Post on 11-Jan-2017
W swojej długiej, ponadtysiącletniej historii nowożyt-nej Kalisz przeżył wiele tragicznych chwil. Jednakże to, co wydarzyło się w sierpniu 1914 roku, było prawdziwą katastrofą, tym bardziej zdumiewającą, że nic jej nie za-powiadało. Marne to pocieszenie, że nie był jedyny, że podobnego losu doświadczyły inne miasta na wschodzie i zachodzie Europy. Cywilne, bezbronne, pozbawione ja-kiegokolwiek znaczenia militarnego miasto zostało obró-cone w ruiny przez wojska niemieckie, które od wejścia do Kalisza rozpoczęły Wielką, pierwszą ze światowych, Wojnę.
Zginęło kilkuset mieszkańców, ponad czterysta domów i kamienic, ratusz, teatr, banki zostały zburzone i spalone. Piękne, bogate miasto zamieniło się w morze ruin.
Program „Kalisz-Feniks 1914-2014” ma przypominać tamte chwile grozy, ale także coś niezwykłego – powrót do życia, wielkie dzieło odbudowy. Bo Kalisz zmartwych-wstał, odrodził się większy i wspanialszy, stał się symbo-lem II Rzeczypospolitej, sił witalnych młodego niepodle-głego państwa.
Te wszystkie różnorodne wątki umieszczone zostały w projekcie „Kalisz-Feniks”. Zapraszam do uczestnictwa w wydarzeniach, które znajdują się w jego kalendarzu – w imieniu wszystkich, którym bliski jest Kalisz, bliska jest Polska.
Prezydent Kalisza dr inż. Janusz Pęcherz
Kalisz-Feniks. Tragedia i odrodzenie
19 – 23 maja
Mosty Sztuki. Kalisz 2014 Międzynarodowy Plener Artystyczny „Kalisz jako miejsce konfrontacji artystycznych i naukowych, miejsce rodzących się nowych idei i możliwości” z udziałem artystów polskich oraz gości z USA, Turcji, Białorusi i Anglii
6 czerwca, godz. 16.30, ul. Nowy Świat
„Kalisz-Feniks” Uroczyste odsłonięcie muralu na ścianie budynku Wydziału Pedagogiczno-Artystycznego UAM przygotowanego przez studentów i młodzież kaliską pod kierunkiem Hanka Foremana z USA oraz prof. Moniki Kostrzewy
czerwiec – październik, Główny Rynek
Zbuduj mnie – Twój Kalisz Edukacyjny panel dla dzieci.
Koncepcja i projekt – Wojciech Stefaniak
lipiec – październikWystawy plenerowe
Kalisz. Sierpień 1914.Wystawa fotograficzna w przestrzeni miejskiej
Koncepcja – Ryszard Bieniecki Projekt – Wojciech Stefaniak
Odbudowa Kalisza po zburzeniu miasta w 1914 r.Wystawa przygotowana przez Archiwum Państwowe w Kaliszu, Złoty Róg
Wystawa prac nadesłanych na konkurs ogłoszony w 1915 r. przez Uniwersytet Warszawski i Koło Architektów; ikonografia i dokumenty odbudowy
3 sierpnia, godz. 18.00, Kościół pw. św. Józefa i Piotra z Alkantary (Nazaretanek)
Uroczysta msza święta w intencji kaliszan poległych podczas zburzenia miasta oraz wszystkich osób, które przyczyniły się do odbudowy Kalisza
4 sierpnia, godz 17.00, Muzeum Okręgowe Ziemi Kaliskiej
„Gdy dymy opadły, został wielki cmentarz, wymarła ruina...” „Koniec czasu oswojonego” „Sierpniowa tragedia i wojenny czas” „Jak Feniks z popiołów”
Otwarcie wystawy.
KALISZ-FENIKS 1914 – 2014 KALENDARIUM
6 września, ratusz
Święto KsiążkiNarodowe Czytanie i obchody Roku Czytelnika pod patronatem Prezydenta RP Bronisława Komorowskiego. Odczytanie tekstu odezwy Henryka Sienkiewicza „Do narodów cywilizowanych”
Prezentacja wydawnictw związanych z 100. rocznicą zburzenia Kalisza; spotkania z autorami, kiermasz
Konkurs na gazetę historyczną – Jednodniówka „Feniks”
6 września, Muzeum Miasta Ostrowa Wielkopolskiego
„Na pograniczu imperiów”Otwarcie wystawy
październik, Muzeum Okręgowe Ziemi Kaliskiej i Galeria WPA UAM
Mosty Sztuki. Kalisz 2014 Wystawy poplenerowe
14 listopada, ratusz
„Przyodziany klęski chmurą i ognia purpurą”. Kalisz w 1914 roku Sesja historyczna
DNi PAMięci
2 sierpnia, godz. 22.00 i 23.00
I narodzę się znowu. Jak Feniks Widowisko światła i dźwięku
3 sierpnia, godz. 12.00
Pod patronatem honorowym Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Bronisława Komorowskiego
Uroczyste otwarcie Skweru Historycznego Rozmarek – miejsca upamiętniającego tragedię sierpnia 1914 r.
