Post on 09-Aug-2015
1. Elektrikli ısıtıcı (ocak)Besleme kablosu, krom-nikel (Cr-Ni) ala şımından
üretilmiş rezistans (ısı yayan direnç), ısıya dayanıklıtuğla (altlık, kaide), termostat (ısı ayar aygıtı), kademekomütatörü (farkl ı ısı değerleri elde etmeyi sağlayandüğme grubu) gibi parçalar ın birleşiminden oluşmuşalettir. Uygulamada 1000, 1500 ve 2000 watt gücesahip olan türleri yaygın olarak kullanılmaktadır. Şekil1’de elektrikli ısıtıcı örnekleri verilmiştir.
Elektrikli ısıtıcıların mutlaka topraklı priz ilebeslenmesi gereklidir.
Not: Elektrik enerjisi çok pahal ı olduğunda günlükyaşamda ve endüstriyel sistemlerde elektrikli ısıtıcılarpek tercih edilmez.
2. Elektrikli sobaYapı olarak elektrikli ısıtıcıya benzer. Baz ı
türlerinde ısıyı çabuk yaymak için üfleyici fan(pervane) ve devrilme durumunda cihaz ın enerjisinikesen güvenlik sivici (switch’i, düğmesi, butonu,anahtarı) bulunur.
Elektrikli sobaların kalörifer peteği görünümlütipleri de uygulamada tercih edilmektedir. Bu türlerdepeteğin içinde ısı tutma özelliği yüksek yağ mevcuttur.Rezistansın yaydığı ısı enerjisi yağa geçer. Yağ bu ısıenerjisini uzun süre muhafaza ederek iyi bir ısınmatemin eder.
Şekil 2’de elektrikli soban ın örnekleri verilmiştir.Elektrikli sobaların mutlaka topraklı priz ile
beslenmesi gereklidir.Not: Elektrik enerjisi çok pahal ı olduğunda günlük
yaşamda ve endüstriyel sistemlerde elektrikli sobalarpek tercih edilmez.
3. Elektrikli ekmek k ızartma makinesiEkmek dilimlerini ısıtmak ya da kızartmak için
kullanılan, küçük boyutlu (portatif, taşınabilir) aygıttır.Ekmek dilimi hazne içine konulduğunda ısıtma işlemi
başlar. Ayarlanan süre ya da ısı değerine ulaşıldığındaenerji kesilir.
Bazı ekmek kızartma makinelerinde yayl ı düzeneksayesinde kızaran ekmek otomatik olarak yukar ıyadoğru itilir.
Isı ayarı bazı türlerde bimetalli termostat ile
1
Şekil 1: Elektrikli ısıtıcı örnekleri
rezistans
ısıyadayanıklıkaide
Şekil 2: Elektrikli soba örnekleri
Basit soba devresi Fanlı ve güvenlikkontaklı soba devresi
rezistans
rezistans
anahtar
220 V
fan
devrilme anahtar ı
neon lamba
termostat
220 V
kademe anahtar ırezistans
ısıya dayanıklı,yalıtkan boncuklar
rezistans
devrilme anahtar ı
rezistans
rezistans
yağlı radyatörlü ısıtıcılar
Elektrikli, elektronik ve gazl ı ev aletleri
yansıtıcı levha
anah
tar
fan
220 V
yansıtıcı levha
devrilme anahtar ı
term
osta
t
220 V
M
PDF created with FinePrint pdfFactory trial version http://www.fineprint.com
yapılırken bazılarında ise NTC, PTC ya da yarı iletkentemelli sensör ve elektronik devre ile yap ılır.
Elektrikli ekmek k ızartma makinelerinin mutlakatopraklı priz ile beslenmesi gereklidir.
4. Elektrikli mini f ırınIsıtıcı rezistans, kademeli anahtar (komütatör), ısı
kontrol termostatı (bimetalli ya da gazlı) vb. gibiparçaların birleşiminden oluşmuş aygıttır.
Ucuz modelleri alüminyum ya da çinko sacdan
üretilir. Bunlar ın ısıyı muhafaza etme özelliği yoktur.Halk arasında davul fırın olarak adland ırılır.
Şekil 4’te mini fırınların elektrik devre şemalarınailişkin örnekler verilmiştir.
Elektrikli mini fırının mutlaka topraklı priz ilebeslenmesi gereklidir.
5. Elektrikli büyük boy f ırınMini fırından biraz daha büyük yapılıdır. Fırın
içinde rezistans tarafından oluşturulan ısı pervane(fan) tarafından yayıldığından bunlara turbo f ırın dadenilmektedir.. Isının üflenerek yayılması daha dengelibir pişirme sağlamaktadır.
Turbo fırınların bazı modellerinin üst kısmındaLPG’li ve elektrikli ocaklar da vard ır.
Şekil 5’te elektrikli büyük boy fırının elektrik devreşemalarına ilişkin örnek şekiller verilmiştir.
6. Mikro dalga (micro wave) f ırınGörünüm olarak mini f ırına benzer. Gövde içinde
oluşan ısı rezistans taraf ından değil magnetron adıverilen aygıt tarafından üretilir.
2
Şekil 3: Elektrikli ekmek k ızartmamakinesinin devre şeması
rezistans
rezistansyay
nüveli bobin220 V
ısıya duyarlı devre
diyot
Şekil 5: Büyük boy f ırının devre şemaları
termostat
rezistans
üfleyicimotor
piliççevirmemotoru
220 Vneon lamba
zaman ayardüğmesi
anahtar
Şekil 4: Mini fırınların devre şemaları
zaman ayar düğmesitermostat
neon lamba rezi
stan
sre
zist
ans
220 V
neon lamba
rezistans
rezistans
220
V
neon lamba
termostat
zaman ayar düğmesi
ocak ocak
termostat
rezistans
lamba
anah
tar
rezistans
anahtar
rezistans
220 V
zaman saati
fan
lamba
zaman saati
termostat
çakmak
M
PDF created with FinePrint pdfFactory trial version http://www.fineprint.com
Magnetron yüksek frekansl ı elektromanyetik alanüretir. Bu alan pişirilecek gıdanın içindeki elektronlarıçok hızlı biçimde titreştirir. Titreşen elektronlargıdanın çok hızlı bir biçimde ısınmasını sağlar. Başkabir deyişle bu fırında ısı gıdanın içinde oluşur.
Mikro dalga fırında pişirme süresi rezistanslıfırınlardan yaklaşık üç kat daha kısadır.
Bu tip fırının kapağı açıkken çalışma olmaz.Magnetronun yaydığı yüksek elektromanyetik alançocuklara, hamile kad ınlara son derece zararl ıdır. Onedenle fırın çalışırken mümkün olduğu kadar uzakdurulmalıdır.
Magnetronun girişi 220 V, çıkışı ise 4000 Vkadardır. 4000 V’luk gerilim bir trafo aracılığıyla eldeedilir. Daha sonra AC 4000 V’luk gerilim yüksekvoltajlı diyotlarla DC’ye çevrilir. Elde edilen DCkondansatörlerle tam düzgün (filtreli) hâle getirilir.
Mikro dalga fırında gıdanın çabuk pişmesi içinmotorlu döner tabla üzerine konulan kabın ısıyadayanıklı cam olması gerekir.
Mikro dalga f ırınların onarımının yapılması kolaydeğildir. Yetkili servis olanlara ilgili firma taraf ındankurs verilmektedir. Yeterli bilgi sahibi olmayanlar ınbu tip fırınların onarımına girişmemesi gerekir.
7. Elektrikli tost makinesiYapı olarak elektrikli ocağa benzer. Bazı
modellerinde ısıtma işlemi sıvılaştırılmış petrol gazı(LPG) tüpü ile yap ılır. Evlerde kullan ılan modellerise elektriklidir.
Makinenin alt ve üst k ısmında yer alan iki rezistansısıtma işlemini yapar.
Yeterli ısı oluştuğunda bimetalli ya da gazl ı(kuyruklu) termostat enerjiyi keser.
8. Elektrikli fritözGıdaların (patates, balık, tavuk vb.) yağda
kızartılmasını sağlayan makinedir. Bir ısıtıcı rezistans,açma-kapama anahtar ı ve termostattan oluşur.
9. Elektrikli su ısıtıcısıSu ısıtmak için kullanılan makinedir. Rezistans,
anahtar ve termostattan oluşur. Gelişmiş (kaliteli)modelleri su yokken çalışmay ı engelleyeceközelliktedir.
Su ısıtıcısı çalışırken suya el sürmemek gerekir. Zirarezistanstan kaynaklanabilecek bir elektrik kaçağıölüme yol açabilir.
10. Elektrikli şofbenYüksek güçlü ısıtıcı rezistans ve küçük hazneli bir
deposu olan su ısıtıcısıdır (şekil 10). Çok çabuk olaraksıcak su elde etmeyi sağlar.
Bu tür aygıtların çalışabilmesi için gelen suyunbasıncının en az 3 Bar olmal ıdır. Düşük basınçlı suşofben içinde bulunan ve basınçla kontaklarını kapatandiyaframlı anahtarı kontrol edemez.
Uygulamada kullanılan elektrikli şofbenlerin güçleri4000-7000 W aras ında değişmektedir.
220 V’luk bir tesisatta 7000 W’lık bir şofben,I = P/V = 7000/220 = 31,81 A’lik ak ım çeker. Budeğer son derece yüksektir. Bir de şofben çalışırkenevde bulunan ütü, fırın, çamaşır makinesi, bulaşıkmakinesi gibi aygıtlarda çalışırsa ana kolon, kolon,linye ya da sorti hatlarında aşırı ısınma, izolasyonerimesi, yangın olabilir. O nedenle ana kolon hatt ınınkesitinin en az 6 mm 2, kolon hattının kesitinin en az 4
3
Şekil 6: Mikro dalga f ırın
Şekil 7: Elektrikli tost makinesi devre şemaları
rezistans
rezistans
rezistans
rezistans
neonlamba
neon lamba
220 V
220 V
termostat
termostat
Şekil 8: Fritöz devre şeması
rezistansneonlamba220 V
termostat
Şekil 9: Elektrikli su ısıtıcı
PDF created with FinePrint pdfFactory trial version http://www.fineprint.com
mm2 olmadığı, tesisatı 20-30 yıl önce yapılmış evlereelektrikli şofben bağlamamalıdır.
