên.Thu Hà ng l i mà h i r ng:

- nhà tôi30 bi u anh kêu tá i n tá th t u l i làm chi v y?H ng hào Ði u l c u nói không bi t. Thu Hà châu mày ng ng m ngh

m t h i r i h i r ng:- V y ch nhà tôi bi u anh d t i âu, mà i tr n hai ngày ó?- D ng Tú bi u tôi d t i ng ch h t m y s ru ng, m y mi ng t chod ng coi.

- nhà tôi không có nói v i anh chuy n gì hay sao?- Không. D ng có nói chi âu. D ng bi u tôi òi tá i n tá th , bi u tôi o

cho k m y cu c trong mi ng t th tr ch; d ng bi u tôi v y tôi hayv y, ch tôi có bi t chi âu.

Hai ng i nói chuy n t i ó, k V nh Thái trên nhà trên b c xu ng, m c Tây coi àng hoàng, v a th y H ng hào Ði u thì h i r ng:

- Anh biên m y cu c c a tá th âu, anh a tôi coi.H ng hào Ði u l t t rút x p gi y trong túi mà a.V nh Thái li n tr lên nhà trên, l i ng i n i bàn vi t, r i l y gi y vi t ra mà

vi t. Chàng ng i biên chép hoài cho t i ch ng c m d n r i, th ng Tùng lên m i, màý chàng c ng ch a mu n i n.

Lúc ng i n c m, trong trí chàng m c lo tính chuy n gì không bi t, nên l ll ng l ng không mu n nói chuy n v i v . Tá i n, tá th r i rác kéo t i nhà, ng i nào c ng b c vô xá v ch ng V nhThái r i ng x r d a xó c a. Thu Hà th y ai c ng chào h i, m i ng i r i h i m y

a l y tr u n. Còn V nh Thái thì ng i nghiêm ngh , ai xá thì g t u mà thôi,không thèm nói chi h t.

n c m r i V nh Thái d n H ng hào Ði u coi ch ng nh ai n y có t i thìcho mình hay, r i chàng b i lên bàn vi t mà ng i n a.

G n m i gi , tá i n tá th m i n . V nh Thái ôm gi y t s sách em l i bàn gi a mà ng i, bi u tá i n ng qua m t bên, tá th ng qua m t bên cho

phân bi t.H ng hào Ði u b c l i nói r ng:- M y ng i tá th u là tá i n h t, ch có ai trong t mà không m n

ru ng âu. V nh Thái c i. Chàng l t s ra mà coi r i kêu Phó lý Thâu bi u l i ngngang tr c m t mà h i r ng:

30 ch ng tôi

- Mùa r i ây chú ong lúa ru ng còn thi u n m ch c gi ph i hôn?- Th a d ng, ph i.- Tôi k cho chú trong ba ngày chú ph i em mà ong cho t t. N u chú

không v ng l i thì tôi lên tòa óng b c vào n mà ki n r i tôi phát mãi c h t, l i tôi b t mà giam thân chú n a a, nói cho chú bi t.

- Th a d ng, hôm tr c tôi có b m v i th y H i, tôi xin mùa t i tôi song. Th y H i b ng lòng r i. Bây gi d ng bi u tôi ong, tôi còn có vài

ch c gi n, có lúa âu mà ong.- Không c. Ba tôi không có nói v i tôi chuy n ó. Tôi th y trong s ba

tôi ghi chú còn thi u n m ch c gi thì chú ph i ong. N u chú c ng nh,tôi b tù chú, mà tôi l y ru ng l i cho ng i khác m n, không cho chúlàm n a.

- Th a d ng, t i nghi p tôi quá!- T i nghi p cái gì? Chú mu n gi t nên chú không ch u ong cho ch . Tá

i n g n m t tr m ng i ai c ng ong h t, duy có m t mình chúnghinh ngang, chú không ch u ong, tôi làm cho chú coi tôi.

- Th a d ng, d ng h i h t th y bà con ây coi. Mùa r i ru ng c a aic ng trúng h t, có m t mình tôi b chu t c n phá nên tôi th t quá, khôngcó mà ong lúa ru ng, ch ph i tôi dám c ng nh hay sao. Thu naytôi nh th y H i ng mà no c m m áo, có l nào tôi dám nh v y. Tôilàm ru ng c a th y h n m i n m r i, m i có n m nay r i th t quá nên tôim i thi u ó.

- H i làm t tá, chú có giao h lúa b chu t c n thì ch i n ph i b t lúaru ng hay không?

- Th a không.- À còn nh mùa r i ru ng chú trúng quá, ch i n có bu c chú ong thêm

lúa ru ng hay không?- Th a không.- À, phàm làm ru ng h trúng thì nh , còn r i th t mùa thì ch u, ch ch i

cãi cái gì. Không bi t, chú làm sao thì làm, tôi k cho chú trong ba b a ph iem n m ch c gi lúa mà ong cho . N u tr m t ngày tôi c ng b tù

và l y ru ng l i n a.- Th a d ng, xin d ng th ng tôi. Thi t tôi có bi t làm sao cho có n m

ch c gi lúa ong bây gi .- Thì chú bán nhà bán c a, bán bán c, làm sao chú làm, tôi bi t âu.Phó lý Thâu a n c m t, ng nín khe m t h i r i than r ng:- Bán nhà r i nhà âu mà . Còn c trong nhà có món nào x ng áng

âu mà bán c.- Nh không có mà bán, thì v con làm sao thì làm ch .- Ch ph i ai ch u m n th ng nh tôi thì tôi c ng nó.- Th ng nh chú c bao l n?- Th a, m i chín tu i.- H i th m y ng i này có ai ch u m n không?

Ai n y u nín khe, không ai ch u m n. V nh Thái tr m ngâm m t h i r i nóiv i Phó lý Thâu r ng:

- Thôi chú em con chú lên v i tôi mà làm công vi c nhà. Ch ng nào chúcó n m ch c gi lúa em ong r i tôi s cho nó v .

- D .- S m mai chú ph i d t nó lên ây a, nghe hôn?- D .

V nh Thái ng i d a ng a lên gh , li c m t ngó tá i n r i ch m rãi nói r ng:- B a nay tôi kêu m y ng i t u l i ây là vì tôi có chuy n mu n nói v im y ng i. M y ng i c ng bi t, thu nay ba tôi v i m y ng i t tl m. Bây gi ba tôi bu n, ba tôi không mu n bi t t i vi c ru ng t n a, batôi giao h t cho tôi coi. Tôi mu n k chí c a ba tôi, nên tôi c ng l y lòngnh n c mà v i m y ng i. Mùa này tôi mu n kh i s thí m t cái ncho m y ng i ch i. Tôi nghe nói thu nay, n m nào c ng v y, m y ng i h t ti n lúa ch ys p ch y ng a, vay u n y h i u kia, b ng i ta bó bu c n l i c th ng. Tôi làm ch i n mà cho tá i n tôi i vay c a ng i khác nhv y thì t i nghi p cho h mà c ng h danh giá c a tôi n a. y v y tôimu n m y ng i l y b c l y lúa c a tôi mà xây d ng, ch ng i h i c ang i ngoài h c i tôi. Tôi nh t nh h ai m n m t tr m công t thìtôi giúp cho ho c n m ch c ng b c ho c n m ch c gi lúa, tu ý ai mu nl y b c thì l y, ai mu n l y lúa thì l y. Nh ai m n hai tr m công thì tôigiúp s b ng hai, ai m n ba tr m công thì giúp s b ng ba. M y ng i c ng ngh cho tôi, không l tôi giúp v n cho m y ng i làmn, mà m y ng i không tr ti n l i cho tôi chút nh. mi t này ch i n

cho tá i n vay, thì ai c ng n l i quá l h t th y, cho m t gi lúa t i ngàyh òi hai gi , cho m t ng t i ngày h òi hai ng. Tôi nh n c, tôikhông ành c t c m y ng i quá nh v y âu. Tôi nh cho n m ch c gilúa, t i ngày m y ng i ong v n và l i tám ch c gi mà thôi, b c c ngv y, h n m ch c ng thì t i ngày v n và l i tám ch c ng. V y h umùa m a thì m y ng i ph i thay t tá h t th y. Lúa ru ng thì tôi y sc , ch tôi không t ng. Nh ng h làm t tá thì ph i làm luôn cái gi y h ib c ho c h i lúa, ai m n t nhi u thì h i nhi u, ai m n t ít thì h i ít,tu theo s t mà làm t tá, và mu n l y b c hay là l y lúa tu ý mình, cái

ó tôi không ép. M y ng i hi u hay không'?M y ng i tá i n d rân. Có ông c u H ng s Nhân râu le the, tóc b c hoa

râm, m c qu n lãnh en, áo quãng ông l c so n tam công, ông b c ra nói r ng:- D ng v i tá i n nh v y thì t t thi t. Nh ng mà ai có thi u th n

ho c lúa n, ho c b c xài, thì m i l y, còn ai không c n dùng thì thôi, chd ng bu c ai c ng ph i h i b c ho c h i lúa h t hay sao?

- H t th y, ai c ng ph i l y.- Nh tôi không c n dùng, tôi l y làm chi mà ph i ch u s l i.- Sao l i không c n dùng? Ph i l y m i c.

- Tôi không c n dùng, tôi xin không l y. Tôi làm t i ba tr m công t, n utôi ph i l y m t tr m n m ch c ng b c em v ó r i t i ngày tôiph i tr ti n l i t i chín ch c ng thì oan cho tôi quá.

- Ai không ch u l y b c ho c l y lúa, thì tôi l y t l i, ng i ta b ng lòngh t, có m t mình ông nhi u chuy n, ông k quá. Ông không b ng lòng thì

i m n t ru ng khác mà làm.- Ông c u H ng s Nhân b r y, ông x i l , không dám kêu nài n a. Ain y c ng l ng l không còn dám cãi.

V nh Thái kêu th ng Tùng bi u rót m t chén n c trà cho chàng u ng r ichàng nói ti p r ng:

- Vi c ru ng tôi nói r i, bây gi tôi nói qua th tr ch. M y b a rày tôi h ith m tôi m i hay thu nay m y ng i c t nhà c t c a, tr ng cây tr ng c i,choán trong t c a ba tôi, mà không có óng ti n chi h t. Tôi m i coiru ng t c a ba tôi, tôi c ng không bó bu c m y ng i làm chi, ng t vìn m nay nhà n c ánh thu t th tr ch m c l m, ã thâu thu theo ssào m u r i còn thâu thu nóc gia n a. M y ng i c ng hi u, tuy là tth tr ch song h i tr c ba tôi c ng xu t b c ngân mà mua, ch ph i ai chokhông hay sao. N u dùng l p vu n mà tr ng cây trái thì huê l i c ng nhi u. Ba tôi

cho m y ng i c t nhà tr ng rau tr ng chu i mà dùng, thì ba tôi ãth t l i r i, bây gi còn ph i óng thu n a, thì thi t h i lung quá. V y tôixin m y ng i ph i chung nhau mà ch u s thu ó. Mà bây gi chom y ng i chia thu thì c ng khó, nên tôi m i c y anh H ng hào i o

ng tôi chia cho công bình, ai choán nhi u t thì ch u nhi u, ai choán ítthì ch u ít. Ð t Sài Gòn, Ch L n ng i ta cho m n m i m t th cvuông m t n m t i n m m i ng. Mình ru ng, không l òi m c quánh v y. Tôi nh m i th c vuông, m y ng i ch u n a ng xu m tn m mà thôi. M i ng i choán bao nhiêu t, tôi ã o và biên vào s r i,ch ng nào làng h thâu thu tôi thì tôi s kêu m y ng i em óng chotôi, ng tôi óng l i cho làng. Vì s n y thu nay không có, nên tôi ph icho m y ng i hay tr c.

Tá i n tá th u l ng thinh, ngó nhau mà ch u. Có m t ng i h i r ng:- Th a d ng, không bi t ph n tôi ph i óng ch ng bao nhiêu.- Chú tên gì?- T Ð .V nh Thái l t s coi r i nói r ng:- Chú choán tám tr m b n ch c th c. Chú ph i óng b n ng b c.T Ð le l i l c u. V nh Thái nói r ng:- Nhà chú thì nh mà t i chú choán t tr ng nên ph i óng nhi u ch

sao. Hôm qua tôi mu n cán u v i nhau mà ch u. Mà r i tôi ngh ng ichoán t nhi u k choán t ít, b t ch u ng v i nhau thì không côngbình.

V nh Thái x p s l i r i h i r ng:

- Còn m òi m y cái m chôn ngoài ru ng phía trên u xóm ó, là m c aai v y? Ðâu ai bà con v i nh ng ng i n m ó thì b c ra ng riêng m tbên ây coi.

G n hai m i ng i b c ra phía tay m t mà ng, n ông có, n bà c ngcó. V nh Thái ngó m y ng i mà nói r ng:

- M y ng i p gò m trong ru ng, h ru ng h t. Tôi mu n m y ng inh n mùa n ng n y mà l y c t nh ng m y em chôn ch khác.

M y ng i u r p nhau mà nói ã chôn l r i, bây gi l y c t bi t em iâu mà chôn. V nh Thái ng i ng m ngh r i nói r ng:

- M y ng i nói c ng ph i. M y ng i không có t riêng, n u b t l y c tr i m y ng i bi t em vô t nào mà chôn. Mà ó hoài thì thi t h icho tôi nhi u l m. V y tôi nh m i cái m m i n m ph i óng cho tôi m t

ng b c. Không ph i là tôi làm g t, y là m y ng i b i th ng s thi th i cho tôi ó thôi. Nh ng i nào chê m c, thì thong th mu n l y c t

em qua t khác mà chôn c ng c. Tôi không ép.Ai n y u nói r ng:- Ðóng m t ng b c thì óng ch bi t làm sao bây gi .V nh Thái ng d y nói r ng:- Tôi nói chuy n xong r i, thôi m y ng i v i. N y, mà ph i nh h u

tháng t n y thì thay t tá h t th y a, ng có l y b c l y lúa. Ð tôim n in s n t tá v i gi y vay, ng m y ng i kh i th t công vi t.

Tá i n tá th cúm rúm kéo nhau ra v . Khi h ra ngoài sân r i, V nh Thái cònkêu Phó lý Thâu mà nói vói r ng:

- Phó lý Thâu, sáng mai chú ph i d t con chú lên a, nghe hôn.Phó lý Thâu d , mà m t mày bu n hiu.V nh Thái vô nhà, th y còn có m t H ng hào Ði u ng ó, thì chàng và

c i và b c l i v vai anh ta mà nói r ng:- Anh coi tôi tính nh v y có l i nhi u hay không, h ? Anh ráng cho tôi h t

lòng. Tôi s th ng công anh x ng áng l m. Anh c ng ph i làm b l ylúa vay nh h , song t i mùa tôi không n l i anh âu. Còn ti n th c tôic ng tha anh n a, không sao âu mà s .

Thu Hà t nh chí l n h i h c thì thôi, ch v nhà thì nghe nh ng l i hi nl ng, th y nh ng chuy n nh n ngh a. Vì cô sanh tr ng trong cái nhà nh v y, nêntánh cô ã không kiêu c ng, mà lòng cô l i hay th ng ng i nghèo kh .

Thu nay cô coi tá i n tá th c a th y H i ng c ng nh bà con, ai ánganh cô kêu anh, ai áng chú cô kêu chú, ai áng bác cô kêu bác. Ðã v y mà cô ngheai th t mùa cô li n xin cha m ch gi m, cô th y ai ói rách thì cô th ng l y ti n,xúc lúa mà cho.

B a nay cô th y ch ng cho òi tá i n tá th t i, cô không hi u có vi c chi, nêncô ng i thêu d a c a s trong bu ng mà cô lóng tai nghe ch m ch coi ch ng nóichuy n gì. Ch ng cô nghe ch ng bó bu c Phó lý Thâu v n m ch c gi lúa, thì côb y gan a m t, cô buông cái bàn thêu mà ng d y. Cô mu n b c ra ngoài mà nóiv i ch ng r ng: Chú Phó thi u lúa tôi, ch không ph i thi u lúa c a mình mà mình

òi. Tôi cho chú a, mình không c phép mà òi chú n a.

