อรรจน เศรษฐบตร / สรยน ศรธรรมปต

1

1 รองศาสตราจารย ดร.

2 ผชวยศาสตราจารย

Ecovillage: เกณฑการออกแบบและประเมนโครงการชมชนยงยน

อรรจน เศรษฐบตร 1

ภาควชาสถาปตยกรรมศาสตร คณะสถาปตยกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลยAtch.s@chula.ac.th

สรยน ศรธรรมปต 2

ภาควชาสถาปตยกรรมศาสตร คณะสถาปตยกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย

บทคดยอ

การเคหะแหงชาตไดรเรมจดท�าเกณฑการออกแบบและกอสรางโครงการชมชนนาอยนาสบายอยางยงยน หรอ Ecovillage ขนเปนครงแรกใน ป พ.ศ. 2555 แตหลงจากไดทดลองน�าเกณฑ Ecovillage ไปเปนแนวทางในการออกแบบและจดท�าโครงการพกอาศยผมรายไดนอย พบวาในบางหวขอ ยงไมสามารถน�าไปใชไดจรงกบกลมผมรายไดนอย ดวยขอจ�ากดดานบรบททางสงคม งบประมาณโครงการ ความรความเขาใจของบคลากร และการบรหารโครงการของการเคหะแหงชาต ดงนน การเคหะแหงชาตจงไดน�าเกณฑ Ecovillage เดมมาพฒนาปรบปรง โดยไดท�าการศกษาปญหาทเกดจากการใชงานเกณฑ Ecovillage เดม การศกษาเกณฑชมชนยงยนทงในและตางประเทศ การทดลองใชเกณฑ Ecovillage เดมมาประเมนโครงการจรงของการเคหะแหงชาตและโครงการเอกชน และประสานงานกบคณะท�างานและเจาหนาทของการเคหะแหงชาต เพอระบปญหาและขอจ�ากดทเกดขนจากการใชเกณฑ Ecovillage เดม รวมทงการจดท�าแบบสอบถามเจาหนาทของการเคหะแหงชาตเกยวกบความคดเหนตอผลประโยชน ความเปนไปไดในการน�าไปใช และคาใชจายทจะเกดขนจากการใชเกณฑแตละขอ ทงน ผลจากกระบวนการดงกลาวท�าใหสามารถน�ามาใชก�าหนดเปนเกณฑขนต�าทโครงการควรม ซงจะชวยใหการออกแบบ กอสราง และบรหารจดการโครงการทพกอาศยของการเคหะแหงชาตด�าเนนไปในทศทางเดยวกน และสามารถใชไดจรงกบทกโครงการของการเคหะแหงชาต โดยยงคงไวซงผลประโยชนทางดานสงแวดลอมและการประหยดพลงงาน

คณะผวจยไดเลอกแบบบานมาตรฐานของการเคหะแหงชาตมาท�าการจ�าลองโมเดลการใชพลงงาน วเคราะหตนทนคากอสรางทเกดขน ประกอบกบขอคดเหนตางๆ จากการสนทนากลมเพอระดมความเหนกบคณะท�างานของการเคหะ- แหงชาต และการอภปรายรวมกบผทรงคณวฒ ผเชยวชาญภายนอก เพอท�าการปรบปรงและพฒนาเกณฑในขนสมบรณ โดยการพฒนาเกณฑใหมนไดค�านงถง 4 ประการ ไดแก 1. ไมสรางภาระดานเวลา หรอเอกสารใหแกสถาปนกและวศวกรผออกแบบของการเคหะ 2. หลกเลยงการค�านวณทางฟสกสทซบซอนเกนกวาทผออกแบบอาคารทวไปจะท�าได

Ecovillage: เกณฑการออกแบบและประเมนโครงการชมชนยงยน

2

3. เนนการใชระบบการประเมนตนเองแทนการใชผเชยวชาญภายนอกมาตรวจประเมน และ 4. ไมใชโปรแกรมคอมพวเตอรเฉพาะทางในการจ�าลองประสทธภาพ โดยทางคณะผวจย มความเหนวาเกณฑใหมนตองเปนลกษณะแบบ Prescriptive หรอเชคลสตสงทตองด�าเนนการเปนขอๆ ไป และตองเปนรปแบบทผออกแบบสามารถท�าการประเมนแบบไดดวยตวเอง ผลการทดสอบเกณฑใหมนพบวาสามารถชวยลดการใชพลงงานลงได 18-38% โดยมคากอสรางเพมขนไมเกน 9% มระยะเวลาคนทน 1-8 ป

ค�ำส�ำคญ: ชมชนยงยน การประหยดพลงงาน อาคารเขยว

Ecovillage: Design Guidelines and Assessment System for Sustainable Housing Projects

Atch Sreshthaputra 1

Department of Architecture, Faculty of Architecture, Chulalongkorn UniversityAtch.s@chula.ac.th

Suriyon Sirithumpiti 2

Department of Architecture, Faculty of Architecture, Chulalongkorn University

Abstract National Housing Authority (NHA) launched a research project to develop a rating system for assessing self-sufficient and eco-friendly community called Ecovillage in 2012. The rating system has been used as a guideline and assessment tool for developing NHA’s housing projects, however, it is found

1 Associate Professor, Ph.D.

2 Assistant Professor

อรรจน เศรษฐบตร / สรยน ศรธรรมปต

3

that some requirements of Ecovillage could not be applied to some projects due to limitations caused by particular site context, projects’ budget, lack of understanding and management capability. As a result, NHA conduct a research aiming to improve the existing Ecovillage rating system through analysis of previous implementation, study of similar domestic and international rating systems, actual project assessment for both NHA’s and non-NHA’s projects and coordination with NHA’s working team to identify obstacles and limitations in Ecovillage implementation. Survey of NHA officials on this process will help identifying which existing Ecovillage requirement should be set as prerequisites or minimum criteria for eco housing development in the new Ecovillage. The new Ecovillage will be able to practically direct design, construction, and management of the future NHA’s development while the concept of energy efficiency and environmental concern will not be compromised.