Z udziałem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Bronisława Komorowskiego
W programie m.in. koncert fortepianowy I. J. Paderewskiego w wykonaniu Mileny Antoniewicz
3 sierpnia, godz. 17.00
Pamięć dla poległych Złożenie kwiatów i zapalenie zniczy pod Pomnikiem Sierpnia 1914
22 sierpnia, godz. 21.00, Plac Wojciecha Bogusławskiego,
Koncert plenerowy „Feniks”Wykonawcy:
Dawid Podsiadło – wokalMonika Borzym – wokal Mariusz Obijalski – fortepianPaweł Pańta – kontrabasPaweł Dobrowolski – perkusjaDariusz Grodziński – gitaraEwa Lipska i Dawid Podsiadło – teksty Orkiestra Symfoniczna Filharmonii Kaliskiej Adam Klocek – dyrygent, kompozytor i aranżer
DZiAłANiA tOWARZySZącEWystawy, konkursy, projekty literackie i wirtualne
styczeń – grudzień
Wirtualne Muzeum Fotografii – ponadczasowy portal internetowy
23 maja
Mosty Sztuki. Kalisz 2014Podsumowanie konkursu plastycznego dla młodzieży gimnazjalnej i ponadgimnazjalnej Kalisza oraz południowej Wielkopolski
7 czerwca „Kaliszanie piszący – Kaliniec utracony”V Literacka Gra Miejska
czerwiec – październik
„Kalisz wczoraj i dziś”Wizualna strona miasta
lipiec – grudzień
„Przyodziany klęski chmurą i ognia purpurą”. Kalisz w 1914 r. Wystawa w Bibliotece Głównej
lipiec – sierpień
„Wtedy i dzisiaj... Od zburzenia Kalisza upłynął już wiek” Wystawa w Filii nr 9 Miejskiej Biblioteki Publicznej im. A. Asnyka
1 sierpnia
Projekt „Bekanntmachung 1914 -1918”
sierpień – wrzesień
„Kalisz 1914” Wystawa w Filii nr 4 Miejskiej Biblioteki Publicznej im. A. Asnyka
wrzesień – grudzień
„Bo masz w łunach, bo masz w dymie wypalone imię” Prezentacja multimedialna dla uczniów kaliskich szkół
2 – 6 listopada
XXXVII Międzynarodowy Listopad Poetycki oraz II Międzynarodowe Zaduszki Poetyckie
14 ‑ 16 listopada
IV Ogólnopolski Festiwal Poetycki im. Wandy Karczewskiej
grudzień
Artyści kaliscy – „Siła tworzenia silniejsza jest niż siła niszczenia”Polsko-angielska internetowa strona Galerii Sztuki im. Jana Tarasina
DZiAłANiA tOWARZySZącE
Wydarzenia sportowe
8 czerwca, tor kolarski, Wał Matejki
Zawody kolarskie na torze z okazji Święta Miasta o Wielką Nagrodę Kalisza
5 lipca
„Poznaj Kalisz i okolice”I Kaliski Rajd
2 sierpnia
Tour de Calisia
2 – 3 sierpnia, godz. 14.00, Hala Kalisz Arena,
„Szczypiorno Cup” Międzynarodowy turniej Piłki Ręcznej z udziałem drużyn: Górnik Zabrze, Gaz System Pogoń Szczecin Azoty Puławy, Füche Berlin oraz mecz drużyn oldboyów Kalisz-Ostrów Wlkp./impreza biletowana/
27 września
120-lecie Kaliskiego Towarzystwa Wioślarskiego
5 października
XXXIV Międzynarodowy Bieg Uliczny Ptolemeusza
WyDAWNictWA KSiążKOWE
Józef Szutkowski, poemat Dzieje Kalisza w 1914 roku
Album de Kalisch. Zbiór 22 fotografii z widokami miasta Kalisza – reprint pierwszego albumu Kalisza z fotografiami Jana Wilhelma Diehla z lat 60. XIX w.
