Prof.dr.Sadik Bahtić

EKONOMIJA KAO NAUKA IZUČAVA MNOGO DISCIPLINA

1. Mikroekonomija,

2. Makroekonomija,

3. Marketing,

4. Statistika,

5. Računovodstvo,

6. Ekonomika preduzeća,

7. Ekonomski razvoj itd.

EKONOMSKI RAZVOJ EKONOMSKI RAZVOJ- definišemo

kao dugoročni proces održivog porasta proizvodnje i dohotka praćen strukturnim poboljšavanjem pri njihovom stvaranju i raspodjeli čiji je cilj, u dugom roku, uvećavanje mogućnosti zadovoljavanja ukupnih potreba te zajednice (države), odnosno neprekidni porast životnog standarda, finansijske samostalnosti i političkih sloboda stanovništva.

EKONOMSKI RAZVOJ Pitanja koja treba postaviti s ekonomskim

razvojem jedne zemlje su:

1. šta se dešava sa siromaštvom?

2. šta se dešava sa nezaposlenošću?

3. šta se dešava sa nejednakošću?

Ako je jedan ili dva od tih ključnih problema pogoršan, a posebno ako su pogoršana sva tri,bilo bi iluzorno nazvati taj rezultat”RAZVOJEM ZEMLJE” čak i ako je per capita(NDI)udvostručen.

EKONOMSKI RAST Ekonomski rast podrazumjeva

povećanje količine proizvedenih dobara i usluga ili realnog dohotka u ukupnom iznosu po stanovniku”per capita”u okvirima zajednice i u određenom vremenskom periodu.

Za neku državu kažemo da ima ekonomski razvoj i ekonomski rast ako u jednom dužem periodu, najmanje 3 godine ima rast BDP najmanje od 5 % (NA PRIMJER :Turska,Malezija,Kina,Indija,Kuvajt).

EKONOMSKI RAST Ekonomski rast se može ostvariti na

dva načina i to:

1. povećanom količinom upotrebljenih faktora-inputa i

2. istom količinom upotrebljenih faktora-inputa ali s rastućom efikasnošću njihove upotrebe.

CILJEVI ODRŽIVOG HUMANOG RAZVOJA

Ciljevi održivog –humanog razvoja su:

1. ekonomski: rast, efikasnost, stabilnost;

2. socijalni: jednakost, socijalna kohezija, socijalna mobilnost, participacija, kulturni identitet;

3. okolinski: zdrava okolina, racionalna upotreba obnovljivih resursa, konzervacija neobnovljivih prirodnih resursa;

SISTEMI ODRŽIVOG HUMANOG RAZVOJA

4. politički sistem koji osigurava efikasnu participaciju građana, ekonomski sistem koji može stvarati viškove i tehničko znanje na održivoj osnovi,

5. društveni sistem koji osigurava rješenja za napetosti iz disharmoničnog razvoja,

6. proizvodni sistem koji poštuje obavezu čuvanja ekološke osnove za razvoj,

7. tehnološki sistem koji stimuliše održive modele trgovine i finansija,

8. administrativni sistem koji je fleksibilan i samokreativan.

FAKTORI EKONOMSKOG RAZVOJA

1. STANOVNIŠTVO

2. PRIRODNI I ENERGETSKI RESURSI

3. KAPITAL-KAPITALNA DOBRA

4. TEHNOLOŠKE PROMJENE-PROGRES

5. ORGANIZACIJA I PREDUZETNIŠTVO

6. OBRAZOVANJE I ZNANJE KAO KLJUČNI RAZVOJNI FAKTOR

RAST STANOVNIŠTVA KROZ ISTORIJU

Prema podacima UN-ovih izvještaja od 2011.godine svjetska populacija je dostigla brojku od 7 milijardi ljudi,danas se procjenjuje da je taj broj oko 7,5 milijardi,uz procjenu da će do 2025.godine ovu planetu nastanjivati oko 8 milijardi ljudi.

Zbog resursa globalisti planiraju smanjenje stanovništva na 1-1,5 milijardi –taj proces već traje.

Stopa rasta stanovništva je bilježila najveći prirast u zadnjih 13 godina prvenstveno zahvaljujući tehničko-tehnološkim i medicinskim uslovima.

RAST STANOVNIŠTVA KROZ ISTORIJU

Prethodno iskazane brojke ne bude veliko interesovanje ukoliko nismo upoznati sa činjenicom da je do prije 2000 godina,ljudska populacija iznosila svega 250 miliona,a udvostručenje se desilo tek 1650.godine.

Procjenjuje se da je godišnja stopa rasta stanovništva prije 300 godina bila tek 0,002%.

Drastične prmjene desile su se industrijskom revolucijom.

GRAFIČKI PRIKAZ POPULACIJSKOG RASTA STANOVNIŠTVA

STANOVNIŠTVO Današnja stopa rasta stanovništva iznosi oko 1,4%

godišnje,uz napomenu da u visoko razvijenim zemljama dolazi do blagog pada broja stanovnika,dok iskazanu stopu rasta imaju zemlje u razvoju.

Za razliku od srednjeg vijeka u kojem su glavni krivci za visoku smrtnost populacije bili:

glad, prirodne katastrofe i bolesti poput kuge, današnje razvijene zemlje imaju problem s modernim

načinom života, protkanim procesom urbanizacije,koji dovodi do smanjenja veličine porodice i do planiranj djece.

STANOVNIŠTVO KAO FAKTOR EKONOMSKOG RAZVOJA

Čovjek zauvjek ostaje najznačajniji

činilac ekonomskog i svakog drugog razvoja i prosperiteta.

U tom smislu analizi stanovništva moguće je pristupiti iz ova tri (3) najznačajnija aspekta:

a) Ljudski potencijal,

b) Etnički sastav i

c) Istorijsko naslijeđe.

LJUDSKI POTENCIJAL Uloga i značaj ljudskog potencijala

može se prikazati s tri aspekta:

1. ukupan broj stanovnika,

2. obrazovni nivo stanovništva i

3. zdravstveno stanje stanovništva.