11. Elektrikli termosifonIsıtıcı rezistans, termostat ve belirli hacimde (5, 15,
30, 80, 120 litre) depodan oluşan makinedir (şekil 11).Isınan suyun ısısının uzun süre muhafaza edilmesinisağlamak için su haznesi ısı yalıtımı yüksek olanmaddeyle kaplanm ıştır.
Suyun sıcaklığı resiztans tarafından ayarlananseviyeye kadar ısıtıldığında termostat ak ımı keser.
12. Elektrikli ütüUygulamada basit, otomatik ve buharlı olmak üzere
üç çeşit ütü kullanılmaktadır.Eski yıllarda üretilmiş basit ütüler ısıtıcı rezistans
ve açma kapama anahtar ından oluşur.Otomatik ütülerde ısı istenilen seviyeye ulaştığında
bimetalli termostat ile enerji kesilir ( şekil 12). Buharlıütülerde ise ek olarak 0,1-0,2 litre hacimli mini birsaf (arıtılmış) su deposu vardır. Depo içinde bulunansu kızgın taban tarafından buhara çevrilmekte bu daütülenen eşyaların nemli hâle gelmesini sağlamaktadır.
Buharlı tip ütülere kireçsiz, tortusuz sukonulmalıdır. Bu su temizlik ürünü satıcılarından
4
Şekil 10: Elektrikli şofben devre şemaları
rezistans
neon lambalar
termostat
subasıncıylaçalışanşalter
su girişisu çıkışı
220 V
rezistansneonlamba
termostat
220 V
Şekil 11: Elektrikli termosifon
Şekil 12: Ütü devresi ve iç yap ısı
rezistansneonlamba
bimetalli termostat220 V 47
-100
kdi
renç
sıcaklık ayardüğmesi
220 Vsinyallambaları
su akışanahtarı
musluk
soğuk su girişisıcak suçıkışı
rezi
stan
slar
kademeanahtarı
termostat
rezistans
termostat termometre
su kabı
buharlı ütünün iç yap ısı
ısı ayar düğmesi
bimetalli termostat
su koyma deliği
buhar püskürtme düğmesi
bimetalli termostat
ütü tabanı
ısı yalıtımıyüksekdeğerlimadde(izolasyon)
su girişisu çıkışı
PDF created with FinePrint pdfFactory trial version http://www.fineprint.com
alınabileceği gibi buzdolabının buzluk kısmındakibuzlar eritilerek de elde edil ebilir.
13. Saç kurutma makinesiRezistans, DC ile çal ışan mini motor, ısı kontrol
termostatı, açma kapama anahtarı, AC giriş gerilimininpozitif ya da negatif alternansını kırparak(geçirmeyerek) 220 V’u 110 V düzeyine indiren diyot(1N4007 vb.) gibi elemanlar ın birleşiminden oluşmuşmakinedir.
Saçları çabuk kurutmak ya da biçimlendirmek içinkullanılır.
Tuvaletlerde kullan ılan el kurutma ayg ıtları da saçkurutma makinesi gibidir.
Saç kurutma makinesinin içinde bulunan üflememotoru DC 12 V ile çalışır. 220 V ile beslenenmakinede DC 12 V ısıtıcı resiztansın küçük birkısmından iki uç çıkartıldıktan sonra köprü diyotla
5
elde edilir. Başka bir deyişle DC 12 V elde etmek içinek olarak düşürücü trafo kullan ılmaz.
Makine uzun süre kullan ıldığı zaman gövdenin yada diğer elemanlar ın zarar görmemesi için bimetallitermostat enerjiyi keser. Gövde yeterince soğuduğundabimetal kontaklar ı eski hâline gelir ve ayg ıt yenidençalışır.
Makinenin çalıştırma anahtarı birinci konumaalındığında 220 V’luk enerji diyot üzerinden geçer.Diyot bir yönde akım geçirip diğer yöndegeçirmediğinden pozitif ya da negatif alternansdevreden dolaşamaz (kırpılır). Bu sayede rezistansayaklaşık 110 V’luk bir gerilim gider. Dü şük gerilimmakineden ılık hava alınmasını sağlar.
14. Elektrikli battaniyeDiyotlu açma kapama anahtar ı, düşük güçlü ısıtıcı
rezistans ve koruyucu termostatın birleşimindenoluşmuş eşyadır. Kontrol anahtarı birincikademedeyken şebeke gerilimi diyot üzerindengeçerken kırpılma nedeniyle 110 V’a iner. 110 V azısı üretir. Anahtar ikinci konuma al ındığında eldeedilen ısı artar. Devredeki termostat aşırı ısı sözkonusu olduğunda akımı keser.
Elektrik akımı sağlığa zararlı manyetik alanyaydığından bu makinenin uyurken çalıştırılmasısağlığa zararlıdır. Ayrıca küçük çocuklar uyurkenidrarını kaçırabildiğinden elektrik çarpması da sözkonusu olabilmektedir.
Mümkünse bu cihazın hiç kullanılmaması iyi olur.Eğer kullanmak mecburiyeti varsa yata ğa girilmedenönce fişin prizden mutlaka çekilmesi gereklidir.
15. Elektrikli havyaRezistanslı ve trafolu olmak üzere iki çe şit havya
vardır. Lehimi eriterek iki elemanı birbirine bağlamakiçin kullanılır.
Rezistanslı havyalarda 30-40-60 ... W gücündekrom-nikel teli vard ır. Bunlar çok uzun süreçalıştırılabilir.
Trafolu havyalar görünüm olarak tabancaya benzer.220 V giriş gerilimi trafo taraf ından 1-2 V’luk ancak30-40 A’lik seviyeye düşürülür. Yüksek sekonderakımı havyanın ucunun aşırı ısınmasını sağlar. Trafoluhavyalar uzun süre çalıştırmaya uygun değildir.
Şekil 14: Elektrikli battaniye devresibimetalli termostat
doğrultmaç diyodu rezistans
220 V
220 V
doğrultmaç diyodu
rezistans
rezistans
üflememotoru
açma-kapama ve ısıayar anahtar ı
açma-kapamave ısı ayaranahtarı
üfleme motoru rezistans
Şekil 13: Saç kurutma makinesi
üflememotoru
bimetalli termostat
bimetalli termostat
rezistans
üflememotoru
220 V
doğrultmaç diyodu
ısıya dayanıklı madde (amyant)
köprüdiyot
köprüdiyot
M
M
PDF created with FinePrint pdfFactory trial version http://www.fineprint.com
6
Günümüzde kullanım alanından kalkmak üzeredir.Profesyonel amaçlı üretim ya da onarım yapan
kişiler tarafından kullanılan, mükemmel bir lehimyapma ve sökme aracı olan indüksiyon esaslı havyalarda uygulamada görülmeye ba şlamıştır. Bu havyalarelektronik devre taraf ından üretilen yüksek frekansl ıAC ile çalışmaktadır. Sadece lehim yapılan kısmıistenilen seviyede ısıtan bu cihazlar özellikle çokayaklı, hassas yongalar ın (çip, chip, entegre, IC, inte-grated circuit) sökülüp takılmasında kullanılmaktadır.
16. Elektrikli mini süpürge220 V’u 3-6 V’a düşüren bir trafo, doğrultmaç
devresi, pil şarj devresi, şarj edilebilir pil, DC ileçalışan mini motor ve toz torbas ından oluşan plastikgövdeli küçük araçt ır. Genellikle mutfaklarda ya dalokantalarda masa üzerindeki ekmek kırıntılarınınhızlıca temizlenmesi için kullanılır. Birkaç y ılkullanıldığında piller şarj olmaz hale gelir. Budurumda pillerin değiştirilmesi gerekir.
17. Elektrikli süpürgeAC ile çalışan seri sargılı (üniversal) motor, açma
kapama anahtarı, motor hız kontrol düğmesi (bazımodellerde vardır), tozları tutan bez ya da kâğıtlı hazneve gövdeden oluşan basit elektrikli makinedir ( şekil
17). Seri sargılı motor fırça, kolektör düzeneğine sahipolduğundan belli bir süre sonra motorun sesi art ışgösterir. Bu durumda büyük bir olas ılıkla fırçalarınaşınıp bittiği yani değiştirilmesinin gerektiği anlaşılır.
Süpürgenin motorunun istenilen h ızda dönmesinisağlamak için pot, direnç, kondansatör, diyak vetriyaktan oluşan dimmer (kısıcı) devresi konulmuştur(şekil 18).
Not: Triyaklı dimmer’ler hakk ında ek bilgi almakiçin endüstriyel elektronikle ilgili kitaplarabakılmalıdır.
Şekil 15: Elektrikli havya
rezistans
220 V
trafolu havyakrom-nikel alaşımındanüretilmiş rezistanslıhavya
Şekil 16: Elektrikli mini süpürge
Şekil 17: Elektrikli süpürge
AC seri motor
pil
motor
açma-kapama düğmesi
toz haznesi
motor
filtre
toz haznesi
Şekil 18: Dimmer (k ısıcı) devresi örneği
açma kapama anahtar ı elektronik hızkontrol devresi
pot
C
220 V
Mindüktör indüktör
PDF created with FinePrint pdfFactory trial version http://www.fineprint.com
7
18. Elektrikli hal ı yıkama makinesiYapı olarak elektrikli süpürgeye benzer ( şekil 19).
Bu aygıt hazneye konulan deterjanl ı suyu önce dışarıpompalar. Pompalanan su ikinci bir sıvı kanalıyla içeriçekilir. Su haznesine su konulmadığı zaman cihazelektrik süpürgesi olarak kullan ılabilir. (Bu durumdamakineye toz tutma torbasının takılmış olmasıgerekir.)
19. Fırın üstü aspiratörElektrikli motor, hız ayarını sağlayan kademeli
direnç, açma kapama anahtar ı, hız kademesi anahtar ı,aydınlatma lambası gibi parçaların birleşimiyleüretilmiş basit makinedir (şekil 20).
Mutfakta pişirilen yemeklerin buhar ve kokusununhızlı bir biçimde bacadan atılarak temiz bir ortam eldeedilmesini sağlar.
Bazı fırın üstü aspiratörlerde pamuklu özellikteparçacık tutucu filtre mevcuttur. Bu filtrelerin belirliperiyotlarda değiştirilmesi gerekir. Alüminyumdanyapılmış filtreler ise değiştirilmez sadece s ıcak suylayıkanır.