Researchers have conducted energy simulation and cost analysis in order to combine the results with the survey results from NHA officials. Open group discussion with experts and NHA executives was organized to conclude the final version of Ecovillage. Four major criteria used for drafting the new Ecovillage are 1. Reduction of time, expenses, and paperwork spent by NHA architects and engineers, 2. Avoidance of complex physics calculation, 3. Emphasis on self-assessment by NHA officials – need no expert, and 4. Avoidance of complicated simulation software. The final version of the new Ecovillage then come into ‘Prescriptive Format’ or simple checklists so that NHA architects and engineers can perform design evaluation by themselves. By using the new Ecovillage, energy saving is expected at 18-38% and the cost increases by less than 9%. The payback period is 1-8 years.

Keyword: sustainable community, energy conservation, green buildings

ความเปนมา

อาคารบานเรอนสมยใหมถกออกแบบใหมความนาอยนาสบายตามวถการด�ารงชวตสมยใหมทมนษยจะใชเวลาสวนใหญอยในอาคาร ดงนน ความนาสบาย ไมรอนไมหนาว และคณภาพอากาศภายในอาคารทสะอาด

บรสทธจงเป นสงจ�าเป นอยางยง อาคารทมความ นาสบายจะเปนทตองการของผใชงานมากกวาอาคาร ทไมนาสบาย ซงอาคารทนาอย นาสบายจะชวยเพมประสทธผลการใชอาคาร ผอยอาศยไดพกผอนเตมท คนท�างานไดท�างานอยางเตมประสทธภาพ ลดความเหนอยลา ลดความปวยไขตางๆ อาคารทมการปองกนแสงแดด

Ecovillage: เกณฑการออกแบบและประเมนโครงการชมชนยงยน

4

ทด มการกนความรอนอยางมประสทธภาพ รบลมธรรมชาตทถกทศทาง ไดรบแสงสวางธรรมชาตทไมนอยหรอมากเกนไป รวมทงมการระบายอากาศและกลนของเสยตางๆ อยางมประสทธภาพ จะชวยใหผใชอาคารหรอผอยอาศยมความสขสบาย พกผอนเพยงพอ และสามารถท�างานไดอยางเตมท นอกจากน การลดคาใชจายดานสาธารณปโภค เชน คาน�าประปา คาไฟฟา จะชวยใหเจาของบานมเงนเกบไวใชจายในดานอนๆ ซงหากอาคารไดรบการออกแบบทด มความเยนสบาย จะสามารถชวยลดจ�านวนชวโมงทบานจ�าเปนตองใชเครองปรบอากาศลง

ปจจบนยงไมมเกณฑการออกแบบกอสรางอาคารเขยวในประเทศไทยทพฒนาส�าหรบอาคารพกอาศยทสอดคลองกบภมอากาศและสภาพสงคมเศรษฐกจของไทย ดงนน การเคหะแหงชาต จงไดเรมโครงการชมชนยงยน หรอ Ecovillage ขน โดยเนนใหเกดเกณฑการออกแบบกอสรางบานพกอาศยของการเคหะแหงชาต กอนทจะน�าไปประยกตใชกบโครงการทพกอาศยเอกชนอนๆ โดยคณะผวจยไดท�าการศกษาเกณฑ LEED for Home, LEED for Neighborhood Development และเกณฑ Green Mark for Residential Building เพอน�ามาปรบใชกบบรบทการกอสรางบานจดสรร และคอนโดมเนยม การเคหะแหงชาตได พฒนาเกณฑ Ecovillage ออกมาเปน 2 รปแบบ คออาคารแนวราบ และอาคารแนวดง เพอใหสอดคลองกบการพฒนาโครงการทงบานจดสรร ทาวนเฮาส ตกแถว และคอนโดมเนยม โดยเกณฑนมการประเมนเรองการวางผงบรเวณ การแบงแปลงทดน และการออกแบบพนทสวนกลาง และสาธารณปโภครวมของชมชน ซงการน�าเกณฑ Ecovillage นไปใชจรงกบโครงการของการ-เคหะแหงชาต ยงตองท�าการทดลองปรบแกใหเหมาะสมและเกดประโยชนตอทกฝายมากทสด

จากการด�าเนนการรางเกณฑ Ecovillage ในครงแรก ยงพบปญหาทเกดขนอนเนองมาจากการพฒนาเกณฑทยงอาศยขอคดเหนของผเชยวชาญทเปนนกวชาการดานการอนรกษพลงงานและสงแวดลอมเปนหลก ท�าใหเกณฑม

ลกษณะทเปนวชาการ มเทคนควธการออกแบบและการค�านวณทซบซอนละเอยดออน และยากเกนไปตอการน�าไปใชส�าหรบผปฏบตการและนกออกแบบทวไปทไมใชผเชยวชาญดานพลงงานและสงแวดลอม นอกจากน ดวยระยะเวลาทจ�ากด ยงมสงทยงไมไดด�าเนนการอกหลายประการ ไดแก การวเคราะหวศวกรรมคณคา (Value Engineering) ของทางเลอกตางๆ ซงทงน อาจเนองมาจากยงไมไดน�าไปใชประเมนโครงการจรงอยางเตมรปแบบ จงยงมประเดนทตองน�ามาวเคราะหหาทางแกไขเกณฑ Ecovillage ใหใชงานงายขน มเครองมอชวยประเมนใหแกนกปฏบตการ รวมทงมขอมลดานคาใชจายทเพมขนตามระดบของเกณฑทชดเจนมากขนกวาเดม เพอชวยใหผบรหารสามารถตดสนใจไดอยางสะดวกวา จะตองลงทนเทาไหร คมคาอยางไร ส�าหรบระดบคะแนนตางๆ งานวจยนมวตถประสงคเพอน�าเกณฑ Ecovillage เดมของการเคหะแหงชาตมาปรบปรงใหมรปแบบการประเมนทใชงายขน ใหมการแบงระดบการประเมนตามความเหมาะสมดานผลประโยชน (benefit) ทางดานสงคม สงแวดลอม เศรษฐศาสตร และคากอสรางทเพม (cost) โดยอาศยความคดเหนของผ ปฏบตการทมประสบการณและความเชยวชาญของการเคหะแหงชาต และใหเกณฑใหมนมลกษณะแบบ Prescriptive ทชวยใหประมาณการคากอสรางทเพมขนไดแมนย�ากวา