Mà m i b c c vài b c r i cô ngh : Ch ng mình ng nói chuy n v ing i ta, n u mình ra b s , thì còn gì là th di n c a ch ng mình. H mình khôngtr ng ch ng mình thì thiên h coi ch ng mình ra cóc rác31 gì n a.

Cô ngh nh v y nên tr l i ng i mà thêu. Mà ng i thêu, cô nghe cái gi ng gid i c a ch ng nói v i tá i n, cô nghe cái cách x o trá c a ch ng tính mà n c pdân nghèo kh , thì cô b c mình t c gi n quá, nên cô thêu không c, mà ng i c ngkhông yên. Cô ng d a c a bu ng lóng tai mà nghe không sót m t l i nói. Cômu n b c ra m y l n, mà l n nào cô c ng vì th di n c a ch ng nên cô không n .

Ch ng th y tá i n v h t, V nh Thái ng v vai H ng hào Ði u và nói vàc i, thì cô i ra mà h i ch ng r ng:

- Cách khai hoá c a mình nh v y ó ph i hôn? V nh Thái ngó v và c i và áp r ng:

- Ph i. Ðây là v cái o n ch n h ng kinh t .- Thôi, thôi, ng có nói n a. Tôi m c c l m.- M c c cái gì?- Tôi m c c cho mình, ch m c c cái gì?- Tôi làm sao mà mình m c c cho tôi?- H i nào mình nói nghe êm tai l m. Mình nói mình s hy sinh tánh m ngc a mình ng ánh quy n th nhà giàu mà binh v c cho b n nghèonàn. Sao bây gi mình l i kh c b c nhà nghèo quá nh v y?

- a. Ng i khôn thì ph i tu c ng bi n ch . G p h i nào làm theo h i y,cái ó là l t nhiên.

- Mình i tánh, mình nói nghe k quá.- Con ng i ai mà gi m t tánh t i già c. V y ch mình không nghe câut c ng : n theo thu , theo thì ó hay sao?

- Mình d n nói quá?- Sao mà d n, sao mà nhát?- Thôi tôi hi u tánh ý mình r i. Cãi làm chi cho th t công. Song tôi nói cho

mình bi t tr c r ng tôi cho t chú Phó lý Thâu n m ch c gi lúa ó a,mình ng òi n a, mà c ng ng có bi u con chú lên . Còn tá i n ai cóthi u lúa thi u b c n ây mà h i thì mình s giùm cho ng i ta, ai khôngh i thì thôi, mình không nên ép. Mà giùm lúa giùm b c thì cho m n ch

ng có n l i, tôi không ch u âu. Tôi c ng không mu n cho mình òiti n th c c a ai h t. Cha m tôi không giàu bao nhiêu, song c ng khôngtúng r i n n i c n s y32 mà òi ti n c a ng i nghèo nh v y. L i nh ngm m trong ru ng ó là ba tôi cho chôn a, mình không c phép ngt i ng i khu t m t.

Thu Hà gi n nên nói ti ng nghe h m hè l m. V nh Thái th y v ng n tr vi cc a mình làm, thì châu mày tr n m t mà nói r ng:

- Vi c c a tôi làm, mình là àn bà, mình bi t gì mà xen vô.

31 c rác, không x ng áng32 l m l t nh ng c a th a th i, v n v t

- Ph i, tôi là àn bà, tôi không bi t chi h t song tôi bi t th ng loài ng i,tôi bi t th ng k nghèo, n u tôi không bênh v c giúp cho ng i ta

c thì thôi, ch tôi không ành l i d ng quy n th mà bó bu c hi p ápng i ta nh mình v y.

- Mình không hi u, tôi c t ngh a cho mình nghe. Tôi có bó bu c hi páp ai âu? Tôi l i không bi t th ng nhà nghèo hay sao? Nh ng mà mình

làm ch i n mình ph i cho h n hòi, tá i n h m i s . N u có m tng i c ng nh không ch u ong lúa ru ng, mà mình không làm g t,thì m y ng i khác h b t ch c h ong thi u h t th y, r i làm sao. Cònvi c cho vay y là tôi c u giúp h , có cái gì âu g i là hi p áp. Tôi nh sl i nh h n thiên h h t th y, ch ph i tôi c t c tá i n hay sao? Tôi òiti n thu th c v i m mã, là tôi òi s ti n thi t h i c a mình l i, có b tnh n ch nào âu. Ch ng ba v ba nghe m y vi c c a tôi làm ây ch c làba ch u l m, ph i hôn anh H ng hào? Tôi nói cái n y cho mình bi t, n umình mu n khai hoá n c nhà, thì tr c h t mình ph i làm sao cho có ti n

ã ch . Mình ph i cho tôi làm, sao mình l i c n tr ?- Xin mình ng có nói chuy n khai hoá n a, tôi m c c l m. Khai hoá cái

gì, mà ng i ta m i mua nh t trình không ch u mua, ng i ta r hùn nhàmáy không ch u hùn, r i bày m u sâu k c ng gi t b n nhà nghèo, màcòn dám nói khai hoá!

Thu Hà nói d t l i li n b i xu ng nhà sau,V nh Thái ngó H ng hào Ði umà nói r ng:

- Anh xu ng bi u s p ph em xe ra r i tôi v i anh i lên Long Xuyên ch i.

VIII- Nhà nghèo nh n nhà giàu

Ch ng có vi c chi bu n b ng v ch ng không hi p ý nhau. V nh Thái lên xeh i i ch i r i thì Thu Hà ra n m trên gh xích u mà ngó ra v n hoa, trí l ng ngl , m t n a nh m n a m .

Tr c th m g ch n ng r i sáng qu c, ngoài rào cây b t gió im lìm. Con chóvàng n m khoanh d a cánh c a mà ng , b ng th hoi hóp; con gà c i d ng dngoài sân r i p cánh gáy ó o; Th ng Mau v i th ng Tùng m i a ng i d i chânm t cái bàn, tay c m nùi gi mà lau b i.

Thu Hà n m lim dim cho n x , b ng âu con chó vàng trong c a nh yxu ng th m mà s a vang rân. Thu Hà gi t mình m m t ngó ra sân, thì th y Phó lýThâu i vô l i d t th ng con trai i theo n a. Phó lý Thâu v a b c lên th m, thì ThuHà v t h i r ng:

- Chú i âu ó chú Phó lý?- Th a cô, hôm tháng giêng tôi ong lúa ru ng còn thi u h t n m ch c gi .

Tôi xin v i th y qua mùa t i tôi s ong. Th y cho r i, mà b a nayd ng Hai bu c ph i ong cho , b ng không thì ph i em th ng con lên

. N m nay tôi th t quá, có lúa âu mà ong. H i s m mai d ng d yngày mai ph i d t th ng con tôi lên. Tôi ngh nay c ng v y mà mai c ngv y, l i b a nay t t ngày nên tôi d t ph t nó lên ng cho nó v i cô vàd ng.

- Không. Th y Hai th y s tá i n h d ng i. H i s m mai s n có m tth y làm g t v i chú nh v y ng cho h th y h s , ch b t con chú mà làm gì. trong nhà b n trai thì có th ng Tùng v i th ng Mau r i,còn m n thêm chi n a. Chú em nó v ng nó giúp cho chú.

Phó lý Thâu ch ng h ng, không bi t nói sao c. Thu Hà th y b anh tal ng kh ng thì c i và nói ti p r ng:

- Tôi nói thi t ó, chú em nó v i.- Cha ch , n u cô không cho nó , r i d ng òi lúa tôi, tôi bi t l y chi tôi

ong?- Thôi n m nay chú th t mùa thì nh ông bà n m t i chú có trúng chú s

ong.- Cô nh n c quá? Tôi nói thi t v i cô, tôi có m t mình th ng n y là l n, tôi

nh nó lung l m. N u cô d ng b t nó , thì tôi c t tay.- Th y Hai, th y nói ch i v i chú, ch b t nó lên mà làm gì.

Phó lý Thâu m mg quá, nên bi u con vô xá Thu Hà mà v . Cha con Phó lýThâu b c ra kh i c a r i, th ng Mau nói r ng:

- Cô t t v i nhà nghèo quá, còn d ng g t th t kinh. H i s m maid ng bi u thi t a cô, ch không ph i bi u ch i âu.

Thu Hà c i mà áp r ng:- Chú Phó lý nghèo g n ch t, làm g t t i nghi p chú, ai n làm cho c.

Ng i có c h m mi ng ra thì nói nh ng l i hi n t , khi n cho th ng Maulà a li ng xáo, mà nghe r i nó c m, nên nó nói r ng:

- Thi t, trong làng n y ai c ng ph c cô h t th y. Cô h i th th ng Tùngmà coi, ch không ph i tôi nói lùa âu.

Thu Hà gi ò không nghe, cô ng y mà i xu ng nhà d i.V nh Thái i ch i v i H ng hào Ði u n t i mò m i v . Khi ng i l i n c m,

chàng n i v i v r ng:- B a nay i ch i mà có ích l m. Tôi i coi t trên M c C n D ng. Mi t tr n

t hoang, coi th còn nhi u. Ð tôi xin kh n ít tr m m u ch i.Thu Hà l ng thinh mà n, d ng nh cô không mu n nghe l i ch ng nói.Sáng b a sau, V nh Thái th c d y s m, chàng bi u s p ph em xe h i ra cho

chàng t p c m tay bánh. Chàng t p cho t i tr a chàng m i tr v . Khi b c vô c achàng v t h i l n r ng:

- Phó lý Thâu có em con lên không h ? Th ng Mau th a r ng:

- Chú có d t lên h i x hôm qua, mà cô Hai không cho , nên chú d t nó v .V nh Thái n i gi n i ri t ra sau ki m v mà h i r ng:- Sao mình dám cãi l i tôi? Tôi bi u Phó lý Thâu em con lên , sao mình

u i v i h ?Thu Hà th y ch ng gi n thì cô c i mà áp r ng:- Chú nh có m t th ng con l n, n u mình b t nó thì t i nghi p chú quá.

Chú có h a v i tôi mùa t i r i chú s ong lúa thi u mùa này, nên tôibi u chú d t con chú v .

- Mình ngu quá, mình d v i tá i n ây, kh i mình b h l t da mình.- Ng i nghèo, mình bó bu c ng i ta làm chi.- a, nghèo thì ch u, ch nghèo r i gi t c a ng i ta nh v y hay sao? Thâyk , tôi b t làm gi y, qua mùa ph i ong m t tr m gi .

- Mình làm m t tr m cái gi y i n a, c ng không có ích gì.- Sao v y?- Tôi bi t ch ng h khi nào ba ch u n l i nh v y âu. C u cho có lúa ng i

ta ong s thi u ó mà thôi, n l i làm chi. Còn mình bu c ng i ta làmgi y, n u t i ngày ng i ta không có lúa mà ong r i mình gi t ng i tahay sao.

V nh Thái rùng vai ngoe ngu y b i ra àng tr c không thèm nói v i vn a. Thu Hà th y b ch ng nh v y thì cô ng ngó theo, mi ng chúm chím c i,mà n c m t r ng r ng ch y.

L i ba gi chi u, V nh Thái ng tr a th c d y t m r a thay r i i nón it p c m bánh xe n a. Chàng men men i xu ng nhà xe, th y th ng Mau ng ng ich m h m mà nói chuy n v i s p ph , chàng m i i bét ra ng d a vách mà ti uti n và lóng tai nghe th coi hai a nói chuy n gì. Hai a u ng i day l ng raphía ngoài c a, nên chúng nó không th y V nh Thái. Th ng Mau h i s p ph r ng:

- Anh t p d ng Hai c m tay bánh c ch a?- M i t p m t bu i s m mai n y mà c m sao c. Có gi i nào c ng ph in m b y b a ch .

- Nè, anh ng có t p. Anh t p cho d ng bi t c m tay bánh lái thì h i choanh l m a.

- Sao v y?- Tôi bi t ý d ng. H d ng bi t c m tay bánh r i d ng u i anh li n.- i, c n gì m y, ch này không c thì i ch khác, thi u gì ng im n mà lo.

- D ng có h a v i anh h t p cho d ng bi t c m tay bánh r i d ng choanh bao nhiêu ti n hay không?

- Không.- N u d ng không h a cho ti n, thì anh d i gì mà d y u ng công.- D ng là ng i sang tr ng giàu có, h t p cho d ng xong thì t nhiênd ng cho ti n ch c n gì ph i nói.

Th ng Mau tr môi l c u mà nói r ng:- Anh l m r i! D ng không ph i nh cô Hai v y âu. Cô Hai t t , cô bi t

th ng yêu nhà nghèo, cô bi t xét công cho a . D ng g t gao ác cl m, không bi t th ng ai h t. D ng tính vi c nào thì d ng c ng mu ngi t con nhà nghèo. Ph i mà hôm qua anh nghe d ng nói chuy n v i táth thì anh m i ghê. Cô Hai t t , cô g p th ng ch ng gì b p tr m quá nhv y không bi t.

Th ng Mau nói t i ó, thì V nh Thái b c vô d ng m t p ngang hông té l ncù. V nh Thái m ng r ng:

- Quân chó , cho n ng p m t còn nói lén ch nhà. Tao ánh ch t cha m ycho tao.

V nh Thái và nói và n m u th ng Mau mà kéo d y, r i tay thì thoi, ch n thìá, làm cho th ng n s ng m t s c máu m i. Th ng Mau mu n ch y, nh ng b n m

u nên không th ch y c, nó mu n la nh ng s b ánh n a nên không dám la.V nh Thái ánh th ng Mau r t lâu, th ng n c ôm m t a u mà ch u, ch

không dám ch ng c chi h t, song V nh Thái lúc y c ng nh con chó iên, khôngbi t th ng xót ng i ng lo i, ch ng thèm xét nh ng l i chúng nói hành mình óh u lý hay là vô lý, chàng c ánh p hoài, ánh cho n ch ng v hay, v ch yxu ng mà kéo chàng ra rôi d t chàng i lên nhà trên chàng m i thôi. Mà khi i theov , chàng còn day m t l i và a tay h m th ng Mau r ng:

- Ð r i m y coi tao. Tao không h i m y c thì tao không ph i là conng i, nói cho m y bi t.

Thu Hà d t ch ng lên t i nhà trên r i cô nói r ng:- Có vi c gì thì th ng th ng mà nói, làm gi ng gì mà ánh ng i ta d quáv y?

- Tôi làm cho nó ch t tôi m i nghe! Th y t nói hành ch nhà mà bi ung ánh sao c?

- Nó kh d i thì mình r y nó, ch ánh p làm chi?- Ðã hai m i m t tu i r i còn kh d i gì n a? Nó khôn h n mình n a ch ,

ng có nói nó d i.- Nó có t t li ng xáo hay nói b y nói b , h i nào mà gi n nó.- Thì nó nói b y m i ánh.- Mình sao ham ánh ng i ta quá! Ai ánh mình nh v y mình bi t au

hay không, sao mình n ánh ng i ta.

- Tôi làm vi c gì mình c ng bác b h t th y. Th khi mình khôn mình gi ih n tôi l m hay sao không bi t?

- Tôi nói ph i qu y cho mình nghe, ch có bác b chi âu. Mình nói nh v y,thôi mình gi t ch t ng i ta cho h t i, tôi không nói n a âu.

Thu Hà b i vô bu ng ki m mà may. V nh Thái ch p tay sau ít i qua il i tr c hiên, b m t h m h , coi th chàng còn gi n hung l m.

Th ng Mau b ánh s ng m t s ng mình, l i mi ng m i u cháy máu, nênn m ngo o trong nhà xe mà rên. B n nhà nghèo th ng hay th ng nhau. S p phl y kh n em nhúng n c mà lau máu cho th ng Mau, r i l i ki m d u T bi màthoa m y ch s ng, m y ch b m.