20. Elektrikli aspiratör ve vantilatörlerOrtamın havasını temizlemek ya da hava akımı
sağlamak için kullanılan makinedir (şekil 21).Bunların dönüş hızının ayarlanması için kademeliçıkışlı bobin ya da triyakl ı dimmer (kısıcı) devresikullanılır.
21. Mutfakta kullanılan kesme, doğrama,karıştırma amaçl ı aygıtlar (mikser, blender,meyve suyu sıkacağı mutfak robotu vb.)
Mutfakta yapılan işlerin çoğu makineler taraf ındanyapılabilmektedir. Son y ıllarda her mutfağa robot adıverilen çok işlevli (fonksiyonlu, görevli) elektriklimakineler girmeye başlamıştır. Yapı olarak, küçükgüçlü elektrikli bir motor, açma kapama anahtar ı vegüvenlik sivicinin (anahtar ı, switch’i) birleşimindenoluşan bu araçların onarımı yedek parçası teminedilebildiği zaman kolaydır. Tüketici haklar ıyasalarına uymayan firmalar tarafından sunulan, TSE,ISO, CE gibi kalite belgelerine sahip olmayan, yetkiliservis ağını kurmamış ürünler tercih edilmemelidir.Çünkü bu tip aygıtlar iş kazalarına yol açabilmekte,arızalandığında ise onarılamamaktad ır.
Şekil 22: Mutfakta kullan ılan elektrikli ayg ıtlar
Şekil 19: Elektrikli hal ı yıkama makinesi
Şekil 21: Aspiratör ve vantilatör
motor
tem
iz s
uka
bı
kirli su kab ı
temiz suhortumu
emici hortum
kademeli direnç
220 V
motor
aydınlatma lambalar ı
kademe anahtarı
kademeli direnç örneği
motor
aydınlatma lambalar ı
220
V
Şekil 20: Fırın üstü aspiratör devresi
mini anahtar
mutfak aygıtlarındakullanılan AC seri motor
PDF created with FinePrint pdfFactory trial version http://www.fineprint.com
8
22. SoğutucularBir bölgedeki ısı enerjisinin başka bir bölgeye
aktarılması soğutmayı sağlar.-273,16 °C’lık sıcaklık derecesine mutlak sıfır
noktası denir. Bu değeri elde etmek son derece güçtür.Soğutucuların gövdesi ısıyı çok zor geçiren yal ıtıcı
maddelerle izole edilir.Cihazın iç kısmındaki ısı dış ortama aktarıldığı
zaman iç kısım soğur.+18 °C ila 23 °C’l ık sıcaklık değerleri normal oda
sıcaklığı olarak tanımlanır. Soğutucu yaklaşık olarak-15 ° ile +5 °C’lik bir ortam s ıcaklığı elde edilmesinisağlar.
Gıdaların biyolojik ve kimyasal yapısının uzun sürekorunması (muhafaza edilmesi) için soğutma yöntemikullanılır.
Herhangi bir sıvının buharlaşabilmesi için ısıyamaruz kalması gerekir. Örneğin suyun buhar hâlinedönüşebilmesi için dışarıdan ısı enerjisi alması gerekir.
İçindeki ısı enerjisi alınan (soğutulan) buhar (gaz)ise sıvı hâline dönüşür.
Sıvıların kaynama derecesi basınçla doğrudanilgilidir. Sıvıya uygulanan basınç azaldığında kaynamaderecesi de düşer. Örneğin açık havada 100 °C’lıksıcaklıkta kaynayan su havas ı alınmış kazan içindedaha düşük bir sıcaklıkta kaynamaya başlar.
Her maddenin kaynayıp buharlaşmaya başlamasıcaklığı farklıdır.
Bazı sıvıların kaynama noktası şu şekildesıralanabilir:
Yukarıda verilen kaynama noktalar ı basınçsız yaninormal koşullardaki değerlerdir. Basınç azaltıldığındakaynama sıcaklığı düşer.
Soğutucularda gaz ın ısısı alınarak sıvı hâle gelmesisağlanır. Sonra sıvı düşük basınçlı bölüme aktarılarak
buhar (gaz) hâline dönü şme sağlanır. Buharlaşmayabaşlayan gaz çevresindeki ısıyı alarak soğutmaişlemini başlatır (şekil 23).
Günlük yaşamda kullanılan buzdolaplar ında kılcalsıkıştırmalı soğutma yöntemi kullan ılır.
Bazı soğuk hava depoları ve büyük boyutlusoğutucularda ise kılcal sıkıştırma yerine ekspansiyon(expansion: genişleme, genleşme, büyüme, yayılma)valfi kullanılır.
Soğutma sistemini oluşturan parçaların görevlerişunlardır:
a. Ekovat (sıkıştırıcı)Soğutmada kullanılan sıvıyı sıkıştıran kompresör
ve onu hareket ettiren elektrikli motordan oluşur (şekil24).
Kompresör emme basma tulumbaya benzer. Pistonaşağıya inerken sıvı giriş borusundan emilir. Pistonyukarı çıkarken ise çıkış borusundan gönderilir.
Evlerde kullan ılan küçük boyutlu buzdolaplar ınınekovatında bir fazlı (220 V’luk), yardımcı sargılıasenkron motor vardır. Bu tip motorların statoroyuklarında kalın kesitli, az sarımlı (sipirli) ana (main)sargı, ince kesitli çok sarımlı yardımcı (seconder) sargıvardır.
Motora enerji verildiğinde ilk önce sadece anasargının üzerinden alternatif akım (AC) dolaşır.Sadece ana sargıdan geçen AC’nin oluşturduğumanyetik alan motorun rotorunun dönmesinisağlayamaz.
Şekil 24: Ekovatın kesiti
emişborusu
basınçborusu
piston
emme valfi
basma valfi
Şekil 23: Soğutma çevrimi
ısı emiliyor
evaparatör
termostatkurutucu(drayer)
kılc
al b
oru
eşan
jör
kompesörbasınç borusu
kondenser
ısı a
tılıy
or
emmevalfipiston
biyelkolu
krankmili stator
stator sargılarıyalıtkan (presbant)
basmavalfi
üst yatakana yatak
yağkanalı
PDF created with FinePrint pdfFactory trial version http://www.fineprint.com
9
Rotor dönmeye başlayamayınca ana sargının çektiğiakım daha yüksek bir değere çıkar. Bu esnada anasargıya seri bağlı olan yol verme rölesinin (YVR)bobinin oluşturduğu manyetik alan artar. YVR’ninakımının artması bu elemanın içinde bulunan nüveninmıknatıslanma nedeniyle hareket etmesine yol açar.Hareket eden nüvenin ucuna bağlı olan kontaklarkapanarak yardımcı sargının da devreye girmesinisağlar. Yardımcı sargıdan geçen akımın oluşturduğuikinci değişken manyetik alan motorun rotorunundönmeye başlamasını sağlar.
Rotor dönmeye başlayınca ana sargı üzerindengeçen akım düşer. Ana sargının akımının düşmesiYVR’nin kontağını açmasını sağlar. YVR’nin kontağıaçılınca yardımcı sargı devreden çıkar. Yardımcı sargıdevreden çıkmasına rağmen motorun rotoru dönmeyedevam eder. Uygulamada kullanılan bir fazlı yardımcısargılı ekovat motorlarının farklı modelleri vardır.Şekil 25-a’da verilen bağlantı şamasında yardımcı
sargıya seri olarak kondansatör ba ğlı değildir. Şekil24-b’de yardımcı sargıya seri olarak bağlanmış olankondansatör ana sargı ile yardımcı sargı arasındaoluşan faz farkının 90° olmasını sağlayarak dönüşünbaşlamasını kolaylaştırır. Şekil 24-c’de verilen şemadaise iki adet kondansatör kullanılmıştır. C1kondansatörü sadece YVR kontakların kapatıncadevreye girerken C2 kondansatörü sürekli olarakdevrede kalmaktadır. İki kondansatörlü bir fazlıyardımcı sargılı motorlar genellikle 2 BG (HP)’yekadar güce sahip olan klima motorlarındakullanılmaktadır.
Buzdolaplarında kullanılan bimetalli ve ısıtıcılıtermostat motoru aşırı yüklenmelere ve kısa devrelerekarşı koruma görevi yapmaktadır. Motor normal olarakçalışırken koruyucunun içindeki rezistans yeterinceısınamadığından bimetaller bükülüp ak ımı kesemez.Herhangi bir anormallik oldu ğunda rezistans ısınarakbimetal düzeneğini büker ve motorun akımı kesilir.
Belirli bir süre sonra bimetal so ğuyacağından eskihaline gelir ve motora tekrar ak ım gider. Eğer arızayıoluşturan etken ortadan kalkmam ışsa termik yenidenakımı keser.
b. Kondenser (yoğunlaştırıcı)Ekovattan gelen yüksek basınçlı gazı soğutarak sıvı
hâle dönüştüren parçadır (şekil 26).Evlerde kullan ılan soğutucuların kondenseri ortam
havasıyla soğutulur. Büyük boyutlu (ticari)soğutucularda ise kondenser bir fan (pervane) ile
Şekil 25: Bir fazlı yardımcı sargılı asenkronmotorun yol verme röleli bağlantı şeması
a
b
c
anasargı
yardımcısargı
anasargı
yardımcısargı
anasargı
yardımcısargı
bimetalli ve ısıtıcılıtermostat (motorkoruyucu)
yol vermerölesi(YVR)
yol vermerölesi(YVR)
yol vermerölesi(YVR)
220 V
220 V
220 V
kondansatör (C)
C1C2
bimetalli ve ısıtıcılıtermostat (motorkoruyucu)
bimetalli ve ısıtıcılıtermostat (motorkoruyucu)
Şekil 26: Kondenser
ekovat
telli
kon
dens
erka
natcık
lı ko
nden
ser
soğutma kanatcıkları
soğutma kanatcıkları
kondenser borusu
PDF created with FinePrint pdfFactory trial version http://www.fineprint.com
soğutulur.Soğutucuların kondenserinin duvara çok yakın
olmaması ve güneş ışınlarına maruz kalmamasısoğutma verimini art ırır.
c. Drayer (dryer, süzgeç, kurutucu)Sıvı hâlindeki gazın içinde bulunan tozları,
parçacıkları, asitleri süzerek tutan parçad ır (şekil 27).Bu eleman soğutma görevi yapan s ıvının atıksız yanitemiz olmasını sağlar.