วธการพฒนาเกณฑ Ecovillage ใหม

ผวจยไดพฒนาแบบสอบถามเกยวกบความคดเหนเกยว-กบความเหมาะสมของหวขอตางๆ ของเกณฑ Ecovillage โดยการน�าเกณฑ Ecovillage ทมอยแลว มาจดเปนขอๆ และแตละขอไดสอบถามผทตอบค�าถามในค�าถามตอไปน(ตารางท 1)

อรรจน เศรษฐบตร / สรยน ศรธรรมปต

5

ตำรำงท 1 ตวอยางแบบสอบถามเกยวกบเกณฑ Ecovillage เดม

1. เกณฑขอนชวยสงเสรมสงแวดลอม และคณภาพชวตของผอยอาศย

2. เกณฑขอนมความเหมาะสม สามารถน�าไปใชจรงได

3. เกณฑขอนจะเพมคากอสราง หรอคาบ�ารงรกษา4. เกณฑขอนมความเหมาะสม คมคากบการลงทน

ผตอบค�าถามจะเลอกตอบตามความคดเหนเปน 5 ระดบ ไดแก เหนดวยมากทสด เหนดวยมาก เหนดวยปานกลาง เหนดวยนอย และเหนดวยนอยทสด ซงค�ำถำมขอท 1 จะใหผตอบใหความเหนวาเกณฑขอนนมประโยชน ชวยสงเสรมคณภาพสงแวดลอม หรอคณภาพชวตของผอยอาศยมากนอยอยางไร ซงเปนประเดนทเกยวกบความยงยนทางสงแวดลอม และสงคม หากเหนดวยมากกแสดงวาเกณฑขอนใหคณประโยชนสงกจะตอบวา “มากทสด” หรอ “มาก”

ค�ำถำมขอท 2 จะใหผตอบใหความเหนวาเกณฑขอนนมความเหมาะสม สามารถน�าไปใชไดจรง ซงหมายความ

ถงความเปนไปไดทางเทคนค (Technical Feasibility) ของการออกแบบกอสรางใหเปนตามเกณฑขอน รวมทงความยากหรองายในการท�าตามเกณฑรวมทงการตอบรบจากผใชอาคาร ทงนเพราะบคลากรของการเคหะ-แหงชาต จะเปนผทสามารถรถงขอจ�ากดของการน�าไปใชจรงไดมากกวาผอน ซงหากเหนดวยมากกแสดงวาเกณฑขอนสามารถน�าไปใชไดจรงกบโครงการบานพก-อาศยส�าหรบผมรายไดนอย กจะตอบวา “มากทสด” หรอ “มาก”

ค�ำถำมขอท 3 จะใหผ ตอบใหความเหนเกยวกบคากอสราง หรอคาบ�ารงรกษาทสงขนมากนอยเพยงใด ซงขอนจะแตกตางจากสองขอแรก เพราะเปนเรองราคาทเพมขน หากผตอบแบบสอบถามเหนวาเกณฑขอนจะท�าใหโครงการมราคาแพงมาก กจะตอบ “มากทสด” หรอ “มาก” ซงจะตความเปนไปในทางลบเกยวกบเกณฑขอนวาไมนาจะเหมาะสมตอการน�าไปใชกบโครงการผมรายไดนอยสกเทาไหร แตหากผตอบแบบสอบถามเหนวาเกณฑขอนไมไดน�ามาซงคากอสรางหรอคาบ�ารงรกษาทมาก

Ecovillage: เกณฑการออกแบบและประเมนโครงการชมชนยงยน

6

กจะตอบไปในทศทางวา “นอยทสด” หรอ “นอย” ซงจะเปนความคดเหนดานบวกเกยวกบเกณฑขอน

ค�ำถำมขอท 4 จะใหผตอบใหความเหนเกยวกบความเหมาะสมทางเศรษฐศาสตร ความคมคากบการลงทน ซงเปนประเดนทแตกตางจากค�าถามท 3 เพราะในค�าถามน จะสอบถามเกยวกบความคมคาในระยะยาว ไมใชเกยวกบคากอสรางทเพมขน หมายความวาถงแมเกณฑขอนอาจจะมคากอสรางทเพมขน แตหากมความคมคากจะถอวาเปนผลบวก หรอผลประโยชนทเกณฑนจะท�าใหเกดขน

การท�าแบบสอบถามไดจดขนทหองประชม อาคารการเคหะแหงชาต โดยมเจาหนาทเขารวมฟงเกณฑแตละขอทบรรยายโดยผวจย และท�าการลงคะแนนตามค�าถามทง 4 ขอ ผกรอกไมตองระบตวตน และมผตอบแบบสอบถามจ�านวนทงสน 30 คน แบบสอบถามทกรอกแลวไดน�ามาใชในการใหคะแนนโดยก�าหนดการไดคะแนน 5 ส�าหรบการตอบ “มากทสด” 4 ส�าหรบ “มาก” 3 ส�าหรบ “ปานกลาง” 2 ส�าหรบ “นอย” และ 1 ส�าหรบ “นอยทสด” คาคะแนนไดถกน�ามาหาคาเฉลย โดยก�าหนดใหความหมายของคาคะแนนตงแต 4.5 คะแนนขนไปคอมากทสด 3.5 คะแนนขนไปคอมาก 2.5 คะแนนขนไปคอปานกลาง 1.5 คะแนนขนไปคอนอย และ 0.0-1.49 คะแนนคอนอยทสด

การพจารณาความคดเหนแบงเปน 2 สวน ไดแก ความคดเหนดานผลประโยชนของเกณฑ หรอ Benefit (ค�าถามขอท 1, 2, และ 4) และความคดเหนดานคาใชจาย หรอ Cost โดยใหคาคะแนนค�าถามขอ 1, 2, และ 4 เรยกวา “Benefit Score” และคาเฉลยของคะแนนค�าถามขอ 3 เรยกวา “Cost Score” และใหคาดชนการประเมนเกณฑแตละขอเรยกวา “Benefit-to-Cost Score Ratio” หรอเรยกสนๆ วา B/C Ratio ซงมคาเทากบอตราสวนของ Benefit Score และ Cost Score