LJUDSKI POTENCIJAL Ukupan broj stanovnika

Ukupan broj stanovnika je jedan od

najelementarnijih komponenti ljudskog potencijala.

Pojedine savremene ljudske zajednice se u pogledu ukupnog broja stanovnika veoma razlikuju: od onih najvećih čije se

stanovništvo broji stotinama miliona do onih , u tom pogledu, malih ljudskih zajednica sa nekoliko

miliona ili stotina hiljada ljudi. (Kina,,Indija).

LJUDSKI POTENCIJAL Porast ukupnog broja stanovništva

rezultat je dviju komponenti:

Prvu čine tzv.prirodni porast-priraštaj koji

predstavlja razliku između broja rođenih(NATALITET) i broja umrlih(MORTALITET) stanovniku u određeneom periodu.

Drugu komponentu čini tzv. mehanički

porast – priraštaj,koji predstavlaj razliku između broja iseljenih (emigranti) i useljenih(imigranti)stanovnika u određenom periodu u,odnosno iz zemlje.

LJUDSKI POTENCIJAL Još potpuniju sliku o ekonomskom potencijalu

ljudskog faktora dobijamo ako ove podatke dopunimo i uvidom u njegovu:

1. polnu i

2. starosnu strukturu.

Podjela stanovništva po polu utiče na ekonomsku aktivnost zbog toga što su žene, općenito posmatrano, u većini zemalja savremenog svijeta, srazmjerno manje zapolene.

LJUDSKI POTENCIJAL Na stepen aktivnosti ženske radne snage ne

utiču samo ekonomski i kulturni razvoj već i čitav niz specifičnih faktora kao što su:

1. običaji,

2. navike,

3. tradicija,

4. postojanje nekih ekonomskih aktivnosti ili ne i dr.

STAROSNA STRUKTURA Starosna strauktura stanovništva utiče na

ekonomski razvoj, u zavisnosti od toga:

1. kakav je odnos između broja stanovnika u uzrastu koji učestvuje u proizvodnji-tzv. radni kontigent (radno-sposobni status),

2. u odnosu na onaj dio ukupnog stanovništva koji to nije u stanju (djeca,starci,bolesni i dr).

LJUDSKI POTENCIJAL Na osnovu utvrđene statističke

metodologije izvršena je podjela stanovništva iz pozicije ekonomske aktivnosti na:

1. ekonomski aktivno stanovništvo - radna snaga i

2. ekonomski neaktivno stanovništvo.

EKONOMSKI AKTIVNO STANOVNIŠTVO

1. Ekonomski aktivno stanovništvo - radnu snagu čine:

1. svi zaposleni(koji imaju zasnovan radni odnos),

2. svi koji obavljaju određenu aktivnost ali nemaju zasnovan radni odnos(aktivni u poljoprivredi,kućna radinost,zanatstvo,pomažući članovi itd.).

3. nezaposleni(ranije bili zaposleni,prvi put traže zaposlenje).

EKONOMSKI NEAKTIVNO STANOVNIŠTVO

2. Ekonomski neaktivno stanovništvo čine:

1. Lica koja imaju vlastiti izvor prihoda(prihod po osnovu ranijeg rada,prihod od vlasništva itd)i

2. Izdržavana lica(ne učestvuju u procesu proizvodnje(niti imaju vlastite prihode).

OBRAZOVNI NIVO STANOVNIŠTVA Obrazovni nivo stanovništva

S pozicije savremenih uslova privređivanja potrebno je ukazati na činjenicu da se značaj ljudskog faktora ne mjeri i ne izražava njegovom brojnošću,odnosno kvantitetom,nego prvenstveno obrazovanjem i znanjem.

Ulaganje u obrazovanje ne treba se tretirati kao trošak već kao najisplativija investicija.

ZDRAVSTVENO STANJE STANOVNIŠTVA

Zdravstveno stanje stanovništva

Sve do nedavno zdravstveno stanje stanovništva nije bilo predmet ozbiljnog tretmana u ekonomskim istraživanjima.

U savremenim uslovima, međutim, zdravlje ljudi sve se više tretira kao faktor sa dugoročnim dejstvom na ekonomksi razvoj.

ZDRAVSTVENO STANJE STANOVNIŠTVA

Ulaganje u zdravstvene programe je imalo direktnije korelacije sa brojem stanovnika.

Pobljšanje zdravstvenih usluga uzrokovalo je smanjenje razlika u stopama mortaliteta između razvijenih i nerazvijenih zemalaj.

Do prije nekoliko decenija,vrlo mali procenat stanovništva bi mogao očekivati da doživi 50.godina života,a razlike su dotle šle da je stanovništvo u razvijenim zemljama u prosjeku tri(3) puta duže živjelo nego stanovništvo u nerazvijenim zemljama.

ETNIČKI SASTAV STANOVNIŠTVA Etnički sastav stanovništva Tri (3) karakteristike su posebno značajne za analizu

etničkog sastava stanovništva i to:

1. nacionalnost,

2. jezik i

3. religija. Svakako da viši stepen homogenosti stanovništva

predstavlja povoljniju pretpostavku ekonomskog razvoja(npr.BiH i HRVATSKA).

ISTORIJSKO NASLIJEĐE Istorijsko naslijeđe-tradicija

I ovaj aspekt u pojedinim zajednicama-državama dobiva tretman među faktorima ekonomskog razvoja.

Shvatanje radnih obaveza, postojeća tradicija i iskustv stanovništva u bavljenju pojedinim ekonomskim djelatnostima,tradicija u različitim vidovima ekonomske saradnje sa susjednim i drugim zajednicama sve su to nezaobilazni dijelovi ukupne analize razvojnih mogućnosti različitih

sredina.(npr.Njemačka).

PRIRODNI I ENERGETSKI RESURSI KAO FAKTORI EKONOMSKOG

RAZVOJA Ključni faktori koji čine glavni oslonac

ekonomskog razvoja Bosne i Hercegovine su prirodni i energetski resursi a najznačajniji su:

1. Vode i hidropotencijal,

2. Šume ,

3. Poljoprivredno dobro,

4. Zemljište,

5. Rudna bogatstva itd.

PRIRODNI RESURSI Prirodni resursi predstavljaju vrlo

značajnu pretpostavku ekonomskog razvoja.

