Post on 10-Jul-2015
5/11/2018 Egzamin dyplomowy politolgia UMCS pytania ogólne samorząd 2010 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/egzamin-dyplomowy-politolgia-umcs-pytania-ogolne-samorzad-2010 1/104
Zagadnienia egzaminacyjne
Zagadnienia egzaminacyjne:
Kierunek: Politologia
1. Metody badawcze politologii
a) metody zbierania materiałów – obserwacja, wywiad, ankieta, gromadzenie
wypowiedzi osobistych, gromadzenie dokumentów
b) opracowanie i interpretacja materiałów – analiza, synteza
c) sposoby wnioskowania:
- indukcja (dąży do uogólnienia)
- dedukcja (jest przechodzeniem z jakiejś racji do następstw)
d) analiza systemowa – polega na konstruowaniu modelu pojęciowego zjawisk
politycznych, tj. modelu systemowego. Analiza systemowa może dotyczyć:
- systemu politycznego jako całości
- określonego podsystemu w ramach szerszego systemu politycznego
e) metoda porównawcza – (metoda analogii) polega na wykrywaniu podobieństw między
różnymi procesami i zjawiskami, które umożliwiają także ustalenie różnic między
badanymi zjawiskami
f) analiza instytucjonalno-prawna – polega na zakreśleniu sobie pola badań do sfery
określonych przepisów prawnych
g) Metoda historyczna – badanie genezy zjawisk politycznych, traktowanie
łącznie ich aspektów strukturalnych, funkcjonalnych i genetycznych, prowadzenie
studiów biograficznych, stosowanie ujęć wycinkowych, gromadzenie obszernego
materiału empirycznego, jako podstawy do formułowania praw naukowych,
h) Metoda behawioralna –analiza zjawisk społecznych w drodze obserwacji
zachowań jednostek ludzkich i złożonych z tych jednostek grup ludzkich
i) Metoda symulacyjna – konstrukcje i manipulowanie operatywnym modelem
przedstawiającym fizycznie lub symbolicznie jakiś aspekt psychologicznego czy
społecznego procesu
j)Metoda decyzyjna – polega ona na rozpatrywaniu zjawisk i procesów społeczno-
politycznych przez pryzmat: ośrodka decyzji traktowanego jako przedmiot działania
politycznego, tj. zespołu powiązań przyczynowo-skutkowych dotyczących
rozwiązywanego problemu, występujących wewnątrz ośrodka decyzyjnego oraz w jego powiązaniach z otoczeniem.
1
5/11/2018 Egzamin dyplomowy politolgia UMCS pytania ogólne samorząd 2010 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/egzamin-dyplomowy-politolgia-umcs-pytania-ogolne-samorzad-2010 2/104
k) Inne metody – metody leksykalne, geograficzne, genealogiczne, ekstrapolacji,
refleksji, Analiza danych statystycznych, eksperyment społeczny, klasyczne metody
matematyczne, modelowanie.
2. Cechy państwa
* Państwo jako organizacja polityczna:
- odnosi się do działalności społecznej, która wiąże się bezpośrednio ze sprawowaniem
władzy,
• Państwo jako organizacja przymusowa:
- przymus fizyczny
- przymus gospodarczy
- przymus psychologiczny (cenzura)
• państwo jako organizacja terytorialna:
- podstawowym warunkiem istnienia państwa jest posiadanie własnego terytorium, czyli co
najmniej obszarów lądowego i przestrzennego, na których rozciąga się suwerenne
zwierzchnictwo państwowe
• państwo jako organizacja suwerenna:
- jeśli władza państwowa jest faktycznie suwerenna, to do niej i tylko do niej należeć będzie
moc tworzenia i znoszenia prawa, posiada wyłączność stanowienia i zmieniania prawa,
decyduje o wszystkich pozostałych dziedzinach publicznej aktywności.
3. Autorytaryzm i totalitaryzm
1. Autorytaryzm:
- w państwie autorytarnym organy władzy państwowej uznają się za nadrzędne wobec
obywateli, bezwzględnie wymagając uległości i podporządkowania się swoim „jedynie
słusznym decyzjom”
- to rządy nie podlegające jakiejkolwiek kontroli społecznej, oparte na wymaganiu
bezwzględnego posłuchu wobec władzy
- autorytarna osobowość władcy
2
5/11/2018 Egzamin dyplomowy politolgia UMCS pytania ogólne samorząd 2010 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/egzamin-dyplomowy-politolgia-umcs-pytania-ogolne-samorzad-2010 3/104
- skoncentrowanie władzy w rękach jednej osoby lub grupy osób, która sprawuje władzę, nie
licząc się z opinią publiczną,
- hierarchiczny system państwowy
- to system poglądów i wartości, które propagują potrzebę silnej i hierarchicznie
zorganizowanej władzy, głoszący kult określonego przywództwa politycznego,
absolutyzujący porządek i zasady podporządkowania, łączące się z odrzuceniem demokracji i
przeciwstawieniem się idei równości między ludźmi
- władza naczelna w innych rękach ni parlamentu
- samowola sprawującego władzę i nie podleganie żadnej rzeczywistej kontroli innych
organów władzy państwowej
- ideologia zastąpiona przez mentalność lub osobowość przywódcy
- legitymację władzy stanowi siła
- odrzucenie koncepcji demokratycznych i regularnych wyborów
- wszystkie stanowiska państwowe pochodzą z nominacji partyjnych
- decyzje polityczne podejmowane często bez podstaw prawnych,
- „rządzenie odgórne” – rozkazy, nakazy, system sankcji karnych, bezpośredni przymus
- rozbudowany aparat terroru
- pluralizm polityczny, gospodarczy i kulturalny
- elitaryzm – elity w państwie wyłaniane są za pomocą kryterium zasług dla państwa
- uproszczenie procedur decyzyjnych – łamanie prawa
2. Totalitaryzm
- system władzy państwowej opartej na nieograniczonych kompetencjach władzy centralnej,
- wzorcowy obywatel państwa totalnego nie potrafi samodzielnie myśleć, jest ateistą, a
ponadto nie jest zanadto zainteresowany zdobywaniem dobór materialnych
- totalitarna ideologia – wkraczająca we wszelkie przejawy aktywności społecznej – jej celem
jest uformowanie idealnego społeczeństwa oraz nowego ładu
- monopartia kierowana przez dyktatora
- rozbudowana tajna policja
- monopolistyczna kontrola masowych środków przekazu
- monopolistyczna kontrola sił zbrojnych i wszelkich innych formacji
- scentralizowane zarządzanie
- system organizacji państwa zmierzający do rozciągnięcia kontroli nad całością życia politycznego, społecznego i kulturowego,
3
5/11/2018 Egzamin dyplomowy politolgia UMCS pytania ogólne samorząd 2010 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/egzamin-dyplomowy-politolgia-umcs-pytania-ogolne-samorzad-2010 4/104
- maksymalne ograniczenie „sfery prywatności” jednostek i swobody kształtowania opinii
publicznej
- likwidacja wszystkich partii politycznych
- ograniczenie lub uchylenie większości praw obywatelskich i militaryzacja życia
społecznego,
- rozbudowa aparatu przemocy
- wszechstronna cenzura
- zdławienie wolności i wszystkich przejawów demokratyzmu
- wszechobecna i organizująca życie społeczne jedna oficjalna ideologia
- system władzy jest oparty na nieograniczonych kompetencjach otoczonego faktycznym
kultem wodza.
4. Determinanty polityki
a) ideologia polityczna – jest względnie spójnym systemem przekonań oraz twierdzeń o
charakterze opisowym i normatywnym, koncentrujących się wokół problematyki natury
ludzkiej procesu historycznego, ładu społeczno-politycznego,
b) prawo – zespół norm prawnych o charakterze generalnym i abstrakcyjnym, ustanowionych
lub uznawanych przez państwa, których realizacja zabezpieczona jest zagrożeniem użycia
przymusu
c) gospodarka:
- konkurencyjny kapitalizm angloamerykański
- europejski model społeczny gospodarki rynkowej
- nordycki kapitalizm gospodarki negocjacyjnej
- kapitalizm azjatycki
d) kultura – całokształt zobiektywizowanych elementów dorobku społecznego, wspólnych
szeregowi grup i z racji swej obiektywności ustalonych i zdolnych rozszerzać się
przestrzennie
e) etyka – ogół ocen i norm moralnych przyjętych w danej zbiorowości w określonej epoce,
5. Pojęcie i klasyfikacja systemów politycznych
1. System polityczny: to ogół organów państwowych, partii politycznych oraz organizacji i
grup społecznych – formalnych i nieformalnych – uczestniczących w działaniach
politycznych w ramach danego państwa oraz ogół generalnych zasad i norm regulującychwzajemne stosunki między nimi
4
5/11/2018 Egzamin dyplomowy politolgia UMCS pytania ogólne samorząd 2010 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/egzamin-dyplomowy-politolgia-umcs-pytania-ogolne-samorzad-2010 5/104
2. Typologia systemów politycznych:
a) wg Arystotelesa – kto rządzi?
- tyrania,
- oligarchia,
- demokracja,
- monarchia,
- arystokracja,
- pakty
b) wg płaszczyzny ekonomiczno-ideologicznej:
- pierwszy świat – systemy polityczne państw Zachodu
- drugi świat – reżimy komunistyczne
- trzeci świat – systemy polityczne krajów rozwijających się w Afryce, Azji i Ameryce
Łacińskiej
c) wg płaszczyzny konstytucjonalno – instytucjonalnej:
- parlamentarny,
- prezydialny system rządów
- federalne – konfederacje i federacje
- unitarne – decentralizacja i centralizacja
6. Władza polityczna i jej funkcje
Władza polityczna – zdolność narzucania i egzekwowania decyzji; zdolność wpływania na
grupy i na pojedynczych ludzi tak, aby zachowywali się w sposób formalny.
Decyzje uwarunkowane są:
- formą władzy i umiejętnością decydowania
- funkcjami władzy i rodzajem adresata
Decyzje mogą mieć charakter nakazujący bądź zakazujący.
W zależności od form władzy, władza posługuje się różnymi instrumentami, głównie:
• obowiązującego prawa
• instytucjami administracyjnymi jako aparatem wykonawczym
• systemem sądownictwa i systemu regresji
5
5/11/2018 Egzamin dyplomowy politolgia UMCS pytania ogólne samorząd 2010 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/egzamin-dyplomowy-politolgia-umcs-pytania-ogolne-samorzad-2010 6/104
• systemem podatkowym państwa
Ze względów podmiotowych decyzje wydane przez władzę dzielą się na decyzje wydawane
przez:
-
władzę polityczną (charakter powszechny)- władzę administracyjną (charakter lokalny)
- władze obywatelskie (samorządowe)
- władze partyjne i innych organizacji o charakterze politycznym (mają tylko
zainteresowanych adresatów)
* Władza jest to taki asymetryczny stosunek społeczny, który umożliwia jednemu
podmiotowi osiąganie jego celów (wartości) poprzez kształtowanie podmiotowości drugiego podmiotu
• władza jest rodzajem zależności pomiędzy ludźmi, czyli rodzajem stosunku
społecznego,
• za władzę polityczną uznamy taką, która poprzez instytucjonalne uprzedmiotowienie
lub upodmiotowienie ludzi dokonuje dystrybucji, ochrony i kreowania dóbr
politycznych
•
władza polityczna – ma miejsce wtedy, gdy jeden z podmiotów stosunków władzydysponuje realną możliwością podejmowania ważnych społecznie decyzji,
regulujących zachowania wszelkich grup ludzi, gdy ma realną możliwość
egzekwowania podjętych decyzji, aż do stosowania przymusu państwowego włącznie
• funkcje władzy politycznej:
- koordynacyjna – sprowadza się do ustalenia reguł gry dla podmiotów życia społeczno-
politycznego
- dystrybucyjna – sprowadza się do tego, że państwo dzieli społecznie pożądane wartości,np. płaca, praca
- ochronna – władza polityczna stoi na straży istniejącego systemu politycznego
- integracyjna
- strukturotwórcza
7. Zasady konstytucyjno – prawne państw demokratycznych
Zasady państw demokratycznych:
6
5/11/2018 Egzamin dyplomowy politolgia UMCS pytania ogólne samorząd 2010 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/egzamin-dyplomowy-politolgia-umcs-pytania-ogolne-samorzad-2010 7/104
zasada suwerenności ludu (narodu) – jakie są formy sprawowania władzy, zapis o tym w
konstytucji, np. „władza najwyższa należy do…”, w państwie to naród jest suwerenem, on
podejmuje ostateczne rozstrzygnięcia
-decyzje w wyborach parlamentarnych – demokracja pośrednia
-referendum, inicjatywa ludowa, weto ludowe, plebiscyt, zgromadzenie narodowe –
demokracja bezpośrednia
-(formy politologiczne: działalność w partiach polit, opinia publiczna)
Referendum – instytucja najważniejsza, najczęściej występuje, (nie ma go w Niemczech,
USA), to głosowanie ludowe dotyczące określonego politycznego rozstrzygnięcia, najczęściej
w Szwajcarii. We Włoszech referendum ma charakter negatywny, gdy Włosi nie chcą jakiejś
ustawy. Ma charakter wiążący gdy parlament musi daną decyzję podjąć, a nie musi gdy
referendum ma charakter opiniodawczy.
Rodzaje:
a)r. ustawodawcze – przyjęcie lub odrzucenie ustawy
b)r. konstytucyjne – przyjęcie lub odrzucenie konstytucji lub jej zmiany
c)r. obligatoryjne – upoważniony organ państwowy musi je zarządzić dla określonej sprawy
d)r. fakultatywne – może, ale nie musi
Inicjatywa ludowa – prawo konstytucyjnie określonej liczby obywateli do wystąpienia z
projektem ustawy lub zmiany konstytucji.
Rodzaje:
a)i.l. ustawodawcza – Włochy, Hiszpania, Litwa
b)i.l. konstytucyjna – Szwajcaria, Włochy
Weto ludowe – sprzeciw obywateli w stosunku do władzy (strajki, blokady dróg). Prawo do
oporu w konstytucji niemieckiej, czeskiej w przypadku naruszenia porządku konstytucyjnego
przez władzę.
Plebiscyt – nie ma go w konstytucji, ale jest w prawie mn.
Zgromadzenie Narodowe – (w starożytnych Atenach) jeżeli wszyscy obywatele gromadząc
się w jednym miejscu decydują
7
5/11/2018 Egzamin dyplomowy politolgia UMCS pytania ogólne samorząd 2010 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/egzamin-dyplomowy-politolgia-umcs-pytania-ogolne-samorzad-2010 8/104
zasada przedstawicielstwa – dotyczy wzajemnych relacji, związków pomiędzy wyborcami a
wybranymi. Rodzaj mandatu wpływa na rodzaj tych relacji. Mandat imperatywny (w
Niemczech w II izbie) – wybrany jest związany opinią wyborców inaczej może być
odwołany. Mandat wolny – wybrany głosuje zgodnie z interesem narodu i własnym
sumieniem.
Zasady demokratycznego prawa wyborczego:
-powszechne
-równe
-tajne głosowanie
-bezpośrednie
-proporcjonalne
-głosują obywatele
-osoby posiadające czynne prawo wyborcze
-nie głosują osoby pozbawione praw publicznych prawomocnym wyrokiem sądowym i osoby
ubezwłasnowolnione
ZASADA KONSTYTUCJONALIZMU
Konstytucja – akt prawa pisanego, o nadrzędnej szczególnej mocy prawnej, uchwalany i
zmieniany w szczególny sposób i zawierający zasady systemu politycznego, podstawy ustroju
politycznego, zmiany konstytucji oraz prawa i obowiązki obywateli.
Cechy szczególne konstytucji:
1.Szczególna treść:
a)zasady ustroju politycznego państwa, mogą być wymienione pośrednio lub bezpośrednio
b)wskazanie naczelnych organów państwowych oraz sposobu ich wyboru i kompetencje,
odpowiedzialność i kontrola jakiej podlegają
c)prawa, wolności i obowiązki obywateli, zasada w Zachodniej Europie by umieszczać na
początku konstytucji
d)tryb zmiany konstytucji
2.Szczególna forma – szczególna nazwa:
-szczególna forma uchwalania konstytucji udział obywateli w parlamencie – może być
powołany tylko w celu ustanowienia konstytucji
-szczególny sposób zmiany, trudniejsza procedura zmiany
3.Szczególna moc prawna
Moc prawna – stosunek norm prawnych do siebie, hierarchia norm prawnych, nadrzędną moc prawną – wszystkie akty prawne są z nią zgodne
8
5/11/2018 Egzamin dyplomowy politolgia UMCS pytania ogólne samorząd 2010 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/egzamin-dyplomowy-politolgia-umcs-pytania-ogolne-samorzad-2010 9/104
Moc obowiązująca – stosunek normy do adresata jest taki sam jak pozostałych aktów
prawnych
Rodzaje konstytucji:
1.pisane
2.niepisane
3.materialne
4.formalne
5.sztywne – zmiana w kwalifikowany sposób
6.elastyczne – ustawa zmienia
7.pełne – reguluje całość, materię konstytucję
8.niepełne – małe konstytucje – nie zawierają wszystkich materii konstytucyjnych
9.złożone – kilka aktów prawnych, Konstytucja Szwecji
10.jednolite – w formie jednego aktu prawnego
ZASADA PODZIAŁU WŁADZY
-nie jest niezbędnym warunkiem państwa demokratycznego
-ale w sposób istotny wpływa na demokratyzację
-podział ogranicza władzę, J.Locke, Monteskiusz
Podział władzy polega na:
1.podział funkcjonalny – wyodrębnianie ról
2.podział organizacyjny – każda funkcja ma być wypełniana przez odrębny organ
3.względna równowaga pomiędzy władzami
4.władze mają nakładać się na siebie, być ze sobą powiązane – aby się kontrolować, system
check and balansed – USA
ZASADA PLURALIZMU
Pluralizmu – różnorodność – z założenia ludzie są różni i posiadają różnorodne poglądy
polityczne
Wolność powstawania partii politycznych, swoboda uczestnictwa na poziomie wyborów i
poziomie parlamentarnych
Ograniczenia w stosunku do powstawania i działalności partii politycznych: partie
antysystemowe naruszające konstytucyjny porządek, np. partie faszystowskie.
ZASADA PAŃSTWA PRAWA
„państwo prawa” – rządzi w nim prawo, prawo jest wartością podstawową
W skład zasady państwa prawa wchodzi:
9
5/11/2018 Egzamin dyplomowy politolgia UMCS pytania ogólne samorząd 2010 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/egzamin-dyplomowy-politolgia-umcs-pytania-ogolne-samorzad-2010 10/104
1.zasada związania państwa prawem – organy państwowe powstają i działają na podstawie
prawa
2.zasada legalizmu (zgodności z prawem)
3.zasada przestrzegania prawa – wszystkie organy muszą go przestrzegać
„Demokratyczne państwo prawa” opiera się na prawnonaturalnej koncepcji prawa.
Prawnonaturalnej koncepcji prawa można przeciwstawić koncepcję pozytywistyczną (każde
prawo pochodzące od organu stanowiącego każdy akt, w państwach absolutnych).
W państwie prawa muszą być wprowadzone instytucje stojące na straży prawa:
-możliwość złożenia skargi; zażalenia od wyroku
-rzecznik praw obywatelskich
-Trybunał Konstytucyjny
-Skarga konstytucyjna,
-Podział władzy
1.zasada większości, ale prawa mniejszości też muszą być respektowane – zasada opozycji.
Zdanie opozycji musi być uwzględnione
2.zasada proceduralna:
-większością głosów podejmuje się większość decyzji państwowych
-reprezentanci wybierani większością głosów
8. System rządów prezydenckich i parlamentarnych
a)prezydenckich (USA):
-nie polega na pierwszoplanowej, nadrzędnej pozycji prezydenta
-polega na tym, że stworzone są silne organy władzy wewnątrzpaństwowej – prezydent,
kongres i sądownictwo
-wymaga podziału władzy wewnątrz państwa w celu równowagi między organami
wewnątrzpaństwowymi
-dobrze funkcjonuje, gdy społeczeństwo jest silne, bogate, aktywne i obywatelskie
Zasady sys. rząd. Prezydenckich:
*prezydent jest jednolitą (jednoczłonową) monokratyczną egzekutywą, jedyny organ
wykonawczy (rząd ma charakter nieformalny, 13 sekretarzy departamentów – jedynie
wykonawcy poleceń prezydenta, są powoływani przez prezydenta za radą i zgodą Senatu i w
każdym czasie mogą być odwołani, sekretarze nie mają własnych konstytucyjnych
kompetencji działają w ramach kompetencji prezydenta)*prezydent i kongres pochodzą z odrębnych wyborów powszechnych
10
5/11/2018 Egzamin dyplomowy politolgia UMCS pytania ogólne samorząd 2010 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/egzamin-dyplomowy-politolgia-umcs-pytania-ogolne-samorzad-2010 11/104
*zasada separacji – Prezydent i Kongres są organami odseparowanymi (zasada max
oddzielenia władz od siebie) a) Prezydent nie może rozwiązać Kongresu, b) Kongres nie
może odwołać Prezydenta z przyczyn politycznych,
*zasada incompabilitas – niepołączalność stanowisk
Przykłady nakładania się władz na siebie:
-instytucja „impeachment” – procedura pociągnięcia prezydenta i wyższych urzędników
administracji federalnej do odpowiedzialności prawnej
-mianowanie przez Prezydenta wyższych urzędników administracji federalnej za radą i zgodą
Senatu
-Prezydent jest promotorem ustaw
-Weto (ustawodawcze) prezydenta
b)Parlamentarnych (Wlk. Brytania, Norwegia, Szwecja, Dania, Holandia, Hiszpania,
Włochy, Niemcy, Czechy, Węgry, Łotwa, Estonia, Słowenia, Japonia, Kanada, Nowa
Zelandia), reguły:
-dualizm egzekutywy – głowa państwa + rząd z premierem na czele
-głowa państwa ma pozycję słabą, reprezentacyjną
-rząd – rządzi, rzeczywista funkcja rządzenia, pochodzi z większości parlamentarnej, jest
odpowiedzialny przed parlamentem politycznie
-głowa państwa nie ponosi odpowiedzialności politycznej, za to ponosi odpowiedzialność
prawną konstytucyjną (monarchowie z reguły nie ponoszą żadnej odpowiedzialności)
-głowa państwa – prezydent powinien pochodzić z wyborów pośrednich
-rząd uczestniczy (kieruje) w procesie ustawodawczym, rząd posiada prawo inicjatywy
ustawodawczej
-zasada połączalności stanowisk w rządzie i parlamencie (wyjątek: Szwecja)
-istnieje możliwość rozwiązania parlamentu przed skończeniem kadencji
Funkcjonowanie systemu rządów parlamentarnych zależy od systemu partyjnego:
*dwupartyjny – funkcjonowanie sprawne
*wielopartyjny – funkcjonowanie niesprawne, niestabilne, np. powojenne Włochy, Francja
W II poł. XX w. wprowadzono racjonalizację do systemu parlamentarnego, polegająca na
wzmocnieniu władzy wykonawczej (przede wszystkim rządu) – najlepszy przykład Niemcy –
system kanclerski.
11
5/11/2018 Egzamin dyplomowy politolgia UMCS pytania ogólne samorząd 2010 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/egzamin-dyplomowy-politolgia-umcs-pytania-ogolne-samorzad-2010 12/104
9. Typologia partii politycznych
Max Weber
a) partie patronatu i światopoglądowe
b) wg struktury socjalnej zwolenników partii:
- klasowe
- ludowe
c) wg typu członkostwa:
- bezpośrednie
- pośrednie
d) wg poziomu statutowego uregulowania kwestii związanych z kwestiami
organizacyjnymi:
- partie o słabej artykulacji
- partie o silnej artykulacji
e) wg stosunku do reguł konstytucyjnych systemu:
- partie systemowe
- partie antyestablishmentowe
- partie antysystemowe
f) wg areny działalności
- partie parlamentarne
- partie pozaparlamentarne
g) wg wielkości:
- partie małe
- partie duże
h) wg potencjału politycznego
- relewantne
- marginalne
i) ze względu na rodziny ideologiczne (nurty partyjne):
- liberalne lub radykalne
- powitalne – średnie
- koalicje centrolewicowe i prawicowe
- konserwatywne
- socjaldemokratyczne- komunistyczne
12
5/11/2018 Egzamin dyplomowy politolgia UMCS pytania ogólne samorząd 2010 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/egzamin-dyplomowy-politolgia-umcs-pytania-ogolne-samorzad-2010 13/104
- chadeckie
- agrarne
- regionalne i etniczne
- ultraprawicowe
- ekologiczne i nowej lewicy
- populistyczne
10. Główne partie i systemy partyjne państw współczesnych
1. System polityczny Francji
półprezydencki lub mieszany. W 1958 r. została przyjęta w referendum konstytucja
Prezydent
powszechne i bezpośrednie wybory prezydenckie wybory prezydenckie odbywają się w
dwóch turach. W I turze decyduje większość bezwzględna, natomiast w II turze zwykła
większość.
Sprawuje nadzór nad wojskiem i polityką międzynarodową. Ma osobisty nadzór nad
francuskim arsenałem nuklearnym
Prawo wydawania dekretów z mocą ustawy, prawo weta zawieszającego, prawo prezydenta
do rozwiązania parlamentu i prawo do ogłoszenia referendum. Ogłoszenie referendum to
odwołanie się bezpośrednio do opinii wyborców w celu rozstrzygnięcia ważnej kwestii
państwowej. mianuje także premiera, ale spośród koalicji, która posiada większość w
parlamencie Jest on konstruktorem działań rządu, ale odpowiedzialność za pracę rządu ponosi
nie on, ale premier przed parlamentem
Premier i rząd
Premier powoływany przez prezydenta, ponosi odpowiedzialność za działanie rządu oraz
obronę państwa i wykonanie ustaw. Premier może być inicjatorem powstawania ustaw, może
także w pewnych przypadkach korzystać z weta zawieszającego
"Cohabitation" czyli współzamieszkiwanie i współpracy
naczelnych organów władzy we Francji, które się wywodziły z przeciwstawnych orientacji
politycznych.
13
5/11/2018 Egzamin dyplomowy politolgia UMCS pytania ogólne samorząd 2010 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/egzamin-dyplomowy-politolgia-umcs-pytania-ogolne-samorzad-2010 14/104
Parlament (Zgromadzenie Narodowe)
dwuizbowy: składa się z izby wyższej - Senatu i izby niższej - Izby Deputowanych.
Izba niższa posiada 490 miejsc deputowani wybrani w okręgach jednomandatowych w
wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich, tajnych na okres 5 lat .
Senat, w którym zasiada 289 senatorów, pochodzi z wyborów pośrednich. Mandat trwa 9 lat i
co 3 lata odnawiany jest w 1/3 jego skład.
Działalność ustawodawcza: prawa obywatelskie, prawo pracy, obrona, budżet,
ratyfikowanie umów międzynarodowych. Deputowani posiadają prawo inicjatywy
ustawodawczej i sprawują polityczną kontrolę nad rządem.
System partyjny
We Francji istnieje system wielopartyjny.
Mechanizmy ustrojowe V Republiki Francuskiej wprowadzone konstytucją z 1958
roku spowodowały że normalne funkcjonowanie władz wymagało istnienia większości przede
wszystkim prezydenckiej, które powinna równocześnie stanowić większość parlamentarną.
Tworzenie tego rodzaju większości oznaczało konieczność porozumień koalicyjnych. System
blokowy, w którym większość prezydencka jest tożsama z parlamentarną, umacnia pozycję
prezydenta. Może być ona osłabiona, jak w latach 1986-1988 i w latach 1993-1995, gdy
większość prezydencka i parlamentarna nie pokrywały się.
W V Republice Francuskiej istnieją obecnie dwa bloki partii politycznych:
lewicowy i centroprawicowy.
Lewica francuska najważniejsze partie to :
Partia Socjalistyczna jest reprezentantem nurtu socjaldemokratycznego, demokratycznego
socjalizmu, opowiada się za samorządnością i postępami w integracji europejskiej.
Francuska Partia Komunistyczna opowiada się za budową socjalizmu uwzględniając
francuskie tradycje narodowe (jaaaaasne ).
Inne partie lewicowe to Ruch Lewicowych Radykałów, Zjednoczona Partia Socjalistyczna,
organizacje trockistowskie, maoistowskie i anarchistyczne.
Prawica francuska nie była i nie jest jednolita wewnętrznie. Znaczące partie to:
Unia na Rzecz Demokracji Francuskiej (UDF), V. Giscard d'Estaing, reprezentuje socjalny
liberalizm, opowiada się za poszerzeniem integracji ekonomicznej.
14
5/11/2018 Egzamin dyplomowy politolgia UMCS pytania ogólne samorząd 2010 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/egzamin-dyplomowy-politolgia-umcs-pytania-ogolne-samorzad-2010 15/104
Zgromadzenie na Rzecz Republiki (RPR), J. Chirac, neogaulliści, stanowi kontynuację
ruchu gaullistowskiego. Współcześnie opowiada się ona za konsekwentnym liberalizmem
gospodarczym i przejawia niechęć wobec socjalnej funkcji państwa.
UDF i RPR od lat tworzą koalicję wyborczą.
Front Narodowy (FN) Jean-Marie Le Pen, prawica w skrajnym wydaniu. Program partii
stanowi połączenie demagogii, szowinizmu, rasizmu, ksenofobii, populizmu, a także idei
państwa socjalnego i interwencjonizmu.
2. RFN
Jest parlamentarną republiką federalną, określaną także jako demokracja kanclerska.
Władza centralna jest podzielona na wykonawczą - rząd federalny pod przewodnictwem
kanclerza (Bundeskanzler) oraz prezydent (Bundespräsident), ustawodawczą – parlament
związkowy (Bundestag) i rada związkowa (Bundesrat) oraz sądowniczą, sprawowaną przez
Związkowy Trybunał Konstytucyjny.
Konstytucja – zakłada niedopuszczalność zmiany lub zniesienia podstawowych zasad
ustrojowych:
Zasada suwerenności narodu, zasada przedstawicielstwa, zasada podziału władzy, zasada
federalizmu. Zmiana konstytucji może nastąpić jedynie w drodze ustawy przyjętej
większością 2/3 głosów oddzielnie w obu izbach parlamentu.
Obecnie RFN składa się z 16 krajów związkowych. Każdy land, poza Bawarią, posiada
własny parlament jednoizbowy (Landtag) oraz rząd z prezesem na czele, prowadzi także
własną politykę wewnętrzną na wielu płaszczyznach – gospodarczej, finasowej, kulturalnej,
itp. Kraje związkowe są reprezentowane we władzach federalnych przez określoną liczbę
przedstawicieli. Ponadto obowiązują w nich oddzielne konstytucje, będące aktami
podrzędnymi wobec ustawy zasadniczej.
System partyjny.
Scena polityczna jest spolaryzowana, partie skupiają się w dwóch przeciwstawnych
blokach – centrolewicowym SPD,Zieloni i centroprawicowym CDU/CSU oraz FDP,
natomiast socjalistyczna paria PDS jest izolowana na szczeblu federalnym. Poczynając od
1961 roku, w Niemczech wykształcił się na szczeblu federalnym tzw. system
dwuipółpartyjny - u sterów władzy zmieniały się CDU-CSU i SPD, które zawierały koalicje
z FDP. System ten trwał w zasadzie do połowy lat 90. XX wieku, gdy znaczenia nabrała innamniejsza partia - Zieloni.
15
5/11/2018 Egzamin dyplomowy politolgia UMCS pytania ogólne samorząd 2010 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/egzamin-dyplomowy-politolgia-umcs-pytania-ogolne-samorzad-2010 16/104
• Partia Zielonych
Partia ekologiczna powstała w 1993 z połączenia Partii Zielonych oraz Związku 90. Czołowy
polityk Joschka Fischer.
• SPD Sozialdemokratische Partei Deutschlands
• CDU Christlich Demokratische Union Deutschlands
CDU określa się jako chrześcijańsko-demokratyczna , liberalna i konserwatywna partia
centrum.
Czołowi politycy: Konrad Adenauer, Ludwig Erhard, Rainer Barzel, Helmut Kohl, Edmund
Stoiber
• CSU Christlich-Soziale Union in Bayern.
CSU – konserwatywna katolicka partia Bawarii tworzy Unię z CDU.
• FDP Freie Demokratische Partei
FDP jest tradycyjną liberalną partią, do najbardziej popularnych działaczy tej partii należą
Guido Westerwelle, Paar Westerwelle oraz Wolfgang Gerhard.
• PDS Partei des Demokratischen Sozialismus
Partia Demokratycznego Socjalizmu jest spadkobiercą Socjalistycznej Partii Niemiec.
Dopiero w 2003 udało się kierownictwu ustalić zasady programowe.
