1

FEN EĞİTİMİNDE KAVRAM ÖĞRETİMİ

2

Kavramlar, bilginin yapıtaşlarıdır. Varlık, nesne ve olaylar benzerliklerine göre gruplandırıldığında grup adı olarak öne çıkan sözcük “kavram” olarak adlandırılır. Kavramlar, somut varlık, nesne veya olaylar değil; bunlar belirli gruplar altında toplandığında ulaşılan soyut düşünce birimleridir. Kavramlar, gerçek dünyada değil düşüncede vardır. Gerçek dünyada kavramların ancak örnekleri bulunur.

Fen bilimleri içeriğinde kavramın yeri ve tanımı

3

Kavram geliştirme süreçleri

a) Genelleme süreci

b) Ayırım süreci

c) Tanımlama süreci

4

Kavram çeşitleri

a) Algılanan kavramlar

b) Betimlemeli kavramlar

c) Kuramsal kavramlar

5

Kavram öğretimi

•a) Kalıcı öğrenme işlemsel değil kavramsaldır.

•b) Öğrenenler bilgilerini karşılaştığı yeni durumlara uygulayabilirse kavramış, öğrenmiş sayılır.

•c) Öğrenenlerin hazırbulunuşluğu sonraki öğrenmeler üzerinde önemli ölçüde etkilidir.

•d) Bilimsel ve teknolojik araştırmaların gelişmesi, bilgi keşfini ve akışını artırmıştır.

•e) Sınıf ortamındaki farklı zihinsel gelişme evresindeki öğrencilerden kaynaklanan bireysel farklılıklar nedeniyle aynı hızda öğrenme sağlanamamaktadır.

•f) Kavram öğretiminde basitten karmaşığa doğru aşamalı bir sıra vardır. İçeriğin bu aşamalılığa göre verilmesi gerekir.

Gerekçeler:

6

Kavram öğretimi

a) Geleneksel yöntem;-Öğrenciye kavramı ifade eden sözcük verilir,-Kavramın sözel bir tanımı verilir,-Kavramın tanımlayıcı ve ayırt edici nitelikleri belirtilir,-Öğrenenlerin kavrama dahil olan ve olmayan örnekleri bulması istenir.

b) Yeni yöntem; -Öğrenenlerin çok sayıda örneği inceleyerek tanımlayıcı nitelikleri bulması ve genellemeye gitmesi amaçlanır.-Doğru genellemeye ulaşılınca kavrama dahil olmayan örnekler üzerinde ayırt edici niteliklerin bulunması istenir ve gereğinden fazla genelleme yapması önlenir.

Yaklaşımlar:

7

Kavram öğretimi

a) Anlam Çözümleme Tablosu / Çizelgesi

b) Kavram Ağı

c) Zihin Haritası

d) Kavram Haritası

e) Kavramsal Değişim Metinleri

Araçlar / grafiksel materyaller:

8

Anlam Çözümleme Tablosu / Çizelgesi

1-Ders kitabından veya farklı kaynaklardan bir konu ya da sorun seçilir.

2-Konu tahtaya yazılır.

3-Oluşturulan iki boyutlu tablonun ilk sütununa öğretilmek istenen varlıklar veya kavramlar yazılır.

4-İlk satıra ise özellikler sıralanır.

5-Kavramlar ve özelliklerin uyumlu olduğu satır ve sütun koordinatına ‘X’ işareti konur.

9

Anlam Çözümleme Tablosu / Çizelgesi Örneği

10

Anlam Çözümleme Tablosu / Çizelgesi Örneği

Görevleri

Solunumda Görevli Yapı ve Organlar

Hava alış verişini sağlar.

Havayı temizler.

Havayı nemlendirir.

Hava iletimini sağlar.

Karbondioksit alış verişini sağlar.

Akciğerlerdeki basıncı ayarlar.

Akciğerleri korur.

Burun

Yutak

Gırtlak

Soluk Borusu

Akciğerler

Diyafram

Göğüs Kafesi

11

Kavram Ağı

Kavram ağları, öğrencilerdeki mevcut bilgileri harekete geçirerek, kavramlar arasındaki ilişkileri ve kavramların kapsamlarını geliştirmek amacıyla kullanılan grafik araçlardır.Kavram ağları yapılırken, genellikle en büyük miğfer kavram merkezde yer alır. Bu kavramın kapsamına giren diğer kavramlar, kapsam ve özgün özelliklerinin yakınlık derecesine göre sınıflandırılır ve gruplandırılır.