Th ng Mau nghe V nh Thái h m thì nó s b ánh n a, nên l n i ra sau v nchu i, l a m y b i r m mà tr n.

Ð n chi u, Thu Hà lén a cho th ng Tùng m t ng b c và bi u nó ki m coith ng Mau n m âu mà s n sóc giùm nó và mua thu c cho nó u ng. Th ng Tùng iki m cùng nhà xe, nhà v a, r i ra b p, nhà gà mà không g p. H i th m s p ph , s pph c ng không bi t âu mà ch . Th ng Mau núp ngoài v n chu i nghe ti ngtrong nhà ki m mình, t ng V nh Thái sai ki m ng ánh n a, b i v y nó s quá.T i l i nó lén v ch rào chun phía sau mà ra ru ng r i l n mò i v nhà cha nó là HaiS u làng V nh Trinh.

Ông Hai S u tu i ã g n sáu m i, hai v ch ng sanh có hai th ng con traimà thôi, th ng l n tên Ch m, nó ã có v có con, nó chung v i ông mà làm ba ch ccông t m n; còn th ng Mau là nh , thì ông cho nó v i th y H i ng Chánh,m i n m th y H i ng cho ti n công ba ch c ng b c.

Ðêm y trong nhà u ng h t, thình lình nghe ti ng v c a mà kêu r ng:- Anh Hai i, anh Hai m giùm c a cho tôi vô chút anh Hai.ông Hai S u ã tr ng tu i nên ông ng s th c33. Ông v a nghe ti ng kêu thì

ông h i r ng:- Ð a nào kêu chi ó?

ngoài có ti ng áp l i:- Tôi là th ng Mau. M c a dùm chút tía.Ông Hai S u và i th m l i m c a và h i r ng:- V chi ch ng n y nè?Th ng Mau không tr l i, nó i cha nó m c a r i nó chun vô. Ông Hai S u

kêu th ng Ch m mà h i h p qu t ng t èn, ông nói um làm cho bà và v ch ngth ng Ch m và s p con nh c a nó u th c d y h t th y. Ch ng t èn lên r i ôngHai S u l i h i con v làm chi n a êm. Th ng Mau khóc mà nói r ng:

- D ng Hai ánh tôi lung quá, bây gi trong mình tôi au cùng h t. D ngl i h m d ng gi t tôi ch t, nên tôi s tôi tr n v ây.

Ông Hai S u châu mày nói r ng:- Mình v i ng i ta thì làm công chuy n cho ng i ta, ai bi u bi ng nhác

làm chi cho ng i ta ánh. n ng ti n c a ng i ta có ph i d gì hay saonên l p l ng.

33 d th c

Th ng Mau ng i ghé trên u ván mà khóc không nói n a.Anh nó b ng chong èn em l i g n, th y áo nó dính máu thì th t kinh h i

r ng:- Ðánh b ng cái gì mà có dính máu ây nè?Bà Hai S u nghe nói l t t ch y l i coi, bà th y con bà m t mày s ng vù,

mình m y ch u ch b m thì bà a n c m t. Bà r con mà nói r ng:- Ðánh nh v y thì ch t ng i ta còn gì! Bây gi con au ch nào âu con?Th ng Mau r ng c r i ch ng tay bên hông t mà nói r ng:- Cái ng c t c quá mà bên hông ây c ng au n a.Bà Hai S u bi u con n m xu ng mà ngh . Bà ng i khoanh tay m t bên nó, bà

c ngó con mà th ra, au n trong lòng quá nên không bi t sao mà nói.Ng n èn leo lét, trong nhà im lìm, ch nghe ti ng th n l n ch t l i v i ti ng

th ng Mau rên nho nh mà thôi. Thình lình th ng Ch m c t ti ng nói r ng:- Quân có ti n nó quá, coi m ng ng i nh con chó. Ð th ng Mau nó ch t

ây r i coi tao.Ông Hai S u quay l i ngó con mà nói r ng:- Ð ng có nói b y mà mích lòng th y H i ng.- Tôi có nói th y H i ng âu mà tía s mích lòng. Cha ch , n n i này

mà còn s mích lòng gì n a.- Th y H i ng t t l m.- Ph i, th y t t mà r th y quá nh v y sao c.- T i th y i kh i ch . Mà ch c là c ng t i th ng Mau làm sao ó nên d ng

Hai d ng gi n, ch có l nào khi không mà d ng ánh nó. Thôi, sángmai tao d t nó ra ng nó l y mà xin l i d ng. Ðã l y ti n c a ng i tar i, thì ph i g ng công mà cho ngày tháng n a ch ng mà tháo trútv y sao c, tù ch ph i ch i âu.

- Tôi dóa34 quá! Ð n ch c c m c a v mà còn làm phách n a. Th ng Mau v i th y H i ng, ch nó v i d ng hay sao mà d ng c phépánh nó.

- D ng là con r , sao d ng ánh l i không c. Ð ng có nói li u màmích lòng cô Hai. Cô Hai, c c ng t t l m.

Th ng Ch m b i l i võng mà n m và nói l m b m r ng:- ác l m, có b a chúng âm ch t, kh i.- M y nói gi ng gì ó?- Ch tía không có nghe hay sao? M y b a rày tá i n c a th y H i ng h

kêu rêu quá.- Kêu rêu gi ng gì?- Th y H i ng i ch i, giao ru ng cho r th y coi, nhà r th y bó bu c tá

i n tá th quá, mu n ào m cu c m ông bà ng i ta, nên h kêu rêu,ch kêu rêu gi ng gì.

- i! Chuy n c a ng i ta n thua gì v i m y mà m y nói. M y s cch ng c v i ng òi ta hay không? Nói b y nói b r i mang h a a. Ph n

34 gi n

mình nghèo thì lo làm n, ráng ít tháng n a th ng Mau nó r i, taoem nó v , tao m n thêm ít ch c công t c a bà ch Di n cho nó m nm t vài n m, may có d chút nh r i lo v cho nó. N m nay nó ã haim i m t tu i r i. Ph n m y ã xong bây gi ph i lo cho nó ch .

Ð a con nh c a th ng Ch m ng ng trong bu ng vùng ré khóc vang rân.V th ng Ch m ph i hát ra rít mà d nó.

Cái chong èn h t d u nên lu l n l n, ông Hai S u s t t, m i bi u Ch m igài c a r i vô ng . Th ng Mau c ng n m rên hoài, mà bà Hai S u c ng ng i khoanhtay m t bên con. Tuy èn t t, trong nhà t i om, song n c m t c a bà c ng c ch yra hoài, không ráo c.

IX Nhà giàu h i nhà nghèo.

V a m i t ng sáng thì ông Hai S u ã h i con dâu n u c m cho ông n ngông vô xóm. Th ng Mau tuy còn t c cái ng c và rêm cùng mình h t, song m nó épquá nên nó ph i ráng ng i d y mà n m t chén c m.

n c m r i, ông Hai S u bi u th ng Mau i v i ông ra nhà th y H i ngng l y V nh Thái mà xin l i. Th ng Mau l c u nói r ng:

- Tôi au mà i gi ng gì c. Tía ra ngoài tía nói sao ó tía nói. Ch ng nàoth y H i ng v tôi s ra tôi , ch bây gi tôi ra d ng Hai d ng ánhtôi ch t.

Bà Hai S u c ng nói ti p r ng:- Con nó b ánh, bây gi nó au, mà ông bi u nó i âu. Ð nó nhà ng

ki m thu c men cho nó u ng ch . Ông ra th a v i cô Hai mà xin phép chonó ngh ít b a.

Ông Hai S u nghe v con nói nh v y thì ông không bi u con i n a. Ông l ycây dù cán tre mà c p trong nách r i i ra m t mình. Ra t i nhà th y H i ng, ôngv a b c vô sân thì th y cái xe h i u ó.

Ông vô t i th m l i g p V nh Thái i nón i ra. Ông l t kh n xá V nh Tháimà nói r ng:

- Th a d ng Hai, hôm qua d ng ánh th ng nh tôi, r i nó s nên nótr n v trong tôi. Tôi tính d t nó ra ng nó l y mà xin l i d ng, ng t vìnó au b n, nó i không c nên tôi ra xin d ng làm ph c cho nó nghít b a ng nó d ng b nh. Ch ng nào nó m nh r i tôi s em nó ra .

V nh Thái ngó ngang ông n mà h i r ng:- Chú là cha c a th ng Mau ph i hôn?- Th a ph i.- Nó âu bây gi ?- Th a, nó v trong nhà tôi.- Chú v nói cho nó bi t, tôi không mu n th y cái b n m t c a nó n a. H

tôi g p nó thì tôi ánh nó ch t. Chú ph i v ch y cho ba ch c ng b cem tr l i ây cho mau, n u không có thì tôi làm nó tù a, nói cho chú

bi t.- Th a d ng, t i nghi p tôi quá, tôi nghèo mà ti n b c âu có...- Thây k , làm sao thì làm, không bi t. Tôi k cho chú ba ngày, n u không có

ba ch c ng b c thì chú coi tôi.V nh Thái và nói và leo lên xe h i mà i. ông Hai S u ng n ng , ng ngó

theo, không bi t li u làm sao c. Ông còn ôm cây dù rách, n m cái kh n r n ngx r d i th m, b ng nghe ti ng Thu Hà trong nhà kêu ông mà bi u r ng:

- Ông Hai, ông i âu ó? Vô ây ng tôi h i chút coi nào.Ông cóm róm b c lên th m r i vô ng d a c a. Thu Hà m i ông ng i và

h i r ng:- Th ng Mau nó có v trong nhà ông hay không?- Th a có.

- Th ng d i quá. Hôm qua nó nói b y nói b làm cho th y Hai, th y gi nth y ánh nó. Ông ph i r n d y nó, ng có nó d i nh v y n a. Nó vtr ng, nó có nói v i ông t i sao mà nó b òn hay không?

- Th a không. Nó c n m rên hoài, nó có làm vi c gì c âu. Mà tôic ng không thèm h i làm chi, t i nó d i nên nó m i b òn, ch gi ng gì ómà h i.

- Sao mà nó rên.- M t mày nó s ng chù vù, mình m y nó b m en, mà nó l i nói nó lói trên

ng c, v i au cái hông n a.- Ông ki m d u ki m thu c r u mà thoa bóp cho nó. Ông h t vài thang

thu c b c cho u ng n a, nghe hôn.- D !Thu Hà móc túi l y ra m i ng b c mà a cho ông Hai S u và ti p r ng:- Ðây nè, ông l y ti n ây em v h t thu c cho nó u ng, ít b a nó m nh r i

ông ra nói cho tôi hay.Ông Hai S u ch ng h ng, ông c m hai t m gi y n m ng ng lo le m t h i

r i nói r ng:- Th a cô Hai, cô th ng th ng nh tôi nên cô cho ti n, thi t tôi i n cô

nhi u quá. Mà h i nãy d ng Hai bi u tôi em th i ba ch c ng b cl i. Tôi không bi t làm sao.

- Th i b c gì?- D ng Hai nói d ng không cho nó n a, nên ph i em b c tr l i.- i, th y Hai th y gi n nó nên th y nói nh v y, không sao âu, ông ng

có lo. Ông v ki m thu c cho nó u ng, ít b a nó m nh r i ông bi u nó ra l i.

- Th a, d ng Hai d ng nói d ng ghét nó l m, h d ng th y m t nó thìd ng ánh nó ch t.

Thu Hà ng suy ngh m t giây lâu r i cô nói r ng:- Thôi, mà d u cho nó có m nh r i ông c ng bi u nó tr ng mà ch ch ng

nào ba tôi v r i nó s tr ra l i.Ông Hai S u xá Thu Hà mà v . Ch ng v t i nhà, ông thu t chuy n l i cho v

con nghe, ông khen ng i, c m m n cái lòng khoan nh n c a Thu Hà hoài.Ông a cho th ng Ch m m t cái gi y n m ng mà bi u nó i h t thu c cho

th ng Mau u ng. Ông l i nói r ng:- M y th y hôn? Tao nói cô Hai t t l m. Ð ng có nói b y n a, c nghe c

gi n, nghe hôn.Trong ba b n ngày k ó, V nh Thái m c lo ki m t trên phía M c C n D ng

mà mua, nên chàng quên l ng vi c th ng Mau. M t b a n , chàng i v , chàng s cnh l i bèn kêu v mà h i r ng:

- H m nay tôi m c i hoài. V y ch cha th ng Mau có em ba ch c ng b cmà th i l i hay không v y mình?

Thu Hà b c ra h i r ng:- B c gì mà th i?

- Nó m t n m ba ch c ng. B c nó lãnh tr c r i, có làm gi y t h n hòi.Bây gi nó tr n không ch u n a, thì nh n h y công, ngân h y l i, nó ph i

em s b c mà th i l i, ch b c gì.- Ông Hai S u ng nghèo quá, ti n âu mà th i.- a? Nói nó nghèo r i bây gi mình b ti n mình hay sao?- T i mình ánh nó g n ch t, r i mình còn h m he nó n a, nên nó s nó v

tr ng, ch ph i khi không mà nó tháo trút hay sao nên mình òi ti n l i.- H ng bi t? Nó ph i em ba ch c ng b c mà tr l i ây n u không có

thì nó s coi.- Ðánh ng i ta g n ch t mà còn òi ti n l i n a.- Ch ng nào nó ch t tôi m i ch u b s b c ó, ch nó còn s ng thì nó ph i

th i , n u c ng nh thì tôi làm tù.- Mình ánh nó bây gi nó au, nên tôi cho phép tía nó em v mà ch y

thu c cho nó. Ch ng nào nó m nh thì s ra n a, th i b c làm chi?- Tôi không mu n cho nó b c ch n t i nhà này n a.- Không mu n thì thôi. Ðu i ng i ta mà còn bu c th i b c n i gì?- , r i coi.V nh Thái b i ra ngoài sân, không thèm nói chuy n v i v n a. T i l i chàng

vi t m t t c khai là th ng Mau có làm gi y m t n m ba ch c ng b c, lãnh tr ct t s r i, mà nó m i có tám tháng r i nó tr n, l i n c p m t cái ng h vàng giá

áng m t tr m hai ch c ng, m t b mát b ng l a tr ng giá áng m i ng v im t cái nón n xám giá tám ng r i.

Sáng ngày chàng b t H ng hào Ði u v i th ng Tùng ng ch ng, r i bi uH ng hào Ði u em cho H ng qu n và Xã tr ng th nh n ch y t n cho quanBi n lý.

Cách m i b a, V nh Thái nghe ng i trong xóm nói có g p th ng Mau ich i, chàng bi t nó ã m nh r i, nên chàng vi t m t lá n b ng ch Tây, ghim t ctheo, r em n h u quan Bi n lý mà xin b t th ng Mau tr n t i nhà cha nó làngV nh Trinh.

Quan Bi n lý th y t c có làng th nh n phép, bèn xu t trát cho H ngqu n làng V nh Trinh b t tên Mau mà gi i n p.

Vì có l i c a Thu Hà d n, nên cha con ông Hai S u v ng b ng không lo s chih t; tuy th ng Mau u ng thu c lành m nh r i, song nó c ng c nhà ch ch ng nàoth y H i ng v nó s ra l y mà xin l i.

Còn Thu Hà c ng t ng ch ng gi n th ng Mau nên h m he nh v y r i bqua, ch không bó bu c y t c a cha mình, nàng không dè chàng l p m u gian k

c mà h i cho nó tù.B a n n c m s m mai v a r i, v ch ng V nh Thái ang ng i phía tr c mà

ch i, thình lình ông Hai S u ch y ào vô và l y và khóc và nói r ng:- T i nghi p con tôi l m cô d ng i! Không bi t cô d ng th a làm sao mà

trát tòa d y H ng qu n b t còng con tôi mà gi i i r i. Thi t n u con tôi tù thì ch c v ch ng tôi ch t. Xin cô d ng làm ph c c u giúp giùm nót i nghi p.