BiH je zemlja bogata sa prirodnim resursima ali nažalost nismo ih stavili u funkciju razvoja.

Npr.Rusija je države koja je zbog svojih prirodnih resursa(GAS I NAFTA)politički i ekonomksi moćna te utjecajna na globanom planu.

PRIRODNI RESURSI Prema vrsti, podjela resursa je slijedeća:

Zemljišni resursi,

Energo resursi,

Mineralni resursi,

Vodeni resursi,

Šumski resursi,

Ribarski rasursi,

Rijeka flora i fauna.

PRIRODNI RESURSI Ovi resursi su svuda oko nas i moramo voditi

računa da ih na pravilan način iskorištavamo jer u protivnom može doći do njihovog nestanka a time i života na planeti.

Prirodni resursi su opšte dobro i zajedničko bogatstvo.

Prirodni resursi su jako važni za ekonomski i privrednir razvoj svake zajednice-svake države.

PRIRODNI RESURSI BiH je bogata s veoma mnogo

prirodnih,termalnih i termo-mineralnih izvora a među njima su veoma rijetki mineralni izvori koji su poznati u stručnim krugovima a i u cijelom svijetu(crni Guber,Kulaši,Gračanica,Gata,Banja Iliđa,Reumal itd.).

Voda,šumsko bogatstvo,zemljište i mineralna bogatstva čine BiH relativno bogatom prirodnim resursima.

TERMALNE VODE

Termalne vode

Termalni izvor, izvor tople vode ili izvor ljekovite termalne vode posebna je vrsta izvora,iz kojeg izvire topla voda koja je često obogaćena mineralima.

Definicija termalnih izvora označava,da voda mora biti najmanje 8,3 °C toplija od okolne temparature zraka.

TERMALNE VODE Banjski turizam u Bosni i Hercegovini

Tradicija korištenja termo-mineralnih voda u našim krajevima seže u daleku prošlost,i to još u vrijeme Grka i Rimljana,koji su već tada uvidjeli u ljekovitost naših geotermalnih izvora.

Prve hemijske analize i preporuke za korištenje banjskih voda u liječenju i tretmanu uradili su poznati stručnjaci iz evropskih banja-Visbaden i Baden-Baden.

U BiH poznate su poznate termalne :Banja Ilidža-Sarajevo,Reumal-Fojnica,Banja Ilidža-Sanski Most,Banja Vrućica-Teslić,Gata-Bihać itd.

TERMALNE VODE Prije rata u Bosni i Hercegovini je bilo

registrovano 15 banjskih lječilišta a danas u BiH imamo samo 11 termalnih banja kao zdravstvene institucije .

Ove zdravstvene institucije raspolažu sa oko 3.445 ležaja i ostvaruju oko 200.000 nočenja što čini 23% ostvarenih ukupnih noćenja u Bosni i Hercegovini,to nam donosi velike prihode i utiče na ekonomski razvoj države.

VODE Bosna i Hercegovina je jedna od rijetkih zemalja u Evropi

koja ima velike resurse prirodne izvorske vode od kojih bi se mogli obogatiti ali nažalost mi mi uvozimo flaširanu pitku vodu.

Voda u BiH je istinski plavo zlato.

Voda je sve više ekonomska kategorija,odnosno roba, a ne dar prirode.

BiH ima ogromne količine pitke vode, ali i pored toga godišnje uvezemo flaširane vode u vrijednosti oko 110 miliona KM što jako loše utiče na naš trovinski deficit.

VODE

Smatrajući vodu jeftinom u dosadašnjem razvoju ,prema njoj se odnoslio nedomaćinski ,rasipnički i neekonomski tj.trošila se neracionalno i zagađivala nemilice.

Takvo ponašanjem nas je dovelo do toga da je voda postala skupa a ubuduće će biti još i skuplja.

Neki teoretičari tvrde da će se u budućnosti ratovi voditi za vodu a ne za naftu kao danas.

HIDROPOTENCIJAL Jedna od bitnih karakteristika

bosanskohercegovačkih rijeka je njihov HIDROPOTENCIJAL, koji nije dovoljno iskorišten.

Ukupna iskorištenost hidropotencijala je oko 40% ili 7.182 GVh godišnje,

BiH u poslovanju s inostarnstvom jedino ima SUFICIT kad je u pitanju električna energija.

ISKORIŠTENOST HIDROPOTENCIJALA

U BiH iskorištenost malih hidrocentrala je veoma mala i tu imamo ogroman potencijal.

Pored hidroenergetskog potencijala velikih vodotoka,Bosna i Hercegovina raspolaže i hidroenergetskim potencijalom malih vodotoka ,na kojima bi se moglo izgraditi veliki broj malih hidroelektrana.

Procjenjuje se da taj hidroenergetski potencijal iznosi 12%ukupnog hidroenergetskog potencijala velikih vodotoka.

HIDROPOTENCIJAL-ELEKTRIČNA ENERGIJA

Znači, BiH raspolaže s velikim i značajnim energetskim resursima koji nisu aktivirani.

Električna energija je kičma svake države-privrede,to zlatna koka i za njom je velika potražnja na svjetskom tržištu.

BiH je zemlja apsurda,iako imamo ogromne prirodne i energetske potencijale,i spadamo među najbogatije zemlje ugljem u Evropi,električnu energiju proizvodimo za svoje potrebe,višak izvozimo, jeftino je prodajemo a stanovništvo BiH plaća najskljuplju cijenu.

ŠUME U procjeni nacionalnog bogatstva neke države posebno je

značajno bogatstvo ŠUMOM.

Dvije osnovne funkcije šume su: 1.Privredna i 2.Opće korisna. Šume su važan proizvodni faktor a njihova uloga je

nezamjenjiva kod vrjednovanje prostora i ocjenjivanje kvaliteta življenja.

Inventarizacija šuma nije obavljena nakon rata(1995.godine)te se podaci uglavnom baziraju na procjenama i svarno stanje površina,osnovnih zaliha,prirasta i mogućeg etata moći će se ustanoviti nakon obavljenne inventarizacije šuma.

