FİİL(EYLEM): İş,hareket ve oluşları zamana ve kişiye bağlayarak anlatan sözcüklere fiil denir. İSİM FİİL FARKI

Fiiller varlıkların yapmış olduğu hareketleri,durum ve oluşları karşılar.İsimler ise varlıkları karşılar.Sözcüğe “-mak,-mek” mastar eki getirilebiliyorsa o sözcük fiil,getirilemiyorsa isimdir.

FİİL ÇEŞİTLERİa)Kılış fiilleri: Yapılan işten etkilenen bir

varlığın olduğu fiillere denir.Bu fiillerin gerçekleşmesi bir varlığa, nesneye bağlıdır.Yani nesne alabilen fiillere kılış fiilleri denir.Fiilden önce “onu” sözcüğünü getiremeyiz.

“Bulmak,sevmek,kırmak,kesmek…”

b) Durum Fiilleri: Varlığa ihtiyaç duymayan fiillere denir.Yani nesne almayan fiillere denir.Fiilden önce “onu” sözcüğünü getirebiliriz.

“Ağlamak,gülmek,uyumak”

c) Oluş Fiilleri: Eylem özelliği olan ancak hareket bildirmeyen fiillere denir.Bu filler bir durumdan başka bir duruma geçişi bildirir,bir değişimi ifade eder.

“Sararmak,solmak, kızarmak…”

FİLLERDE ŞAHIS (KİŞİ)İş,oluş ya da hareketin kim tarafından

yapıldığını belirten eklere kişi ekleri denir.

ŞAHIS 1.Tip Şah.Ek

2.Tip Şah.Ek

3.Tip Şah.Ek

1. Tekil Başardı-m Çalışır-ım Okuya-y-ım

2. Tekil Başardı-n Çalışır-sın Okuya-sın

3. Tekil Başardı- Çalışır Okuya

1. Çoğul Başardı-k Çalışır-ız Okuya-lım

2. Çoğul Başardı-nız Çalışır-sınız

Okuya-sınız

3. Çoğul Başardı-lar Çalışır-lar Okuya-lar

ÇEKİMLİ FİİLKip ve kişi eklerini alarak değişik biçimlere

giren fiillere çekimli fiil denir.

Oku-yor –um f. Ş.z. Ş.ekiGel-meli-sin f. G.k Ş.eki

1.HABER (BİLDİRME) KİPLERİZaman anlamı taşır.Eylemin yapıldığını

yapılacağını yapılıyor olduğunu ya da her zaman yapılmakta olduğunu bildirir.

Kendi arasında beşe ayrılır.

a)Bilinen (görülen) geçmiş zaman:Fiilin yapılışının kesin olarak bilindiğini

gösterir.Bu kipte eylem, konuşma anından önce yapılmıştır.Fiil kök ya da gövdelerine getirilen “dı,di,du,dü,tı,ti,tu,tü” ekleriyle çekimlenir.

Başar-dı-m(1.t.k) başar-dı-k (1.ç.k.)Başar-dı-n (2.t.k) başar-dı-nız (2.ç.k.)Başar-dı (3.t.k) başar-dı-lar (3.ç.k.)

b)Öğrenilen(duyulan) geçmiş zaman:Bildirilen işin yapıldığını başkasından duyma

şeklinde ifade eden çekimdir.Fiil konuşma anından önce yapılmıştır.Fiil kök ya da gövdelerine getirilen ”mış,miş,muş,müş” ekleriyle çekimlenir.

Gel-miş-im(1.t.k) gel-miş-iz (1.ç.k.)Gel-miş-sin(2.t.k) gel-miş- siniz (2.ç.k.)Gel-miş (3.t.k) gel-miş-ler (3.ç.k.)

c)Şimdiki zaman:Eylemin yapılmasıyla anlatılmasının aynı

zamanda olduğunu belirten kiptir.Fiil kök ve gövdelerine getirilen “yor” ekiyle çekimlenir

Oku-yor-um oku-yor-uzOku-yor-sun oku-yor-sunuzOku-yor oku-yor-lar

Not:Şimdiki zaman eki olarak “makta,mekte” eki de kullanılabilir.Oku-makta-y-ım okumakta-y-ızOku-makta-sın oku-makta-sınızOkumakta oku-makta-lar

d.Gelecek zaman:Fiilin bildirdiği,anlattığı iş,oluş ve hareketin

gelecekte yapılacağını,geleceğe ilişkin olduğunu bildiren kiptir.Eylem konuşma anından daha sonra gerçekleşir.Fiil kök ve gövdelerine getirilen “acak,ecek” ekiyle çekimlenir ve bu ekin “k”si ünlü ile başlayan ek geldiğinde yumuşar.