Thu Hà ch ng h ng ngó ch ng mà nói r ng:

- Ai mà th a ki n nói h i nào âu? Mình có th a th ng Mau trên tòa v vi cgì hay sao?

V nh Thái c i g n và g c g c u mà nói r ng:- Bi t âu, thì gi i nó lên tòa coi quan Bi n lý nói làm sao r i s bi t mà.Ông Hai S u cóm róm khoanh tay ng d a c a nghe V nh Thái n i nh v y,

ông m i nói r ng:- H i nãy H ng qu n b t nó, H ng qu n có nói nó b d ng Hai cáo nóv t i n tr m và sang o t. T i nghi p quá! Xin d ng th ng, nó có ntr m sang o t v t gì c a cô d ng âu.

Thu Hà châu mày ngó ch ng, s c m t cô gi n l m. Còn V nh Thái thì h n hnh th ng, chàng chúm chím c i. Ông Hai S u ng khóc, ch không còn l i nàonói n a. Thu Hà hi u r , cô bi t t i ch ng cô lên tòa báo cáo sao ó, nên quan Bi n lým i d y b t th ng Mau, b i v y trong lòng cô khinh b ch ng vô cùng, nh ng vì cóông Hai S u ng ó, cô không th l cái s b t bình c a cô ra c, cô ph i d nlòng mà nói r t d u ng t v i ông Hai S u r ng:

- Thôi ông v i, quan có b t th ng Mau thì b t, ch không h i chi âu màs . Nó v i ba tôi, ba tôi i kh i nó nhà làm qu y cách nào i n a thì vch ng tôi c ng i ba tôi v r i s hay, ch không l v ch ng tôi gi t nó

âu mà ông s .Ông Hai S u cúi u l y n a, ông v a l y v a nói:- Xin cô d ng th ng giùm nó k o t i nghi p. Nó có tánh li ng xáo ch

không khi nào gian gi o. H m nay nó m nh r i tôi mu n d t nó ra ngnó l y cô d ng mà l i. T i nó s d ng còn gi n, d ng ánh nó n a,l i cô c ng có bi u thôi, ch ng nào th y H i ng v r i nó s ra, nêntôi m i nó nhà.

Thu Hà khoát tay bi u ông n i v , ó cho cô tính b i v y ông xá vch ng V nh Thái r i lau n c m t mà b c ra c a. Thu Hà ng i i ông Hai S u rakh i sân r i cô m i h i ch ng r ng:

- Mình th a th ng Mau trên tòa, mình nói làm sao mà quan b t nó ó?- Vi c tôi làm, mình không c n gì h i.- Ph i, vi c c a mình tôi không c n bi t làm gì mà vi c này không ph i là

vi c c a mình, th ng Mau là a b n c a ba, d u nó có qu y cho m y in a, thì mình c ng ph i ch ba v r i mình th a cho ba hay ng ba li u

nh, ch sao nhà mình t l nh mà h i nó?- Ba giao cho tôi cai qu n vi c nhà. Tôi có quy n mà làm vi c, có c n gì

i ba âu.- D u ba giao cho mình cai qu n vi c nhà i n a, mình l i làm nh v y hay

sao?- Ðày t nó khi d tôi, mình không cho tôi tr ng tr nó hay sao h ?- D u có tr ng tr thì tr ng tr b ng cách nào, ch mình ánh ng i ta g n

ch t, r i ki m chuy n cáo gian cho ng i ta tù n a, tôi nín làm sao choc. Th ng Mau nó l y c a mình v t gì, nó gi t c a mình bao nhiêu, mà

mình cáo nó n tr m và sang o t?

- Nó ngay hay là gian ch ng tòa x r i s bi t.- Mình làm cho ng i ta tù, có l i gì cho mình hay sao, mà mình h m h md v y?

- H ai khinh khi tôi thì tôi gi t h t th y.- Mình nói chi nh ng ti ng c ác nh v y? H i nào mình nói mình ghét

nh ng b n giàu sang th mà húng hi p nhà nghèo, mình quy t hy sinhtánh m ng c a mình ng bênh v c h ng ng i nghèo kh , sao bây gimình làm vi c gì, mình nói ti ng gì mình c ng c ý mu n gi t b n nhànghèo v y?

- , h i tr c khác, bây gi khác ch ?- Khác là sao?- Mình thu c trong h ng nào, mình ph i binh quy n l i cho h ng n y ch

sao.- Mình nói sao ó, tôi hi u ý ch a rõ. Có ph i mình nói h i tr c mình

nghèo, nên mình ph i binh nhà nghèo mà ghét nhà giàu. R i bây gi mìnhgiàu, nên mình binh nhà giàu mà ghét nhà nghèo hay không?

- Ph i. y là l t nhiên.Thu Hà v a nghe nói m y l i, thì cô li n ng d y ngó ngang ch ng mà nói

r t nghiêm ch nh r ng:- Bây gi tôi m i bi t ch c mình là m t ng i vô l ng tâm, mình là m t

chú b m bãi m n hai ch ''ái qu c'' ngoài chót l i mà ki m g o.Cô nói d t l i, cô b i ri t xu ng nhà sau, ngoài m t thì bu n, còn trong lòng

thì khinh b ch ng vô cùng. Có l V nh Thái m c c hay sao, mà chàng ng i nín khe,không dám nói l i m t ti ng nào n a h t.

T i b a ó, Thu Hà bu c ch ng ph i lên tòa mà xin rút n ra và xin thth ng Mau. V nh Thái d c d c không ch u nghe l i. Thu Hà nói r ng n u không làmy theo l i cô bi u, thì cô s lên quan Bi n lý mà kêu oan cho th ng Mau. V nh Thái sv lên tòa nói lôi thôi r i lòi s cáo gian c a mình, nên c c ch ng ã chàng ph i ch u.

Sáng b a sau, V nh Thái lên tòa. Tuy không ph i chàng h t gi n th ng Mau,chàng i ây là vì s mang ti ng mà ph i i, song lên tòa chàng thi t h t lòng mà xinbãi n i. Ng t vì quan Bi n lý không cho, ngài nói r ng th ng Mau b ph m lu t hình,quy n bu c t i v ngài ch không ph i v tài ch , b i v y V nh Thái tr v m t màybu n hiu. Chàng thu t nh ng l i c a quan Bi n lý l i cho v nghe. Thu Hà khôngtin, V nh Thái ph i th nhi u ti ng r t n ng n , chàng l i h a r ng n b a tòa xchàng s ki m th mà g t i cho th ng Mau, ch chàng không bu c nó n a.

Vì s mang ti ng v i i, mà c ng vì s trái o làm v , nên Thu Hà ph i d nlòng làm lãng nh ng mà s khinh b ch ng là m t ng i gi d i, là m t ng i c ácthì không th nào b t c. Vì là ch ng, nên cô ph i ép mình mà n chung m tmâm, chung m t nhà song n thì n, thì , và tr c m t tôi t thì cô làm b kínhtr ng ch ng, còn riêng trong trí cô thì cô th ch ng không b ng m y a .

Cách ít ngày có trát tòa òi V nh Thái h u, ng tòa x v tên Mau. Ð n b ai h u, Thu Hà òi i theo. V nh Thái s v nghe nh ng i u cáo gian trong n c a

chàng, r i b t bình mà nói b y gi a tòa thì mình có t i, nên chàng n n n v i v , xinv nhà, chàng l i h a b ng r ng th nào chàng c ng xin cho th ng Mau kh i tù.

Thu Hà tuy khinh b ch ng, song không có lòng làm nh c ch ng. Ban u cômu n i theo lên tòa ng lóng tai nghe coi nh ch ng không thi t tình, ch ng cònkhai gian mà h i th ng Mau, thì cô s i n i mà c u nó. Mà r i cô ngh h nínkhông c, cô nói ra thì còn gì ch ng, d u tòa không bu c ch ng v t i ánh th ngMau có th ng tích và t i cáo gian cho nó i n a, thì ch ng c ng m t th di n v ithiên h , cô là v mà cô khai t i ác c a ch ng tr c m t công chúng thì ai coi cô ra gì.B i cô ngh nh v y nên cô không òi i theo n a.

V nh Thái i h u n tr a chàng m i v . Thu Hà nghe ti ng xe h i vô sân, côb c ra có ý mu n bi t coi tòa có tha th ng Mau hay không. V nh Thái th y v thìc i ng n ngo n và nói r ng:

- Tôi xin h t s c mà không c. Tòa kêu án nó b n tháng tù.Thu Hà châu mày áp r ng:- Nó vô t i mà l p m u h i c nó nh v y, coi mình c ác là d ng nào.- Tôi xin không c, t i tòa kêu án nó, ch ph i t i tôi hay sao?- D u b a nay mình có xin cho nó i n a, mình c ng không chu c cái t i ácc a mình c. Tôi s e mình không kh i cái qu báo này âu.

- H , qu báo cái gì? Nó khinh khi tôi thì nó ph i tù. Có v y nó m i t n.- Nó d i nó nói b y, thì mình ã ánh nó g n ch t r i, ch a v a hay sao?- Tôi không hi u t i sao mà mình binh th ng Mau quá.- Ph i. Tôi binh th ng Mau. Tôi binh nó là vì nó vô t i. Duy có h ng ngu i

gi d i c ác nh mình ó thì m i không bi t tb ng ai h t, c ki mchuy n mà ch t u l t da ng i ta, bi t hôn?

V nh Thái rùng vai b i thay áo. Thu Hà ngó theo ch ng, cô gi n lung l m.Ð n x hai v ch ng ông Hai S u d t nhau ra ki m Thu Hà mà khóc k n i

oan c a con. Thu Hà ã ng lòng mà l i b i r i, cô không bi t li u ph ng nào màlàm cho hai v ch ng ông Hai S u b t bu n, cô m i m t l y m t tr m ng b cmà a cho và nói r ng:

- Vi c ã l r i. Thôi, hai ông bà ng có bu n, b n tháng tù c ng khôngch t âu mà s . Ai ngay ai gian có tr i t làm ch ng cho. Vì nó v i ba tôi nên nómang h i ó. V y tôi cho ông bà m t tr m ng b c mà th ng b n tháng tù ó. Haiv ch ng ông Hai S u l y b c i v , mà c ng không h t khóc.

X Cha Trách con

M t cô thi u n , có s c có h nh, có h c th c ít nhi u, có lòng th ng nòigi ng, mà cha m l i giàu có n a. Làm ng i mà c nh v y, thì s vui s ng ãth y tr c m t, có ai dám oán m t ngày kia ph i ch u kh não bao gi .

T i nghi p cho Thu Hà! Cô th y vui s ng mà r i cô không c h ng? Côt ng là kh i kh não, té ra bây gi cô ph i mang. Khi ch ng m i i nói, cô vuim ng không bi t ch ng nào. Ch ng nh ng là cô vui m ng c l y ch ng h c gi imà thôi, cô l i còn vui m ng c k t ngh a tr m n m v i m t ng i bi t th ngn c th ng dân, bi t lo binh v c b n y u hèn, không ch u lòn cúi mà mua danhchác l i. H i ôi! S vui m ng c a cô ó mau tan c ng nh b t n c, mau rã c ngnh mù s ng. Ng i ch ng mà cô quy t kính tr ng tr n i ó, bây gi cô m i haynó là m t a b m bã r t c ác, nó ã không bi t th ng ai, nó ã không bi t binhai, mà nó l i còn gi d i hung b o h n b n tá i n c a cô h t th y. Mà ng i ch ngy cô ph i n v i nó cho n mãn i, cô ph i v ng theo ý nó luôn luôn, n u côb t dây cang th ng thì cô mang ti ng l n ch ng35, n u cô n ng l i ph n i thì cômang ti ng v d ! Tình c nh nh th , còn gì mà mong vui s ng. C n s nh th ,làm sao mà không s u não.

Ng i ta bu n, ng i ta còn có ch em phân tr n than th , may c ng có thmà khuây l ng c chút nh. Th m thay! Thu Hà không còn m mà c ng không cóch em, cái kh tâm n y bi t t v i ai, bi t cùng ai mà than thân trách ph n. Mà tlàm gì, than làm gì. Mình t c ch ê ti n c a ch ng cho ng i khác bi t, thì mìnhl i t t gì? Mình than thân mình vô duyên vô ph c v i ng i khác, r i h làm chomình h t s u h t th m c hay sao?

B i Thu Hà ngh nh v y, nên cô ôm s u p th m trong lòng, ch ban êmcô úp m t trên g i mà khóc th m ó thôi ch không có nói m t ti ng gì, ho c làmvi c gì t ý khinh b ch ng cho tôi t ho c tá i n th y c.

T n y cô coi cái thân cô c ng nh khúc cây, n v i ch ng mà không có tìnhngh a chi h t. T n y cô coi ch ng cô c ng nh không có, cô mu n tính vi c gì t ýcô, ch ng mu n làm vi c gì t ý ch ng, cô không bàn lu n, cô không khuyên gi ichuy n gì h t. V nhThái th y v không cãi l v chuy n c a chàng làm n a, thìchàng ph n chí quy t s thi hành cái ch ngh a ch n h ng kinh t c a chàng. Thu Hàkhông thèm nói t i, song cô d n riêng tá i n tá th h ai b V nh Thái bó bu c ho chi p áp, thì t i nói cho cô hay.

Thu Hà h t trông mong c i l ng xã h i, khai hoá ng bào c n a, thì côl i quy t l y s c riêng c a cô mà giúp ích cho bà con nhà nghèo trong làng. Cô d ncái nhà d i cho tr ng, r i cô bàn gh làm c ng nh m t cái tr ng h c. Côbi u h t th y nh ng ng i trong xóm, ai có con em n ng cô d y cho chúng nóh c. M i b a u mà con nít ã t u n ông n t, và trai và gái k h n ba m i

a. Cô th y có a qu n áo rách t t i, cô ch u không c.Chi u l i cô ng i xe i lên ch , cô mua v n, mua gi y, mua vi t, mua m c, mà

cô l i còn mua v i en v i tr ng r t nhi u n a.

35 b , ph n ch ng

Sáng b a sau, con nít t u t i cô phát cho m i a m t cu n v n. Cô l i kêu ítng i v tá i n g n t u t i r i cô a v i ra bi u c t mà may áo qu n ng cô chom y a nh rách r i ó b n. Cô ng i mà d y con nít h c AB, tuy là m t song côquên h t s bu n c, nên cô làm n con nít nhà nghèo, mà cô l i cám n chúng nóvô cùng.

V nh Thái th y công vi c c a v làm, tuy chàng không c n, song chàng rùnvai tr môi mà nói r ng:

- Khéo làm chuy n ba láp36.Thu Hà m tr ng d y h c m i c ít b a, k v ch ng Bá H d ói C n

Th lên th m. Thu Hà nghe xe h i ng ng tr c c a, không bi t là xe c a ai. Cô saith ng Tùng ch y ra coi r i nó tr vô th a r ng xe c a v ch ng Bá H . Cô l t t lêntrên nhà trên mà ti p khách, ch ng dè cô v a m i ng d y, thì v Bá H ã xu ngt i ch cô d y h c. V Bá H th y con nít ng i vây xung quanh Thu Hà thì nàng c ing t r i nói r ng:

- Cô làm cái gì ó. D y h c trò hay sao?Thu Hà c ng c i mà áp r ng:- Th a, em d y h c. Bu n quá nên d y tr em c a l i xóm ch i. X a rày anh

Hai ch Hai m nh h ? Có anh Hai lên không?- Có. Cha ch ! Cô có ch ng r i cô rút trong nhà hoài, không ch u i âuh t. Sao không xu ng C n Th ch i v y h ?

- Thi t x a rày em không xu ng th m anh Hai ch Hai c, em l i lungquá. Song em xin ch Hai xét l i mà tha l i cho em. Ba em i du l ch, giaoh t vi c nhà cho em, vì v y em m i không i âu c ch không ph i emvô tình v i ch .

- D hôn! Nhà có xe h i, ch y i ch i m t ngày m t bu i r i v , ai b ng nhàem i âu hay sao mà s nên bo bo nhà mà gi hoài v y.