Prezydent wybierany jest bezwzględną większością głosów przez Zgromadzenie
Federalne, które tworzą deputowani do Bundestagu i taka sama liczba deputowanych do
parlamentów krajowych.
Dwie tury głosowania, jeżeli żadna z nich nie da rezultatu, przeprowadza trzecie głosowanie,
większosc zwykła.
Kadencja 5 lat, max. dwie kadencje. Nie może być członkiem rządu ani parlamentu.
Akty normatywne wydawane przez prezydenta: zarządzenia, dekrety lub obwieszczenia.
Do uprawnień należą: prawo łaski, reprezentowanie RFN na zewnątrz, zawieranie i
ratyfikacja umów miedzynarodowych, weto ustawodawcze, mianowanie i odwoływanie
sędziów; przedstawia kandydata na kanclerza, mianuje i zwalnia ministrów na wniosek
kanclerza.
16
5/11/2018 Egzamin dyplomowy politolgia UMCS pytania ogólne samorząd 2010 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/egzamin-dyplomowy-politolgia-umcs-pytania-ogolne-samorzad-2010 17/104
Jego pozycja została określona jako prezydent-arbiter oraz „strażnik konstytucji”. Jego
akty wymagaja kontrasygnaty kanclerza i właściwego ministra. Nie posiada inicjatywy
ustawodawczej. Ponosi odpowiedzialność konstytucyjną w przypadku umyślnego naruszenia
przepisów ustawy zasadniczej. Bundestag lub Bundesrat mogą postawić prezydenta w stan
oskarżenia, a o winie rozstrzyga Związkowy Trybunał Konstytucyjny.
Parlament
Bundestag: parlament, 4 lata kadencji. Bundesrat (Rada Federalna): każdy kraj (land) ma
kilku reprezentantów (decyduje liczba ludności). Uprawnienia obydwu - uchwalanie ustaw.
Bundesrat ma charakter pozaparlamentarny; chroni głównie prawa krajów przed ingerencją
władz federalnych.
Kanclerz - posiada konstytucyjnie kierowniczą rolę w rządzie, odpowiada przed
parlamentem.
Rząd odpowiada w sposób ograniczony przed parlamentem, tylko kanclerz jest
odpowiedzialny przed parlamentem, a ministrowie przed nim. Kanclerz i jego ministrowie są
odpowiedzialni za politykę i gospodarkę Niemiec.
3. System polityczny Wielkiej Brytanii
Konstytucji jako ustawy zasadniczej Wielka Brytania nie posiada.
Podstawy ustroju i funkcjonowania władz państwowych określają 3 rodzaje norm:
1) normy prawa pisanego przyjęte przez parlament - prawo stanowione (Magna Carta
Libertatum z 1215, Bill of rights z 1689 r.),
2) prawo precedensowe (tzw. normy case law), są to orzeczenia sądowe, które regulują
istotne problemy z zakresu prawa konstytucyjnego;
3) konstytucyjne zwyczaje i konwenanse
System gabinetowo-parlamentarny to charakterystyczna cecha tego państwa. System ten
ukształtował się historycznie w drodze przyjmowania nowych konwenansów (rozstrzygnięć,
praktyki postępowania) ograniczających rolę monarchy. Najważniejsze z nich to:
• skład gabinetu określa nie monarcha, lecz premier,
• urząd premiera obejmuje lider partii zwycięskiej w wyborach,• rząd, który utracił zaufanie Izby Gmin, podaje się do dymisji lub zwraca się do monarchy
17
5/11/2018 Egzamin dyplomowy politolgia UMCS pytania ogólne samorząd 2010 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/egzamin-dyplomowy-politolgia-umcs-pytania-ogolne-samorzad-2010 18/104
o rozwiązanie parlamentu,
• premier zasiada w parlamencie,
• odpowiedzialność przed parlamentem ponosi cały rząd,
• głowa państwa nie odpowiada politycznie.
Monarcha (głowa państwa)
Kraj to dziedziczna monarchia konstytucyjna, królową jest Elżbieta II. Królowa jest głową
Kościoła anglikańskiego i Kościoła prezbiteriańskiego w Szkocji. Teoretycznie ma szereg
uprawnień, które scedowane są na poszczególnych ministrów. Formalnie jest szefem władzy
wykonawczej, do niej też należy zwoływanie i rozwiązywanie parlamentu, powoływanie i
dymisjonowanie ministrów, zawieranie i ratyfikowanie umów międzynarodowych, prawo
weta wobec ustaw, mianowanie parów, mianowanie sędziów, prawo łaski, wypowiadanie
wojny, jest także najwyższym zwierzchnikiem sił zbrojnych. W praktyce jednak wszystkie te
zadania wykonuje monarcha na wniosek rządu, który podejmuje decyzje, a głowa państwa
musi je zatwierdzić
Realnie posiada:
• prawo udzielania rady,
• prawo zachęcania,
• prawo ostrzegania.
Parlament (Izba Lordów)
Prawo inicjatywy ustawodawczej przysługuje wyłącznie członkom parlamentu.
Ewoluowała ona od pozycji hegemona poprzez równowagę do dziś drugorzędnej roli.
Wyłaniana jest na podstawie dziedziczenia i mianowania.
Izbę tworzą:
• lordowie dziedziczni,
• lordowie duchowni,
• lordowie prawa,
• lordowie dożywotni.
Funkcje: ustawodawcza - ma prawo weta zawieszającego w stosunku do ustaw Izby Gmin;
sądownicza - lordowie prawa, najwyższy sąd apelacyjny w sprawach cywilnych i w zakresie
prawa karnego. W Izbie Lordów ma prawo zasiadać około 1 tys. osób.
Izba GminOd 1983 r. zasiada 650 posłów z kadencją na 5 lat. Obradują na sesjach.
18
5/11/2018 Egzamin dyplomowy politolgia UMCS pytania ogólne samorząd 2010 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/egzamin-dyplomowy-politolgia-umcs-pytania-ogolne-samorzad-2010 19/104
W Izbie Gmin istnieje gabinet cieni (duplikat rządu stworzony przez opozycję) - specyfika
brytyjska. Parlament pracuje w komisjach, które rozpatrują rządowe projekty ustaw i ustawy
publiczne, ustawy prywatne i ustawy finansowe. Połowę swego czasu poświęca na
działalność legislacyjną. Można wyróżnić następujące stadia procesu legislacyjnego:
• inicjatywa ustawodawcza,
• pierwsze czytanie,
• drugie czytanie,
• skierowanie do komisji,
• trzecie czytanie,
• głosowanie nad projektem w Izbie Lordów,
• promulgacja (podpisanie) ustawy przez monarchę.
Gabinet cieni, rodzaj drugiego, “rezerwowego” rządu tworzonego przez polityków głównej
partii opozycyjnej. Funkcjonuje w Wielkiej Brytanii, także np. w Australii, Kanadzie, Nowej
Zelandii. Partia, która odniosła zwycięstwo w wyborach, formuje rząd. Natomiast przywódca
największej partii opozycyjnej powołuje gabinet cieni. Jest on odwzorowaniem struktury
urzędującego rządu.
Gabinet cieni zbiera się pod kierownictwem przewodniczącego Izby Gmin, który uznany jest
w Wielkiej Brytanii za lidera opozycji. Podczas posiedzeń gabinetu cieni analizowane są
decyzje rządu oraz dyskutowana strategia polityczna opozycji.
Władza wykonawcza (premier, gabinet i rząd)
100-osobowy rząd wyłaniany jest przez Izbę Gmin. Posiada hierarchiczną strukturę i składa
się z ministrów korony i ministrów młodszych. z reguły są to czołowi działacze partii.
Zadania rządu to administracja, wykonywanie decyzji Gabinetu i uchwał parlamentu,
realizacja funkcji gospodarczej, socjalnej, zadań obronnych.
Podstawową częścią władzy wykonawczej jest gabinet złożony z premiera i ministrów
(łącznie ok. 20 osób) mianowanych przez króla na wniosek premiera. Gabinet podejmuje
wszystkie najważniejsze decyzje w sprawach państwowych. Od 1856 r. zbierają się średnio
dwa razy w tygodniu przy Downing Street 10, siedzibie premiera. Członkowie gabinetu
ponoszą odpowiedzialność polityczną przed Izbą Gmin.
Premierem jest przywódca większości w parlamencie. Premier łączy funkcje lidera partiirządzącej, szefa rządu, Pierwszego Lorda Skarbu i Ministra ds. służby cywilnej. Premier
19
5/11/2018 Egzamin dyplomowy politolgia UMCS pytania ogólne samorząd 2010 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/egzamin-dyplomowy-politolgia-umcs-pytania-ogolne-samorzad-2010 20/104
może w dowolnym czasie zaproponować głowie państwa rozwiązanie Izby Gmin i w ten
sposób doprowadzić do przeprowadzenia wyborów w sytuacji najbardziej korzystnej dla
swojej partii.
System partyjny
Jest to system dwu partii dominujących: Konserwatyści (Torysi) i Partia Pracy od 1922 r.
Od tego czasu tylko te dwie partie mają szansę samodzielnego sprawowania władzy. Oprócz
nich działają: Partia Liberalna (Wigowie), Partia Socjaldemokratyczna, partie nacjonalistów
walijskich, szkockich czy irlandzkich. System wyborczy (okręgi jednomandatowe) sprawia,
że wyborca głosuje praktycznie na te dwie partie, gdyż głos oddany na partie trzecie uważa za
stracony. Od marca 1983 r. wyborcy głosują w 650 okręgach jednomandatowych, w których
wystarcza do zwycięstwa zwykła większość. Bardzo często zdarza się, że partia, która
uzyskuje więcej głosów w skali kraju, uzyskuje mniej mandatów i na odwrót. Takie przypadki
miały miejsce w 1951 i 1974 r. W związku z tym podnoszona jest krytyka takiego
rozwiązania. Partie trzecie domagają się przyjęcia w prawie wyborczym zasady
proporcjonalności, co według nich ma uczynić system bardziej sprawiedliwym i
demokratycznym.
4. Szwecja
Monarchia konstytucyjna. Konstytucja z 1975. Głową państwa jest dziedziczny monarcha -
jedynie funkcje ceremonialne i reprezentacyjne. W przypadku kiedy król nie może wypełniać
swoich obowiązków, parlament może powołać regenta. Na mocy konstytucji z 1975
monarcha utracił prawo powoływania i dymisjonowania rządu oraz uczestniczenia w jego
posiedzeniach.
Jednoizbowy parlament - Riksdag, 349 deputowanych, kadencja 4-letnia. Wybory do niego
powszechne, system proporcjonalny z progiem wyborczym 4% głosów w skali całego kraju
lub 12% w okręgu wyborczym. Na czele Riksdagu stoi przewodniczący (talman). Parlament
obraduje na dorocznych sesjach. Możliwe jest zwołanie sesji nadzwyczajnej na wniosek
rządu, 115 deputowanych lub talmana. Projekty ustaw podlegają kontroli Rady
Ustawodawczej - ciała o charakterze doradczym. Uchwaloną ustawę podpisuje talman, a
kontrasygnuje premier i właściwy minister. Wyboru premiera dokonuje Riksdag
bezwzględną większością głosów na podstawie propozycji talmana.
20
5/11/2018 Egzamin dyplomowy politolgia UMCS pytania ogólne samorząd 2010 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/egzamin-dyplomowy-politolgia-umcs-pytania-ogolne-samorzad-2010 21/104
Rząd obradujący pod kierownictwem premiera. Premier samodzielnie decyduje o składzie
rządu i powołuje ministrów. Rząd odpowiada politycznie przed Riksdagiem.
W Szwecji funkcjonuje instytucja ombudsmana (od 1809). Obecnie Riksdag powołuje 4
ombudsmanów. Kontrolują oni przestrzeganie prawa przez sądy i administrację publiczną.
System partyjny zdominowany jest przez lewicę: Szwedzką Socjaldemokratyczną Partię
Robotniczą. Wsparcia socjaldemokratom na forum parlamentu udziela lewicowa Partia
Lewicy. Przeciwwagę dla partii lewicowych stanowi w Szwecji tzw. blok partii
mieszczańskich. Tworzą go: najsilniejsza w tym gronie konserwatywna Umiarkowana Partia
Koalicyjna (ugrupowanie chłopskie, reprezentujące interesy rolników). Partia Centrum,
Ludowa Partia Liberałów, centralna Chrześcijańsko-Demokratyczna Partia Społeczna.
Poza tym układem politycznym działa Partia Zielonych, będąca kontynuatorką ruchów
ekologicznych.
Partie:
Blok partii mieszczańskich
Chrześcijańska Demokracja - partia chadecka. Broni wartości rodzinnych, opowiada się za
poprawą opieki zdrowotnej, zwłaszcza nad ludźmi starszymi, polityką prorodzinną.
Zdecydowanie przeciwna prawie gejów do adopcji dzieci i zawieraniu związków małżeńskich
przez osoby tej samej płci.
Ludowa Partia Liberałów - socjalliberalna, centroprawicowa.
Opowiada się za ekonomiką wolnego rynku, ale popiera także program państwa
opiekuńczego. Jej głównymi wyborcami są przedstawiciele wyedukowanej klasy średniej.
Partia Centrum - partia centrowa, socjalliberalna, skupiająca się na kwestiach środowiska
naturalnego, zagadnieniach wsi itd. Dawniej typowa partia agrarna. Opowiada się przeciwko
energii nukelarnej i proponuje decentralizację rządów. Wyborcy obecnie to głównie
mieszkańcy wsi i drobni przedsiębiorcy.
Umiarkowana Partia Koalicyjna - partia liberalno-konserwatywna. Początkowo
ugrupowanie bardzo konserwatywne i nacjonalistyczne, przeciwna powszechności prawa
wyborczego, prawom pracowniczym i wydatkom socjalnym. Od 1970 r. partia zaczęła
zmieniać swoją orientację z klasycznie konserwatywnej na bardziej liberalną. Członkowie tej
partii są zwolennikami monarchii, ścisłych związków z Kościołem, zmniejszenia zakresuświadczeń socjalnych i obniżenia podatków. Reprezentuje interesy wielkiego kapitału
21
5/11/2018 Egzamin dyplomowy politolgia UMCS pytania ogólne samorząd 2010 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/egzamin-dyplomowy-politolgia-umcs-pytania-ogolne-samorzad-2010 22/104
Lewica
Partia Lewicy - partia socjalistyczna, sukcesorka komunistów. Sprzeciwia się prywatyzacji,
członkostwu Szwecji w UE, zwraca dużą uwagę na kwestie ekologiczne, propaguje postulaty
feministyczne i egalitarystyczne. Jej wyborcy to głównie ludzie młodzi, pracownicy sektora
publicznego, dziennikarze, byli socjaldemokraci.
Szwedzka Socjaldemokratyczna Partia Robotnicza - największa szwedzka partia
polityczna.
Z niewielkimi przerwami partia ta rządzi od 1920 roku. Jej wyborcami są głównie robotnicy,
lewicowi intelektualiści i zatrudnieni w sektorze prywatnym. Silnie powiązana z
Konfederacją Szwedzkich Związków Zawodowych. To ona zbudowała szwedzkie państwo
opiekuńcze. Utraciła władzę w latach 1991-1994. Od 1996 roku robotnicza ideologia partii
zaczęła blednąć. Sprywatyzowała ona wiele przedsiębiorstw państwowych (np.
telekomunikacja, szpitale, poczta), wciąż jednak twierdząc, że jest to element budowy
państwa dobrobytu. Stała się natomiast propagatorem feminizmu, wszelkiego rodzaju
równości, zwalczając rasizm i dyskryminację.
Partia Zielonych - partia ekologiczna, powstała na fali ruchu przeciwników energii
atomowej. Przyciąga przeważnie ludzi młodych, a główne kwestie które porusza to sprzeciw
wobec energii nuklearnej (i zastąpienie jej źródłami odnawialnymi) oraz oponowanie wobec
członkostwa w UE i żądanie rozpisania referendum na ten temat.
System partyjny USA
System dwupartyjny, liczą się tylko dwie partie polityczne: Partia Demokratyczna i Partia
Republikańska. Podobnie jak w Wielkiej Brytanii, rządy w kraju sprawuje tylko jedna,
zwycięska partia. Dyscyplina partyjna w USA jest wyjątkowo słaba, w praktyce częstodochodzi do sytuacji, gdy w niektórych głosowaniach Demokraci ze stanów południowych
przyłączają się do Republikanów. Powstaje w takich przypadkach tzw. konserwatywna
koalicja. Dodatkowo czasem dochodzi do tego, iż z powodu różnych długości kadencji
prezydenta i Kongresu, większość parlamentarna i głowa państwa są z różnych partii.
Obie partie są do siebie bardzo zbliżone pod względem programowym i organizacyjnym.
Dzieje się tak z powodu stabilizacji sytuacji ekonomiczno-społecznej, poszczególne
ugrupowania muszą odwoływać się do jak najszerszego elektoratu. Partie unikają więczajmowania jednoznacznego, zdecydowanego stanowiska w wielu kwestiach.
22
5/11/2018 Egzamin dyplomowy politolgia UMCS pytania ogólne samorząd 2010 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/egzamin-dyplomowy-politolgia-umcs-pytania-ogolne-samorzad-2010 23/104
Struktury partyjne „ożywiają” się przede wszystkim na czas wyborów prezydenckich. W razie
wygranej, prezydent jest jednocześnie liderem partii mającej większość w Kongresie.
System dwupartyjny Stanów Zjednoczonych zwany jest „luźnym”, ze względu m.in. na
brak scentralizowanego kierownictwa ogólnokrajowego oraz scentralizowanej struktury
organizacyjnej tych partii. Obie wielkie partie amerykańskie należy zaliczyć do partii typu
wyborczego. Mają one, bowiem za zadanie organizowanie wyborów, selekcjonowanie
kandydatów na stanowiska wybieralne w wyborach powszechnych, formułowanie
programów, a przede wszystkim zdobywanie jak największego poparcia wyborców.
Partia Demokratyczna i Partia Republikańska, jako partie typu wyborczego, nie
formułują ogólnopartyjnych programów wytyczających strategię, odwołujących się do
założeń ideologicznych itd. Ich programy o charakterze instrumentalnym są
podporządkowane celom danej kampanii wyborczej.
Stanów Zjednoczonych system polityczny
Państwo federacyjnym składającym się z 50 stanów i Dystryktu Kolumbii (okręg stołeczny).
Republika o prezydenckim systemie władzy.
Podstawowe zasady ustrojowe: zasada federalizmu, z której wynika, że stany są
suwerennymi jednostkami politycznymi oraz zasada podziału władz oparta na systemie
checks and balances (hamulców i równowagi), co oznacza, że władza wykonawcza,
ustawodawcza i sądownicza wzajemnie się ograniczają i zarazem uzupełniają.
Prezydent
Uprawnienia są bardzo szerokie, kieruje pod adresem Kongresu orędzia, w których
zazwyczaj sugeruje podjęcie określonych decyzji ustawodawczych. Weto zawieszające
projekt ustawy (weto prezydenckie może być jednak odrzucone większością 2/3 głosów w
Izbie Reprezentantów i w Senacie). Zawiera za radą i zgodą Senatu traktaty lub bez zgody
Senatu umowy międzynarodowe, zatwierdza zarządzenia i uchwały wymagające zgodnego
stanowiska obu izb parlamentu. Stoi na czele aparatu państwowego, mianuje ambasadorów,
sędziów Sądu Najwyższego oraz innych wyższych urzędników, jest głównodowodzącym
armii i floty USA. Dysponuje prawem łaski.
Nie ponosi odpowiedzialności politycznej przed parlamentem. Może być usunięty ze
stanowiska, jeżeli w drodze procedury impeachment zostanie uznany winnym zdrady,
korupcji lub innego ciężkiego przestępstwa.
23
5/11/2018 Egzamin dyplomowy politolgia UMCS pytania ogólne samorząd 2010 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/egzamin-dyplomowy-politolgia-umcs-pytania-ogolne-samorzad-2010 24/104
Kadencja prezydencka trwa 4 lata (nie może być wybrany więcej niż 2 razy). Kandydat na
ten urząd musi mieć obywatelstwo amerykańskie, ukończone 35 lat, mieszkać w kraju nie
mniej niż 14 lat. Wybory są pośrednie: wyborcy głosują na elektorów (5380 osób), a ci na
kandydatów na prezydenta.
Kongres
Izba Reprezentantów skład 435, kadencja 2 lata. Członkowie reprezentują grupy wyborców
zamieszkujące okręgi wyborcze, na które podzielone są stany. kandydat ukończone 25 lat.
Posiedzeniom Izby Reprezentantów przewodniczy speaker, który jest także
przewodniczącym większości partyjnej. Zajmuje się on podejmowaniem decyzji o przebiegu
obrad i przekazuje ustawy właściwym komisjom. Reprezentuje także izbę na zewnątrz.
Senat – wyższa izba parlamentu, składa się ze 100 reprezentantów (po 2 z każdego stanu).
Senatorzy wybierani są na 6 lat, a co 2 lata odnawiana jest 1/3 ich składu. Senatorzy
reprezentują stany z których pochodzą. Wybrana może zostać osoba, która ukończyła 30 lat.
Kompetencje: ratyfikacja zawartych przez prezydenta umów międzynarodowych,
zatwierdzanie wyznaczonych przez prezydenta wyższych urzędników państwowych.
Sąd Najwyższy
Jest najważniejszym sądem w systemie sądownictwa. Przewodniczący i członkowie
powoływani są przez prezydenta i za radą i zgodą Senatu. Stoi na straży konstytucyjności
działań władzy, zgodności ustaw z konstytucją, dokonuje wykładni konstytucji. Jest ostatnią
instancją apelacyjną.
11. Idee i wartości współczesnego liberalizmu politycznego
W definicji liberalizmu nastąpiło wyraźne przesunięcie akcentów; gdy porównujemy pojęcie
XIX wieczne z XX wiecznym. Wcześniejsza definicja silnie podkreślała wolności
obywatelskie, szerokie uczestnictwo obywateli w procesach politycznych i celowość
ograniczania interwencji państwa w sprawy kapitalistycznego wolnego rynku – opierały się
na liberalnym rozumieniu wolności negatywnej (od państwa). Natomiast najnowsza def.
liberalizmu nie rezygnując z wielu wcześniejszych treści, eksponuje duże znaczenie
interwencji państwa w regulowanie ekonomiki prywatnej, opierając się przy tym na liberalnej
koncepcji wolności pozytywnej (do działania).
Idee:
24
5/11/2018 Egzamin dyplomowy politolgia UMCS pytania ogólne samorząd 2010 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/egzamin-dyplomowy-politolgia-umcs-pytania-ogolne-samorzad-2010 25/104
Idea indywidualizmu – ogranicza możliwości poznawcze rozumu pojedynczego człowieka.
Za jego stan naturalny uznaje ignorancję, zaś rozwój zdolności poznawczych człowieka
kojarzy z procesami jego socjalizacji.
Idea wolności – mieści się w spektrum od wolności pełnej po jej ograniczenia
rygorystycznymi normami. Wolność jest kluczową ideą i wartością liberalizmu. „Liberałem”
jest człowiek, który wieży w wolność. Współcześni liberałowie podkreślają prymat wolności
wśród idei i wartości liberalizmu, poprzez wskazywanie, że jest ona naturalnym stanem
człowieka i ludzkości. Stan doskonały, pełnej wolności człowieka i ludzkości to stan natury.
W stanie społecznym wolność jest już zawsze nienaturalną, sztuczną konstrukcją
normatywną, polegającą na większych lub mniejszych jej ograniczeniach. Zadanie myśli
politycznej liberalizmu polega na ciągłym uzasadnianiu konieczności ograniczeń wolności
jednostki, czyli usprawiedliwianiu określonego sytuacyjnie przymusu. Obecnie liberalizm
dopuszcza pewien stopień egalitaryzmu, czyli pewne gwarancje socjalne dla ludności
socjalnie upośledzonej.
Idea społeczeństwa – ukazywana jest w spektrum od konfliktu do wspólnoty, albo też od
konkurencji do współpracy. Fałszywe jest natomiast przeciwstawianie społeczeństwa
otwartego wspólnocie, ponieważ wiele wspólnot ma charakter jak najbardziej otwarty.
Uzasadnienie wszelkich związków jednostek ludzkich – wspólnot, społeczności,
społeczeństw – opiera się na konstrukcji umowy społecznej, obecnie zwanej
kontraktualizmem. Porozumienie ludzi, które uzasadnia społeczne normy i organizacje, które
ze swej natury ograniczają ich wolność na tyle, aby wolni z natury ludzie chcieli im się
podporządkować. We współczesnym liberalizmie przeważa zwątpienie w hipotetyczny
charakter umowy społecznej. Szeroką aprobatę zyskała koncepcja umowy społecznej J.
Rawlsea, oparta na założeniu, że można zharmonizować wolność z równością w każdej
konkretnej sytuacji, gdyż jest to kluczowa wartość liberalizmu politycznego.
Idea prawa – według współczesnych liberałów konstytucja jest zbytnim usztywnieniem
normatywnym. Praktyka stosowania prawa powinna objawiać się wolnością podmiotów do
tworzenia prawa, ogromną liczbą szybko zmienianych i niedoskonałych norm prawnych,
które nie są w stanie nadążyć za potrzebami ludzkimi. Procesy sądowe uważa za zbyt
sformalizowane, długotrwałe i kosztowne. Opowiada się za pozasądowym (polubownym)
rozstrzyganiem sporów, bo jest odformalizowane, szybsze i tańsze. Dużą wagę obecnie
przykłada się do spraw klonowania, prokreacji, małżeństw homoseksualnych, aborcji,
transplantacji, eutanazji, kary śmierci etc. Liberałowie wolą pozostawiać rozstrzyganie tychspraw indywidualnie ludzkiemu sumieniu, niż normom społecznym.
25
5/11/2018 Egzamin dyplomowy politolgia UMCS pytania ogólne samorząd 2010 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/egzamin-dyplomowy-politolgia-umcs-pytania-ogolne-samorzad-2010 26/104
Idea kapitalizmu – obecnie głównym problemem jest pogodzenie idei wolności z ideą
równości w tej materii. Współczesny liberalizm opowiada się za stosowaniem środków
ewolucyjnych i parlamentarnych w tym względzie, a nie środków rewolucyjnych, które są
gwałtowne i niesprawiedliwe.
12. Człowiek, społeczeństwo i państwo w myśli neokonserwatywnej
W latach 70 nastąpił renesans myśli konserwatywnej, przystosowanie do warunków
współczesnej cywilizacji.
Człowiek;
- jednostka jest skazana na słabość i ułomność
- odrzucają teorie liberalne i socjaldemokratyczne, które głoszą samodoskonalenie jednostki
- człowiek własną pracą nauką i zrywem rewolucyjnym nie jest w stanie wyzwolić się od
nieszczęść, ograniczeń i zła, które jest nieusuwalną częścią ludzkiego życia
- będąc częścią natury ludzkiej człowiek posiada takie cechy jak; egocentryzm skłonność do
zawiści i działań destrukcyjnych
- nie jest istotą racjonalną, chociaż posługuje się rozumem to jednak przy różnych wymogach
życiowych osobistych politycznych posługuje się instynktem emocjami i pozaracjonalnymi
pobudkami
- wzięli pod uwagę ateizację dużych grup społecznych
Społeczeństwo
- naturalne środowisko kształtowania osobowości stanowią po kolei: rodzina – wspólnota
lokalna – naród – społeczność globalna.
Rodzina podstawową komórką społeczną, daje opiekę i ciepło domowe, jest najbardziej
naturalnym środowiskiem rozwoju człowieka, kształtuje samopomoc (pomoc rodziców,
dziadków etc.), odpowiedzialność, przedsiębiorczość, przywiązanie do religii i tradycji.
Rodzina zmniejsza koszty opieki społecznej.
Społeczeństwo można kreować poprzez świadome zawieranie umów między ludźmi.
- jest nadrzędne wobec jednostki.
- konserwatyzm broni życia wspólnotowego przed liberalizmem (indywidualizmem) i
totalitaryzmem (centralne sterowanie).
- hierarchiczny podział ról społecznych powoduje współzależność i naturalne uszeregowanie.
- krytyka społeczeństwa masowego bo nie szanuje tradycji i religii.
Państwo- ma być silne, paternalistyczne, tak by móc opiekować się ułomnym z natury człowiekiem.
26
5/11/2018 Egzamin dyplomowy politolgia UMCS pytania ogólne samorząd 2010 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/egzamin-dyplomowy-politolgia-umcs-pytania-ogolne-samorzad-2010 27/104
- krytyka nadmiernie rozbudowanej administracji państwowej. Biurokracja niszczy więzi
społeczne i ducha inicjatywy.
- demokracja przedstawicielska najlepszym ustrojem, godzi idee silnego państwa i wolności
obywateli i autorytetu. Do samej demokracji jako systemu władzy konserwatyści odnoszą się
z rezerwą.
13. Współczesna socjaldemokracja wobec idei wolności, własności i sprawiedliwości
społecznej
Wolność
- akceptacja liberalnych praw i wolności
- swoboda wyboru stylu życia, wyznania, pracy zawodowej
- zagwarantowanie praw człowieka i praw demokratycznych i warunków ich realizacji (np.
podatek progresywny finansujący świadczenia socjalne)
Własność
- uznaje mieszaną ekonomię, przeciwny upaństwawianiu całej gospodarki, wystarczy
państwowa własność wielkich koncernów, i kluczowych gałęzi gospodarki
- interwencjonizm państwowy by ograniczać dziki kapitalizm
- podatek progresywny, w imię idei egalitaryzmu i sprawiedliwości społecznej
Sprawiedliwość społeczna
- rozwój gospodarczy ma dawać pełniejsze zatrudnienie, a to z kolei daje egalitaryzm
społeczny,
- państwo dobrobytu, środki na świadczenia społeczne mają pochodzić z progresywnych
podatków.
- egalitaryzm i wyrównywanie szans społecznych, zwłaszcza w edukacji
- realizacja zasady „każdemu wedle jego pracy” nie może godzić w prawa człowieka i
demokrację
- Państwo stoi tylko na straży prawa, stanowi prawo i je egzekwuje, wspiera rozwój wolnego
handlu i gospodarki
- idea solidaryzmu grupowego
14. Miejsce chrześcijańskiej demokracji w życiu politycznym Europy i Polski
Założenia programowe chadecja czerpie z wartości zasada etycznych chrześcijaństwa. W
pierwszym rzędzie z katolicyzmu, ale także z protestantyzmu, szczególnie w Skandynawii,krajach Beneluxu i w Niemczech (CDU). Niemiecka bawarska CSU jest w 100% katolicka.
27
5/11/2018 Egzamin dyplomowy politolgia UMCS pytania ogólne samorząd 2010 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/egzamin-dyplomowy-politolgia-umcs-pytania-ogolne-samorzad-2010 28/104
Niektóre partie sięgają do prawosławia, głównie chadecja grecka, ale również bułgarska,
białoruska i rosyjska.
Zachodnia chadecja opiera się na nast. Zasadach:
- duże znaczenie dla praw człowieka, a zwłaszcza jednostki
- wolność demokratyczna nie może być używana przeciwko wartościom chrześcijańskim
- zas. integracji i zaangażowania w porozumienie klas grup społecznych, które ma być oparte
na współpracy i solidaryzmie.
Chadecja opiera się na idei partii narodowych o szerokim zapleczu (zapleczem mogą być nie
tylko chrześcijanie, ale nawet ateiści wyznający wartości chadeckie). Wcześniej bazą
społeczną byli chłopi, drobnomieszczaństwo, robotnicy – obecnie partie przyjmują
ogólnonarodowy charakter. W apelach wyborczych podkreśla się aklasowość.
W 12 krajach w latach 1945 – 98 na 367 gabinetów rządowych 212 było z udziałem partii
chadeckich, 19 utworzyli tylko chadecy (Włochy, Belgia), w 122 premierami byli chadecy.
Średnio na chadeków głosowało 30% - 40% społeczeństwa w tym okresie. W Parlamencie
Europejskim chadecy mają tradycyjnie dużą reprezentację. Od 1963 istnieje
międzynarodówka chadecka.
15. Źródła niepodległości Polski w 1918 roku
W nocy z 6 na 7 listopada 1918 r. powstał historycznie pierwszy Tymczasowy Rząd
Republiki Polskiej w Lublinie z Ignacym Daszyńskim na czele. Był to rząd lewicowy,
socjalistyczny, a w jego skład weszli też ludzie związani z Piłsudskim (np. Wacław
Sieroszewski, Edward Rydz-Śmigły).
