DAYE POU YONN -...

Post on 17-Mar-2018

231 views 9 download

Transcript of DAYE POU YONN -...

DAYE POU YONN

*BAYALE

1. Ka yo ka kriyé « kannaval » è ki koté i soti ?

2. Sé gwoup-la

3. Sé mas-la

4. Sé kostim-la

5. Sé enstriman-la

*FINALDIKONT

*KREY LIV POU PLIS ENFOWMASION

BAYALE

Kisiswa Gwadloup, Matinik oben Lagiyann, dépi dézienm dimancha mwa’d janvié rivé, tout moun ja kay kouri Vaval an lari-la.

Men lè nou gadé manniè kannaval Gwadloup-la ka woulé, poudi-vré sé pannan kat jou, kivédi Dimanch Gra, Lendi Gra, MawdiGra é Mèkredi dé Sann, ou pé vwè biten obidjoul toubolman.Kontel sé diféran gwoup-la épi model kostim sitelman espésial,tout kalté mas ka déboulé an lari-la,épi sé enstriman-la ka voyéon mizik kadansé.

Kidonk avan nou dékatiyé tout sé biten-lasa yonn apré lot, sapotalan sav ka yo ka kriyé « kannaval », ki koté i soti é ki jan irivé atè Lézantiy.

1. Ka yo ka kriyé « kannaval » è ki koté i soti ?

Silon tout liv, kannaval-la, sé on tan oti tout moun ka anmizé kò a yo .

I ka koumansé jou a sé Rwa-la é i ka bout Mawdi Gra. Men sé on tan osi kapréparé sé moun-la pou karenm-la ,kivédi atè Léwop menm pannankannaval-la moun pa té ni dwa manjé viann

Kannaval-la sòti pa koté Léwop. Poudivré sé sé prémié kolon fwansé-la

ki menné tradision-lasa atè Lézantiy. Sé bourel-esklav Afriken-la kanta yoté ka gadé jan sé kolon té ka fè. Sifè, piti a piti yo koumansé fété pwòpkannaval a yo. Yo éséyé lianné’y épi rasinn afriken a yo, épi prézans atanbou-la, prézans a sé chanté-la oben sé mas-la.Tanzantan, kannaval-la vin pou sé esklav-la on tan oti yo té pé anmizé yo,défoulé yo. Pli souvan ki raman, lè yo té ka déguisé kon sé kolon-la, sété onmanniè pou yo té fè jé épi tet a yo.

2. Sé gwoup-la

Adan kannaval Gwadloup-la, ou ka touvé twa model gwoup:

Gwoup a kuiv, kontel « WAKA ». Sé gwoup-lasa ka sèviyenki épi enstrimen ki fet an péyi-la,kon kes klè, gwo tan-bou an plastik, kon a lanbi, chacha, kisasayésa.

Gwoup a po, Kontel « AKIYO ». Sé gwoup-lasa lianné épitradision-la, yo pa maré épi pon komité, yo ka vansé tousel.Yo ka sèvi épi ti tanbou, fwet, é dot enstriman tradision-nel.

Gwoup a sé sentétizè-la, kontel « KONTAK ». Sé gwoup-lasapli jenn ki sé dé prèmié-la. An plis di sé enstriman tradision-nel-la, yo ka sèvi épi enstriman pli nef kon: sentétizè, bas,mikro, kisasayésa.

Gwoup a po: MASKAKLE. Sen-Jan

Gwoup a po : NANM (Nasion a Neg Mawon). Sen-Jan

Gwoup a po: VIM: « Very Important Mas » se veut « Volontairementimpliqué Mas » pour des « Vayan Inisié Mas » dans le butde « Voyé Idantité Mas ». Sen-Jan

Gwoup a kes : WAKA

Gwoup a kes: MATANBA

3. Sé mas-la

Adan kannaval gwadloup-la, « mas », ni dé sans:

- yo ka kriyé « mas », sa moun ka met si figi a yo pou dé-boulé an lari-la.

- yo ka kriyé « mas » osi, tout moun ka kouri adan on gwoup.

Men pou nou konprann ola chous a mo-lasa sòti, fò nou jété on zié asi mannièsé kolon-la té ka fè kannaval a yo atè Lézantiy.Poudivré sé sé bouché-la ki té ni on wol potalan adan kannaval-la, davwa sétéon tan oti yo té pé pofité pou vann viann avan karenm-la té rivé. Sémenm bouché-lasa monté on gwoup, yo vin kriyé « Mas a Sen-Jan ». Di vréSen-Jan sété met a gwoup-la, magré i té ni on sel janm sé’y ki té ka wouvèlavwa pou sé moun-la té défilé adan lari-la.Kidonk, tradision-lasa pran on gran plas an kannaval gwadloup, sifè jous alè nigwoup, kontel sé gwoup a po-la, yo ka kriyé yo osi « mas a Sen-Jan. Sé poukini onlo gwoup osi kontel voukoum ka konsidéré « mas-la » kon potomitanadan kannaval-la, men osi adan kilti a pep-la. Yo ka défann on lidé komkwamoun pa ka poté mas yenki an figi, men an tout kò.