- Ðã bi t nh v y ó ch . Ng t vì i mà không yên trong lòng thì có vui vmà i... Ðâu em lên nhà trên chào anh Hai. M i ch lên trên này.

Hai cô d t nhau tr lên nhà trên. Thu Hà chào m ng Bá H r i m i v Bá Hl i ván ng i u ng n c.

Bá H v i V nh Thái nói chuy n và c i om sòm.Cách m t h i hai chàng d t nhau ra ngoài sân mà coi xe h i. V Bá H ngó m t

Thu Hà và h i r ng:- Cô làm gi ng gì, mà lúc n y cô m d v y?- Em bu n quá, nên ph i m.- Sao mà bu n? Bu n vi c gì? V ch ng có r y là v i nhau hay không?Thu Hà nghe câu h i sau ó cô l y làm c m xúc. Cô a n c m t, mu n nh n

d p này mà bày t tâm s cho ch nghe. Mà r i, cô ngh d u v ch ng Bá H bi t cc n nguyên s bu n c a cô, thì c ng không s a tánh tình, ý chí c a V nh Thái c,b i v y cô d n lòng gi vui mà áp r ng:

- T khi má em m t n bây gi , em th ng nh hoài, không nguôi tronglòng c. Em ng i vi c ó ch có bu n vi c chi n a âu.

36 b y b

- T i s tr i nh dì t i t ng tu i ó mà thôi, em ch ng nên bu n chi l m.Em bu n r i dì s ng l i c hay sao?

- Ch nói c ng ph i. Ng t vì h i má em còn sanh ti n, em th ng má eml m, nên bây gi em khó nguôi. Ch chi má em còn s ng...

Thu Hà m i nói n a câu sau, r i cô ch y n c m t, nói không c n a. VBá H th y v y, m i l a l i khuyên d , r i ki m chuy n vui mà nói cho Thu Hà quênn i bu n.

Bá H tr vô nhà r i th ng l i ch Thu Hà ng i mà h i th m tin t c c a th yH i ng Chánh. Chàng nói chuy n v i Thu Hà vui v vô cùng, l i ng i v c ngxen vô, v ch ng pha l ng v i nhau, coi b tâm u ý hi p, t ng thân t ng ái l m.

Thu Hà c m khách l i n c m chi u r i s v . Bá H nói mình ã có h n lv i ng i ta ng nói chuy n hùn a xe h i, b i v y úng b n gi , chàng t giã vch ng V nh Thái r i h i v lên xe mà v . Thu Hà a khách ra xe, v Bá H còn kêumà nói vói r ng:

- B a nào r nh, hai ông bà xu ng ch i nghe hôn. Tôi trông l m a.Thu Hà g t u mà cô a n c m t. Cô tr vô nhà ng i d y con nít, cô nh v

ch ng Bá H thân ái v i nhau, r i cô ngh n ph n cô thì cô l y làm au n tronglòng. Cô ch ng tay cúi m t xu ng bàn mà khóc. S p con nít dòm th y, ch c là chúngnó bu n, nên ng i l ng trang không h c, không gi n nh h i nãy n a. Cô khóc m th i, r i cô lau n c m t và h i s p nh h c.

Cu i tháng ba, tr i b t u m a m t ám r t l n, nông phu ai n y u lo s ms a phãng, cày, b a, tr c, ng ch ru ng có n c mà d n t gieo m .

V nh Thái xu ng nhà H ng hào Ði u cb i và bi u anh ta i nh c tá i nng h n vay b c ho c vay lúa. Tá i n có l i c a Thu Hà d n tr c nên có vài

ng i túng ti n, h m i n làm gi y mà l y b c, còn bao nhiêu, h nín h t khôngthèm n.

Th y H i ng Chánh du l ch ngoài Trung k r i l n l n th y i th ng ra B ck . M i tu n l th y u có g i v cho con gái và r m t b c th , cho chúng nóbi t th y i t i âu. B c th chót th y g i t i H i Phòng và th y nói th y s i xemV nh H Long. Ðã h n hai tu n r i, Thu Hà không c tin c a cha n a.

M t bu i s m mai, V nh Thái ang r y vài ng i tá i n nhà trên, v skhông ch u h i b c, còn Thu Hà thì m c d y s p con nít d i nhà d i cho chúngnó c v n, thình lình có m t cái xe h i ch y vô c a, r i th ng Tùng la om r ng:

- Th y v ? Th y v ? Thu Hà l t t i lên nhà trên, th y cha xu ng xe r i mà còn ng ngngoài c a ngõ, thì cô m ng quýnh, cô ch y ra chào cha r i coi th ng Tùng vác hànhlý em vô. V nh Thái thôi r y tá i n n a, chàng c ng ch y ra c a mà m ng th yH i ng.

Th y H i ng Chánh t m r a, thay áo i qu n r i th y m i thu t l i cu chành trình cho con r nghe, th y n ch nào, c th y phong t c gì, c xemth y c nh gì, th y thu t h t. Sau rót th y l i nói r ng:

- Có i ch i m i th y rõ hi n tr ng c a n c nhà. Ba th y ba bu n quá? TNam chí B c quy n l i v th ng mãi và công ngh thì ng i ngo i qu ch choán mà h ng h t. Ð ng bào ta n u không loi nhoi trong ch n ru ng

r y, thì là làm m n cho thiên h . Tình c nh nh v y, bi t ch ng nào m ileo lên c mà ng i cái a v ch nh n ông.

Thu Hà tuy m ng cha, nh ng mà nghe cha than m y l i thì cô bu n hiu. CònV nh Thái, chàng hí h n nh th ng, nghe s au n chung nh v y chàng ãkhông ng lòng, mà chàng l i buông l i nói r ng:

- Ng i mình còn ngu quá, sánh v i Ch t, mình còn thua xa, ch ng lu nng i Âu châu.

Thu Hà châu mày ng d y i li n, cô không mu n nghe ch ng nói n a.Ð n b a c m th y H i ng nói chuy n v i con r , th y t ý r ng trong vài

tháng n a th y s xin gi y thông hành i du l ch m y n c mi n c c ông nh :Trung qu c, Nh t B n, L T ng37, Xiêm La. Thu Hà v a nghe cha tính i n a thì cônói r ng:

- Ba nhà, ba i chi n a ba.L i cô nói nghe r t bi ai, b cô ng i coi r t bu n th m. Ng i có ý, ai nghe l i

cô nói, ai th y b cô ng i thì c ng bi t cô s cha i ch i n a l m, nên xin cha nhà.B i vì th y H i ng vô ý, l i th y không dè nhà có chuy n chi nên th y c i vànói r ng:

- Có sao mà s , mình bi t n c mình, mà mình c ng ph i bi t n c ng in a, r i mình so sánh cái nào d c a mình mà ch a, cái này hay c a h màh c ch .

Th y H i ng ngh vài ngày kh e r i, th y m i bi u s p ph em xe ra choth y i Bò Ót mà th m ng i chú là H ng ch Lung. Khi s a so n ra i, th y h iThu Hà r ng:

- a? Th ng Mau i âu, mà m y b a rày ba v , ba không th y m t nó v ycon?

- Th a nó tù.- Sao v y?- Nó nói lén anh Hai v i th ng C n sao ó, không bi t, nên ánh nó r i

th a nó v i tòa b tù nó.- D hôn! Nó có nói lén thì r y cho nó s mà thôi, sao l i làm cho nó tùl n?

Thu Hà day m t ch khác, không mu n tr l i, mà c ng không dám ngó cha.Th y H i ng i ch i, ch ng hi u tên s p ph hay là H ng ch Lung nói

v i th y làm sao, mà chi u th y v , s c m t bu n xo. Ng i n c m th y không nóichuy n, l i ch ng n c m r i, th y kéo gh xích u ra tr c hiên mà n m, th y cgác tay qua trán mà suy ngh , không nói t i ai h t.

Th y ch n t i, th y kêu con và r ra ng hai, bên, r i th y h i bông lông,không bi t h i con hay là h i r :

- Ba i kh i, con nhà làm sao mà h than van quá v y h ?Thu Hà cúi u l ng thinh, không tr l i.V nh Thái c i ng n ngo n và h i l i th y H i ng r ng:

37 o Luçon, tên o l n nh t c a Phi Lu t Tân. Thành ph Manille (Manila) n m trên o n y.

- Th a, ba i kh i, con nhà lo qu n su t vi c nhà. Con tính làm côngchuy n b n b n. Con có nh c i l ng cách cho m n ru ng t l i. Màcon làm âu thì trúng lu t ó, có cái gì mà h than van?

- Ph i. Theo l i ng i ta nói thì con c i l ng cách cho mu n ru ng tthi t. Ng t có m t i u này: ch chi con c i l ng cho tá i n tá th ng ita nh thì ba c ng c u, cái n y con c i l ng ng l t da ng i nghèo thìt i nghi p cho ng i ta quá, sao con n làm nh v y?

- Th a, con l t da ai âu?- H ! V y mà còn cãi n a sao? Ð ba h i con: có ph i nhà con bày h ai

làm m t tr m công ru ng thì ph i vay n m ch c gi lúa, ho c n m ch cng b c hay không?

- Th a, ph i!- Lúa n m ch c gi t i k ph i tr tám ch c gi ! B c c ng v y, vay n m ch c

ng t i ngày ph i tr tám ch c ng!- Ý con mu n giúp cho tá i n làm n, h kh i i vay i h i ng i ngoài b

bó bu c d n thúc. y là con làm n cho h ch .- C t h ng ng i ta mà n l i, làm n n i gì? Ng i ta không c n dùng, màc ng ép ng i ta ph i vay, thì là hi p ngu i ta quá!

- Th a ba ngh l i mà coi. H t th y ch i n h cho vay v n m t tr m h nl i m t tr m, con nh s l i có sáu ch c mà c t h ng cái gì?

- H là xã tri38, h không bi t th ng nhà nghèo, h không k nòi gi ng, hlàm sao thây k h , mình phân bì v i b n qu y nh v y mà làm gì?

- Có i tu thì m i làm ph c, ch h ra làm n thì ph i tính l i ch . bênTây c ng v y, h g p cái gì có l i thì ph i làm, ch nh n ngh a quá thìlàm giàu sao c.

- Thu nay ba th ng con nhà nghèo l m, gi t nhà nghèo ng mà làm giàu,ba không th làm c. Còn tá i n c a mình, thì mình ph i t chong i ta , con bày t thâu ti n t ng i ta chi v y?

- Th a, t ba mua c ng b c ngàn ch ! L i nhà n c ánh thu ch cóchu n mi n cho ba âu. N u ba cho thiên h h thí, r i ba l y ti n âumà óng thu .

- H ! Ðóng thu l i ph i h t bao nhiêu ó mà ph i cán cho tá i n ch u!Mình óng thu cho nhà nghèo h c yên n l i h i gì hay sao!

- Tr i ôi! Ba nh v y thì gia tài c a ba nhà nghèo h n h t còn gì?- Theo l t nhiên, k khôn thì ph i th ng k d i, k giàu ph i giúp ng i

nghèo ch . N u không th ng, không giúp nhau thì sao g i là ngh a ngbào ng lo i cho c. Mà con bu c vay và con thâu th c c ng ch a áccho l m. Con bày ào m cu c m em chôn ch khác, b ng không thìph i óng cho con m i cái m m i n m m t ng b c, cái ó b y quá,ng i ta h n con là t i cái ó a. G t gao chi l m v y h ?

38 g c ng i n, chuyên cho vay m n, n l i.

- Th a, không ph i g t. M m thì ph i chôn theo ngh a a ch chôn b ychôn b thì h ru ng t h t còn gì. Ru ng t giá m t ngày m t thêmm c, n u không gìn gi cho h phá tán, thì m t giá còn gì.

- Thà là ru ng c a ba m t giá, ch ba không n ào m cu c m ông bàng i ta âu con.

Th y H i ng nói r t nghiêm ch nh, làm cho V nh Thái không dám cãi n a.Th y l ng thinh suy ngh m t h i r i th y nói r ng:- Ba t ng con là a bi t lo b i p quê h ng, bi t lo giáo hoá ch ng t c.

Té ra con m i làm th mà ba ã th y chí con quy t gi t nhà nghèo mà làmgiàu, th thì làm sao mà ba dám phú thác vi c nhà cho con c. Con ph i

i tánh i, con ph i làm theo nh ng l i con nói chuy n v i ba h i con nth m ba l n u ó. V y thì m i ph i là thanh niên tân h c, m i ph i làcon nhà Vi t Nam, ch nói m t ng r i làm m t ngã thì u ng cái côngcon n h c l m.

V nh Thái l y làm h th n, nh ng mà chàng không mu n ch u thua, nên c tti ng áp r ng:

- Th a ba, con là b c thanh niên tân h c, khai hoá quê h ng là m c íchc a con

Chàng m i nói m y ti ng thì th y H i ng khoát tay nói r ng:- Thôi! Thôi! Con ng nói gì n a h t. Con ph i xét mình mà s a tánh tr c

i ã. Ba mu n th y con làm, ch ba không mu n nghe con nói n a âu.Thôi, hai con vô ng i.

V nh Thái riu ríu i vô. Thu Hà bu n hiu, cô c ng theo ch ng mà vô nhà.Sáng b a sau, có m y m i tá i n kéo n mà xin v i th y H i ng ng

kh i vay b c ho c vay lúa. Th y H i ng c i và nói r ng:

- Th ng Hai nó nói ch i v i bà con ch nó có ép ai âu. Ai c n dùng thì tôigiúp b ng không c n thì thôi. Tôi c ng không thâu th c , không thâu mm chi h t. Bà con hãy yên tâm. T rày s p lên tôi không i ch i n a âumà s .

V nh Thái nghe cha v nói nh v y thì càng bu n mà l i có s c gi n n a.

XI V phi n ch ng

Th y H i ng Chánh không tính i du l ch n a. Th y nhà ng l y cáiquy n cai qu n ru ng t l i, cho V nh Thái h t ph ng làm h i con nhà nghèo.

Có m t b a, th y t ý mu n cho Công C n i Tây mà h c cho mau. Thu Hàv a nghe cha nói nh v y thì cô c vô r ng:

- Ba tính cái ó hay l m a ba. H m nay con c ng mu n xin v i ba cho emcon i, nh ng vì s ba không vui lòng nên con ch a dám nói.

Th y H i ng li n i lo xin gi y t , r i th y lên tr ng em Công C n v nhà ch i ít b a ng có xu ng tàu.

Thu Hà l ng x ng lo may áo qu n, lo mua r ng tráp s a so n hành lý cho emi. G n t i ngày tàu ch y, th y H i ng v i v ch ng V nh Thái u a Công C n

lên Sài Gòn.V nh Thái v i th y H i ng m c i mua gi y tàu và i ít tr m quan ti n Tây

cho Công C n b túi xu ng tàu mà xài. Thu Hà trong khách s n v i em, cô th ad p v ng ch ng, v ng cha, cô m i nói v i em r ng:

- Ba má sinh có hai ch em mình mà thôi. Ph n ch là gái, ch ng k chi.Có m t mình em là trai, em ph i g ng s c mà h c cho thành công, ng ngàykia em tr v , em lo b i p cho quê h ng, em làm r ràng cho dòng gi ng.Em ph i ghi trong trí mà nh luôn luôn r ng em i du h c là h c cho quêh ng, h c cho ch ng t c, ch không ph i h c cho có trí th c ng d ki mg o, ki m ti n, ho c h c cho khôn ngoan ng hi p k ngu d i nh h v y.Cái thân ch bây gi còn c ng nh m t, s ng mà không có ch h ng, khôngcó m c ích, g m ch ng khác nào m t khúc cây khô, ã không có ích chi cho

i mà s e ngày kia ch ng kh i làm bu n cho ba n a. Ch ngh t i ph n sc a ch , thi t ch t c không bi t ch ng nào...Thu Hà nói t i ó r i cô khóc d m d , không nói c n a. Công C n không

rõ tâm s c a ch , nh ng mà trò nghe ch than bao nhiêu ó thì hi u ch bu n v n ich ng. Trò ng i suy ngh m t h i r i nói r ng:

- Ch chi h i ó ch ng thèm l y ch ng, bây gi ch em mình i h tqua bên Tây mà h c, thì vui quá.