Przybyły do Warszawy Piłsudski chciał początkowo jechać do Lublina i włączyć się w prace
tamtejszego rządu, ale przekonany przez ks. Lubomirskiego, że rząd należy tworzyć w
Warszawie, wysłał telegram do Daszyńskiego i Rydza-Śmigłego z wezwaniem do stawienia
się w stolicy. 11 listopada Rada Regencyjna przekazała Piłsudskiemu naczelne dowództwo
nad siłami zbrojnymi, a 14 listopada przejął on władzę cywilną. 16 listopada - Piłsudski
wystosował depeszę do państw Ententy, w której informował o powstaniu niepodległego
państwa polskiego obejmującego wszystkie wyzwolone ziemie Polski. Rada Regencyjna
uległa rozwiązaniu. 18 listopada powołany został rząd Jędrzeja Moraczewskiego.
28
5/11/2018 Egzamin dyplomowy politolgia UMCS pytania ogólne samorząd 2010 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/egzamin-dyplomowy-politolgia-umcs-pytania-ogolne-samorzad-2010 29/104
Granice i społeczeństwo Polski
Granice niepodległej Polski w roku 1918 zaczynały się dopiero kształtować. Nie był jeszcze
znany ani ich przebieg, ani zasięg. Zaczynały się dopiero walki o Wielkopolskę i Śląsk ,
1 listopada wybuchły walki o Lwów, niejasna była kwestia odzyskania dostępu do morza istatusu Gdańska. Ludność nowego państwa, była niejednolita i podejrzliwie nastawiona do
nowych współziomków. Obok podziałów rozbiorowych istniały też poważne podziały
etniczne, ze względu na mnogość mniejszości etnicznych i ich różnorodne zapatrywania na
istnienie państwa w tym kształcie. Co więcej brakowało sposobów i środków dla rozwiązania
najistotniejszych problemów.
Zabór pruski
12.09.1917r. – Generał-Gubernator ogłosił patenty o ustanowieniu władzy państw –
najwyższy organ to 3-osobowa Rada Regencyjna, która miała utworzyć rząd, premiera rządu
miał zatwierdzać rząd okupacyjny. Rada powołała I-szy rząd na czele z Janem
Kucharzewskim. Podał się do dymisji po zawarciu traktatu w Brześciu z Ukraińską Republiką
Ludową, na południe od Tarnogrodu. Powołano drugi gabinet, na czele z Antonim
Ponikowskim do 4.04.1918r. Trzeci rząd z Janem Kantym Steczkowskim do 5.09.1918.
Później – Piłsudski i 11.11.1918
Śląsk Cieszyński
19.10.1918r. – powstała Rada Narodowa Śląska Cieszyńskiego, Jan Michejda, Paweł Bobek,
Tadeusz Rewel. Rada Narodowa Śląska Cieszyńskiego 5.XI. zawarła z Czeskim
Zgromadzeniem Narodowym umowę na podst. której prowizorycznie ustalono granice.
Rada Narodowa Śl. Ciesz. działała do stycznia i połączyła się z Polską Komisją Likwidacyjną
Zabór rosyjski
7.11.1918r. – Tymczasowy Rząd Ludowy Republiki Polskiej w Lublinie, tworzony przez
Piłsudczyków, premier – I. Daszyński. Program: przeprowadzenie reform społeczno-
ustrojowych, Polska Republika Ludowa – propozycja nowej nazwy, Równość obywateli
wobec prawa, 8-godzinny dzień pracy, demokratycznie wybrany samorząd lokalny,
wprowadzenie powszechnego bezpłatnego nauczania, udział robotników w administracji
przedsiębiorstw, Polska miała pozbyć się nędzy i bezładu.
16.11.1918r. – Rada Delegatów Robotniczych miasta Lublina - komuszki
29
5/11/2018 Egzamin dyplomowy politolgia UMCS pytania ogólne samorząd 2010 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/egzamin-dyplomowy-politolgia-umcs-pytania-ogolne-samorzad-2010 30/104
10.11.1918r. – Piłsudski przyjechał do Warszawy, zlecił misję powołania rządu
I. Daszyńskiemu. 18. 11. – nowy rząd J. Moraczewskiego do 16.I.1919r.
Zabór austriacki
Tymczasowy Komitet Rządzący we Lwowie 22.11.1918r. zajmował się organizacją
administracji w Galicji Wsch., E. Dubanowicz na czele. 10.01.1919 Komitet połączył się z
PKL
16. Znaczenie pierwszej wojny światowej dla sprawy polskiej
Sprawa polska podczas I wojny światowej.
Wybuch I wojny światowej otworzył przed Polakami szanse na odzyskanie niepodległości.
Jednak droga do jej realizacji była dość różnie postrzegana:
1. orientacja proaustriacka - główny przedstawiciel Józef Piłsudski. Uważał on, że
należy doprowadzić do powstania przeciwko Rosji, przy mocy armii austriackiej.
Jeszcze przed wybuchem wojny w 1908 roku powstał tajny Związek Walki Czynnej
(ZWC), którego przywódcą, obok J. Piłsudskiego, został Kazimierz Sosnkowski. W
1910 roku założone zostały organizacje paramilitarne "Strzelec" w Krakowie oraz
"Związek Strzelecki" we Lwowie. W 1912 roku powstała zaś Komisja
Skonfederowanych Stronnictw Niepodległościowych. Oparciem dla opcji J.
Piłsudskiego był powołany w Królestwie Polskim (w Krakowie) 16 sierpnia 1914
roku Naczelny Komitet Narodowy z Juliuszem Leo na czele, który miał pełnić rolę
najwyższej instancji politycznej, wojskowej i skarbowej dla całej Galicji. Większość
członków Komitetu była, tak jak Piłsudski, była zwolennikami opcji proaustriackiej.
Planowali oni przyłączenie ziem wchodzących w skład zaboru rosyjskiego do Austrii iutworzenie tym samym państwa trójczłonowego Austro-Węgro-Polskę. W myśl tej
opcji postanowiono przy boku armii austriackiej utworzyć Legiony Polskie
2. orientacja prorosyjska - główny przedstawiciel Roman Dmowski. Uważał on, że
tylko przy Rosji Polska ma szansę na odbudowę swojej państwowości. Ważna rolę
odgrywały dla niego wspólne korzenie słowiańskie. 15 sierpnia 1917 roku powołał on
do życia w Lozannie, Komitet Narodowy Polski, uważany za "oficjalną reprezentację
państwa polskiego" przez Anglię, Francję, Włochy i Stany Zjednoczone
30
5/11/2018 Egzamin dyplomowy politolgia UMCS pytania ogólne samorząd 2010 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/egzamin-dyplomowy-politolgia-umcs-pytania-ogolne-samorzad-2010 31/104
3. orientacja lewicowa - reprezentowały ją partie Socjaldemokracja Królestwa
Polskiego i Litwy oraz Polska Partia Socjalistyczna "Lewica". Partie postrzegały
odbudowę państwa polskiego w oparciu o rewolucyjny ruch robotniczy
Sprawa polska w ujęciu innych państw:
5 listopada 1916 roku - tzw. Akt 5 listopada, wydany przez dwóch cesarzy, austriackiego
Franciszka Józefa I i niemieckiego Wilhelma II, zakładał utworzenie państwa polskiego z
ziem zabranych drogą zbrojną Rosji. Głównym celem wydania tego dokumentu, była chęć
uzyskania polskiego rekruta, a nie odbudowa państwa, którego granicy miały zostać
dokładnie określone po zakończeniu działań zbrojnych
22 stycznia 1917 roku - orędzie prezydenta USA W. Wilsona, w którym mówił on o
konieczności powstania "zjednoczonej, niezawisłej i autonomicznej Polsce"
27 marca 1917 roku - odezwa Piotrogrodzkiej Rady Delegatów Robotniczych i Żołnierskich,
w której stwierdzono, iż Polska ma prawo do całkowitej niepodległości pod względem
państwowo-niepodległościowym.
30 marca 1917 - identyczna niemal w swej treści proklamację wydał Rząd Tymczasowy
15 listopada 1917 roku - Rosja proklamowała "prawo narodów Rosji do swobodnego
samookreślenia aż do oderwania się i utworzenia samodzielnego państwa"
8 styczeń 1918 - orędzie prezydenta T. Wilsona, punkt 13: "Powinno być utworzone
niepodległe państwo polskie, które winno objąć ziemie zamieszkałe przez ludność bezspornie
polską, mieć zapewniony wolny i bezpieczny dostęp do morza"
29 sierpień 1918 -Rada Komisarzy Ludowych, specjalnym dekretem anulowała wszystkie
traktaty rozbiorowe
3 czerwca 1918 roku - została ogłoszona tzw. deklaracja wersalska, w której uznano, iż
przywrócenie do życia państwa polskiego jest jednym w warunków zapanowania pokojuPierwsze ośrodki władzy w Polsce (państwa centralne):
14 stycznia 1917 - utworzono Tymczasową Rade Stanu z Wacławem Niemojewskim na czele
12 września 1917 roku - rozwiązano Tymczasową Rade Stanu i powołano Radę Regencyjna,
w skład której weszli: arcybiskup warszawski Aleksander Kakowski, książę Zdzisław
Lubomirski oraz hrabia Józef Ostrowski
31
5/11/2018 Egzamin dyplomowy politolgia UMCS pytania ogólne samorząd 2010 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/egzamin-dyplomowy-politolgia-umcs-pytania-ogolne-samorzad-2010 32/104
17. Ewolucja ustroju Polski w latach 1918 – 1939
Okres dwudziestolecia międzywojennego obfitował w różnorodne koncepcje, co było tym
bardziej znaczące, że Polska właśnie odzyskała niepodległość po 123 latach niewoli. Ustrój II
Rzeczypospolitej przeszedł ewolucję od republiki parlamentarnej, gdzie przewagę miała
władza ustawodawcza, do skupienia władzy w ręku Prezydenta „odpowiedzialnego przed
Bogiem i historią”.
System ustrojowy stworzony przez dekret z 22 XI 1918 r. o Najwyższej władzy
reprezentacyjnej Republiki Polskiej i Małą Konstytucję z 20 II 1919 r. (Prowizorium
ustrojowe)
Dekret z 22 XI 1918 określał ustrój państwa na okres przejściowy - do czasu zwołania Sejmu
Ustawodawczego. Głównym zadaniem władz było wtedy zorganizowanie wyborów do
Sejmu.
Władzę najwyższą objął Józef Piłsudski, który zajmował stanowisko Tymczasowego
Naczelnika Państwa.
Władza wykonawcza miała być sprawowana przez Tymczasowego Naczelnika Państwa i
Radę Ministrów. Dekrety, które wydawała Rada Ministrów, a zatwierdzał Tymczasowy
Naczelnik traciły obowiązującą moc, jeśli nie zostały przedstawione do zatwierdzenia na
pierwszym posiedzeniu Sejmu Ustawodawczego i nie uzyskały jego aprobaty.
Ten pierwszy okres prowizorium zakończył się 20 II 1919 wraz z uchwaleniem Małej
Konstytucji. Akt ten koncentrował władzę państwową w Sejmie Ustawodawczym i otwierał
drugi okres prowizorium ustrojowego, który skończył się w XI 1922 z chwilą rozwiązania
Sejmu Ustawodawczego i wejścia w życie Konstytucji Marcowej. Sejm Ustawodawczy
wyposażono we władzę suwerenną, a jego kadencja miała trwać aż do uchwalenia
konstytucji. Ministrów i Naczelnika Państwa, którym był znowu Józef Piłsudski uzależniono
od Sejmu. Głównym zadaniem Sejmu Ustawodawczego miało być uchwalenie ustawy
zasadniczej (konstytucji). Oprócz tego Sejm miał wyłączność ustawodawczą. Ustawy
uchwalone przez Sejm ogłaszał marszałek Sejmu.
Rząd był powoływany przez Naczelnika Państwa w porozumieniu z Sejmem. Ministrowie,
tak jak Naczelnik ponosili odpowiedzialność przed Sejmem. Rząd był solidarnie
odpowiedzialny za swe decyzje.
Oprócz wymienionych organów, ustawą z 1 VII 1920, utworzono specjalny organ rządowo- parlamentarny; Radę Obrony Państwa. Jej powołanie zostało wymuszone niepowodzeniami w
32
5/11/2018 Egzamin dyplomowy politolgia UMCS pytania ogólne samorząd 2010 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/egzamin-dyplomowy-politolgia-umcs-pytania-ogolne-samorzad-2010 33/104
wojnie z Rosją Radziecką. Rada decydowała o wszystkich sprawach związanych z
prowadzeniem i zakończeniem wojny oraz zawarciem pokoju.
Konstytucja z 17 III 1921
Nowa konstytucja oparła się na wypróbowanym modelu ustrojowym III republiki francuskiej
według konstytucji z 1875 r. Była ona wyrazem kompromisu dążeń stronnictw prawicowych i
lewicowych.
Główne zasady na jakich miał się opierać ustrój polityczny.
We wstępie ustawy zasadniczej podkreślono zasadę ciągłości państwa polskiego.
Podkreślono, że Polska nie jest państwem nowym, powstałym w XX wieku, lecz państwem
odrodzonym po przeszło stuletniej niewoli.
Art. 1 stwierdzał, że w niepodległej Polsce będzie istniała republikańska forma ustroju
politycznego. Wyrażało się to w nazwaniu Polski „Rzeczypospolitą”. Nazwa ta w nawiązaniu
do tradycji przedrozbiorowej była używana na określenie ustroju republikańskiego, a ponadto
podkreślała ciągłość państwową Polski.
Kolejną ważną zasadą było zwierzchnictwo narodu, wyrażone w art. 2, który głosił, że
„władza zwierzchnia należy do narodu”. Oznaczało to jednocześnie formalne dopuszczenie
do udziału w życiu politycznym wszystkich obywateli. Z zasady tej wynikała też swoboda
tworzenia i działania partii politycznych jako ogniw pośredniczących między państwem a
obywatelami. Naród jako dysponent (dzierżyciel) władzy zwierzchniej w państwie sprawował
ją za pośrednictwem Sejmu i Senatu. W tym rozwiązaniu przejawiała się też przyjęta przez
konstytucję marcową zasada demokracji reprezentacyjnej. Ponieważ przedstawicielem
narodu była izba ustawodawcza przyznano jej w konstytucji pozycję dominującą, co można
wykazać na przykładzie kompetencji obu izb. Następną zasadą był podział władz, który
stanowił podstawę struktury organizacyjnej państwa. Konstytucja dokonała podziału na
władzę ustawodawczą, wykonywaną przez sejm i senat; władzę wykonawczą
sprawowaną przez prezydenta i rząd z ministrami oraz władzę sądowniczą, realizowaną
przez niezawisłe sądy. Podział władz miał umożliwić harmonijną współpracę ogniw
ustawodawczych i wykonawczych, hamować dyktatorskie zakusy władzy wykonawczej i
gwarantować prawa obywatelskie. Konstytucja marcowa przewidziała (wprowadziła) także
system rządów parlamentarnych, których istotą było to, że władzę wykonawczą mógł
sprawować jedynie taki rząd, który posiadał poparcie większości parlamentarnej.
Zasada państwa liberalnego miała swój wyraz w szerokim katalogu praw i wolnościobywatelskich zamieszczonym w konstytucji.
33
5/11/2018 Egzamin dyplomowy politolgia UMCS pytania ogólne samorząd 2010 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/egzamin-dyplomowy-politolgia-umcs-pytania-ogolne-samorzad-2010 34/104
Ostatnią zasadą ustrojową była jednolitość Rzeczypospolitej - nie przewidywano różnic
ustrojowych dla poszczególnych części kraju. Wyjątek od tej zasady stanowił Śląsk, któremu
nowelą (ustawą) konstytucyjną z 15 VII 1920 r. zagwarantowano autonomię.
Powoływanie i kompetencje naczelnych organów władzy państwowej.
Sejm i Senat wybierane były w oparciu o 5 przymiotnikowe prawo wyborcze. Były to
wybory powszechne, równe, tajne, bezpośrednie i proporcjonalne. Czynne prawo wyborcze
w wyborach do Sejmu przysługiwało obywatelom, którzy ukończyli 21 rok życia , a do
Senatu 30; z wyjątkiem wojskowych w służbie czynnej i osób, ograniczonych w korzystaniu z
praw cywilnych lub pozbawionych praw publicznych. Bierne prawo wyborcze
przysługiwało osobom 25 letnim w przypadku Sejmu i 40 letnim w przypadku Senatu.
Kadencja obu izb trwała 5 lat.
Sejm składał się z 444 posłów, a Senat ze 111 senatorów i mogły być rozwiązane decyzją
Prezydenta za zgodą 3/5 ustawowej liczby członków Senatu.
Uprawnienia Sejmu i Senatu można podzielić na 4 kategorie. Przede wszystkim były to
kompetencje: 1/ ustrojodawcze, polegające na tym, że Sejm i Senat mogły dokonywać, w
określonym trybie, zmian i rewizji konstytucji. 2/ ustawodawcze polegające na stanowieniu
praw publicznych i prywatnych. Według konstytucji marcowej nie można było bez zgody
Sejmu, wyrażonej w regulaminowo ustalony sposób, uchwalić ustawy. 3/ kontrolne
przysługiwały Sejmowi w pełnym, a Senatowi w ograniczonym zakresie. Obie izby posiadały
prawo interpelacji. Natomiast prawo pociągania ministrów do odpowiedzialności
parlamentarnej (tj. politycznej) i konstytucyjnej (czyli prawnej) miał tylko Sejm. Całą
administrację państwową pod względem finansowym kontrolować miała Najwyższa Izba
Kontroli. Formą kontroli było też wyrażenie przez Sejm zgody na wypowiedzenie przez
Prezydenta wojny lub zawarcie pokoju i na wprowadzenie stanu wyjątkowego przez Radę
Ministrów. 4/ elekcyjną - Sejm i Senat, połączone w Zgromadzenie Narodowe, wybierały
Prezydenta. Sejm i Senat pracowały w systemie sesyjnym. Organizację i tryb
funkcjonowania izb regulowała konstytucja i regulaminy. Posłowie i senatorowie byli
reprezentantami narodu ale nie byli związani instrukcjami wyborców. Posiadali także
uprzywilejowaną pozycję prawną w postaci immunitetu parlamentarnego i nietykalności
poselskiej. Immunitet uwalniał posła lub senatora od odpowiedzialności za działalność
związaną z wykonywaniem mandatu. Nietykalność poselska polegała na tym, że za
naruszenie praw osoby trzeciej i przestępstwo karne mogli być pociągani doodpowiedzialności tylko za zgodą Sejmu lub Senatu.
34
5/11/2018 Egzamin dyplomowy politolgia UMCS pytania ogólne samorząd 2010 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/egzamin-dyplomowy-politolgia-umcs-pytania-ogolne-samorzad-2010 35/104
Prezydent RP był wybierany na 7 lat przez Zgromadzenie Narodowe, czyli obradujące
razem Sejm i Senat. Prezydent RP stał na czele organów władzy wykonawczej, pełnił funkcję
głowy państwa i jako najwyższy przedstawiciel państwa reprezentował Polskę w stosunkach
międzynarodowych.
W wypadku gdy Prezydent nie był zdolny do sprawowania swojego urzędu był zastępowany
przez marszałka Sejmu, który przejmował wszystkie jego uprawnienia.
Kompetencje Prezydenta można podzielić na 3 kategorie:
1/ wykonawcze: w zakresie władzy wykonawczej Prezydenta leżało mianowanie i
odwoływanie Rady Ministrów, jednak musiał się liczyć ze zdaniem większości sejmowej.
Ponadto Prezydent obsadzał wyższe urzędy cywilne i wojskowe. Był zwierzchnikiem sił
zbrojnych. Przyjmował przedstawicieli obcych państw i wysyłał przedstawicieli państwa
polskiego za granicę. Do kompetencji należało również zawieranie umów
międzynarodowych. Za zgodą Sejmu wypowiadał wojnę i zawierał pokój. Prawo wydawania
rozporządzeń wykonawczych i zarządzeń, które musiały być kontrasygnowane przez
premiera i odpowiedniego ministra.
2/ ustawodawcze: uprawnienia do zwoływania, zamykania i odraczania sesji zwyczajnych i
nadzwyczajnych Sejmu i Senatu. Mógł też rozwiązać Sejm za zgodą 3/5 członków Senatu.
Podpisywał ustawy i zarządzał ich publikację w Dzienniku Ustaw.
3/ sądownicze: mianował sędziów oraz decydował o stosowaniu prawa łaski.
Sejm mógł postawić Prezydenta w stan oskarżenia przed Trybunałem Stanu za zdradę stanu,
pogwałcenie konstytucji i przestępstwo karne.
Właściwym organem władzy wykonawczej była Rada Ministrów, którą tworzyli ministrowie
pod przewodnictwem prezesa Rady Ministrów. Ich liczbę i kompetencje określały ustawy.
Najważniejszym uprawnieniem Rady Ministrów, było według konstytucji marcowej,
decydowanie o ogólnym kierunku polityki wewnętrznej i zewnętrznej rządu. W jej ramach
mieściła się polityka poszczególnych ministrów, za którą byli odpowiedzialni indywidualnie.
Za ogólną politykę rządu ministrowie odpowiadali solidarnie. Było to wynikiem podwójnej
roli, jaką ministrowie odgrywali w systemie organów wykonawczych: jako członkowie Rady
Ministrów i jako szefowie resortów administracji państwowej. Konstytucja marcowa
wyodrębniała także odpowiedzialność parlamentarną i konstytucyjną członków Rady
Ministrów.Parlamentarna obejmowała kierunek polityki rządu lub ministra. Sejm realizował tę
35
5/11/2018 Egzamin dyplomowy politolgia UMCS pytania ogólne samorząd 2010 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/egzamin-dyplomowy-politolgia-umcs-pytania-ogolne-samorzad-2010 36/104
odpowiedzialność przez instytucję wotum nieufności. Odpowiedzialność konstytucyjna
dotyczyła zgodności działań ministrów z konstytucją i ustawami.
Do odpowiedzialności konstytucyjnej pociągał ministrów kwalifikowaną większością głosów
Sejm.
Trybunał Stanu (pod przewodnictwem I Prezesa Sądu Najwyższego), którego 8 członków
wybierał Sejm, a 4 Senat.
W konstytucji marcowej wprowadzono i zagwarantowano liczne prawa i swobody
obywatelskie. Zapisane w konstytucji prawa można podzielić na: polityczne, obywatelskie i
wolnościowe.
Do praw politycznych zaliczono czynne i bierne prawo wyborcze do Sejmu i Senatu oraz
organizacji samorządowych, także prawo do piastowania urzędów i innych stanowisk
publicznych. Prawami obywatelskimi były: równość wobec prawa, prawo do ochrony życia,
wolności i sumienia, prawo dochodzenia swoich krzywd i strat w drodze sądowej.
Strażnikiem zapisanych praw były niezawisłe sądy. Na mocy decyzji sądu można było
ograniczyć wolność osobistą, ale tylko w przypadkach przewidzianych ustawą karną.
Niedozwolone było stosowanie kar połączonych z udręczeniem fizycznym. Od decyzji
administracyjnych można się było odwołać do sądów administracyjnych. Konstytucja
marcowa wprowadzała też instytucję praw społecznych. Były to prawa i sprawy
wymagające od państwa działania, aktywności (prawa pozytywne), a nie powstrzymywania
się od działania, jak w przypadku praw politycznych, obywatelskich i wolnościowych (prawa
negatywne). Kategorię praw społecznych tworzyły: prawo do ochrony pracy, zakaz pracy
zarobkowej dzieci poniżej 15 lat, prawo do ubezpieczenia społecznego na wypadek
niezdolności do pracy lub bezrobocia, prawo do ochrony macierzyństwa, prawo do bezpłatnej
nauki w szkołach państwowych i samorządowych.
Kolejną grupą praw były prawa wolnościowe, czyli: wolność słowa, prasy, sumienia,
wyznania i nauczania, wolność zamieszkania na obszarze państwa i wolność wychodźstwa,
nietykalność mieszkania i tajemnica korespondencji, nietykalność własności, wolność
narodowościowa.
Konstytucja określała także obowiązki obywatelskie, zaliczając do nich:
- wierność Rzeczypospolitej, poszanowanie praw i rozporządzeń władz oraz sumiennewykonywanie obowiązków publicznych, wychowanie dzieci na prawych obywateli i
36
5/11/2018 Egzamin dyplomowy politolgia UMCS pytania ogólne samorząd 2010 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/egzamin-dyplomowy-politolgia-umcs-pytania-ogolne-samorzad-2010 37/104
obowiązek pobierania nauki w zakresie szkoły podstawowej.
Funkcjonowanie systemu politycznego ustanowionego konstytucją marcową wykazało jego
słabości, z których największą było rozdrobnienie polit. Sejmu, posiadającego dominującą
pozycję w systemie ustrojowym II RP.
Sytuacja ta zmieniła się po przewrocie majowym i uchwaleniu 2 VIII 1926 nowelizacji
ustawy zasadniczej.
Nowelizacja ustawy zasadniczej z 2 VIII 1926 - „Nowela sierpniowa”.
Główna tendencja szła w kierunku wzmocnienia organów wykonawczych: Prezydenta i Rady
Ministrów kosztem uprawnień Sejmu i Senatu. Prezydent został wyposażony w prawo
rozwiązywania Sejmu i Senatu (przed upływem kadencji) na wniosek Rady Ministrów, także
prawo do wydawania rozporządzeń z mocą ustawy. Uprawnienie to mogło być realizowane
między sesjami i kadencjami parlamentu. Rozporządzenia te traciły obowiązującą moc jeżeli
nie zostały przedstawione Sejmowi do zatwierdzenia w ciągu 14 dni, bądź zostały przez Sejm
uchylone. . Prezydent otrzymał także specjalne uprawnienia budżetowe, które sprowadzały
się do tego, że mógł ogłosić rządowy projekt budżetu jako ustawę w wypadku, gdy obie izby
nie zajęły wobec projektu stanowiska, w określonym nowelą czasie. Jednocześnie Sejm
utracił prawo do samorozwiązania. Od uchwalenia noweli sierpniowej Sejm mógł głosować
wotum nieufności wobec rządu dopiero na następnym posiedzeniu od jego zgłoszenia, co
miało umożliwić rządowi zastosowanie środków zaradczych.
Konstytucja z 23 IV 1935 r. - założenia i rozwiązania ustrojowe.
Nowa konstytucja przyjmowała założenia i rozwiązania ustrojowe zdecydowanie odmienne
od tych, na jakich opierała się ustawa zasadnicza z 17 III 1921 r. Przede wszystkim zmieniała
koncepcję państwa, co zapowiadał już art. 1. To odejście od poprzednich założeń wyrażało się
w odrzuceniu koncepcji państwa jako organizacji prawnej narodu i zastąpieniu jej
pojęciem państwa jako porządku prawnego, będącego wspólnym dobrem.
Konstytucja kwietniowa przyjęła zasadę koncentracji władzy w osobie Prezydenta RP.
Odrzucono więc zasadę zwierzchnictwa narodu, a także zasadę podziału władz.
Art. 3 wyliczał organy państwa pozostające pod zwierzchnictwem Prezydenta. Były to:
rząd, sejm, senat, siły zbrojne, sądy i kontrola państwowa. Każdy z tych organów miał
zakres kompetencji określony w konstytucji, przy czym sprawy nie zastrzeżone innymorganom należały do uprawnień rządu.
37
5/11/2018 Egzamin dyplomowy politolgia UMCS pytania ogólne samorząd 2010 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/egzamin-dyplomowy-politolgia-umcs-pytania-ogolne-samorzad-2010 38/104
Czołowym organem państwa był Prezydent. System wyboru na ten urząd: Uczestniczyli w
nim: Prezydent, specjalnie skonstruowane Zgromadzenie Elektorów i ewentualnie ogół
obywateli; decydującą rolę miał tu ustępujący Prezydent. Zgromadzenie Elektorów złożone
było z osób wybieranych przez Sejm (50), Senat (25) i 5 wirylistów (marszałkowie Sejmu i
Senatu, prezes Rady Ministrów, generalny inspektor sil zbrojnych i I prezes Sądu
Najwyższego). Wskazywało ono swojego kandydata na prezydenta. Ustępujący Prezydent
mógł wskazać swojego (drugiego) kandydata, co powodowało poddanie obu kandydatur
głosowaniu powszechnemu. Jeśli jednak ustępujący Prezydent zrezygnował ze swojego
uprawnienia, Prezydentem zostawał kandydat Zgromadzenia Elektorów. Kadencja
Prezydenta trwała 7 lat. Zastępstwo Prezydenta powierzano marszałkowi Senatu (a nie Sejmu
jak w konstytucji marcowej), któremu przysługiwały wszystkie uprawnienia Prezydenta.
Kompetencje Prezydenta: 1/Ustawodawcze: wydawanie dekretów z mocą ustawy. Także
prawo weta zawieszającego wobec ustaw uchwalonych przez parlament. Mianował też 1/3
senatorów (tj. 32). Zwoływał Sejm i Senat, otwierał, odraczał i zamykał sesje obu izb.
Dokonywał promulgacji (oficjalnego, urzędowego ogłoszenia prawa) i publikacji ustaw.
2/Ustrojodawcze: prawo zgłaszania uprzywilejowanej inicjatywy w sprawie zmiany
konstytucji oraz prawo weta w stosunku do poselskiego projektu zmiany konstytucji. Wbrew
woli Prezydenta nie można było dokonać zmiany ustawy zasadniczej. 3/Wykonawcze:
decyzje związane z obsadzaniem urzędu Prezydenta, mianowanie premiera i na jego wniosek
ministrów, mianowanie sędziów, wykonywanie prawa łaski, mianowanie prezesa NIK,
zwierzchnictwo nad siłami zbrojnymi, mianowanie generalnego inspektora sił zbrojnych oraz
reprezentowanie państwa na zewnątrz. 4/kontrolne: prawo do rozwiązania obu izb
parlamentu, prawo powoływania i odwoływania premiera, prezesa NIK, generalnego
inspektora sił zbrojnych, ministrów oraz prawo pociągania tych ostatnich do
odpowiedzialności konstytucyjnej. 5/Nadzwyczajne uprawnienia Prezydenta na czas
wojny pozwalały mu sprawować władzę niemal absolutną: sprawy związane z wyznaczaniem
swego następcy, mianowania naczelnego wodza, zarządzania stanu wojennego, wydawania
dekretów w zakresie całego ustawodawstwa państwowego z wyjątkiem zmiany konstytucji,
przedłużania kadencji izb ustawodawczych oraz powoływania Sejmu i Senatu w
zmniejszonym składzie. Wszystkie kompetencje Prezydenta konstytucja dzieliła na
uprawnienia zwykłe i prerogatywy, które wynikały z władzy osobistej Prezydenta i nie
wymagały kontrasygnaty ministra i prezesa Rady Ministrów.Do prerogatyw: wskazanie kandydata na Prezydenta, zarządzanie głosowania powszechnego,
38
5/11/2018 Egzamin dyplomowy politolgia UMCS pytania ogólne samorząd 2010 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/egzamin-dyplomowy-politolgia-umcs-pytania-ogolne-samorzad-2010 39/104
wyznaczanie (na czas wojny) swego następcy, mianowanie i odwoływanie premiera, prezesa
NIK, I prezesa Sądu Najwyższego, Naczelnego Wodza, Generalnego Inspektora Sił
Zbrojnych, 1/3 senatorów, rozwiązywanie Sejmu i Senatu przed upływem kadencji,
oddawanie członków rządu pod sąd Trybunału Stanu, stosowanie prawa łaski, powoływanie
sędziów Trybunału Stanu.
Rada Ministrów była mianowana przez Prezydenta, który samodzielnie powoływał jej
prezesa i na jego wniosek poszczególnych ministrów. Wzmocniona pozycja premiera - od tej
pory ustalał ogólne zasady polityki państwowej. W jej ramach musiała mieścić się polityka
poszczególnych ministrów.3 rodzaje odpowiedzialności ministrów: polityczną (przed
Prezydentem), parlamentarną (przed Sejmem i Senatem, której Prezydent mógł nie
zaaprobować, ale musiał wówczas rozwiązać obie izby) i konstytucyjną (przed Trybunałem
Stanu).
Pomniejszona rola obu izb parlamentu. Od tej pory Sejm składał się z 208 posłów
wybieranych według 4 przymiotnikowej ordynacji wyborczej (powszechne, równe, tajne i
bezpośrednie – już nie proporcjonalne).
Kandydatów na posłów zgłaszać mogły tylko zgromadzenia okręgowe, co godziło w
powszechność i równość prawa wyborczego. Czynne prawo wyborcze wszyscy obywatele,
którzy ukończyli 24 rok życia oraz korzystali z praw cywilnych i obywatelskich, a także
zawodowym wojskowym. Bierne prawo wyborcze przysługiwało obywatelom, którzy
ukończyli 30 rok życia.
Senat składał się z 96 członków, z których 32 powoływał Prezydent, pozostali byli wybierani
w głosowaniu pośrednim, przez niewielką grupę obywateli uznanych za elitę. Do grupy tej
zaliczano obywateli powyżej 30 lat z tytułu: zasługi, wykształcenia i zaufania. Bierne prawo
wyborcze do Senatu przysługiwało obywatelom, którzy ukończyli 40 lat. Kadencja obu izb
trwała 5 lat.