Mas a kòn

Mas-la abiyé épi fey a bannannsek, i ni on kod oben on chenn

maré an ren a’y pou kenbé séfey a bannann-la. Sa i ni asi teta’y-la sé on vié mòso twel chal-viré épi dé kon a bef kolé asi’y.

Mas a lanmò

Vlopé adan on dra blan obenblé, mas a lanmò toujou ni onplas pòtalan adan kannavalgwadloup-la. Délè ou pé vwè yoépi on kagoul si tet a yo, yo kamet on siglis nwè épi ti eskèletblan penn asi’y é asi zépol a yo,yo ni on gran kap blan.Avan lè yo té ka défilé an lari-la, yo té ka hélé on manniè, akwèdion chien ki té ka pléré. Yo té kakouri dèyè sé fanm-la pou yo tépiké yo épi on zépenng.

Mas a Zonbi

Sé on mas on gran gwoup Bastèyo ka kriyé « VOUKOUM » en-vanté pa koté 1991 pou on LendiGra.

Mas a fwet

Sé mas-lasa ka sèvi épi fwetpou blijé moun ki obò lari-lapousé yo. Sé adan sé gwoup apo-la kontel Akiyo, Voukoum,Vim, Maskaklé, ou ka vwè fwet,davwa sé gwoup oti nou onlomoun.Sé on mas VOUKOUM envantéosi pa koté 1990 pou on MawdiGra.

Mas a glas (mas a miwa)

Yo ka kriyé’y « mas a glas »,davwaasi kostim-la, ou pé vwè dé o twati mòso glas kolé.Senbolik a mas-lasa sé penn défigi. On fas ka boudé lanné ki jabout é on fas ka ri pou nouvel lan-né-la.

Mas a Man Ibè

Sé on mas VOUKOUM envantépa koté 1997 pou on Lendi Gra.Di vré, Mas a Man Ibé sé onmanniè pou wouviv istwa a on ma-danm, on sosiè mofwazé an bet.Sifè dépi jou-lasa, yo ka di les-pri a madanm-lasa ka kouri toutlari, asiparé i ka hélé kon kochoné i ka trenné on chenn dèyè doa’y. An plis, yo ka di si ou gadé’you pé ped zié a’w.Mas-lasa fet épi sak an jit, yo nivié soket an pié a yo, on kann kasèvi yo bigui é on balé pangnol asitet a yo.

Mas a pay

Sé on mas VOUKOUM envantépou fété déboulé a mwa’d Lafrikpa koté 1991, Pwent-nwa.Mas-lasa fet épi fey a panlmié.

Ti mas bwabwa

Migannaj a dé biten « mas » é« bwabwa ».On fwa ankò, sé on mas VOU-KOUM envanté pou on jédi mi-karenm, pa koté 1991.

Mas Bababwa

Mas « bababwa sé on mas VOU-KOUM envanté pou on Mawdi Grapa koté 1995.Mas-lasa fet épi on kod yo dénatéé yo maré asi tout kò a yo.

Mas a tè é féyaj Gwadloup

Sé on mas ki fet épi tè wouj, fanrinn,épi fey a razié.

Mas a poulbwa

Sé on mas VOUKOUM envanté pakoté 2005 pou fè sosiété-la prankonsians asi sa i té ka fet avan, ki-védi sa gangann an nou té ka fèpou pwotéjé sé kaz an bwa-la kontpoulbwa.

Mas a ranniyon

Sé on mas ki fet épi lenjanba kabann. Yo pé konparé’ yépi sé arleken-la.Sé épi mas-la VOUKOUM kawouvè kannaval-la jou a séRwa-la.

Mas a lous

Adan tradision-la,yo ka kriyé sémas-lasa « dansé mariyann ».Sé on mas ki fet épi twel rizé,pli souvan ki raman twel-la nwè.Yo ka koupé’y an ti mòso é yoka koud li si on vié lenj.

Mas a woukou

Mas-lasa fet épi woukou. Sémoun-la ka pasé gres a woukou-laasi tout kò a yo. Sé on mas an lonèa sé Karayib-la.

Mas a bamou

Sé on mas VOUKOUM envanté pakoté 2006 pou goumé kont dispa-sion a sé bef kréyol-la.

Mas a kongo (Neg gwo siwo obenMas a goudwon) Adan tradision-la, yo ka di mas a

kongo sé mas a vié neg, a tout va-gabon. Mas-lasa ka montré lesprirebel a on on pati a pep Gwadloup.Pou fè mas-la, yo ka sèvi épi siwo ba-tri, goudwon oben mélas a ji’dkann.

4. Sé kostim-la

Adan tout kannaval, ou ké vwè kostim sitelman espésial. Chak gwoup

ni kostim a yo. Sé kostim-la toujou lianné épi on mésaj, on tenm.Adan kannaval Gwadloup, pou on gwoup pasé bien fò’y ni on tenm i kadéfann oben on mésaj i ka voyé.

Sé gwoup a po-la toujou ka défann kilti a pep-la, pli souvan ki ramanmésaj a yo lianné épi Lafrik, lestravay oben ka apiyé asi on sitiyasion krabik.

