Post on 22-Jul-2020
Studia Regionalne i LokalneWydanie specjalne 2011
ISSN 1509–4995
MaciejSmętkowski,AdamPłoszaj
Maciej Smętkowski*,Adam Płoszaj*
duże miasta Polski – wyzwania rozwojowe… a interwencja w ramach Polityki sPójności
2004–2006
Celemartykułujest,popierwsze,przedstawieniewyzwańrozwojowychstojącychprzedduży-mipolskimimiastami,apodrugie–ocena,wjakimstopniuinterwencjapublicznapodejmowanawramachpolitykispójnościwokresieprogramowania2004–2006imodpowiadała.Analiziepod-danonastępujące aspekty tej interwencji:wielkośćnakładówwedługdziedzin i rodzajubenefi-cjentóworaz ich lokalizacjiwróżnychtypachdużychmiast.Wrezultaciemożnastwierdzić,żestrukturainterwencjitylkowczęściadresowaławyzwaniazwiązanezewspółczesnągospodarkąinformacyjną, cowynikało z relatywnie słabegowsparcia dla rozwojupotencjału innowacyjne-gomiastorazsłużącegomurozwoju ich funkcjimetropolitalnych.Największenakładypolitykispójnościw badanym okresie przeznaczono na rozwój infrastrukturywodno-ściekowej i trans-portowej,cozwiązanebyłozkoniecznościąnadrabianiawieloletnichzapóźnieńcywilizacyjnychwtychdziedzinach.Dopozytywnychaspektówmożnanatomiastzaliczyćdopasowaniestrukturyinterwencjidocharakterystykiposzczególnych typówmiast.Ponadtonależyzwrócićuwagę,żewiększewsparcietrafiłodonajwiększychmiast,cowynikałom.in.zdużegozaangażowaniaichwładzwpozyskanieśrodkówzewnętrznych,podczasgdywczęścimniejszychośrodkówmiejskichważnymbeneficjentempomocybyłydużezakładyprzemysłowe.
Słowa kluczowe:dużemiasta,trendyrozwojowe,politykaspójności,UniaEuropejska
Miastaodzawszestanowiłynajważniejszeośrodkirozwojucywilizacyjnego.Wgospodarceopartejnawiedzyichznaczeniestajesięjeszczewiększe,cowy-nikazjejspecyfikipolegającejnabardzodużejkoncentracjipotencjałuinnowa-cyjnego(Florida2005).Ponadtoośrodkimetropolitalnepełniąfunkcjekontrol-neizarządczewskaliglobalnej(Sassen1991).Wefekciewielkiemiastastająsięgłównymimotoramirozwojuregionówikrajów,podczasgdyznaczeniemiastśredniejwielkościjestistotnegłówniezpunktuwidzeniazachowaniapolicen-trycznościkrajowej sieciosadniczej.WdokumentachstrategicznychUEdośćczęstozauważasię,żewłaściwefunkcjonowaniemiastimetropoliijestkluczemdoosiągnięciaspójnościprzestrzennej,wzrostukonkurencyjności,atakżetrwa-łegorozwojuorazwytworzeniawłaściwejstrukturysystemuosadniczegoUniiEuropejskiej (zob.m.in.:ESDP1999;StrategiaLizbońska2005;PiątyRaportSpójności2011).Wpolskichdokumentachplanistycznychproblematykametro-politalnaimiejskajestrównieżcorazwyraźniejeksponowana,oczymświad-
* CentrumEuropejskichStudiówRegionalnychiLokalnychUniwersytetuWarszawskiego,Euroreg,ul.KrakowskiePrzedmieście30,00-927Warszawa;e-mail:msmętkowski@uw.edu.pl;aploszaj@gmail.com.
DUżEMIASTAPOLSKI–WyZWANIAROZWOJOWE… 9
czyKrajowa StrategiaRozwojuRegionalnego (2010) orazEkspercki ProjektKoncepcjiPrzestrzennegoZagospodarowaniaKraju(2011).Funkcjonowaniemiastjestuwarunkowaneszeregiemczynnikówwykraczają-
cychdalekopozaskalęlokalną.Jakpokazujeryc.1,współcześnienajważniejszy-miuwarunkowaniamirozwojuwszystkichukładówterytorialnychstałysiętrzywzajemniepowiązaneczynniki:globalizacja,konkurencjaiinnowacja(Gorzelak,Jałowiecki2000).Globalizacjaoznaczawiększąmobilnośćczynnikówproduk-cji(kapitałuipracy)orazwiększąintegracjęświatowąprzezwzrosthandluiza-granicznychinwestycji(Albinowski2004).Jestonamożliwadziękiinnowacjomizarazemintensyfikujesamądziałalnośćinnowacyjną.Zkoleiwodniesieniudokonkurencyjności,globalizacjapowodujejejzaostrzenie,takżewzględemukła-dówlokalnych,któreniekonkurująjużtylkozeswoimisąsiadamiwukładziere-gionalnymczykrajowym,alerównieżzinnymiczęściamiświata.Przejawiasiętomiędzynarodowąkonkurencjąoinwestycjezagraniczne,gdyżwielkiekoncer-ny transnarodoweczęstorozważająkilka lokalizacjiwkrajachpołożonychnaróżnychkontynentach(Gorzelak2003).Wzglobalizowanymświecieprzewagakonkurencyjnabudowanajestzapomo-
cąinnowacji,cowuproszczeniuwyrażasięsloganem„innowacjaalbośmierć”(por.Jagersma2002).Stałasięonabowiemucieleśnieniemsukcesufirm,regio-nówipaństw,jestteżgłównymelementemwspomnianejjużgospodarkiopar-tej na wiedzy (GOW), czyli współczesnego paradygmatu rozwoju gospodar-czegokrajówwysokorozwiniętych,wktórymwiedza–tworzona,zdobywana,przekazywanaiefektywniewykorzystywanaprzezprzedsiębiorstwa,organiza-cje,poszczególnejednostkiorazspołeczności–topodstawowyczynnikwzro-stu(Kukliński2001).CechamiGOWsą:wysokainnowacyjność,wysokipoziomwykształceniaspołeczeństwa,rozwiniętainfrastrukturatelekomunikacyjna,dużewydatkinaedukacjęibadanianaukowe(por.np.Zienkowski2003).
GLOBALIZACJA
▪ komputerowy kapitał ▪ deregulacja światowego rynku ▪ korporacje transnarodowe (gateways) ▪ możliwa dzięki innowacjom (sieci
informatyczne)
INNOWACJA
▪ tworzy dla siebie popyt ▪ służy do powstania nowych innowacji ▪ umożliwia globalizację (sieci informatyczne) ▪ jest płaszczyzną konkurencji
KONKURENCJA
▪ zaostrza się ▪ staje się globalna (nowi aktorzy) ▪ objęła regiony/miasta ▪ wygrywają producenci innowacji ▪ utrwala segmentację
Ryc. 1. Triada współczesnego modelu rozwojuŹródło: Gorzelak 2003, s. 44.
Access via CEEOL NL Germany
MACIEJSMęTKOWSKI,ADAMPŁOSZAJ10
Wkontekścierozwojudużychmiastszczególneznaczeniemazjawiskome-tropolizacji,którajest jednymznajważniejszychwyznacznikówwspółczesne-gomodelurozwoju.Wewspółczesnejgospodarcegłównymicentramirozwojustająsiębowiemośrodkimetropolitalne.Popierwsze,dziejesiętakdlatego,żeskupiająfunkcjekierowniczeizarządczegospodarkiświatowej,stanowiącsie-dzibędlakorporacjitransnarodowychorazfirmświadczącychwyspecjalizowa-neusługinaskalęglobalną(Friedmann1986;Sassen1991;Castells1998;Taylor2007).Podrugie,przewagakonkurencyjnawielkichmiastwynikazumiejętno-ścistworzeniaodpowiedniegośrodowiska–będącegosplotemrelacjigospodar-czych,technologicznych,instytucjonalnychispołecznych–sprzyjającegoinno-wacjom.Metropoliestająsięwięc„wyspamiinnowacji”(Castells2002;Hilpert1992;Simmie1998),wktórychrozwojudużąrolęodgrywają–pozaczynnika-mistricte ekonomicznymi–takżeczynnikiocharakterzespołecznym,takiejak:zaufaniemiędzyróżnymiaktorami,umiejętnościwzajemnegouczeniasięorazwspółpracaocharakterzesieciowym(Cooke,Morgan1997).Sątojednocześniemiejsca,wktórychrodząsięnietylkoinnowacjetechnologiczne,aletakżenowewzorcekulturowe,styleżyciaiwartości(Jałowiecki1999).Ichzasobykulturo-wepowodują, iżsąatrakcyjnymimiejscamiodwiedzin iprzyciągają turystówzcałegoniemalświata,wtymszczególnieturystów„biznesowych”.Wefekcie,jakzauważaA.Kukliński(2000),metropoliestająsię„węzłowymiośrodkamiświatowejprzestrzenispołeczeństwainformacyjnego”istanowią,obokkorpora-cjitransnarodowych,głównynośnikzachodzącegoprocesuglobalizacji.