Parlament funkcje:
1/ ustrojodawcze: Były w pełni kontrolowane przez Prezydenta przez prawo dekretowania
Prezydenta i prezydenckie weto, bądź przez wyłączenie inicjatywy ustawodawczej Sejmu w
niektórych sprawach, np. budżetu.
2/ kontrolne: izby mogły żądać ustąpienia rządu lub ministra, co jednak musiało uzyskać
aprobatę głowy państwa. Ponadto prawo pociągania premiera i ministrów doodpowiedzialności konstytucyjnej, prawo zgłaszania interpelacji do rządu, udzielanie rządowi
39
5/11/2018 Egzamin dyplomowy politolgia UMCS pytania ogólne samorząd 2010 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/egzamin-dyplomowy-politolgia-umcs-pytania-ogolne-samorzad-2010 40/104
absolutorium.
W stosunku do praw i obowiązków obywatelskich konstytucja kwietniowa stała na
stanowisku podporządkowania jednostki interesom zbiorowości, reprezentowanej przez
państwo i większy nacisk kładła na obowiązki niż na prawa.
Prawa wolnościowe miały charakter ogólnikowy i akcentowały mgliste pojęcie dobra
powszechnego jako granice tych praw. Wśród obowiązków wymienione zostały:
wierność wobec państwa i sumienne wykonywanie nakładanych przez nie obowiązków,
ponoszenie świadczeń na rzecz państwa, powszechny obowiązek służby wojskowej,
pobieranie nauki w zakresie szkoły podstawowej.
Podsumowanie
Jak z powyższego opisu wynika, zasadniczą tendencją ustroju II Rzeczypospolitej było
przechodzenie od demokracji parlamentarnej (konstytucja marcowa), przez system
rządów pozaparlamentarnych (noweli sierpniowej) po autokratyzm konstytucji
kwietniowej. Od 1926 r. następował ciągły wzrost ich uprawnień kosztem władzy
ustawodawczej.
Co do praw obywatelskich, to pełny ich katalog, zawarty w konstytucji marcowej, został w
poważnym stopniu ograniczony przez konstytucje kwietniową, co było konsekwencją
założenia, że interes ogólny jest ważniejszy od indywidualnego. Było to odejściem od idei
liberalizmu, która przyświecała twórcom ustawy zasadniczej z marca 1921 roku.
18. Znaczenie drugiej wojny światowej dla sprawy polskiej
PIERWSZY ETAP WOJNY ( WRZESIEŃ 1939- CZERWIEC 1941)
Francja - zgoda na odbudowę na jej terenie polskiej armii oraz pobyt nowych,
konstytucyjnych władz: prezydenta Władysława Raczkiewicza i rządy generała Władysława
Sikorskiego. Stosunki nowego rządu z Anglią i Francją układały się poprawnie - nikt nie
wypominał sojusznikom bierności w czasie kampanii wrześniowej. Z kolei przegrana Polski
zbladła w zestawieniu z późniejszą militarną klęską Francji. Rząd Polski przeniósł się wtedy
na Wyspy Brytyjskie, gdzie zyskał oparcie we władzach angielskich.
Anglia - od lata 1940r samotnie walcząca z III Rzeszą, szukała sprzymierzeńców. Polacy byli
cennymi aliantami. Nie mogli jednak zagrozić armii niemieckiej. UK i ZSRR - Co prawda w
1940 roku współpraca Stalina z Hitlerem kwitła, ale nawet życzliwa neutralność ZSRR (czyliwstrzymanie dostaw radzieckiego zboża i ropy dla Niemiec) mogłaby znacząco zmniejszyć
40
5/11/2018 Egzamin dyplomowy politolgia UMCS pytania ogólne samorząd 2010 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/egzamin-dyplomowy-politolgia-umcs-pytania-ogolne-samorzad-2010 41/104
napór na Anglię. W zamian Wielka Brytania zaoferowała ZSRR jesienią 1940 roku uznanie
jego zachodniej granicy. Stalin nie skorzystał z tej oferty, ale pierwszy krok został uczyniony.
W okresie międzywojennym przebieg wschodniej granicy Polski wyznaczył kończący wojnę
polsko- radziecką traktat ryski w 1921r. Anglia i Francja uważały jednak zajęcie przez
Związek Radziecki polskich ziem wschodnich za realizację Linii Curzona- roboczej koncepcji
przedstawionej w Wersalu w czasie konferencji pokojowej w 1919 roku. Uznały słuszność
argumentacji ZSRR o konieczności obrony zagrożonych interesów i nie obiecywały Polsce
pomocy w odzyskaniu ziem wschodnich.
II ETAP: (1941 – 1943)
Gdy ZSRR został zaatakowany przez Niemcy, stało się jasne, że do koalicji antyhitlerowskiej
włączy się silny parter, który może przejąć dużą część ciężaru walki z III Rzeszą. Rząd polski
przewidywał, że dojdzie do konfliktu niemiecko- radzieckiego, i planował poparcie ZSRR,
jeżeli ten uzna granice ryskie, uwolni bezprawnie więzionych obywateli polskich i zgodzi się
na utworzenie polskiej armii. Takie warunki przedstawił w przemówieniu radiowym premier
Sikorski. Układ między ZSRR a rządem polskim podpisano 30 lipca 1941 roku w Londynie
przez premiera Sikorskiego i ambasadora Iwana Majskiego. Sprawy najważniejsze: rządy
nawiązywały kontakty dyplomatyczne, miała powstać Armia Polska w ZSRR. Jednak treść
układu stała się źródłem konfliktów. Pod naciskiem rządu brytyjskiego, Sikorski zgodził się
na zapis o unieważnieniu radziecko- niemieckich traktatów granicznych z 1939 roku.
Przeciwko takiemu sformułowaniu protestował prezydent Władysław Raczkiewicz: dla
Stalina unieważnienie traktatów z Niemcami wcale nie oznaczało uznania granicy ryskiej.
W sierpniu 1941 roku prezydent USA i UK podpisały Kartę Atlantycką – w deklaracji:
odbudowa niepodległości państw okupowanych przez oś, prawo państw do wyboru rządów,
nieprzeprowadzania zmian terytorialnych bez zgody państw zainteresowanych, pokojowej
współpracy gospodarczej po wojnie. Kartę podpisało wiele państw, wśród nich Związek
Radziecki i Polska. Efektem układu Sikorski-Majski była organizacja Armii Polskiej w
Związku Radzieckim, którą miał dowodzić generał Władysław Anders. Nieporozumienia
dotyczące zapotrzebowania w żywność i sprzęt, zwolnienia tysięcy oficerów z niewoli etc.
stały się powodem, całkowitej ewakuacji wojska do Persji(1942). Związek Radziecki
zinterpretował decyzję o pierwszej ewakuacji jako koniec zaciągu, i rozpętał nagonkę
propagandową. Oskarżał Sikorskiego o odmowę użycia sił polskich przeciw Niemcom i
uchylenie się od zobowiązań. W polskich kręgach rządowych doszło do kryzysu. Zdawanosobie sprawę, jedyną możliwością jest kompromis z ZSRR. Alianci naciskali, by Sikorski
41
5/11/2018 Egzamin dyplomowy politolgia UMCS pytania ogólne samorząd 2010 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/egzamin-dyplomowy-politolgia-umcs-pytania-ogolne-samorzad-2010 42/104
zaakceptował zmianę wschodniej granicy swego kraju. Prasa brytyjska wprost pisała o tym,
że powojenna granica wpływów amerykańskich i radzieckich znajdzie się na Odrze. W tak
napiętej sytuacji odkrycie przez Niemców w kwietniu 1943 roku w Katyniu zbiorowych
grobów oficerów polskich i prośba rządu polskiego badanie przez Międzynarodowy
Czerwony Krzyż stały się dla rządu radzieckiego pretekstem do zerwania stosunków
dyplomatycznych. Stalin miał już w zanadrzu inne rozwiązanie sprawy polskiej- bez udziału
legalnego rządu RP.
III ETAP – granice (MAJ 1943- GRUDZIEŃ 1943):
Zerwanie stosunków zbiegło się w czasie ze śmiercią Sikorskiego. Nowy premier, Stanisław
Mikołajczyk, starał się naprawić stosunki z ZSRR, ale Stalinowi wcale nie zależało na
ponownym nawiązaniu kontaktów z rządem londyńskim. UK i US zależało natomiast na
dobrych układach z potężnym sojusznikiem. Dla zachodnich aliantów obrona przez rząd
polski niezależności politycznej i nie uszczuplonego terytorium oznaczała zagrożenie jedności
koalicji. Najważniejsze decyzje w sprawie polskiej zapadły na spotkaniu Stalina, Roosevelta i
Churchilla w Teheranie (28 listopada- 1 grudnia 1943 roku). Przywódcy koalicji przyjęli,
że „PL będzie pomiędzy tak zwaną Linią Curzona a linią rzeki Odry, z włączeniem w skład
Polski Prus Wschodnich i prowincji opolskiej. Jednakże ostateczne wytyczenie granic
wymaga dokładnych studiów i w niektórych punktach ewentualnego przesiedlenia ludności”.
Postanowili też nie ogłaszać tych ustaleń. W ten sposób bez udziału, zgody i informowania
władz polskich w zasadzie uzgodniono kształt terytorium powojennej Polski. W Teheranie
ustalono tez, że drugi front zostanie otwarty w 1944 roku w Normandii, a nie na Bałkanach,
co przesądzało o wyzwoleniu ziem polskich przez Rosjan.
IV ETAP – rząd (1943-45)
W maju 1944 roku ZSRR uznał za rząd zdominowaną przez komunistów Krajową Radę
Narodową (KRN), późniejszy Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego (PKWN), który bez
oporów przyjął nową granicę wschodnią. Wszystkie postulaty przedkładane przez rząd
londyński, odsyłane były przez Stalina do PKWN. Mikołajczyk, nie popierany przez Anglię i
USA nie mógł nic zyskać. W październiku 1944 roku w czasie rozmów w Moskwie Churchill
wezwał polskiego premiera na konsultacje. Mikołajczyk miał pełnomocnictwa, by pójść na
dalsze ustępstwa w sprawie granic i zgodzić się na wprowadzenie do rządu komunistów. W
czasie plenarnych obrad dowiedział się jednak, że już rok wcześniej Linia Curzona zostałazatwierdzona przez Wielką Trójkę. Premier nie zgodził się więc, ani na uznanie tej granicy,
42
5/11/2018 Egzamin dyplomowy politolgia UMCS pytania ogólne samorząd 2010 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/egzamin-dyplomowy-politolgia-umcs-pytania-ogolne-samorzad-2010 43/104
ani na utworzenie Rządu Jedności Narodowej przez proste porozumienie między swoim
rządem i PKWN. Miesiąc później Roosevelt mówi, że US nie mogą gwarantować polskich
granic i niepodległości, w Wielka Brytania żąda przyjęcia propozycji moskiewskich pod
groźbą cofnięcia swego uznania. Mikołajczyk podaje się do dymisji. Nowy rząd
Arciszewskiego odrzucił kompromis. Został on wprawdzie uznany przez Londyn i
Waszyngton, ale jego nieprzejednana postawa prowadziła do izolacji.
Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego. Dnia 27 grudnia 1944 roku rząd radziecki
zapowiedział uznanie PKWN za oficjalny rząd polski na czele z Osóbka-Morawskim -
premier, W. Gomułka i S. Janusz - wicepremierzy. Wkrótce przekształcił się w Rząd
Tymczasowy. Zastrzeżenia Churchilla i Roosvelta przeciwko uznaniu Rządu Tymczasowego
- trzy mocarstwa postanowiły przedyskutować całość polskiego zagadnienia na konferencji
w Jałcie (4-11 lutego 1945r.). Kompromis ws. rządu - Rząd Tymczasowy oraz „przywódcy
demokratyczni z samej polski i z zagranicy” mieli utworzyć Tymczasowy Rząd Jedności
Narodowej (TRJN) i możliwie szybko przeprowadzić wolne i tajne wybory w Polsce. Rząd z
Londynu odrzucił propozycje jałtańskie, przekonywany, że w kraju kontrolowanym przez
NKWD niemożliwe jest przeprowadzenie wolnych wyborów. Do rządu weszli ostatecznie
(poza komunistami) czterej „ przywódcy demokratyczni” (dwaj z kraju, dwaj z Londynu).
Spośród nich jedynie Mikołajczyk otrzymał istotny resort rolnictwa i stanowisko
wicepremiera. 5 lipca Wielka Brytania i USA uznały decyzje moskiewskie, jednocześnie
cofając swe uznanie rządowi Arciszewskiego.
W sprawie terytorium strona radziecka wysuwała postulat odzyskania przez państwo polskie
ziem piastowskich po Odrę i Nysę Łużycką. Postanowiono w końcu, że ustalenie zachodniej
granicy Polski miało się dokonać dopiero w przyszłym traktacie pokojowym z Niemcami
(nastąpiło to na Konferencji Wielkiej Trójki w Poczdamie od 17 lipca do 2 sierpnia 1945
roku). Konferencja poczdamska - byłe terytoria niemieckie na wschód od Morza Bałtyckiego
do Świnoujścia a stamtąd wzdłuż rzeki Odry, wzdłuż zachodniej Nysy do granicy
Czechosłowackiej, oraz obszar byłego Wolnego Miasta Gdańska oddane zostaną pod
administrację państwa polskiego. Wkrótce po konferencji w Poczdamie 16 sierpnia 1945
roku zawarty zastał układ między Polską a ZSRR układ, który wytyczył granicę polsko-
radziecką opierając się na wcześniejszych porozumieniach i zobowiązaniach. Nieco później
w 1946 roku uregulowane zostały sprawy sporne między Polską a Czechosłowacją,
dotyczące granicy w rejonach Cieszyna i Kłodzka. W konsekwencji zmian terytorialnych
Polska stawała się państwem jednolitonarodowym, o znikomym procencie mniejszościnarodowych.
43
5/11/2018 Egzamin dyplomowy politolgia UMCS pytania ogólne samorząd 2010 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/egzamin-dyplomowy-politolgia-umcs-pytania-ogolne-samorzad-2010 44/104
19. System polityczny PRL
Sejm Ustawodawczy powołany był do określenia podstaw organizacji państwa w okresie
poprzedzającym uchwalenie nowej ustawy zasadniczej. Po przeprowadzeniu wyborów
parlamentarnych nastąpiło samorozwiązanie się KRN. Sejm zbierał się na sesje zwyczajne,
nadzwyczajne, zwoływane na wniosek Prezydenta RP. Inicjatywę ustawodawczą posiadał
Sejm, Rada Państwowa i Rząd. Był wybierany na 5-letnią kadencję i spełniał następujące
funkcje: ustrojodawczą, ustawodawczą, kontrolną a ponadto ustalał podstawowe kierunki
polityki państwa.
Na podstawie projektu rządowego z lutego 1947 r. uchwalono Ustawę Konstytucyjna o
wyborze Prezydenta Rzeczypospolitej. Wybierany on był na 7-letnią kadencje w tajnym
głosowaniu na posiedzeniu Sejmu Ustawodawczego, przy obecności przynajmniej 2/3
ustawowej liczby posłów. Na ten urząd został wybrany Bolesław Bierut. Przyjęto zasadę
niełączenia funkcji prezydenta z wszystkimi innymi urzędami, nie wyłączając mandatu
poselskiego. Zakres kompetencji prezydenta określiła Mała Konstytucja z 1947 r. Po
rozwiązaniu Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej powołano nowy rząd, którego
premierem został Józef Cyrankiewicz.
19 lutego 1947 r. uchwalono przy sprzeciwie 17 posłów PSL Ustawę Konstytucyjną o ustroju
i zakresie działania najwyższych organów Rzeczypospolitej Polskiej. Akt ten przeszedł do
historii jako Mała Konstytucja, która przede wszystkim regulowała pozycję najwyższych
organów RP. Jej postanowienia miały obowiązywać do czasu uchwalenia nowej ustawy
zasadniczej. Jej cechą była tymczasowość i niepełność. Poza regulacją znalazły się w
szczególności zasady ustroju społ. – gospodarczego oraz sfera praw i wolności obywatelskich.
Postanowienia aktu wielokrotnie odsyłały do ustaw zwykłych co świadczy o jej ramowości.
Wedle Małej Konstytucji najwyższym organem w zakresie ustawodawstwa był Sejm
Ustawodawczy, w zakresie władzy wykonawczej – prezydent, Rada Państwa i rząd oraz w
zakresie wymiaru sprawiedliwości – niezawisłe sądy. Sejm miał być jednoizbowy i składać
się z 444 posłów wybieranych na 5 lat. Konstytucja przyjęła formalnie zasadę trójpodziału
władzy. W praktyce ustrojowej zasada ta była realizowana w ograniczonym zakresie, przede
wszystkim ze względu na szczególne stanowisko Sejmu Ustawodawczego, jako organu
przedstawicielskiego. Tradycyjną konstrukcje trójpodziału naruszała także Rada Państwa,usytuowana wśród organów władzy wykonawczej. W jej skład wchodził przewodniczący,
44
5/11/2018 Egzamin dyplomowy politolgia UMCS pytania ogólne samorząd 2010 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/egzamin-dyplomowy-politolgia-umcs-pytania-ogolne-samorzad-2010 45/104
którym był prezydent, marszałek Sejmu i wicemarszałkowie, a na czas wojny Naczelny
Dowództwa WP. W nawiązaniu do konstytucji marcowej Mała Konstytucja wprowadzała
ustrój parlamentarno – gabinetowy. Prezydent - wybierany na 7-letnią kadencję - pochodzący
z wyboru Sejmu Ustawodawczego nie ponosił przed nim odpowiedzialności politycznej. Akty
prezydenta wymagały dla swej ważności kontrasygnaty przez premiera i odpowiedniego
ministra. Prezydent podlegał natomiast odpowiedzialności konstytucyjnej przed Trybunałem
stanu, w wypadku dopuszczenia się zdrady kraju, pogwałcenia ustawy zasadniczej oraz w
wypadku popełnienia przestępstwa karnego. Funkcje władzy wykonawczej prezydent
sprawował za pośrednictwem ministrów. Wzmocnienie jego pozycji nastąpiło przez
personalne połączenie za stanowiskiem przewodniczącego Rady Państwa.
Przy zachowaniu pozorów demokracji, „mała konstytucja” stwarzała dogodne warunki do
odebrania Sejmowi jego uprawnień, komplikowała podział funkcji ustawodawczych i
wykonawczych, a poprzez Radę Państwa, jej przewodniczący oraz system rad narodowych
tworzyła organa konkurencyjne dla Sejmu i rządu oraz nie podlegające kontroli społecznej.
Miało to ułatwić zakulisowe rządy komunistów na wzór ZSRR.
Mała konstytucja nie zawierała gwarancji wolności obywatelskich. Dopiero 22 lutego 1947 r.
Sejm ogłosił deklaracje, w której obok tradycyjnego katalogu praw i wolności obywatelskich,
zawarto jeszcze niektóre prawa socjalne, prawo do pracy i do nauki. Jednak cała ówczesna i
późniejsza praktyka Polski Ludowej była jednym ciągiem łamania przez władze
komunistyczne wszystkich tych praw i wolności.
Po ukonstytuowaniu się Sejmu Ustawodawczego okazało się niemożliwe uchwalenie w
krótkim czasie nowej ustawy zasadniczej. Po części wynikało to z faktu, iż żadna partia nie
miała sprecyzowanego stanowiska wobec kształtu nowej konstytucji. Wkrótce ujawniły się
negatywne skutki utworzenia na Kongresie Zjednoczeniowym z 15 grudnia 1948 r. Polskiej
Zjednoczonej Partii Robotniczej (PZPR). Wreszcie sytuacja międzynarodowa miała
niekorzystny wpływ na proces reform wewnętrznych w Polsce.
Oficjalne prace nad projektem nowej ustawy zasadniczej rozpoczęły się dopiero w 1951 r.
Wcześniej ożywioną działalność projektodawczą prowadziły partyjne komisje konstytucyjne.
W czerwcu 1949 r. KC PZPR powołał dwie komisje: roboczą i ideologiczną, pod
przewodnictwem ówczesnego ministra sprawiedliwości Henryka Świątkowskiego. Zbierały
się one na wspólnych posiedzeniach do połowy marca 1951 r. i opracowywały projekt nowejkonstytucji. Rezultatem ich prac był Projekt Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej z
45
5/11/2018 Egzamin dyplomowy politolgia UMCS pytania ogólne samorząd 2010 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/egzamin-dyplomowy-politolgia-umcs-pytania-ogolne-samorzad-2010 46/104
8 września 1950 r. opatrzony klauzurą: ściśle poufny. Przede wszystkim uwagę zwraca nowa
nazwa państwa. W miejsce trójpodziału władz projekt wprowadzał zasadę jednolitej władzy
państwowej. Prezydent miał pochodzić z wyboru jednoizbowego parlamentu, jednocześnie
znacznie zwiększono skład Rady Państwa. Komisje w dużym stopniu wzorowały się na
postanowieniach stalinowskiej konstytucji radzieckiej z grudnia 1936 r. W maju powołano
Komisję Konstytucyjną, w jej skład weszły 103 osoby, w tym 61 posłów. Resztę jej członków
stanowiły osoby spoza parlamentu. Na odbytym we wrześniu posiedzeniu inauguracyjnym
Komisja została zobowiązana do przygotowania wstępnego projektu ustawy zasadniczej. W
ciągu kilku miesięcy projekt był gotowy. Wobec niedotrzymania terminu złożenia tekstu
projektu konstytucji, kadencje Sejmu Ustawodawczego przedłużono do lipca 1952 r.
Tekst projektu konstytucji był konsultowany z Józefem Stalinem, który zgłosił kilkadziesiąt
poprawek, w tym niektóre o znaczeniu ustrojowym. Zostały one uwzględnione przez Komisje
Konstytucyjną. Ostatecznie projekt ustawy zasadniczej został zredagowany 30 kwietnia 1952
r. i przesłany do marszałka Sejmu Ustawodawczego. Stał się on przedmiotem rozpoczętej
końcem lipca debaty sejmowej. 22 lipca 1952 r. jednomyślnie uchwalono konstytucję Polskiej
Rzeczypospolitej Ludowej, która obowiązywała do grudnia 1992 r.
Na podstawie przepisów wprowadzających, do czasu powołania nowego składu naczelnych
organów państwowych nadal obowiązywały odpowiednie postanowienia Małej konstytucji z
1947 r.
Konstytucja PRL doszła do skutku w wyjątkowo niekorzystnej sytuacji międzynarodowej i
wewnętrznej. Przede wszystkim uznano, że PRL jest państwem dyktatury proletariatu, w
którym kierowniczą rolę winna spełniać partia komunistyczna. Najważniejszym jej celem
było zbudowanie socjalizmu w Polsce. temu zadaniu podporządkowano działalność struktur
państwowych. Nastąpiło utrwalenie partyjnego układu na czele z PZPR. Nierównorzędną
pozycję w tym układzie zajmowało Zjednoczone Stronnictwo Ludowe i SD. Ustawa
zasadnicza z 1952 r. wprowadzała stalinowski model państwa, uwzględniając jedynie w
niewielkim stopniu polską tradycję ustrojową. Stanowiło to przejaw występującego wówczas
powszechnie w państwach Europy Wschodniej – uniformizmu wzorowanego na ustroju
Związku Radzieckiego.
Treść i układ wewnętrzny konstytucji odpowiadały przyjętym założeniom ideologicznym.
Tekst jej zawierał liczne postanowienia, których istota nie doczekała się realizacji. W częścizatem Konstytucja PRL była fikcyjna. Widoczna była nadto rozbieżność pomiędzy ustrojem
46
5/11/2018 Egzamin dyplomowy politolgia UMCS pytania ogólne samorząd 2010 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/egzamin-dyplomowy-politolgia-umcs-pytania-ogolne-samorzad-2010 47/104
konstytucyjnym a ustrojem rzeczywistym.
Dla charakterystyki ustawy zasadniczej fundamentalne znaczenie posiada prawna regulacja
stosunku pomiędzy jednostką a państwem, która uznała państwo za wartość najwyższą, co
charakterystyczne jest dla systemów totalitarnych. W związku z tym nie wprowadzono do niej
postanowień, które by służyły ochronie pozycji jednostki przed wszechwładzą państwa.
Zabrakło też rzeczywistych środków kontroli nad aparatem państwa. Zamieszczono w niej
również wiele ogólnikowych sformułowań. Zarazem regulacja konstytucyjna nie objęła wielu
zagadnień ważnych pod względem ustrojowym, jak np. określenie relacji pomiędzy rządem a
Radą Państwa. Występująca w szerokim zakresie ramowość postanowień powodowała
przekazywanie materii konstytucyjnej do regulacji w trybie ustawowym. Sytuacja ta
umożliwiała swobodną interpretacje konstytucji przez władze państwowe.
Większość postanowień ustawy zasadniczej dotyczy organizacji i kompetencji organów
państwowych. Zasadniczą kwestią było odstąpienie od zasady trójpodziału władzy na rzecz
jednolitości władzy państwowej- Sejm, Rada Państwa i rady narodowe, oraz organy
„administracji państwowej” – rząd i ministerstwa. Rozróżnienie to zacierało granice
pomiędzy ich kompetencjami. Najwyższym organem władzy państwowej miał być Sejm,
jednak nie określono bliżej trybu jego funkcjonowania. Wybory miały się odbywać co 4 lata i
być powszechne, tajne, równe, bezpośrednie. Prawo wyborcze do Sejmu i rad narodowych,
otrzymali obywatele powyżej 18 lat, bierne prawo wyborcze zaś powyżej 18 lat w przypadku
rad i 21 lat w przypadku Sejmu. Tryb zgłaszania kandydatów na posłów i członków rad
narodowych miał być określony osobna ustawą.
Utrzymano instytucje Rady Państwa, jako najwyższego organu zwierzchniego rad
narodowych w myśl radzieckiego „centralizmu demokratycznego”. Jej skład, liczący
początkowo 15 osób, był wybierany przez Sejm. Na jej czele stał przewodniczący, którym był
stale przedstawiciel PZPR. Pełniła swoje obowiązki po upływie kadencji parlamentu do
momentu wyboru jej nowego składu. Do jej kompetencji należało : zarządzanie wyborów do
Sejmu, zwoływanie jego sesji, ustalanie powszechnie obowiązującej wykładni ustaw,
wydawanie dekretów z mocą ustawy, mianowanie i odwoływanie przedstawicieli PRL w
innych krajach, ratyfikowanie i wypowiadanie umów międzynarodowych oraz wprowadzanie
stanu wojennego. Rada Państwa miała podlegać Sejmowi, ale w przerwach pomiędzy jego posiedzeniami przejmowała prawie wszystkie jego kompetencje.
47
5/11/2018 Egzamin dyplomowy politolgia UMCS pytania ogólne samorząd 2010 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/egzamin-dyplomowy-politolgia-umcs-pytania-ogolne-samorzad-2010 48/104
Organami „władzy państwowej” w gromadach, osiedlach, miastach, dzielnicach większych
miast, powiatach i województwach zostawały rady narodowe poszczególnych szczebli,
wybierane na 3 lata. System rad zbudowano hierarchicznie, podobnie jak w ZSRR, przy czym
rady wyższego stopnia mogły uchylać uchwały rad niższego szczebla.
Naczelny organ administracji państwowej – rząd PRL – powoływał i odwoływał Sejm. Nie
określono jednak sposobu, w jaki miało się to dokonywać, co dawało ogromne pole manewru
wobec rządu ze strony kierownictwa PZPR lub w ogóle Kremla. Nie określono również zasad
odpowiedzialności ministrów, a ich akty prawne mogła uchylić Rada Ministrów. Rozdział o
sadzie i prokuraturze powtarzał zasady prawa o ustroju sądów powszechnych i prokuraturze.
Prokuratura miała czuwać w szczególności nad ściganiem przestępstw godzących w ustrój,
bezpieczeństwo i niezawisłość PRL. Ponieważ prokurator generalny PRL był powoływany i
odwoływany, oraz odpowiedzialny przed Radą Państwa, cała prokuratura stawała się organem
władzy. W ten sposób artykuł o niezawisłości sędziów powoływanych na mocy odrębnych
ustaw zawieszono w próżni. Sądy bowiem stać miały przede wszystkim na straży ustroju
PRL, zatem ich głównym zadaniem było chronienie władzy, a nie sprawiedliwości.
Bardzo rozbudowany został w konstytucji rozdział o prawach i obowiązkach obywateli.
Zagwarantowano nawet prawo zwracania się do wszystkich organów państwa ze skargami i
zażaleniami. Wszystkie swobody obywatelskie pozbawiono gwarancji, a korzystanie z nich
obwarowano spełnianiem obowiązków obywatelskich, takich jak : przestrzeganie
„socjalistycznej dyscypliny pracy”, strzeżenie tajemnicy państwowej i likwidacji klas
społecznych żyjących z wyzysku.
W sumie konstytucja z 1952 r. wzorowana na ustawie zasadniczej ZSRR, powtarzała i
sankcjonowała przepisy małej konstytucji z 1947 r. oraz późniejszych ustaw szczegółowych
podporządkowujących życie w Polsce „władzy ludowej”, nie powołanej przez naród ani
przezeń nie kontrolowanej. Kształt konstytucji PRL wynikał z rozumienia prawa jako
narzędzia w ręku absolutnej władzy, a nie zbioru powszechnie obowiązujących norm
precyzujących zasady zachowania jednostek i grup dla dobra ogółu.
Tekst konstytucji był wielokrotnie nowelizowany przed rokiem 1989. niezwykle
zróżnicowana była treść, zakres i trwałość dokonywanych zmian w tekście ustawyzasadniczej. Wymaga podkreślenia, że żadna, z 16 nowelizacji dokonanych przed 89’ nie
48
5/11/2018 Egzamin dyplomowy politolgia UMCS pytania ogólne samorząd 2010 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/egzamin-dyplomowy-politolgia-umcs-pytania-ogolne-samorzad-2010 49/104
zmieniła naczelnych zasad ustrojowych.
Jedną z ważniejszych była nowelizacja z 1954 r. wprowadzająca w gromady i osiedla w
miejsce gmin, jako najniższe jednostki podziału administracyjnego państwa. W wyniku
reformy aparatu kontroli finansowej państwa przywrócono Naczelna Izbę Kontroli (NIK),
jako organ niezależny od rządu, a podlegający Sejmowi. Stanowiło to przedmiot nowelizacji z
1957 r. Stałą liczbę posłów (460) wprowadzała ustawa z 1960 r. Nowelizacja z 1963 r.
przedłużyła kadencje rad narodowych z 3 do 4 lat. W ten sposób ujednolicono kadencje
Sejmu i rad narodowych. Likwidacja gromad i powrót do gmin był przedmiotem nowelizacji
z 1972 r. Stosunkowo trwałe zmiany były także wynikiem nowelizacji z 1975 r.
wprowadzającej dwustopniowy podział administracyjny, przez likwidacje powiatów.
Szeroki zakres zmian zawierała najobszerniejsza przed 89’ nowelizacja z 1976 r. Przede
wszystkim uznano, że PRL „urzeczywistnia i rozwija demokracje socjalistyczną”. Szczególne
znaczenie miała konstytucjonalizacja roli partii politycznych na czele z PZPR. Do tekstu
ustawy zasadniczej wprowadzono sformułowanie iż PRL „umacnia przyjaźń i współprace ze
Związkiem Socjalistycznych Republik Radzieckich i innymi państwami socjalistycznymi”.
Po wprowadzeniu stanu wojennego nowelizacją z 1982 r. wprowadzono Trybunał Stanu i
Trybunał Konstytucyjny. W tym samym czasie określono organizacje i kompetencje
Trybunału Stanu. Powstał organ orzekający o winie i pociągający do odpowiedzialności
konstytucyjnej osoby sprawującej najwyższe funkcje w państwie. W 1985 r. Sejm podjął
uchwałę określającą szczegółowy tryb postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym.
W następnych latach kontynuowano praktykę wprowadzania do ustawy zasadniczej PRL
nowych, demokratycznych instytucji ustrojowych. Nowelizacja z 1987 r. włączyła do ustroju
politycznego formę demokracji bezpośredniej w postaci referendum. Doniosłe znaczenie
miało powołanie Rzecznika Praw Obywatelskich. Stanowiło to przedmiot nowelizacji z 1987
r. kolejna nowelizacja z 1989 r. zapoczątkowała tworzenie nowego systemu ustrojowego.