A bien gadé, sé gwoup a po-la sé gwoup a mas, dayè dépi on moun ka kouriadan on gwoup konsa prèmié biten yo ka di’w sé « maché an mas-la ».Sé gwoup a kes-la, ni on dot manniè yo ka défilé. Poudivré, yo ka pran tanfè bel kostim, bel dansé, bel mizik, kisasayésa. Yo ni on mésaj osi, men i pafò kon ta sé gwoup a po-la.

« Grenn a pwa péyi »

Kostim-lasa fet yenki épi grenn apwa.

- pwa-bousoukou- pwa –vet- pwa- dou- pwa-savon- pwa-zozyo- pwa-di-bwa- pwa-bò’d-mè- pwa-toultan- pwa’d-santè- pwa-kochon- pwa koléra- pwa-kann- pwa-golet

(kostim Maskaklé: gwoup a po).

« Zayann »

Kostim-lasa fet yenki épi fey arazié

kostim Maskaklé

« kostim Zoulou »

Maskaklé

« Matadò-la »

Kostim-lasa fet yenki épi démodel twel: madras pou séchapo-la é tuyil pou sé kòsaj-laé sé jip-la.Lidé a gwoup-la sété met madras-la an valè.

kostim (Waka: gwoup a kes).

« Kostim a plim »

Dé biten pòtalan adan kos-tim-lasa sé sé plim-la é sékoulè-la.Lidé a gwoup-la, sété metkoulè a péyi-la an valè.

Waka

« Wozo »

Sé manzel-la abiyé épion konbinézon blé karipwezanté tij a wozo-la,on gran kap wouj ka ri-pwézanté ma-la é sé cha-po-la ka ripwézanté bou-jon-la.Mésaj a gwoup-la sé fèpep gwadloup konprann kisi’y pa pran gad i ké pliyékon wozo.

Kontak

TANBOU SENTETIK

Yo ka touvé’ adan tout gwoup.Sé on enstriman ki an plastik.

5. Sé enstriman-la

TANBOU « MAS ASEN-JEN

Pli souvan ki raman, yo ka tou-vé yo adan gwoup a po.Ni kat model tanbou mas aSen-Jan:

-tanbou bas-tanbou kontrèbas-tanbou boula-tanbou makè

CHACHA

Sé on kalbas plen épi grenntoloman. Yo ka sèvi épi’y osiadan Léwoz.

SIYAK

Sé on estriman ki fet épi mòsobonbou. Yo ka kongné asi’y épidé ti baget.

KÒN A LANBI

Kòn a lanbi ni pliziè fonk-sion adan kannaval-la, i pésèvi pou anonsé sé mounla ,on gwoup ka vin obeni pé ni menm wol ki sé zotenstrimen-la.

FINALDIKONTPou bout pawol-la, nou ka konstate ni dé o twa diférans ant kannavalgwadloup é kannaval a dot péyi Lakarayib.

Manniè yo ka fété Mawdi Gwadloup a pa menm jan yo ka fété’y Matinik,manniè yo ka fété Mèkredi dé sann Gwadloup a pa menm jan yo ka fété’yLagiyann. Chak sé péyi-la ni on manniè yo ka woulé é sé sa ka fè riches asé sossiété kréyol la.

Poudivré Mawdi Gra Gwadloup sé jou-la,oti tout gwoup ka met zouzoun-kléran, tout bel kostim é enstriman déwò. Sé o pli bel kostim, o pli belmizik é menm o pli bel dansé.Mèkrédi dé sann aprézan, sé jou-la tout gwoup ka désann Bastè oben kamonté Lapwent pou brilé Vaval.Alèkilé, kannaval-la ka pran on dot figi. Di vré ou ka vwé gwoup ka goumépou voyé tradision-la monté, dot ka défann djou pou tet chous afriken-la,oben dot ka konsidéré kannaval-la kon manniè pou chak moun défoulé kò ayo.Men, ofon kannaval-la es a pa on moman osi pou mofwazé tousa ka malmennéon sosiété é éséyé vansé men dan lanmen.

KREY LIV POU PLIS ENFOWMASION

• Roger FORTUNE, Mas a kongo, Revue Guadeloupéenne.

• Marie-Thérèse JULIEN-LUNG-FOU, Le carnaval aux Antilles, EditionsDésormeaux, 1979.

• Jacques HIEERS, Fête des fous et carnaval, Editions Fayard, 1983.

• Michel BOUSSART,Corine CASTEL-KIRGUS et Claude GUINARD,Vaval le carnaval de Antilles et ses spécificités, Editions Serre-UNESCO, 1984.

• http://www.potomitan.info/sommaire.php

Met a manniok a kannaval Gwadloup

•Sété on met a manniok adan via mas é gwoka. I étenn on22/02/07.

• Mi foto a’y: Sen-Jan. Fondatèa mas a Sen-Jan

• Marcel Lolia di « Vélo »1931-1984). Tanbouyé jistani mo.

• Guy GONET, on référans poumizik gwoka é pou mas.

Atann i poko fin, mi on ti plézi pou zié,zot ké vwè ki épi kannaval gwadloupni onlo biten a vwè ankò…………