ŠUME Ako posmatramo odnos ukupne

površine šume prema ukupnoj površini

države, jedna od najšumovitijih zemalja u Evropi je Bosna i Hercegovina.

Pod šumama se nalazi 2.709.769 ha ili oko

53% ukupne površine Bosne i Hercegovine.

Od toga visoke šume čine 48%,niske

34%, a ostalo su goleti.

ZEMLJIŠTE BiH posjeduje ogromna zemljišta koja se nažalost

neobrađuju i zato nam je ovoliki uvoz hrane i što prouzrokuje velik TRGOVINSKI DEFICIT.

U ekonomskoj teoriji zemljište se jednim djelom svrstava u neobnovljive prirodne resurse,jer je podložno trošenju zbog:

1. erozije, 2. urbanizacije, 3. izgradje tvornica, 4. cesta, 5. aerodroma, 6. benzinskih pumpi,skladišta itd.

ZEMLJIŠTE U BiH imamo visoko učešće:

1. pašnjaka, 2. ribnjaka, 3. trstika i 4. bara- što ukazuje na veće mogućnosti povećanja proizvodnje

putem njene intenzifikacije.

Mogućnosti za bolje korištenje zemljišta leži u nepovoljnom omjeru između obradivog i neobrađenog obradivog zemljišta.

Obrađuje se samo oko 50% obradivih površina.

ZEMLJIŠTE-MINSKA POLJA Brži ruralni razvoj u BiH limitiran je

zbog rata i zaostalim eksplozivnim sredstvima.

Na prostoru BiH postoji više od 17.000 minskih polja sa 750.000 mina i drugih ubojitih sredstava.

Njihovo uklanjanje trajat će dugo-decenijama.

Dakle,više od 250.000 ha poljoprivrednog zemljišta je još uvjek nepristupačno za sigurno korištenje zbog mina i drugih eksplozivnih sredstava.

ZEMLJIŠTE Područje Bosne i Hercegovine

karakteriše usitnjenost zemljišnog posjeda.

Prosječna veličina posjeda u BiH je 2,5 ha.

Klima je povoljna i omogućava većinu biljne i

stočarske proizvodnje.

Raspored temparatura i padavina ima direktni uticaj na intezitet i obim poljoprivredne proizvodnje.

RUDNA BOGATSTVA Rudno bogatstvo za BiH predstavlja

značajan i neobnovljiv prirodni resurs.

Najznačajnije rudno bogatstvo predstavlja ugalj.

BiH raspolaže bilansnim rezervama od 3,9 milijardi tona uglja,od čega na lignit otpada 63% i mrki ugalj 37%.

Rezerve boksita iznose oko 86 miliona tona, a olova i cinka oko 60 miliona tona.

RUDNA BOGATSTVA Brojna su ležišta nemetalnih sirovina kao kamene

soli,rijetke sirovine pirofilita sa rezervama od oko 14,5 miliona tona.

U BiH postoje značajna nalazišta:azbesta,gipsa,kaolina,ukrasnog kamena,krečnjaka,dolomita,gline,šljunka,pijeska itd.

Rezerve željezne rude iznose 718 milona tona.

Otkriveni su i tragovi nalazišta nafte i nekih rijetkih metala i nemetala.

Rezime,BiH je bogata sa svim prirodnim resursima.

RUDNA BOGATSTVA Mrki ugalj je najvećim djelom lociran u:

1. SBK-srednje-bosanskom kantonu,

2. Tuzlanski kanton-Banovići,

3. USK-Kamengrad i

4. Hercegovačkom kantonu-mostarski bazen.

Bilansne rezerve lignita sa preko 50% leže u bazenu Kreke, Livnu-Tomislavgradu 27%,Gacku 10%, u Stanarima 6% itd.

Ugalj kao energetska sirovina čini ¾ od ukupnog energetskih potencijala BiH.

KAPITAL –KAPITALNA DOBRA Uloga kapitala u ekonomkom razvoja je

ključna i nezamjenljiva. MKO-Korporacije svoju moć po svijetu

osim znanja ostvaruju jer posjeduju veliki kapital.

Finansirati razvoj u osnovi znači obezbjediti finansijska sredstva za finansiranje investicija kao dugoročnih plasmana ,odnosno ulaganja.

Monetarno kreditni i fiskalni mehanizmi su vrlo značajni faktori obnove i privrednog razvoja zemlje.

KAPITAL U centru svih ekonomskih kretanja se

nalazi finansijski sektor koji mora biti stabilan i

otporan da bi pružio finansijske uloge ostatku ekonomije.

Fizički kapital-predstavlja količinu

novca koja je uložena u neki oblik imovine-kapitalna dobra(oprema,mašine,zgrade)s ciljem sa se tom imovinom obavlja neka ekonomska aktivnost i proizvode dobra i usluge.

AKUMULACIJA

Akumulacija predstavlja dio novostvorene vrijednosti , nacionalnog dohotka , kojim se obezbjeđuje stalno proširivanje materijalne osnove proizvodnje.

Akumulacija je ulaganje u budućnost.

Akumulacija je ulaganje u blagostanje.

Akumulacija je odložena potrošnja.

STOPA AKUMULACIJE Učešće akumulacije u novostvorenoj

vrijednosti, nacionalnom dohotku, izražava se stopom akumulacije, koja se izračunava kao odnos akumulacije i nacionalnog dohotka:

akumulacija

stopa akumulacije= ----------------------------- - x 100

nacionalni dohodak

INVESTICIJE Pretvaranje novčane akumulacije u realnu

akumulaciju (faktore procesa proizvodnje) u

cilju nastavka proizvodnje je proces investiranja,

Dakle ,investicije su oblik u kojem se

akumulacija upotrebljava za potrebe reprodukcije.

Jedini izlaz da neka zemlja izađe iz krize su investicije i ulaganja u realni sektor, sektor koji stvara novu vrijednost.