20. Przyczyny i skutki przełomu ustrojowego w Polsce w 1989 roku
Tezy:
1. Głównymi celami zainicjowanej w końcu 1986 r. przez ekipę Wojciecha
Jaruzelskiego polityki reglamentowanej liberalizacji były:a. dążenie do przełamania izolacji międzynarodowej w jakiej PRL znalazła się po
49
5/11/2018 Egzamin dyplomowy politolgia UMCS pytania ogólne samorząd 2010 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/egzamin-dyplomowy-politolgia-umcs-pytania-ogolne-samorzad-2010 50/104
wprowadzeniu stanu wojennego;
b. poprawa nastrojów społecznych, które począwszy od przełomu 1985/1986 r.
zaczęły ulegać systematycznemu pogorszeniu.
2. Kierownictwo PZPR rozpoczęło w połowie 1988 r. rozmowy z przedstawicielami
umiarkowanego skrzydła opozycji politycznej wskutek:
a. załamania się zaprojektowanego przez władze programu samodzielnej reformy
systemu politycznego i ekonomicznego (niezadowalający wynik referendum
z listopada 1987 r.);
b. gwałtownego pogorszenia się nastrojów społecznych (wiosenna i letnia fala
strajków);
c. przekonania o słabości opozycji i możliwości manipulowania jej przywódcami
przy pomocy Służby Bezpieczeństwa;
d. gotowości hierarchii Kościoła katolickiego do pośredniczenia w dialogu.
3. Kontrakt polityczny zawarty podczas obrad okrągłego stołu przewidywał rozpoczęcie
procesu stopniowej demokratyzacji systemu politycznego, która miała trwać co
najmniej do połowy lat dziewięćdziesiątych.
4. Wynik wyborów z 4 czerwca 1989 r. uruchomił proces żywiołowej destrukcji systemu
politycznego PRL i upadku dyktatury PZPR.
5. Powstanie parlamentarnej koalicji OKP-ZSL-SD, a następnie rządu Tadeusza
Mazowieckiego przyspieszyło rozpoczęty w czerwcu 1989 r. proces rozpadu
komunistycznych struktur władzy.
Przyczyny:
- kryzys gospodarczy w Polsce, brak nadziei na jego przezwyciężenie państw zach
- obawa rządzących prze ewentualna rewolucja antykomunistyczną
- stopniowa dezintegracja państw socjalistycznych w wyniku zapoczątkowanej przez
Gorbaczowa pierestrojki
- fala strajków w kwietniu maju sierpniu 1988 roku
- chęć zawarcia przez władze PRL paktu antykryzysowego z opozycją oraz
umożliwienie jej dostępu do władzy
- przyjęcie na X plenum KC PZPR w dniach 16-18 stycznia 1989 r decyzji o
pluralizmie politycznym i związkowym
- 31 sierpnia przyjęcie przez Wałęsę idei rozmów OS,
- 1 listop ‘88r. – decyzja o likwidacji Stoczni Gdańskiej- 18 XII ‘88r. – powstanie Komitetu Obywatelskiego przy Wałęsie
50
5/11/2018 Egzamin dyplomowy politolgia UMCS pytania ogólne samorząd 2010 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/egzamin-dyplomowy-politolgia-umcs-pytania-ogolne-samorzad-2010 51/104
Przebieg obrad 6 luty- 5 kwiecień 1989
- strona koalicyjno- rządowa , solidarnościowo – opozycyjna , obserwatorzy z kościoła
katolickiego
- utworzono zespoły do spraw; gospodarki i polityki społecznej( Władysław Bak),
pluralizmu związkowego( A. Kwaśniewski, Mazowiecki), reform politycznych
( Geremek)
Skutki:
- powstały nowe instytucje ustrojowe (Senat, Prezydent)
- wprowadzono polityczny dialog między opozycja a rządzącymi
- mozliwość pokojowego przejśćia od dydaktury monopartii do pluralizmu politycznego
- możliwość działalności zdelegalizowanych związków i stowarzyszeń
- zapobieżono konfrontacji zbrojnej między władzą a opozycją
- rzeczywiste pełnienie funkcji przez instytucje państwowe. Zasady na jakich było
oparte życie polityczne przestały być fikcją
- wybory parlamentarne 4 i 18 VI 1989 do Sejmu X kadencji i Senatu I kadencji
- Sejm był kontraktowy , jego skład ustalił „OS”, 60% mandatów dla PZPR, ZSL i SD,
5% dla katolików świeckich-PZKS, UCHS i Pax, 35% - wolna gra wyborcza
- Wybory do Senatu były wolne, Marszałkiem Sejmu X kadencji był MikołajKozakiewicz, Marszałek Senatu – Andrzej Stelmachowski
- Sejm : PZPR-173 mandatów, ZSL – 76, SD – 27, OKP – 161, PZKS...... – 23
- Senat: Solidarność – 99, niezależny Henryk Stokłosa – 1
21. Pojęcie „ład międzynarodowy”
Ład międzynarodowy, układ sił politycznych i gospodarczych w skali globalnej,
wyznaczany przez relacje panujące pomiędzy podmiotami stosunków międzynarodowych.Jest to termin umowny, trudno bowiem mówić w praktyce o ukształtowanym ładzie
międzynarodowym. Układ polityczny świata zawsze zawiera elementy anarchii i porządku.
Można wskazać na różne formy ładu międzynarodowego, np. hegemonię lub dominację
jednego państwa, podział wpływów (koncert mocarstw w XIX/XX w.) czy wykształcenia się
dwóch dominujących potęg.
Próby kreowania określonego ładu międzynarodowego miały na celu, oprócz określenia stref wpływów określonych podmiotów, wykształcenie powszechnie przyjętych zasad
51
5/11/2018 Egzamin dyplomowy politolgia UMCS pytania ogólne samorząd 2010 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/egzamin-dyplomowy-politolgia-umcs-pytania-ogolne-samorzad-2010 52/104
postępowania na gruncie międzynarodowym. Po I wojnie światowej wykształcony został ład
wersalski, po II wojnie światowej – ład jałtańsko-poczdamski, dominacja Stanów
Zjednoczonych i ZSRR wytyczyła ład dwubiegunowy, zwany też ładem zimnowojennym.
Głównym czynnikiem międzynarodowego układu sił jest system bezpieczeństwa
międzynarodowego, po II wojnie światowej wyznaczany był on przez równowagę sił, przede
wszystkim w zakresie broni jądrowej, a także ład gospodarczy, ład informacyjny, ład
ekologiczny i kulturalny. W wyniku zmiany globalnego porządku, która nastąpiła po
zakończeniu zimnej wojny, powstała konieczność organizacji nowego ładu światowego.
Nierealne są koncepcje hegemonii lub rządu światowego, stąd dominuje pogląd o
konieczności uzyskania równowagi i stabilizacji w świecie przez wielowymiarowe działania,
wzmacnianie systemu organizacji międzynarodowej, powiększanie liczby trwałych powiązań
między państwami opartych na współpracy, odpowiedzialność za rozwój sytuacji przez
wielkie mocarstwa, które w optymistycznym wariancie kreowałyby wokół siebie strefę
stabilizacji przez regionalną integrację i rozwiązywanie konfliktów z wyprzedzeniem oraz
zgodnie z prawem międzynarodowym. Pesymistyczny wariant, w którym porządek światowy
oparty jest na współzawodnictwie, eskalacji konfliktów, protekcjonizmie, próbie sił i
zdobycia absolutnej przewagi, musi oznaczać nieuchronnie niemożność rozwiązania
globalnych problemów i łatwe do przewidzenia skutki dla międzynarodowego i regionalnego
pokoju.
22. Procesy globalizacji – ich istota, specyfika i skutki
1. Istota procesów globalizacji:
* globalizacja – mechanizm odterytorialnienia, zjawisko transnarodowej przestrzeni
społecznej, mechanizm prowadzący do ukształtowania wizji „świata jako jednego miejsca”,
wzajemne uwarunkowanie tego, co lokalne i globalne
* procesy bez dystansów i relatywnie oderwane od konkretnej lokalizacji
* lokalne decyzje społeczne mają globalne reperkusje
* dynamiczny ciąg procesów, które powoduje dalsze zmiany istotne w tradycyjnym
środowisku msp.
* przyczyny procesów globalizacji: rozwój nauki i techniki; liberalizacja i deregulacja
gospodarek narodowych* przestrzenna deorganizacja różnych dziedzin życia
52
5/11/2018 Egzamin dyplomowy politolgia UMCS pytania ogólne samorząd 2010 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/egzamin-dyplomowy-politolgia-umcs-pytania-ogolne-samorzad-2010 53/104
* intensyfikacja świadomości ludzkiej w skali świata
2. Specyfika procesów globalizacji:
* odterytorialnienia określonych zjawisk i procesów społecznych
* transnarodowa przestrzeń społeczna
* gospodarka (integracja światowych rynków finansowych)
* informacja (globalna infostrada, Internet, TV satelitarna)
* kultura (niszczy tradycyjne więzi ludzkie, świat staje się bardziej kosmopolityczny)
* polityka (oznacza możliwość podejmowania przez państwo mające globalne interesy
działań niezależnie od istnienia terytorialnych dystansów)
* ekologia (globalne zagrożenia ekologiczne, zanik warstwy ozonowej)
3. Skutki globalizacji:
a) na czynnik kulturowy:
- ujednolicenie zachowań konsumpcyjnych
- może powodować zniszczenie dotychczasowych więzi ludu i społeczeństwa z określonymi
miejscami, fala antyamerykanizmu
- zaostrzenie stosunków między cywilizacją zachodnią a innymi
b) w sferze podmiotowej:
- destabilizację możliwości sterowania sferą msp, środowiska mn
- podważają stabilność wewnętrzną państw
- procesy globalizacji wymagają innych struktur i mechanizmów sterowania ludzkością w
skali globu
c) globalizacja pomniejsza rolę państw, a zwiększa rolę transnarodowych korporacji oraz
organizacji mn, działających w sferze transnarodowej, co wyraża się w transnarodowych
sieciach więzi
d) determinizm geograficzny
e) procesy globalizacji stymulują rozwój, ale w tych częściach świata, które są do tego
przystosowane, w innych powodują regres lub stagnację
53
5/11/2018 Egzamin dyplomowy politolgia UMCS pytania ogólne samorząd 2010 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/egzamin-dyplomowy-politolgia-umcs-pytania-ogolne-samorzad-2010 54/104
a) globalizacja powoduje polaryzację ludności (bogata północ, biedne południe)
h) globalizacja przyspiesza proces pogłębiania dysproporcji rozwojowych
23. Ewolucja więzi transatlantyckich po zimnej wojnie
I wojna iracka – 1999 – za przyzwoleniem społeczeństwa mn, została wykorzystana
możliwość użycia akcji zbrojnej przeciwko Irakowi, otwierała się brama współpracy – system
ONZ zadziałał.
- upadek ZSRR
- kształtowała się patriarchia: USA, UE, Rosja, Chiny, Japonia – tymczasem faktycznie
kształtował się system unipolarny – ład, w którym USA prowadzą a sojusznicy za
nimi podążają – mulilateralizm, gdzie USA płacą rachunki, grają I skrzypce, USA
mają poparcie sojuszników w różnych regionach świata; po upadku ZSRR USA stały
się supermocarstwem (wg Brzezińskiego) – nowe wyzwania i stąd wyjątkowa
odpowiedzialność USA – aby sprostać temu polityka USA musi zdążać do:
• utrwalenia polityki USA na 1 pokolenie, ale i dłużej
• stworzenie struktury geopolitycznej mogącej amortyzować nieuniknione wstrząsy i
napięcia, związane z przemianami społeczno-politycznymi
• USA – kontroler ruchu lotniczego wg Brzezińskiego – selektywne zaangażowanie
USA w różnych obszarach swej współpracy – potęgami regionalnymi
• Rosja – stabilizuje obszary euro-azjatyckie (Korea Pd, Turcja, Egipt)
Cechy ładu pozimnowojennego, podziały, konflikty:
- między cywilizacjami (Huntington) – islam a fundamentalizm zach
- wysunięcie się na plan I czynnika ekonomicznego
- wyspy ładu – obszar UE, euroatlantycki
- nadal pozostaje ONZ + liczne organizacje regionalne (OBWE, Rada Europy)
- w wyniku kampanii antyterrorystycznej po 11 września 2001 r. – zaznaczyła się
marginalizacja ONZ
• wojna NATO przeciwko Jugosławii – nie zalegalizowana przez ONZ
• tendencje rosnące, USA do łamania norm i instytucji prawa mn
54
5/11/2018 Egzamin dyplomowy politolgia UMCS pytania ogólne samorząd 2010 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/egzamin-dyplomowy-politolgia-umcs-pytania-ogolne-samorzad-2010 55/104
• zaznaczenie konfliktu między bogatą Pn a biednym Pd, wychodzi to na światowych
konferencjach – zachód lansuje hasła liberalizmu, państwa Pd – twierdzi, że jest to
agresja kulturalna ze strony zach
•
marginalizacja NATOznaczenie 11 września 2001 – położył kres iluzjom zadowolonych z siebie globalistów w
zastąpieniu polityki mn globalną polityką i Internetem.
- po 11 IX państwo stało się znów głównym uczestnikiem s. mn.
- zagrożenie ze strony upadłych państw (baza dla terrorystów), które nie mają 1 ośrodka
decyzyjnego. Somalia
- nowa rola Rosji (zwrot w polityce w kierunku współpracy z zachodem na polu walki z
terroryzmem – problem Czeczeni włączono do problemów mn terroryzmu)
II wojna iracka – Francja wystąpiła z postulatem utworzenia II bieguna.
24. Teoria integracji europejskiej
a) Integracja – wielopłaszczyznowy proces zmierzający do zharmonizowania w jedną
całość różnych grup społecznych (państw)
b) 4 płaszczyzny integracji (W.S. Landecker):
- normatywna (wytworzenie wspólnych wartości i norm)
- funkcjonalna (mająca na celu stworzenie wspólnych struktur)
- społeczna (obejmująca sferę gospodarki, społeczną i kultury)
- komunikacja (stworzenie wspólnego mechanizmu przekazu informacji)
c) Teorie integracji – lata 50 XX w.:
- Federalizm – zakładał utworzenie państwa federalnego na wzór USA, Szwajcarii czy
RFN
- Konfederalizm – (unionizm) zakładał utrzymanie dotychczasowych uprawnień państw.
Koncepcja de Gaulle’a „Europy od Atlantyku po Ural” – Europa Ojczyzn
- Funkcjonalizm – proces integracji to przejście od stosunków między suwerennymi
państwami do społeczeństwa światowego, którego całość jest funkcjonalnie
zdeterminowana, a ostatecznym rezultatem powinna być „Europa ponadpaństwowa”
55
5/11/2018 Egzamin dyplomowy politolgia UMCS pytania ogólne samorząd 2010 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/egzamin-dyplomowy-politolgia-umcs-pytania-ogolne-samorzad-2010 56/104
d) Współczesne teorie integracji:
* model neofunkcjonalny/federalny – przewiduje liniowy rozwój integracji w kierunku
końcowego etapu, jakim jest federalna unia/związek państw
* nurt realistyczny – przewiduje, że początkowo dobrze rozwijająca się integracja może w
pewnym momencie załamać się pod wpływem konfliktów narodowych, dojdzie wtedy do
dezintegracji i powrotu do tradycyjnego państwa narodowego
* teorie fuzji (W. Wessels) – odrzucenie powyższych wizji, zwrócenie uwagi na to, że:
- rozwój integracji europejskiej nie był nigdy procesem liniowym, opartym na
automatycznym procesie „rozlewania się”, gdyż w procesie integracji – pod wpływem
czynników: gospodarczych, politycznych, narodowych czy ponadnarodowych – pojawiają
się przyśpieszenia i hamowanie
- trudno przewidzieć końcowy etap integracji – UE może dojść do bardzo różnych
rozwiązań
- w długim okresie proces integracji charakteryzuje się stałym strukturalnym wzrostem i
zróżnicowaniem, którego główną cechą jest jego fuzja łączenie instrumentów publicznych
z różnych poziomów władzy, a także postępująca „europeizacja” narodowych podmiotów
i instytucji celem zaspokojenia rosnących potrzeb społeczeństwa europejskiego
• model wielu szybkości – uwzględnia różny rozwój i integracją państw członkowskich
25. Źródła europejskiego prawa wspólnotowego
I. Pierwotne prawo wspólnotowe
a) pisane prawo pierwotne – traktaty założycielskie wraz z protokołami i deklaracjami jakie
zostały do nich dołączone, a które były przyjęte za wspólną zgodą państw członkowskich,
wszystkie traktaty nowelizujące powyższe akty; traktaty akcesyjne podpisywane z państwami
przystępującymi do UE:
- Traktat Ustanawiający Europejską Wspólnotę Węgla i Stali – 18.06.1951
- Traktat o Europejskiej Wspólnocie Energii Atomowej – 25. 03.1957
- Traktat Ustanawiający Wspólnotę Europejską – 25.03.1957
- Konwencja o niektórych instytucjach wspólnych dla EWG i EWEA – 25.03.1957- Traktat o Fuzji Organów – 8.06.1965
56
5/11/2018 Egzamin dyplomowy politolgia UMCS pytania ogólne samorząd 2010 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/egzamin-dyplomowy-politolgia-umcs-pytania-ogolne-samorzad-2010 57/104
- Jednolity Akt Europejski – 17 i 28. 02.1986
- Traktat o Utworzeniu Unii Europejskiej – 7.02.1992
- Traktat Amsterdamski – 2.10.1997
- Traktat z Nicei – 26.02.2001
- Traktaty o przystąpieniu nowych członków – 1.01. (1972, 1981, 1986, 1995, 2004
b) niepisane prawo pierwotne – ogólne zasady prawa wspólne wszystkim systemom prawnym
państw członkowskich, jak również ogólne zasady prawa mn oraz tzw. Prawa podstawowe
II. Pochodne prawo wspólnotowe:
b) rozporządzenia – ma zasięg ogólny, wiążew całości i jest bezpośrednio stosowane we
wszystkich Państwach Członkowskich
c) dyrektywy – wiążą każde państwo członkowskie, do którego jest kierowana, w
odniesieniu do rezultatu, który ma być osiągnięty, pozostawia jednak organom
krajowym swobodę wyboru formy i środków; adresatem są wyłącznie państwa, nie
jest aktem normatywnym
d) decyzje – wiążą w całości adresatów, nie ma charakteru ogólnego, adresatami mogą
być państwa, jak i osoby fizyczne
e) zalecenia i opinie – nie mają mocy wiążącej, adresatami tych aktów mogą być
zarówno państwa, jak i osoby fizyczne i prawne, a nawet same organy wspólnot
f) akty Sui Genesis – tzw. akty nienazwane, uchwały nienazwane, rezolucje, programy,
memoranda, plany, projekty, komunikaty, deklaracje, decyzje nominacyjne i
budżetowe
g) umowy międzynarodowe zawierane przez Wspólnoty
26. Prawa człowieka I, II, III generacji
Powszechnie przyjmuje się trzy zasadnicze typy praw, które odpowiadają układowi treści
Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka, uchwalonej przez Zgromadzenie Organizacji
Narodów Zjednoczonych na III Sesji w Paryżu 10 grudnia 1948 r. Kategorie te można
wyartykułować w następujący sposób: 1) prawa osobiste i polityczne (art. 2-21); 2) prawa
gospodarcze, socjalne i kulturowe (art. 22-27); prawa solidarnościowe (art. 2). Rodzaje
tych praw pozostają w stosunku do siebie na zasadzie komplementarnej w sensie
rozwojowym. Prawa drugiej generacji wywodzą się z pierwszej i z kolei generują trzecityp praw. Bliższa analiza rodzin tych praw wykazuje, że ich pierwsza generacja przyjęła
57
5/11/2018 Egzamin dyplomowy politolgia UMCS pytania ogólne samorząd 2010 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/egzamin-dyplomowy-politolgia-umcs-pytania-ogolne-samorzad-2010 58/104
formułę w kategoriach negatywnych: „wolność od”, w drugiej zaś w stylizacji pozytywnej:
„prawo do”, natomiast w trzeciej generacji prawa te mają charakter zbiorowy i najmniej są
podatne na jurydyzację. Prawa pierwszej generacji są chronione Międzynarodowym
paktem praw obywatelskich i politycznych, uchwalonym na XXI sesji Zgromadzenia
Ogólnego ONZ w Nowym Jorku dnia 16 grudnia 1966 r.
1. Prawa osobiste i polityczne
- prawo do samostanowienia narodów (art. 1) i suwerenności osób (art.2);
- prawo do zachowania odmienności płci (art. 3);
- prawo zakazu tortur fizycznych, psychicznych i moralnych (art. 8);
- prawo do wolności osobowej i bezpieczeństwa obywatelskiego (art. 9);
- prawo do poszanowania przyrodzonej godności człowieka w stanie pozbawieniawolności (art. 10);
- prawo zakazu bezprawnego pozbawienia wolności (art.11);
- prawo do wolności wyboru miejsca zamieszkania i swobodnego poruszania się (art.12);
- zakaz wydalania z kraju obcokrajowców i bezpaństwowców (art.13);
- prawo do sądu i równości przed sądami i trybunałami (art.14 ust. 11);
- prawo do bycia uważanym za niewinnego do czasu udowodnienia winy (art. 14 ust. 2);
- zakaz procedur retroaktywnych w procesach karnych (art. 15);
- prawo do uznania podmiotowości prawnej każdej osoby (art. 16);- prawo od prywatności i dobrego imienia (art. 17);
- prawo każdej osoby do wolności myśli, sumienia i religii (art. 18);
- prawo do posiadania poglądów i do ich wypowiadania oraz do ochrony zdrowia, porządku publicznego, i moralności publicznej (art. 19);
- zakaz propagandy wojennej, nienawiści narodowej, rasowej i religijnej (art. 20);
- prawo do zgromadzeń i porządku publicznego, moralności publicznej, dla ochronyzdrowia oraz wolności innych osób (art. 21);
- wolność swobodnego stowarzyszania się osób (art. 22).- Rodzina jest naturalną jednostką społeczeństwa i ma prawo do ochrony ze stronyspołeczeństwa i państwa:
- prawo do zawierania związków małżeńskich przy dobrowolnej zgodzie;
- prawo rodziny do ochrony prawnej na czas trwania małżeństwa i po jego rozwiązaniu(art. 23);
- prawa dziecka bez względu na rasę, płeć, język, religię, pochodzenie narodowe,społeczne lub majątek do nazwiska i do nabycia obywatelstwa oraz do środków opieki zestrony rodziny, społeczeństwa i państwa według statusu dzieci nieletnich (art. 24);
- każdy obywatel ma prawo uczestnictwa w życiu publicznym i politycznym (art. 25);
58
5/11/2018 Egzamin dyplomowy politolgia UMCS pytania ogólne samorząd 2010 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/egzamin-dyplomowy-politolgia-umcs-pytania-ogolne-samorzad-2010 59/104
- każdy obywatel ma prawo do jednakowej ochrony prawnej (art. 26);
- każdy obywatel z mniejszości narodowej ma prawo do kontynuowania własnej kultury ireligii (art. 27);
- wolność zgromadzeń obywateli (art. 21);
- wolność zrzeszania się osób (art. 22);- prawo do uczestniczenia w życiu politycznym kraju w myśl art. 25:
- prawo do kierowania sprawami publicznymi;
- prawo do wybierania i kandydatowania w przypadku organów przedstawicielskich;
- prawo dostępu do służb publicznych na równych prawach.
Powyższe prawa posiadają zasadniczo znamię indywidualne. Niemniej jednak w
niektórych przypadkach nie można byłoby z nich skorzystać bez bycia w grupie /art. 18,
22, 23, 27/.Artykuły od 28 do 53 mają już charakter proceduralny Komitetu Praw Człowieka.
Drugą kategorię praw człowieka stanowią prawa gospodarcze, socjalne i kulturowe. Prawa
te są chronione Międzynarodowym paktem praw gospodarczych, społecznych i
kulturalnych, uchwalonych na XXI sesji Zgromadzenia Ogólnego ONZ w Nowym Jorku
16 grudnia 1966 r.
Prawa tej generacji, podobnie jak pierwszej, opierają się na fundamentalnej zasadzie, że
wszystkie „narody mają prawo do samoistnienia” (art. 1). Na tej głównej zasadzie
powstały prawa drugiej kategorii.
2. Prawa gospodarcze, socjalne i kulturowe.
Prawa gospodarcze:
- państwa-strony zobowiązały się ustawowo ochronić życie gospodarcze obywateli tak na poziomie krajowym jak i międzynarodowym (art. 2);
- równość praw mężczyzn i kobiet w obszarze życia gospodarczego, społecznego ikulturalnego (art. 3);
- ewentualne zmiany artykułów tego Paktu muszą się mieścić w granicach systemuochrony praw człowieka (art. 4);
- wyklucza się samowolną interpretację tych praw przez jakieś państwo (art. 5);
- prawo do pracy, jako sposobu utrzymania (art. 6);
- prawo do sprawiedliwych i korzystnych warunków pracy (art. 7);
- prawo do uczciwych zarobków i równą płacę (art. 7, I);
- prawo do wynagrodzenia ze względu na godne utrzymanie rodziny;- prawo do pracy w higienicznych i bezpiecznych warunkach;
59
5/11/2018 Egzamin dyplomowy politolgia UMCS pytania ogólne samorząd 2010 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/egzamin-dyplomowy-politolgia-umcs-pytania-ogolne-samorzad-2010 60/104
- prawo do awansu przy równych możliwościach;
- prawo do wypoczynku z tytułu zatrudnienia;
- prawo do zakładania związków zawodowych i przystępowania do nich w celu ochronyswych interesów gospodarczych i społecznych (art. 8a);
- prawo do zakładania i przystępowania do międzynarodowych konfederacji związkowych(art. 8b);
- prawo do wolnej działalności związkowej (art. 8c);
- prawo do strajków zgodnie z ustawami krajowymi (art. 8d);
Prawa socjalne:
- prawo każdej osoby do zabezpieczenia socjalnego (art. 9);
- prawo do ochrony i pomocy rodzinie (art. 10 ust. 1);
- prawo matki do szczególnej opieki przed i po urodzeniu dziecka (art. 10 ust. 2);- prawo dzieci i młodzieży do szczególnej ochrony i pomocy (art. 10 ust. 3);
- prawo do zadawalającego poziomu życia (art. 11 ust. 1);
- prawo do wyżywienia, odzieży i mieszkania;
- prawo do ciągłego polepszania warunków życia;
- prawo do wolności od głodu (art. 11 ust. 2);
- prawo do najwyższej realizacji poziomu zdrowia fizycznego i psychicznego (art. 12);
- zmniejszanie ilości martwych urodzin i śmiertelności dzieci,
- poprawa higieny środowiskowej i przemysłowej,
- zapobieganie i leczenie chorób epidemicznych i zawodowych,
- stwarzanie warunków powszechnej opieki.
Prawa kulturalne:
- prawa w zakresie kształcenia:
- prawo każdego do nauki (art. 13 ust. 1);
- prawo do bezpłatnego nauczania podstawowego (art. 13 ust. a);
- prawo do kształcenia średniego i wyższego w dążeniach do bezpłatności (art. 15)- prawo rodziców do kształcenia i wychowania w duchu religijnym zgodnym z
przekonaniami rodziców (art. 13 ust. 3);
- prawo do zakładania zakładów oświatowych (art. 13 ust. 4);
- prawo do uczestniczenia w życiu kulturalnym (art. 15 ust. 1 lit. a);
- prawo do korzystania z osiągnięć postępu technicznego i naukowego i ich formzastosowań (art. 15 lit. b);
- prawo do ochrony interesów moralnych i materialnych, objętych prawem autorskim (art.
15 lit. c);- prawo do współpracy międzynarodowej w dziedzinie nauki i kultury (art. 15 ust. 4);
60
5/11/2018 Egzamin dyplomowy politolgia UMCS pytania ogólne samorząd 2010 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/egzamin-dyplomowy-politolgia-umcs-pytania-ogolne-samorzad-2010 61/104
3. Prawa solidarnościowe
Kolejny typ praw człowieka, tj. prawa solidarnościowe, nie znalazły swego umocowania w
konkretnych paktach, jak to miało miejsce dotychczas. Można jednak je wyartykułować w
powyższych aktach prawnych. Tytułem przykładu można wymienić: Międzynarodowy
Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych art. 1 ust. 1 „Wszystkie narody
mają prawo do samostanowienia...” Należy dodać, że prawa te są chronione w innych
traktatach np. istnienie grup etnicznych, rasowych lub religijnych chronione są Konwencją
o zapobieganiu o karaniu zbrodni ludobójstwa z 9 grudnia 1948 r. Większość praw
solidarnościowych znalazła się w Afrykańskiej Karcie Praw Człowieka i Ludów z 1981
roku.
Prawa tego typu zwykło dzielić na:
Prawa związane uniwersalną redystrybucją władzy:
- prawo do samoistnienia w aspekcie politycznym, ekonomicznym, społecznym ikulturalnym;
- prawo do wszechstronnego rozwoju;
- prawo do udziału we wspólnym dziedzictwie ludzkości.
Prawa uwarunkowane możliwościami państw:
- prawo do pokoju;
- prawo do ekologicznego środowiska;
- prawo do humanitarnej pomocy w przypadku klęsk żywiołowych;
- prawo do komunikowania się między ludami i narodami.
27. Zasada pomocniczości w funkcjonowaniu współczesnych państw i społeczeństw
UE. Zasadę pomocniczości (subsydiarności) ustanawia obecnie traktat zgodnie z którym „w
dziedzinach, które nie należą do jej kompetencji wyłącznej, Wspólnota podejmuje działania,
zgodnie z zasadą pomocniczości, tylko wówczas i tylko w takim zakresie, w jakim cele
proponowanych działań nie mogą być osiągnięte w sposób wystarczający przez Państwa
Członkowskie.
W odrzuconym projekcie unijnej konstytucji, zasada pomocniczości została zaliczona do podstawowych zasad odnoszących się do kompetencji Unii. Proponowany w projekcie
61
5/11/2018 Egzamin dyplomowy politolgia UMCS pytania ogólne samorząd 2010 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/egzamin-dyplomowy-politolgia-umcs-pytania-ogolne-samorzad-2010 62/104
konstytucji kształt zasady pomocniczości nie odbiega przy tym znacząco od treści obecnie
obowiązującego. Zasada pomocniczości znajdować miała zastosowanie do całości spraw
objętych zakresem traktatu konstytucyjnego z zastrzeżeniem zagadnień objętych
kompetencjami wyłącznymi UE. Obecnie zasada ta obowiązuje tylko w zakresie działania
prawa wspólnotowego.
Subsydiarność, zwana także zasadą subsydiarności lub pomocniczości. Subsydiarność jest
jedną z najważniejszych cech ustrojowych państw demokratycznych. Oznacza ona, że
działania dotyczące szczegółowych, lokalnych i partykularnych kwestii podejmowane być
powinny najpierw na szczeblu mniejszych zbiorowości (np. rodzina, szkoła), dopiero w
momencie gdy mniejsze zbiorowości nie mogą rozwiązać problemu sprawa powinna trafić na
wyższy szczebel (np.: kuratorium, gmina). Zbiorowość większa jest więc wówczas
pomocnicza wobec zbiorowości mniejszej. Przykładem może być rozwiązywanie danego
problemu najpierw przez człowieka – jednostkę, w wypadku, gdy nie podoła on temu – przez
rodzinę, następnie przez zakład pracy, władze samorządowe, władze regionalne, a dopiero na
końcu, w ostateczności, władze państwowe bądź ewentualnie jeszcze jakieś wyższe władze
(organizacje). Zasada ta dotyczy w szczególności organizacji wewnętrznej państwa, jego
administracji. Aktywność na wyższych szczeblach administracyjnych powinna być
podejmowana jedynie wówczas gdy zapewnia większą efektywność i skuteczność w
odróżnieniu od efektów jakie przyniosłyby te działania, gdyby podjęte zostały przez szczebel
niższy. W tym kontekście subsydiarność oznacza, że wszelkie decyzje powinny zapadać na
szczeblu możliwie najbliższym obywatelom, a więc głównie w gminach i regionach a nie na
szczeblu centralnym.
Polski system prawny. W preambule do Konstytucji (1997) zamieszczony został zapis “...
prawa podstawowe dla państwa oparte na poszanowaniu wolności i sprawiedliwości,
współdziałaniu władz, dialogu społecznym oraz na zasadzie pomocniczości umacniającej
uprawnienia obywateli i ich wspólnot.” W Konstytucji nie ma wprost sformułowanego
nakazu współpracy ze zrzeszeniami obywateli, niemniej jednak wykonywanie przez władze
publiczne obowiązków wobec obywateli powinno być zgodne z zasadami zawartymi w
preambule. Wprowadzony w Polsce od 1999 nowy podział administracyjny wraz z reformą
struktur samorządowych jest praktycznym wyrazem realizacji zasady pomocniczości.
