DARBELİ SONDAJ

Beran Gürleme

Recep Alyüz

Gonca Odabaş

DARBELİ SONDAJ

• Darbeli sondajda, takım dizisi ve ucundaki

delici uç defalarca yukarıya kaldırılıp

aşağı düşürülerek formasyon, kırılıp

parçalanarak kuyunun açılması sağlanır.

• Kazı sonucu dipte biriken kırıntılar kovaya

benzer gereçlerle dışarı çıkartılır.

• Sondaj yapılırken tijlerin içinden veya

dışından kuyuya dökülen su, hem matkabı

soğutur ve hem de formasyonun

yumuşamasını sağlar.

DARBELİ SONDAJDA GÜÇ

AKTARIM İŞLEVİ

1. Kamyon üzerine monte edilmiş makineler

Kamyonun motorundan çıkan güç mil yada

zincirlerle eksantrik, vinç ve yürütücü

sisteme iletilir.

2. Bir taşıyıcıya bindirilmiş makineler

Darbeli sondaj makinesi bir kızak veya

römork gibi bir gövde üzerine

oturtulmuşsa sondaj motoru kullanılır ve

eksantrik ve vinç sistemleri ile hareket

ettirilir.

Sondaj makinesi bir yerden diğer yere ya

vinç sistemi ile veya bir araç üzerinde

nakledilir.

DARBELİ SONDAJ TAKIMI

1.Balta

• Sondaj takımının en

altında bulunur ve delme

işlemini gerçekleştirir.

• Balta alttan yukarı doğru

kesici ağzı, gövde anahtar

yuvası ve dişli olan baş

kısmından meydana gelir.

• Baltaların birçok türleri

vardır. Bunların boylan

0.75-1.50m ağırlıkları ise

50kg ile 200kg civa-

rındadır.

2. Ağırlık

Baltanın ağırlığını artırmak için baltanın üzerine takılan

ağır bir gereçtir. Ağırlık çelikten yapılmış olup, boyu 2-6m

arasındadır. Bunlara mastij adı verilmektedir.

3. Halat Başlığı ve Yuvası

• Halat başlığı ve halat yuvasından

oluşan bu kısım halat ile delici

takımı birbirine bağlayan iki

parçalı bir bağlantı düzeneğidir.

• Bu parça her dar-beden sonra

delme takımının biraz dönmesini

sağlar ve böylece baltanın hep

aynı yere vurarak sıkışması

önlenir.

• Darbeli makinelerde sürekli sol

sarınımlı halatlar kullanılarak

dizinin her darbede sağa doğru

bir dönüş yapması sağlanır.

KUYU TEMİZLENMESİ

1. Temizleme Kovaları

• Kova şekline sokulmuş uzun bir

borudan yapılmıştır.

• Bu kovaların çapları kuyu çapından

yaklaşık 3-5 cm daha küçüktür.

• Kovanın alt kapağını oluşturan

klepenin şekline göre düz ve dil

klepeli olmak üzere iki tür kova

bulunmaktadır.

1.a Düz Klepeli Kovalar

• Kova aşağı indirilirken alttan

kova içine giren çamur kovanın

altında buluna klepeyi yukarı

kaldırır ve aşağı doğru hareket

süresince çamur kovaya alttan

dolmaya devam eder.

• Kova yukarı çekildiğinde klepe

kapanır ve çamur içende

hapsedilir Bu kovaların boyları

3m’yi geçmez.

1.b Dil Klepeli Kovalar

• Bu kovalar boşlukta iken klepe ve

kova kapalıdır.

• Kovanın dibi bir zemine oturunca

dil yukarı hareket ederek klepe

açılır.

• Bunlar kullanışlı olmalarından

dolayı daha fazla tercih edilir.

• Kova kuyu dışına alındığında yere

oturtularak kolaylıkla boşaltılır.

• Bunların boyu diğerlerinden daha

uzun olup, (6-9m), sızdırmazlıkları

düz klepeler kadar garantili

değildir.

2. Kum Pompaları

• Bunlar içerisinde bir pistona sahip kuyu

temizlemede kullanılan boşaltma

gereçleridir.

• Pompa dibe vurduğunda piston aşağı iner,

hafifçe yukarı çekildiğinde ise sıvı ile

beraber kırıntıları da emerek içine çeker.

• Bu pompalar özelikle kumlu ve siltli

formasyonlarda daha etkilidir.

