Post on 07-Oct-2020
Dyslexie de baas!(Poleij & Stikkelbroek, 2009)
Caroline Poleij
Klinisch psycholoog/
cognitief gedragstherapeut
c.poleij@uu.nl
Universiteit Utrecht/GGZingeest Amsterdam
Inhoud van de Workshop
• Samenhang dyslexie en psychische
klachten
• Coping
• Dyslexie de Baas!
• Oefenen met programmaonderdelen
• Voorlopige Effectiviteit
Vormt dyslexie een risicofactor voor
internaliserende problematiek?
Pas laatste decennium meer publicaties die betrekking hebben op de mentale gezondheid van dyslectici
Eerste review van 11 studies (Mugnaini et al. ,2009)
• Dyslexie en leesproblemen gaan samen met meer depressie en angstklachten (matige, grote effectsizes). Dit geldt voor de gehele onderwijsloopbaan.
• Meer lijdensdruk, vicieuze cirkels van falen, aangeleerde hulpeloosheid, demotivatie vermijding
Samenhang dyslexie met
Internaliserende problematiek
• Angsten, separatieangst en gegeneraliseerde angststoornis (Caroll et al.,2005; Willcutt & Pennington, 2000 )
• Depressief gedrag (Boetsch et al., 1996; Maughan et al. 2003; Willcutt & Pennington , 2000 )
• Lage zelfwaardering t.a.v. academische vaardigheden, een negatief zelfbeeld, negatief attributiepatroon (Alexander-Passe, 2006; Boetsch et al., 1996; Humphrey 2002; Humphrey & Mullins 2002; Polychroni et al.
(2006); Willcutt & Pennington, 2000).
Somatische Klachten(Willcutt & Pennington, 2000;
Alexander-Passe, 2006 ).
Psychiatrische comorbiditeit
lft. 8-18 jr (Willcutt & Pennington, 2000)
Meisjes
Jongens
RD meisjes
RD jongens
GAD
DEP
CD
ODD
ADHD
40
35
30
25
20
15
10
5
In Nederland
• Ouders van dyslectische basisschoolkinderen rapporteerden hogere angst en depressiescores, minder hoog emotioneel welbevinden (Bosman & Braams, 2006 n=246)
• Dyslectische VMBO T leerlingen n=69 rapporteerden meer internaliserende problematiek, meer teruggetrokken gedrag en somatische klachten (Steunenbrink, 2008)
• Gouweor, Bekebrede, Van der Leij, 2010) dyslectische VMBO T leerlingen klas 4 en 3) n= 105, dyslectici rapporteerden een lagere zelfwaardering (uitdrukkingsvaardigheid en sociale vaardigheid, geen verschil wb. motivatie en slaapproblemen, ook geen significant verminderd plezier in lezen!
Maar: in controlegroep een grote groep verborgen dyslectici
Oefening kleuren
Persoonlijke leergeschiedenis
individuele omgevingsfactoren
Kerncognities
zichzelf, anderen en de toekomst
gedachten gevoel
gedrag
Lager prestatieniveau
Internaliserende problematiek
Problemen houden zichzelf in
stand
10
Copingstrategieen (Hampel &
Petermann, 2006)
Gunstige coping
• Relativeren
• Afleiding zoeken/ontspanning zoeken
• Directe taakaanpak
• Positieve zelfspraak
• Sociale steun zoeken
Ongustige copingstrategieen
• Passieve vermijding
• Piekeren/herkauwen
• Actieve vermijding
• Agressie
11 c.poleij@uu.nl
Coping- mentale gezondheid
• Het bezitten van een breed copingrepertoire
• Het flexibel kunnen inzetten hiervan
• Mix van emotiegerichte en probleemgerichte
coping en vermijdingsgerichte coping
(afhankelijk of stressbron beïnvloedbaar is of
niet)
Ongunstige coping is positief gerelateerd aan
psychopathologie
12 c.poleij@uu.nl
Coping
Succesvolle leerlingen met leerproblemen hebben vaak een constructievere coping (Nunez et al. 2005)
Adolescente leerlingen (12-13 jaar) met leerproblemen maken meer gebruik van minder constructieve copingstrategieën; vermijden, ontkennen, passiviteit,opgeven, minder hard werken
Maar ook: gelijk gebruik van constructieve copingstrategieën, ontspannen en sterker gebruik van je richten op het positieve (Firth, Greaves & Frydenberg, 2010).