Dokonany został wówczas trzyszczeblowy podział administracyjny państwa na: gminy, powiaty i samorządowe województwa. Z punktu widzenia zasady subsydiarności
62
5/11/2018 Egzamin dyplomowy politolgia UMCS pytania ogólne samorząd 2010 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/egzamin-dyplomowy-politolgia-umcs-pytania-ogolne-samorzad-2010 63/104
najistotniejszym szczeblem samorządu pozostaje gmina, realizująca swe zadania najbliżej
obywatela.
28. System źródeł prawa w Konstytucji RP z 1997 roku
I. Akty prawa powszechnie obowiązującego:
* Konstytucja
* Ustawy (akty prawa powszechnie obowiązującego uchwalane tylko przez Sejm, w
szczególnej procedurze, każde zagadnienie może być uregulowane przez ustawę, muszą być
zgodne z konstytucją)
* rozporządzenia z mocą ustawy (wydaje je Prezydent, w szczególnych okolicznościach,
rozporządzenie jest równe ustawie, może uchylić ustawę, jest aktem o charakterze
ustawodawczym, prezydent wydaje na wniosek rządu, gdy Sejm nie może się zebrać)
* ratyfikowane umowy mn (zatwierdzane przez Prezydenta, w trybie zwykłym lub w trybie
kwalifikowanym z upoważnienia Sejmu, czyli za jego zgodą, którą udziela w ustawie – te są
ważniejsze od ustawy)
* uchwały (o charakterze konkretno-indywidualnym i ogólnym)
* rozporządzenia (akty o charakterze wykonawczym w stosunku do ustaw, muszą być zgodne
z Konstytucją i ustawami)
* akty prawa miejscowego
II. Akty prawa wewnętrznie obowiązującego:
• uchwały (Rada Ministrów)
• zarządzenia (każdy organ nadrzędny)
29. System wyborczy w Polsce po 1989 roku
Pierwsze wolne wybory w Polsce po transformacji ustrojowej odbyły się w czerwcu 1989
roku i nazwane są kontraktowymi, ze względu na ograniczenia miejsc w Sejmie, jakie
wprowadzone zostały, w wyniku ustaleń okrągłego stołu dla partii nie komunistycznych. I tak
wybory do Senatu zdominowali przedstawiciele obozu solidarnościowego zdobywając 99 na
100 miejsc. Natomiast wybory do Sejmu zakontraktowane były w następujący sposób:
63
5/11/2018 Egzamin dyplomowy politolgia UMCS pytania ogólne samorząd 2010 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/egzamin-dyplomowy-politolgia-umcs-pytania-ogolne-samorzad-2010 64/104
- 299 miejsc, czyli 2/3 przeznaczone dla PZPR i partii satelickich SD, ZSL, PAX, Unii
Chrześcijańsko Społecznej i Polskiego Związku Katolicko Społecznego
- 161 miejsc, czyli 1/3, dla przedstawicieli innych nie należących do rządu partii, wybierane w
wolnych wyborach, wszystkie mandaty zdobył obóz solidarnościowyPierwszym prezydentem w III RP był gen. Jaruzelski, wybrany przez Zgromadzenie
Narodowe, premierem został Mazowiecki.
W 1990 roku odbyły się pierwsze wybory prezydenckie. Dla rozstrzygnięcia potrzebne było
przeprowadzenie dwóch tur. Wyniki: I tura, Wałęsa 40 %, Tymiński 23 %, Mazowiecki 18 %,
Cimoszewicz 9 %, Bartoszcze 7 %, Moczulski 2.5 %. Drugą turę zdecydowanie wygrał
Wałęsa otrzymując 74 % głosów.
Parlamentarne wybory 1993 rok. Wprowadzono nową ordynację wyborczą, którawprowadzała 5 % próg wyborczy dla partii, 8 % dla koalicji i 7 % dla wybranych z listy
krajowej. Zabieg ten miał wyeliminować trudności w rządzeniu i utworzeniu rządu, które
wynikały z dużego rozdrobnienia małych partii w parlamencie. Wprowadzono również
mniejsze okręgi wyborcze a za metodę przeliczeniową przyjęto metodę Hondta, która sprzyja
partiom dużym. Miało to wprowadzić większą stabilność w parlamencie.
Prawo wyborcze w ustroju demokratycznym jest powszechne, równe, bezpośrednie i tajne.
Polski system parlamentarny tworzą dwie izby: Senat i Sejm. Sejm składa się z 460 posłów, a
Senat ze 100 senatorów, wybieranych na czteroletnią kadencję.
Demokratyczny system wyborczy zakłada, że głosy wszystkich obywateli są równe - czyli
każdy głos ma taką samą wagę, a każdy z nas posiada tylko jeden głos.
Bezpośredniość wyborów polega na możliwości oddania osobiście jednego głosu na swego
przedstawiciela do parlamentu. Powszechne prawo wyborcze oznacza, że każdy obywatel
może sam wybierać swoich przedstawicieli /czynne prawo wyborcze/ oraz, że sam może być
wybrany o ile będzie kandydował w wyborach /bierne prawo wyborcze/.
W Polsce czynne prawo wyborcze przysługuje obywatelom, którzy w dniu wyborów maja
ukończone 18 lat oraz osobom, które przez 5 lat zamieszkują terytorium Rzeczypospolitej
Polskiej i nie są obywatelami innego państwa, ale których obywatelstwo polskie nie jest
64
5/11/2018 Egzamin dyplomowy politolgia UMCS pytania ogólne samorząd 2010 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/egzamin-dyplomowy-politolgia-umcs-pytania-ogolne-samorzad-2010 65/104
stwierdzone. Bierne prawo wyborcze przysługuje obywatelom polskim, którzy w dniu
wyborów maja ukończone 21 lat i stale zamieszkują na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej
co najmniej przez 5 lat.
Prawo wyborcze może być wykonywane jedynie osobiście, nie możemy zlecić nikomu
oddanie za nas głosu. System prawa wyborczego reguluje ordynacja wyborcza.
Ordynacja wyborcza zakłada system wyborów większościowych do Senatu i system wyborów
proporcjonalnych do Sejmu.
W systemie większościowym, który reguluje wybory do Senatu, terytorium państwa
polskiego podzielone jest na okręgi, na każdy z nich przypada określona ilość mandatów
parlamentarnych - w wyniku wyborów mandat parlamentarny uzyskują ci kandydaci, którzy
uzyskają największą liczbę głosów w swoim okręgu.
W systemie proporcjonalnym wybiera się posłów na Sejm, terytorium Rzeczypospolitej
Polskiej podzielone jest na okręgi, na które przypada określona ilość mandatów poselskich.
Mandaty poselskie w wyniku wyborów dzielone są między partie polityczne biorące udział w
wyborach. W zależności od oddanych głosów dana partia uzyskuje proporcjonalną liczbę
mandatów.
W praktyce wygląda to następująco: partie politycznie w okręgach wyborczych wystawiają do
wyborów listy kandydatów, wyborca oddaje jeden głos na jednego kandydata, glosując tym
samym na listę wyborczą partii, na której znajduje się wybrany kandydat. Największą liczbę
mandatów, z pośród przypadających na okręg wyborczy, zdobywa ta lista, która uzyska
największą liczbę głosów ich ilość ustala się proporcjonalnie. Z listy na uzyskane miejsca
poselskie wchodzą ci kandydaci, którzy zdobyli największą liczbę głosów.
30. Ustrój samorządu terytorialnego w Polsce
W wyniku reformy wprowadzonej ustawą z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie terytorialnym
oraz ustawą z dnia 22 marca 1990 r. o terenowych organach rządowej administracji ogólnej w
PL jest dualistyczny model ustroju administracji publicznej w terenie. Dwa piony
administracji terenowej: rządowy (zbudowany na zasadzie centralizmu i oparty nazawodowym aparacie urzędniczym) oraz samorządowy (ukształtowany na zasadzie
65
5/11/2018 Egzamin dyplomowy politolgia UMCS pytania ogólne samorząd 2010 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/egzamin-dyplomowy-politolgia-umcs-pytania-ogolne-samorzad-2010 66/104
decentralizacji). Zgodnie z postulatem decentralizacji, samorząd terytorialny, powoływany
jest do wykonywania zadań publicznych w sposób samodzielny. W związku z tym
wydzielono z administracji niezależną od rządu, sferę lokalną i regionalną i
podporządkowano ją samorządowi i przyznano jej prymat kompetencyjny. Przy rozłożeniu
zadań między szczeblem centralnym i niższymi, nie następuje hierarchiczne
podporządkowanie organów. Jednocześnie organy szczebli niższych korzystają z
ustanowionej prawem samodzielności i niezależności, podlegając jedynie nadzorowi
sprawowanemu według kryterium legalności.
Podstawowe przepisy konstytucyjne dotyczące samorządu terytorialnego zamieszczono w
rozdziale I. Art. 16 definiuje wspólnotę samorządową. Tworzy ją „ogół mieszkańców”
określonej jednostki podziału terytorialnego państwa, a zatem także cudzoziemcy i
bezpaństwowcy, nie zaś jedynie obywatele polscy. Wspólnota samorządowa powstaje z mocy
samego prawa. Przynależność do wspólnoty samorządowej nie jest równoznaczna z prawem
wyborczym. Ordynacja wyborcza do rad gmin, rad powiatów i sejmików województw, daje
prawa wyborcze wyłącznie obywatelowi polskiemu, który najpóźniej w dniu wyborów
kończy 18 lat i stale zamieszkuje na obszarze działania danej jednostki samorządu
terytorialnego, o ile nie został pozbawiony praw publicznych i praw wyborczych, ani też nie
został ubezwłasnowolniony prawomocnym orzeczeniem sądowym.
Samorząd terytorialny wykonuje zadania publiczne nie zastrzeżone przez Konstytucję lub
ustawy dla organów innych władz publicznych. Podstawową jednostką samorządu
terytorialnego jest gmina, przysługuje jej domniemanie kompetencji wobec tworzonego
powiatu i województwa. ustrój samorządowy nie jest hierarchiczny. Struktury
samorządowe mają się uzupełniać, a nie nakładać. Ani samorząd powiatowy, ani
wojewódzki nie będą sprawować nadzoru nad samorządem gminnym. Do gminy należy
to wszystko, co nie zostało wyraźnie zastrzeżone dla innych organów. Gmina wykonuje
wszystkie zadania samorządu terytorialnego nie zastrzeżone dla innych jednostek
samorządu terytorialnego. Konstytucja przyznaje jednostkom samorządu terytorialnego
osobowość prawną . Jednostka taka jest odrębnym podmiotem prawa zarówno w sferze
prawa cywilnego (prawa własności i innych praw majątkowych) jak i w sferze prawa
publicznego. Samodzielność jednostek samorządu terytorialnego podlega ochronie
sądowej, realizowanej, w zależności od naruszenia granic samodzielności, zarówno przez
sądy powszechne, jak i sądy administracyjne. Wśród zadań publicznych wyróżnia się zadaniawłasne i zlecone. Jako zadania własne jednostka samorządu terytorialnego wykonuje zadania
66
5/11/2018 Egzamin dyplomowy politolgia UMCS pytania ogólne samorząd 2010 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/egzamin-dyplomowy-politolgia-umcs-pytania-ogolne-samorzad-2010 67/104
publiczne służące zaspokajaniu potrzeb wspólnoty samorządowej. Kompetencje przekazane
samorządowi terytorialnemu powinny być rozdzielone między trzy szczeble samorządu:
gminę, powiat, województwo, zgodnie z zasadą pomocniczości, co oznacza przekazanie
kompetencji i zadań tej społeczności lokalnej lub regionalnej, która jest w stanie udźwignąć
rozwiązanie problemu. Jednostki samorządu terytorialnego wykonują swoje zadania za
pośrednictwem organów stanowiących. Wybory do nich są powszechne, równe,
bezpośrednie i odbywają się w głosowaniu tajnym. Działalność samorządu terytorialnego jest
poddana nadzorowi z punktu widzenia legalności. Organami nadzoru nad działalnością
jednostek są: Prezes Rady Ministrów i wojewodowie, w zakresie spraw finansowych –
regionalne izby obrachunkowe. Konstytucja przyznaje jednostkom samorządu
terytorialnego (nie zaś ich organom) prawo zrzeszania się. Jednostki samorządu
terytorialnego mogą sobie wzajemnie udzielać pomocy, w tym pomocy finansowej.
Podstawowymi aktami prawnymi dotyczącymi ustroju jednostek samorządu terytorialnego są:
ustawa o samorządzie terytorialnym, ustawa o samorządzie powiatowym oraz ustawa o
samorządzie województwa.
Gmina jest prawnie zorganizowanym terytorialnym związkiem osób określonym w ustawie
jako wspólnota samorządowa. Ma osobowość prawną. Zasady i tryb przeprowadzania
konsultacji z mieszkańcami gminy określa uchwała rady gminy. Gmina wykonuje zadania
publiczne w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność, na zasadach określonych przez
ustawy, korzystając z samodzielności chronionej na drodze sądowej.
Zadaniem gminy jest zaspokajanie zbiorowych potrzeb społeczności lokalnej. Do
zakresu działania gminy należą wszystkie sprawy publiczne o znaczeniu lokalnym, nie
zastrzeżone ustawami na rzecz innych podmiotów. Zadania te dzielimy na własne – nadane
ustawowo i zlecone – przydzielane przez władze państwowe. Gmina realizuje wszystkie
zadania niezastrzeżone do kompetencji innych jednostek samorządu terytorialnego ( powiat,województwo samorządowe). Mieszkańcy uczestniczą w sprawowaniu władzy na terenie
swojej gminy poprzez głosowanie: w wyborach samorządowych oraz referendum lokalnym
lub za pośrednictwem organów gminy. Gmina w wykonywaniu tychże zadań na swoim
terenie jest suwerenna, a jej uprawnienia w tym zakresie mogą być ograniczone tylko
przepisami ustaw. Poza sferą użyteczności publicznej gmina może tworzyć spółki prawa
handlowego i przystępować do nich. Referendum gminne jest najwyższym organem
stanowiącym gminy. Przedmiotem referendum gminnego może być każda sprawa ważna dlagminy, której załatwienie leży w kompetencjach jej organów.
67
5/11/2018 Egzamin dyplomowy politolgia UMCS pytania ogólne samorząd 2010 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/egzamin-dyplomowy-politolgia-umcs-pytania-ogolne-samorzad-2010 68/104
Organami gminy są : rada gminy oraz wójt/burmistrz/prezydent. Rada gminy jest
organem stanowiącym i kontrolnym we wszystkich sprawach gminy, z wyjątkiem spraw
zastrzeżonych do obligatoryjnego referendum. Uchwały rady gminy mogą być skierowane do
wszystkich podmiotów na terenie gminy lub tylko do organów gminy.
Powiat - lokalna wspólnota samorządowa oraz odpowiednie terytorium. Mieszkańcy powiatu
tworzą z mocy prawa lokalną wspólnotę samorządową. Powiat ma osobowość prawną.
Powiaty tworzy, łączy, dzieli i znosi Rada Ministrów w drodze rozporządzenia. Powiat, jako
jednostka zasadniczego podziału terytorialnego, obejmować ma całe obszary graniczących ze
sobą gmin albo cały obszar miasta na prawach powiatu.
Powiat wykonuje określone ustawami zadania publiczne w imieniu własnym i na własną
odpowiedzialność. Większość zadań powiatowych ma charakter zadań własnych.
Ustawodawca określa 22 dziedziny, w których powiat wykonuje zadania publiczne o
charakterze ponadgminnym. Są to zadania w zakresie: edukacji publicznej, promocji i
ochrony zdrowia, pomocy społecznej, polityki prorodzinnej, wspierania osób
niepełnosprawnych, transportu i dróg publicznych, kultury i ochrony dóbr kultury, kultury
fizycznej i turystyki, geodezji, kartografii i katastru, gospodarki nieruchomościami,
zagospodarowania przestrzennego i nadzoru budowlanego, gospodarki wodnej, ochrony
środowiska i przyrody, rolnictwa, leśnictwa, i rybactwa śródlądowego, porządku publicznego
i bezpieczeństwa obywateli, ochrony przeciwpowodziowej, przeciwpożarowej i zapobiegania
innym nadzwyczajnym zagrożeniom życia i zdrowia ludzi oraz środowiska, przeciwdziałania
bezrobociu oraz aktywizacji lokalnego rynku pracy, ochrony praw konsumenta, utrzymania
powiatowych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej oraz obiektów administracyjnych,
obronności, promocji powiatu, współpracy z organizacjami pozarządowymi. Mieszkańcy
powiatu podejmują rozstrzygnięcia w głosowaniu powszechnym (poprzez wybory i
referendum powiatowe) lub za pośrednictwem organów powiatu.
Organami powiatu są: rada powiatu i zarząd powiatu (starosta jako przewodniczący
zarządu). W powiecie grodzkim funkcje te sprawuje odpowiednio rada miejska i prezydent
miasta, lub burmistrz. Władzę uchwałodawczą i kontrolną w powiecie sprawuje rada powiatu,
a władzą wykonawczą jest zarząd powiatu. Wybory do rad powiatu są powszechne, równe,
bezpośrednie i odbywają się w głosowaniu tajnym. Liczba radnych uzależniona jest od liczby
mieszkańców powiatu, nie może jednak przekraczać 60 radnych.
68
5/11/2018 Egzamin dyplomowy politolgia UMCS pytania ogólne samorząd 2010 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/egzamin-dyplomowy-politolgia-umcs-pytania-ogolne-samorzad-2010 69/104
Województwo - regionalna wspólnota samorządowa oraz odpowiednie terytorium.
Województwo oznacza zarówno jednostkę samorządu terytorialnego jak i największą
jednostkę zasadniczego podziału terytorialnego kraju do wykonywania administracji
publicznej. Zasadniczym celem województwa jest kreowanie rozwoju regionu oraz
wykonywanie usług publicznych o charakterze i zasięgu regionalnym. W celu wykonania
zadań województwo tworzy wojewódzkie samorządowe jednostki organizacyjne i może
zawierać umowy z innymi podmiotami. Samorząd województwa prowadzi politykę rozwoju
województwa (kreowanie rynku pracy, utrzymanie i rozbudowa infrastruktury społecznej,
pozyskiwanie środków finansowych itd.). Samorząd województwa określa strategię rozwoju
województwa. Samorząd województwa wykonuje zadania o charakterze wojewódzkim
określone ustawami w zakresie: edukacji publicznej, w tym szkolnictwa wyższego, ochrony
zdrowia, kultury i ochrony jej dóbr, pomocy społecznej, modernizacji terenów wiejskich,
zagospodarowania przestrzennego, ochrony środowiska, gospodarki wodnej, dróg
publicznych i transportu, ochrony praw konsumentów, obronności, kultury fizycznej i
turystyki.
Województwo jako osoba prawna działa poprzez swoje organy. Organami samorządu
województwa są sejmik województwa oraz zarząd województwa. Sejmik województwa to
organ stanowiący i kontrolujący województwa. Kadencja sejmiku województwa trwa 4 lataod dnia wyboru. W skład tego organu wchodzą radni wybierani w wyborach bezpośrednich.
W sprawie odwołania sejmiku wojewódzkiego przed upływem kadencji rozstrzyga
referendum wojewódzkie. Przewodniczący sejmiku województwa i 3
wiceprzewodniczących wybierani są bezwzględną większością głosów przy obecności co
najmniej połowy ustawowego składu sejmiku. Przewodniczący organizuje pracę sejmiku,
prowadzi jego obrady. Przewodniczący jak i wiceprzewodniczący nie mogą wchodzić w skład
zarządu województwa. Sejmik województwa wybiera ze swojego grona marszałkawojewództwa i pozostałych członków zarządu województwa na wniosek marszałka
bezwzględną większością głosów. Sejmik powołuje i odwołuje skarbnika województwa jako
głównego księgowego budżetu województwa, na wniosek marszałka, bezwzględną
większością głosów w głosowaniu tajnym. Sesje sejmiku wojewódzkiego nie mogą się
odbywać rzadziej niż raz na kwartał i są zwoływane przez przewodniczącego. Zarząd
województwa i grupa radnych składu sejmiku, ma prawo składać wnioski o zwołanie przez
przewodniczącego sejmiku kolejnej sesji sejmiku. W takim przypadku sesja musi zostać
zwołana do 7 dni od dnia złożenia wniosku. Pierwsza sesja nowowybranego sejmiku jest
69
5/11/2018 Egzamin dyplomowy politolgia UMCS pytania ogólne samorząd 2010 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/egzamin-dyplomowy-politolgia-umcs-pytania-ogolne-samorzad-2010 70/104
zwoływana przez przewodniczącego poprzedniej kadencji do 14 od dnia ogłoszenia
zbiorczych wyników wyborów do sejmików województwa na obszarze całego kraju. Sejmik
województwa pełni funkcje kontrolne w stosunku do działalności zarządu województwa oraz
wojewódzkich samorządowych jednostek organizacyjnych. W tym celu powołuje komisję
rewizyjną. Uprawnienia sejmiku województwa: stanowienie aktów prawa miejscowego,
uchwalanie budżetu województwa, planu zagospodarowania przestrzennego, rozpatrywanie
sprawozdań z wykonanego budżetu, sprawozdań finansowych i wykonanych wieloletnich
planów, podejmowanie uchwały w sprawie udzielenia absolutorium dla zarządu
wojewódzkiego, wybór i odwoływanie zarządu województwa.
Zarząd województwa To organ wykonawczy województwa. W jego skład wchodzą:
marszałek województwa, jako jego przewodniczący, wiceprzewodniczący i pozostali
członkowie w liczbie trzech. (razem 5) Funkcje członka zarządu wojewódzkiego nie można
łączyć z innymi funkcjami w gminie, powiecie i zatrudnieniem w administracji państwowej
oraz mandatem posła i senatora. Uchwały zarządu zapadają w obecności połowy członków
zarządu, w głosowaniu jawnym, chyba że przepisy ustawy stanowią inaczej. Głos marszałka
województwa rozstrzyga w przypadku równej liczby głosów. Zarząd wykonuje zadania
województwa przy pomocy urzędu marszałkowskiego województwa i wojewódzkich
samorządowych jednostek organizacyjnych lub wojewódzkich osób prawnych. Zadaniazarządu to te, które nie są zastrzeżone dla sejmiku wojewódzkiego i wojewódzkich
samorządowych jednostek organizacyjnych: wykonywanie uchwał sejmiku, gospodarowanie
mieniem województwa, przygotowywanie projektu i wykonywaniem budżetu,
przygotowywanie strategii rozwoju województwa, planu zagospodarowania przestrzennego,
programów wojewódzkich i ich wykonywanie, prowadzenie bieżącej polityki i zawieranie
umów w zakresie współpracy międzynarodowej ze strukturami samorządu regionalnego w
innych krajach i międzynarodowymi zrzeszeniami regionalnymi, kierowanie, koordynowaniei kontrolowanie działalności wojewódzkich samorządowych jednostek organizacyjnych, w
tym powoływanie i odwoływanie ich kierowników.
31. Zasada trójpodziału władzy
Trójpodział władzy to podział sfer funkcjonowania państwa, zaproponowany przez
francuskiego myśliciela oświecenia, Monteskiusza. Wedle jego założeń władza dzieliła się na:
70
5/11/2018 Egzamin dyplomowy politolgia UMCS pytania ogólne samorząd 2010 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/egzamin-dyplomowy-politolgia-umcs-pytania-ogolne-samorzad-2010 71/104
• władzę ustawodawczą stanowioną przez parlament za pomocą uchwał, które tworzą
prawo,
• władzę wykonawczą będącą w rękach króla/monarchy lub rządu, który wprowadza
prawo w życie,
• władzę sądowniczą sprawowana przez sądy i trybunały, wydające wyroki na
podstawie obowiązującego prawa.
Wszystkie trzy rodzaje władzy powinny być równorzędne, niezależne od siebie i jednocześnie
nawzajem się kontrolować. Dzięki temu państwo funkcjonuje bez zakłóceń. Powierzenie całej
władzy jednej osobie lub instytucji prowadzi do nadużyć. Trójpodział zyskał uznanie jeszcze
w XVIII w.
Poważną rolę w tej interpretacji odgrywać będzie również zasada wyrażona w art. 10
Konstytucji zakładająca w obecnym kształcie równowagę wszystkich trzech władz3. Oznacza
to, że choć są one rozdzielone, to musi między nimi panować równowaga. Wydaje się, iż z
art. 10 należy wywodzić również potrzebę współdziałania i współpracy władzy
ustawodawczej, wykonawczej i władzy sądowniczej, z zachowaniem niezależności tej
ostatniej. Zasada podziału władz wyrażona w art. 10 oznacza, że każda spośród
wymienionych w tym artykule władz jest legitymowana do samodzielnego sprawowania powierzonych jej funkcji konstytucyjnych4. Władza sądownicza tym różni się od pozostałych
władz, że jest powołana do oceny prawidłowości stanowienia i stosowania przepisów
obowiązujących w państwie, w tym także ratyfikowanych umów międzynarodowych (art. 87)
oraz do podejmowania w tym zakresie wiążących prawnie rozstrzygnięć5. Do zasady podziału
władz nawiązuje bezpośrednio art. 173 Konstytucji, zakładający, że sądy i trybunały są
władzą odrębną i niezależną od innych władz. Nie można jednak założyć, iż sądy i trybunały
w zakresie sprawowanych przez nie funkcji są całkowicie niezależne od władzyustawodawczej i wykonawczej. Niezależność ta bowiem rozumiana winna być jako pewna
rozłączność w sensie funkcjonalnym od pozostałych władz. Całkowite jednak rozdzielenie
sprawowanych przez nie funkcji wydaje się niemożliwe. Wzajemna współzależność
poszczególnych władz polega między innymi na tym, że władza ustawodawcza określa
podstawy prawne działania władzy wykonawczej i sądowniczej, władza wykonawcza
zapewnia organizacyjne i techniczne warunki umożliwiające sprawowanie funkcji zarówno
przez władzę ustawodawczą jak i przez władzę sądowniczą, z kolei władza sądownicza
sprawuje kontrolę prawną działań podejmowanych przez dwie pozostałe6. Niekiedy nawet
71
5/11/2018 Egzamin dyplomowy politolgia UMCS pytania ogólne samorząd 2010 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/egzamin-dyplomowy-politolgia-umcs-pytania-ogolne-samorzad-2010 72/104
poszczególne władze współuczestniczą w szeregu czynności prawnych i faktycznych w celu
realizacji określonego przedsięwzięcia7. Tak więc konstytucyjna zasada podziału władz
zakłada istnienie równowagi pomiędzy tymi władzami.
Zaliczenie trybunałów do władzy sądowniczej jest na tle dotychczasowego stanu
konstytucyjnego istotną nowością, na ogół bowiem przepisy dotyczące trybunałów były
oddzielone od przepisów poświęconych sądownictwu8 .
Rozdział VIII Konstytucji wyodrębnia w osobnych podrozdziałach zagadnienia dotyczące
sądów, Trybunału Konstytucyjnego i Trybunału Stanu. Przed nimi umieszczone zostały
jedynie dwa przepisy, stanowiąc, że sądy i trybunały są władzą odrębną i niezależną i że
wydają wyroki w imieniu RP. Mając na uwadze samą systematykę rozdziału, można
wyciągnąć wniosek, że jedynie sądy uznane są za organy wymiaru sprawiedliwości, trybunały
zaś, mimo iż orzekają w formie wyroków, takimi organami nie są. Wniosek taki byłby jednak
zbyt pochopny, w działalności Trybunału Konstytucyjnego i Trybunału Stanu dostrzec można
wiele elementów wymierzania sprawiedliwości, a połączenie sądów i trybunałów w jednym
rozdziale ma swój głęboki sens, wyrażający się między innymi w dążeniach ustawodawcy
konstytucyjnego do wzmocnienia władzy sądowniczej. Odrębne traktowanie natomiast tak
sądów, jak i trybunałów wynika ze specyfiki funkcji jednych i drugich.
32. Przykłady systemów religijnych: doktryna, kult, organizacja
Doktryna
doktryna religijna – zespół wierzeń, wskazań dogmatycznych i moralnych oraz zasad
liturgicznych, np. doktryna islamu, protestancka, katolicka. W Kościele katolickim
przedstawiana przez papieży w formie encyklik. Zespół tych poglądów określa się jako
społeczną doktrynę (naukę) Kościoła;
Kult religijny - wszelkie zachowania i praktyki religijne czynione wobec istoty bądź
przedmiotu kultu. Czynności kultowe mają na celu ułatwienie kontaktu oraz wyjednanie
przychylności dla człowieka od istot boskich, sił natury czy duchów przodków. Jeden z
elementów systemu religijnego. Najczęstsze formy kultu stanowią modlitwa, ofiary, rytualne
tańce, śpiewy czy inne formy wyrażania wiary. Z kultem religijnym nierzadko wiążą się
pielgrzymki do miejsc uznawanych za święte (sanktuariów).
Organizacja
Związek wyznaniowy – typ zorganizowanej społeczności ludzkiej, posiada ustrójwewnętrzny z organami władzy reprezentującymi związek na zewnątrz. Ma uprawnienia do
72
5/11/2018 Egzamin dyplomowy politolgia UMCS pytania ogólne samorząd 2010 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/egzamin-dyplomowy-politolgia-umcs-pytania-ogolne-samorzad-2010 73/104
określania praw i obowiązków swoich członków. Dysponuje środkami materialnymi ze
składek członkowskich. Posiada struktury wewnętrzne (zakony, kongregacje, bractwa).
33. Modele stosunków Państwo – Kościół
1. System wyznaniowości zamkniętej (tradycyjnej)
- afirmacja określonej doktryny religijnej- brak tolerancji dla innych religii – z pkt. Widzenia
państwa
- formalne uznanie w ustawie lub umowie konkordatowej jednej religii, jednego z kościołów,
jako religii lub kościoła państwowego
- subwencjonowanie określonej religii lub kościoła z funduszy publicznych, co
uprzywilejowuje go w stosunku do pozostałych kościołów
- formalny zakaz wyznania innych religii poza religią oficjalną lub jedynie tolerowanie przez
państwo (Irak, Iran, Sudan, Arabia Saudyjska)
2. System wyznaniowości zmodernizowanej (otwartej)
- państwo rezygnuje z afirmacji jednej religii
- uznanie jednej religii lub jednego z kościołów jako religii narodowej lub kościoła
państwowego z racji historycznych – wkładu Kościoła do kultury narodowej lub
socjologicznych – przynależność do danego Kościoła większości społeczeństwa,
- gwarancje wolności religijnej dla wyznawców – na zasadzie równości (Dania, Norwegia,
Islandia – luteranizm)
3. System powiązania:
- państwo organizuje i wspiera związki wyznaniowe, jest to państwo wyznaniowe
- łączenia stanowisk kościelnych i państwowych
- subsydiowanie ze strony państwa
- uznaje religię za podstawę moralności społecznej
- związkom wyznaniowym przyznaje uprawnienia w zakresie realizacji niektórych funkcji
publicznych
- wyznaniowy charakter państwa określają zwykle przepisy konstytucji lub ustaw
- regulacja sytuacji prawnej następuje tu drogą jednostronnych aktów normatywnych
wydawanych przez państwo lub dwustronnych porozumień
4. System rozdziału
73
5/11/2018 Egzamin dyplomowy politolgia UMCS pytania ogólne samorząd 2010 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/egzamin-dyplomowy-politolgia-umcs-pytania-ogolne-samorzad-2010 74/104
- system ten oznacza usunięcie ze sfery działania państwa treści i inspiracji religijnych oraz
nadanie państwu charakteru świeckiego
- uniezależnienie państwa od związków wyznaniowych
- państwo uzyskuje charakter świecki i uznaje swoją kompetencję wobec spraw religijnych,
- państwo przyjmuje neutralną postawę wobec religii i światopoglądów obywateli
- związki wyznaniowe nie wykonują funkcji publicznych
- zakaz wywieszania w budynkach publicznych symboli religijnych
- zakaz wykonywania przez kościoły, związki wyznaniowe funkcji publicznych
- świecki charakter prawa małżeńskiego
- zakaz nauczania religii w szkołach państwowych jako przedmiotu obowiązkowego
- państwo nie uznaje wyznań
5. Cezaropapizm
6. Papocezaryzm
34. Wspólnoty religijne w demokratycznym porządku
W demokratycznym państwie obowiązuje zasada równouprawnienia obywateli bez względuna wyznawaną religię czy światopogląd – jest to powszechna zasada konstytucjonalna.
Zasada równouprawnienia związków wyznaniowych stanowi istotną gwarancję wolnościsumienia i wyznania. Nakłada ona na organy państwowe obowiązek jednakowegotraktowania wszystkich obywateli. Zabrania zróżnicowania praw politycznych czy cywilnychobywateli na podstawie kryterium religijnego czy światopoglądowego.
Nakazuje państwu równe traktowanie związków wyznaniowych, a w konsekwencji także ichczłonków. Zabrania uprzywilejowania lub dyskryminowania jakichkolwiek organizacjiwyznaniowych. Wynika z niej nakaz wyposażenia związków wyznaniowych w jednakoweuprawnienia cywilnoprawne, samorządowo – organizacyjne i otoczenia ich działalności
jednakową ochroną.Obciążenia i przywileje podatkowe związków wyznaniowych nie powinny być zróżnicowane.