12

Kavram Ağı

1- Öğretmen derste işlenecek bir konuya merkez oluşturacak kavramı ya da cümleyi tahtaya yazar.

2- Öğrenenlerden merkezi kavramla ilgili sözcükler bulmaları istenir.

3- Bu sözcüklerin anlam ve ilişkilerine göre gruplandırılması istenir.

4- Sözcük öbekleri belirlenip tahtaya yazıldıktan sonra öğrenenlerden her gruba bir ad bulmaları istenir.

5- Sözcüklerin bir kısmı oluşturulan kümelerden hiçbirine tam uymayabilir. Bu sözcükler tablonun altında gruplanmadan sıralanabilir.

13

Kavram Ağı Örneği

14

Kavram Ağı Örneği

15

Kavram Ağı Örneği

16

Kavramsal Değişim Metinleri

Kavram öğrenimini etkileyen en önemli faktörlerden birisi, öğrencilerin öğretim öncesinde sahip oldukları ön bilgilerdir. Literatürdeki pek çok çalışma öğrencilerin sınıfa fen olaylarıyla ilgili bilimsel çevreler tarafından kabul edilenlerden farklı çeşitli ön bilgi ve kavramalarla geldiklerini ve bu ön kavramaların öğrencilerin bilimsel prensipleri ve kavramları doğru şekilde öğrenmelerini engelleyebildiğini göstermektedir. Kavramsal değişim yaklaşımının uygulanmasına yönelik olarak çeşitli stratejiler geliştirilmiştir. Öğrencilerde kavramsal değişim meydana getirmek için en çok faydalanılan yöntemlerden birisi de kavramsal değişim metinleridir.

17

Kavramsal Değişim Metinleri

Kavramsal değişim metinleri öğrencilerin kavram yanılgılarının ve sebeplerinin neler olduğunu belirten ve bu yanlış kavramaların yetersiz olduğunu örneklerle açıklayan metinlerdir. Bu metinlerde öncelikle öğretilecek konuyla ilgili öğrencilerin sahip oldukları kavram yanılgıları belirtilir, bunların yetersiz veya yanlış oldukları açıklamalar veya örneklerle ispat edilir. Böylece öğrencinin kendi bilgisinin yetersizliğinin veya yanlışlığının farkına varması sağlanarak, öğrencide kavramsal değişim meydana getirilmeye çalışılır.

18

Kavramsal Değişim Metin Örneği

Asitler her türlü maddeyi yakar ve eritir. Eğer bu ifade doğru olsaydı, o zaman asitleri taşımak ve bulundurmak imkansız olurdu. Ancak araştırdığımızda en kuvvetli asitlerin dahi plastik kaplarda taşınabildiğim görmekteyiz. Üstelik kuvvetli bir asit olarak bilinen hidroklorik asidin (HCl) 1 molarhk çözeltisi midemizde yiyecekleri parçalamakta kullanılmaktadır. Asitler her şeyi yakıp eritseydi, şu anda midemiz olmazdı. Bunlara ilave olarak zayıf asitler olarak bilinen bir çok asit günlük hayatımızda kullandığımız bir çok maddenin bünyesinde yer almaktadır. Örneğin, limon, sirke, ekşi elma, üzüm, ekşimiş süt yapılarında asitler bulundurmaktadırlar. Demek ki asitler tüm maddeleri yakma ve eritme özelliğine sahip değildirler.

19

Kavramsal Değişim Metinleri

İş ve güç arasındaki ilişki nedir?

Pek çok öğrenci bu soruya, “Güç olmadan iş yapılamaz. İş yapmak için güce ihtiyaç vardır.” cevabını vermektedir. Oysa tam tersidir. İş olmadan güç olmaz. Bir yerde güçten bahsediliyorsa muhakkak yapılmış bir iş vardır. Yine pek çok öğrenci, “Güç, iş yapmak için gereken kuvvettir.” cevabını vermektedir. Güç ve kuvvet birbirinden tamamen farklı kavramlardır. Kuvvet yoksa iş yapılamaz, iş yoksa güç yoktur.