DARBELİ SONDAJLARDA

BORULAMA

1. Sürekli Borulama

• Eğer açılan sondaj deliği kuyu haline dönüştürülecekse

kuyu içerisine kulanım süresince çıkartılmamak üzere

kulanım amacına uygun borular indirilir.

• Bu borular pimaş, demir, alüminyum,pvc ve ya çelik

olabilir.

2. Geçici Borulama

• Darbeli işlem sırasında pekişmemiş formasyonlarda kuyunun

yıkılmasını önlemek için kuyuya hemen baltayı izler biçimde

borular indirilir.

• Bunlara çakma veya geçici koruma borusu denir. Bu borular

sondaj işlemi bittiğinde kuyudan dışarı çıkartılır.

3. Borulama Elemanları

✓Çakma Çarığı

✓Çakma Boruları

✓Çakma Başlığı

✓Çakma Tokmakları

3.a Çakma Çarığı

Boru çakılması şuasında

boru ağzının ezilmesini

önlemek ve borunun rahatça

ilerlemesini sağlamak

amacıyla yapılmış, alt ucu

keskin üst ucu çukur dişli bir

boru parçasıdır.

3.b Çakma Boruları

Çelikten yapılmış alt ve

üst uçları dişli borulardır.

İç ve dış çaplan

matkaptan biraz geniş

olup, boyları genellikle 3-

6m arasındadır.

Sondaj ilerledikçe her bir

boruya üst taraftan diğer

bir boru eklenerek

borulama işleminin

sürekliliği sağlanır.

3.c Çakma Başlığı

Çakma boruları bal-tanın

oluşturduğu delikten biraz

daha büyük çaplı

olduğundan, bu boruları

kendisinden daha dar bir

deliğin içine indirmek bir dış

etken kullanmadan mümkün

olmaz

Çakma sırasında boru

ağızlarının ezilerek

bozulmaması için çakma

başlıkları borunun en üst

kısmına yerleştirilir

3.d Çakma Tokmakları

Boruları çakma işleminde kullanılan tokmaklar

çakma kelepçesi ve şahmerdan olarak iki çeşittir;

• Çakma Kelepçesi

• Şahmerdan

Çakma Kelepçesi

• Darbeli sondaj takımındaki ağırlık gövdesine kelepçe

takılır.

• Bunlar aşağı doğru bırakıldığında çakma başlığına

çarparak şiddetli bir darbe oluşturur.

Şahmerdan

Formasyonun çok çabuk

göçmesi durumunda

baltanın ilerlemesiyle

aynı anda çakma işlemi

de gerekli olur.

Bu durumda şahmerdan

kullanılır.

Ayrıca SPT deneyinde

serbest düşme olarak

kullanılır.

DARBELİ SONDAJIN YARARLARI VE SAKINCALARI

DARBELİ SONDAJLARIN YARARLARI

1. Dışa Bağımsızlık: Darbeli sondaj makinesinin parçaları yerli

olarak yapıldığından dışa bağımlılığa neden olmaz.

2. İşletme Ucuzluğu: Darbeli sondajda akaryakıt dışında

işletme ve tüketim maddesine gerek olmadığından ucuzdur.

3. Çok büyük hacimlerde su gerektirmemesi: Sondajın

ilerlemesi için büyük hacimlerde su gerektirmez.

4. Her formasyonda sondaj yapılabilmesi.

5. Doğrudan örnek alma üstünlüğü: Darbeli sondajda kazılan

formasyona ait örnekler gecikmeler, karışmalar ve

bozulmalar olmaksızın alınabilir.

DARBELİ SONDAJIN SAKINCALARI

1. Yavaşlık: Sistem gereği darbeli malzemelerin hızını artırmak

mümkün değildir.

2. Personel Yoğunluğu: Sondaj takım ve diğer malzemelerin

ağır olması fazla sayıda personel gerektirir.

3. Kalifiye eleman gereksinimi: Darbeli sondaj is sırasında

değişen koşullara uygunluk sağlanması ile başarılı olur.

Bunu da çok iyi yetişmiş sondaj mühendisleri ve sondörler

sağlayabilir.

4. Düşey sondaj sınırlılığı: Darbeli sondajda sadece düşey

yönde sondaj yapılabilir.

5. Geçici borulama zorluğu: Tutturulmamış formasyonlarda

sondaj ancak geçici koruma boruları indirilerek devanı

ettirildiğinden, borulama İşlemi de birçok sorun ortaya

koyar.