ç. Kılcal boru (kapileri, bas ınç ayarlayıcı)Sıvı durumdaki gazın geçiş miktarını ve basıncını
ayarlayan küçük çaplı borudur (şekil 28). Çapınınküçük olmasından ötürü kılcal boru olaraktanımlanmıştır.
Kılcal boru gazın basıncını ayarlamanın yanısıraekovat durduğunda kondenser ile soğutucu arasındakigazın dengelenmesini sağlar. Ekovat yeniden çalıştığızaman büyük bir yükle kar şılaşmaz. Büyük (ticari)soğutucularda bu görevi ayar ventili (ekspansiyonvalfi) yapar.
d. Evaparatör (buzluk, so ğutucu)Kılcal borudan gelen basıncı yüksek sıvı (soğutkan)
buzluk kısmında geniş hacimli borudan geçerkendüşük basınç nedeniyle gaz hâline dönü şür vedışarıdan ısı çeker.
Buzluk (evaparatör) yüzeyi -10 °C ila -18 °C’yedek soğur. İçerideki ısıyı almış olan gaz ekovattarafından dışarıya çekilir. Dışarı çekilen gaz dışortamda sıkıştırılarak üzerindeki ısıyı dışarıya atmasısağlanır.
Şekil 29’da borulu ve petek tipi evaparatör örnekleriverilmiştir.
e. EşanjörKılcal boru ile dönüş borusunun birbirine
birleştirilerek lehimlendiği kısımdır (şekil 30). Burasıbazen plastik bir bant ile sar ılır. Bu sayede kılcal boruiçerisinde kalan F12 gazı zerrecikleri sıvı hâlegeçerken, dönüş borusu içierinde kalan sıvı F12zerrecikleri de gaz hâline geçer. Bu i şlem yardımıyladönüş borusunun terleme (nem) yapmas ı engellenir.
Dönüş borusunun sıcaklığı oda sıcaklığından düşükolduğu için hava içindeki su buharı boruların üzerindeyoğunlaşarak terleme yapar. S ıcaklık çok düştüğündeterleme karlanmaya dönü şür.
f. AkümülatörEvaparatör çıkışındaki soğutucu akışkanın tamamı
gaz hâline geçmediği takdirde kompresör içindekaynamaya neden olur. Bu sebeple avaparatördençıkan soğutucu akışkan akümülatörden geçirilerektamamen gaza dönüşmesi sağlanır. Akümülatör içi boşalüminyum tüp şeklindedir (şekil 31). Hacim artt ığıiçin basınç daha da düşeceğinden sıvı hâldeki F12zerrecikleri akümülatör içinde kaynar.
g. Dönüş borusuSoğutucuda buhar hâline dönüşen gaz ekovat
tarafından dönüş borusu ile emilir. Sistemin alçak
10
Şekil 27: Drayer kesitleri
süzgeç süzgeç
asit ve nem emici kimyasal madde
asit ve nem emici kimyasal madde
süzgeç süzgeç
Şekil 28: Kılcal boru
Şekil 30: Eşanjör
gaz hâldekiF12
sıvı hâldekiF12 gazı(Isı alarakgaz hâlinedönüşür.)
dönüşborusu
kılcal boru
gaz hâldekiF12 gazı(Isı verereksıvı hâlinedönüşür.)
sıvı hâldekiF12
Şekil 29: Evaparatör çeşitleri
dönüşborusu kılcal
borupetekevaparatör
Şekil 31: Akümülatör
girişçıkış
gaz hâldekisoğutucu ak ışkan
sıvı hâldekisoğutucu ak ışkan
PDF created with FinePrint pdfFactory trial version http://www.fineprint.com
11
basınçlı kısmı burasıdır. Alüminyum ya da bakırborudan yapılır.
ğ. Gaz (soğutkan, soğutucu akışkan)Buzdolaplarında kolayca sıvılaşıp buharlaşabilme
özelliğine sahip CHF2CL2, ticari adıyla freon 12 (R-12), freon 22 (R-22), 134A, 404 ve 502 adl ı gazlarkullanılmaktadır.
Not: R harfi İngilizce soğutucu akışkan anlamınagelen “refrigerant” sözcü ğünün kısaltılmış hâlidir.
Freon 12 gazı -29,7 °C’de kaynar. 5-6 kg/cm2 basınçaltında, 20 °C’da s ıvı hâle dönüşür.
Soğutucu gazları yanıcı, zehirleyici, aşındırıcıözellikler taşımazlar.
Tek kapılı buzdolaplarında 120-210 gram, çift kapılıve no-frost (buz yapmayan) buz dolaplar ında ise 250-400 gram gaz bulunur.
h. Gazlı (kuyruklu) termostatBuzdolabının iç sıcaklığı istenilen değere indiğinde
ekovatın elektrik motorunun kendiliğindendurdurulmas ını ve iç sıcaklık artt ığında iseçalıştırılmasını sağlamak için gazlı (kuyruklu)termostat kullan ılır. Bu eleman bir gaz haznesi, körükve kontaklardan oluşur. Hazne içindeki gaz ısındığındagenleşerek körüğün diyaframını itip kontaklarınkonum değiştirmesini sağlar.
Termostatın üst kısmında bulunan ayar düğmesisıcaklık değerini belirlemeye yarar. Düğme çevrildikçekörük ile kontaklar aras ında bulunan yaylar ın baskıkuvveti değişir.
Termostat üzerinde bulunan defrost düğmesievaparatör içindeki buzlar eritilmek istendiğinde,termostat kontaklarını açık tutarak kompresörün devredışı bırakılmasını sağlar.
Şekil 33-a’da verilen düğmeden defrostlutermostatta kontak akımı körük tarafından kontroledilmektedir. Evaparatör içindeki buzlar eritilmekistendiğinde termostatın ortasında yer alan defrostdüğmesine basılarak termostat kontakları açılır.Dolabın sıcaklığı +2,5 C°’ın üzerine çıktığında de-frost düğmesi dışarı çıkar. Kontaklar tekrar körüktarafından kontrol edilmeye ba şlanır.
Şekil 33-b’de verilen çift kapılı buzdolab ıtermostatında iki kontak bulunur. Kontakların birikörük ile kontrol edilir. Di ğeri ise sadece termostat ınkapalı olduğu konumda açılır. Diğer zamanlardasürekli olarak kapal ı konumda bekler.
3-4 nolu kontaklar körük kontrolünde, 3-6 nolukontaklar ise termostatın kapalı konumunda açılır.Diğer durumlarda kapal ıdır.
3-4 nolu kontaklar aras ına bağlanan ısıtıcı körükiçerisindeki gazın sıcaklığını belirli oranda sabittutarak, körüğün büzülmesini önler.
Şekil 33-c’de görülen damperli termostat no-frost(buz yapmayan) dolaplarda kullanılır. Yapı olarakkörüklü (gazl ı, kuyruklu) termostata benzer. Körüktarafından kontrol edilen damper biçimli bir kapakvardır. Bu kapak aracılığıyla havalandırma kanalıdaralıp genişletilir.
ı. Yol verme rölesi (YVR)Bir fazlı yardımcı sargılı asenkron motorun yardımcı
sargısını devreye sokup çıkarmaya yarayan, mini
gaz haznesi
gazhaznesi
körük
kontaklar
Şekil 32: Evaparatör (buzluk)
gaz haznesi(bulb)
kontaklar
körük
gaz haznesi (bulb) gaz haznesi(bulb)
gaz haznesi(bulb)
kontaklar
motor
evaparatör(buzluk)
gaz haznesi (bulb)
kontaklar
ısı ayardüğmesi
ısı ayardüğmesi
ısı ayardüğmesi
ısı ayardüğmesi
Şekil 33: Termostat çeşitleri
a. Düğmeden defrostlutermostatın yapısı
b. İki kapılı buzdolabıtermostatın yapısı
c. Damperli termos-tatın yapısı
V V
3 4
4 3 6
Rkörük ısıtıcısı
PDF created with FinePrint pdfFactory trial version http://www.fineprint.com
12
gövdeli röledir (şekil 34). Motorun ana sargısınınakımı ilk kalkış anında çok yüksek olacağı için bobinmıknatıs hâline gelerek nüveyi iterek kontaklarıkapatır ve yardımcı sargı devreye girer. Rotor dönmeyebaşlayınca ana sargının akımı düşer ve röle eskikonumuna dönerek yardımcı sargıyı devreden çıkartır.
i. Termik koruyucuMotora seri bağlıdır. Alıcı aşırı akım çektiğinde ya
da gövde sıcaklığı çok arttığında bimetal bükülerekkontakları açık hâle getirir (şekil 35).
Bir süre sonra kontaklar eski hâline gelir.Motoru aşırı akımdan ve yüksek sıcaklıktan
korumak için kullanılan termik sık sık atıyorsamotorda bir arıza olduğu anlaşılır.
j. Ara bölme ısıtıcısı (rezistans)Çift kapılı buzdolaplarında üst evaparatörün
sıcaklığı, alt kısıma göre daha düşük olacağı için aradakalan bölmede terleme olmaması için ısıtıcı kullanılır.Bu ısıtıcı dış görünüm olarak bir kabloya benzer. İçkısımda 4400 Ω’luk ve 11 W’lık mini bir rezistansmevcuttur. Kompresör devrede olsun ya da olmas ınara bölme rezistansı sürekli olarak devreden akımçekerek ısıtma yapar.
k. Kuyruk evaparatör rezistans ıÇift kapılı buzdolaplarında kompresör çal ışırken
kuyruk evaparatörü karlanma yapar. Bunu engellemekiçin evaparatör üzerine ısıtıcı konur. Kompresör
devreden çıktığında rezistans devreye girerek olu şankarlanmayı engeller. Kompresör devreye girdi ğindeısıtıcıdan akım geçmez olur (şekil 37).
l. Evaparatör fan motoruNo-frost (buz yapmayan) dolaplarda evaparatörün
arka yüzünde yer alan küçük güçlü motordur.Evaparatör içinde hava dolaşımı sağlayarak ısıyıdengeli (homojen) olarak dağıtır.
