Cuaderno de trabajo educa

Post on 21-Jul-2016

376 views 25 download

description

Es un cuaderno trabajo en Quechua, para todos las niñas y niños de la zona rural

Transcript of Cuaderno de trabajo educa

ÑAWINCHANAPAQ, QILLQANAPAQ MAYTU

SISICHAKUNA

HUK ÑIQI

ÑAWINCHANAPAQ, QILLQANAPAQ MAYTU

SISICHAKUNA

HUK ÑIQUI

HUK ÑIQIÑAWINCHANAPAQ QILLQANAPAQ MAYTU“SISICHAKUNA”

AMAUTA QILLQAQ:Carmen Porras Palomino

QILLQASQATA ALLICHAQKUNA:Moisés Escobar MarmanilloYuliana Cheril Cortez CauchosMargott Chávez ChávezLily Pilar Sayán Vásquez

CHIRUWAN LLIMPI RURAQ: Javier Saravia Zúñiga

QUILLQAY MAYTU LLAMKACHIQKUNA: Segundo Manuel Mestanza Saavedra

PAJARICHISQA:Instituto de Fomento de una Educación de Calidad – Instituto EDUCA. Jr. Luis N. Sáenz Nº 581 – Jesús María – Lima.

SUMAQ MAYTU QAWAKUNANPAQ: Raúl Peña Lizano

KAYPI MIRACHISQA: Impresión Arte Perú – SAC. Jr. Loreto 585, Breña - Lima. Tf: 3323401 • 986601361

Huancavelica - PerúMarzo 2014

H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A 3

Instituto de Fomento de una Educación de Calidad – Instituto EDUCA, Wanka Willka llaqtanchikpim llamkarichkan allinta warmi, qari warmanchikuna yacharinanpaq, chay raykum kuyasqallay yachachiq amawta riqsichiykiku, kay maytu qillqay “SISICHAKUNA” sutiyuqta “Ñawinchanapaq qillqanapaq, Maytu” Huk Ñiqi, kaqpaqmi, kay maytu uqarin Educación Intercultural Bilingüe, hinallataq Productiva kaqta, chaymi tarisun llaqtanchikunapa yachayninkunata, Chopqa ayllupa hina ñawpamanta rurayninkunata.

Kay maytu qillqanam kimsa niraq kaqpi huñunakusqa kachkan, rapinkunapin achka chirukuna tarikun llimpikunawan sumaqyasqa warmanchikkunata kusirichinanpaq. Huk qallariyninmi qumir llimpiwan, kay yachaykunam yanapanqa warmanchikunata makichanku kacharinankupaq, aprestamiento allin kananpaq; Iskay chawpi qatiqmi qarwa puka llimpiwan, kay yachaykunam yanapanqa warmanchikkunata ñawinchay hinallataq qillqay yachanankupaq; kimsa tukuq qatiqñataqmi anqas llimpiwan kachkan, kay yachaykunam yanapanqa ñawinchayta hinallataq qillqayta qichua simi yachasqanwan castilla simita yachananpaq, lliw kay yachaykunatam warmanchikuna qaypanqaku TICs ruwaykunawan, hinallataqmi amawtapa yanapayninwan, computadoras Ncomputing kaqkunapim warmakuna llamkarinqaku Foxit PDF programa kaqwan, kaymi yanapanqa warmakunata qillqayta, siqiyta, chakata churayta, llimpiyta, hinallataq yupin churayta.

Qawasqayki hinam, kay maytu qillqaqa uqarikamun qichua siminchikpi castilla simi yachanapaq, hinallataq uqarin imayna qillqa rimay llamkayta.

Allinyá llamkayniki kachun, kay maytu qillqay “SISICHAKUNA” kaqwan.

Proyecto llamkaqkuna.

RIQSICHIY

H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A 5

Sutiy:

Llaqtaypa sutin:

Yachaywasiypa yupaynin:

H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A6

Kay chumpipa kurunkunata churasun: Kay kurukunata qillqanaykiwan saruchiy:

H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A 7

Qawasqaykimanhina siqikunata qatichispa punchuta achalay,

H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A8

Qawasqaykimanhina tukuy rikchaq llimpikunawan siqikunata qatichispa qatata achalay,

H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A 9

Qawasqaykimanhina siqikunata tukuy rikchaq llimpikunawan qatichispa walita achalay,

Qawasqaykimanhina siqikunata tukuy rikchaq llimpikunawan qatichispa puyñuta achalay,

H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A10

Chuspita mikunampaq qampatupa ñanninta siqiy.

H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A 11

Sarata kisutawan ukuchapa tarinampaq ñanninta siqiy.