B/C Ratio = Benefit Score / Cost Score

ทงน คาดชน B/C Ratio ของเกณฑแตละขอจะมคาสงกต อเมอเกณฑขอนนไดรบผลตอบรบทางดาน ผลประโยชน (benefit) สง โดยทผลกระทบทางดานคาใชจาย (cost) มคาต�า หมายความวาเจาหนาทของการเคหะแหงชาตเหนวาเกณฑขอนมผลกระทบสงแวดลอม สงคม และเศรษฐศาสตรไปในทางบวกมาก โดยมคากอสรางไมสงเกนไปส�าหรบโครงการผมรายไดนอย จงนาจะเปนเกณฑทสงเสรมใหด�าเนนการตอไป แตหากวาเกณฑขอใดมคา B/C Ratio ต�า แสดงวาเจาหนาทของการเคหะแหงชาตเหนวาเกณฑขอนนอาจจะมคาผล กระทบสงแวดลอม สงคม และเศรษฐศาสตรทสงหรอปานกลาง แตมกมผลกระทบทางดาน Cost ทสงตามไปดวย ท�าใหคาคะแนน B/C Ratio ต�าลง ตำรำงท 2-5 แสดงผลการประเมนความคดเหนทางดาน Benefit และ Cost และคา B/C Ratio ของเกณฑขอตางๆ ในทกหมวดของ Ecovillage

ในหมวดทต งและภมสถาป ตยกรรม (Site and Landscape) เจาหนาทของการเคหะแหงชาตเหนวาการเลอกทตงทด ถกตองตามกฎหมายผงเมอง อยใกลระบบขนสงมวลชน มสาธารณปโภค สาธารณปการ แหลงอ�านวยความสะดวกในระยะเดนถง รวมทงมตลาดสด ลานกฬา สถานรบเลยงเดก และศนยชมชนอยในโครงการ เปนสงทสรางผลประโยชนมาก แตกจะมคาใชจายทเพมขนในระดบปานกลาง ทงดานทดนทมราคาสงขน และคาบ�ารงรกษาดแลพนทสวนกลางทมากขน ในขณะทการจดเตรยมทางจกรยานโดยมรวกนเฉพาะจากถนน และการเตรยมทจอดจกรยานจะมผลประโยชนระดบปานกลางแตกลบเพมคากอสรางมาก ซงแสดงวาเกณฑขอนไมมประโยชนคมคา ทงนเนองจากผอยอาศยไมไดใชจกรยานเปนพาหนะหลกในการเดนทางออกนอกโครงการเพอไปท�างาน หรอจบจายใชสอย ส�าหรบเกณฑทไดคะแนนสงขออนๆ ไดแก ทางเทากวาง 2 เมตรโดยมรมเงาจากตนไมใหญ การใชรวบานแบบโปรงเพอการระบายอากาศธรรมชาตทด การจดหาพนทสเขยวอยางนอย 50% ของพนทวาง และการออกแบบพนทดาดแขง ถนน ทางเทาภายนอกอาคารเปนสออนเพอลดความรอน ไดรบการตอบรบทดเพราะชวยสรางความรมรนใหโครงการ เหมาะ

อรรจน เศรษฐบตร / สรยน ศรธรรมปต

7

ส�าหรบการใชประโยชนภายนอกอาคาร โดยมคากอสรางระดบปานกลาง (ตารางท 2 )

ในหมวดการออกแบบตวอาคาร (building) โดยสวนใหญ เจาหนาทของการเคหะแหงชาตเหนวาเกณฑ ขอตางๆ ในหมวดนมผลประโยชนดานสงแวดลอม สงคม และเศรษฐศาสตรในระดบสง โดยมระดบผล กระทบดานคากอสรางแตกตางกนไปตงแตระดบมาก ปานกลาง จนถงนอย จะเหนวาการเพมเตมวสดปองกนความรอน เชน ฉนวนกนความรอน และกระจกประหยดพลงงาน รวมทงการเลอกใชวสดกอสรางทไดรบรองฉลากเขยว เปนการเพมคากอสรางทมาก ในขณะทการออกแบบควบคมพนทหนาตางไมใหมพนทมากเกนไป

การใชแผงกนแดด การใชแสงธรรมชาต และการใชการระบายอากาศธรรมชาต ซงเปนการออกแบบในเชงพงพาธรรมชาต (Passive Design) จะไดรบการตอบรบทดในแงทผลประโยชนสงโดยมคากอสรางระดบปานกลาง ส�าหรบเกณฑทบคลากรการเคหะแหงชาตมความเหนวามผลประโยชนมากโดยมคาใชจายนอยจะไดแก การใชผนง และหลงคาสออนเพอลดการดดกลนรงสอาทตย และการจดวางผงพนทใชสอยอาคารทเปนสวนบรการ หองเกบของ บนได หองน�า ครว หนไปดานทศตะวนตกเพอเปน buffer zone ซงเปนประเดนการออกแบบทไมเพมคากอสรางอาคาร แตไดผลประโยชนมาก จงควรเปนเกณฑบงคบททกโครงการควรท�า

ตำรำงท 2 การวเคราะหผลคะแนน B/C Score Ratio จากแบบสอบถาม หมวดทตงและภมสถาปตยกรรม

Ecovillage: เกณฑการออกแบบและประเมนโครงการชมชนยงยน

8

ในหมวดการออกแบบระบบอาคาร (Building systems) พบวาโดยสวนใหญ เจาหนาทของการเคหะแหงชาต เหนวาเกณฑขอตางๆ กอใหเกดผลประโยชนดาน สงแวดลอม เศรษฐศาสตร และสงคม ในระดบสง โดยมคากอสรางทเพมขนในระดบปานกลาง ซงเกณฑท คดวามคากอสรางสงขนไดแก การตดตงอปกรณควบคมความสวางของแสงไฟ หรอ dimmer และการใชปมน�าประสทธภาพสง แตอยางไรกด การใช dimmer จะไดรบความเหนวาไมไดมผลประโยชนมากเทาการใชปมน�าประสทธภาพสง หากแยกพจารณาเปนระบบอาคารตางๆ กน พบวาระบบปรบอากาศทมประสทธภาพสงเปนสงทชวยกอประโยชนมากโดยมคากอสรางเพมระดบปานกลาง เชนเดยวกบระบบประปา สขาภบาล