Statut Kaliski ilustrowany przez Artura Szyka – reprint oryginalnych kart. 750. rocznica nadania przez księcia
Bolesława Pobożnego przywilejów
Inwentarz zespołu akt Naczelnika Powiatu Ka-liskiego (Deutscher Kreischef in Kalisch) z lat 1914‑1918 w opracowaniu Edyty Pietrzak
Arkadiusz Błaszczyk, Miasto ponad ogień i czas. Echa katastrofy kaliskiej
Materiały źródłowe do katastrofy kaliskiej pod redakcją Bogumiły Celer
Maciej Drewicz, Wypadki kaliskie 1914. Reinterpre-tacje obrazu wydarzeń
Rocznik Kaliski, tom XL – poświęcony zburzeniu Kalisza
Kalisz. Sierpień 1914
Wystawa fotograficzna w przestrzeni miejskiej, lipiec – październik– Wykorzystaliśmy zdjęcia i pocztówki pokazujące Ka-lisz sprzed 100 laty, które bardzo dobrze dokumen-tują tamten czas. Takich wystaw w przestrzeni miasta do tej pory nie było w Kaliszu. Chcemy pokazać skalę i ogrom tego zniszczenia, co byłoby niemożliwe w kla-sycznej wystawie, zlokalizowanej w jednym miejscu. Zamysł jest taki, żeby ludzie, zarówno mieszkańcy Ka-lisza, jak i przyjezdni napotykali obrazy sprzed 100 lat w wielu miejscach na frontonach budynków, chodząc po ulicach, jadąc przez miasto. Zniszczenia, kataklizm, które przeszły, są bezimienne, mniej ważne są po-szczególne adresy, bo tutaj patrzymy na morze ruin; podobnie później wyglądała Warszawa po powstaniu, chociaż oczywiście skala była inna – mówi Ryszard Bie-niecki, autor koncepcji ekspozycji. Autorem koncep-cji graficznej tego wydarzenia jest Wojtek Stefaniak. W zamyśle autorów wystawa ma oddziaływać na wy-obraźnię i wrażliwość odbiorców, uzmysławiając im, jak Kalisz wyglądał po kataklizmie 100 lat temu. Ważny jest też charakter edukacyjny tego przedsięwzięcia – na pewno dla współczesnych będzie to znakomita lek-cja historii. Wystawie towarzyszy katalog-przewodnik.
Odbuduj swoje miasto – „Zbuduj mnie – Twój Kalisz”Edukacyjny panel dla dzieci na Głównym Rynku, czerwiec – październik
Zabawa dla dzieci z wykorzystaniem kolorowych kloc-ków, które uczestnicy mogą ustawiać dowolnie na po-stumencie przed ratuszem. Duże klocki z rysunkami ka-liskich kamienic, sklepów, banków oraz Ratusza usta-wiono na postumencie stojącym na Rynku Głównym. Postument wyłożono specjalną wykładziną imitującą nawierzchnię rynku oraz sztuczną trawą. Poszczegól-ne klocki trzeba ułożyć w odpowiedni sposób, aby powstały z nich wizerunki różnych budowli. Dookoła postumentu postawiono kolorowe siedziska. Przez całe lato dzieci będą miały okazję bawić się i kreować własną wizję najstarszego miasta.
www.1914kalisz.pl
Dni Pamięci
I narodzę się znowu. Jak Feniks, 2 sierpniaWidowisko światła i dźwięku oparte na technice map-pingu, polegające na wyświetleniu animacji na fasa-dzie dawnego Pałacu Gubernatorskiego, czyli obecnej siedzibie starostwa.
Celem widowiska ma być pokazanie panującej w Ka-liszu grozy widzianej z punktu widzenia ówczesnych mieszkańców. Data spektaklu, czyli wieczór 2 sierpnia, nie jest przypadkowa. Będzie to bowiem dokładnie sto lat po rozpoczęciu kataklizmu, który sprawił, że najstar-sze z polskich miast legło w gruzach.
Uroczyste otwarcie Skweru Historycznego Rozmarek z udziałem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Bronisława Komorowskiego, 3 sierpnia
Przy ul. Targowej i Przechodniej powstaje skwer Roz-marek upamiętniający tragiczny dla naszego miasta sierpień 1914 roku. Przestrzeń, jaką stwarza skwer, otwarta, dostępna, otoczona budynkami, zostanie za-budowana elementami symbolicznymi, ale także ilu-stracyjnymi, które wprowadzą mieszkańców i turystów w klimat miasta sprzed stu laty. To miejsce na terenie ówczesnej dzielnicy żydowskiej także zostało mocno zniszczone, jak cały Kalisz. To będzie swoisty pomnik tragicznych wydarzeń z sierpnia 1914 roku w środku miasta, pokazujący najtragiczniejsze chwile w postaci autentycznych zdjęć wkomponowanych w gabiony,
Koncert plenerowy „Feniks”
Koncert plenerowy Filharmonii Kaliskiej, 22 sierpnia Plenerowy koncert wieńczący obchody setnej rocznicy zburzenia Kalisza odbędzie się 22 sierpnia tego roku. Muzykę komponuje Adam Klocek, dyrygent i wiolon-czelista, dyrektor Filharmonii Kaliskiej; autorką tekstu jest Ewa Lipska, najwybitniejsza polska poetka. Orkie-strę poprowadzi maestro Adam Klocek, a zaśpiewają znakomici soliści: Dawid Podsiadło – gwiazda mło-dego pokolenia, tegoroczny zdobywca Fryderyków – oraz Monika Borzym. Przy fortepianie zasiądzie Mariusz Obijalski, a na kontrabasie zagra Paweł Pańta. Dźwięki gitary popłyną spod palców Dariusza Grodzińskiego, a Paweł Dobrowolski zasiądzie przy perkusji.