Współczesne wyzwania rozwojowe a duże miasta i system osadniczy
Napodstawiepowyższejcharakterystykiwspółczesnejinformacyjnejgospo-darkiopartejnawiedzymożnaprzedstawićwyzwaniastojącezarównoprzeddu-żymimiastami,jakrównieżprzedsystememosadniczymPolski.Pierwszymznich jestwzmacnianie funkcjimetropolitalnychnajwiększych
polskichmiast.Do funkcji tychmożnazaliczyćmiędzy innymi: funkcjekon-trolneizarządcze–wyrażanesiedzibamidużychfirmfunkcjonującychnaryn-kachponadregionalnych;potencjałnaukowo-badawczy–wyrażony rozwojemszkolnictwawyższegoorazinfrastrukturąnaukowo-badawczą;funkcjekultural-newyższegorzęduorazfunkcjetransportowo-logistycznezwiązanezdostępno-ściąmiastadlakapitałuiturystów,coświadczyojegoatrakcyjnościzewnętrznej(zob.Gawryszewskiiin.1998;Smętkowskiiin.2009).Polskiemiastastanowiąelementeuropejskiej(iświatowej)siecimiastipodlegająintensywnymprocesommetropolizacji.Zperspektywy rozwojucałegokontynentuznaczeniepolskichmiastjestjednakdośćniewielkie.NawetWarszawa,którajestzuwaginaswo-jąwielkośćipełnionefunkcjerelatywnienajlepiejpredestynowanadoodgrywa-niaznaczącejroliwsiecimetropoliieuropejskich,stanowimetropoliętrzeciegorzędu.WklasyfikacjiopracowanejwramachEuropejskiejSieciObserwacyjnejRozwojuTerytorialnego iSpójnościTerytorialnej (ESPON)pozastolicą tylkosiedempolskichmiast(Katowice,Kraków,Łódź,Poznań,Szczecin,Trójmiasto,
DUżEMIASTAPOLSKI–WyZWANIAROZWOJOWE… 11
Wrocław)zostałosklasyfikowanychjakometropolieopotencjalnymznaczeniueuropejskim.Słabościąpolskichmetropoliiwporównaniuzmiastamikrajówwysokorozwi-
niętychsąnietylkowieloletniezaniedbaniawzakresieinfrastrukturytechnicz-nej, głównie transportowej i środowiskowej.Najważniejszymproblemem jestmniejszakonkurencyjnośćichgospodarek,wynikającazniskiejinnowacyjności.Jednocześnienależypamiętać,żejesttoczynnik,którywdużymstopniudotyczycałegokraju,anietylkonajwiększychmiast.Niemniejjednaknależypamiętać,żeinnowacyjnośćzwiązanajestzośrodkamimiejskimi,szczególnienajwiększy-mi,atendencjedowzrostukoncentracjidziałalnościinnowacyjnychwmetropo-liachsąbardzowyraźne(Longhi,Keeble2000).Zatembudowanieszerokorozu-mianegopotencjałuinnowacyjnego(kapitałludzkiikreatywny,badanianaukoweistosowane,przedsiębiorczość,zwłaszczawbranżachowysokiejwartościdoda-nej)powinnobyćkluczowymelementemkonkurencyjnościpolskichmiast.Polskawporównaniuzinnymikrajamieuropejskimimarelatywniepolicen-
trycznąstrukturęsystemuosadniczego,którapowoduje,żenamapieeuropejskichobszarówmetropolitalnychobecnejestnietylkomiastostołeczne(Smętkowskiiin.2009).Ponadtostopieńzrównoważeniastrukturysystemuosadniczegospra-wia,żePolskajestzaliczanadogrupykrajówonajwyższymwEuropiestopniupolicentryczności sieciosadniczej (por.ESPON1.1.1, 2004).Udział ludnościmiejskiejwpopulacjikrajuwynosiokoło61,2%,awartośćtegowskaźnikapo-zostaje,począwszyod1990r.,stosunkowostałaijednocześniewyraźnieniższawporównaniuzwiększościąkrajówwysokorozwiniętych.Oznaczato,żewciążistniejepotencjałdalszejkrystalizacjipolskiejsieciosadniczej,comożewyrażaćsięwzrostemliczbyludnościfunkcjonalnychobszarówmiejskichnietylkoośrod-kówmetropolitalnych,alerównieżregionalnych,któretozjawiskojestzresztąobserwowanewostatnichlatach(Smętkowski2010).Polskiemiastaniewyróżniająsięnatlemiasteuropejskichpodwzględemspój-
nościspołecznej.Podstawowymproblememwtymzakresiejestprzedewszyst-kimsytuacjanarynkupracy–chociażnależypodkreślić,żewostatnichlatachwrazzewzrostemzatrudnieniaorazmigracjamizagranicznymistopabezrobo-ciawyraźniespadła.Pozarynkiempracy,wyraźnymproblemempolskichmiastjestpostępującadegradacjazasobówmieszkaniowych,zwłaszczaosiedlizbudo-wanychwtechnologiiwielkiejpłyty,którychrewitalizacjajestnietylkotrudna,aleteżkosztownaijakpokazująnaprzykładdziałaniapodejmowanewewschod-nichNiemczechniezawszedającaoczekiwanerezultaty.Ogólnierzeczujmu-jąc,rewitalizacjamiastwszerokimsensie,obejmującymprzekształceniastrukturprzestrzennych,gospodarczychispołecznych,odbywasięwPolscewtrudniej-szychwarunkachniżwmiastachEuropyZachodniej,choćbyzuwaginaniższypoziomrozwojugospodarczegoi,coztymzwiązane,mniejszązamożnośćspo-łeczeństwa.Jednocześniewznacznejczęścipolskichmiastmożnabyłoobserwowaćzjawi-
skoniekontrolowanejsuburbanizacjiprzyjmująceformę„rozlewaniasię”miast.NiemniejopóźnienietegoprocesuwstosunkudomiastkrajówstarejUniispo-
MACIEJSMęTKOWSKI,ADAMPŁOSZAJ12
wodowało,żewPolsceczęśćznichmawciążdośćkompaktowąstrukturęprze-strzenną.Zdrugiejstrony–wskaliregionalnejzachodząprocesykoncentracjiludnościzwiązanezdepopulacjąperyferyjnychczęściregionówwokółdużychośrodków.Wiążesiętozdużąskaląidynamikąwzrostuwewnątrzregionalnychróżnicwpoziomierozwojugospodarczegomiędzyobszaremmetropolitalnymidalszymotoczeniemregionalnym,cobyłoprocesembardzocharakterystycz-nymdlawszystkichkrajówEuropyŚrodkowo-Wschodniej (Smętkowski i in.2011).
Skala interwencji w ramach polityki spójności w polskich miastach
W ramach polityki spójności w okresie programowania 2004–2006 zre-alizowanoogółemokoło85 tys.projektówo łącznejwartościprzekraczającej100mldzłprzyudzialedofinansowaniazUniiEuropejskiejwynoszącymoko-ło57%1.Wdużychmiastach,tj.liczącychwgranicachadministracyjnychpowy-żej90tys.mieszkańców2,zlokalizowanychbyło6tys.projektówołącznejwar-tości31,5mldzł(tab.1),costanowiłookoło7%ogółuprojektówiprawie29%wydatkowanychśrodków.Wartośćprojektównamieszkańcawdużychmiastachwynosiłaokoło2,7tys.zł.