ในขณะทระบบไฟฟาแสงสว างถกมองว าไม มผลประโยชนมากนก

ในหมวดการบรหารโครงการ (Project management) พบวาโดยสวนใหญ เจาหนาทของการเคหะแหงชาตเหนวาเกณฑขอตางๆ ในหมวดนไปในลกษณะเดยวกนทกขอ โดยเหนวาทกขอลวนมผลประโยชนสง โดยมคาใชจายคาด�าเนนการสงในระดบปานกลาง ในภำพท 1 เมอพจารณาภาพรวมของคา B/C Ratio จะพบวา เกณฑ Ecovillage ทมอยเดม สวนใหญจะไดรบการตอบรบวาชวยสงเสรมประโยชนทางดานสงแวดลอม เศรษฐกจ และสงคมในระดบสง (คาเฉลยค�าตอบดาน Benefit สงกวา 3.5 จาก 5.0 คะแนน) โดยมคาใชจายเพมขนนอย

ตำรำงท 3 การวเคราะหผลคะแนน B/C Score Ratio จากแบบสอบถาม หมวดอาคาร

อรรจน เศรษฐบตร / สรยน ศรธรรมปต

9

(คาเฉลยค�าตอบดาน Cost ต�ากวา 3.5 จาก 5.0 คะแนน) เมอพจารณาคาสดสวน B/C Score ratio จะพบวาสวนใหญอย ในระดบสง โดยมคาสงสดเทากบ

2.04 และต�าสดคอ 0.65 โดยมค ากลางท 50 th Percentile เทากบ 1.22 ซงมคาใกลเคยงกบคากลาง (Mean) ทอยท 1.23

ตำรำงท 5 การวเคราะหผลคะแนน B/C Score Ratio จากแบบสอบถาม หมวดการจดการโครงการ

ตำรำงท 4 การวเคราะหผลคะแนน B/C Score Ratio จากแบบสอบถาม หมวดระบบอาคาร

ขอทไดคะแนน benefit สงทสดคอ การมบอบ�าบดน�าเสยและบอดกไขมน (4.36) ขอทไดคะแนนต�าสดคอ การใชกระจก 2 ชน (2.78) ขอทไดคะแนน cost score ต�าสดหรอมคาใชจ ายเพมขนนอยทสดคอ การเลอกทตงโครงการใหถกตองตามผงเมอง (2.10) ขอทไดคะแนน

cost score สงสดหรอมคาใชจายเพมขนมากทสดคอ การใชกระจก 2 ชนเพอปองกนความรอน (4.30) เมอพจารณาทง benefit score และ cost score โดยใชคา B/C Ratio จะพบวา 10 ขอของเกณฑ Ecovillage ทไดคะแนน B/C Ratio สงสด ไดแก

Ecovillage: เกณฑการออกแบบและประเมนโครงการชมชนยงยน

10

ภาพท 1 การเปรยบเทยบความคดเหนดาน Benefit และ Cost ของขอตางๆ ในเกณฑ Ecovillage

เลอกทดนสรางโครงการทถกตองตามกฎหมายผงเมอง

ออกแบบวางผงหองน�า หองเกบของ บนไดไปรบแดดทศตะวนตก (เปน buffer zone)

ใชหลงคาสออน เพอลดการดดกลนรงสอาทตย

พนทผนงภายนอก 50-75% ใชวสดสออน ปองกนการดดกลนรงสอาทตย

เลอกทดนทมสาธารณปโภคครบถวนอยแลวในระยะไมเกน 1,000 เมตร

25-45% ของพนทใชงานหลก มแสงธรรมชาตเขาถงอยางเพยงพอ

อาคารจ�านวนอยางนอย 75% ออกแบบใหหนดานยาวไปสทศทางลม (wind orientation)

อาคารจ�านวนอยางนอย 75% ออกแบบใหหนดานยาวไปสทศใต (solar orientation)

มพนทซมน�าได (pervious area) อยางนอย 5% ของพนทดนโครงการ

วสดกอสรางในประเทศ (10-20% ของมลคาวสดกอสรางทงโครงการ)

10 ขอของเกณฑ Ecovillage ทไดคะแนน B/C Ratio ต�าสด ไดแก

เลอกใชกระจก 2 ชนเพอกนความรอน

มระบบควบคมการสองสวาง เชน dimmer

ใสฉนวนกนความรอนทหลงคา หนา 3-6 นว

มอาคารศนยกลางชมชนอยางนอย 1 อาคาร ออกแบบใหเปนอาคารเขยว green building

ออกแบบหลงคาเปนหลงคา 2 ชน (double roof) เพอกนความรอน

บนถนนสายหลก มทางวงจกรยานกวาง 1.20 เมตร โดยมรวกน และมทจอดจกรยาน

มพนทวางมากกวาทกฎหมายก�าหนดอก 25% และเปนพนทวางทไมใชถนน หรอทจอดรถ

ใชวสดกอสรางฉลากเขยว หรอฉลากคารบอน (5-10% ของมลคาวสดกอสรางทงโครงการ)

ใสฉนวนกนความรอนทหลงคา หนาอยางนอย 2 นว

เลอกแอรทมคา EER > 13

คาคะแนน B/C Score Ratio จากการตอบแบบสอบถามไดถกน�ามาจดเรยงล�าดบ (ranking) ทางสถต เพอก�าหนดระดบของการประเมนเปน 4 ระดบ ไดแก Certify Silver Gold และ Platinum โดยใช Percentile Rank ดง ตอไปน (ตารางท 6)

