Post on 20-Oct-2020
Faculté de Philosophie et Lettres Département des Sciences Historiques
Explication approfondie d’auteurs latins du moyen âge
Textes
Florence CLOSE Année académique 2012-2013
Table des matières
I. L E LATIN DES TEMPS « BARBARES »................................................2 État du latin mérovingien au Ve siècle
Première lettre de Remi de Reims au roi Clovis ............................................................... 2 Deuxième lettre de Remi de Reims au roi Clovis ............................................................. 3
État du latin mérovingien au VIe siècle GRÉGOIRE DE TOURS, Historia Francorum ........................................................................ 4
État du latin en péninsule ibérique au VIIe siècle Isidore de Séville ............................................................................................................... 5
État du latin mérovingien au VIIe siècle La Chronique de Frédégaire.............................................................................................. 6 Vie de sainte Gertrude de Nivelle ..................................................................................... 7
Latin liturgique (VIIIe siècle) Missa pro rege in die belli contra paganos ........................................................................ 9
II. LA RÉFORME CAROLINGIENNE .....................................................10 Historiographie carolingienne .............................................................................................. 10 Hagiographie carolingienne ................................................................................................. 13 Diplomatique carolingienne ................................................................................................. 15
III. ÉVOLUTION DE LA LANGUE XE-XI E SIÈCLES..............................17 Hroswitha de Gandersheim, témoin illustre de la culture ottonienne .................................. 17 Lanfranc de Canterburry ...................................................................................................... 18
IV. RENAISSANCE DU XII E SIÈCLE ....................................................19 Bernard de Clervaux............................................................................................................. 19 Les goliards .......................................................................................................................... 21
- 2 -
I. LE LATIN DES TEMPS « BARBARES »
Texte 1-a
État du latin mérovingien au Ve siècle
Première lettre de Remi de Reims au roi Clovis
Epistolae Austrasiacae, L 2, éd. W. Gundlach, MGH Epistolae Merovingici et Karolini Aevi, t. 1, Berlin, 1892, p. 113.
- 3 -
Texte 1-b
Deuxième lettre de Remi de Reims au roi Clovis
Epistolae Austrasiacae, L. 1, éd. W. Gundlach, p. 112-113.
- 4 -
Texte 2
État du latin mérovingien au VIe siècle
GRÉGOIRE DE TOURS, Historia Francorum (L. II, C. 30-31, éd. Br. KRUSCH, W. LEVISON, MGH SRM, t. 1, Hanovre, 1951, p. 75-78)
- 5 -
Texte 3
État du latin en péninsule ibérique au VIIe siècle
Isidore de Séville (ISIDORE DE SEVILLE , Etymologiarum sive originum libri XX, éd. W.M. Lindsay, 2 t., Oxford, Clarendon, 1911
De nocte, V, 31 et De aetatibus hominum, XI, 2) )
- 6 -
Texte 4
État du latin mérovingien au VIIe siècle
La Chronique de Frédégaire (Chronicarum quae dicuntur Fredegarii scholastici. Libri IV cum continuationibus, éd. Br. Krusch, in MGH
SRM, t. 2, Hanovre, 1888, Livre IV, § 50-51, p. 145-146)
- 7 -
Texte 5
Vie de sainte Gertrude de Nivelle Vita sanctae Geretrudis, § 1-2, éd. Bruno KRUSCH, in MGH SRM, t. 2, , Hanovre, 1888, p. 454-457.
- 8 -
- 9 -
Texte 6
Latin liturgique (VIII e siècle)
Missa pro rege in die belli contra paganos Sacramentaire d’Angoulême, éd. P. Cagin, Angoulême, 1918, fol. 167-167’
(2307) Sempiterna Trinitas Deus, cuius est potentia prosternere fortia et elevare humilia, in his sacris cerimoniis clementiam tuam suppliciter deprecamur, ut omni ecclesiae tuae praestas auxilium; et sicut liberasti filios Israël de manibus aegyptiorum, ita libera populum tuum christianum de oppressione gentium. Da victoriam seruo tuo regi illi , quatenus ecclesia tua restauretur et erigatur in sublime et gentes infelices deiciantur infirmes, ut christiani gaudeant reditum, et in omnibus protegente dextera tua, semper catholica gratuletur ecclesia. Per Dominum. (2308) SECRETA : Omnipotens sempiterne Deus, nostras indignas suscipe preces, et in his sacris libaminibus deprecamur intende, ut sicut moysi et aaron fuisti propitius in aegypto, ita dignare famulo tuo illo cum omni exercitu suo liberare de tirannorum terrore, et iube eos cum exultatione ad propria remeare. Per. (2309) UÐ[Vere Dignum] Omnipotentiam tuam humili prece deposcimus, ut sicut fuisti auxiliator abraham seruo tuo super quattuor reges in uallem siluestri, ita praestare digneris auxilium famulo tuo illo cum omni exercitu suo contra gentes perfidas quod contra nos cognoscimus preualere et de premiorum milicia, ut non ualeant contra populum christianum generare dispendia, sed mitte angelum tuum sanctum protectorem, ut triumfantes de uictoria mereantur cum fidelitate remeare ad propria. Per Christum. (2310) POST COMMUNIONEM : Quos caelesti Domine pane saciasti, praesta quaesumus, ut a nostris mundemur occultis et ab [h]ostium liberemur insidiis, et famulo tuo illo cum omnibus suis fluctuantibus1 in aduersis prebe suffragium, ne plebs christiana per infidelium discrimine nullum possit habere dispendium, sed te opitulante de tuo meremur gratulare solatio. Per Dominum.
1 Corriger : fluctuantes
- 10 -
II. LA RÉFORME CAROLINGIENNE
Texte 7
Historiographie carolingienne
Les annales royales (Annales regni Francorum, a. 768-772, éd. Fr. KURZE,, in MGH SRG in usum scholarum, t. 6, Hanovre, 1895,
p. 26-34)
- 11 -
- 12 -
- 13 -
Texte 8
Hagiographie carolingienne
EGINHARD , Translatio et miracula ss. Marcellini et Petri (EGINHARD, Translatio et miracula ss. Marcellini et Petri, L. II, éd. G. Pertz, in MGh SS, t. 15-1, Stuttgart, 1887,
p. 245-246)
- 14 -
- 15 -
Texte 9
Diplomatique carolingienne
Un diplôme de Louis le Germanique en faveur de l’abbaye de Saint-Gall (Die Urkunden Ludwigs des Deutschen, éd. P. Kehr, in MGH D, Berlin, 1934, n° 13, p. 15-16.)
- 16 -
- 17 -
III. ÉVOLUTION DE LA LANGUE XE-XI E SIÈCLES
Texte 10
Hroswitha de Gandersheim, témoin illustre de la culture ottonienne
HROSWITHA DE GANDERSHEIM, Gesta Ottonis, éd. P. DE WINTERFELD, réimpr., in MGH SRG in usum schol., Berlin, 1965 [1902], p. 209.
- 18 -
Texte 11
Lanfranc de Canterburry
(The Letters of Lanfranc Archbishop of Canterburry, éd. H. Clover et M. Gibson, Oxford, Clarendon, 1979, p. 96-98.)
- 19 -
IV. RENAISSANCE DU XII E SIÈCLE
Texte 12
Bernard de Clervaux (Lettre CXXXIX, PL. 182, col. 293-295)
- 20 -
- 21 -
Texte 13
Les goliards
Carmina Burana (éd. H. WADDELL, Mediaeval latin lyrics, Londres, 1929, (réimpr. 1947), p. 184-188)