NatomiastudziałśrodkówUEwcałkowitejwartościprojektówwyniósł53,2%iustępowałtylkoprojektomoobszarowymzasięguoddziaływaniafinansowa-nychgłównieześrodkówFunduszuSpójnościirealizowanychnapoziomiekra-jowymlubwojewódzkim.Natomiastskalainterwencjipublicznejwprzeliczeniunamieszkańcawotoczeniudużychmiast(1,6tys.zł)byłazbliżonadopozosta-łychobszarówkraju(1,5tys.zł).Ponadtowartośćprzeciętnegoprojektuwdu-żymmieściewynosiłaokoło5,2mlnzł,podczasgdywobszarachpozamiejskichbyłotoprzeciętniezaledwie0,6–0,8mlnzł.Wdużychmiastachzrealizowanotyl-kookoło8,4%projektówzlokalizowanych,alepochłonęłyoneaż45%środkówfinansowanychwtejgrupieprojektów.
1 Podstawęanalizyilościowej iprzestrzennejnakładówpolitykispójnościwpolskichmia-stach stanowiła baza projektówMinisterstwaRozwojuRegionalnego.Bazę tę poddano odpo-wiednimprzekształceniom,dokonującjejweryfikacjiikorektynapotrzebybadańewaluacyjnych(zob.RaportEUROREG2010).
2 W przypadku konurbacji miejskich analiza objęła łącznie wszystkie miasta wchodzącewskładdanejkonurbacji(tj.wprzypadkuTrójmiasta:Gdańsk,GdynięiSopot,awprzypadkukonurbacjiśląskiej:Bytom,Chorzów,DąbrowęGórniczą,Gliwice,Jaworzno,Katowice,Mysło-wice,PiekaryŚląskie,RudęŚląską,SiemianowiceŚląskie,Sosnowiec,Świętochłowice,Tychy,Zabrze).Łącznieuwzględniono31miast,zktórychwszystkie,pozaWałbrzychem,sąmiastaminaprawachpowiatu,oraz2konurbacje:śląskąitrójmiejską.
DUżEMIASTAPOLSKI–WyZWANIAROZWOJOWE… 13Ta
b. 1
. Pro
jekt
y w
spół
finan
sow
ane
ze ś
rodk
ów p
olity
ki s
pójn
ości
w la
tach
200
4–20
06
Kat
egor
ia
prze
strz
enna
Licz
ba p
roje
któw
War
tość
pro
jekt
ów
(w m
ln z
ł)W
arto
ść d
ofina
nso-
wan
ia U
E (w
mln
zł)
Udz
iał d
ofina
nsow
a-ni
a U
E (w
%)
War
tość
pro
jekt
u (w
tys.
zł)
War
tość
pro
jekt
ów
na m
iesz
kańc
a (w
zł)
Ogó
łem
85 0
4110
1 44
657
927
57,1
1 19
32
658,
8O
gółe
m –
pro
jekt
y zl
okal
izow
ane*
70 6
9972
480
37 1
8951
,31
025
1 89
9,6
– du
że m
iast
o 5
959
31 5
1516
769
53,2
5 28
92
689,
4–
otoc
zeni
e du
żego
m
iast
a**
13 4
2110
934
5 13
146
,981
51
660,
4
– po
zost
ałe
obsz
ary
kraj
u51
319
30 0
3115
289
50,9
585
1 51
2,8
Ogó
łem
– p
roje
kty
obsz
arow
e*14
342
28 9
6620
738
71,6
2 02
075
9,2
– pr
ojek
ty w
oje-
wód
zkie
13 4
3118
459
13 1
9071
,51
374
483,
8
– pr
ojek
ty o
góln
okr
ajow
e91
110
508
7 54
871
,811
535
275,
4
* P
roje
kty
zlok
aliz
owan
e to
pro
jekt
y, k
tóre
moż
na p
rzyp
isać
do
pozi
omu
gmin
y lu
b po
wia
tu (g
rodz
kieg
o bą
dź z
iem
skie
go).
Poz
osta
łe p
roje
kty
prze
de w
szys
t-ki
m z
e w
zglę
du n
a ch
arak
ter (
obej
muj
ące
swym
zas
ięgi
em w
ięks
zy o
bsza
r) z
osta
ły p
rzyp
isan
e do
poz
iom
u w
ojew
ódzk
iego
lub
kraj
oweg
o i s
ą ok
reśl
ane
jako
pr
ojek
ty o
bsza
row
e. P
roje
kty
doty
cząc
e po
moc
y te
chni
czne
j zos
tały
wył
ączo
ne z
baz
y i d
alsz
ych
anal
iz.
** Z
asię
g ot
ocze
nia
sied
miu
naj
wię
kszy
ch p
olsk
ich
mia
st (W
arsz
awa,
Kra
ków
, Łód
ź, W
rocł
aw, P
ozna
ń, S
zcze
cin,
Lub
lin) o
raz
konu
rbac
ji śl
ąski
ej i
trójm
iejs
kiej
ok
reśl
ono,
prz
ybliż
ając
na
pozi
omie
pow
iato
wym
del
imita
cję
obsz
arów
met
ropo
lital
nych
prz
epro
wad
zoną
prz
ez M
. Sm
ętko
wsk
iego
(200
7) n
a po
ziom
ie g
min
-ny
m. D
la p
ozos
tały
ch m
iast
za
stre
fę p
odm
iejs
ką p
rzyj
ęto
otac
zają
cy je
pow
iat z
iem
ski.
Źród
ło: o
prac
owan
ie w
łasn
e na
pod
staw
ie s
kory
gow
anej
baz
y da
nych
MR
R.
MACIEJSMęTKOWSKI,ADAMPŁOSZAJ14Ta
b. 2
. Stru
ktur
a te
mat
yczn
a in
terw
encj
i pub
liczn
ej w
spół
finan
sow
anej
ze
środ
ków
pol
ityki
spó
jnoś
ci w
lata
ch 2
004–
2006
Sek
tory
pi
erw
otne
Wsp
arci
e pr
zeds
ię-
bior
stw
Bad
ania
, ro
zwój
te
chno
-lo
gicz
ny
i dzi
ałan
ia
inno
wac
yj-
ne (B
+ R
)
Zaso
by
ludz
kie
Infra
stru
ktur
a tra
nspo
rtow
a
Infra
stru
ktur
a śr
odow
isko
wa
(w ty
m e
ner-
gety
czna
)
Infra
stru
ktur
a te
leko
mun
i-ka
cyjn
a i s
po-
łecz
eńst
wo
info
rmac
yjne
Tury
styk
a
Pla
now
anie
pr
zest
rzen
-ne
i od
no-
wa
mia
st
Infra
stru
ktur
a sp
ołec
zna
i och
rony
zd
row
ia p
u-bl
iczn
ego
Licz
ba p
roje
któw
(w %
)
Ogó
łem
63
,020
,70,
59,
91,
91,
40,
30,
50,
51,
3
Ogó
łem
– p
ro-
jekt
y zl
okal
izo-
wan
e
73,9
11,7
0,6
7,0
2,1
1,7
0,3
0,5
0,6
1,6
Duż
e m
iast
o 11
,455
,55,
614
,32,
91,
21,
20,
91,
75,
3O
tocz
enie
du
żego
mia
sta
73,4
12,5
0,3
6,1
2,5
2,1
0,4
0,7
0,4
1,7
Poz
osta
łe
obsz
ary
81,3
6,3
0,1
6,4
1,9
1,6
0,2
0,5
0,5
1,1
Ogó
łem
– p
ro-
jekt
y ob
sza-
row
e
9,2
65,3
0,1
24,2
0,6
0,1
0,4
0,1
0,1
0,1
Pro
jekt
y w
ojew
ódzk
ie9,
669
,30,
120
,00,
40,
10,
30,
10,
10,
1
Pro
jekt
y og
ólno
kraj
owe
3,3
5,9
0,5
86,2
2,3
0,0
1,8
0,0
0,0
0,0
DUżEMIASTAPOLSKI–WyZWANIAROZWOJOWE… 15W
arto
ść p
roje
któw
(w %
)
Ogó
łem
13,4
14,0
1,3
11,2
32,0
20,7
1,1
1,3
2,1
2,9
Ogó
łem
– p
ro-
jekt
y zl
okal
izo-
wan
e
18,1
17,1
1,8
4,9
21,5
27,5
0,6
1,7
2,8
4,0
Duż
e m
iast
o 1,
714
,53,
52,
825
,841
,70,
91,
43,
04,
6O
tocz
enie
du
żego
mia
sta
27,0
26,7
1,2
5,2
16,5
16,0
0,6
1,8
1,5
3,5
Poz
osta
łe
obsz
ary
32,1
16,2
0,3
7,0
18,7
16,7
0,3
2,0
3,1
3,5
Ogó
łem
– p
ro-
jekt
y ob
sza-
row
e
1,6
6,4
0,1
27,0
58,4
3,7
2,4
0,1
0,2
0,2
Pro
jekt
y w
ojew
ódzk
ie2,
36,
50,
116
,366
,65,
91,
60,
20,
30,
3
Pro
jekt
y og
ólno
kraj
owe
0,4
6,1
0,1
45,7
44,0
0,0
3,7
0,0
0,0
0,0
Źród
ło: o
prac
owan
ie w
łasn
e na
pod
staw
ie s
kory
gow
anej
baz
y da
nych
MR
R.