VRSTE INVESTICIJA

U pogledu podjele investicija po njihovoj namjeni, u ekonomskoj literaturi se obično susrećemo sa dvije osnovne skupine investicija:

To su investicije :

1. investicije u fiksne fondove(osnovne fondove) i

2. investicije u obrtne fondove

INVESTICIJE U FIKSNE I OBRTNE FONDOVE

Pod investicijama u fiksne fondove podrazumjevamo ulaganja u objekte trajnog karaktera kao što su:

-zgrade, -oprema, -dugoročni zasadi, -saobračajnice , -luke i slično.

Pod investicijama u obrtne fondove podrazumjevamo ulaganja u :

-sirovine, -poluproizvode, -nedovršene proizvode i -gotove proizvode.

KARAKTERISTIKA FIKSNIH FONDOVA

Da bi se shvatila bitna razlika između te dvije kategorije investicija, potrebno je istaknuti suštinsku razliku između fiksnih i obrtnih fondova.

Osnovna ekonomska karakteristika fiksnih fondova ogleda se u činjenici da se njihovo trošenje odvija u toku DUGIH VREMENSKI PERIODA i u toku velikog niza proizvodnih ciklusa koji se stalno i kontinuirano ponavljaju.

KARAKTERISTIKA FIKSNIH FONDOVA

Prema tome , karakteristika fiksnih fondova je da oni daju odgovarajuće proizvodne ili neproizvodne usluge u togu niz godina i da u tom periodu u okviru svakog od mnogobrojnih proizvodnih ciklusa prenose sukcesivno dio svojih vrijednosti na proizvedena dobra i usluge.

To znači,da je osnovna karakteristika fiksnih fondova u tome da se oni AMORTIZUJU.

Zato je pojam Amortizacije isključivo vezan za fiksne fondove.

KARAKTERISTIKA OBRTNIH FONDOVA

Osnovna ekonomska karakteristika obrtnih fondova ogleda se u tome što se oni,za razliku od fiksnih fondova koji se sukcesivno troše u velikom broju proizvodnih ciklusa,potroše u toku samo jednog proizvodnog ciklusa.

Prema tome obrtni fondovi se ne amortizuju.

Svaki investicioni zahvat na liniji povećanja fiksnih fondova redovno treba da prati i odgovarajući investicioni zahvat na liniji povećanja obrtnih fondova.

INVESTICIJE Proces investiranja ima dvostruku ulogu u

ekonomskom razvoju:

1.Investicije, što podrazumjeva nabavku:

1. mašina, alata i opreme,

2. građevinskih objekata ,

3. zaliha roba i materijala.

INVESTICIJE 2. Aktiviranje investicija

1. znači povećanje kapitalne opremljenosti proizvodnje i

2. u prvi plan se stavlja obim,struktura i ekonomski efekat investicija, a to znači da se u datom periodu investicija isplatila.

INFRASTRUKTURA Infrastruktura je skup djelatnosti-grana koje

omogućuju nesmetan razvoj sektora i aktivnosti od općeg društvenog sektora i ona se djeli na:

a) privrednu i

b) neprivrednu

U privrednu infrastrukturu spadaju: 1. Saobraćaj,

2. Energetika,

3. Telekomunikacije,

4. Komunalne djelatnosti.

To su sve djelatnosti koje idu uz privredu

NEPRIVREDNA INFRASTRUKTURA U neprivrednu infrastrukturu

spadaju: Školstvo Zdravstvo, Kultura, nauka., Sport, Socijalna zaštita, Državna uprava itd. To su sve djelatnosti koje posredno pomažu privredi.

OSNOVNI FAKTORI-DETERMINANTE INVESTICIJA

1. Kamatna stopa Veličina investicija zavisi od očekivane stope

PROFITA.

Ukoliko je ova rentabilnost po procjenama niža ,do investicija neće doći.

Investitori uvjek razmatraju i alternativne mogućnosti ulaganja.

Ukoliko je OČEKIVANI PROFIT veći od utvrđene kamatne stope investicija će biti realizovana i obrnuto.

DETERMINANTE INVESTICIJA 2. Očekivani profit Investitori prilikom donošenja oluka o

investicijama računaju sa očekivanim

profitom,ali nakon odbitka poreza i drugih zakonskih obaveza.

To znači da svako povećanje poreskih stopa ili

drugih zakonskih obaveza dovodi do smanjenja rentabilnosti i uzdržavanja od investicionih odluka i obrnuto.

DETERMINANTE INVESTICIJA 3. Tehnološke promjene Osnovni impuls investicijama daju

tehnološke promjene, odnosno stalno skraćivanje vijeka tehnologije tj. amortizacija,zatim smanjenje životnog vijeka proizvoda kao i stalno praćenje savremenih tokova naučno-tehnološkog progresa.

Velike tehnološke promjene imaju snažan pritisak za stalnim investicionim ulaganjima.

BRUTO INVESTICIJE

Bruto investicije obuhvataju ulaganja namjenjena obavljanju proste i složene reprodukcije.

Dakle,bruto investicije obuhvataju sva ulaganja neophodna za obnavljanje proizvodnje,tj.nivo proste reprodukcije-amortizacija i dio novostvorene vrijednosti namjenjen složenoj reprodukciji(proširenoj)-akumulacija.

Ako su bruto investicije jednake amortizaciji tada je moguća samo jednostavna-prosta reprodukcija.

NETO INVESTICIJE

Neto inveticije predstavljaju dio bruto

investicija nakon odbitka amortizacije i stvaraju uslove za proširenu reprodukciju.

U određenim uslovima moguće je da su bruto investicije manje od amortizacije i tad dolazi do situacije

tzv.DEZINVESTIRANJA.

DEMOGRAFSKE INVESTICIJE

Demografske investicije prestavljaju iznos koji se investira,

kako bi se zbog porasta stanovništva,dohodak po stanovniku održavao na dostignutom nivou.

EKONOMSKE INVESTICIJE Ekonomske investicije

predstavljaju iznos investicija iznad

nivoa demografskih koje obezbjeđuju:

1. ekonomski razvoj, tj.povećanje proizvodnje i

2. rast ukupnog dohotka i dohotka po stanovniku (“per capita“dohodak).