Thu Hà ng c m t lên ngó em trân trân, n c m t còn ch y ròng ròng mà côkhông lau, cô nhìn em m t h i r i cô th ra mà nói r ng:

- Ch có dè âu. Bây gi bi t n n n thì ã mu n r i.Tàu g n ch y, nên lo ch c a Công C n xu ng tàu. V nh Thái nói v i

Công C n tía lia, d y cách i d c ng, d n cách n bên Pháp, làm cho th y H ing v i Thu Hà không nói chi c h t. Lúc tàu g n kéo neo, Thu Hà nói v i em

m y l i n y:- Thôi em i m nh gi i. Em ph i nh m y l i ch d n ó nhé.Cô nói r i li n theo ch ng v i cha mà tr lên b , v a i v a lau n c m t.C t ti n, bán lúa, cho vay b c, hay là cho m n, vi c nào th y H i ng c ng

b n thân lo l ng h t th y, ch th y không bi u con mà c ng không c y r làm giùm.V ch ng V nh Thái c n không.

Thu Hà nh có cha nhà nên cô b t bu n, l i nh m y m i con nít trongxóm n h c ó n a, cô m c d y d s n sóc chúng nó, nên cô quên n i ni m tâm s

c chút ít.V nh Thái m t quy n cai qu n, chàng l y làm phi n, chàng ngh v k v ch

v i cha nên cha m i h t tin c y, b i v y tuy chàng không nói ra, song trong trí chàngoán v l m.

Th ng b a chàng hay c m bánh xe h i mà i ch i m t mình. Còn b a nào nc m chi u r i, tr i t i thì chàng i ra l r i men men xu ng nhà H ng hào Ði u mànói chuy n.

Thu Hà coi ch ng c ng nh không có, b i v y ch ng i âu t ý ch ng, côkhông h h i th m t i.

M t êm n , nh n d p th y H i ng nói chuy n v i con r , V nh Thái m inói r ng:

- Th a ba, lúc ba i kh i, con nhà con có i ch i trên phía M c C n D ng,con th y mi t tr n ru ng t t mà giá r , nên con có mua n m ch c m u. Tuycon mua n m ch c m u nh ng bây gi thành t i m t tr m n m ch c m u,b i vì có hai mi ng t c p hai bên ó, c ng l i m t tr m m u, h khai phátr ng t a h t r i, song h chi m t qu c gia mà h không có kh n, con dch c r i nên con ã vô n xin kh n t i quan ch t nh. S m mu n gì haimi ng t y c ng s v con n a. Con tính không c ng vô ích, v y conxin ba cho con m n m t ngàn ng b c ng con làm v n lên M c C nD ng cày c y s t c a con ó ch i. Mùa r i h làm lúa s trúng quá, conch c s làm c, l i có anh H ng hào Ði u nh h a coi giùm cho con thìcon không lo chi n a.

Th y H i ng lóng tai nghe rõ r i th y n i hu n ãi r ng:- Con mu n làm n thì ba giúp ti n cho, cái ó thì c. Nh ng ba khuyên

con ng có tính gi t t c a ng i ta. Cái ó ác l m. Ng i ta m hôi,xót con m t m i khai phá c m t kho nh t mà c y lúa. N u con l pm u k mà l y c a ng i ta nh v y t c ng i ta, h không dung con âu.

V nh Thái c i và áp r ng:- Th a ba, vi c ó không h i gì. H mình làm phép thì thôi. Mà nh ba

không mu n cho con kh n thì con làm th n m ch c m u t c a conó trong m t mùa coi nh khá thì con ki m t xung quanh mà mua thêmn a, m i n m mua thêm m t mi ng, có l m t ngày kia c ng s nhi u

c. Bây gi con ph i kh i s c t m t cái nhà, mua vài ôi trâu.Th y H i ng g t u nói r ng:- Nh con mua t mà làm thì c. Ba s giúp v n cho con ng c t nhà

mua trâu. Bây gi con mu n l y bao nhiêu ti n.- Th a, m t ngàn.- Ð sáng r i ba s a cho. Mà con nói th ng H ng hào Ði u nó s giúpv i con; nó i lên tr n r i, ai làm ru ng cho nó d i n y?

- Th a, nh lên xu ng, h d i này có vi c làm thì nh v , ch ng nào r nhthì nh ch y lên tr n coi dùm cho con. Ru ng d i n y d , ch mu n ng ita làm c ng c, không c n gì có nh.

- N u nó li u giúp c cho con thì càng t t. Nó là a trung tín, con tin c yc, ch a khác không xong âu.

- Th a, nh ã h a ch c v i con r i. Con l i có h a h ch nào h có bánn m m i m u con s th a v i ba giúp b c cho nh mua ng nh làmriêng. nh nghe nói nh v y coi b nh ham l m.

- Mùa màng ã t i r i. N u mu n làm thì làm ri t, ch không thì tr còn gì.- Th a, h ba a b c thì con i làm li n.- Ð sáng r i ba a.Sáng b a sau th y H i ng a cho V nh Thái m t ngàn ng b c. V nh Thái

b n thân i xu ng kêu H ng hào Ði u lên s a so n i M c C n D ng. Th y H ing th y H ng hào Ði u thì th y nói r ng:

- M y th o công vi c làm ru ng. M y ráng giúp s c v i th ng Hai: h nó cóc m thì t nhiên m y có cháo. Làm i, làm th m t mùa coi, nh có kháthì tao giùm b c cho m y mua m t mi ng t mà làm riêng n a.

H ng hào Ði u nghe chú h a giúp b c mua t thì anh ta l y làm c ý, nêncoi b s t s ng s a so n mà i l m.

n c m s m mai r i, V nh Thái l y xe h i mà ch H ng h o Ði u i M cC n D ng.

Lúc ban u, l p thì lo quy t tá i n, l p thì lo c t chòi c t tr i nên V nh Thái H ng hào Ði u trên ru ng r i m t vài ngày chàng ch y lên th m ch ng và c

s c m t l n. Vì ru ng d i M Th nh c y tr , H ng hào Ði u ch a có công vi cgì làm d i này, nên anh ta không c n v nhà, c mi t trên M c C n D ng.

Có b a V nh Thái i th m ru ng v , r i t i l i chàng i xu ng nhà H ng hàoÐi u chàng nói r ng, H ng hào Ði u có nh n l i v i v nên ph i xu ng nói l i v ich ta. Vi c nh v y có l kêu v H ng hào Ði u lên nhà mà nói c ng c, songanh ta không kêu l i ch u c c ra i. Mà vi c nh v y có l nói ch ng vài phút ngh c ng xong; anh ta nói cách nào không bi t mà g n trót gi m i ch u i v .

Có b a V nh Thái l i ch v con H ng hào Ði u i lên ru ng, chàng nói r ngH ng hào Ði u nh con nên c y em lên cho anh ta th m.

Mà h có v con H ng hào Ði u i, thì chàng c m bánh xe mà a i, chkhông cho s p ph theo, l i ch ng v thì h t canh m t m i v t i nhà, ch khôngch u v s m nh m y b a khác.

Ði th m v H ng hào Ði u trong lúc ban êm và ch v H ng hào Ði ulên th m ru ng th ng l m, cái c ch nh v y thi t là d cho ngu i ta nghi.

Nh ng vì th y H i ng vô ý, còn Thu Hà thì cô không k t i ch ng, nêntrong nhà không ai nói ti ng gì, V nh Thái m i t do không ái ng i chi h t.

Lúa trên M c C n D ng s xong r i, H ng hào Ði u m i tr v ng d nnhà mà c y t c a mình làm d i M Th nh. Có H ng hào Ði u v , V nh Thái l icàng xu ng nhà ch i th ng h n n a; có H ng hào Ði u nhà, chàng c ng nóichuy n, mà d u H ng hào Ði u có m c i ra ru ng i n a thì chàng c ng c vi c ch i.

Trong lúc sau ây v H ng hào Ði u l i càng trang i m h n h i tr c n a,t i ngày th ng i giày i gu c m c qu n lãnh áo l a, g u láng nhu t, ánh r ngtr ng trong, l i có mua xà bông th m r a tay, mua n c th m r a m t. Còn

th ng Ð ng là con c a H ng hào Ði u, bây gi nó l i có nón Tây mà i, nó l i cótrái banh mà ch i; h nó òi n bánh thì má nó l i có bánh mì h p mà cho nó n n a.

V nh Thái thân thi t v i H ng hào Ði u, t nhiên v con H ng hào Ði uc sung s ng; ng i trong xóm không ai nghi vi c chi h t, mà d u ai có nhi u

chuy n, mu n nghi b y b i n a, thì c ng nghi b ng ch ch ng dám nói ra.M t bu i s m mai, ông H i ng Chánh m c i ám gi d i nhà ông H ng

ch Lung. Bá H d t m t ngu i anh em b n d i C n Th lên th m V nh Thái r ir V nh Thái i lên Châu Ð c ng xem núi Sam ch i. V nh Thái thay r i lên xeBá H mà i, tính lên Châu Ð c s n c m.

Thu Hà nhà m t mình, cô d y s p con nít t i m i gi r i cô cho chúng nóv . Cô n s s a ba h t c m r i i ra i vô m t h i, trong lòng sanh bu n, nên cô l ycái kh n ng thêu n a ch ng, cô em ra phía tr c n m trên gh xích u mà thêu.

Gió th i hiu hiu, trong nhà l ng l , m y a u l c c phía d i nhà sau,a thì ki m ch ngh ng i, a thì xách n c r a chén. Thu Hà tay thì l i kim rút

ch , m t thì ch m b m ngó ng thêu, mà trí l i ngh n duyên ph n c a mình.Thình lình có th y bóng ng i b c lên th m, cô day m t ngó ra, thì là H ng

hào Ði u b c vô, có d t th ng con là th ng Ð ng theo n a. Cô không ng i d y, cn m và thêu và h i r ng:

- Ði ch i, anh H ng hào. Th ng nh anh tr ng n há? Qua sang n m anhcho nó lên trên n y tôi d y giùm nó h c.

H ng hào Ði u ng ngó d n dác, d ng nh không nghe m y l i c a ThuHà nói; anh ta ã không tr l i mà l i h i r ng:

- H i nãy tôi th y d ng Hai i xe h i v i ai ó, ph i hôn cô?- . Anh Hai tôi d i C n Th lên r i r nhau i âu ó không bi t.

H ng hào Ði u ng x r , ngó quanh qu t m t h i n a r i nói r ng:- Chú có nhà không cô Hai?- Ba tôi i ám gi d i ông tôi. Anh h i ba tôi chi v y?

Thu Hà li c m t th y H ng hào Ði u m t mày bu n xo mà n c m t l ir ng r ng ch y, cô l y làm l bèn ng i d y ngó ngay H ng hào Ði u mà h i r ng:

- Anh có vi c chi mà coi b anh bu n d v y?Có l s bu n c a H ng hào Ði u nó tràn tr trong lòng không th ng n

ch n l i c n a, nên anh ta v a nghe h i nh v y thì n c m t tuôn d m d . Anhl y v t áo và lau n c m t và nói r ng:

- Tôi có vi c bu n quá, nên tôi th y d ng Hai i kh i, tôi tính lên ng nóichuy n cho chú nghe.

- Anh bu n v vi c gì? Ðâu, anh nói cho tôi nghe r i ba tôi v tôi th a l i v iba tôi, c hôn?

H ng hào Ði u d d không mu n nói. Anh ta và khóc và nói r ng:- D ng Hai b y quá. D ng nhè d ng l y v tôi.Thu Hà nghe m y ti ng y vang tai, ch ng khác nào sét ánh. Cô b hai ch n

xu ng t, m t ngó s ng H ng hào Ði u, ngh n c ng trong c , không bi t sao mànói c. H ng hào Ði u ng khóc r m r c. Thu Hà ch ng tay lên c m, day m tngó ngoài sân, mà n c m t c ng ch y ròng ròng.

Th ng Ð ng buông tay tía nó ng ch y ra tr c hiên mà ch i. Trong nhà imlìm, trông ra s bu n th m ã lai láng cùng h t.

Thu Hà ng i tr tr m t giây lâu r i h i nh H ng hào Ði u r ng:- Sao anh bi t th y Hai l y v anh? Anh có b t c hay là anh nghe ng i

ta nói?H ng hào Ði u áp r ng:- Thi t là tôi không th y. H i chi u hôm qua v tôi i ch i àng xóm, tôi

nhà n m nói chuy n ch i v i th ng nh tôi. Nó th th h c l i tôi m i hay.Nó nói m y l n d ng Hai ch nó v i má nó lên trên ru ng, i v d c

ng d ng Hai hay b t nó ng i coi xe, r i d ng d t má nó vô nhà nàokhông bi t, mà tr ng lâu l m r i m i ra. Cái ó c ng ch a ch c mà tin,nó còn nói nhi u l n tôi không có nhà, d ng Hai xu ng ch i r i d ngHai vô trong mùng mà n m v i má nó. Có nó ó, n u không tin, cô kêu nóh i th coi.

Thu Hà l c u mà nói r ng:- Con nít nó nói b y nói b , h i s c nào mà nghe.- Con nít th y sao nói v y, ch nó bi t gi ng gì mà t chuy n. Ðâu cô kêu

nó cô h i r i nó nói h t cho cô nghe mà.H ng hào Ði u kêu th ng Ð ng r i nói v i nó r ng:- Con th y d ng Hai v i má con làm sao âu, con nói l i cho cô Hai nghe

i con.Th ng nh l c u không ch u nói. Cha nó thúc ri t nên nó m i n i r ng:- Má d tôi ng , d ng Hai vô mùng d ng Hai n m r i d ng Hai ôm má.

Tôi th y má có hôn d ng Hai n a.Thu Hà khoát tay, ý không mu n cho nói n a. Cô ch y n c m t ròng ròng,

cô l y kh n trong túi ra mà lau, r i nói v i H ng hào Ði u r ng:- L i con nít mà tin sao c. Anh h i ng i ta r i ng i ta nói anh bày t

xúi nó nói nh v y, anh m i làm sao? Anh có b ng c nào âu mà i n i?- Không, tôi có tính i n i chi âu. Thu nay tôi nh có chú b o b c nuôid ng r i c i v cho tôi. Tôi có nhà , tôi có c m n, tôi c ng nh chú.Ngày hôm nay d ng Hai không ngh , d ng làm vi c nh v y, tôi lên

ây tôi l y chú mà giao nhà c a l i, ng tôi d t v con tôi i x khác màlàm n.

- Ch nh v y mà anh còn d t i âu?- V ch ng ã có con r i, tôi b nó sao c.- Ch h nh v y mà anh còn th ng ch hay sao?- V ch ng sao l i không th ng.Thu Hà l c u th ra. Cô ng i suy ngh m t h i lâu r i cô h i r ng:- Bây gi anh i âu? Anh i ra r i làm ngh gì mà n?- Tôi tính lên Sài Gòn, Ch L n ki m ch làm thuê làm m n mà n c ng

c.- Anh tính nh v y qu y l m. Ch có h thì anh b ch mà ki m v khác, ch

chuy n gì l i ph i b x mà i.

- V ch ng v i nhau tám chín n m r i, bây gi b sao c. Mà b nó, tôinói làm sao mà b ?

- Anh khai t i ch ra, r i anh u i ch i âu ch i, có khó gì âu.- Nh nó ch i r i làm sao?- N u ch ch i thì anh rình b t ch , anh làm cho v l ra, thiên h th y rõ, thì

ch h t ch i ch gì.H ng hào Ði u châu mày, l ng thinh, ng g c m t xu ng t mà suy ngh .