De kans op psychopathologie is groter bij minder constructieve coping.
• Dus…
Doel: Dyslexie de baas!
• Beter leren omgaan met dyslexie
• Verminderen van psycho-sociale
problemen
• Vergroten van
probleemoplossingsvaardigheden
Doelgroep: Dyslexie de baas!
Voor wie?
• 12 t/m 16 jaar
• dyslexie verklaring
• volgt Voortgezet Onderwijs
• psychosociale problemen
– Depressieve klachten
– Angstklachten
– Subassertiviteit
– Gering gevoel van eigenwaarde
– Sociaal isolement
• zekere mate van lijdensdruk
Voor wie niet?
• klachten van dien aard dat
verwijzing naar GGZ gerechtvaardigd is
Oefening hardnekkig “probleemgedrag”
Opzet ‘Dyslexie de baas!’
• Cognitieve gedragstherapeutische training
• ‘Gereedschapskist’, maar zelf het gereedschap
kiezen dat je gebruikt
• Lotgenoten contact en sociale steun
• Psycho-educatie dyslexie, spanning
• Vaardigheden aanleren door oefening
• Cognitieve herstructurering
• Zelfbepaling (autonomie bevorderend)
Vorm ‘Dyslexie de baas!’
• cursus in een groep
• 11 sessies van 1 ½
uur
• na 3 mnd follow up
sessie 1 ½ uur
• 2 sessies met ouders
en/of leerkrachten
• registratie
• testen
• rollenspel
• spelvormen
• visualisatie
• experimenteren en
oefenen
• voorgestructureerde
materialen
• “huiswerk”
Opbouw van het draaiboek
• Indeling van de bijeenkomsten – bijpraten
– terugblik op de klus
– oefeningen/informatie
– tips & trucs
– klus
• Per onderdeel wordt het volgende aangegeven: – doel
– vorm
– duur
– instructie
Onderdelen: ‘Dyslexie de baas!’
• Psycho-educatie Dyslexie en Angst
• Bewust worden van eigen dyslexie beleving en persoonlijke effectiviteit
• Cognitieve herstructurering
• Bewust worden eigen studieaanpak
• Oplossen van studieproblemen
• Oorzaken van succes en falen
• Opkomen voor jezelf
• Zelfbepaling; Levensdoelen
opstellen
Psycho-educatie m.b.t. dyslexie
en angst • Wat is dyslexie?
• Hoe blijft angst bestaan?
• Relatie dyslexie en
spanning (effect op
werkgeheugen,grip
verliezen)
• Hoe word je succesvol
met dyslexie?
Oefening samenspel angst, dyslexie en
informatieverwerking
Gedachten. Denkfouten?
• Wat maakt het allemaal uit?
• Ik ben lelijk
• Ik kan niets bedenken dat leuk is
• Ik zal nooit succesvol zijn
• Ik zal nooit echt goede vrienden maken
• Anderen vinden mij vast dom
• Niemand houdt rekening met mij
• Ik haal mijn diploma nooit
• Ze vinden mij vast een aansteller
Cognitieve herstructurering
• Samenspel denken, voelen, doen = rationale cognitieve gedragsthera-
pie
• Stem van je gedachten. Onderkennen eigen positieve en negatieve gedachten
• Denkfouten leren onderkennen
• Nieuwe handigere gedachten formuleren
GGGG schema
Onvoldoende voor Frans
Leren of niet leren het
is altijd onvoldoende
Onvoldoende voor Frans
Leren heeft geen zin het
is altijd onvoldoende
Niet meer opletten
in de les
Voor: vaak onvoldoendes
Tegen: met leren haal ik
een 5 zonder een 2
Met leren houd ik de schade nog beperkt,
waardoor ik wel over kan gaan.