Sil-eceğ-im sil-eceğ-izSil-ecek-sin sil-ecek-sinizSil-ecek sil-ecek-ler

e)Geniş zaman:Fiilin her zaman yapıldığını ya da

yapılabileceğini bildirir.Fiil kök ya da gövdelerine getirilen “r-ar-er-ır-ır-ur-ür” ekleriyle yapılır.

Anla-r-ım anla-r-zAnal-r-sın anla-r-sınızAnla-r anla-r-lar

2.DİLEK(İSTEME) KİPLERİDilek kiplerinde zaman anlamı

yoktur.Dilek,istek,gereklilik,emir kavramlarını taşıdığı için bunlara isteme kipleri denir.

Dilek kipleri kendi arasında dörde ayrılır.

a)Gereklilik kipi:Eylemin yapılması gerektiğini gösteren

kiptir.Cümleye öneri anlamı katar.Fiil kök ve gövdelerine getirilen “malı,meli” ekiyle yapılır.

Bil-meli-y-im bil-meli-y-izBil-meli-sin bil-meli-sinizBil-meli bil-meli-ler

b)İstek kipi:Eylemin yapılmasındaki istek ya da niyeti

gösteren kiptir.Fiil kök ya da gövdelerine getirilen “a,e” ekiyle yapılır.

Çalış-a-y-ım çalış-a-lımÇalış-a-sın çalış-a-sınızÇalış-a çalış-a-lar

c)Dilek-şart kipi:Fiil kök ya da gövdelerine getirilen ”sa,se”

ekiyle yapılır.

Başar-sa-m başar-sa-kBaşar-sa-n başar-sa-nızBaşar-sa başar-sa-lar

d)Emir kipi:Eylemin yapılması gerektiğini emir şeklinde

ifade eden kiptir.Bu kipin belirli bir eki yoktur.Şahıs ekleriyle çekimlenir.Ayrıca emir kipinin 1.tekil ve 1.çoğul çekimleri yoktur.

(ben) – (biz) -(sen) git (siz) gid-in(o) git-sin (onlar) git-sin-ler

FİİLLERDE OLUMSUZLUKFiillerin olumsuz şekilleri fiillere getirilen

“ma-me” olumsuzluk ekiyle yapılır. Bu ek fiil kök ya da gövdesinden sonra,kip ve şahıs eklerinden ise önce gelir.

Başardım başar-ma-d-ımBaşarmışım başar-ma-mış-ımBaşarıyorum başar-mı-yor-um

NOT: Geniş zamanın olumsuz çekimi yapılırken geniş zaman eki düşer.Oku-r-um oku-ma-mOku-r-sun oku-maz-sınOku-r oku-mazOku-r-uz oku-ma-y-ızOku-r-sunuz oku-maz-sınızOku-r-lar oku-maz-lar

FİİLLERDE SORUFiillerin soru biçimi “mı,mi,mu,mü”soru eki

ile yapılır.

Başardı mı? Olumlu soruBaşarmadı mı? Olumsuz soruBakıyor muydu? Olumlu soruBakmıyor muydu? Olumsuz soru

FİİLLERDE ANLAM (ZAMAN) KAYMASICümlede fiilin çekimlendiği kip veya zamanla

işin yapıldığı kip veya zamanın farklı olmasına anlam kayması denir.

Şimdiki zaman kipi, geniş zaman kipi yerine kullanılabilir.

Her sabah süt içiyor. (içer)

Şimdiki zaman kipi, geçmiş zaman kipi yerine kullanılabilir.

Ona “Ahmet” ismini koyuyorlar.(koymuşlar)

Gelecek zaman kipi, gereklilik kipi yerine kullanılabilir.

Zil çalan, Ahmet olacak.(olmalı)

Geniş zaman kipi, geçmiş zaman kipi yerine kullanılabilir.

Atatürk, 1923’te Cumhuriyet’i kurar.(kurdu)

Geniş zaman kipi, gelecek zaman kipi yerine kullanılabilir.

Ben birazdan gelirim.(geleceğim)

Geniş zaman kipi,emir kipi yerine kullanılabilir.

Çıkarken kapıyı kaptırsın.(kapat)

İstek kipi,emir kipi yerine kullanılabilir.

Lütfen sessiz olalım.(olun)