Cách m t h i anh ta m i nói r ng:- Cô nói ph i, không bi t ch ng con nít nó nói b y. D ng Hai th ng tôil m, l i d ng là ng i h c gi i n a, có l nào d ng qu y nh v y. Xincô ng nói l i d ng, mà c ng ng th a v i chú bi t chuy n này làmchi. Ð th ng th ng tôi d tình ý con v tôi coi.

Thu Hà g t u. H ng hào Ði u d t con i v . Thu Hà ngó theo, cô au ntrong lòng, nh gan teo, nh ru t th t. Ch ng kh n n n n n c này à?

XII - V nh Thái b gi t

M t bu i s m mai, th y H i ng Chánh ng x n b n phía tr c mà coith ng Tùng vô phân m y b n bông hu . Có ba ng i l m t ng ngoài c a ngõdòm vô, m t ng i tóc b c r ng r ng, b n áo xuy n dài, còn hai ng i còn trai b náo v n qu n v n. Th y H i ng ngó th y li n kêu mà h i r ng:

- Ai ó? Ði có vi c gì thì vô ây.Ba ng i th ng th ng i vô sân, ng i b n áo dài i tr c, còn hai ng i b n

áo v n i sau. Khi m y ng i vô t i r i, th y H i ng h i r ng:- M y bà con i âu? Có vi c gì hay không?Có m t ng i b n áo v n áp r ng:- Anh em tôi trên M c C n D ng xu ng ki m th y Hai.Th y H i ng bi t là tá i n c a V nh Thái, nên th y d t h t vô nhà, r i kêu

V nh Thái ra nói chuy n.V nh Thái trong bu ng b c ra, bi t hai ng i b n áo v n là tá i n c a

mình, nên h i r ng:- Hai ng i xu ng có vi c chi?Hai ng i y xá V nh Thái r i m t ng i nói r ng:- B m th y, hai anh em tôi th y th y lâu lên nên xu ng tr c là th m th y,

sau cho th y hay lúa lóng n y t t l m. Mùa t i ây m t công ch c khôngm t m i l m gi . Ng t vì lóng n y anh em tôi h t lúa n, nên xu ng b mth y làm n giúp cho anh em tôi m i ng i ch ng m i gi mà n , r it i mùa anh em tôi tr l i.

V nh Thái châu mày áp r ng:- M y ng i làm ru ng coi lôi thôi quá mà c h i ti n h i lúa hoài. Hai

ng i thi u lúa n, còn m y ng i kia thi u hôn?- B m, ai c ng thi u h t. Hai anh em tôi i ây, h c ng c y h i giùm cho hn a.

- Gi ng gì mà t i m i gi , tôi phát cho m i ng i n m gi mà thôi, thi u làm sao thì làm l y. M y ng i i v i, mai m t tôi bi u H ng

hào, nh ch lên phát cho.V nh Thái day qua h i ông già b n áo dài en ó r ng:- Còn ông n y i âu ây?- Th a th y tôi là Nguy n V n Kh e, tôi làm mi ng t giáp v i t th y

mua ó.- , mà ông xu ng d i n y làm gì? Ông mu n h i lúa hay sao?- Th a không, tôi xu ng nói chuy n v i th y. Tôi nghe làng h nói th y vô

n th y kh n mi ng t c a tôi r i. T i nghi p tôi l m th y! Tôi chi m ckhai phá mi ng t ã h n m i n m nay, n u th y kh n thì th y gi t tôicòn gì. H nói h th y kh n r i thì th y u i tôi. Cha ch ! Th y làm nhv y thì thà th y c t c tôi ch t cho r nh.

- Tôi có bi t âu. N u ông nói t c a ông thì ông ph i có bài v nh vi n. Tôikh n là kh n t qu c gia, tôi có kh n t c a ông âu.

- , n u th y kh n t qu c gia thì tôi có tranh c n làm chi. Tôi s th y kh nch ng39 lên t tôi, nên tôi m i nói ch .

- Ông nói chuy n lôi thôi v y sao c. N u ông có bài b thì tôi làm sao màkh n c kia.

- B i tôi ch a có bài b , nên tôi s th y kh n ch ng ch .- Ông v i, không có âu. Ð b a nào tôi i lên tr n, ông ch t cho tôi coir i s hay.

V nh Thái b i ra ngoài ng hút gió không thèm nói chuy n n a. Th y H ing th y v y, nên m i ba ng i y n tr u. Ba ngu i c ng không dám ng i, ng

l láo m t h i, r i xá th y H i ng và ra xá V nh Thái mà v .V nh Thái h i th y H i ng mà m n sáu ch c gi lúa ng phát cho tá i n.

Th y H i ng cho, V nh Thái sai th ng Tùng i kêu H ng hào Ði u lên nhà màc y anh ta ch lúa lên M c C n D ng ng phát cho tá i n m i ng i n m gi .H ng hào Ði u ch u i.

H ng hào Ði u m n ghe và m n hai tên b n r i b a sau em l i nhà th yH i ng mà ch lúa.

Ð n m i hai gi tr a ghe lúa lui. V nh Thái a H ng hào Ði u xu ng ghe,chàng h i r ng:

- N c này ghe ch ng nào m i lên t i ru ng v y anh H ng hào?- Khuya t i.- D hôn! Ði gì lâu quá v y?- Ð ng xa mà b n c n a, i mau sao c.- N u khuya này t i, thì bu i s m m i mai, anh phân phát lúa cho h r i

chi u mai anh v t i ch gì.- D hôn, c u sáng m t bi t v t i hay ch a mà.Ghe i c ch ng vài gi ng h V nh Thái m i th a v i th y H i ng l y

xe h i mà i Cái R ng th m m , chàng nói chàng xu ng d i ch i m t êm r i tr amai chàng s v . Chàng h i r i li n l y xe ra, b n thân c m bánh mà i, không thèm

em s p ph theo. Ð n chi u ông Hai S u d t th ng Mau ra nhà th y H i ng. Haicha con b c vô c a, th y H i ng ng ng i c nh t trình, ông Hai S u li n l tkh n xá th y mà nói ràng:

- Th a th y, th ng Mau tù mãn r i nó m i v h i tr a, nên tôi d t nó rang l y th y. Tôi nghe th y v h m rày, mà tôi m c có b nh, nên không có

ra c mà nói chuy n cho th y nghe.Th y H i ng b t nh t trình, ngó th ng Mau mà h i r ng:- M y v i tao c m y tháng, coi b m y t t , ch không có vi c gì, mà

sao tao m i i kh i, m y nhà làm gi ng gì mà l n x n nh v y h ? Th ng Mau khóc v a khóc v a nói r ng:

- Th a th y, con có dám làm vi c chi l n x n âu. Xin th y cho phép conc công chuy n cho th y nghe. Th y i ch i, th y giao quy n cho d ng

Hai, d ng nhà d ng hà kh c v i tá i n tá th h t s c. B a ó conxu ng nhà xe ch i. Con ng i nói chuy n v i anh s p ph , con nói cô Hai

39 kh n t bao g m t ã c khai phá

t t còn d ng Hai g t gao l m. D ng rình nghe, d ng nói con nói x ud ng, nên d ng ánh con s c máu, b m mình, s ng m t, r i d ng cònh m d ng gi t con cho ch t d ng m i thôi. Con au quá mà l i sd ng ánh n a, nên con tr n mà v nhà tía con, ng con ki m thu cu ng. D ng làm t c mà phao con tr n có l y , nên tòa b t b tù con.

Th y H i ng ch ng h ng, th y ch a k p h i n a, thì ông Hai S u ti p nóir ng:

- Th a th y, thi t c quá. Th ng Mau nó v h i t i thì sáng ngày tôi l t tch y ra xin l i v i d ng Hai, và xin phép cho nó nhà ít b a ng nóu ng thu c. D ng ánh nó b nh nhi u quá. D ng h ng ch u, d ngbu c tôi ph i em ba ch c ng b c mà tr l i, d ng không cho nó n a. Tôi n n n v i cô Hai. Cô Hai a cho tôi m i ng b c bi u v h tthu c cho nó u ng, cô l i bi u tôi nó luôn tr ng, ch ng nào th y v r itôi s d t nó ra. Ch ng bi t t i làm sao khi không r i d ng Hai phát nlên tòa th a th ng con tôi, d ng nói nó n tr m mà tr n. Thi t là oanh t s c. T i nghi p, cô Hai c bi t th ng nh tôi tù oan nên c th ng cm i cho tôi m t tr m ng b c.

Th y H i ng châu mày ng i suy ngh m t h i r i th y h i ông Hai S ur ng:

- Té ra con Hai nó có cho ông m t tr m ng b c hay sao?Ông n áp r ng:- Th a có. V y ch th y v h m nay cô Hai không có h c chuy n này l i cho

th y nghe hay sao?Th y H i ng l c u r i kêu Thu Hà om sòm.Thu Hà v a ra t i th y h i r ng:- nhà nó làm vi c gian mà h i ng i ta, sao con không c n nó?- Th a, con c n h t s c mà không c.- N u con c n không c thì b a tòa x , con lên gi a tòa mà làm ch ng

cho ngay th ng minh b ch, sao con làm thinh, cho tòa ph t th ng Maut i b n tháng tù.

- Th a ba, hôm ó con c ng có tính nh v y, mà r i con ngh n u con iminh oan cho th ng Mau, thì t nhiên con ph i khai s qu y c a ch ngcon ra. Làm v mà khai s qu y c a ch ng gi a công ng thì trái ongh a quá, vì v y nên con ph i làm thinh mà cho th ng Mau tù.

Th y H i ng gãi u, ng i nín thinh m t h i r i th y h i n a r ng:- H m nay ba v sao con không c rõ công chuy n l i cho ba nghe?- Th a, c l i cho ba nghe thì làm bu n cho ba n a, ch có ích chi âu. Vi c

ã l r i, bây gi bi t làm sao...Thu Hà nói t i ó, cô a n c m t. Th y H i ng ng i suy ngh , m t coi

bu n hiu. Ông Hai S u xin th ng Mau l i ng cho m i hai tháng công.Th y H i ng nói r ng:- Thôi, tôi cho nó v luôn n a làm chi. S b c con Hai cho ông k x a ó

còn hôn?Ông Hai S u áp r ng:

- Th a tôi còn gi nguyên, tôi có dám xài âu. V ch ng tôi tính dànhng ch ng nó cho th y mãn r i, tôi em nó v mà lo v cho nó.

- Thôi ông em nó v lo v cho nó i. N m nay l mùa r i. Nh nó mu nlàm ru ng thì qua sang n m tôi cho nó ít ch c công t nó làm.

- Th y t t quá. Cô Hai c ng v y. Có m t mình d ng Hai, thi t là khó.Cha con ông Hai S u t giã ra v . Th y H i ng b ra tr c sân. Thu Hà

bu n so, cô mu n i theo cha, nh ng mà ra t i c a, cô suy ngh th nào không bi t,mà cô l i không i n a, cô tr vô l y cái hình c a m , em l i gh ng i mà nhìn.

T b a Thu Hà nghe H ng hào Ði u than phi n v s V nh Thái l y v c aanh ta, thì cô chua xót trong lòng, n ng h t c n a. Không ph i cô ghen. Không,cô không có ghen. Cô ã khinh b ch ng lâu r i, cô không còn m t chút tình gì v ich ng n a. Ch ph i cô th ng yêu l m hay sao mà ghen. Cô chua xót trong lòng làchua xót ph n cô vô duyên, ng nh m m t th ng ch ng ã gi d i, ã hung b o, ãác nghi t, ã ê ti n, mà l i không bi t cang th ng luân lý n a. Cô chua xót tronglòng là chua xót cho ph n c a H ng hào Ði u vì cô mà gieo cái h a trong nhà.

R i ây có l gia o tan tành, v ch ng r i rã. S bu n r u c a cô, cô khôngcó th nói ra cho ai bi t c. S bu n r u c a cô, cô không bi t ngày nào m i g choxong, vì v y nên cô th t chí ngã lòng, ban ngày còn l ng khuây, ch h ban êm thìd m d gi t l y.

Ðêm nay tr i m a r r , nh ti ng n th m, nh gi ng hát s u. Sau v n,nh ng kêu uênh oang, trên vách th n l n ch t l i. Thu Hà n m m t mình trong

phòng nh nh ng h i còn i h c, lòng son cao v ng, vóc ng c trong ng n, r i bâygi lòng ã l nh tanh, vóc l i nh nhu c, thì cô chán ngán cu c i, cô phi n trácht o hoá.

Ð ng h treo phía tr c gõ m i m t gi . Thu Hà ng m màng, b ngnghe có ng i v c a tr c mà kêu:

- Cô Hai i. Cô Hai!Cô không bi t là ai nên b c xu ng t, r i b ng èn i ra. Khi ra t i c a

phòng, thì th y th y H i ng c ng ng b ng èn ra phía tr c, mà ngoài c a l ic ng có ti ng kêu: Cô Hai ! hoài. Th y h i ng h i r ng:

- Ai kêu ó ? Ch ng n y kêu mà làm gì? ngoài có ti ng áp r ng:

- Th a, tôi.- Tôi là ai ? Th ng H ng hào ph i hôn?- Th a ph i. Chú m c a giùm chút chú.- M y i ch lúa sao m y tr v ?- Tôi p ch t d ng Hai r i.- H ? M y nói gi ng gì v y?- D ng Hai l y v tôi, tôi b t c, ánh ch t h t r i.- Úy! Tr i i!Th y H i ng lính quýnh m c a không c. Thu Hà kinh tâm, cô b ng cái

èn trong tay, cô ng trân trân, không b c t i c n a.

C a m c r i, H ng hào Ði u b c vô, u tóc x x p m t mày tái xanh,qu n áo t mem, tay l i có xách m t cây t m vông dài ch ng m t s i. Anh ta v angó th y Thu Hà thì khóc và nói r ng:

- Tôi b t c qu tang r i. Tôi làm b i ch lúa lên t i ch Long Xuyên, tôiu ghe l i tôi ch tr i khu t mình r i tôi i b v tôi rình. Tôi núp phía

vách sau. Tôi th y tr i m a hoài, tôi t ng không có. Té ra d ng Hai âu phía d i Th t N t i xe h i lên, d ng ng ng xe ngang ch b i g al n ó, r i d ng l i nhà kêu c a. V tôi ra m c a. D ng bi u v tôi ich . V tôi nói b con nhà m t mình không c, nó bi u d ng ómà ng . Hai àng nói chuy n dang ca v i nhau m t h i r i d t nhau vômùng. Tôi rình ngoài tôi th y h t tr i. Tôi gi n quá, nên tôi tông c a tôivô. V tôi ch y ra, tôi p cho nó m t cây nó té nhào. D ng Hai áp ra gi tcây mu n ánh tôi. Tôi càng thêm gi n nên tôi p ùa d ng n a. Tôi

ánh hai ng i ngã h t, còn n m hai ng d i nhà, cô xu ng cô coi.Thu Hà lo n trí, cô không khóc mà c ng không nói m t ti ng chi h t, c b ng

èn ng ch t trân.Th y H i ng h i H ng hào Ði u:- V y mà nó ch t hay không?- Ai?- Hai a kh n n n ó ch ai?- Ch t hay ch a, không bi t. Cây này ây mà tôi p m t ng i l i hai ch c

cây l n, máu ch y lung quá n m êm ru, h t c c c a n a, r i tôi m i i ây.Th y H i ng l y cây t m vông c a H ng hào Ði u em d ng d a bàn

vi t, kêu th ng Tùng bi u t m t cái l ng èn, r i th y i xu ng nhà H ng hàoÐi u, th ng Tùng xách l ng èn i tr c, th y i gi a, H ng hào Ði u i theo sau.