Attributie retraining
• Denkfouten bij het verklaren van succes
en falen
• Invloed attributie op gevoel
en toekomstig taakgedrag
• Invloed attributie op zelfbeeld (Humphrey &
Mullens, 2002)
Probleemoplossingsvaardig-
heden Uitgaande van zelfreguleringsmodel van
Boekaerts (1999)
• koppeling aan persoonlijke doelen bv. Wil ik
iets aan mijn studieprobleem veranderen?
Wat zijn de gevolgen als ik niks doe?
• analyseren van het (studie)probleem
• is de manier van studeren afgestemd is op
mijn zwakke en sterke aspecten
van informatieverwerking
Wil ik wat aan het Studieprobleem
veranderen?
Pubers en dyslexie
31 c.poleij@uu.nl
Dyslectische middelbare scholier is ook
maar gewoon een puber
Dus niet alleen aanspreken op rationele
brein, maar ook erkennen in emotionele
drijfveer en die met elkaar verbinden (Vreugendhil, 2010) ‘als je dit in je voelt opkomen, wat doe je dan , en wat
zijn daar dan de gevolgen van?
32 c.poleij@uu.nl
Studieproblemen veranderen I
1 Wat is het probleem?
2 Wil ik er wat aan veranderen?
3 Heeft mijn studieprobleem te maken met:
– Kies ik de goede manier van leren?
– Het lukt niet goed om opgaven te lezen
– Moeite met het lezen van teksten
Studieproblemen veranderen II
4 Alle voor mij mogelijke oplossingen op een
rijtje
5 Ik kijk naar de voor- en nadelen van de
oplossingen
6 Ik maak een keuze voor
7 Dit zijn mijn actiepunten
8 Is het gegaan zoals ik had gewild? Wat
kan ik zonodig nog veranderen
Onderhandelingsvaardigheden
• Informatie over stijlen (passief, agressief,
actief)
• Oefening middels rollenspel
• Stijlen gekoppeld aan denken/denkfouten
Zelfbepaling
• onderkennen eigen belangen
• welke technieken zijn voor mij geschikt
• doelen op de lange
termijn
• implicaties voor doelen
op de korte termijn
Resultaten van pilot onderzoek
n=16 ( Poleij, Stikkelbroek, Leseman 2009)
• Significante afname Internaliserende
problematiek
• Self-efficacy neemt significant toe
• Competentiebeleving t.a.v. school
toename (wordt niet vastgehouden na 6 mnd.)
• Coping: taakgericht neemt toe niet meer sign. bij 6
mnd. en emotiegericht sign. afname
• Toestandsangst significante afname
Internaliserende problematiek
jongeren (YSR)
voor na na 6 mnd
48
50
52
54
56
Internaliserende problematiek
vader (CBCL)
voor na na 6 mnd
52
54
56
58
60
Internaliserende problematiek
moeder (CBCL)
voor na na 6 mnd
56
58
60
62
64
Self efficacy(GSES items)
voor na na 6 wk na 6 mnd
2,20
2,40
2,60
2,80
3,00
3,20
3,40 plaats training A groep B groep
voor na na 6 wk na 6 mnd
3,20
3,25
3,30
3,35
3,40
3,45
Taakgerichte coping(CISS)
Emotiegerichte coping (CISS)
voor na Na 6 wk Na 6 mnd
1,8
2,0
2,2
2,4
2,6
Toestandsangst (ZBV)
voor na na 6 mnd
2,4
2,5
2,6
2,7
2,8
2,9
Vragen
45 c.poleij@uu.nl