MACIEJSMęTKOWSKI,ADAMPŁOSZAJ16
Napodstawieanalizystrukturytematycznejwydatków(tab.2)widać,żewdu-żychmiastachnakładybyłyskoncentrowaneprzedewszystkimnarozwojuinfra-strukturysłużącejochronieśrodowiska(41,7%)orazinfrastrukturytransportowej(25,8%).Natomiastrelatywniemniejszeznaczenie,szczególniewporównaniuzotoczeniemdużychmiast,miałudziałnakładównawsparcieprzedsiębiorstwwynoszącyokoło14,5%.Jednocześnienatenrodzajinterwencjiprzypadałnaj-większyodsetekprojektów(55,5%),comożewskazywaćnadużerozproszenieinterwencjiskierowanejdoprzedsiębiorstw.Stosunkowodużywporównaniudowielkościnakładów(3,5%)byłteżudziałprojektówukierunkowanychnarozwójzasobówludzkich(14,3%).Ocenawpływupolitykispójnościnarozwójmiastniejestmożliwabezosadze-
niajejwkontekściepełnegospektruminterwencjipublicznej,atakżeinwestycjirealizowanychprzezprzedsiębiorstwa.Wlatach2004–2008wielkośćnakładówinwestycyjnychgminwPolscewy-
niosłaogółemokoło88mldzł,ztegonawydatkifinansowanezbudżetudużychmiastprzypadło35,7mldzł(40,5%).Jakprzedstawiatabela3.,wzestawieniuzwartościąprojektówdofinansowanychwramachpolitykispójnościwlatach2004–2006oznaczałotobardzowysokiudziałtychostatnichwwysiłkuinwe-stycyjnymdużychmiast(stosunek0,88).Praktyczniewszystkieprojektyzwią-zanezbudowąlubmodernizacjąinfrastrukturyśrodowiskowejbyłyfinansowa-neześrodkówUniiEuropejskiej,oczymświadczystosunekwynoszący2,263. Bardzowysokibyłrównieżstopieńdofinansowaniaprojektówtransportowych(stosunek0,50)przy16,1mldzłwydanychnatencelzbudżetówmiastwlatach2004–2008.Znaczeniewsparciaunijnegobyłomniejszewprzypadkuinfrastruk-turyspołecznej(edukacja,zdrowie,kultura),naktórąwydano5,5mldzł,awar-tośćprojektówdofinansowanychwyniosłatylko1,5mld(stosunek0,27).
Tab. 3. Wydatki inwestycyjne gmin a wartość projektów zrealizowanych w ramach polity-ki spójności 2004–2006 (w mld zł)
Wydatki mająt-kowe budżetów gmin ogółem 2004–2008
Wydatki mająt-kowe budżetów dużych miast 2004–2008
Wartość projektów dofinansowanych z UE z polityki spój-ności 2004–2006
Stosunek wydat-ków inwestycyj-nych do wartości projektów
Ogółem 88,1 35,7 31,5 0,88
Gospodarka komunalna (w tym ochrona środowiska)
17,6 5,8 13,1 2,26
Transport 37,1 16,1 8,1 0,50
Infrastruktura społeczna 15,4 5,6 1,5 0,27
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS i skorygowanej bazy danych MRR.
3 Wartośćwskaźnikapowyżej1oznacza,żeczęśćnakładówrealizowanychprzywsparciupolitykispójnościmusiałazostaćponiesionawlatach2009–2010.
DUżEMIASTAPOLSKI–WyZWANIAROZWOJOWE… 17
Wokresie2004–2008nakłady inwestycyjneponoszoneprzezprzedsiębior-stwawyniosłyogółemokoło499,7mldzłibyłyznaczniewiększe,niżwysiłekin-westycyjnysamorządówmiejskich(tab.4).Znacznaczęśćtychnakładówzostałazlokalizowanawgranicachadministracyjnychmiast–266mldzł(tj.około53%).Tymczasemcałainterwencjapublicznazrealizowanaprzywspółudzialeśrodkówpolitykispójnościwyniosłatylko31,5mldzł(stosunek0,12),auwzględniającprojektyukierunkowanenawsparciedlaprzedsiębiorstw–zaledwie4,6mld(sto-sunek0,02).
Tab. 4. Wydatki inwestycyjne przedsiębiorstw a wartość projektów zrealizowanych w ra-mach polityki spójności 2004–2006 (w mld zł)
Wydatki inwestycyjne przedsię-biorstw ogółem 2004–2008(a)
Wydatki inwestycyjne przedsię-biorstw w du-żych miastach 2004–2008(b)
Wartość pro-jektów dofi-nansowanych z UE z polityki spójności 2004–2006(c)
Stosunek kol. c / kol. b
Wartość projek-tów dofinanso-wanych z UE z polityki spójno-ści 2004–2006 przeznaczonych na wsparcie dla przedsiębiorstw(d)
Stosunekkol. d / kol. b
499,7 266,7 31,5 0,12 4,6 0,02
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS i skorygowanej bazy danych MRR.
Wefekcienależypodkreślić,żenakładyprzeznaczonenarealizacjęprojek-tówwramachpolitykispójnościwlatach2004–2006stanowiłytylkoniewiel-kączęśćogólnegowysiłkuinwestycyjnegopodejmowanegowdużychmiastach.Dotyczyłotoprzedewszystkimsektoraprzedsiębiorstw,któryponosiłznaczniewiększenakładynarozwójswojejbazywytwórczejniżwynosiłacałkowitawar-tośćinterwencjipublicznej.Niemniejnależyzauważyć,żeśrodkipolitykispój-nościodgrywałykluczowąrolęwdziałalnościinwestycyjnejsamorządówlokal-nychzwłaszczawdziedzinachzwiązanychzochronąśrodowiska, transportemorazrozwojeminfrastrukturyspołecznej,którewbadanymokresiebyłyreali-zowanewprzeważającejczęściprzywspółudzialeśrodkówzUniiEuropejskiej.