20

Kavramsal Değişim Metin Örneği İş, üzerine iş yapılan cisme uygulanan kuvvet ve cismin aldığı yolla orantılı bir büyüklüktür. Yani, bir cismin üzerine ne kadar büyük bir kuvvet uygularsanız ve cisme uyguladığınız kuvvetin etkisiyle ne kadar çok yol aldırırsanız, o kadar fazla iş yapmış olursunuz. Güç, birim zamanda yapılan iştir. Yani sadece cisim üzerine yaptığınız işle değil aynı zamanda bu işi ne kadar sürede yaptığınızla ilgilidir. İki kişi bir cisim üzerine eşit miktarlarda iş yapabilir. Fakat bu işi yaparken, farklı miktarlarda güç uygulayabilirler. Çünkü bu işi yapma süreleri farklıdır. Ya da, iki kişi bir cisim üzerine farklı miktarlarda iş yaparken, aynı miktarlarda güç uygulayabilirler. Örneğin; bir halterci bir ağırlığı hızlı bir şekilde kaldırıyor. Diğer taraftan, halterci olmayan başka bir kişi aynı ağırlığı güçlükle de olsa yavaş bir şekilde kaldırabiliyor. Burada yapılan iş miktarı eşittir. Fakat halterci daha güçlüdür. Çünkü aynı işi daha kısa sürede gerçekleştiriyor.

21

22

23

24

1.Kavramı merkeze yerleştirin.

25

2.Hayallerinizi yazın.

26

3. İlişkilerini yazın.

İşte size zihin haritası.

27

Zihin Haritası

Başarı

GelirMutluluk

Eş Statü

-Anne-baba olma

-Beğenilme

-Düzenli yaşama

-Saygınlık

-Makam aracı

-Prestij

-Gelecek

-Enerji

-Yaşama sevinci

-Otomobil

-Tatil

-Maaş

29

Aşağıdaki harita zihin haritası mıdır?

30

Ya bu harita!!!!!!!!!

31

Son iki haritaya zihin haritası diyorsanız, baştaki slaytlara bir kez daha bakmanızı öneririm.

32

Son iki haritanın baştaki zihin haritalarından ne farkı var?

Aradaki bağlaç (oklar) kırık ve iki kavram arasındaki ilişkiyi gösteriyor değil mi? Çünkü onlar, Kavram haritası!

33

Joseph N.Novak

KAVRAM HARİTALARI

34

35

KAVRAM HARİTALARI ÖRNEĞİ

36

KAVRAM HARİTALARI ÖRNEĞİ

ANA BAŞLIKANA BAŞLIK

1 2 3 4 5

37

İşte size kavram haritasının boşu;

38

Örnek #1

39

Örnek #2

40

Örnek #3

41

Örnek #4

KAVRAM HARİTASI ÇEŞİTLERİ

1. Örümcek Kavram Haritası

2. Olaylar Zinciri Kavram Haritası

3. Balık Kılçığı Kavram Haritası

4. Sınıflama (hiyerarşik) kavram haritası

43

Kavram haritalarında, İki kavram arasındaki bağlaçta mutlaka nasıl ilişki varsa o belirtilir. Şimdi aşağıdaki haritaların kavram haritası mı, yoksa zihin haritası mı olduğunu bilelim.

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

Arada, kavram ve zihin haritası tanımımıza uymayan bazı haritalar gördük. O haritalarda ne vardı? Hazır bulduğumuz bilgiler. Örneğin, tekerlekli iskemledeki adam sağdan giderse mi, yoksa soldan giderse mi deniz fenerine daha çabuk ulaşır? Böyle bir haritaya bakıyor olmak bize bu konuda bir bilgi verir.

54

Bu resimlerde yer alan, kavram ve zihin haritaları tanımına uygun düşmeyen, diğer bir harita çeşidi de “bilgi haritaları”dır.

İşte size bir-iki bilgi haritası örneği daha;

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

HAZIRLAYAN: YRD. DOÇ. DR. SELAMİ YANGIN

HAZIRLAYAN: YRD. DOÇ. DR. SELAMİ YANGIN