Wydaje się, że zasada równouprawnienia związków wyznaniowych nie wymaga, aby forma,czy sposób regulacji ich sytuacji prawnej były jednolite. Struktura organizacji związkówwyznaniowych może usprawiedliwić odstępstwo od ogólnie przyjętej formy, byleby zakresuprawnień i obowiązków pozostał ten sam dla wszystkich.Współcześnie ważną rolę w zagwarantowaniu prawa do wolności sumienia i wyznaniaodgrywają prasa, radio i telewizja.
35. Komunikacja werbalna i niewerbalna
74
5/11/2018 Egzamin dyplomowy politolgia UMCS pytania ogólne samorząd 2010 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/egzamin-dyplomowy-politolgia-umcs-pytania-ogolne-samorzad-2010 75/104
Komunikacja niewerbalna to "język ciała". Bardzo istotne są w niej takie czynniki, jak:
• przestrzeń społeczna (dystans) - według teoretyków istnieją 4 rodzaje dystansu
(intymny, osobisty, społeczny i publiczny) - jest to wyraz uczuć lub władzy, choć
różni się w zależności od wzorców kulturowych
• symbole - również podkreślają dystans, władzę, zajmowane stanowisko
• wyraz twarzy, mimika
• kontakt wzrokowy
Komunikacja werbalna to przekazywanie informacji za pomocą wyrazów. Dużą rolę
odgrywają tu takie czynniki, jak:
• akcent (badania dowiodły, że jest ważniejszy niż treść wiadomości!)
• stopień płynności mowy (świadczy o kompetencji i odpowiedzialności)
• zawartość (treść) wypowiedzi; jest uzależniona od władzy oraz związków
międzyludzkich, uzależnionych od przyjętego systemu kulturowego.
36. Przedmiot erystykiErystyka, czyli inaczej dialektyka erystyczna jest nauką o wrodzonej chęci człowieka, aby
zawsze mieć rację. Jest sztuką dyskutowania w taki sposób, aby zachować pozory racji.
Zajmuje się ona przekonaniem o słuszności dyskutantów i słuchaczy, a nie obiektywną
prawdą jakiegoś twierdzenia. Często w naszym życiu zdarza się, że ktoś obiektywnie ma
rację, jednak w otoczeniu, czasem nawet i w tym człowieku powstaje wrażenie, że nie ma tej
racji. Wrażenie takie rodzi się w momencie, gdy przeciwnik obalił dowód tego rozmówcy lub
wydaję się, że ma on rację, jednak obiektywnie jej nie ma. Źródłem takich problemów jestfakt, iż człowiek z natury jest zły i w każdym sporze czy dyskusji zmierza ku prawdzie, bez
względu na to czy zgadza się ona z pierwotnie wygłoszonym przez nas zdaniem, czy też ze
zdaniem przeciwnika. U większości ludzi istnieje także wrodzona próżność, przez którą nie
chcemy dopuścić do tego, aby nasze pierwotne twierdzenie okazało się fałszywe, a
przeciwnika słuszne. Obok próżności występuje także wrodzona nieuczciwość, polegająca na
tym, że ludzie bronią swego twierdzenia, jeżeli jednak po jakimś czasie dostrzegają, że było
ono błędne i że nie mają racji, to pragną, aby się chociaż wydawało tak, jak gdyby mieli rację. Na początku sporu jesteśmy dodatkowo przekonani o prawdziwości swego twierdzenia, z
75
5/11/2018 Egzamin dyplomowy politolgia UMCS pytania ogólne samorząd 2010 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/egzamin-dyplomowy-politolgia-umcs-pytania-ogolne-samorzad-2010 76/104
czasem jednak wydaje się, że argument naszego przeciwnika je obala, jeśli teraz damy za
wygraną, to czasem później może okazać się, że jednak mieliśmy rację: dowód nasz był
błędny, ale mógł przecież istnieć inny słuszny dowód, a wcześniej nie użyliśmy właściwego
argumentu. Wówczas rodzi się w nas zasada zwalczania kontrargumentu. Powstaje ona nawet
wtedy, gdy kontrargument wydaje się słuszny i trafny, ale ta słuszność jest tylko pozorna.
Liczymy też na to, że w ciągu dyskusji znajdziemy jeszcze jakiś inny argument służący bądź
do obalenia twierdzenia przeciwnika lub też do potwierdzenia naszej prawdy w jakiś inny
sposób. Z tego wynika nieuczciwość ludzi w dyskusjach oraz fakt, że w dyskusji zazwyczaj
walczymy o słuszność naszego twierdzenia a nie o prawdę. Zazwyczaj każdy chce postawić
na swoim, nawet w przypadku, gdy w danej chwili jego twierdzenie jemu samemu wydaje się
niesłuszne lub wątpliwe. Środkami do takiego działania są chytrość i złe skłonności, a uczy
tego codzienne doświadczenie. Każdy więc ma swoją przyrodzoną dialektykę, jednak jest ona
darem natury, który został rozdzielony nierówno. Ważne jest także dostrzeganie pozorów w
dyskusjach, gdyż to właśnie pozorna argumentacja wprawia nas w zaskoczenie i powoduje, że
się wycofujemy z dyskusji, podczas gdy właśnie mamy rację. Ten, kto wychodzi zwycięsko z
jakiegoś sporu, zawdzięcza to zwycięstwo swojemu sprytowi i zręczności podczas jego
obrony. Za najlepsze w tej kwestii uważa się wrodzone właściwości, jednakże wprawa oraz
przemyślenie sposobów, za pomocą których obala się przeciwnika lub którymi on się
posługuje może nam bardzo pomóc zostać mistrzami w tej sztuce. Zatem dialektyka
erystyczna zajmuje się zawartością lub substancją twierdzeń tzn. ich treścią.
Erystyka, jako sztuka, przy której stosowaniu ma się zawsze rację ma za zadanie uczyć
obrony przed atakami w dyskusji, szczególnie przed atakami nieuczciwymi, a także jak
można samemu atakować twierdzenia innych nie popadając w sprzeczność z własnymi tezami
nie pozwalając ich obalić przeciwnikowi. Dialektyka jest także potrzebna do obrony racji
temu, kto ma tę rację. W tym celu należy znać nieuczciwe sztuczki, aby móc się im
przeciwstawiać, a nawet samemu je stosować i pokonywać przeciwnika jego własną bronią.
Ze względu na założenia dialektyki erystycznej prawda obiektywna nie może być
uwzględniana, a cała uwaga musi skoncentrować się na sposobie, w jaki sprytnie obronić
swoje twierdzenie oraz obalić twierdzenie przeciwnika. Drugim powodem, dla którego
prawda obiektywna musi być odsunięta jest fakt, iż przeważnie nie wiadomo gdzie ta prawda
się znajduje. Często sami nie wiemy czy mamy rację czy nie. Często wierzymy w swoją rację,
ale mylimy się, często wierzą w nią obaj partnerzy. Przy powstawaniu sporu zazwyczaj każdy
uważa, że prawda znajduje się po jego stronie, podczas trwania sporu obydwaj zaczynają w towątpić, dopiero jego zakończenie ma doprowadzić do poznania prawdy i ją utwierdzić, jednak
76
5/11/2018 Egzamin dyplomowy politolgia UMCS pytania ogólne samorząd 2010 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/egzamin-dyplomowy-politolgia-umcs-pytania-ogolne-samorzad-2010 77/104
jak już wcześniej wspomniałam dialektyka nie zajmuje się kwestią prawdy obiektywnej i nie
jest ona w erystyce uwzględniana, a zajmuje się nią logika. Zatem dialektyka erystyczna jest
umysłową szermierką służącą do wykazania swojej racji w dyskusji. Stanowi ona
zredukowane do pewnego systemu i do pewnych reguł podsumowanie oraz przedstawienie
sztuczek, którymi posługuje się większość ludzi, chcących mieć rację w prowadzonym przez
siebie sporze.
37. Organizacja kampanii wyborczych
Partie polityczne starają się nie tylko utrzymać istniejący elektorat; pragną pozyskać sobie jak
największą liczbę niezdecydowanych obywateli, ich głos w dużym stopniu decyduje o partii
politycznej na rynku politycznym. Rynek polityczny utożsamiany jest jako proces interakcji
pomiędzy partiami politycznymi i politykami - występującymi w roli dostawcy dóbr, a
wyborcami - traktowanymi jako konsumenci. Marketing polityczny jest więc instrumentem
służącym do osiągania sukcesów na rynku politycznym. Jest to możliwe dzięki odpowiedniej
orientacji na obywateli, przejawiającej się w badaniu i poznawaniu ich potrzeboraz
wytwarzaniu takiej oferty politycznej, która najlepiej zaspokajałaby istniejące i rodzące się
potrzeby, wprowadzanej we właściwym czasie i właściwym miejscu. Unikalny charakter
rynku politycznego oraz jego produkt (oferta polityczna) wymusza stosowanie takich technik
(reklamowych), które z jednej strony pozwolą na promowanie określonych postulatów
ideologicznych i wartości politycznych, z drugiej zaś – pozwolą na wykreowanie oferty
wychodzącej naprzeciw wnioskowanym potrzebom obywateli. Celem partii politycznej jest
nie tyle jednorazowe zwycięstwo polityczne, ile przede wszystkim przetrwanie organizacyjne
oraz dążenie do powiększania zakresu wpływu politycznego (hmmmmm powiedzcie to
kaczorom i ich bandzie z pis-u ).
Zgodnie z koncepcją, działania marketingowe prowadzone są przez cały czas, a
przynajmniej powinny być tak prowadzone. Podczas kampanii wyborczych następuje
natomiast ich szczególna intensyfikacja. Wówczas działania te nazywane są marketingiem
wyborczym, a ich głównym celem jest spopularyzowanie kandydatów i programu
politycznego partii, doprowadzenie do uzyskania przez kandydatów jak największej liczby
głosów, a w konsekwencji – wygranie wyborów. W przeszłości indywidualny wyborca przede
wszystkim zbierał odpowiednie informacje o treści ofert politycznych i podejmował
określone decyzje wyborcze. Obecnie działania tego typu stają się dla wyborcy zbyt
kosztowne i skomplikowane. Wygodny sposób gromadzenia i segregowania odpowiednichinformacji dla wyborcy mają partie polityczne, które wypracowały określone sposoby
77
5/11/2018 Egzamin dyplomowy politolgia UMCS pytania ogólne samorząd 2010 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/egzamin-dyplomowy-politolgia-umcs-pytania-ogolne-samorzad-2010 78/104
komunikowania oraz syntetycznej prezentacji ofert własnych jak i przeciwników. Ten
szczególny proces musi opierać się na informacjach pochodzących z badania otoczenia
rynku. Celem tych badań jest dokonanie podziału rynku wyborczego, wg dokładnie
zidentyfikowanego środowiska, na względnie jednorodne grupy (segmenty) wyborców.
Proces segmentacji precyzuje strefy działania podmiotów rywalizacji i stanowi punkt
odniesienia przy formułowaniu oferty politycznej.
38. Reklama polityczna i jej rodzaje
Reklama polityczna – to forma komunikowania politycznego za pośrednictwemmediów masowych, której celem jest przekonać wyborców aby głosowali na kandydatów lub
partie.
Pierwsze reklamy polityczne pojawiły się w radiu w latach 30-tych.Pierwsza seria reklam telewizyjnych ukazała się w 1952 r. – była to kampania prezydentaEisenhowera.
Funkcje reklamy politycznej:o informacyjnao perswazyjna
Reklama polityczna jest nieosobistą prezentacją i promocją idei, dóbr i usług przezokreślonego sponsora. Jest ona przekazem płatnym, który można kontrolować i kształtować w
dowolny sposób.
Typy reklam politycznych:
Ze względu na treść:1. reklamy przedstawiające kandydata2. reklamy problemowe3. reklamy negatywne
Barbara i Stephen Salmore:1. przekazy pozytywne – przedstawiają kandydata, jego wizerunek i problemy, którymi
chce się zająć2. przekazy negatywne3. przekazy stanowiące odpowiedź na komunikat przeciwnika
Według środków przekazu:
- reklama wizualna1. ogłoszenia w prasie2. reklama zewnętrzna stała – plakaty, bilbordy3. reklama na środkach transportu4. ulotki – niski koszt, brak skuteczności5. gadżety- zalety:niski koszt, łatwość dotarcia do publiczności lokalnej
78
5/11/2018 Egzamin dyplomowy politolgia UMCS pytania ogólne samorząd 2010 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/egzamin-dyplomowy-politolgia-umcs-pytania-ogolne-samorzad-2010 79/104
- wady:niewielka liczba ludności, do której dociera
O wyborze technik reklamy politycznej decyduje charakter wyborów (lokalne – narodowe),oraz finanse, którymi dysponuje sztab wyborczy
- reklamy audytywne1. spoty radiowe2. kasety magnetofonowe
Atuty:- większe demograficzne skupienie publiczności niż w przypadku telewizji kablowej- niższy koszt- duża ilość stacji radiowych, która pozwala dotrzeć do konkretnych grup wyborców
- reklamy audiowizualne
1. spoty telewizyjne2. filmy wideo3. reklamy w sieci komputerowej
FAZY RELKAMY POLITYCZNEJ1. PRZEDSTAWIENIE KANDYDATA- reklamy mówiące o rodzinie, przyjaciołach kandydata, jego pracy, zamiłowaniach- duża skuteczność2. PRZEDSTAWIENIE PROGRAMU- 2-3 problemów- często odnoszące się do emocji odbiorców- nierzadko reklamy negatywne3. PODSUMOWANIE PROGRAMU KANDYDATA
TELEWIZYJNA REKLAMA POLITYCZNAWyborcy większość informacji o kampanii wyborczej czerpią z telewizji. Telewizję cechujeatrakcyjność przekazu i przedstawia obraz najbliższy rzeczywistości. Tworzy wizerunki, któretrudno wymazać, najbardziej oddziałuje na emocje. W telewizyjnej reklamie politycznejważna jest kwestia powtarzalności, czas spotów, format spotów oraz oddziaływanie reklamyna emocje.
Najpopularniejszą formą telewizyjnej reklamy politycznej są 5 min. 60 i 30
sekundowe filmy nadawane zwykle w czasie największej oglądalności (prime time)
Gadające głowy – (talking Hades)- kandydat mówi bezpośrednio do wyborcy patrząc prosto w kamerę- w percepcji obrazu ważne jest tło- liczą się rekwizyty i symbole: flaga narodowa, godło, wizerunki postaci historycznej, zdjęcie
przy boku zagranicznych liderów politycznych- rodzajem tej techniki jest reklama problemowa
Reklama przypominająca kandydatów
- przedstawienie odpowiedniego wizerunku kandydata- wpłynięcie na emocje wyborców, stworzenie pewnej więzi emocjonalnej
Reklama świętości
79
5/11/2018 Egzamin dyplomowy politolgia UMCS pytania ogólne samorząd 2010 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/egzamin-dyplomowy-politolgia-umcs-pytania-ogolne-samorzad-2010 80/104
- świętym jest kandydat, a o jego świętości ma świadczyć biografia i wspaniałe osiągnięcia wżyciu- cechy: uczciwość, odpowiedzialność, wrażliwość społeczna- talenty- cechy przywódcze – zdecydowanie, konsekwencja, dynamizm działania
- siła fizyczna
Reklama dokumentalna (documentary, ciemna verite)
- skupia się na dokonaniach kandydata- pokazywane są prawdziwe sytuacje
Reklama dobrego samopoczucia (the feel-good imagery spot)- pozbawiona konkretnych problemów, odnosi się do uczuć, szczególnie narodowej dumy,ducha wspólnoty- często pokazywane są parady, marsze, krajobrazy- identyfikacja odbiorcy z nadawcą
Reklama zmieniająca wizerunek
Reklama „w tył i w przód” (Back-and –frond spot)- na początku emitowany jest fragment spotu konkurenta a potem następuje odpowiedź na
postawione w tym przekazie zarzuty lub pytania
Inforeklama (Infocomercial)
- autorem jest Ross Perot, który zastosował ją po raz pierwszy w kampanii prezydenckiej w1992- 30 minutowy program, w którym kandydat posługuje się wykresami, ilustracjami, tłumaczy
problemy i wskazuje na sposoby ich rozwiązania.
Reklama negatywna- celem jest zdyskredytowanie przeciwnika w oczach wyborców- skuteczność wpływania na postawy
po raz pierwszy zastosowana w 1956 r. przeciwko Eisenhowerowi- jedną z technik reklamy negatywnej jest flip-flop – w dwóch lub kilku następujących posobie ujęciach przedstawia się skrajnie różne oblicza kandydata, co ma dowieść jegozmienności i prezentowania przez niego fałszywego wizerunku- w myśli niepisanych reguł w reklamie negatywnej nie można podać nieprawdziwych
faktów, nie mówi się i narkotykach i seksie.
Efekt backfire – atak na przeciwnika szczególnie brutalny i ostry, oceniany może byćnegatywnie
39. Podmioty polityki społecznej
80
5/11/2018 Egzamin dyplomowy politolgia UMCS pytania ogólne samorząd 2010 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/egzamin-dyplomowy-politolgia-umcs-pytania-ogolne-samorzad-2010 81/104
* do podmiotów o zasięgu ogólnokrajowym należy zaliczyć sejm, senat, urząd prezydenta,
rząd i jego agendy (ministerstwa i inne organizacje pozarządowe o działalności
ogólnokrajowej, centralne urzędy)
• podmioty o zasięgu regionalnym to urzędy wojewódzkie oraz samorządy i organizacje
pozarządowe,
• podmioty lokalne to urzędy gminne oraz inne instytucje działające na obszarze gminy,
w tym organizacje pozarządowe,
• podmioty pozarządowe – fundacje związki zawodowe, stowarzyszenia, w tym
kościelne, grupy wzajemnego wsparcia, itp., które biorą udział w realizacji celów
polityki społecznej
• zakłady pracy (publiczne i prywatne), które zatrudniają pracowników i zapewniające
im dochody, przyczyniają się do kształtowania ich warunków bytu i ich rodzin.
40. Modele polityki społecznej
Model liberalny (marginalny) - zakładający, że naturalnymi kanałami, za pomoca których
potrzeby powinny być zaspokajane są : rynek prywatny i rodzina. Państwo powinno
ingerować w ostateczności i tylko w odniesieniu do tych grup, które nie są w stanie same
sobie poradzić. W tym modelu przyjmuje się, że zdecydowana większość społeczeństwa jest
w stanie zaspokoic swoje potrzeby własnym działaniem przy ewentualnej pomocy rodziny lub
organizacji charytatywnych.
Model redystrybucyjny – zakłada, ze odpowiedzialność za bezpieczeństwo socjalne
jednostki ponosi przede wszystkim społeczeństwo. PS zajmuje się redystrybucją dochodów i
gwarantuje dostęp do świadczeń i usług oparty na kryterium potrzeb niezależnie od
funkcjonowania rynku i wkładu własnego jednostki.
Model motywacyjny –korporacyjny. Dopuszcza się w nim możliwość o wiele szerszej
ingerencji państwa niż w modelu marginalnym. Stawia się jednak wyraźną różnicę tej
ingerencji: programy społeczne powinny jak najmniej zakłócać mechanizmy funkcjonowania
gospodarki rynkowej. jest silne uzależnienie prawa do pomocy i wysokości świadczeń od
statusu danej osoby na rynku pracy. Świadczenia przysługują głównie osobom
81
5/11/2018 Egzamin dyplomowy politolgia UMCS pytania ogólne samorząd 2010 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/egzamin-dyplomowy-politolgia-umcs-pytania-ogolne-samorzad-2010 82/104
ubezpieczonym, a same ubezpieczenia są obowiązkowe i mają powszechny przedmiotowy i
podmiotowy charakter .
Politologia: specjalność samorządowa
1. Ustrój samorządu terytorialnego w Wielkiej Brytanii
1994 Ustawa o samorządzie terytorialnym w Walii ustanawiające 22 jednostki
unitarne (samorząd jednoszczeblowy – weszła w życie 1.VI.1996 r.)
1997 Ustawa o samorządzie lokalnym wprowadzająca na terenie Anglii nowy
podział terytorialny z jednostkami unitarnymi
1999 Ustawa o samorządzie lokalnym wprowadzająca podział Anglii na 9
regionów.
Ustanowienie Zgromadzenia Wielkiego Londynu oraz stanowiska burmistrza
Londynu.
(Jednym z 9 regionów jest Londyn, 8 pozostałych to regionalne agencje
rozwoju powoływane przez rady hrabstw z obszaru danego dystryktu)
2000 Ustawa o samorządzie lokalnym przyznająca wszystkim jst prawo wyboru
struktury władz lokalnych
STRUKTURA SAMORZĄDU LOKALNEGO W ANGLII OD 1997
82
388 jednostek podstawowych
36 rad dystryktówniemetropolitalnych
47 rad jednostek unitarnych
34 rady hrabstwniemetropolitalnych
Zgromadzenie WielkiegoLondynu
Burmistrz od 2000 r.
5/11/2018 Egzamin dyplomowy politolgia UMCS pytania ogólne samorząd 2010 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/egzamin-dyplomowy-politolgia-umcs-pytania-ogolne-samorzad-2010 83/104
1998 Ustanowienie:
- Zgromadzenia Narodowego Walii
- Parlamentu Szkockiego
- Zgromadzenia Narodowego Irlandii Płn
Od 1999 r. – półautonomiczne Zgromadzenie Irlandii Północnej; ma ono uprawnieniadotyczące regulacji kwestii samorządu w prowincji w ramach obowiązującego prawa.
Tradycyjny sposób zorganizowania rad:
• władza uchwałodawcza hrabstwa i dystryktu, czyli rada jest tak samo
zorganizowana w hrabstwach i jednostkach unitarnych; rada składa się z
przewodniczącego, jego zastępcy i radnych,
• przewodniczący wybierany jest corocznie spośród radnych zwykłą większością głosów członków rady obecnych na posiedzeniu; można dokonać reelekcji
przewodniczącego;
• przewodniczący zwołuje posiedzenia rady (z własnej inicjatywy lub na
wniosek co najmniej 5 radnych) oraz kieruje ich przebiegiem w czasie
głosowania w przypadku równej liczby głosów przysługuje mu głos
decydujący. Z reguły jest członkiem wszystkich komisji rady i przewodniczy
komisji koordynującej działania rady,
83
238 rad dystryktówniemetro olitaln ch 32 radydzielnicLondynu
KorporacjaCity of London
10 tys. parafii
5/11/2018 Egzamin dyplomowy politolgia UMCS pytania ogólne samorząd 2010 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/egzamin-dyplomowy-politolgia-umcs-pytania-ogolne-samorzad-2010 84/104
• przewodniczący ma uprawnienia ceremonialne, jest pierwszą osobą w
dystrykcie lub hrabstwie,
• nie ma wyodrębnionego organu wykonawczego.
Kompetencje rady:
- przyjmowanie statutu, regulaminu
- wyznaczanie kierunku polityki lokalnej
- wyrażanie zgody w sprawie budżetu
- mianowanie członków komisji i rady
- wybór i mianowanie dyrektora generalnego urzędu (najwyższy urzędnik, zwierzchnik
innych urzędników, szerokie kompetencje wykonawcze, inicjatywa uchwał).
Propozycja zorganizowania władz lokalnych zawarta w ustawie z 2000 r.
• Burmistrz wybierany w wyborach powszechnych, który rządzi wraz ze swoim
gabinetem; burmistrz jest liderem politycznym jednostki samorządowej,
proponuje radzie kierunki polityki lokalnej oraz kontroluje realizację jej
założeń przez członków gabinetu.
[30 podpisów pod kandydaturą wymagana jest, tak jak i w wyborach parlamentarnych;
złożenie w wysokości 500 funtów depozytu, nie dostaje go z powrotem jeśli nie uzyska 5%.
Wydatki na kampanie wyborcze nie mogą przekroczyć 2000 funtów + po 5 pensów na
każdego lokalnego wyborcę.
System głosu uzupełniającego polega na tym, że wyborca na karcie do głosowania może
zaznaczyć swój 1-szy i 2-gi wybór. Czyli tego kandydata, który mu najlepiej odpowiada i
może zaznaczyć 2-go, na którego przerzuciłby swój głos.
Do wygrania potrzebna jest absolutna większość głosów (50% + 1). Liczone tylko głosy 1-
sze. Jeżeli nie uzyska tej większości liczone są głosy jednyki i doliczane są głosy drugie. Ten,
który zgromadzi więcej głosów wygrywa. Nie potrzeba drugiej tury.]
• Kadencja trwa 4 lata, wynagrodzenie określa rada
• Prawa i obowiązki takie same jak radnych
• Uczestniczy w pracach rady, zabiera głos, uczestniczy w komisjach (poza
rewizyjną)
84
5/11/2018 Egzamin dyplomowy politolgia UMCS pytania ogólne samorząd 2010 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/egzamin-dyplomowy-politolgia-umcs-pytania-ogolne-samorzad-2010 85/104
• Może być wezwany przed komisję rewizyjną w celu złożenia wyjaśnień
• Gabinet wraz z liderem; lider jest wybierany przez radę, natomiast członkowie
gabinetu bądź są mianowani przez lidera, bądź przez całą radę. Kompetencje
i organizacje lidera i gabinetu są zbliżone ze strony wyborców dla lidera, którymoże zostać odwołany przez radę,
• Burmistrz wybierany w wyborach powszechnych oraz menedżer rady;
burmistrz jest w tym przypadku liderem politycznym, natomiast kompetencje
dotyczące zarówno planowania strategicznego, jak i codziennych decyzji są
delegowane menedżerowi rady.
Jeżeli rada dystryktu lub jednostki unitarnej uzna, że burmistrz jest jej potrzebny, musi
zorganizować referendum. Musi również przedstawić w nim mieszkańcom rozwiązanie
alternatywne, w razie odrzucenia 1 opcji przez mieszkańców. Gdy jest propozycja gabinetu z
liderem nie organizuje się referendum.
5% mieszkańców może wystąpić z wnioskiem o referendum, gdy wniosek nie przejdzie,
następny można zgłosić dopiero za 5 lat.
2. Ustrój samorządu terytorialnego we Francji
strukturę i funkcje organów władzy na szczeblu regionalnym we Francji.
• przedstawicielem państwa w regionie jest prefekt tego departamentu,
w którym mieści się stolica regionu
• prefekt regionu nie ma kompetencji policyjnych
• prefekt regionu:
- jest realizatorem polityki rządu w dziedzinie gospodarki przestrzennej
- uczestniczy w opracowaniu planu państwowego w regionie i w następstwie
zawiera umowy niezbędne do jego wykonania,
- uczestniczy w inwestycjach państwowych prowadzonych w regionie
- przewodniczy konferencji administracyjnej, skupiającej prefektów
departamentów, sekretarza oraz głównego skarbnika regionu, a także innych
wyższych funkcjonariuszy administracji rządowej
- ma prawo wypowiadania się w imieniu państwa przez radą regionalną
- ma obowiązek i zarazem prawo czuwania nad prawidłowym wykonywaniem
kompetencji przez władze regionalne
85
5/11/2018 Egzamin dyplomowy politolgia UMCS pytania ogólne samorząd 2010 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/egzamin-dyplomowy-politolgia-umcs-pytania-ogolne-samorzad-2010 86/104
- ma prawo żądać od przewodniczącego rady regionalnej informacji o sytuacji w
regionie, potrzebnych do właściwego wykonywania jego funkcji
Zadania regionu – planowanie przestrzenne, drogi i autostrady, wykorzystywanie funduszy
strukturalnych, promocja regionu, wdraża politykę rządową, szkolnictwo wyższe
strukturę i funkcje organów władzy na szczeblu departamentu we Francji.
Prefekt:
- prefekci są mianowani i odwoływani dekretami prezydenta, podjętymi na
radzie ministrów, na wniosek premiera i ministra spraw wewnętrznych
- na czele korpusu prefektów znajduje się minister spraw wewnętrznych; oprócz
prefektów korpus obejmuje podprefektów i 3 klasy niższych urzędników
- prefekci i podprefekci tworzą elitarną grupę znakomicie wykształconych i
doświadczonych fachowców, w ogromnej większości rekrutowanych spośród
absolwentów Krajowej Szkoły Administracyjnej, przy czym prefekci muszą być
wyłonieni w proporcji najmniej 4/5 ogólnej liczby spośród podprefektów i wysokich
urzędników w ministerstwie spraw wewnętrznych
Kompetencje prefekta:
- jako reprezentant państwa w departamencie prefekt podejmuje czynności prawne
właściwe przedstawicielowi osoby prawnej:
zawiera w imieniu państwa umowy
zarządza majątkiem państwowym
jest przedstawicielem procesowym w sprawach spornych
reprezentuje również państwo wobec przedsiębiorstw, które korzystają z pomocy finansowej
- jako reprezentant rządu prefekt odgrywa rolę polityczną:
informuje rząd o ewolucji opinii publicznej,
upowszechnia znajomość założeń polityki rządowej
polityczne przygotowanie akcji wyborczej, zgodnie z założeniami rządowymi
- jest również prefekt organem administracji ogólnej w departamencie:
utrzymanie porządku
policja administracyjna na obszarze całego departamentu
funkcjonariusz policji sądowej
86
5/11/2018 Egzamin dyplomowy politolgia UMCS pytania ogólne samorząd 2010 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/egzamin-dyplomowy-politolgia-umcs-pytania-ogolne-samorzad-2010 87/104
- przedstawia radzie generalnej coroczne sprawozdania z dokonań służb
rządowych
- Rada Generalna + prezydent – władza wykonawcza
Zadania departamentu: zagospodarowanie przestrzenne, drogi i inne inwestycje w mniejszej
skali, opieka medyczna i pomoc socjalna, szkolnictwo średnie, może się starać o fundusze
strukturalne.
Struktura i funkcje organów władzy na szczeblu gminnym we Francji.
Rada gminy:
- jest organem stanowiącym
- wybierana w wyborach powszechnych i bezpośrednich na 6 lat
- w gminach:
do 100 mieszkańców 9 radnych
od 10 tys do 40 tys mieszkańców od 33 do 43 radnych
od 300 tys mieszkańców 69 radnych
- sesje rady zwołuje mer
- są one zwoływane obowiązkowo 1 raz w trymestrze, a także na umotywowany wniosek
prefekta lub podprefekta oraz gdy żąda tego co najmniej połowa radnych
- inicjatywa zwołania sesji przysługuje również merowi
- obradom przewodniczy mer
- prawomocne uchwały rady mogą być podejmowane w obecności większości członków
rady
- rada rozstrzyga swymi uchwałami sprawy gminy
- granice generalnej kompetencji rady konstruuje się na podstawie zasady terytorialności
oraz zasady działania w interesie gminy
- kompetencje konsultacyjne rady gminy polegają na wyrażaniu opinii i formułowaniu
postulatów, rada gminy może zgłaszać postulaty we wszystkich sprawach dotyczących
gminy.
Komisje:
b) studialne – przygotowujące projekty decyzji rady, komisjom przewodniczy z
mocy prawa mer, który następnie wyznacza swego zastępcę, zwołującego posiedzeniai kierującego pracami komisji
87
5/11/2018 Egzamin dyplomowy politolgia UMCS pytania ogólne samorząd 2010 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/egzamin-dyplomowy-politolgia-umcs-pytania-ogolne-samorzad-2010 88/104
c) ekstramunicypalne – uczestniczą w nich członkowie rady oraz mieszkańcy
gminy zainteresowani lokalnymi inicjatywami
d) wyspecjalizowane – w poszczególnych dziedzinach; opiniują zamierzenia
radnych, formułują wnioski i żądania
Zadania gminy: szkolnictwo podstawowe, sprawy komunalne, porządek i bezpieczeństwo,
drogi na poziomie gminnym.
3. Ustroje gmin w RFN
Ustroje gmin po zjednoczeniu Niemiec:
• dualistyczny model „rada-burmistrz” pod jednym zwierzchnictwem
- burmistrz wybrany w wyborach bezpośrednich jest szefem
monokratycznej administracji, z racji urzędu pełni również funkcję przewodniczącego
rady/przedstawicielstwa gminnego, podział kompetencji jest dualistyczny, np.