ตำรำงท 7-10 แสดงใหเหนการจดเรยงคา B/C Score Ratio ของเกณฑ Ecovillage ทง 63 ขอ โดยมขอก�าหนดวา ขอทไดรบการตอบรบดในแงของประโยชนทสง แตมคาใชจายเพมเตมทต�า (คา B/C Ratio สง) กควรจะเปนขอเบองตนทตองด�าเนนการเพอใหผานระดบ Certified หรอจะเรยกวา prerequisites และขอทมคาสดสวน B/C Score Ratio ลดลง กแสดงวามคณประโยชนลดลงหรอมคากอสราง คาบ�ารงรกษาสงขน กจะเปนขอทก�าหนดใหอยในระดบทสงขน เชน Silver Gold และ Platinum ซงหมายความวายงระดบยงสงกตองมสงทตองด�าเนนการเพมขนไปทละขน เชน ระดบ Silver กตองด�าเนนการทกขอของระดบ Certified บวกกบขอทตองด�าเนนการเพมเพอเปนระดบ Silver ถาเปนระดบ Gold กจะมขอทตองด�าเนนการในระดบ Certified และ Silver บวกกบขอทตองด�าเนนการเพมเฉพาะในสวนของระดบ Gold และถาเปนระดบ Platinum ซงเปนระดบสงสดซงตองด�าเนนการครบทง 63 ขอ ซงในระดบ Platinum น ผวจยเหน

อรรจน เศรษฐบตร / สรยน ศรธรรมปต

11

วายงมเกณฑบางขอทสามารถตดออกไปได หากพบวามความเปนไปไดในการด�าเนนการทต�ามากส�าหรบโครงการทพกอาศยส�าหรบผมรายไดนอย เชน การใชกระจก 2 ชน การตดตงอปกรณหรไฟเพอควบคมความสวาง หรอการใชหลงคา 2 ชน (double roof) หรอมฉะนน อาจจะก�าหนดใหเปนทางเลอกส�าหรบระดบ Platinum ท

สามารถน�าขออนมาชดเชยได โดยการก�าหนดหวขอประเภท Innovation เขามาทดแทนเกณฑระดบ Platinum ในบางขอทไมสามารถด�าเนนการได โดยในตารางดงกลาว เครองหมาย “ถก” แสดงวาถาจะท�าการประเมนตามระดบตางๆ ตองผานการประเมนหวขอนน

ตำรำงท 7 การก�าหนดขอทตองด�าเนนการตามระดบตางๆ ของหมวด Site & Landscape

ตำรำงท 6 การก�าหนดระดบการประเมนตามคา Percentile Ranking ของคา B/C Ratio

คำ B/C Score Ratio Percentile Ranks ระดบกำรประเมน

1.38 หรอมากกวา 75th Percentile ขนไป Certified

1.23 – 1.38 50th – 75th Percentile Silver

1.06 – 1.22 25th – 50th Percentile Gold

1.06 หรอนอยกวา 25th Percentile ลงมา Platinum

Ecovillage: เกณฑการออกแบบและประเมนโครงการชมชนยงยน

12

ตำรำงท 8 การก�าหนดขอทตองด�าเนนการตามระดบตางๆ ของหมวด Building

การประเมนผลกระทบดานคากอสราง ดวยรปแบบของเกณฑ Ecovillage ใหมทระบชดเจนวาแตละระดบ (Certified, Silver, Gold, Platinum) จะตองออกแบบอยางไร ใชวสดอปกรณอะไร จงสามารถน�ามาประเมนคากอสรางทจะเพมขนไดงาย ซงเหมาะกบโครงการบานพกอาศยภาครฐส�าหรบผมรายไดนอย ทตองมการควบคมงบประมาณใหไดตงแตกอนการออกแบบ ดงนน ในงานวจยนจงเลอกโครงการจรงของการเคหะ-

แหงชาตมาท�าการประเมน 12 โครงการ โดยไดเลอกมาน�าเสนอในทนจ�านวน 3 โครงการ ไดแก

1. โครงการเคหะชมชนและบรการชมชน จ.ระยอง (บานฉาง) ระยะท 1 เปนโครงการแนวราบ

2. โครงการเคหะชมชนและบรการชมชนหารายได จ.ก�าแพงเพชร (อ.เมอง) เปนโครงการแนวราบ

3. โครงการเคหะชมชนและบรการชมชนผมรายไดนอยถงปานกลาง จ.สมทรปราการ เปนโครงการแนวดง

อรรจน เศรษฐบตร / สรยน ศรธรรมปต

13

ตำรำงท 9 การก�าหนดขอทตองด�าเนนการตามระดบตางๆ ของหมวด Systems

ตำรำงท 10 การก�าหนดขอทตองด�าเนนการตามระดบตางๆ ของหมวด Project Management

การวเคราะหตนทนแยกเปน 4 หมวดตามรายการประเมน คอ หมวดท 1 ผงโครงการและภมทศน หมวดท 2 การออกแบบตวอาคาร หมวดท 3 งานระบบอาคาร และหมวดท 4 การบรหารโครงการ โดยหวขอทสามารถพจารณาใหสอดคลองกบเกณฑไดในขนตอนการออกแบบ จะไมน�ามาพจารณาเรองตนทนทเพมขน คากอสรางและวสดตางๆ อางองขอมลจากราคาประเมนคากอสรางอาคาร พ.ศ. 2559 เดอนมถนายน ของมลนธประเมนคาทรพยสนแหงประเทศไทย และ ราคาวสดกอสราง พ.ศ. 2559 เดอน

กนยายน จากส�านกดชนเศรษฐกจการคา ส�านกงานนโยบายและยทธศาสตรการคา โดยอางองราคาของกรงเทพมหานครเปนหลก เนองจากราคาแตละจงหวดมขอมลไมครบถวน ในกรณทไมมรายการราคาทตองการจากสองแหงขอมลขางตน จะพจารณาใชราคาจากผผลตหรอผจดจ�าหนายเปนรายๆ ไป ในสวนของทดนทตองเพมขนเพอใหสอดคลองกบเกณฑนน ไดค�านวณแยกออกมาเปนอกรายการ เนองจากการวเคราะหตนทนคากอสรางทเพมขนจะค�านวณจากคากอสรางเทานน ไมไดรวมคาทดน

Ecovillage: เกณฑการออกแบบและประเมนโครงการชมชนยงยน

14

เมอท�าการเปรยบเทยบคากอสรางทเพมขนของทง 3 โครงการ พบวาส�าหรบโครงการท 1 และ 2 ซงมลกษณะโครงการคลายคลงกน คอ เปนโครงการในแนวราบ บานเดยวชนเดยว จะมสดสวนคากอสรางทเพมขนเพอใหผานเกณฑในระดบใกลเคยงกน ยกเวนในระดบ Platinum เนองจากลกษณะของแบบบานทแตกตางกนท�าใหคา