INVESTICIJE Postoji još niz mogućih uvida i razlikovanja investicionih

ulaganja po različitim osnovama kao na primjer:

a) s obzirom na izvor sredstava mogu biti: 1. investicije iz domaćih sredstava 2. investicije iz inostranstva

b) S obzirom na odlučivanje 1. individualne investicije(odluke donose individualni

subjekti) i 2. javne investicije (odluke donose nadležni državni

organi).

TEHNOLOŠKE PROMJENE -PROGRES

Pod tehnološkim promjenama-progresom čiji značaj u funkciji razvoja neprekidno raste ,podrazumjevamo slijedeće:

1. stalni proces usavršavanja sredstava za rad i izvora energije,

2. uvođenje novih proizvodnih metoda i novih načina organizacije i upravljanja proizvodnjom čiji ukupni rezultati doprinose porastu PRODUKTIVNOSTI,

3. stvaranje i uvođenje novih proizvoda ili novih vrsta poznatih proizvoda,

4. stalno unapređenje proizvodne tehnike koja se ostvaruje zamjenom postojećih sredstava savršenijom.

TEHNOLOŠKE PROMJENE-PROGRES

Tehnološki proces je napredak koji najbrže osigurava ekonomski rast.

Najbogatije zemlje u svijetu postigle su to najviše zahvaljujući neprekidnom investicija i tehnoloških promjena.

Tehnološka promjena predstavlja poboljšanje proizvodnje ili uvođenje novih proizvoda tako da se s istim troškovima dobije više proizvoda.

TEHNOLOŠKE PROMJENE-PROGRES Temalj tehnoloških promjena

predstavljaju IZUMI i INOVACIJE. Tehnološki razvoj u drugoj polovici 20

stoljeća bazirao se na izumima koji su nastali ili su razvijani za vrijeme II svjetskog rata:mlazni pogon,atomska energija i računalo itd.

Na osnovi mlaznog pogona razvili su se veliki i brzi avioni, prve plinske elektrane, atomska energija povećala je proizvodnju električne energije u termoelektranama, računalo je presudno u automatizaciji i robotizacijei proizvodnje.

TEHNOLOŠKE PROMJENE Tehnološkia promjena je neprekidni proces

malih i velikih unapređenja novih izuma i inovacija.

Tehnološke promjene su od velike važnosti za rast životnog standarda a svaka inovacija izaziva buđenje poduzetničkog duha.

Termin tehnologija se često upotrebljava kada su u pitanju pronalasci iz najnovijeg perioda kao: - radar, laser, ultrazvuk, infracrveni zraci, mikroprocesor, magnetna rezonanca, telefaks, internet, digitalne tehnogije itd.

TEHNOLOŠKE PROMJENE Tehnologija ima jednu veoma značajnu i

specifičnu osobinu, naime, TEHNOLOGIJA SAMA SEBE RAZVIJA.

Tehnologija u najširem smislu predstavlja korištenje prirode u svrhu

čovjekovih materijalnih dobara.

Tehnologija predstavlja primjenu

naučnog znanja u praktične svrhe ljudskog života.

TEHNOLOŠKE PROMJENE Svaka tehnološka promjena

prolazi kroz tri (3) faze:

1. Pronalazak (izum-invencija),

2. prva praktična primjena(inovacija i

3. široka primjena pronalaska (difuzija).

IZUM-INVENCIJA

1. Izum-invencija je faza tehnološke

promjene koja predstavlja rađanje neke nove ideje.

Sama po sebi,invencija još ne

znači neminovnost automatskog ispoljavanja slijedeće faze tehnološke promjene,t,j.nastanak inovacije.

INOVACIJA 2. Inovacija je faza tehnološke promjene

koja podrazumjeva proces realizacije neke nove ideje ,odnosno inovacija predstavlja novo rješenje.

Pojam inovacije se često označava i slijedećim terminima:

1. Pronalazak, 2. Naučno istraživanje ili naučno djelo. s

Tempo tehnoloških promjena ,povećanje produktivnosti rada a time i intezitet ekonomskog razvoja u cjelini u najvećoj mjeri je određen dinamikom inovacija.

DIFUZIJA 3. Difuzija je faza tehnološkog

unapređenja koju karakteriše proces najšire primjene inovacija.

U ovisnoti od sposobnosti ekonomskih subjekata da se ova faza skrati,jasno se ispoljavaju bitne razlike između uspješnih i manje uspješnih privreda u cjelini.

INKUBACIONI PERIOD Vremenski period između pojedinih

faza tehnološkog unapređivanja sve se više skraćuje.

Vrijeme koje je potrebno da se invencija transformiše u inovaciju je najkritičnija faza u ocjenjivanju svake tehnološke promjene.

Ova faza se naziva „inkubacioni period“.

LIMITIRANOST 1.LIMITIRANOST

Na limitiranost najveći uticaj imaju:

1. Naučna dostignuća,

2. Tehnički progres,

3. Porast stanovništva i

4. Politika korištenja razvojnih faktora.

LIMITIRANOST Naučna i tehnička dostignuća na stepen

limitiranosti djeluju u dva suprotna smjera:

a) pronalaskom,npr,pronalaskom plastičnih masa otpala je limitiranost prirodnih vlakana u tekstilnoj industriji,kao i limitiranost nekih metala,drveta i drugih prirodnih sirovina.

b) Drugim pronalascima,npr.u elektronici ili hemijskoj industriji,porasla je limitiranost nekih prirodnih materija,kao što su obojeni metali itd.

LIMITIRANOST Tehnički progres povećava limitiranost

čistog vazduha i vode pretvarajući ih od slobodnih,bespaltnih dobara u koje se sve više mora ulagati.

Stalno rastući broj stanovnika u nekim djelovima svijeta utiče na limitiranost životnog prostora i sve više nameće problem proizvodnje hrane.

Zato danas u teorije zavjere moćnika sve više i više se vjeruje(plan je 1-1,5 milijardi stanovništva).

MOBILNOST

Mobilnost faktora razvoja ,prije svega proizvodnih faktora,u velikoj mjeri opredjeluje ukupne razvojne rezultate,odnosno

ukupan ekonomski razvoj.