Struktura nakładów polityki spójności w dużych miastach
Największeśrodkiwramachpolitykispójnościwokresie2004–2006wdu-żychmiastachprzeznaczononabudowęimodernizacjęinfrastrukturyśrodowi-skowej(wtymenergetycznej)–41,7%środkówogółem,tj.około13,1mldzł(ryc.2).Takwysokienakładywynikałymiędzyinnymizkoniecznościdostoso-waniaPolskidowymogówzwiązanychzochronąśrodowiskaprzyrodniczego,naktórewynegocjowanookresyprzejściowewtrakcienegocjacjiakcesyjnychzUniąEuropejską.Drugiemiejscepodwzględemwielkościnakładówzajmowałyprojektydoty-
czącerozbudowylubmodernizacji infrastrukturytransportowej–25,8%środ-
MACIEJSMęTKOWSKI,ADAMPŁOSZAJ18
kówogółem,tj.około8,1mldzł.Koniecznośćprzebudowyukładówtransporto-wychwielkichmiastwynikałazwieloletnichzaniedbańwtejdziedzinie,atakżeznacznegowzrostunatężeniaruchudrogowegonawszystkichkategoriachdrógprzyjednoczesnejrelatywnejutracieznaczeniaprzeztransportzbiorowy,wtymkolejowy.Natrzecimmiejscuznalazłysięprojektywspierającebezpośredniolubpośred-
nioprzedsiębiorstwa,którepochłonęłyogółemokoło14,5%środków, tj.oko-ło4,6mldzł.Należy jednocześniepamiętaćo tym, że ten rodzaj interwencjipublicznejbyłrealizowanyrównieżnapoziomiewojewódzkimikrajowym(war-tośćprojektów–1,9mldzł).Ponadtonależyzwrócićuwagę,żeoiledwiepowyż-szekategorieprojektówobejmowałyprzedewszystkimdużezadaniainwestycyj-neowartościprzekraczającejprzeciętnieodpowiednio:187mlni47mlnzł,otylewsparciedlaprzedsiębiorstwobejmowałomniejszeprojektyośredniejwartości1,4mlnzł.Cowięcej,udziałśrodkówpochodzącychzpolitykispójnościwogól-nejwartościtychprojektówbyłrelatywnieniskiiwynosił26%.
41%
25%
15%
5%
4%3%
3%2% 1%1%
Infrastruktura środowiskowa(w tym energetyczna)Infrastruktura transportowa
Wsparcie przedsiębiorstw
Infrastruktura społeczna i ochronyzdrowia publicznegoBadania, rozwój technologicznyi działania innowacyjne (B + R)Planowanie przestrzenne i odnowamiastZasoby ludzkie
Sektory pierwotne oraz obszarywiejskieTurystyka
Infrastruktura telekomunikacyjnai społeczeństwo informacyjne
Ryc. 2. Struktura tematyczna wartości projektów zrealizowanych przy dofinansowaniu polityki spójności w latach 2004–2006Źródło: opracowanie własne.
Natrzypowyższekategoriewydatkówprzypadłołącznie82%środkówpoli-tykispójności.Natymtlepozostałetypyinterwencjipublicznejmiałydośćmar-ginalneznaczenie(5,7mldzł),gdyżżadnaznichnieprzekroczyła5%udziałuwogólnychnakładach.Donajważniejszychpozostałychkategoriitematycznychnależały:• rozwój infrastruktury społecznej (edukacja, zdrowie, kultura): 1,5 mld zł(4,6%);
DUżEMIASTAPOLSKI–WyZWANIAROZWOJOWE… 19
• wsparciedziałalnościbadawczo-rozwojowejiinnowacyjnej:1,1mldzł(3,5%);• tworzeniedokumentówplanistycznychorazprogramówrewitalizacjimiast:1,0mldzł(3,0%);
• rozwójzasobówludzkich:0,9mldzł(2,8%)–takategoriabyłarealizowanarównieżnapoziomiekrajowymiregionalnym–7,8mldzł;
• rozwójturystyki:0,5mldzł(1,4%);• rozwójspołeczeństwainformacyjnegoorazinfrastrukturyIT:0,3mldzł(0,9%).Wielkośćistrukturanakładówpolitykispójnościbyłazróżnicowanawzależ-
nościodrozpatrywanegomiasta(ryc.3).Należyjednakzauważyć,żeskalainter-wencjipublicznejwpewnejmierzezależałaodwielkościmiastawyrażonejliczbąludności.Większezróżnicowaniedotyczyłonatomiaststrukturyinterwencji,cowskazywałonaspecyficznepotrzebyposzczególnychmiast,np.wzakresieroz-wojuinfrastrukturytechnicznej.Przykładowowidocznybyłwiększyudziałna-kładównarozwójinfrastrukturyśrodowiskowejwSzczecinieiKrakowie(budo-waoczyszczalniścieków),podczasgdywPoznaniuiTrójmieścieinwestowanowrozwójinfrastrukturytransportowej,podobniejakwośrodkachwojewódzkichPolskiWschodniej(pozaOlsztynem).Zkoleiwsparciedlaprzedsiębiorstwbyłonajwiększewośrodkachmiejskichpołożonychwregionach,któreprzechodzi-łyprocesygospodarczejrestrukturyzacji,np.:miastapołożonewwoj.śląskimorazŁódź.TenrodzajinterwencjimiałdużyudziałwnakładachinwestycyjnychrównieżwośrodkachwojewódzkichPolskiWschodniej(pozaOlsztynem)orazwklasycznych tzw.company towns, czylimiastachsilniepowiązanychz jed-nymdużymzakłademprzemysłowym–Płocku(Petrochemia)iWłocławku(za-kłady azotowe).Natomiast udział nakładów na działalność badawczo-rozwo-jowąbyłnajwiększywdwóchnajważniejszychpodtymwzględemośrodkach,tj.wWarszawieiKrakowie.Doinnychspecyficznychodstępstwnależałynaj-większe relatywne nakłady na infrastrukturę społeczeństwa informacyjnegowRzeszowie.ZkoleiprojektyocharakterzerewitalizacyjnymmiałyzauważalnyudziałwwydatkachwŁodzi,OlsztynieiKrakowie,arozwójturystykibyłrela-tywnienajważniejszydlaTrójmiastaiTorunia.Różnicenapoziomieposzczególnychmiastmalałypoichpołączeniuwgru-
pyośrodkówopodobnejwielkości i funkcjach4 (tab.5).Wciążnależy jednakzwrócićuwagęnaznaczniewiększy–wporównaniuzinnymimiastami–udziałwydatków(około30%)przeznaczonychnarozwójinfrastrukturytransportowejwośrodkachmetropolitalnych.Wośrodkachregionalnychtenudziałnieprze-kraczał20%,awośrodkachsubregionalnychwynosiłzaledwie12,5%.Możetowskazywaćnaskalęproblemówtransportowych,któramatendencjedowykład-niczegowzrostuwrazzwielkościąmiasta.Ponadtowośrodkachmetropolital-nychiregionalnychwiększybyłudziałnakładównasferębadawczo-rozwojo-wą(odpowiednio:4,1%i3,1%),cowynikam.in.zsilnejkoncentracjiinstytucjinaukowo-badawczychwtychośrodkach,wporównaniuzośrodkamisubregio-
4 Wykorzystanoprzytymklasyfikacjędużychmiastnaośrodkimetropolitalne,regionalne,subregionalneiponadlokalne(Smętkowskiiin.2009).
MACIEJSMęTKOWSKI,ADAMPŁOSZAJ20
nalnymi(1,5%).Takazależnośćniewystępowałanatomiastwodniesieniudoin-frastruktury telekomunikacyjnej i społeczeństwa informacyjnego,którychroz-wójbyłfinansowanynajsilniejwośrodkachregionalnych,podobniezresztąjakinfrastrukturaspołeczna,naktórąprzeznaczonookoło7,0%wydatkówpolity-ki spójnościw tychmiastach. Ponadto ośrodki regionalne relatywnie najwię-cejśrodkówprzeznaczałynarozwójturystyki(2,2%).Natomiastwmniejszychośrodkachmiejskichsubregionalnychiponadlokalnychwiększebyłoznaczeniewsparciadlaprzedsiębiorstw(19%ośrodkisubregionalnei30%ponadlokalne),comogłosięwiązaćztym,żeczęśćtychmiastmiałacharakterwspomnianych
Ryc. 3. Struktura wydatków w ramach polityki spójności w latach 2004–2006
Źródło: opracowanie własne.