กอสรางทเพมขนในหมวดท 2 แตกตางกน นอกจากนคากอสรางทเพมขนอยางชดเจนเมอตองการใหโครงการผานการประเมนในระดบ Platinum คอการใชกระจกสองชน คากอสรางทเพมขนเฉพาะในหวขอนคดเปน 41.91% (โครงการท 1) และ 67.21% (โครงการท 2) ของคากอสรางทเพมขนทงหมด

ภาพท 2 โครงการตวอยาง 3 โครงการ ทน�ามาทดลองประเมนดวยเกณฑ Ecovillage ใหม

ตำรำงท 11 คากอสรางอาคารทเพมขนของโครงการ ระยอง บานฉาง ในระดบตางๆ

อรรจน เศรษฐบตร / สรยน ศรธรรมปต

15

ตำรำงท 12 พนทดนทจะเพมขนของโครงการ ระยอง บานฉาง ในระดบตางๆ

ส�าหรบโครงการท 3 ซงเปนอาคารแนวดง จะมคากอสรางเพมขนเมอตองการผานการประเมนในระดบ Gold ขนไปเทานน และเพมขนในอตราสวน 0.52% - 2.00% ซงแตกตางจากอาคารแนวราบ เนองจากแบบของโครงการสมทรปราการ (ประชาอทศ) นน ไดมการออกแบบใหสอดคลองกบเกณฑในบางขอไวอยแลว เชน บอหนวงน�า ทางลาดเขาสอาคาร และลานกฬา นอกจากนในสวนของ

ตวอาคารกไดออกแบบใหมหลงคา 2 ชนและแผงบงแดดไวดวย ในสวนของทดนทตองเพมขนเพอใหผานเกณฑนน จะตองเพมขนเมอตองการใหโครงการผานการประเมนในระดบ Gold และ Platinum เทานน ดงแสดงในตำรำงท 14 โดยหวขอทตองการพนทดนเพมจะอยในหมวดท 1 หวขอเกยวกบทางเทากวาง 2.0 เมตร ทางจกรยาน และพนทสวนกลาง

ตำรำงท 13 คากอสรางทเพมขนของ 3 โครงการตวอยาง ในระดบตางๆ

ตำรำงท 14 พนทดนทตองการเพมขนของ 3 โครงการตวอยาง ในระดบตางๆ

Ecovillage: เกณฑการออกแบบและประเมนโครงการชมชนยงยน

16

การประเมนผลกระทบดานพลงงานและสงแวดลอม

เพอประมาณการผลกระทบดานพลงงาน คณะวจยไดท�าการจ�าลองโมเดลพลงงานโดยโปรแกรมคอมพวเตอร VisualDOE 4.1 เพอเปรยบเทยบการใชพลงงานระหวางบานทใชวสดมาตรฐานของการเคหะแหงชาต และบานทเปลยนวสดตามเกณฑ Ecovillage โดยคาการใชพลงงานจะเกดจากคาเฉลยของการเปลยนทศทางการวางอาคารทง 4 ทศ จากนนจงน�ามาเปรยบเทยบกบราคาคากอสรางทเกดขน โดยในกรณของการใชหลงคา 2 ชน จะไมมการเปรยบเทยบราคาคากอสรางทเกดขนเนองจากการจะใชหลงคา 2 ชนตองเรมในขนตอนของการออกแบบ ไมสามารถเปลยนวสดอนแทนทวสดเดมไดในทนทเหมอนกบกรณอนๆ

ผลการจ�าลองการใชพลงงานของบานเดยว โครงการระยอง บานฉาง พบวาการเปลยนวสดเปลอกอาคารตามเกณฑ Ecovillage ทใหผลการประหยดพลงงานมากทสด

คอ กรณ 2-6 ทท�าการใสฉนวนกนความรอนทหลงคาหนา 6 นว ใชหลงคาสออน มแผงกนแดดทชองเปด ใชกระจก 2 ชน และหองใชงานกลางวนเปนผนงหนวงความรอน โดยสามารถลดการใชพลงงานจากกรณอางองลงไดถง 37.54% แตกมการเพมคาใชจายในการปรบปรงสงทสด เมอเปรยบเทยบเฉพาะกรณทเปลยนวสดทละอยาง จะพบวาการใสฉนวนกนความรอนทหลงคาหนา 6 นว มผลท�าใหอาคารลดการใชพลงงานมากทสดเมอเทยบกบกรณอางอง ซงสามารถลดการใชพลงงานลงได 29.65% ในทางกลบกน การมแผงกนแดดทหนาตางยน 0.5 เมตร มผลท�าใหอาคารลดการใชพลงงานไดนอย เมอเทยบกบกรณอางอง คอสามารถลดพลงงานไดเพยง 0.64% เนองจากอาคารไดมชายคายนยาวอย กอนแลว เมอพจารณาผลการประหยดพลงงานของบานตวอยางทง 3 โครงการ จะพบวามผลทคลายคลงกน ซงสามารถเรยงผลจากการประหยดพลงงานมากไปนอยไดดงน

ฉนวนกนความรอนทหลงคา หนา 6 นว

ฉนวนกนความรอนทหลงคา หนา 2 นว

ใชหลงคาสออน

ภาพท 3 ผลการจ�าลองคาการประหยดพลงงาน และคากอสรางทเพมของบานโครงการระยอง

อรรจน เศรษฐบตร / สรยน ศรธรรมปต

17

ใชกระจก 2 ชน (insulating glass)

หองทใชงานเวลากลางวน กออฐหนา 0.2 เมตร

ออกแบบใหมแผงกนแดดทหนาตางยน 0.5 เมตร

การเปลยนวสดหลงคาจะใหผลการประหยดพลงงานทมากกวา เนองจากเมอเปรยบเทยบสดสวนพนทชองเปดตอผนง (Window to Wall Ratio, WWR) กบสดสวนพนทหลงคาตอผนง (Roof to Wall Ratio) สดสวนของพนทหลงคามมากกวาสดสวนของพนทชองเปด ท�าใหเมอเปลยนวสดหลงคาจะสงผลตอการลดการใชพลงงานมากกวาการเปลยนวสดชองเปด