to jest ozdobne elementy architektoniczne – pro-stopadłościany zbudowane z siatek wypełnionych kruszywem. Usytuowany w posadzce z kostki grani-towej odlew w brązie ze znakiem Kalisz-Feniks wska-zywał będzie na symboliczny charakter tego miejsca. Na skwerze zaplanowano także postawienie tablicy pamiątkowej z napisami w językach polskim, hebraj-skim i angielskim mówiącymi o tym, że w tym miejscu stała synagoga zburzona przez Niemców. Podobna tablica stanie przy ul. Kościuszki i będzie znakiem pa-mięci po synagodze reformowanej, która znajdowała się przy ul. Krótkiej.
Koncepcja Rozmarku powstała przy udziale: idea i kon-cepcja historyczna: Ryszard Bieniecki, projekt architek-toniczny: Tadeusz i Filip Wiekierowie, projekt plastycz-ny: Wojciech i Witold Stefaniakowie, projekt znaku programu: Kalisz-Feniks i projekty graficzne Wojciech Stefaniak, ikonografia wystawy: Mariusz Hertmann
www.1914kalisz.pl
V Literacka Gra Miejska „Kaliszanie Piszący”
Śladami powieści Marii Dąbrowskiej, 7 czerwcaW tym roku kanwą gry, którą zorganizowało Stowa-rzyszenie im. Haliny Sutarzewicz, jest wielka powieść Noce i dnie Marii Dąbrowskiej. Gra, która odbędzie się w sobotę 7 czerwca, jest przeznaczona dla wszystkich – dzieci, młodzieży i dorosłych. Od uczestników nie jest wymagana znajomość książki ani historii miasta. Czas trwania zabawy to ok. 2 godziny. W tym czasie zawodnicy będą mieli za zadanie pokonać wytyczoną trasę, na której czekać będą na nich zadania. Podczas ich wykonywania trzeba będzie wykazać się spostrze-gawczością, sprytem, ale też opanowaniem. Po wypeł-nieniu wszystkich zadań uczestnicy spotkają się na fi-nale, gdzie odbędzie się losowanie nagród.
Autor Maciej Stadtmüller oparł scenariusz na fragmen-tach powieści Marii Dąbrowskiej Noce i dnie, w których autorka opisuje Kaliniec. Pisząc swoją najważniejszą po-wieść, Dąbrowska utkała poszczególne sceny ze wspo-mnień o rodzinnym mieście i jego ludziach. Wystawiła miastu najwspanialszy z pomników – literacki.
Kalisz 1914 w literaturze
Wystawa w Filii nr 4 Miejskiej Biblioteki Publicznej im. A. Asnyka, sierpień – wrzesień
Włączając się w obchody setnej rocznicy zburzenia Ka-lisza, Filia nr 4 Miejskiej Biblioteki Publicznej im. Ada-ma Asnyka w Kaliszu przygotowuje wystawę pt. „Ka-lisz 1914 w literaturze”. Jej celem jest ukazanie skali oddźwięku, jaki wywołała tragedia naszego miasta. Przeciętnemu czytelnikowi literacki obraz zniszczenia Kalisza w 1914 r. przywodzi na myśl głównie utwory Marii Dąbrowskiej. Tymczasem sierpniowa tragedia sprawiła, że o mieście było głośno niemal w całej Eu-ropie. Zagłada wywołała powszechne oburzenie, a sło-wo „Kalisz” stało się synonimem najbardziej okrutnych zbrodni Wielkiej Wojny. Stąd też wzmianki o Kaliszu znajdziemy w utworach tak znanych pisarzy jak Wło-dzimierz Majakowski czy Izaak Bashevis Singer.