Tek kapılı, ekovatlı buzdolabıŞekil 38’de verilen şemalar incelendiğinde ekovatın
Şekil 34: Yol verme rölesi
sabit kontak
hareketli kontak
bobin
Şekil 35: Termik koruyucu
bimetal
bağlantıuçları
ısıtıcı direnç
kontaklar
Şekil 36: Ara bölme ısıtıcısı
Şekil 37: Kuyruk evaparatör rezistans ı
Şekil 38: Tek kap ılı buzdolabının yapısı
evaparatör
kondenser
kompresör
kılcal boru
drayer
eşan
jör
servis borusu
dönüş borusu
evaparatör
kondenser
kompresör
drayer
eşan
jör
termostat
220 V
lamba
kılc
al b
oru
dönüş borusu
şebeke kompresörtermostat
kuyruk evaparatör rezistans ı
PDF created with FinePrint pdfFactory trial version http://www.fineprint.com
13
bir sıvıyı ince ve kalın borular içinde dolaştıraraksoğutma işlemini yaptığı görülür.
Kompresör soğutucu akışkanı (gazı) kondenserebasarak buhar hâlden sıvı hâle dönüştürür. Sıvı hâldekisoğutucu akışkan drayer üzerinden geçerek içindekiyabancı (istenmeyen) maddelerden arındırılır. Drayerçıkışında ince kılcal borudan geçirilen sıvının basıncıartar. Kılcal boru dönüş borusu üzerine sarılaraklehimlenir ve eşanjör bölümü oluşturulur. Burada kılcalboru içerisinde kalan buhar zerrecikleri s ıvı hâledönüştürülür.
Basıncı artan soğutucu sıvı evaparatör içindekiborulardan dolaşırken hacim arttığı için basınç düşerve alçak basınç altında soğutucu akışkan kaynayarakbuhar hâline dönüşür. Buhar hâline dönüşen akışkanevaparatör etrafından bir miktar ısı emer (alır). Isı almış,buhar hâlindeki akışkan kompresör tarafından yenidenemilerek kondensere basılır. Bu işlem (çevrim) motorçalıştıkça sürer.
Dolabın buzluk (evaparatör) bölümündeki havasoğudukça aşağıya doğru çökerken, alt kısımdaki sıcakhava yukarıya doğru yükselir. Yukarı yükselen sıcakhava dolaşan akışkan ile soğutulur.
Gövdenin içi yeterince soğuduğunda gazlı (kuyruklu)termostat ekovatın içindeki motoru durdurur.
Dolabın kapağı açıldığında buton kapalı hâle gelerekaydınlatma lambasını yakar.
İki kapılı, derin donduruculu (defrost)buzdolabı
İki kapılı soğutucularda birbirinden bağımsız ikibölüm vardır. Üst bölüm daha çok soğutulur.
Şekil 40’ta verildiği gibi sistemde iki evaparatör veiki kondenser vardır. Üst kondenser kompresör içindekiyağın ısısını ortama verirken, alt kondenser normalsoğutma işlemini yapar.
Alt kondenserden dolaşan soğutucu akışkandrayerden (kurutucudan) geçtikten sonra kılcalborularla üst evaparatöre gelir. Buranın hacmi küçükolduğu için ısı alma (emme) işlemi çok hızlı bir şekildegerçekleşir.
Üst evaparatörden dolaşan akışkan alt bölümün arka
Şekil 39: Tek kap ılı buzdolabının elektrik devresi
termostat yol verme rölesikapakkontrollübuton
lamba
Rtoprak
bimetalli ve ısıtıcılıtermostat (motorkoruyucu)
anasargı
yardımcısargı
Şekil 40: İki kapılı buzdolabının yapısı
üst kondenser
alt kondenser
soğutucuserpantin
kompresördrayer
aküm
ülat
ör
üst evaparatör
kuyruk evaparatör
kuyruk evaparatörısıtıcısı
ara bölme ısıtıcısı
üst evaparatör
kuyruk evaparatör
termostat
yol verme rölesi
toprak
bimetalli ve ısıtıcılıtermostat (motorkoruyucu)
anasargı
yardımcısargı
kuyruk evaparatör ısıtıcısı
arabölmeısıtıcısı
motora
0
R0
Şekil 41: İki kapılı buzdolabının elektrik devresi
şebeke kompresörtermostat
kuyruk evaparatör rezistans ı
PDF created with FinePrint pdfFactory trial version http://www.fineprint.com
14
kapağına dikey olarak monte edilmiş olan kuyrukevaparatörüne gelir. Akışkan sıvının bir kısmı da buradabuharlaşarak bu bölümün de soğutulması sağlanır.
Soğutma işlemi biten akışkan akümülatör içindengeçirilerek tamamen buhar hâline dönüştürülür. Buharhâlindeki akışkan kompresör tarafından yenidenkondensere basılarak soğutma çevrimi yenidenbaşlatılır.
Üst bölüm alt bölüme göre daha soğuk olduğundanterleme olayı ortaya çıkar. Bunu engellemek için ikibölüm arasına ara bölme ısıtıcı konmuştur. Bu ısıtıcısürekli olarak düşük bir ısı yayarak terlemeyi önler.Bu ısıtıcının bir benzeri de kuyruk evaparatörününüzerine yerleştirilmiştir.
Ara bölme ısıtıcısı sürekli olarak devrede olmasınakarşın, kuyruk evaparatör ısıtıcısı kompresördurduğunda devreye girerek alt evaparatör bölümündeoluşan karlanmayı önler.
Kuyruk evaparatör ısıtıcısı kompresöre seri,termostata paralel bağlıdır. Direnci 4400 Ω, gücü 11W’tır. Bu ısıtıcının direnci çok olduğu için üzerindengeçen akım da az (0,05 A, 50 mA) olur. Bu nedenletermostat açıkken ısıtıcı üzerinden geçen düşük değerliakım motorun dönmesini sağlayamaz.
Bazı derin donduruculu (iki kapılı) dolaplarda iseısıtıcı kullanılmadan kurutma işlemini gerçekleştirmekiçin dolaşım hâlindeki sıvının sıkıştırıldığı borunun birkısmı ara bölmeden geçirilir. Soğutkan gaz sıkışıncaüzerindeki ısı enerjisini verdiğinden kuru bir ortam eldeedilir.
No-frost buzdolabıSoğutma ilkesi iki kapılı dolaplara benzer. Soğutucu
gazın yüksek basınç altında yoğunlaşarak sıvı hâlegelmesi, alçak basınç altında kaynayarak buharlaşmasıyoluyla soğtma yapılmış olur.
Derin dondurucu ve soğutucunun arka tarafınayerleştirilmiş olan petek evaparatörün arkasında yeralan fan motoru evaparatörün soğutmuş olduğu havayıemer. Emdiği havanın büyük bir kısmını dondurucubölüm olan üst göze, diğer kısmını da alt soğutucubölüme basar. İki bölüm arasındaki kanal mekanikolarak damperli termostat adı verilen aygıt ile kontroledilir. Alt bölümün sıcaklığı ayarlanan değereulaşıncaya kadar termostat ara bölmeyi açık tutar.Ortam sıcaklığı ayarlanan seviyeye geldiğinde termostatdamper ile ara bölmeyi kapatır.
No-frost buzdolabında rezistanslar ve fan motorusensörlerle (algılayıcı) kontrol edilmektedir. Sensörlermikroişlemci ya da mikrodenetleyici kullanılanelektronik devreleri etkileyerek çalışma sağlamaktadır.
İleri düzeyde dijital elektronik ve mikroişlemci/mikrodenetleyici bilgisi olmayan kişilerin no-frostbuzdolabının elektronik devre kartlarını onarmayaçalışmaması gerekir.
No-frost buzdolabının elektrikli motorunun yardımcı
Şekil 42: No-frost buzdolab ının yapısı
alt kondenser
yan duvarkondenserikılcal
boru
kompresör
dray
er
evaparatörarka duvarkondenseri
fan termostat
kompresör
dray
er
zamanlayıcı(timer)
Şekil 43: No-frost buzdolab ının elektrik devresi
termostat
fan motoru
ekovat
zam
anla
yıcı
(tim
er)
220 V
ısıtıcı
lamba
evaparatör
PDF created with FinePrint pdfFactory trial version http://www.fineprint.com
15
sargısının akımı PTC (ısındıkça direnci artan eleman)ile çalışan röleyle kontrol edilmektedir.
Not: PTC’li ve röleli devrelerin çal ışma ilkesiniöğrenmek için endüstriyel elektronik kitaplarınabakılmalıdır.
No-frost esaslı dolabın içinde yer alan zamanlayıcı(timer) devresi evaparatör içinde oluşan buzuneritilmesi için belirli aralıklarla ısıtıcıları devreye sokupçıkarır. Zamanlayıcı bimetalli termostatla birliktekullanılır. Bimetalli termostat evaparatörün dönüşborusu üzerine monte edilir. Zamanlay ıcı ısıtıcılarıdevreye alır. Buzların erimesiyle birlikte kompresörübir süre çalıştırıp evaparatör bölgesini soğutacakkontrolü sağlar. Buna fan gecikmesi denir.
Evaparatör üzerinde yer alan defrost ısıtıcısı, defrostzamanında devreye girerek evaparatör üzerinde birikenbuzları eritir. Bu eleman zamanlayıcı tarafından kontroledilir.
Defrost ısıtıcısının eritmiş olduğu buzlarevaparatörün altında bulunan su tahliye kutusuna akar.Burada biriken buz parçalarını eritmek için su tahliyeısıtıcısı kullanılır. Bu eleman defrost ısıtıcısına paralelbağlıdır.
Soğutucudan gelen nemli havanın kanal içerisindebirikerek kanalı kapatmasını engellemek için havadönüş kanalı ısıtıcısı kullanılır. Bu eleman kompresöründevrede olmadığı süre zarfında çalışır.
Evaparatörün arka kapağına monte edilen bir fazlıyardımcı sargılı, küçük güçlü asenkron motor dolapiçinde hava dolaşımı (sirkülasyonu) sağlar.Kompresörle aynı anda devreye girip çıkar.
No-frost dolabın içinde iki adet buton vardır.Dondurucu (üst) kısımda bulunan buton kapakaçıldığında fan motorunu durdurur. Bu işlemin amacısoğuk havanın dışarı kaçmasını önlemektir. Dolabınalt kapağı açıldığında konum değiştiren ikinci butonise yine fan motorunu durdurur ve iç aydınlatmalambasını yakar.
Kapaklar kapatıldığında fan motoru çalışır,aydınlatma lambası söner.
Derin dondurucuGıdaları çok uzun süreli olarak muhafaza etmek için
kullanılan soğutucudur. Soğutma sistemi normalbuzdolaplarında olduğu gibi çalışır.