บทสรปและขอเสนอแนะ จากการทการเคหะแหงชาตไดพฒนาเกณฑ Ecovillage ในครงแรก โดยไดใชการรวบรวมวรรณกรรม และปรทรรศนผลงานทางวชาการตางๆ ในประเทศและตางประเทศมารางเปนเกณฑเวอรชน 1 และในงานวจยน ซงเปนงานตอเนอง ผวจยไดน�าเกณฑทมทง 63 ขอ มาหาวธการจดเรยงใหมใหแบงเปนระดบ 4 ระดบ ไดแก Certified, Silver, Gold, และ Platinum โดยอาศยความคดเหนจากผปฏบตงานของการเคหะแหงชาตเองมาชวยตดสนทางดาน Cost & Benefit จนไดเกณฑในระดบตางๆ ทเปนรปแบบ Prescriptive ทค�านวนผลประหยด

ตำรำงท 15 สรปผลกระทบดานพลงงานและคากอสราง โครงการบานฉาง

ระดบ Cost เพม (บำท)(%) เปรยบเทยบกบคำกอสรำงทงโครงกำร

ประหยดพลงงำน ( % )

ระยะเวลำคนทน ( ป )

ลดกำรปลดปลอยกำซเรอนกระจก

kgCO2/ หลง / ป

CERTIFIED 381,951 (0.69%) 23.24 ปแรกทเปดใช 2,177.60

SILVER 804,528 (1.46%) 24.67 2 2,311.85

GOLD 908,128 (1.64%) 25.31 3 2,371.84

PLATINUM 4,113,956 (7.00%) 37.54 7 3,516.48

ตำรำงท 16 สรปผลกระทบดานพลงงานและคากอสราง โครงการ จ.ก�าแพงเพชร

ระดบ Cost เพม (บำท)(%) เปรยบเทยบกบคำกอสรำงทงโครงกำร

ประหยดพลงงำน ( % )

ระยะเวลำคนทน ( ป )

ลดกำรปลดปลอยกำซเรอนกระจก

kgCO2/ หลง / ป

CERTIFIED 424,164 (0.60%) 18.43 2 957.53

SILVER 703,372 (1.03%) 23.34 3 1,212.35

GOLD 1,204,612 (1.69%) 24.49 4 1,271.75

PLATINUM 6,849,836 (9.00%) 37.72 8 1,959.61

Ecovillage: เกณฑการออกแบบและประเมนโครงการชมชนยงยน

18

พลงงาน และคากอสรางไดงายกวาเกณฑ Ecovillage เดม เกณฑทไดใหมน ไดถกน�ามาทดลองประเมนโครงการจรงของการเคหะแหงชาตจนสามารถทราบไดวาจะตองปรบปรงแบบมาตรฐานเดมอยางไร ใชงบประมาณคากอสรางเพมขนเทาไหร และสามารถประมาณการผลการประหยดพลงงานและการลดการปลอยกาซเรอนกระจกไดงายกวาเกณฑเดมมาก ซงจะชวยใหเจาหนาทฝายออกแบบและบรหารโครงการของการเคหะแหงชาตสามารถด�าเนนการออกแบบและประเมนโครงการไดดวยตวเอง ไมตองอาศยผเชยวชาญอาคารเขยวจากภายนอกองคกร นอกจากน การทสามารถประมาณการคากอสรางไดถกตองแมนย�าจะชวยใหผบรหารของการเคหะแหงชาตสามารถตดสนใจท�าโครงการและอนมตงบประมาณไดงายขนดวย และในทสดโครงการชมชนนาอยนาสบายอยางยงยนของการเคหะแหงชาตกจะสามารถเกดขนไดจรงในอนาคตอนใกล

บรรณานกรม

ณฐพล คณดลกาญจน. “โอกาสและขอจ�ากดในการน�าเกณฑ ชมชนนาอยนาสบายอยางยงยน (Ecovillage) มาใชกบการพฒนาโครงการทอยอาศยของการเคหะแหงชาต”. วทยานพนธเคหพฒนศาสตรมหาบณฑต

สาขาวชาการพฒนาอสงหารมทรพย ภาควชาเคหการ คณะสถาปตยกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2559.

สมาคมสถาปนกสยามในพระบรมราชปถมภ. สรางสรรคอาคารสบาย. กรงเทพฯ: โรงพมพอดมศกษา, 2547.

องคการบรหารจดการกาซเรอนกระจก. คมอบานและอาคารคารบอนต�า. กรงเทพฯ: โรงพมพเปเปอรเมท, 2554.

อรรจน เศรษฐบตร. คมอเกณฑการประเมนชมชนยงยน Ecovillage. กรงเทพฯ: โรงพมพเปเปอรเมท, 2555.

BCA. “BCA Green Mark for New Residential Buildings Version RB/4.1. Building and Construction Authority.” Accessed May 29, 2018. https://www.bca.gov.sg/GreenMark/others/gm_resi_v4.1.pdf.

USGBC. “LEED v4 for Homes. Reference Guide. U.S. Green Building Council.” Accessed May 29, 2018. https://www.usgbc.org/guide/homes.

____________ . “LEED v4 for Neighborhood Development. Reference Guide. U.S. Green Building Council.” Accessed May 29, 2018. https://www.usgbc.org/guide/nd.

ตำรำงท 17 สรปผลกระทบดานพลงงานและคากอสราง โครงการ จ.สมทรปราการ

ระดบ Cost เพม (บำท) (%) เปรยบเทยบกบคำกอสรำงทงโครงกำร

ประหยดพลงงำน ( % )

ระยะเวลำคนทน ( ป )

ลดกำรปลดปลอยกำซเรอนกระจก

kgCO2/ หลง / ป

CERTIFIED - 9.52 ปแรกทเปดใช 11,932.27

SILVER - 9.52 ปแรกทเปดใช 11,932.27

GOLD 111,104 (0.07%) 10.83 ปแรกทเปดใช 13,570.52

PLATINUM 1,495,604 (0.90%) 20.27 3 25,391.12