Okolicznościowa ekspozycja pozwoli zapoznać się z li-teraturą piękną traktującą o kaliskim sierpniu. Będą to utwory w większości nieznane, bądź niekojarzone z Kaliszem: od dzieł pisarzy-amatorów, powstałych z potrzeby serca, poprzez teksty satyryczne i propa-gandowe, aż po literackie wzmianki nadające Kaliszowi rangę symbolu. Tekstom towarzyszyć będą ilustracje przedstawiające zniszczenie Kalisza. Wystawa będzie eksponowana od 1 sierpnia do końca września w po-mieszczeniach Filii nr 4 przy Al. Wolności 27.
www.1914kalisz.pl
Święto Książki
Kaliski ratusz, Główny Rynek, 6 wrześniaNarodowe czytanie pod patronatem Prezydenta RP – w tym roku twórczości Henryka Sienkiewicza – to do-skonała okazja, żeby przy okazji zorganizować Święto Książki. – Chcemy, żeby w tym dniu mogli się zaprezen-tować czytelnikom także kaliscy literaci oraz wydawcy spoza Kalisza publikujący literaturę związaną w pierw-szej kolejności z I wojną światową, bo z okazji jubile-uszu na rynku pojawiło się sporo pozycji temu poświę-conych – wyjaśnia Adam Borowiak, dyrektor Miejskiej Biblioteki Publicznej im. Adama Asnyka w Kaliszu.
Zaplanowano też premiery kaliskich wydawnictw z okazji 100-lecia zagłady miasta, które przygotowa-ły zarówno MBP im. Adama Asnyka, Książnica Peda-gogiczna, jak i Kaliskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk. Kiermasz i narodowe czytanie odbędą się w ratuszu. – Zapraszamy mieszkańców, żeby przychodzili z własny-mi książkami Henryka Sienkiewicza, co pozwoli im śle-dzić czytane akurat fragmenty – mówi Adam Borowiak. – Ponadto jeszcze przed wakacjami ogłoszony zosta-nie konkurs na jednodniówkę adresowany do wszyst-kich, którzy chcieliby przygotować takie wydawnictwo związane ze stuleciem tragedii zagłady bezbronnego miasta, ale także jego heroicznej odbudowy. Jak wia-domo, pierwsze projekty odbudowy Kalisza powstały już w 1916 r. w kole architektów warszawskich, a były także koncepcje niemieckie, które zakładały, że Niem-cy tutaj na zawsze zostaną, dlatego warto odbudować „pruskie miasto” Kalisz.
Wydawnictwa
Z okazji jubileuszu w Kaliszu ukazało się kilka wydaw-nictw. Jednym z nich są Dzieje Kalisza w 1914 r. Józefa Szutkowskiego, sprawozdawcy „Kuriera Powszechne-go”, na łamach którego już w 1919 r. ukazała się zapo-wiedź publikacji jego poematów będących świadec-twem zniszczenia miasta. Niestety, nigdy do tej publi-kacji nie doszło. Dopiero w 2012 roku wnuczka autora Zofia Matyjaszczyk skontaktowała się z prezydentem Kalisza, deklarując chęć przekazania jedynego egzem-plarza książeczki, czyli rękopisu oprawionego w 1920 w introligatorni S. Sztyfta. – Po blisko 100 latach zreali-zowaliśmy marzenie i testament Szutkowskiego, który umarł młodo, w 1925 r. w wieku 33 lat. Wykonaliśmy benedyktyńska pracę, przekopując archiwa, księgi pa-rafialne, itd., żeby przybliżyć postać autora poematu i jego rodziny. Książeczka nie jest dokładnym reprin-tem, bo oryginał został niedbale oprawiony i trze-ba było naprawić błędy introligatora – wyjaśnia dyr. A. Borowiak. Poemat opisujący m.in. zburzenie miasta w sierpniu 1914 r. składa się z utworów, które powstały na przestrzeni lat 1912-1916 w Czarnożyłach, Godzie-szach Wielkich oraz Kaliszu.
Drugim wydawnictwem jest „Album de Kalisch. Zbiór 22 fotografii z widokami miasta Kalisza”, czyli pierw-szy album miasta z fotografiami Jana Wilhelma Diehla z lat 60. XIX wieku. – Szczęśliwie w 2009 udało nam się kupić ten zbiór na aukcji w Bibliotece Narodowej, później pokazaliśmy fotografie na wystawie z okazji jubileuszu 1850-lecia miasta i teraz wreszcie możemy je wydać w formie albumu. To luksusowe wydawnic-two ze skórzaną okładką, w nakładzie 500 egzempla-rzy, ze wstępem Jerzego A. Splitta, który przybliża XIX-wieczne tajniki fotografowania. Ten album funk-cjonował w literaturze, tylko nikt go nie widział i po-wszechnie sądzono, że żaden egzemplarz się nie za-chował. Okazało się inaczej i trochę na aukcji dopisało
nam szczęście, dzięki czemu oryginał wrócił do Kalisza, do publicznej instytucji, a teraz możemy go i ponow-nie udostępnić – cieszy się Adam Borowiak.