Ako izuzmemo fizički potpuno imobilne faktore,svim ostalim faktorima je moguće povećati njihovu mobilnost do određenih granica,a svako takvo uvećanje mobilnosti dovodi većeg stepena korištenja kapaciteta.

MOBILNOST Poseban važan aspekt koji utiče na

mobilnost je visina troškova njihovog preseljenja.

Ovi troškovi su vrlo različiti, u zavisnosti od razvojne politike i ukupnog društvenog sistema kao i od:

troškova transporta, troškova novog smještaja, plaćanje raznih vrsta dažbina vezanih za

prijenos svojine nad nekim materijalnim faktorima,

plaćanje kamate i rente itd.

SUPSTITUCIJA Zamjena jednih faktora drugima ,tj.problem njihove

supstitucije ima veliki uticaj na ekonomksi pa i cjelokupni društveni razvoj.

U tom smislu pitanje supstitucije može se posmatrati iz niza različitih aspekata kao što su :

1. aspekt zaposlenosti, 2. aspekt regionalnog razvoja, 3. spoljnotrgovinski odnosno platno bilansni aspekti, 4. aspekt izbora proizvodne strukture, 5. specijalizacije i modernizacije proizvodnje, 6. iz aspekta odnosa selo-grad i mnogih drugih.

:

ORGANIZACIJA I PREDUZETNIŠTVO

Organizaciju kao faktor ekonomskog razvoja u ekonomsku teoriju je prvi uveo Alfred Maršal.

Pod organizacijom Maršal je podrazumijevao krajnje širok spektar aktivnosti, počev od podjele rada u procesu proizvodnje, pa sve do načina na koji funkcionišu različiti tehnički sistemi.

ORGANIZACIJA I PREDUZETNIŠTVO Organizaciju kao faktor ekonomskog

razvoja treba naglašeno vezati za sposobnost kreiranja i inoviranja.

Najvažnije poluge organizacije kao faktora razvoja su:

1. preduzetništvo i

2. menadžment.

PREDUZETNIŠTVO Preduzetništvo, kao ideja, stara je koliko

i ljudsko društvo t.j.postoji otkad je čovjeka.

Prvi zapisi nam ukazuju na razne oblike preduzetništva u rano doba, u

egipatskoj, arapskoj i kineskoj civilizaciji.

U antičko doba poznati su različiti tipovi

preduzetništva u staroj Grčkoj i Rimskom carstvu gdje kao različite preduzetničke aktivnosti jačaju trgovina i novčano poslovanje.

PREDUZETNIŠTVO

Marko Polo je jedan od najranijih primjera preduzetnika koji je utvrdio trgovački put prema Dalekom Istoku.

On je potpisivao ugovore sa trgovcima i bankarima da će im prodati njihovu robu.

Ugovor koji je potpisao predviđao je pozajmicu trgovcu-pustolovu sa kamatom od 22,55% uključujući

PREDUZETNIŠTVO Preduzetništvo donosi poznate

četiri (4) prednosti za svako društvo:

1. preduzetništvo potiče ekonomski rast,razvoj i proizvodnju,

2. stvara nova znanja i nove tehnologije,

3. nove proizvode i usluge i

4. mijenja i potiče tržišnu konkurenciju.

OBRAZOVANJE I ZNANJE Obrazovanje i znanje su ključni faktor

ekonomskog razvoja svakog društva-svake države.

Ulaganje u obrazovanje je naajisplativija

investicija svake države-svakog društva,stoga ulaganje u obrazovanje ne treba tretirati kao kao trošak već kao investicija,ulaganje u razvoj,prosperitet, blagostanje.

OBRAZOVANJE I ZNANJE Moderna privreda traži dobro obučenu

i educiranu radnu snagu, tako da obrazovanje i usavršavanje zaposlenih i menadžera predstavlja stalan proces i nerazdvojni dio svake uspješne razvojne politike.

Planiranje kadrova i njihovogog obrazovanja predstavlja ključno pitanje svakog društva, ulaganje u obrazovanje kadrova ne bi se smjelo tretirati kao trošak, već kao ulaganja u proširenu reprodukciju

ZNANJE Znanje je najveće bogatstvo svakog

pojedinca.

Znanje je vrlina, dok se u savremenom

svijetu vrijednost istine dokazuje silom.

Znanje je moć!

U prošlosti, znanje je bilo upućeno na

moć, ali nije bilo identično sa njom.

TEORIJE EKONOMSKOG RAZVOJA VRSTE TEORIJA EKONOMSKOG RAZVOJA

1. teorije uzleta, stagnacije i uravnoteženog razvoja,

2. kratkoročne teorije ekonomskog razvoja,

3. dugoročne teorije ekonomskog razvoja,

4. tradicionalne teorije ekonomskog razvoja,

5. teorija međunarodne zavisnosti

6. neoklasična teorija slobodnog tržišta i

7. nove ili tzv. Endogene teorije ekonomskog razvoja.

TEORIJA UZLETA U ovoj teoriji postavlja se teza da sva

društva prolaze kroz pet (5) faza ekonomskog razvoja i to:

1. faza tradicionalnog društva,

2. stvaranje uslova za ekonomski uzlet (tranziciono društvo),

3. faza uzleta

4. faza stabilnosti - zrela ekonomija i

5. faza masovne potrošnje

TEORIJA STAGNACIJE

Bit ove teorije je da optimalna

upotreba strane akumulacije, mogućnost transfera tehnoloških inovacija, adekvatnih menadžerskih metoda i iskustva iz najrazvijenih zemalja može biti velika prednost manje razvijenih zemalja.

TEORIJA URAVNOTEŽENOG RAZVOJA

Ova teorija polazi od kritike prethodnih teorija i ističe da je razvoj u suštini i na dugi rok uravnotežen proces u kojem se ekonomije pojedinih zajednica stalno i postepeno, a ne naglo kreću naprijed.

Naglašava da je ekonomski rast u svojoj osnovi uravnotežen proces u kome se privrede pojedinih zemalja stalno kreću unaprijed.

TEORIJA URAVNOTEŽENOG RAZVOJA

Prema ovoj teoriji rast je sličan kretanju kornjače i zeca.