Bawaria, Nadrenia Północna-Westfalia, Nadrenia-Palatynat
- burmistrz jest najwyższym organem gminy
- rada jest najważniejszym kolegialnym organem gminy
- do właściwości rady należą wszystkie sprawy gminne, które nie
zostały ustawowo przypisane burmistrzowi
- burmistrz przygotowuje sesję, porządek obrad oraz projekty
uchwał
- burmistrz jest zwierzchnikiem służbowym urzędników
gminnych oraz samodzielnym organem niezależnym od rady, jest szefem
administracji gminnej
- ustawodawstwo jak i praktyka dopuszczają możliwość
powierzenia burmistrzowi kompetencji rady
• dualistyczny model „rada-burmistrz” pod dwoma zwierzchnictwami
- burmistrz wybrany przez mieszkańców w wyborach
bezpośrednich jest szefem monokratycznej administracji; rada/przedstawicielstwo
gminne kierowana jest przez przewodniczącego wybranego spośród radnych; podział
kompetencji jest dualistyczny, np. Brandenburgia, Dolna Saksonia
88
5/11/2018 Egzamin dyplomowy politolgia UMCS pytania ogólne samorząd 2010 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/egzamin-dyplomowy-politolgia-umcs-pytania-ogolne-samorzad-2010 89/104
- obok burmistrza drugie zwierzchnictwo stanowi równorzędny
organ – przewodniczący rady/przedstawicielstwa gminnego
• niewłaściwy model magistracki
- przy dualistycznym podziale kompetencji administracja
kierowana jest przez organ kolegialny – magistrat, którego przewodniczącym jest
pochodzący z wyborów powszechnych burmistrz, posiada on własne kompetencje,
przedstawicielstwo gminne kierowane jest przez przewodniczącego wybranego
z grona radnych (Hesja)
- zadania samorządowe podzielone są pomiędzy
przedstawicielstwo gminne i magistrat
- przedstawicielstwo gminne pochodzi z wyborów powszechnych
- wybiera ono ze swego grona przewodniczącego, ponadto
wybiera magistrat – organ kolegialny składający się z zawodowych bądź honorowych
członków
- członkowie magistratu nie mogą być radnymi
- magistrat jest kolegialnym organem administracyjnym miasta,
podporządkowanym radzie i zobowiązanym do wykonywania jej uchwał
- burmistrz, pochodzący z wyborów bezpośrednich, jest
przewodniczącym magistratu, reprezentuje gminę na zewnątrz oraz posiada cały
szereg kompetencji własnych, posiada prawo do wydawania gminnych przepisów
porządkowych
- burmistrzowie miast wyłączonych z powiatów wykonują
również zadania zlecone z zakresu administracji rządowej
4. Organizacja władz municypalnych w USA
Typ „burmistrz-rada”:
- jest najstarszy (najwcześniej wprowadzony)
- w większych jst burmistrzowie
- rady na ogół są małe, zwykle do kilku radnych (Chicago – 50 członków jest to
największa rada, New York - 36)
- zwykle kadencja rady trwa 4 lata (możliwe są 2-letnie kadencje)
89
5/11/2018 Egzamin dyplomowy politolgia UMCS pytania ogólne samorząd 2010 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/egzamin-dyplomowy-politolgia-umcs-pytania-ogolne-samorzad-2010 90/104
1. słaby burmistrz – rada
- wywodzi się z XVII-wiecznej Anglii, zadomowił się w południowo-wschodnich
koloniach amerykańskich
- rada miejska jest najważniejszym, jeżeli nie jedynym ośrodkiem władzy
- rada jest zarówno ciałem ustawodawczym, jak i wykonawczym
- rada mianuje urzędników wyższych szczebli w administracji lokalnej
- rada realizuje politykę, którą sama wyznacza
- rada przygotowuje budżet,
- rada wybiera burmistrza
- członkowie rady zasiadają w zarządach przedsiębiorstw komunalnych
Burmistrz:
- funkcjonuje na zasadzie primus inter pares w stosunku do pozostałych członków rady
- nie dysponuje efektywną władzą wykonawczą
- ma ograniczoną władzę mianowania na stanowiska urzędnicze
- ma prawo inicjatywy uchwałodawczej
- nie ma prawa weta w stosunku do uchwał
2. silny burmistrz – rada
- jest odzwierciedleniem podziału władzy ustawodawczej i wykonawczej na szczeblu
federalnym i stanowym
- po raz I „silny” burmistrz został powołany w Brooklynie, gdzie w 1880r. powierzono
wybieranemu w bezpośrednim głosowaniu burmistrzowi faktyczne zwierzchnictwo
nad powoływanymi przez niego urzędnikami miejskimi
Burmistrz:
- jest wybierany w wyborach powszechnych i bezpośrednich
- zatrudnia urzędników lokalnych i jest odpowiedzialny za funkcjonowanie
administracji lokalnej
- przedstawia projekty uchwał oraz projekt budżetu i kontroluje jego realizację
- ma prawo weta w stosunku do uchwał rady, które może być odrzucone wyłącznie
większością absolutną
- jest ona zatrudniany na pełnym etacie, a jego duże uprawnienia decydują o tym, że jest
politycznym liderem w mieście i jego faktycznym reprezentantem
(np. w New Yorku, pozycja burmistrzów jest bardzo duża)
90
5/11/2018 Egzamin dyplomowy politolgia UMCS pytania ogólne samorząd 2010 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/egzamin-dyplomowy-politolgia-umcs-pytania-ogolne-samorzad-2010 91/104
3. rada - menedżer miasta
- jest wzorowany na modelu zarządzania korporacjami przemysłowymi, gdzie rada
nadzorcza jest odpowiedzialna za kształtowanie polityki korporacji ale to
menedżerowie podejmują decyzje
- przełom wieku XIX/XX – ruch progresiwistów, W. Wilson,
- pierwszy menedżer został mianowany w Staunton (Virgina) w 1908r.
- do 1920 było 158 menedżerów w miastach
- mała rada 5-9 osób
- menedżer zatrudniony na kontrakcie
- wybierany jest burmistrz spośród członków rady, ale wyłącznie do celów
reprezentacyjnych
- menedżer jest odpowiedzialny za realizowanie funkcji wykonawczej
Kompetencje menedżera:
- mianuje i zwalnia wszystkich urzędników administracji
- kieruje procesem realizacji uchwał rady
- uczestniczy w posiedzeniach rady i przedstawia jej swoje propozycje
- nadzoruje przestrzeganie prawa w mieście
- przygotowuje projekt budżetu
- przedstawia roczny raport finansowy
- przedstawia każdy inny raport, którego zażyczy sobie rada
- negocjuje ze związkami zawodowymi
- realizuje wszelkie inne zadania, które zostaną określone przez radę
4. zarząd komisaryczny
- po raz I wprowadzony w 1890 r. w miasteczku Galveston w Teksasie
- na prośbę mieszkańców legislatura wyraziła zgodę na powołanie zarządu
komisarycznego złożonego z pięciu biznesmenów, trzech wyznaczył gubernator,
dwóch mieszkańcy miasta
- działa jako władza uchwałodawcza i wykonawcza
- funkcjonuje jako rada tylko w sprawach uchwałodawczych
- nadzór nad codzienną działalnością administracji jest podzielony pomiędzy
poszczególnych członków rady specjalizujących się w wybranych zagadnieniach
samorządowych
91
5/11/2018 Egzamin dyplomowy politolgia UMCS pytania ogólne samorząd 2010 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/egzamin-dyplomowy-politolgia-umcs-pytania-ogolne-samorzad-2010 92/104
- system jest krytykowany za brak koordynacji działań zarządu oraz jednoosobowej
odpowiedzialności za sprawy miasta.
5. Zadania samorządu terytorialnego w Polsce
GMINA Pakiety zadaniowe:
1) infrastruktura techniczna
a) drogi gminne, ulice, place, organizacja ruchu drogowego, zmiana nazw ulic,
utrzymanie dróg, budowa dróg
b) wodociągi i zaopatrzenie w wodę, kanalizacja, usuwanie nieczystości stałych,
urządzenia sanitarne, wysypiska, unieszkodliwianie odpadów komunalnych,
zaopatrzenie gminy w ciepło, energię elektryczną oraz gaz
c) budowa targowisk i hal targowych
2) infrastruktura społeczna:
a) edukacja publiczna – prowadzenia szkół podstawowych, gimnazjalnych,
przedszkola, żłobki, tworzenie i likwidacja szkół, powoływanie dyrektorów w
drodze konkursów
b) służba zdrowia, podstawowa opieka zdrowotna
c) opieka społeczna, pomoc społeczna – pomoc ludziom w bardzo trudnych
sytuacjach, noclegownie
d) gminne budownictwo mieszkalne
e) zbiorowy transport lokalny – ustalanie cen biletów
f) kultura, obowiązek prowadzenia bibliotek gminnych i placówek
upowszechniania kultury, np. gminne ośrodki kultury, domy kultury, może
udzielać dotacji dla prowadzonych nie gminnych takich placówek
g) kultura fizyczna, turystyka, budowa terenów rekreacyjnych (boiska, ścieżki
rowerowe, dofinansowanie ludowych zespołów sportowych, klubów
sportowych uczniowskich, dla dodatkowych godzin w-fu, place zabaw)
h) polityka prorodzinna, zapewnienie kobietom w ciąży opieki medycznej,
socjalnej i prawnej
3) porządek publiczny, bezpieczeństwo obywateli oraz ochrona przeciwpożarowa i
przeciwpowodziowa:a) współpraca z policją
92
5/11/2018 Egzamin dyplomowy politolgia UMCS pytania ogólne samorząd 2010 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/egzamin-dyplomowy-politolgia-umcs-pytania-ogolne-samorzad-2010 93/104
b) tworzenie specjalnych służb – Straż Miejska
c) współpraca z firmami zajmującymi się porządkiem publicznym
d) ochotnicze straże pożarne w gminach (zawodowe w powiatach)
e) kontrolowanie posesji przez straż pożarną
f) ochrona przeciwpowodziowa – zabezpieczenie terenów przez powodziami,
współpraca w tym zakresie z powiatem
g) utrzymanie gminnych obiektów użyteczności publicznej oraz obiektów
administracji publicznej np. hale sportowe
4) ład przestrzenny, gospodarka nieruchomościami, ochrona środowiska i przyrody,
gospodarka wodna
a) koncepcja planu zagospodarowania przestrzennego (to tylko zadanie gminy)
b) gospodarka nieruchomościami – ziemia, tereny, czy sprzedawać? Czy
wydzierżawić? Powinna to być polityka aktywna (nie tylko sprzedawać, ale i
kupować)
c) ochrona środowiska – ochrona lasów, zabytków przyrody, decyzje dotyczące
rozwoju gospodarczego, akcje, konkursy na rzecz ochrony środowiska
d) gospodarka wodna – czy jest dużo czy mało wody pitnej, posiadanie akwenów
wodnych
e) zieleń komunalna – zadrzewianie gminy, sadzenie drzew, parki, enklawy
5) od IV 2001:
a) wspieranie i upowszechnianie idei samorządowej
b) promocja gminy
c) współpraca z organizacjami pozarządowymi
d) współpraca ze społecznościami lokalnymi i regionalnymi innych państw
Zadania powiatów:
• pakiet dotyczący infrastruktury technicznej:
- transport zbiorowy i drogi publiczne (mamy zapewnić mieszkańcom dostęp do
powiatu, przemieszczanie się między gminami – może to być komunikacja państwowa
i prywatna); drogi powiatowe (budowa dróg, modernizacja dróg, utrzymanie, mosty)
93
5/11/2018 Egzamin dyplomowy politolgia UMCS pytania ogólne samorząd 2010 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/egzamin-dyplomowy-politolgia-umcs-pytania-ogolne-samorzad-2010 94/104
- proces kształcenia kierowców (nadzorują) – kierowanie kierowców na szkolenia,
kierowanie na badani lekarskie
- zagospodarowanie przestrzenne, nadzór budowlany (przy pomocy powiatowego
Inspektora Nadzoru Budowlanego)
- może opiniować plan zagospodarowania przestrzennego gminy
- geodezja, kartografia i katastr (Powiatowy Zasób Geodezyjny i kartograficzny –
prowadzenie, ewidencja gruntów i budynków)
- reprezentowanie Skarbu Państwa w gospodarowaniu nieruchomościami (działanie
wywłaszczeniowe, odszkodowania)
- podatek kastralny - na wartość ruchomości i nieruchomości (powszechna taksacja)
• pakiet infrastruktury społecznej
- edukacja publiczna (ustalanie sieci szkół ponadgimnazjalnych, zakładanie ich,
powoływanie rad oświatowych, dyrektorów szkół, dotowanie niepublicznych szkół
podstawowych, specjalnych i gimnazjów, prowadzimy szkoły średnie)
- promocja i ochrona zdrowia (prowadzenie szpitali, zwalcza choroby zakaźne,
epidemie, opieka przeciwgruźlicza, ograniczanie spożycia alkoholi, tworzenie
zakładów zdrowotnych dla osób niepełnosprawnych, pomoc społeczna i polityka
prorodzinna, program pomocy społecznej, Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie,
domy pomocy społecznej, domy dziecka,)
- kultura fizyczna, turystyka, ochrona dóbr – wspierać ochronę ....
- kultura fizyczna (wspieranie inicjatyw amatorów – rajdy, szlaki turystyczne,
uczniowskie zespoły sportowe, nadzór nad działalnością związków sportowych)
- komenda powiatowa straży pożarnej
- powiatowa komenda policji
• Gospodarka wodna
- wydawanie pozwoleń wodno-prawnych (zawiera odniesienie ile wody w ciągu doby
możemy wypompować; korzystanie przez zakłady z ujęć wody)
- pozwolenia na emisję zanieczyszczeń atmosfery;
- kontrolowanie sposobu żywienia (lekarz weterynarii)
- zgoda na wyrąb lasu
94
5/11/2018 Egzamin dyplomowy politolgia UMCS pytania ogólne samorząd 2010 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/egzamin-dyplomowy-politolgia-umcs-pytania-ogolne-samorzad-2010 95/104
- zgoda wydobywania piasku (skał pospolitych)
- w przypadku wytwarzania niebezpiecznych odpadów – zgoda
• promocja powiatu
- współpraca z organizacjami pozarządowymi
- możliwość przyznania stypendiów
- zadania związane z przeprowadzeniem referendum, wyborów
Samorząd województwa wykonuje zadania o charakterze wojewódzkim określone ustawami,
w szczególności w zakresie:
1) edukacji publicznej, w tym szkolnictwa wyższego,
2) promocji i ochrony zdrowia,
3) kultury i ochrony jej dóbr,
4) pomocy społecznej,
5) polityki prorodzinnej,
6) modernizacji terenów wiejskich,
7) zagospodarowania przestrzennego,
8) ochrony środowiska,
9) gospodarki wodnej, w tym ochrony przeciwpowodziowej,
10) transportu zbiorowego i dróg publicznych,
11) kultury fizycznej i turystyki,
12) ochrony praw konsumentów,
13) obronności,
14) bezpieczeństwa publicznego,
15) przeciwdziałania bezrobociu i aktywizacji lokalnego rynku pracy.
6. Regionalny charakter województw samorządowych w Polsce
W większych państwach istnieje potrzeba stworzenia takiego szczebla samorządu, którymieściłby się pomiędzy samorządem lokalnym a państwem w węższym znaczeniu.Istota zadań regionalnych stanowi „Funkcję bardziej cywilizacyjną niż polityczno-prawną,
bardziej rozwojową niż świadczącą, bardziej ekonomiczną niż administracyjną. Dla systemu
lokalnego głównym pojęciem i osią działania jest jednostka (obywatel), w układzieregionalnym centralną funkcję spełnia pojęcie przedsiębiorcy czy szerzej gospodarki.
95
5/11/2018 Egzamin dyplomowy politolgia UMCS pytania ogólne samorząd 2010 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/egzamin-dyplomowy-politolgia-umcs-pytania-ogolne-samorzad-2010 96/104
Zadania województwa zostały w ustawie o samorządzie wojewódzkim tylko po częściokreślone w sposób analogiczny do ustawy powiatowej.Art. 14. ust. 1. ustawy stanowi, że „samorząd wojewódzki wykonuje zadania o charakterzewojewódzkim określone ustawami” i dalej zawiera przykładowe wyliczenie spraw nimi
objętych.Ustawa o samorządzie woj. zawiera swoistą klauzurę generalną określającą zakres działaniawojewództwa. Do zakresu działania województwa należy wykonywanie zadań publicznych ocharakterze wojewódzkim, niezastrzeżonych ustawami na rzecz organów administracjirządowej. Ustawodawca chciał w ten sposób podkreślić szczególny – regionalny, a nielokalny charakter zadań i kompetencji województwa.
Konstytucja narzuca wymóg wprowadzenia samorządu regionalnego, działającego zatem w jednostce podziału zasadniczego, dla której Konstytucja przyjmuje rodzajowe określenie„region”. W świetle terminologii Konstytucji tak rozumiany region odróżnia się odwojewództwa.
Województwo jest „rządowe” – samo w sobie nie jest jednostką podziału zasadniczego.Województwo i region nie muszą być tożsame, choć oczywiście mogą być tożsameterytorialnie.
Ustawa o samorządzie woj. stanowi o regionalnym charakterze wspólnoty samorządowej.Zgodnie bowiem z art. 1. mieszkańcy woj. tworzą z mocy prawa regionalną wspólnotęsamorządową, a pojęcie woj. oznacza regionalną wspólnotę samorządową oraz odpowiednieterytorium.
Woj. jest traktowane jako związek mieszkańców danego obszaru – korporacja terytorialna.Ustawa charakteryzuje tę wspólnotę, jako wspólnotę regionalną, nawiązuje przy tym do
postanowień konstytucji, która odrębnie traktuje lokalne i regionalne wspólnotysamorządowe.Ustawa mówiąc o podmiocie samorządu posługuje się pojęciem „regionalna wspólnotasamorządowa”. Oznacza to, że samorząd to sprawowanie administracji przez zbiorowośćzainteresowanych osób. W przypadku samorządu wojewódzkiego chodzi o osobyzamieszkałe na terenie danego woj. Przynależność do wspólnoty samorządowej nie zależy odaktu przystąpienia. Powstaje ona na mocy prawa, na skutek nabycia przez osoby fizyczneokreślonej cechy, tj. miejsca zamieszkania na obszarze województwa.
7. Organy uchwałodawcze samorządu terytorialnego w Polsce
Rada Gminy
- organ stanowiąco-kontrolny
- art. 15 (ustawy o samorządzie gminnym) – Rada Gminy to organ stanowiąco-
kontrolny z zastrzeżeniem instytucji referendum
- rozróżnienie na gminne rady wiejskie i miejskie
- kadencja – 4 lata, rozpoczyna się w dniu wyborów
96
5/11/2018 Egzamin dyplomowy politolgia UMCS pytania ogólne samorząd 2010 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/egzamin-dyplomowy-politolgia-umcs-pytania-ogolne-samorzad-2010 97/104
w Lublinie 31 radnych
Art. 27 – ustawa o ordynacji wyborczej: liczbę radnych ustala wojewoda w porozumieniu a
komisarzem wyborczym na podstawie liczby mieszkańców gminy na koniec roku
kalendarzowego poprzedzającego rok wyborów
Wybory większościowe – dotyczą gmin do 20 tys mieszk od roku 1998, wcześniej gmin do
40 tys mieszk – głosujemy na konkretnego kandydata
Wybory proporcjonalne – początkowo w gminach powyżej 40 tys obecnie powyżej 20 tys –
głosujemy w pierwszej kolejności na listę
Obecnie metoda d’Hondta:
• dzielimy przez 1,2,3,4,5
Miasta na prawach powiatu od 1998 – 5% próg wyborczy
Kompetencje Rad Gmin:
Kwestie personalne:
• wybieranie zarządu gminy
• odwołanie zarządu gminy
• ustalanie wynagrodzenia dla przewodniczącego zarządu gminy
• powoływanie sekretarza i skarbnika gminy na wniosek wójta
• udzielanie lub nieudzielanie absolutorium z tytułu wykonania budżetu
Inne:
• Sprawy opłat, podatków, gospodarowania mieniem (wyłącznie Rada w granicach
ustawowych)
•
Nieruchomości – Rada decyduje o tym, jakie są i mogą być obciążenia tejnieruchomości, wynajem (jeśli przekracza 3 lata), kupno, sprzedaż.
• Pożyczki i kredyty krótkoterminowe – ustala ich wysokość.
• Ustala, czy będziemy wchodzili do spółek, wykupywali akcje, decyduje o emisji
obligacji
• Decyduje o utworzeniu przedsiębiorstw i zakładów komunalnych, jaki majątek na nie
przeznaczymy
•
Porozumienia zawierane w sprawie zadań
97
5/11/2018 Egzamin dyplomowy politolgia UMCS pytania ogólne samorząd 2010 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/egzamin-dyplomowy-politolgia-umcs-pytania-ogolne-samorzad-2010 98/104
• Współpraca z organizacjami ponadnarodowymi, stowarzyszeniami, organizacjami
pozarządowymi
• Uchwały dotyczące herbu, flagi, nazwy ulic, szkół, wznoszenia pomników
•
Uchwalanie zasad przyznawania stypendium dla uczniów i studentów.
Rada Powiatu
- Działanie jawne (dokumenty, wejście swobodne na sesje rady)
- Organ stanowiący, kontrolny, decydujący
- 16 VII 1998 – ordynacja – wybór do rady powiatu (radnych wybieramy w okręgach
wyborczych)
- wybory proporcjonalne – głosujemy na listę kandydatów- próg wyborczy – 5% (w skali całego powiatu, lub miasta na prawie powiatu)
- metoda d’Hondta
Kandydat:
- 18 lat ukończone
- zamieszkuje na terenie powiatu
Właściwości rady powiatu:
- uchwala statut
- uchwala budżet powiatu
- powiatowy program zapobiegania przestępczości (komisja bezpieczeństwa i porządku)
– w formie uchwały
- uchwały przeciwdziałające bezrobociu, aktywizacja
- zasady udzielania stypendiów dla uczniów i studentów
- wybór zarządu powiatu na wniosek starosty
- wybór sekretarza i skarbnika na wniosek starosty
- stanowi o kierunkach działania zarządu
- udzielanie lub nie absolutorium zarządwoi z tytułu wykonania budżetu
- podatki, opłaty – uchwala ich wysokość
- decyduje o przystąpieniu do fundacji, stowarzyszeń i spółdzielni
- herb, flaga, nazewnictwo szkół
• Sesje takie same jak w przypadku gminy (co najmniej raz na 3 miesiące)
98
5/11/2018 Egzamin dyplomowy politolgia UMCS pytania ogólne samorząd 2010 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/egzamin-dyplomowy-politolgia-umcs-pytania-ogolne-samorzad-2010 99/104
• Sesje nadzwyczajne (na wniosek zarządu i ¼ ustawowego składu rady)
• I sesja w ciągu 7 dni od dnia ogłoszenia zbiorczych wyników wyborów
• Wybiera członków zarządu bezwzględną większością głosów co najmniej ½ składu
rady w głosowaniu tajnym• Przewodniczący rady powiatu może wyznaczyć 1-2 wiceprzewodniczących
Sejmik:
Liczba radnych:
a) w 1998 – 45 radnych do 2 mln mieszkańców, po 5 na każde nowe 500 tys, nie
ma górnej granicy
b) 11.IV. 2001 – 30 radnych do 2 mln, po 3 na każde rozpoczęte 500 tysw sejmiku lubelskim 33 radnych
Wybory: zasada d’Hondta, mandat wolny
Tryb pracy: identycznie jak w gminie i powiecie, wiceprzewodniczący 1-3,
Komisje:
- jedyna obligatoryjna komisja rewizyjna,
- w lubelskim 11 komisji: budżetowa, edukacji, wieś, ochrona środowiska, sport,
turystyka, rodzina
Kluby radnych: co najmniej 5 radnych w Lublinie
8. Organy wykonawcze samorządu terytorialnego w Polsce
WÓJT, BURMISTRZ, PREZYDENT w gminach
1990-2002 – organ kolegialny – Zarząd gminy;
- zarząd początkowo był powoływany z radnych później spoza grona
- formuła konkursu na wójta – rada wybierała komisję, która wybierała
- wójt – przewodniczący zarządu, odpowiadał za pracę zarządu kolegialnego – ewolucja
w kierunku zarządu autorskiego – rada wybierała pozostałych kandydatów na wniosek
wójta, burmistrza czy prezydenta
- zmieniano szybko sposób wyborów: wójta wybierano bezwzględną większością
głosów ustawowego składu rady gminy w głosowaniu tajnym; pozostałych rada
wybierała zwykłą większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowego
składu rady gminy w głosowaniu tajnym
99
5/11/2018 Egzamin dyplomowy politolgia UMCS pytania ogólne samorząd 2010 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/egzamin-dyplomowy-politolgia-umcs-pytania-ogolne-samorzad-2010 100/104
Ustawa o bezpośrednim wyborze wójta, burmistrza, prezydenta – 20. VI. 2002
- art. 26 ust o sam gmin – wójt w małych wiejskich gminach, burmistrzowie w gminach
w mieście; prezydent w miastach powyżej 100 tys mieszkańców
- art. 3 ust o wyb w, b, p – prawo wybieralności ma każdy obywatel Polski, który ma
czynne prawo wyborcze, najpóźniej w dniu wyborów musimy skończyć 25 lat, trzeba
mieć pełnię praw, nie może być cudzoziemiec
- kandydat nie musi zamieszkiwać na terenie gminy, nie może kandydować na to samo
stanowisko w innej miejscowości
- wybierają wszyscy, którzy mają prawo wyboru
- art. 7 – prawo zgłaszania kandydatów przysługuje
partiom politycznym
koalicjom wyborczym
stowarzyszeniom
obywatelom
• art. 30 ust o sam gmin – wójt, burmistrz, prezydent przygotowuje projekty uchwał
dla rady gminy i je wykonuje, określa sposoby wykonania, odpowiada za ich
realizację
• wójt gospodaruje mieniem komunalnym
• wykonuje budżet gminy, z tego tytułu udzielane jest mu absolutorium
• powołuje kierowników jednostek organizacyjnych, czasami w drodze konkursu
• wykonuje zadania zlecone (są one automatycznie wprowadzone do budżetu)
• on reprezentuje gminę na zewnątrz
• podejmuje (masę) decyzji administracyjnych
•
art. 33 - Regulamin organizacyjny urzędu gminy nadawany jest w drodze zarządzeniawójta, burmistrza, prezydenta (wcześniej uchwałą rady gminy)
• decyduje o tym, jak wygląda struktura organizacyjna
• zatrudnia, zwalnia, premiuje, udziela nagan pracownikom urzędu
• może scedować swoje uprawnienia na zastępcę sekretarza
Zarząd Powiatu
- 3-5 członków (kiedyś 4-6)- mogą pochodzić spoza powiatu
100
5/11/2018 Egzamin dyplomowy politolgia UMCS pytania ogólne samorząd 2010 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/egzamin-dyplomowy-politolgia-umcs-pytania-ogolne-samorzad-2010 101/104
- zarząd autorski (na wniosek starosty, powołujemy członków w głosowaniu tajnym,
zwykłą większością głosów, co najmniej ½ składu rady)
- starosta – powoływany bezwzględną większością głosów w głosowaniu tajnym, cały
skład
- rada powiatu ma 3 miesiące na wybór zarządu powiatu – jeśli nie dokona tego w tym
czasie, jej kadencja ulega zakończeniu i wybory przedterminowe – a jeśli znowu się
nie uda wybór, to Prezes RM wskazuje osobę, która pełni funkcję obu tych organów
- zarząd pracuje pod przewodnictwem starosty
- uchwały zarządu – zwykłą większością głosów
Zarząd Województwa:
- 5 osób: marszałek województwa (bezwzględną większość), 1-2 zastępców, 2-3
członków (zwykłą większość)
- zadania: przygotowywanie i wykonywanie uchwał, przygotowanie projektu budżetu i
jego wykonanie, nadzór nad przedsiębiorstwami komunalnymi
Urząd Marszałkowski (regulamin) – uchwalany przez sejmik na wniosek zarządu; biuro
urzędu marszałkowskiego, wydziały. (filie urzędu: Chełm, Biała Podlaska, Zamość).
9. Instytucja referendum w funkcjonowaniu samorządu terytorialnego w Polsce
Referendum:
- inicjator – Rada Gminy, Rada Powiatu, Sejmik Województwa, mieszkańcy
- organ stanowiący
- mieszkańcy
Czego dotyczą referenda:
- referenda „śmieciowe”
- odwołanie organu stanowiącego (w gminie)
- odwołanie wójta (burmistrza, prezydenta)
101
5/11/2018 Egzamin dyplomowy politolgia UMCS pytania ogólne samorząd 2010 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/egzamin-dyplomowy-politolgia-umcs-pytania-ogolne-samorzad-2010 102/104
Inicjator informuje wójta (burmistrza, prezydenta), wójt informuje ilu mieszkańców jest
uprawnionych do głosowania.
Na zebranie podpisów (10 lub 5% mieszkańców) inicjator ma 60 dni.
Jeśli kwestia odwołania dotyczy organu stanowiącego to o terminach i przeprowadzeniu
referendum decyduje komisarz wyborczy.
W gminie istnieje możliwość zorganizowania referendum w sprawie samoopodatkowania
mieszkańców.
Ważność referendum:
- frekwencja musi wynosić 30% uprawnionych
- aby było rozstrzygające, to „za” musi się opowiedzieć 50%
- w sprawie samoopodatkowania musi poprzeć 2/3 uprawnionych
- odwołanie wójta: na 9 miesięcy po lub przed wyborami
- odwołanie rady: pierwsze referendum może się odbyć 10 miesięcy po wyborach,
ostatnie na 10 miesięcy przed końcem kadencji
2004 r. - 10 referendów o odwołanie rady – 2 ważne
2004 r. - 17 referendów o odwołanie wójta – 2 ważne, 1 ważne nierozstrzygające.
10. Dochody i wydatki gmin, powiatów i województw w Polsce
Samodzielność finansowa
3 aspekty:
1) system dochodów
2) system wydatków
3) system kształtowania gospodarki budżetowej albo własnego budżetu
1992 – art. 73 – dochodami jst są dochody własne tych jednostek, a także subwencje i dotacje;
źródła dochodów jst w zakresie zadań publicznych są gwarantowane ustawowo.
1997 – art. 167 ust 2 – dochody jst – dochody własne, subwencje ogólne, dotacje celowe z
budżetu państwa.
-Dochodami własnymi województwa są:1) udziały w podatkach stanowiących dochód budżetu państwa w wysokości określonej
102
5/11/2018 Egzamin dyplomowy politolgia UMCS pytania ogólne samorząd 2010 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/egzamin-dyplomowy-politolgia-umcs-pytania-ogolne-samorzad-2010 103/104
odrębną ustawą,
2) dochody z majątku województwa,
3) spadki, zapisy i darowizny na rzecz województwa,
4) dochody uzyskiwane przez jednostki budżetowe województwa oraz wpłaty innych
wojewódzkich samorządowych jednostek organizacyjnych,
5) odsetki za nieterminowe przekazywanie udziałów, o których mowa w pkt 1,
6) inne dochody własne uzyskiwane na podstawie odrębnych przepisów.
Budżet:
- uchwalany do końca roku kalendarzowego poprzedzającego rok budżetowy
- jeśli nie zostanie uchwalony to zajmuje się nim regionalna izba obrachunkowa
- projekt budżetu składa organ wykonawczy (do 15 XI)
- rada gminy lub rada powiatu przygotowuje wytyczne (priorytety), które mają się
znaleźć w budżecie
Regionalna izba obrachunkowa sprawuje nadzór nad wszelkimi sprawami dotyczącymi
finansów.
7 dni na złożenie uchwał wojewodzie lub RIO.
Art. 54. 1. Dochodami gminy są:
1) podatki, opłaty i inne wpływy określone w odrębnych ustawach jako dochody gminy,
2) dochody z majątku gminy,
3) subwencja ogólna z budżetu państwa.
2. Dochodami gminy mogą być:
1) (skreślony),2) dotacje celowe na realizację zadań zleconych oraz na dofinansowanie zadań własnych,
3) wpływy z samoopodatkowania mieszkańców,
4) (skreślony),
5) spadki, zapisy i darowizny,
6) inne dochody.
2. Dochodami powiatu mogą być:
103
5/11/2018 Egzamin dyplomowy politolgia UMCS pytania ogólne samorząd 2010 - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/egzamin-dyplomowy-politolgia-umcs-pytania-ogolne-samorzad-2010 104/104
1) subwencja wyrównawcza z budżetu państwa,
2) dotacje celowe z budżetu państwa przekazywane na wykonanie czynności, o którychmowa w art. 7 ust. 1,
3) dotacje z państwowych funduszów celowych,
4) dotacje celowe z budżetu państwa na zadania z zakresu administracji rządowejwykonywane przez powiat na mocy porozumień zawartych z organami administracjirządowej,
5) dotacje celowe z budżetu województwa na zadania z zakresu samorządu województwawykonywane przez powiat na mocy porozumień zawartych z województwem,
6) spadki, zapisy i darowizny,
7) odsetki od środków finansowych powiatu gromadzonych na rachunkach bankowych,
8) odsetki i dywidendy od wniesionego kapitału,
9 inne wpływy uzyskiwane na podstawie odrębnych przepisów.
104