H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A12

Urpita, qistanman chayanampaq ñanninta siqiy.

H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A 13

Yanapaway qallu qallupa muqu wasanta siqiwan qatichispa.

H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A14

Rukanaykita purichiy kuru kasqankama, chaymanta chay ñan siqisqaykita qatipay qillqanaykiwan.

H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A 15

Pillpintuta rukanaykiwan purichiy, chaymanta chay ñan siqisqaykita qatipay qillqanaykiwan waytaman chayanankama.

H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A16

Rukanaykita purichiy hampatumanta chuspikasqankama, chaymanta chay ñan siqisqaykita qatipay qillqanaykiwan.

H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A 17

Ama makikita uqarispayki, qawasqaykimanhina siqikunata qatichiy.

18 H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A

Chiruta qaway, uyariy kay watuchita, kutichiy yachanaykikama.

¿Imallayki qaykallayki, asar?¡asar!

Aycha mikuq, sayaq rinri, kaspi chuñu.¿imataq kanman?

Rimay chiru qawasqaykimanta, chaymanta ñawinchay kay rimayta.

Atuq chawa aychata muskichkan.

a

a a a a

Atuq

aycha

19H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A

Ñawinchani a sutiyuq qillqakunata:

A, a, A, a, A, a, A, a. Niy kay chirukunapa sutinta, a sutiyuq qallaykuqkunata ruyruan wichqay.

20 H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A

Kay qillqakunata ñawinchay, kutichiy, chaymanta llimpiy. Kunan qillqasunchik a sutiyuq qillqata.

A a A aa

a

a

a

21H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A

Kay chapupi a sutiyuq qillqata puka qillqanawan muyupi wichqay .

22 H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A

Kanan ñawinchay kay qillqakunata, uraynimpi sutinta qillqay.

Kananñataq qillqay kay simikunawan musuq rimaykunata.

allqu atuqaqa akatanqa

23H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A

Mamaypa ...................... chakrampi papata allan.

Pisipaspaqa ...................... upiyana.

Papaymi mayu patampi ...................... muntun.

Ñañaymi ...................... ratachin.

Pichiwsakunam ...................... sachakunapi takin.

Maríapa walinqa ...................... rikuqmi kasqa.

Ñawinchay kay rimaykunata, chaymanta muyupi qillqakunawan tukupay allin rimay kanampaq.

ayllunmi

aqatam

aquta

akchita

achikyaytaqa

anqas

24 H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A

............................... uña ushata mikuchkan.

Anam wasinman yakuta ...............................

Wasipa pirqankunatam .......................... uchkun.

Mama Hilariam kukata ..........................

Saratam machkapaq ..........................

atuq

aysan

akakllu

aptin

akllaniku

25H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A

Kay a nisqan qillqata, crepe nisqan puka rapiwan, ruyrukunata rukanawan ruway, hinaspa muyuriqninman laqay.

26 H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A

Ñawinchay kay qillqata, chaymanta uraynimpi kutipay.

Qillqay uraynimpi ch qallaykusqan qillqakunata:

Chiwchim munam chaka chimpayta, chuspita qatispa

Chiwchi chaka chimpay

27H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A

Kay chirukunapa sutinta tukupay uray qillqakunawan:

.....................ka

...................qllu .....................pi ..................kana ..................llinku

..................llwa ......................ki .....................spi ......................siq

............w............cha chi chu

28 H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A

Kunan kay chirukunata tinkuchiy siminkunawan:

Chiwchi chuspita qatikachan.

Chuñuta qala chakinwan saruchkan.

Qatupi challwata rantikuchkanku.

María chuqlluta mikuchkan.

29H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A

Chiruta sutinwan tinkuchiy:

challwa chiwchi

chaki

chuspi chusiq

chuqllu chillinku

chipi

30 H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A

Kunan kay chirukunapa sutinta qillqay:

..........................

.......................... .......................... .......................... ..........................

.......................... .......................... .......................... ..........................

..........................

31H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A

Chiruta hawaspayki, musuq rimaykunata hawasqaykimanhina qillqay:

32 H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A

Haway kay chiruta, chaymanta hampatu qillqata puka qillqanaykiwan ruyruwan wichqay.

Hampatu chuspita hawapayan mikurunampaq

1. Siqiwan chirupa sutinta tinkuchiy.

Hampatu

2. ¿Imataq Kanman hampatu? Akllasqaykita chakatawan puysuy (X).