Ponadto MBP im. A. Asnyka organizuje lekcje multi-medialne dla kaliskich szkół poświęcone wydarzeniom sprzed 100 lat. – To jest nasza specjalność, wcześniej przygotowaliśmy lekcje multimedialne o Konopnic-kiej i Asnyku. Lekcje mogą być prowadzone u nas – w Bibliotece Głównej lub w szkole, która zaprosi nas do siebie. To są ciekawe, bardzo dobrze odbierane przez młodzież zajęcia, które przełamują szkolną ruty-nę – zapewnia A. Borowiak.
www.1914kalisz.pl
„Gdy dymy opadły, został wielki cmentarz, wymarła ruina...” Muzeum Okręgowe Ziemi Kaliskiej, sierpieńGdy dymy opadły, został wielki cmentarz, wymarła ru-ina... to tytuł wystawy zaczerpnięty z wiersza Eligiusza Kor-Walczaka, który pisał o zburzeniu miasta. Wystawa będzie się składała z trzech części:
„Koniec czasu oswojonego”, która przedstawi Kalisz przed wybuchem wojny, początek XX wieku i przede wszystkim lata 1913-1914. Jako tytuł wykorzystano sformułowanie z artykułów publikowanych na łamach „Ziemi Kaliskiej”.
„Sierpniowa tragedia i wojenny czas” – część poświę-cona tragicznym wydarzeniom sierpniowym i temu, co później nastąpiło, bo nie powinniśmy zapomnieć, że wojna toczyła się dalej i nie skończyła się na zagładzie miasta. Materiału z tego okresu jest niewiele, ale po-stanowiliśmy pokazać to, co związane jest z Kaliszem, I wojną światową i bardzo mocno osadzone w dziejach miasta. Dotyczy to na przykład obozu w Szczypiornie.
„Jak Feniks z popiołów” – ta część ma pokazać, jak kaliszanie w dziewięćdziesięciu procentach własny-mi siłami i środkami dźwignęli miasto z ruin. Całe to przedsięwzięcie robimy wspólnie z Muzeum Miasta Ostrowa Wielkopolskiego, bo do dzisiaj gdzieś poku-tuje „czarne widmo”, że za zniszczenie miasta odpo-wiada batalion majora Hermana Preuskera, który przy-był z Ostrowa, a rzeczywistość była inna: oni rzeczywi-ście zaczęli szykany, przede wszystkim psychiczne, wo-
bec kaliszan, natomiast zniszczenie miasta rozpoczęło się w nocy z 7 na 8 sierpnia, kiedy oddział Preuskera został wycofany, a jego miejsce zajęły dwa bataliony saskie dowodzone przez pułkownika Hoffmana – wy-jaśnia Jerzy A. Splitt, dyrektor Muzeum Okręgowego Ziemi Kaliskiej. – Już w trakcie wojny strona rosyjska przeprowadziła dochodzenie na podstawie relacji osób, które z Kalisza uciekły, bo jak wiadomo z bli-sko 70 tysięcy ówczesnych mieszkańców po pożodze w mieście pozostało około 5000 ludzi, czyli exodus był olbrzymi. Także po zakończeniu I wojny władze polskie starały się wyjaśnić przyczyny tej tragedii, przesłucha-no kilkudziesięciu świadków i, niestety, nie udało się jednoznacznie ustalić, jak do tego doszło. Najprawdo-podobniej reakcję żołnierzy pruskich wywołał strach, dlatego zaczęli strzelać do siebie, a władze batalionu odpowiedzialność zrzuciły na mieszkańców Kalisza i w odwecie odpowiedziały terrorem.
Organizatorzy chcą pokazać na sali multimedialnej sceny spalenia Kalisza z filmu Noce i dnie Jerzego Antczaka nakręconego na podstawie wielkiej powie-ści Marii Dąbrowskiej. – Autorka napisała, że Sasi, nie Prusacy, nie ostrowiacy, z żagwiami chodzą od domu do domu i podpalają. Długo pokutowało przekonanie, że miasto zostało zniszczone przez ostrzał artyleryjski, ale to wcale nie przyniosło tak wielkich zniszczeń. Do-piero celowe podpalenia, które rozpoczęły w nocy z 7 na 8 sierpnia, oddziały płk. Hoffmana przyniosły miastu zagładę – przekonuje dyr. Splitt.