DUżEMIASTAPOLSKI–WyZWANIAROZWOJOWE… 21Ta
b. 5
. War
tośc
i pro
jekt
ów w
edłu
g ka
tego
rii te
mat
yczn
ej i
typó
w m
iast
Kla
sa
ośro
dka
mie
jski
ego
Sek
tory
pi
erw
ot-
ne o
raz
obsz
ary
wie
jski
e
Wsp
arci
e pr
zeds
ię-
bio
rstw
Bad
ania
, ro
zwój
te
chno
-lo
gicz
ny
i dzi
ałan
ia
inno
wac
yj-
ne (B
+ R
)
Zaso
by
ludz
kie
Infra
st
rukt
ura
trans
por
tow
a
Infra
stru
ktur
a śr
odow
isko
-w
a (w
tym
en
erge
tycz
-na
)
Infra
stru
ktur
a te
leko
mu-
nika
cyjn
a i s
połe
czeń
-st
wo
info
r-m
acyj
ne
Tury
styk
a
Pla
now
anie
pr
zest
rzen
-ne
i od
now
a m
iast
Infra
stru
ktur
a sp
ołec
zna
i och
rony
zd
row
ia p
u-bl
iczn
ego
Ogó
łem
w m
ln z
łO
środ
ki
met
ropo
li-ta
lne
160
2625
840
423
6294
8145
148
269
567
878
20 3
48
Ośr
odki
re
gion
alne
134
948
214
211
1212
3137
115
150
211
467
6800
Ośr
odki
su
breg
io-
naln
e
243
582
4819
838
813
619
3015
010
531
13
Ośr
odki
po
nad
lo
kaln
e
242
92
4923
449
85
125
912
54
w %
Ośr
odki
m
etro
poli-
taln
e
0,8
12,9
4,1
2,1
30,9
40,0
0,7
1,3
2,8
4,3
100,
0
Ośr
odki
re
gion
alne
2,0
13,9
3,1
3,1
17,8
46,1
1,7
2,2
3,1
6,9
100,
0
Ośr
odki
su
breg
io-
naln
e
7,8
18,7
1,5
6,3
12,5
43,7
0,3
1,0
4,8
3,4
100,
0
Ośr
odki
po
nad
lo
kaln
e
0,1
34,2
0,2
3,9
18,6
39,7
0,4
0,1
2,0
0,7
100,
0
Źród
ło: o
prac
owan
ie w
łasn
e na
pod
staw
ie s
kory
gow
anej
baz
y da
nych
MR
R.
MACIEJSMęTKOWSKI,ADAMPŁOSZAJ22
już tzw.company towns, czylimiast silniepowiązanychz jednymdużymza-kłademprzemysłowym–nierzadkogłównymbeneficjentempomocypublicznejwramachpolitykispójności.Wośrodkachsubregionalnychrelatywnienajwięk-szybyłteżudziałnakładównarozwójsektorapierwotnego(głównierolnictwa),comogłopośredniowskazywaćnaichpowiązaniaalimentacyjnezotaczający-mijeobszaramiwiejskimi.Zdrugiejstronywtejgrupiemiastnajwiększybyłteżudziałwydatkówna„typowo”miejskieprojektyrewitalizacyjneiplanistyczne–prawie5%wporównaniuztrzyprocentowymudziałemwinnychtypachmiast.Relatywizującwydatkiponoszonewramachpolitykispójnościliczbąmiesz-
kańców,możnazaobserwowaćstosunkowoniedużeróżnicemiędzymiastamipodtymwzględemitozarównowodniesieniudowartościprojektów,jakidowielko-ścidofinansowaniaunijnego(ryc.4).Oilebowiemwartościmaksymalne(Rybnik–6,9tys.złper capita)iminimalne(Jastrzębie-Zdrój–0,3tys.złper capita)lubwartościdladofinansowaniaUE(odpowiednio:Szczecin–3,1tys.iJastrzębie-Zdrój–0,2tys.zł)świadcząobardzodużejrozpiętościwbadanymzbiorzemiast,otylemiararozproszenia,czyliwspółczynnikzmienności(odchyleniestandar-dowezrelatywizowaneśredniąarytmetyczną)wynoszący52%(50%wprzypad-kudofinansowaniaUE),wskazujenadośćznacznepodobieństwobadanychmiastpodtymwzględem.Dotyczytozarównoogólnejwartościprojektów,jakidofi-nansowaniaUE(któresązresztąbardzosilnieskorelowane:p=0,94)iprzejawiasięrównieżbrakiemdużychróżnicwrangachposzczególnychmiast(wartośćdo-finansowaniaUEwporównaniudowartościogólnej,zwyjątkiempoprawypozy-cjinaplusw:ZielonejGórze,Wałbrzychu,TarnowieiPoznaniuoraznaminus–wprzypadkuWłocławka,ŁodziorazKielc).Zazróżnicowaniebadanejgrupymiastpodwzględemwielkościdofinansowa-
niaper capitawnajwiększymstopniuodpowiadająnajmniejszeośrodkimiej-skie licząceokoło100 tys.mieszkańców, takie jak:Jastrzębie-Zdrój,Legnica,Elbląg,Grudziądz,SłupskczyGorzówWielkopolski.Wśródośrodkównajsła-biejdofinansowanychwramachpolitykispójnościznalazłysięrównieżwiększemiastasklasyfikowanejakoośrodkiregionalne,takiejak:Bielsko-Biała,LublinczyBiałystokorazCzęstochowa.Natomiastwgrupiemiastonajwyższejwarto-ściprojektówwprzeliczeniunamieszkańcaznalazłysiępozaośrodkamimetro-politalnymi,takimijak:Trójmiasto,WarszawaiPoznań,takżeośrodkiregional-ne:Szczecin,Bydgoszcz,RzeszówiToruńoraz–stanowiącywyjątek–Rybnikocharakterzeośrodkaponadlokalnego.Podsumowując,wośrodkachmetropolitalnychnamieszkańcawydanoprze-
ciętniewramachprojektówfinansowanychprzezpolitykęspójności2,9tys.zł(najmniejwkonurbacjiśląskiejiKrakowie),podczasgdywośrodkachregional-nych–2,6tys.zł,awośrodkachsubregionalnychiponadlokalnych(zwyjątkiemRybnika)–tylko2,1tys.zł(tab.5).Uwzględniającróżnerodzajeinterwencji,możnawskazaćprzypadkiskrajne
podwzględemwielkościwydatkównamieszkańca(tab.6).Szczególnezaniepo-kojeniemożebudzićfakt,żewwielumiastachniezrealizowanożadnegoprojek-
DUżEMIASTAPOLSKI–WyZWANIAROZWOJOWE… 23
tunastawionegonawspieraniedziałalnościbadawczo-rozwojowej,infrastruktu-ryITispołeczeństwainformacyjnego.
Wartość dofinansowania z UEna mieszkańca (w zł)
6 900
3 450
690
Wartość projektów dofinansowanych z UE na mieszkańca (w zł)
6 900
3 450
690
Ryc. 4. Wartość projektów na mieszkańca w ramach polityki spójności w latach 2004–2006
Źródło: opracowanie własne.
MACIEJSMęTKOWSKI,ADAMPŁOSZAJ24Ta
b. 6
. War
tośc
i pro
jekt
ów w
edłu
g ka
tego
rii te
mat
yczn
ej i
typó
w m
iast
Kla
sa
ośro
dka
mie
jski
ego
Sek
tory
pi
erw
ot-
ne o
raz
obsz
ary
wie
jski
e
Wsp
arci
e pr
zeds
ię-
bior
stw
Bad
ania
, ro
zwój
te
chno
-lo
gicz
ny
i dzi
ałan
ia
inno
wac
yj-
ne (B
+ R
)
Zaso
by
ludz
kie
Infra
st
rukt
ura
trans
por
tow
a
Infra
stru
ktur
a śr
odow
isko
-w
a (w
tym
en
erge
tycz
-na
)
Infra
stru
ktur
a te
leko
mun
i-ka
cyjn
a i s
po-
łecz
eńst
wo
info
rmac
yjne
Tury
styk
a
Pla
now
anie
pr
zest
rzen
-ne
i od
now
a m
iast
Infra
stru
ktur
a sp
ołec
zna
i och
rony
zd
row
ia
publ
iczn
ego
Ogó
łem
w z
ł na
mie
szka
ńca
Ośr
odki
me-
tropo
lital
ne22
369
118
5988
511
4521
3880
123
2860
Ośr
odki
re
gion
alne
5236
783
8246
912
1445
5882
181
2631
Ośr
odki
sub
-re
gion
alne
163
390
3213
226
091
26
2010
170
2086
Ośr
odki
po-
nadl
okal
ne4
932
510
650
810
8212
254
1927
24
w z
ł na
mie
szka
ńca
w p
orów
nani
u do
śre
dnie
j
Ośr
odki
me-
tropo
lital
ne–2
4–2
423
–16
187
17–3
–1–2
–215
5
Ośr
odki
re
gion
alne
6–2
7–1
26
–229
8621
190
56–7
4
Ośr
odki
sub
-re
gion
alne
117
–4–6
357
–438
–216
–18
–18
19–5
5–6
19
Ośr
odki
po-
nadl
okal
ne–4
253
9–9
030
–190
–46
–12
–36
–27
–107
19
Źród
ło: o
prac
owan
ie w
łasn
e na
pod
staw
ie s
kory
gow
anej
baz
y da
nych
MR
R.