Kornjača se kreće sporo, ali sigurno ide naprijed, dok zec ide brzo, pravi snažan iskorak, ali čim se umori, slijedi odmor.

KRATKOROČNE TEORIJE EKONOMSKOG RAZVOJA

Kratkoročne teorije ekonomskog razvoja

Ove teorije analiziraju matematičke odnose između STOPE EKONOMSKOG RASTA i PROIZVODNIH INPUTA-posebno RADA I KAPITALA.

Neke od njih uključuju i faktor tehnoloških promjena.

DUGOROČNE TEORIJE EKONOMSKOG RAZVOJA

Ove teorije koncentrisane su na istraživanje dinamike DUGOROČNOG EKONOMSKOG RAZVOJA ,kako u visoko razvijenim,tako i u nerazvijenim,odnosno zemljama u razvoju.

Kao tri(3) najvažnija pravca ovih teorija navode se:

1) škola stagnacije,

2) škola dugoročnog rasta sa konjukturnim ciklusima i postepenim uvećavanjem stope ekonomskog razvoja i

3) škola eksplozije i kolapsa.

TRADICIONALNE TEORIJE EKONOMSKOG RAZVOJA

U okvir tradicionalnih teorija ekonomskog razvoja svrstavaju se slijedeće (4)četiri teorije:

1. teorija faza-etapa ekonomskog razvoja,

2. teorija strukturnih promjena,

3. teorija međunarodne zavisnosti i

4. neoklasična teorija slobodnog tržišta.

TEORIJA MEĐUNARODNE ZAVISNOSTI

Ova teorija razvila se kao rezultat rastućeg nezadovoljstva i razočarenja NERAZVIJENIH ZEMALJA u modele faza i promjene.

Ova teorija posmatra nerazvijene zemlje okružene institucionalnim,političkim i ekonomskim okruženjima i dominacije od strane ekonomski razvijenih zemalja.

U okviru ovog pristupa postoje tri pravca razmatranja:

a)model neokolonijalne zavisnosti,

b)model pogrešne paradigme i

c) teza dualnog razvoja

MODEL NEOKOLONIJALNE ZAVISNOSTI

Model neokolonijalne zavisnosti karakteriše postojanje i produbljivanje razlika u razvoju pojedinih zajednica kao posljedicu dominacije svjetskog kapitastičkog sistema u odnosima razvijenih i nerazvijenih.(globalni procesi-jaz bogati-sirom).

Postojanje bogatih i siromašnih zajednica u međunarodnom sistemu koji ugoržava cjelokupan ekonomski sistem i opstanak života na zemlji.

MODEL POGREŠNE PARADIGME Model pogrešne paradigme

objašnjava nerazvijenost pogrešnim i nepravilnim savjetima od strane nekompetentnih međunarodnih : „EKSPERATA", savjetnika iz agencija razvijenih zemalja koje pružaju pomoć i multinacionalnih donatora.

Ovi „eksperti" pružaju sofisticirane koncepte, teorijske strukture i kompleksne ekonometrijske modele razvoja, koji često vode do POGRŠNIH POLITIKA

TEZA O DUALNOM RAZVOJU Teza o dualnom razvoju razmatra

svijet kao dualno društvo, bogatih i siromašnih nacija i djela bogatstva i oaza bogatstva u prostoru siromaštva u zemljama u razvoju.

Primjer za ovaj dualizam nalazimo u koegzistenciji modernih i tradicionalnih metoda proizvodnje u urbanim i ruralnim sektorima,te u koegzistenciji bogatih visokoobrazovanih elita sa masom nepismenih siromašnih ljudi

NEOKLASIČNA TEORIJA SLOBODNOG TRŽIŠTA

Tokom 80-ih godina prošlog stoljeća u vodećim zemljama tržišnog svijeta došlo je do tzv”NEOKLASIČNE KONTRAREVOLUCIJE” u ekonomskoj teoriji i politici.

Glavni argument ove teorije je: 1. da su rezultati nerazvijenosti prouzrokovani

neadekvatnom alokacijiom ograničenih resursa,

2. neadekvatnim politikama cijena i

3. prevelikom državnom interevencijom od strane vlada zemalja u razvoju

NOVE ILI TZV.ENDOGENE TEORIJE EKONOMSKOG RAZVOJA

Nova teorija razvoja ili tzv.endogena teorija nastaje također 80-tih godina

prošlog stoljeća i razvija se u tri verzije:

a)Romerov model,

b)Teorija tzv.”velikog poticaja” i

c)Kramerova teorija”O-PRSTENA”.

ROMEROV MODEL Poznati američki ekonomista Romer

razvio je model prema kojem razvoj nastaje unutrašnjim podsticajima u kojem analizira 4 –četiri važna faktora takvog razvoja:

1. kapital,

2. radnu snagu,

3. humani kapital i

4. tehnologiju.

TEORIJA TZV.VELIKOG POTICAJA Ova teorija podvlači značaj inicijalne,

poticajne razvojne faze,u kojoj je naglašen značaj investicija usmjerenih prvenstveno prema INDUSTRIJI i INFRASTRUKTURI.

Zbog neefikasnog djelovanja tržišnog mehanizma , u ovoj fazi podvlači se nezaobilazna uloga javne-

odnosno državne politike

TEORIJA VELIKOG POTICAJA Ekonomska uloga države u ovom

konceptu podrazumjeva:

1. obuku radne snage,

2. investicijske programe velikih razmjera,

3. mobilizaciju finansijskih sredstava,

4. nacionalizaciju strateških djelatnosti,

5. infrastrukturne investicije,

6. vanjskotrgovinsku politiku i.t.d.

KRAMEROVA TEORIJA “O-PRSTEN” američlog ekonomiste

Kramera slikovito izražava razvojni proces kao cjelinu velikog broja ekonomskih procesa tokom čijeg obavljanja se mora obezbjediti njihova potpuna i čvrsta povezanost svih faktora koji u tome učestvuju, pri čemu svi ovi procesi i faktori moraju biti visoko sinhronizirani i podjednako kvalitetni jer ako je samo jedan od njih manje kvalitetan dolazi do slabljenja rezultata

HVALA NA PAŽNJI