Na wystawie zostaną pokazane pocztówki, plakaty z czasów wojny, militaria, oczywiście zdjęcia sprzed zburzenia miasta, bogaty serwis fotograficzny z pro-cesu odbudowy i miasta już odbudowanego, łącznie z tym, co miasto samo zaprezentowało na Powszech-nej Wystawie Krajowej w 1929 roku w Poznaniu. Więk-szość materiałów stanowią zbiory własne MOZK. Wy-stawie towarzyszyć będzie katalog w formie wydawnic-twa multimedialnego.
Planowane jest także wprowadzenie i udostępnianie kodów QR, które pozwolą na ściągnięcie na tablety i smartfony aplikacji prezentującej wystawy w Kaliszu. – Chcielibyśmy, żeby w świadomości zwiedzających ekspozycje zostawiły jakiś ślad z tego, co zdarzyło się przed stu laty i jak miasto, przede wszystkim dzięki swoim mieszkańcom, podniosło się z ruin – deklaruje Jerzy A. Splitt.
www.1914kalisz.pl
„Przyodziani klęski chmu-rą i ognia purpurą”. Kalisz w 1914 roku. Sesja historyczna
Kaliski ratusz, Główny Rynek, 14 listopadaSesje przygotowuje Miejska Biblioteka Publiczna im. A. Asnyka. – O zburzeniu Kalisza najwięcej wie-dzą sami kaliszanie, bo chociaż niedawno ukazało się kilka opracowań polskich historyków o I wojnie świa-towej, to nie ma tam nawet wzmianki o spaleniu Kali-sza. Referaty przygotowane na sesje będą opubliko-wane w postaci wspólnego wydawnictwa – wyjaśnia Adam Borowiak, dyrektor MBP. – Pierwsza wojna światowa jest jakby takim tematem niechcianym, nie ma wielu opracowań na ten temat w polskiej literatu-rze, zwłaszcza o interesujących nas szczególnie wyda-rzeniach w Kaliszu czy obozie w Szczypiornie. To jest prawdziwa biała plama, którą chcielibyśmy trochę zmniejszyć na sesji historycznej, jaka planowana jest na 14 listopada i która powinna pokazać stan badań i perspektywy. Chcemy się skoncentrować na I woj-nie światowej w zakresie frontu wschodniego, wyda-rzeń, które miały miejsce na ziemiach polskich oraz okolicznościach spalenia miasta i odbudowy Kalisza, bo to był pierwszy na świecie tego typu przypadek po wojennej pożodze. Myślę, że pojawi się tam także problem legionistów oraz informacje na temat znisz-czenia Kalisza w literaturze, zwłaszcza pięknej – do-daje Jerzy A. Splitt, dyrektor Muzeum Okręgowego Ziemi Kaliskiej.
Jednym z wątków powinno być także „kaliskie spo-tkanie trzech Józefów”. W maju 1919 roku, podczas pierwszego pobytu marszałka Piłsudskiego w Kaliszu, na dworcu kolejowym nastąpiło wielkie wydarzenie, bowiem doszło do spotkania trzech Józefów: Piłsud-skiego, Dowbór-Muścickiego i Hellera. To tutaj ta wiel-ka trójka rozmawiała, jak scalić trzy armie: błękitną Hallera, która przybyła z Francji, armię wielkopolską Dowbór-Muścickiego i legionistów Piłsudskiego. Każ-dy z nich miał swoje aspiracje, chciał być szefem i do-wodzić całym wojskiem, ale porozumieli się w sprawie połączenia swoich oddziałów w jedno wojsko polskie i przekazania dowództwa marszałkowi Piłsudskiemu. Parę miesięcy później to wojsko poszło na wojnę, żeby zatrzymać nawałę bolszewicką. Nie wiadomo, jak by się losy Polski potoczyły, gdyby nie spotkanie kali-skie – zauważa dyr. Splitt.
Odbudowa Kalisza po zburzeniu miasta w sierpniu 1914Wystawa plenerowa przygotowana przez Archiwum Państwowe w Kaliszu poświęcona odbudowie miasta Kalisza po zniszczeniach w 1914 r., Złoty Róg, lipiec – październik
Wystawa prezentowana na Złotym Rogu, na 13 py-lonach o wymiarach 70x100 cm, wpisuje się w układ urbanistyczny i przestrzeń kulturową naszego grodu. Poświęcona odbudowie miasta Kalisza po zniszcze-niach w 1914 r. składa się z 3 zasadniczych części oraz wprowadzenia:
• Kalisz w przededniu I wojny światowej;
• Kalisz podczas działań wojennych 1914-1915 (obraz zburzonego miasta i działań okupanta);
• Odbudowa miasta po zniszczeniach;– Droga do odbudowy (powołanie w 1914 r. w Warsza-wie Komitetu Odbudowy Kalisza, działalność Komite-tu Kaliskiego, Centralnego Komitetu Obywatelskiego, Rady Opiekuńczej miasta Kalisza w sprawie rejestracji zniszczeń. Powołanie Komisji Szacunkowej miasta Kali-sza, ogłoszenie konkursu na rozplanowanie i regulację Kalisza przez Towarzystwo Kredytowe miasta Kalisza za pośrednictwem Koła Architektów w Warszawie).