DUżEMIASTAPOLSKI–WyZWANIAROZWOJOWE… 25
Najważniejszymbeneficjentempolitykispójnościwodniesieniudoogólnejwartościzrealizowanychprojektówbyłysamorządyterytorialne,którewydałyogółem2/3środków,czyli25mldzł.Nadrugimmiejscuznalazłysięfirmyz22%udziałem,aleprzyznacznieniższymudzialeśrodkówzpolitykispójnościwy-noszącymtylko26%.Pozostałerodzajebeneficjentówmiałypodtymwzględemdośćmarginalnycharakter(ogółem12,5%).Wśródnichnajwiększeznaczeniemiałyszkoływyższe,którezrealizowałyprojektyowartości1,7mldzł,costa-nowiłookoło4%środkówprzeznaczonychnarealizacjępolitykispójności.Dlaporównania–placówkiochronyzdrowiazrealizowałyprojektyowartościokoło0,8mldzł,ainstytucjekulturalne–tylko0,5mldzł.
66%
22%
4%3% 2%1% 2%
Jednostka samorząduterytorialnego
Przedsiębiorstwo
Szkoła wyższa
Jednostka budżetowa
Placówki ochronyzdrowiaInstytucje kultury
Inne
Ryc. 5. Struktura wydatków według beneficjentówŹródło: opracowanie własne.
Wuproszczeniumożnastwierdzić,żestrukturawydatkówwedługgrupbe-neficjentówwdużejmierzeodpowiadałaproporcjimiędzynakładaminarozwójinfrastrukturytechnicznej(środowiskoweji transportowej)zregułyrealizowa-nejprzezjednostkisamorząduterytorialnego,awsparciemdlaprzedsiębiorstw(ryc.6).Ponadtomożnazauważyć,żeistotnewsparciewramachpolitykispój-ności otrzymały szkoły wyższe położone w miastach wojewódzkich PolskiWschodniej(zwyjątkiemBiałegostoku).
MACIEJSMęTKOWSKI,ADAMPŁOSZAJ26
5 400
2 700
540
Jednostki samorządu terytorialnegoPrzedsiębiorstwaUniwersytetySzkołyPlacówki ochrony zdrowiaInstytucje kultualneJednostki budżetoweOrganizacje pozarządoweAgencje Rozwoju RegionalnegoKościoły
Ryc. 6. Struktura wydatków według beneficjentów w ramach polityki spójnościŹródło: opracowanie własne.
Ogólnierzeczujmując,udziałszkółwyższych,placówekochronyzdrowiaiin-stytucjikulturywwydatkachpolitykispójnościbyłnajwyższywośrodkachre-gionalnych,comożewskazywaćnawspieranierozwojufunkcjiwyższegorzęduwtychmiastach(tab.7).Zkoleiwośrodkachsubregionalnychwyższybyłudziałprzedsiębiorstwwśródbeneficjentów,comożewskazywaćnasilniejrozwinię-tefunkcjeprodukcyjne.Natomiastwstrukturzebeneficjentówwośrodkachme-tropolitalnychdominowałysamorządyterytorialne(infrastrukturaśrodowiskowaitransportowa),aleudziałprzedsiębiorstwbyłrównieżdośćwysoki.
DUżEMIASTAPOLSKI–WyZWANIAROZWOJOWE… 27Ta
b. 7
. War
tość
pro
jekt
ów w
edłu
g ro
dzaj
u be
nefic
jent
ów
Ogó
łem
Jedn
ostk
a sa
mor
ządu
te
ryto
rialn
ego
Prz
edsi
ębi
orst
wo
Szk
oła
wyż
sza
Pla
ców
ki
ochr
ony
zdro
wia
Jedn
ostk
a bu
dżet
owa
Inst
ytuc
je
kultu
ryIn
ne
w m
ln z
ł
Ogó
łem
38 4
2625
033
8579
1684
820
1053
476
781
Ośr
odki
m
etro
polit
alne
27 2
6317
802
6224
1148
531
749
293
517
Ośr
odki
re
gion
alne
6799
4506
1071
455
201
296
101
170
Ośr
odki
su
breg
iona
lne
3111
1919
854
8173
982
92
Ośr
odki
po
nadl
okal
ne12
5480
543
01
150
03
w %
Ogó
łem
100,
065
,122
,34,
42,
12,
71,
22,
0
Ośr
odki
m
etro
polit
alne
100,
065
,322
,84,
21,
92,
71,
11,
9
Ośr
odki
re
gion
alne
100,
066
,315
,86,
73,
04,
31,
52,
5
Ośr
odki
su
breg
iona
lne
100,
061
,727
,52,
62,
30,
32,
62,
9
Ośr
odki
po
nadl
okal
ne10
0,0
64,2
34,3
0,0
1,2
0,0
0,0
0,2
Źród
ło: o
prac
owan
ie w
łasn
e na
pod
staw
ie s
kory
gow
anej
baz
y da
nych
MR
R.
MACIEJSMęTKOWSKI,ADAMPŁOSZAJ28
Wnioski
Wrezultacieprzeprowadzonychanalizmożnastwierdzić,żestrukturainter-wencjitylkowczęściadresowaławyzwaniazwiązanezewspółczesnągospodar-kąinformacyjną,cowynikałozrelatywniemałegowsparciadlarozwojupoten-cjałuinnowacyjnegomiastorazsłużącegorozwojuichfunkcjimetropolitalnych.WynikałotozprzyjętychzałożeńNarodowegoPlanuRozwoju(np.alokacjanaposzczególneprogramyidziałania),którezkoleiopierałysięnadiagnoziepo-trzebinwestycyjnych–zdominowanychwznacznejmierzeprzezrozwójiuno-wocześnianiepodstawowejinfrastrukturytechnicznej.Największenakładypolitykispójnościwbadanymokresieprzeznaczonebyły
narozwójinfrastrukturywodno-ściekowejitransportowej(łącznieokoło2/3na-kładówpolitykispójnościwmiastach),cozwiązanebyłozkoniecznościąnadro-bieniawieloletnichzapóźnieńcywilizacyjnychwtychdziedzinach.Wmiastachrealizowanoprzedewszystkimdużeprojektydotyczącepodstawowejinfrastruk-tury środowiskowej (oczyszczalnie ścieków, sieci kanalizacyjne, systemy go-spodarowaniaodpadami,itp.).Projektytewmniejszymstopniuprowadziłydobudowaniapotencjałurozwojowego,awwiększymstopniudozbliżeniasiędowspółczesnychstandardówcywilizacyjnych.Ponadtorealizacjatychprojektówwdużejmierzebyłauwarunkowanakoniecznościąspełnieniawymogówśrodo-wiskowychobowiązującychwUniiEuropejskiej.Należyjednocześniezauwa-żyć,żeskalaprojektówpowodowałatakżeistotneproblemywimplementacji,czego przykładem jestwciąż nieukończona rozbudowa oczyszczalni ścieków„Czajka”wWarszawie.Niewątpliwieefektytychprojektówbędądługofalowe,askalaichoddziaływaniabędzieznaczniewykraczaćpozagraniceadministracyj-nemiast,prowadzącdopoprawystanuśrodowiskawcałymkraju.Wprzyszło-ściwrazzzaspokajaniempotrzebzwiązanychzpodstawowąinfrastrukturątech-nicznąnależyukierunkowaćdziałanianaprojektybardziejkompleksowe,służącelikwidacjiprzyczynproblemów,anienaneutralizowanienegatywnegooddzia-ływaniaczłowieka.Ponadtowrazzukończeniemrealizacjitychinwestycjipożą-danabyłabyreorientacjastrukturywydatkówpolitykispójnościlepiejodpowia-dającawyzwaniomwspółczesnejgospodarkiopartejnawiedzy.Dopozytywnychaspektówmożnazaliczyćnatomiastdopasowaniestruktu-
ryinterwencjidocharakterystykiposzczególnychtypówmiast.Przykładowo– wośrodkachmetropolitalnychistotnączęściąinwestycjiwramachpolitykispój-nościbyłrozwójpotencjałubadawczo-rozwojowegoitransportu,wośrodkachregionalnych–inwestycjenastawionenatworzenieirozwójfunkcjiwyższegorzędu,awośrodkachsubregionalnych–projektywspierająceprzedsiębiorstwaorazrozwójturystyki.Wartośćzrealizowanychprojektówwdużejmierzeodpowiadałapotencjałowi
ludnościowemubadanychmiast.Wefekciepozrelatywizowaniuwartościprojek-tówiwartościdofinansowaniaunijnegoliczbąmieszkańcówmiasttrudnobyłowskazaćwyraźneukładyprzestrzennenamapiekraju.Oznacza to, że sukcesośrodkamiejskiegowpozyskiwaniuśrodkówpolitykispójnościniebyłzależ-
DUżEMIASTAPOLSKI–WyZWANIAROZWOJOWE… 29
nyodjegopołożeniawokreślonymmakroregioniePolski.Jednocześnienależyzwrócićuwagę,żewiększewsparcietrafiłodonajwiększychmiast,cowynikałom.in.zdużegozaangażowaniaichwładzwpozyskanieśrodkówzewnętrznych,podczasgdywczęścimniejszychośrodkówmiejskichważnymbeneficjentempo-mocybyłydużezakładyprzemysłowe.