Tr i ã d t h t m a r i, mà mây còn v n v , nên t b t i en. Thu Hà th ycha i, cô m i cái èn trên bàn, r i cô ra c a i theo xa xa. Xu ng t i nhà H nghào Ði u, khi b c vô thì cô nghe th y H i ng nói v i H ng hào Ði u r ng:

- Hai a ch t h t r i còn gì. D i quá, tù ch t.Th y H i ng l i bi u th ng Tùng vác cái mõ ra sân mà ánh h i m t chobàn c n v i làng ch y t i.H ng hào Ði u nghe ti ng mõ, anh ta s , nên ng i d a g c c t, ôm m t mà

khóc. Th ng Ð ng ng x n b n bên cha nó, tuy nó không hi u án m ng quan hth nào, song nó c ng s , nên m t mày tái xanh, không dám nói chi h t.

Thu Hà nh iên, cô ng ngó thây c a ch ng n m d i t, máu ch y cáiáo tr ng, cái qu n tr ng, m t m trao tráo, m t s ng chù vù. Cô l i ngó qua thây c ath Sen, r i cô ngó H ng hào Ði u, th y quang c nh ghê g m, cô rùng mình r n óc.Cô b i ra ngoài sân, ch ng y n c m t c a cô m i ch u tuôn ra d m d , nh ng màkhông ai bi t ch c vì cô au n n i ch ng b gi t, hay là vì cô t i nghi p ph nH ng hào Ði u b t i, hay là cô h th n ph n cô vô duyên mà cô khóc.

Làng xóm ch y t i, h i s công chuy n r i b t H ng hào Ði u còng l i. Th yH i ng d t Thu Hà v , th y bi u s p ph xu ng cây g a l n mà em xe h i v , r ith y sai Thu Hà ng i xe xu ng Cái R ng mà báo tin cho cô thông Ti n hay.

X III Thu Hà ân h n

Tr i v a m i h ng sáng thì Thu Hà ã r c cô thông Ti n lên t i. Có ai kêukhông bi t mà H ng giáo Phi n c ng ra t i m t l t.

Cô thông Ti n ôm V nh Thái, bà H ng giáo Phi n ôm th Sen, hai bà khóc knghe r t th m thi t, H ng hào Ði u c ng khóc, mà Thu Hà c ng khóc. Tuy c b n

u khóc, nh ng mà m i ng i bu n r u au n khác nhau, l i cái án m ng n y nócan h n danh d c a m i ng i, nên khóc than thì khóc, mà không có m t l i nàooán trách H ng hào Ði u h t.

H ng qu n lên tòa báo cho quan Bi n lý hay. Quan Bi n lý d t quan th ythu c xu ng khám xét t thi, h i s H ng hào Ði u v i th y H i ng Chánh, l ycây t m vông làm tang v t, b t H ng hào Ði u d t v và cho phép chôn thây c aV nh Thái và th Sen, H ng hào Ði u b còng em lên xe, anh ta và khóc và g ith ng Ð ng l i cho th y H i ng, làm cho làng xóm ai th y c ng u a n c m t,duy có cô thông Ti n v i bà giáo Phi n ng b ng l m mà thôi.

Th y H i ng ng c i th Sen cho H ng hào Ði u mà th y c ng ng gcon gái th y cho V nh Thái n a, b i v y th y lãnh lo chôn c t luôn hai cái t thi. Vìch t m t cách r t ghê g m, mà l i ph m n danh d n a, nên cô thông Ti n v i bàgiáo Phi n xin làm s sài mà chôn ph t cho r i. Th y H i ng nghe l i nên khôngdám lâu. Quan Bi n lý cho phép b a tr c thì sáng b a sau chôn li n, chôn hai cáim chung trong m t ám ru ng. V ch ng Bá H v i H ng ch Lung hay tin, ucó lên th m và luôn mà a ám ma. Tá i n tá th c ng u t u n m t h tth y, song trong nhà thì h làm b bu n, còn h b c ra ngoài mà hai ng i g pnhau thì h x m xì mà c i.

H khoán xong r i, d t nhau tr v Thu Hà m c tang i v i v Bá H thìnhlình cô nghe sau l ng có ti ng nói:

- V y, cho yên ph n cô Hai, k o c bu n hoài, t i nghi p quá!Cô day l i thì th y th ng Mau ng nói chuy n v i th ng Tùng. Hai a b

cô ngó, chúng nó s , nên nín khe, r i s t l i sau, không dám i g n n a.Ð n tr a cô thông Ti n theo xe Bá H mà v . Khi cô t bi t, cô ôm Thu Hà mà

khóc và nói r ng:- Con c a má nó ngu l m. V nh v y mà nó làm chuy n nh v y, hi hi, hu

hu...Cô nói không c n a, c l y kh n y m t mà lên xe.Khách v h t, duy còn có m t mình ông H ng ch Lung l i mà thôi. T i l i

th y H i ng Chánh n m gác tay qua trán, b bu n hiu. Ông H ng ch Lung bènnói r ng:

- Cái bu n n y là t i n i m y. H i ó tao ã nói th ng ó tao coi b t ngkhông c, m y cãi tao, m y nói nó gi i, nó có chí. H , chí gì v y.

Th y H i ng th dài và áp r ng:- Kén r thì kén nh v y ch kén làm sao n a. T i nhà tôi vô ph c nên

khi n g p vi c không may, bi t làm sao bây gi ?

Thu Hà nghe cha v i ông ng bàn vi c nhà, cô bèn ng ra tr c m t cha,r i khóc t m t c t m t i mà nói r ng:

- Con là a có t i l m. Ch ng c a con ch t ó là t i con, v c a anh H nghào Ði u ch t c ng t i con, mà anh H ng hào Ði u bây gi tù c ng t icon, xét l i thi t con c ác l m. Con ph i ch t thì con m i kh i n n n.

Th y H i ng l m c m ng i d y ngó con mà h i r ng:- Con nói cái gì v y?- Thi t, t i con nên m i gây ra cái h a l n ngày nay ó.- T i sao v y, con nói cho ba nghe th coi.- Hôm tr c anh H ng hào Ði u hay v nh l y th y Hai, nh lên nói v i

con ng d t v con nh i x khác làm n. Con c n, con không cho i, conbi u nh b v nh, nh s không b ng c , nh nói b v nh không c.Con m i bày chuy n xúi nh rình b t làm cho v l ng cho có tangch ng mà b ch . Ba coi có ph i là t i con, nên m i sanh s hay không?N u con không c n, con cho nh d t v con nh i, thì không có chuy ngì h t.

- Con xúi nó b t, mà con có bi u nó ph i p ch t b n dâm bôn hay không?- Th a, không!- N u con không bi u nó gi t ng i ta, thì con có l i gì âu mà n n n?- Anh H ng hào Ði u là ng i không có h c th c. nh l i th ng v nhl m n a. H nh b t c, t nhiên nh không bi t d n lòng. Con xúi nhb t y là con a ao cho anh chém ng i ta. Ðã bi t theo lu t pháp thìcon không có t i, nh ng mà l y theo l ng tâm thì cái t i c a con n ngl m. Vì v y nên hai b a rày con n n n quá, n u con không ch t thì connh cái t i ác ó hoài, không th nào con an tâm c.

- Hôm tr c th ng H ng hào Ði u nó hay, nó lên nói v i con, sao conkhông nói l i cho ba bi t?

- Con th y ba vì con mà ba bu n ã nhi u r i, nên con gi u không mu nlàm cho ba bu n thêm n a.

Nãy gi ông H ng ch Lung ng i l ng thinh mà nghe, ch ng Thu Hà nói t ió, ông m i c t ti ng mà cãi r ng:

- Cháu có cái gì mà n n n âu. Cháu c ng không nên bu n. Th ng ch ngc a cháu nó làm b y, nó l y v ng i ta, thì ng i ta gi t nó áng l m. Nót t gì ó mà ti c.

Thu Hà ch m rãi áp r ng:- D u không t t , c ng là ch ng. Làm v mà xúi ng i ta gi t ch ng mình,t c nhiên c ng nh mình gi t, ông bi u ng n n n, cha ch ! Không nn n sao c.

- Cháu ng nói b y. Cháu ph i nghe l i ông, cháu b i, ng có thèm nht i chuy n ó n a.

- Cháu ch t h a may cháu m i h t nh s y.- Ê! Chuy n gì mà ch t n a! Công n h c thu nay, bây gi vì th ng ch ng

kh n n n nh v y mà ch t theo nó hay sao? Cháu coi th ng ch ng ótr ng h n cha cháu h ?

Thu Hà nghe ông chú qu trách thì cô châu mày r i th ng th ng tr vô bu ng.Mình bu n c ng ph i, mà ông chú qu c ng ph i. Mình làm v , tuy không

ph i mình c m dao gi t ch ng, song mình xúi ng i khác, t c nhiên c ng nh mìnhgi t, th thì d u mình có s ng, mình c ng h v i l ng tâm tr n i. Mà bây gimình ch t ngh c ng khó l m. Cha mình sanh ra có hai ch em mình mà thôi. Cái hyv ng, cái th ng yêu c a cha m thu nay d n v hai ch em mình. Nay em mình idu h c, mình nhà mà ph ng s cha. N u mình ch t i, b cái bu n r u l i cho chathì mình l i c ng nhi u l m.

Có hai v n ó, m t là n n n v s xúi H ng hào Ði u rình b t dâm bôn,hai là lo s v s t v n ph i mang l i v i cha, mà nó làm cho Thu Hà t bàng hoàng

êm ngày, n ng không c, không bi t ph i gi i quy t th nào cho h p v i l ngtâm mà c ng cho tr n ni m ph t .

Ban ngày cô m c d y s p con tá i n mà còn m c s n sóc giùm th ng Ð ngn a, nên cô khuây l ng c chút nh. Th m thay! Trong lúc ban êm cô n mqu nh qu m t mình trong phòng, cô nghe ti ng d , cô nh t i vi c cô h i ch ng, côngh t i ti n trình u ám, s ng thì ph i ch u o não, mà l i không có m c ích gì, ch tthì yên thân ng t mang l i v i trên tr c b i v y cô b i r i trong trí, l nh ng t tronglòng, c n m gác tay lên trán mà th ra hoài. M t ngày cô m thêm m t chút, làmcho th y H i ng th y v y th y lo s , nên th y ki m l i mà khuyên gi i. Ngày l n tháng qua, V nh Thái m i ch t ó mà ã t i k làm tu n bá nh t.Tòa Ð i hình òi th y H i ng Chánh lên làm ch ng v H ng hào Ði u sát nh n.Th y i li n, th y l i d t Thu Hà i theo. H ng hào Ði u ng gi a tòa mà khai rõm i vi c. Thu Hà nghe ng i ta l p i l p l i cái tên c a ch ng mình không bi t m yl n, mà ng i ta nh c chuy n x u ch không ph i chuy n t t, b i v y cô l y làm hth n, cô lén b i ra ngoài xa, không mu n ó mà nghe n a. Tòa x r i, th y H i

ng Chánh ra ki m con mà nói r ng:- Tòa ngh vì H ng hào Ði u b i s ghen mà ph i t i sát nh n, l i nó ng

sát ch không ph i c sát nên kêu án nó có m t n m tù.Thu Hà th ra và áp r ng:- V y c ng là may, ch n u Tòa kêu án nh n ng thì con càng n n n nhi uh n n a.

Khi v t i nhà, th y H i ng m i nói v i con r ng:- Thôi vi c ã yên r i h t, con ng có bu n chi n a. Con Sen là àn bà h ,

nó ch t áng l m. V nh Thái x o trá mà l i gian dâm, tr i khi n nó ph ich t m t cách kh n n n nh v y thì c ng ph i. Còn th ng Ði u tuy nó gi tt i hai m ng, song hai m ng y ch t áng l m, nó làm nh v y mà r nthiên h , nên tòa kêu án nó nh ngh c ng ph i. Con ng có bu n r un a. Con ph i trí mà lo giúp ích cho i. Không l ba nói ch ng conch t ó là ph c c a con, nh ng n u nói thi t mà nghe, th ng ó nó s ngthì nó h i xã h i, ch không ích chi âu mà ti c. Con ngh th coi ba nóiph i hay là qu y.

Thu Hà ngó cha trân trân m t h i r i cô khóc và áp r ng:- L i ba nói ó thi t là ch n chánh. Nh ng mà con ã l làm v ng i ór i...

- Ph i, ba hi u l m. Ph n con là gái, tr m n m m t ch ng, may g p ch t tthì nh , r i g p ch x u ph i ch u. Ch chi ch ng c a con còn s ng mà baxúi con b nó thì là ba qu y; nay nó ch t r i, mà nó ch t m t cách nhnhu c quá th thì ba bi u con quên nó, ba không có l i chi h t, mà connghe l i ba con quên cho r nh, con c ng không có l i gì.

- T i con nên ch ng con m i ch t.- Mà c ng t i ch ng con nên con m i bu n r u, ph i hôn? Ba g con l y

ch ng, ba t ng ch ng c a con bi t th ng ng i, bi t giúp i, té ra nóã không th ng không giúp ai mà nó l i còn báo thiên h n a.

Thu Hà ng i suy ngh m t h i lâu r i cô nói r ng:- Ý con c ng nh ý ba v y. N m ngoái con l y ch ng là vì con t ng k t b nv i m t ng i có tâm chí ng chung lo giúp ích cho i. Té ra con l m,nên h n m t n m nay con bu n h t s c, song con bu n thì con c n r ngmà ch u ch bi t nói v i ai... Con nh l i em c a con nó nói thi t là ph il m...

Th y H i ng li n h i r ng:- Nó nói gi ng gì?- B a nó xu ng tàu, nó th y con bu n, nó m i n i r ng: Ch chi con khôngl y ch ng, ch em d t nhau qua h t bên Tây mà h c ng ngày sau tr vchung lo khai hoá n c nhà, thì t t không bi t ch ng nào.

- Ph i, n u ba dè duyên con l d nh v y thì h i ó ba g con l y ch nglàm chi, cho con i du h c còn có ích h n nhi u. Em c a con nó nói ph il m ch .

- Bây gi con mu n ba cho con i.Th y H i ng ng i l ng thinh mà suy ngh . Thu Hà nói ti p:- Cái m c ích v s s ng c a con là giúp ích cho i. Vì ph n con là gái,

không bi t làm sao mà t n cái m c ích y c, nên con m i tính l ych ng. T ng là có ch ng ng giúp v i ch ng mà làm vi c công ích, té rathiên h có mi ng mà không có lòng. M n ti ng công ích ng ki m c mn, ch k thi t là h công h i. Bây gi con không tin ai n a h t, con ch tinb ng con mà thôi. Con xin ba cho con du h c ít n m, con m r ng ki nth c, con luy n t p tài ngh . Con nguy n ch ng con h c thành công r icon tr v , con s làm àn ông mà lo vi c khai hoá. Ð c nh v y thì ss ng c a con m i có m c ích, h a may con m i h t bu n r u c.

Th y H i ng g t u mà nói ch m rãi r ng:- Con mu n nh v y c ng c.Thu Hà i Tây. Cô h c hai n m l y c b ng tú tài. Hi n nay cô ng

tr ng Lu t khoa i h c t i Paris; h c sinh th y u kiêng n tài h c c a cô, mà l ic ng kính tr ng tâm chí c a cô n a.

An Tru ng, Septembre 1929.

Ho bieu chanh khoc tham

Documents

Transcript of Ho bieu chanh khoc tham

Ho bieu chanh dai nghia diet than

Ho bieu chanh nhon tinh am lanh

Ho bieu chanh ai lam duoc

Ho bieu chanh chi dao - chi ly

Ho bieu chanh con nha ngheo

Ho bieu chanh tu hon

Ho bieu chanh nang ganh cang thuong

Ho bieu chanh hai vo

Ho bieu chanh doa hoa tan

Ho bieu chanh thay chung trung so

Ho bieu chanh cuoi guong

Ho bieu chanh mot doi tai sac

Ho bieu chanh bo chong

Ho bieu chanh song thac voi tinh

Ho bieu chanh nam cuc tinh huy

Ho bieu chanh no doi - quyen nhi

Ho bieu chanh chua tau kim quy

Ho bieu chanh ai tinh mieu

Ho bieu chanh hai khoi tinh

Ho bieu chanh bo vo