– Odbudowa miasta po I wojnie światowej (działalność parlamentarzystów, powołanie Komitetu Rozbudowy miasta Kalisza, odbudowa, m.in. obiektów użyteczności publicznej, sakralnych, domów prywatnych).
Wystawa przygotowana w oparciu o materiały archi-walne pochodzące z zasobu Archiwum Państwowe-go w Kaliszu (z zespołów, m.in.: Akta miasta Kalisza, Spuścizna Tadeusza Martyna z Kalisza, Spuścizna Władysława Kościelniaka z Kalisza, Spuścizna Witol-da Wardęskiego z Kalisza) i Archiwum Akt Nowych w Warszawie (z zespołów, m.in.: Główny Urząd Likwi-dacyjny w Warszawie, Ministerstwo Spraw Wewnętrz-nych w Warszawie, Ministerstwo Spraw Zagranicznych w Warszawie, Centralny Komitet Obywatelski Króle-stwa Polskiego w Warszawie, Rada Główna Opiekuń-cza w Warszawie) oraz prasy kaliskiej. Prezentowane są, m.in.: plany miasta Kalisza, w tym plan z budyn-kami, które zostały zniszczone podczas działań wo-jennych, z nowo pobudowanymi i nieodbudowanymi, pocztówki Kalisza sprzed 1914 r., z okresu 1914-1915 i z okresu międzywojennego, obwieszczenia władz niemieckich, m.in. odezwa Komendanta m. Kalisza, majora i dowódcy 155. pułku piechoty Hermanna Preuskera do mieszkańców Kalisza w sprawie przejęcia miasta pod pruski zarząd wojskowy, wykazy spalonych w sierpniu 1914 r. nieruchomości w Kaliszu z sierpnia 1916 r., projekty przebudowy Kalisza, które otrzyma-ły I i II nagrodę w konkursie ogłoszonym przez Towa-rzystwo Kredytowe miasta Kalisza za pośrednictwem Koła Architektów w Warszawie, projekty budynków użyteczności publicznej z okresu międzywojennego, wykaz strat wojennych sporządzony w 1918 r., prośba dotycząca odszkodowania dla Kaliszan za zniszczenia wojenne, sprawozdania z działalności Rady Opiekuń-czej miasta Kalisza.
Więcej o jubileuszu: www.1914kalisz.pl
Bezpłatny dodatek do wydawnictwa„Kalisia Nowa” (4, 5, 6 / 2014) | Redakca: KLIM | Projekt i skład: Tomek Wolff
• Kancelaria Prezydenta Miasta Kalisza
• Wydział Kultury i Sztuki, Sportu i Turystyki
• Wydział Rozbudowy Miasta i Inwestycji
• UAM w Poznaniu – Wydział Pedagogiczno-Artystyczny w Kaliszu
• Archiwum Państwowe w Kaliszu
• Ośrodek Sportu, Rehabilitacji i Rekreacji
• Miejski Komitet Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa
• Przewodnicy PTTK-WKST
• Muzeum Okręgowe Ziemi Kaliskiej
• Muzeum Miasta Ostrowa Wielkopolskiego
• Stowarzyszenie Szczypiorniak
• Filharmonia Kaliska
• Miejska Biblioteka Publiczna im. Adama Asnyka
• Towarzystwo Opieki Nad Zabytkami Oddział w Kaliszu
• Stowarzyszenie im. Haliny Sutarzewicz
• Fundacja Rozwoju Inicjatyw Kreatywnych
• Stowarzyszenie Kalisz Literacki
• Związek Literatów Polskich Oddział w Poznaniu
• Stowarzyszenie Promocji Sztuki, „Łyżka mleka”
• Galeria Sztuki im. Jana Tarasina
• Kaliskie Towarzystwo Kolarskie
• Klub Turystyki Kolarskiej „Cyklista” PTTK, Kalisz
• Kaliskie Towarzystwo Wioślarskie
• Kaliskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk
• Polskie Towarzystwo Historyczne
Mecenasem i organizatorem projektu Kalisz–Feniks 1914-2014 jest Miasto Kalisz
Realizatorzy i organizatorzy programu:
Pełnomocnik Prezydenta ds. Obchodów 100-lecia Zburzenia Kalisza, idea i koncepcja historyczna obchodów: Ryszard BienieckiProjekt znaku programu Kalisz-Feniks i projekty graficzne: Wojciech Stefaniak
Ikonografia wystaw: Mariusz Hertmann