Bazı derin dondurucularda termostata paralel bağlıolarak bir anahtar bulunur. Buna süper soğutmaanahtarı adı verilir. Bu anahtar kapatıldığında termostatdevreden çıkar. Motor sürekli olarak çalışır. Bu sayede
çok düşük sıcaklık seviyeleri elde edilebilir.
Not: Türkiye gibi dört iklimin aynı anda yaşandığı,her gıdanın her zaman makul fiyatlı olarakbulunabildiği bir ülkede derin dondurucu alarakgıdaları uzun vadeli olarak saklamak kârlı değildir.Çünkü derin dondurucular normal soğutucuların 2-5katı fazla elektrik enerjisi harcamaktadırlar.
Ticarî amaçlı büyük boyutlu bozdolabıUygulamada farklı biçim ve boyutlarda soğutucular
kullanılmaktadır. Bunların çalışma ilkesi öncekisayfalarda açıklandığı gibidir.
Ticari buzdolabında kondenser ve evaparatör petekşeklindedir (şekil 45).
Çok büyük boyutlu dolaplarda soğutma sistemindesoğutucu akışkan dolaştıran ekovatın motoru 3 fazlıolmaktadır.
Dolabın motorunun gücü 1 BG’nin üzerinde olduğuzaman kılcal boru yerine ekspansiyon (expansion:genişleme, genleşme, büyüme, yay ılma) valfikullanılmaktadır.
Büyük alışveriş merkezlerinde gıdaların korunmasıiçin büyük bir kompresör kullanılarak soğutma işlemiyapılmaktadır.
Şekil 44: Derin dondurucunun iç yap ısı
evaparatör
ekovat
kondenser (petek)
drayer
fan
akümülatör
süper soğutmaanahtarı
M neonlamba
yardımcısargı
ana
sargı
yol verme rölesi
C
termostat
termik
R
0
PDF created with FinePrint pdfFactory trial version http://www.fineprint.com
16
Otomatik eritmeli soğutma sisteminin prensip şemasışekil 46’da verildiği gibidir. Valf kapal ıyken dolapsoğutma işlemi yapar. Valf açıldığında sıvılaşmış sıcakgaz hiç zorlanmadan (basınca maruz kalmadan) dolaşır.Bu sayede soğutucudaki düşük sıcaklık ekovat vekondensere taşınarak hem otomatik eritme hem deçalışırken ısınan ekovatı soğutmayı sağlar.
23. KlimaYapı olarak buzdolabına benzer. Yazın ortamı
soğutma, kışın ise ortamı ısıtma görevi yapar.Klimada buzdolabında bulunmayan dört yollu vana
vardır. Bu vana sayesinde gazın dolaşım yönü
değiştirilerek ısıtma ve soğutma işlemigerçekleştirilmektedir.
Klimanın soğutma işlemini yapış şekliŞekil 47-a’da görüldüğü gibi ekovat soğutucudan
aldığı gazı dört yollu vana üzerinden kondensere basar.Gaz kondenserde sıvılaşır. Sıvı gaz kılcal borudangeçerek soğutucuya ulaşır. Sıvı soğutkanın hacmievapta (buzluk) genişlediği için basıncı düşer vebuharlaşarak etrafındaki ısıyı alır (emer). Buzluk (evap)kısmında bulunan fan (pervane) ortama soğutulmuşhava üfler.
Klimalara eklenen filtre (süzgeç) sayesinde odaiçinde bulunan havadaki zararlı parçacıklar toplanır.Öte yandan ortamdaki nem azaltılır. İçeriye temiz birhava salınır.
Klimanın ısıtma işlemini yapış şekliŞekil 47-b’de görüldüğü gibi dört yollu vana ile
sıvının akış yönü değiştirilir. Bu sayede evaparatörkondenser, kondenser ise evaparatör gibi görevyapmaya başlar. Soğutucu dışarıda (açık alanda),kondenser ise oda içindedir.
Ekovat soğutucudan emdiği gazı kondensere basar.
Şekil 45: Ticari buzdolab ının yapısı
R
0
evaparatör (petek)
kondenser (petek) drayer
fan
aküm
ülat
ör
kılc
al b
oru
eşanjör
M
yardımcısargı
ana
sargı
yol verme rölesi
C
termostat
termik
lamba
Şekil 46: Otomatik eritmeli so ğutmasisteminin gaz yolu şeması
a. Klimanın soğutma yapmasının gaz yolu şeması
Şekil 47: Kliman ın çalışma ilkesine ilişkin şekiller
b. Klimanın ısıtma yapmasının gaz yolu şeması
kondenser fan ı
oda
soğuk hava
oda
kondenser fan ı
evaparatör fan ı
evaparatör fan ı
ekovat
ekovat
dört yollu vana
dört yollu vana
kılcal boru
fan
valf
ekovat
ekovat
PDF created with FinePrint pdfFactory trial version http://www.fineprint.com
17
Kondenserde basıncı ve sıcaklığı artan soğutkan fan(pervane) ile soğutularak sıvı hâle dönüştürülür.Kondenserdeki ısının fan ile odaya üflenmesiyle içmekan ısıtılmış olur.
Kondenser içinde bulunan sıvı hâldeki soğutkan dışmekânda bulunan soğutucuya ulaştığında düşükbasınçta buharlaşmak suretiyle ısıyı alır. Ekovattarafından döngü sürdürülerek ısıtma işlemigerçekleştirilir.
Klimalar çeşitli soğutma kapasitesi değerlerinde(9000 BTU, 18000 BTU vb.) üretilmektedir. Seçimyapılırken montajın yapılacağı mekânın büyüklüğü gözönüne alınarak hareket edilir.
Elektronik alanında ortaya çıkan gelişmelersayesinde uzaktan kumandalı klimalar oldukçayaygınlaşmıştır.
Klimayla ısıtma ve soğutma yapılırken dış ortamınsıcaklığı çok önem arz eder. D ışarının hava sıcaklığıarttıkça klima soğutma işlemini daha uzun süredegerçekleştirir. Dışarının hava sıcaklığı azaldığında iseiçerinin ısıtılması daha uzun süre al ır.
Klimada kullanılan akışkan F 12 (freon 12) ya da F22 (freon 22) olabilmektedir. F 12, zehirli patlay ıcıve yanıcı değildir. Rengi beyazd ır. F 22 daha çokderin soğutma uygulamalarında kullanılır. Normalatmosfer basıncı koşullarında -40,8 °C’de kaynar.Rengi açık yeşildir.
24. Otomatik çamaşır makinesiTüm işlemleri otomatik olarak yaparak yıkama
işlemini gerçekleştiren makinedir.Otomatik çamaşır makinesi kazan ı çeviren motor,
su boşaltma motoru, su seviye şalteri, ısıtıcı rezistans,kuyruklu termostat, programlama aygıtı, selenoid(bobinli) valf, kap ının gecikmeli aç ılmasını sağlayanbimetalli kilit düzeneği vb. gibi unsurlar ınbirleşiminden oluşur (şekil 48).
Makinenin çalışma biçimini ayarlayan programlamaaygıtı elektromekanik ya da elektronik devre elemanlıolarak üretilmektedir.
Elektromekanik programlama aygıtı 220 V’luk minibir senkron motor tarafından çevrilen, üzerinde girintive çıkıntılar bulunan silindirik plakalardan(disklerden, dilimlerden) olu şur.
Disklerin üzerindeki girinti ve çıkıntılar farklızamanlarda farklı alıcıların (selenoid valf, ısıtıcı, kazanmotoru, su boşaltma motoru vb.) devreye giripçıkmasını sağlayan kontaklara kumanda eder.
Şekil 49-a ve b’de bir disk ile motorun sargılarındangeçen akımın yönünün değiştirilerek dönüş yönününkontrolüne ilişkin bir çizimler görülmektedir.Silindirik özellikli disk döndükçe üst ve alt k ısımdaki
kontaklar açılıp kapanarak motorun dönüş yönüdeğiştirilebilmektedir.
Şekil 48: Otomatik çamaşır makinesinin yap ısı
1. Parazit önleyici kondansatör 7. Hız kontrol kartı2. Açma-kapama anhtar ı 8. Yıkama motoru3. Program ayg ıtı 9. Termostat4. Kapak emniyet kilidi 10. Isıtıcı5. Su seviye anahtar ı 11. Pompa motoru6. Selenoid valf
710
11
220 V
1
2
3
4
5
9
8
6
7
11
10
kayış
kasn
ak
su
a. Mini çamaşır makinesinin bir fazl ı yardımcısargılı asenkron motorunun devir yönünündeğiştirilmesi
b. Mini çamaşır makinesinin bir fazl ı AC seri(üniversal) motorunun devir yönünündeğiştirilmesi
Şekil 49
atık su
disk
disk
endüvi
C
220 V
220
V
su ısıtıcı
termostat
kontaklar
kontaklar
kontaklar
PDF created with FinePrint pdfFactory trial version http://www.fineprint.com
Mekanik yapılı program aygıtı sadece eski modelçamaşır makinelerinde bulunmaktadır. 2000’liyıllardan itibaren üretilen makinelerin programlamaünitesi dijital elektronik yap ılıdır. Mikrodenetleyicive mikroişlemci yongalarının (entegrelerinin) ve diğerparçaların fiyatının iyice düşmesinden dolay ı üreticifirmalar elektronik program ayg ıtlarını tercih etmeyebaşlamıştır.
Örneğin fiyatı 2 ABD Doları dolayında olan bir16F84 adlı mikrodenetleyiciyle 13 ayrı alıcıçalıştırılabilmekte ya da 13 ayrı giriş (input)ünitesinden bilgi alınıp işlem yapılabilmektedir.16F84’ün 13 ayağına (port) 74164, 74165, 7447 vb.gibi entegreler bağlayarak port sayısını daha daartırmak da mümkün olmaktad ır.
Mikrodenetleyicilerin kendilerine kaydedilen dijital(hex) kodları yıllarca tutabilmesi, program kaydetmeişlemlerinin (Assembler, Basic, C, Pascal vb.) gibiöğrenmesi kolay programlarla yapılabilmesi elektronikdevreleri iyice basitle ştirmiştir.
Otomatik çamaşır makinesinin baz ı parçalarınınişlevleri şunlardır:
a. Parazitik sinyalleri önleyen kondansatörKondansatör DC sinyalleri geçirmez (bloke eder).