Literatura
AlbinowskiS.,2004,„Globalizacja–próbakonfrontacjipoglądówzrzeczywistością”,Polska 2000 Plus,nr2.
CastellsM.,1998,The Information Age: Economy, Society and Culture,t.1: The Rise of the Network Society,Oxford,Cambridge,MA:Blackwell.
CastellsM.,2002,La galaxie internet,Paris:Fayard.CookeP.,MorganK.,1997,The Associational Economy: Firms, Regions, and Innovation,
Oxford:OxfordUniversityPress.EC,2010,Investing in Europe’s Future, Fifth Report on Economic and Social Cohesion,
Luxembourg:OfficeforOfficialPublicationsoftheEuropeanCommunities.ESPON,2004,ESPON Project 1.1.1. Potentials for polycentric development. Potentials
for polycentric development in Europe,NORDREGIO,Stockholm,http://www.espon.eu/ (dostęp13.10.2011).
European Spatial Development Perspective (EDSP), 1999, Luxembourg: Office forOfficialPublicationsoftheEuropeanCommunities.
FloridaR.,2005,„Theworldisspiky:Globalizationhaschangedtheeconomicplayingfield,buthasn’tleveledit”,The Atlantic,October.
FriedmannJ.,1986,„Theworldcityhypothesis”,Development and Change,t.17,s.69–83.GawryszewskiA.,KorcelliP.,NowosielskaE.,1998,Funkcje metropolitalne Warszawy,
Warszawa:WydawnictwoIGiPZPAN.GorzelakG.,2003,„Biedaizamożnośćregionów”,Studia Regionalne i Lokalne,nr1,
s.37–58.Gorzelak G., Jałowiecki B., 2000, „Konkurencyjność regionów”, Studia Regionalne
i Lokalne,nr1,s.7–24.HilpertU.,1992,Archipelago Europe: Islands of Innovation,ForecastingandAssessment
inScienceandTechnology,t.18,Brussels:CommissionoftheEuropeanCommunities.JagersmaP.K.,2002,„Innovateordie”,Journal of Business Strategy,t.24,nr1,s.25–28.Jałowiecki B., 1999,Metropolie, Białystok:WydawnictwoWyższej Szkoły Finansów
iZarządzania.KuklińskiA.(red.),2001,Gospodarka oparta na wiedzy: wyzwanie dla Polski XXI wie-
ku,Warszawa:KomitetBadańNaukowych.KuklińskiA.,KołodziejskiJ.,MarkowskiT.,DziemianowiczW.(red.),2000,Globalizacja
polskich metropolii,Warszawa:EUROREG.LonghiC.,KeebleD.,2000,„High technologyclustersandevolutionary trends in the
1990s”,w:D.Keeble, F.Wilkinson (red.),High-Technology Clusters, Networking, Collective Learning in Europe,Aldershot:Ashgate.
MRR,2010,Krajowa strategia rozwoju regionalnego 2010–2020: regiony, miasta, ob-szary wiejskie,Warszawa:MinisterstwoRozwojuRegionalnego.
MRR, 2011, Ekspercki Projekt Koncepcji Przestrzennego Zagospodarowania Kraju,Warszawa:MinisterstwoRozwojuRegionalnego.
MACIEJSMęTKOWSKI,ADAMPŁOSZAJ30
SassenS.,1991,The Global City: New York,London,Tokyo,Princeton,NJ:PrincetonUniversityPress.
SimmieJ.,1998,„Reasonforthedevelopmentofislandsofinnovation:evidencefromHartfordshire”,Urban Studies,t.35,nr8,s.1261–1289.
SmętkowskiM.,2007,„Delimitacjaobszarówmetropolitalnych–nowespojrzenie”,w:G.Gorzelak,A.Tucholska(red.),Rozwój, region, przestrzeń,Warszawa:MinisterstwoRozwojuRegionalnego,EUROREG,s.215–233.
SmętkowskiM.,2010,„MiastaisystemosadniczyPolskiwperspektywieeuropejskiej”,w:A.Tucholska(red.),Europejskie wyzwania dla Polski i jej regionów,Warszawa:MinisterstwoRozwojuRegionalnego.
SmętkowskiM., JałowieckiB.,GorzelakG.,2009,Obszary metropolitalne w Polsce: problemy rozwojowe i delimitacja, Raporty i Analizy EUROREG, Warszawa:EUROREG.
SmętkowskiM.iin.,2011,European Metropolises and Their Regions: From Economic Landscape to Metropolitan Networks,Warszawa:WydawnictwoNaukoweScholar.
Strategia Lizbońska,2005,„Workingtogetherforgrowthandjobs–anewstartfortheLisbonStrategy”,CommunicationtotheSpringEuropeanCouncil,COM.
TaylorP.J.,2007,World City Network: A Global Urban Analysis,London,Newyork:Routledge.
ZienkowskiL,2003,Wiedza a wzrost gospodarczy,Warszawa:WydawnictwoNaukoweScholar.
large Polish cities – develoPment challenges in the context of Public intervention of eu
cohesion Policy 2004−2006
The aim of this paper is twofold: to demonstrate development challengesoflargePolishcitiesandtoassesstheextent towhichCohesionPolicyinthe2004−2006programmingaddressestheseissues.Theanalysiscoversdifferentaspects of EU intervention: sums assigned for particular categories, types ofbeneficiariesaswellastypesoflargecities.Theresultsallowustoformulatethefollowingobservations.Thethematicstructureoftheinterventiononlypartiallyaddresseschallengesrelatedtocontemporaryinformationaleconomy,whichisduetothecities’relativelylowsupportforinnovativenessandtheirmetropolitanfunctions. In theanalyzedperiod, thebulkofEUCohesionPolicy fundswasdevotedtothedevelopmentofbasictechnicalinfrastructure(transportandwatermanagement),whichwastheresultofhugeunderdevelopmentinthesefieldsinformeryears.However,EUinterventionhadsomesuccesses:thematicfieldswerewelladaptedtotypesofcities.Furthermore,mostfundingwasallocatedtothelargestcitiesbecauseofthestronginvolvementoftheirauthoritiesinEUfundsprojects,whileinsmallercitiesasignificantshareofthefundswasgiventolargeindustrialplants.
Key words:largecities,developmenttrends,CohesionPolicy,EuropeanUnion