AC sinyalleri ise üzerinden geçirir. Öte yandankondansatör yüksek frekanslı sinyallere düşükkapasitif reaktans (XC) gösterir. Çamaşır makinesininiçinde bulunan röle, motor bobini, açılıp-kapanankontaklar çal ışma anında kısa süreli de olsa yüksekfrekanslı elektrik sinyalleri (parazitik sinyaller)üretirler. Örneğin bir rölenin kontaklarının kapanmasıya da açılması anında kontak sıçraması nedeniyle çokkısa süreli olmak kayd ıyla yüksek frekansl ı elektrikakımları oluşur. Yüksek frekansl ı sinyallerin yakınçevrede bulunan TV, radyo, CD çalar, bilgisayar vb.gibi hassas yapılı elektronik cihazlara zarar vermesiniönlemek için parazitik sinyalleri önleyen kondansatörkullanılır.
b. Kapı emniyet kilidiÇamaşır makinesinin çalışma anında kapağının
açılmaması için bimetalli ve PTC’li kilit sistemikullanılmaktadır. Bu düzenek makinede su varken(yani çalışma anında) dalg ınlıkla kapağınaçılabilmesini önlemektedir. Makine durdurulduktan2-3 dakika sonra bimetal soğuyup eski hâlinedöndüğünden kapak kilidi işlevini yerinegetirebilmektedir.
Kapı kilit sistemi 220 V ile çal ışmaktadır. 220 V
18
Şekil 50: Parazitik sinyalleri önleyen kondansatör
Şekil 51: Kapı emniyet kilidinin prensip şeması
bimetal
kontak
bakalit
dil
PTC
a. Kazanda su yokken su seviye anahtar ının konumu
b. Kazanda su varken su seviye anahtar ının konumu
Şekil 52: Su seviye anahtar ının prensip şeması
selenoidvalf
selenoidvalf
R
0
diyafram
hava cebi
pompa motorukirli su çıkışı
su seviye anahtar ı
pompa motoru
hava cebi
su seviye anahtar ı
diyafram
R
0
su
kirli su çıkışı
selenoid valfdeterjankoymaçekmecesi
su seviye anahtar ı
kirli su çıkışı
pompamotoru
tambur
hava cebi
PDF created with FinePrint pdfFactory trial version http://www.fineprint.com
19
PTC üzerinden geçtiğinden bu eleman ısınmakta vedirenci yükselmektedir. PTC’ye yap ışık hâlde monteedilmiş olan bimetal bükülerek kilitleme i şini yapar(şekil 51).
PTC’nin akımı kesilince soğuma başlar. Bimetalsoğuyunca eski konumuna döner ve yayl ı dilmekanizması kapağın açılabilmesini sağlar.
c. Su seviye anahtar ı (presostat)Selenoid valf makineye d ışarıdan su almayı sağlar.
Kazan içindeki su yeterli seviyeye ulaştığında suseviye anahtarının diyaframı kontakların konumunudeğiştirerek selenoid valfin ak ımının kesilmesinisağlar.
Şekil 52’de su seviye anahtarının çalışmasışekillerle gösterilmi ştir.
ç. Selenoid valfler (elektrikli vana)Uygulamada tek ve çift su girişli çamaşır makineleri
kullanılmaktadır. İki girişli tiplerde sıcak ve soğuk sugirişini sağlayan iki elektrikli vana vard ır.
Selenoid valf yapı olarak röleye (kontaktöre) benzer(şekil 53). Bobin enerjilendiğinde içindeki nüveyiçekerek sıvı geçişini sağlar.
d. Hız kontrol ünitesiProgram aygıtı ve yıkama motorunun milinde
bulunan takojeneratör bobininden ald ığı sinyallerleçalışır. Yıkama - sıkma motorunun devir sayısını,dönüş yönünü elektronik devreli kartlarayarlamaktadır.
e. Yıkama - sıkma motoruÇamaşır makinelerinde bir fazl ı yardımcı sargılı
asenkron ya da AC seri (üniversal) motorkullanılmaktadır (şekil 54).
Makinede kullanılan motor bir fazlı yardımcı sargılıtipteyse bu çoğunlukla çift sargılı olmaktadır. Statordabulunan çift sarg ı iki ayrı kutup sayısının meydanagelmesini sağlamaktadır.
Bilindiği gibi bir elektrikli motorda kutup say ısının2 olması dakikadaki devir say ısını 3000 d/d, 4 olmas ı1500 d/d, 6 olması 1000 d/d, 8 olması ise 750 d/dyapmaktadır.
Çamaşır makinesi yıkama işlemini yaparken çokkutuplu birinci sarg ılardan akım geçer ve rotor yavaşdöner. Sıkma işlemi anında ise iki kutuplu ikincisargılardan akım geçer ve rotor hızlı (2800-2950 d/d)döner.
Şekil 55’te bir fazlı, yardımcı sargılı, iki devirliasenkron motorun iç elektriksel yap ısı basit olarakgösterilmiştir.
Şekil 53: Selenoid valf
bobin bağlanrıuçları
su girişi su çıkışı
bağlantıuçları
su girişi su çıkışı
bobin bobin Şekil 54: Çamaşır makinelerindekullanılan motor çeşitleri
a. Bir fazlı yardımcı sargılı asenkron motor
b. AC seri (üniversal) motor
yıkamasargıları
sıkmasargıları
C
takojeneratörsargısı
indüktörsargısı
endüvisargısı
PDF created with FinePrint pdfFactory trial version http://www.fineprint.com
20
Çamaşır makinesindeki büyük güçlü motorunmekanik enerjisi bir V kayış ile tambura (kazana)aktarılır (şekil 56).
Not: Koç Holding’in Arçelik / Beko / Aygazfirmaları tarafından geliştirilen ve “direct-drive (direktsürme)” olarak tanımlanan sistemde ise motor ilekazan arasında kayış yoktur. Motor direkt olarakkazanı döndürecek biçimde monte edilmi ştir.
Çamaşır makinelerinin baz ı modellerinde AC seri(üniversal) motor kullanılmaktadır. Bu motorlarendüvi, kolektör, fırça ve indüktör (kutup) sargılarınınbirleşiminden oluşmaktadır.
AC seri (üniversal) motorlar ın uçlarına uygulanangerilim arttıkça devir sayısı artmaktadır. İşte buözellikleri nedeniyle elektronik yap ılı sürücü (dim-mer, kısıcı) devrsi kullanılarak motorun istenilen hızdadöndürülmesi mümkün olmaktad ır.
Şekil 57’de çeşitli AC seri (üniversal) motorlar ıniç elektriksel yap ısı gösterilmiştir.
AC seri motorun klemens kutusunda (terminalinde)6 adet kablo vardır. Bunların ikisi endüvinin, ikisiindüktörün (kutup sargılarının), ikisi detakojeneratöründür.
Şekil 55: Bir fazlı, yardımcı sargılı, ikidevirli asenkron motorun yap ısı
Şekil 56: Motorun gücünün Vkayışıyla kazana aktarılması
yıkama sargıları
termik ya da PTC
sıkma sargıları
C220 V
yay yay
kasnak
motor
Şekil 57: AC seri motorlar ın iç yapısı
f. TermostatOtomatik çamaşır makinesinde sabit değerli ve
ayarlanabilen olmak üzere iki adet termostat vard ır.Bu elemanlar rezistansı devreye alarak yıkamasuyunun istenilen sıcaklığa kadar ısınmasını sağlarlar.Su sıcaklığı yeterli seviyeye ulaştığında termostatınkuyruk kısmında yer alan gaz geneleşerek diyaframı
indüktörsargısı
endüvisargısı
takojeneratörsargısı
takojeneratörsargısı
indüktörsargısı
endüvisargısı
220 V
220 V
25 V
25 V
3 1 5 4 2 6
1 2 4 5 3 6 7 8
PDF created with FinePrint pdfFactory trial version http://www.fineprint.com
21
itip kontakların konum değiştirmesini sağlar.Sabit değerli termostat ön yıkama ve yünlü
çamaşırların yıkanması anında gereken 30-40 °C’l ıksıcaklığa sahip suyu temin etme i şleminde görev al ır.
Ayarlı termostat ise suyun s ıcaklığının 30-100 °Caralığında bir değere getirilmesini sağlamak içinkullanılır.
g. Pompa (atık su boşaltma) motoruAC 220 V beslemeli, 85-125 W güce sahip küçük
boyutlu motordur. Kazandaki kirli suyun dışarıatılmasını sağlar. Şekil 52’ye bakınız.
ğ. RöleÇamaşır makinesinin içinde bulunan motor,
selenoid valf, ısıtıcı vb. gibi elemanlar rölelertarafından çalıştırılıp durdurulur. Rölelerinbobinlerinin mıknatıs hâline gelmesini sağlayanakımlar ise program ayg ıtından alınır.
Not: Rölelerin özelliklerini ö ğrenmek içinendüstriyel elektronik kitaplarına bakılmalıdır.
h. TakojeneratörMotorun mekanik enerjisini 25-35 V aras ı gerilime
sahip, küçük akımlı bir elektrik enerjisine çevirenelemandır. Takojeneratör AC seri motor ile birle şikhâldedir. Bu motorun klemens kutusunda(terminalinde) 6 adet kablo vard ır. Bunların ikisiendüvinin, ikisi indüktörün (kutup sarg ılarının), ikiside takojeneratöründür. Takojeneratörün ürettiğigerilim AC seri (üniversal) motorun h ızını kontroleden elektronik devre kart ına gider. Bu karttakojeneratörden gelen gerilimin değerine göremotorun hızının hangi seviyede olduğunu algılar.
25. Çamaşır kurutma makinesiGörünüm olarak çamaşır makinesine benzer.
Yıkanmış, nemli haldeki çamaşırların hızlıcakurutulmasını sağlar. Gövde, kazan (tambur), rezistans(yaklaşık 2000 W), üfleyici fan motoru, termostat,timer (zamanlayıcı) vb. gibi parçaların birleşmesindenoluşur.
Şekil 59’da çamaşır kurutma makinesinin elektrikselbağlantı şeması basit olarak verilmiştir.
26. Otomatik bulaşık makinesiYapı olarak otomatik çamaşır makinesine çok
benzer (şekil 60).Kirli mutfak gereçleri makinenin içindeki raflara
kullanma kılavuzunda belirtildiği şekilde yerleştirilir.Temizlik deterjanı, parlatıcı, tuz (suyu yumuşatanreçineyi temizleyen sodyumdan üretilmi ş kimyasalmadde) uygun gözlere konulduktan ön kapak kapatılır.Program düğmesi ayarlandıktan sonra çalıştırmadüğmesine basılır.
Selenoid valf makineye yeteri kadar su alır. İstenilendereceye kadar ısıtılan su ile karışan deterjan kirligereçleri temizler. Y ıkama işleminden sonra kirli suboşaltılır. Rezistans taraf ından üretilen s ıcak hava ilekurutma yapılıp işlem tamamlanır.
Su yumuşatma (kireçten arındırma) kabındakireçinenin etraf ı kalsiyum ile kapland ığı zaman reçinekireci tutamaz hâle gelir. Bunun sonucunda suyunyumuşatılması mümkün olmaz. Reçinenin etrafındakikalsiyumu sodyum maddesi temizler. YıkamaŞekil 58: Rölenin yap ısı
yay
yay
bobin
kontaklar
kontaklar açık
kontaklar kapal ı
palet
nüve
Şekil 59: Çamaşır kurutma makinesininelektriksel bağlantı şeması
kazanıçevirenmotor
C
fan
termostat
ısıtıcı
termostat
220 V
termokupl
PDF created with FinePrint pdfFactory trial version http://www.fineprint.com
işleminin sonuna doğru tuz kabına su dolar ve buradantuz alarak su yumuşatma kabına gider. Tuz kabındanyumuşatma kabına tuz (sodyum) gönderilmeksuretiyle kalsiyum kalıntılarının reçinedenuzaklaştırılması sağlanır. Tuz kabındaki tuz bittiğizaman yeniden ilave yap ılır.
Bulaşık makinelerinde köpüğü az deterjan kullanılır.Hazne içinde bulunan deterjanın suya karışmasınısağlamak için röle kontrollü bir kapak mevcuttur.
Parlatıcı maddesinin konulduğu kutudur. Sondurulama esnasında makine parlatıcıyı suya karıştırarakyıkanan nesneler üzerinde leke kalmamasını sağlar.
27. Gazlı ev aletleriFırın, şofben, ocak gibi aygıtlar yanıcı gaz (LPG ya
da doğal gaz) ile çalıştırılır.Gaz elektrik enerjisinden daha ucuz oldu ğundan
yaygın olarak tercih edilmektedir.Gaz yanarken bir termokupl (İki farklı metalin bir
22
Şekil 60: Bulaşık makinesinin iç yapısı
220 V
1
2
3
4
5
9
8
6
7
11
10
6
12
13
1. Parazit önleyici kondansatör 8. Is ıtıcı2. Açma-kapama anahtar ı 9. Yıkama motoru3. Program ayg ıtı 10. Deterjan rölesi4. Kapak emniyet kilidi 11. Parlat ıcı rölesi5. Su seviye anahtar ı 12. Su boşaltma pompası motoru6. Selenoid valf 13. Tuz kab ı ve su giriş vanası7. Termostat
uçları birleştirilip ısıtıldığında diğer uçlarda küçükdeğerli bir elektromotor kuvvet oluşur.) düzeneğinide ısıtır. Termokupl fırınlarda alevin yanına, şofben vesobalarda ise pilot alevinin uç kısmına monte edilir.
Gaz ateşlenip yanmaya başladığında termokuplun enaz 10-15 saniye ısınması gereklidir.
Isınan termokupl uçlarında doğan küçük değerligerilim (EMK) mini bir bobinden geçirilir (şekil 61).Bobinden geçen akım manyetik alan oluşturarakiçindeki nüvenin mıknatıs olmasını sağlar.
Gaz geçiş butonuna basılı tutulduğunda bu butonunaltına yer alan nüve bobinin nüvesi tarafından kendineçekilir. Açılan yoldan yüksek miktarlı gaz geçişi başlar.El düğmeden çekilmesine rağmen nüve bobininnüvesine yapışık olarak kalır.
Yanan gaz herhangi bir nedenle sönecek olursatermokuplun ürettiği gerilimin 0 V’a inmesine nedenolur. Bu da bobinin mıknatıslığını yok eder. Bobininiçindeki nüve karşısındaki nüveyi çekemez olur. Mininüve eski konumuna döner ve gaz geçişi kesilmiş olur.
a. Gazlı şofbenÇalıştırma düğmesi sıfır konumundan 20-30° kadar
çevrildiğinde tırnak mekanizması manyetoyu (çakmağı)çalıştırır.
Manyeto, yay, bobin ve nüveden oluşabildiği gibielektronik devreli de olabilir. Eski model şofbenlerdegenellikle mekanik yapılı manyeto ile kıvılcım üretilir.
Mekanik yapılı manyetonun yapısı: Bir bobininiçindeki mıknatıs çok sert (hızlı) bir biçimde hareketettirilecek olursa bobinin uçlarında 10000 - 15000 Vdüzeyinde bir gerilim oluşur. Bu gerilim aralarında 4-4,5 mm boşluk bulunan iki elektrot arasından atlayarakgeçerken kıvılcım oluşur.
Elektronik devreli manyetonun yap ısı: Birpilden sağlanan doğru akım elektronik yapılı osilatördevresi ile yüksek gerilime çevrilir. Bu gerilimelektrotlar arasından atlatılarak geçirilirse k ıvılcım
Şekil 61: Termokuplun yap ısı
termokupl
ısı
bobi
n
PDF created with FinePrint pdfFactory trial version http://www.fineprint.com
23
oluşur.Pilot adı verilen kısımda başlayan gaz küçük bir alev
oluşturur. Bu alev termokuplu ısıtmaya başlar. 10-15saniye sonra termokuplun ürettiği gerilim mini birbobini mıknatıs haline getirir. Mıknatıs karşısındakinüveyi çekerek yüksek miktarlı gazın brülör (burner,yakıcı) kısmın alt tarafına ulaşmasını sağlar. Basınçlısu musluktan akmaya başladığında diyaframlı düzenekgazın brülörden çıkmasını sağlar. Pilot alevi çıkan gazıtutuşturur.
Şofbenin çalıştığı ortamdaki karbondioksit miktarı% 1,5’lik orana ulaştığında ortamdaki oksijen azalmışolacağından pilotun alevi yukarıya doğru süzülür.Termokupl yeterince ısı alamaz olacağından buelemanın ürettiği gerilim düşer ve bobin karşısındakinüveyi çekemez. Eski haline gelen nüve gaz geçişiniengeller.
Şofbenin üst kısmına yerleştirilmiş olan bimetallitermostat termokupl ile bobin arasına seri olarakbağlanmıştır. Aygıtın gövde sıcaklığı aşırı (yaklaşık 90°C) arttığında bimetal kontakları konum değiştirir vebobine giden akım kesilir. Akımın kesilmesi mıknatısgörevi yapan bobinin enerjisiz kalarak gaz geçişvanasının kapatmasını sağlar.
b. Gazlı kombi (kat kalöriferi ve şofben)Sıvılaştırılmış petrol gazı (LPG) ya da doğal gaz
kullanarak ısı enerjisi üreten aygıttır (şekil 63).Cihazın ürettiği ısı sirkülasyon (dolaşım) motoru ile
kalorifer peteklerinden dola ştırılarak mekânlarınısıtılması sağlanmaktadır.
Bu cihaz ayrıca konutun sıcak su ihtiyacını dakarşılamaktadır.
Kombilerde gazın yanmasını sağlamak için AC 220 Vgirişli AC 5000 V çıkışlı ateşleme trafosu kullanılır.Çalıştırma düğmesine basıldığında trafonun sekonder
Şekil 62: Gazlı şofbenin iç yapısı
sıcak suçıkışı
gaz girişisoğuk su girişi
termalbobin
sübap
çakmak
brülör
diyafram
pilottermokupl
Şekil 63: Gazlı kombinin yapısı
fan
eşanjör
donmaemniyeti
boşaltmavanası
anti-blokajpompa
düşükbasınçsensörü
A B C D E
A: Isıtmatesistatı suyudönüşüB: Soğuk sugirişiC: Isıtmatesisat suyugidişiD: Sıcak suçıkışıE: Gaz girişi
ateşlemetrafosu
brülörateşlemeelektrodu
presostat
elek
trik
gü-
venl
ik v
anası
sarımına bağlı olan elektrotlar arasında kıvılcım oluşur.Kıvılcım gazı yakar. İç kısımda oluşan alev ısıya duyarlıdirenç (PTC) tarafından algılanır. PTC, ateşlemetrafosunu kontrol eden rölenin kontaklarının konumunudeğiştirir ve kıvılcım üretimi sona erer.
Kombiler bacalı ve hermetik tipte üretilir. Hermetiktip kombiler bacası olmayan mekânlarda kullanılır.
Bazı kombi markalarında bulunan anti blokajpompası sistemi cihaz 24 saat içinde hiç çalıştırılmazsaaygıtın otomatik olarak 30 saniye çalışıp durmasınısağlar.
Düşük basınç sensörü su basıncı çok düştüğündesistemi durdurur.
Presostat basınç farkları yardımıyla fanın çalışıpçalışmadığını kontrol eder. Fan çalışmıyorsa kombiyikapatır.
Elektrik güvenlik vanası akım kesildiği zaman gazıkesmeye yarar.
Su cihazın eşanjör adlı bölümünde ısınır.
c. Katalitik sobaYapı olarak gazlı şofbene benzer. Ortamdaki zehirli
gaz (karbondioksit) oranı % 1,5’e yükseldiğinde yanmaotomatik olarak sona erer.
Sobanın yakılması şofbenlerdeki gibi manyetoluçakmak ile sağlanır. Çalıştırma düğmesine basıldığındadetantördeki (tüp başlığı) gaz pilot memesi ve radyanenjektörüne gelir. Çakmak pilottan çıkan düşük miktarlıgazı ateşler. Pilotun alevi ısıya dayanıklı seramiklerindeliklerinden yayılan gazı da tutuşturur.
Valf düğmesine şofbenlerde olduğu gibi 10-20 saniyebasılı tutulur. Bu süre zarfında yeterince ısınantermokupl elektrik akımı üretir. Bobine ulaşan akım elbasıncıyla yapıştırılan valf sübabını çekik hâlde tutar.
PDF created with FinePrint pdfFactory trial version http://www.fineprint.com