Uywa Mikuna Wayta

33H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A

3. Siqiwan chirupa sutinta tinkuchiy.

Chiwchi

Hampatu

Chuspi

Huk

34 H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A

Kunan kay tapukuykunata kutichiy:

4. ¿Pitaq chuspita hawapayan mikurunampaq? Akllasqaykita siqiy (X).

5. ¿Imatataq hampatu qawan? Akllasqaykita chakatawan puysuy (X).

6. ¿Hampatu chuspita qawaspaqa? Akllasqaykita chakatawan puysuy (X).

a. Pukllapayan. ch. Mikurun. h. Yanurun.

35H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A

7. ¿Imanasqataq hampatu chuspita mikun? Akllasqaykita chakatawan puysuy (X).

a. Yarqaptin.

ch. Puñunayaptin.

h. Pukllapayanaptin.

8. ¿Imaynaraq kanman hampatu mana chuspita mikuspa? Akllasqaykita chakatawan puysuy (X).

a. Wañu wañu.

ch. Qatunkaray.

h. Kallpasapa.

9. Allinpaqchu hampatu chuspita mikun. Akllasqaykita chakatawan puysuy (X).

Arí Manam

¿Imanasqa?: ...........................................................................................................................................

36 H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A

10. Hampatu mikurusunaykipaq hawapayasuptikiqa, ham imatataq chuspi kaspayki ruwawaq.

Akllasqaykita chakatawan puysuy (X).

Ayqikuymanmi. Mikuchikuymanmi.

a. ¿Imanasqa?: ...........................................................................................................................................

Kunanñataq kay simikunawan: H – h sutinkunata huntapachiy.

.......ampatu .......ampi .......aytana .......uk

37H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A

Haway kay chiruta, ñawinchaspayki, takiy yachanaykikama.

Ichumanta(Takiy)

Ichu, ichu urqukunapi wiñaq ichu paraptinmi wiñarinki, ichu, ichu wayraptinmi kuyurinki ichu, ichu qasaptinmi qilluyanki, runa puriptinpas tuksipayaspa.

Rimarisun taki yachasqanchikmanta:

1. Siqiwan tinkuchiy:

ichu inti

38 H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A

2. Maypitaq ichu suti nichkan. Akllasqaykita chakatawan puysuy (X).

3. ¿Imataq urqukunapi wiñan?. Akllasqaykita chakatawan puysuy (X).

4. Takipi ¿Imam paraptin wiñasqa? Akllasqaykita chakatawan puysuy (X). ( )itana ( ) ichu ( ) inti

isku ichu

ichuinti killa

iskayinti

39H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A

5. Takipi ¿Imanantaq ichuta qasaptin? Akllasqaykita chakatawan puysuy (X).

( ) wiñarimun ( ) qilluyan ( ) wañurun

6. ¿ Llaqta ukupi ichu wiñanmanchu? Akllasqaykita chakatawan puysuy (X).

( ) arí ( ) manam

¿Himanasqa? .............................................................................................................................................

7. ¿Imapitaq ichuta mana qapirinchikchu? Akllasqaykita chakatawan puysuy (X).

( ) wasi qatananchikpaq

( ) mitu chapunanchikpaq

( ) pachanchik rurananchikpaq

( ) chuklla qatananchikpaq

( ) wasi pichananchikpaq

8. ¿Allinchu wasi qatananchikpaq ichuta rutuchwan? Akllasqaykita chakatawan puysuy (X).

( ) arí ( ) manam

¿Himanasqa? .............................................................................................................................................

40 H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A

9. ¿Imakunatataq rurachwan ichu mana chinkanampaq? Akllasqaykita chakatawan puysuy (X).

( ) ichuta ama kañasunchu.

( ) takipayasun wiñamunampaq.

( ) kamaqllata rutusun ima ruwayninchikpaqpas.

10. Llaqtaykipi ichu riqsisqaykita chiruy, chaymanta sutinta qillqay:

41H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A

Kunan haway kay chirukunata, chaymanta willakuyta ñawinchay.

Kuchichamanta(Willakuy)

Huk llaqtapis kasqa, huk china kuchi iskay uñayuq, chaysi hatun kuchichapa sutinqa kasqa kusi, uñachapañataq kasqa muru, murumurucha kaptin.

42 H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A

Hinaptinsi, muru kuchichaqa parapi chinkarqusqa.Mamanñataqsi sapan maskasqa waqastin.

43H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A

Para pasaytas muru kuchichaqa qallaykusqa waqayta.Hinaptinsi, mamanqa waqayninta uyarispa taripasqa.Chaymantas kuchichakunaqa mamanmanta manaña rakinakuqchu.

44 H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A

Ruway yachanapaq:

1. Siqiwan tinkuchiy

2. Willakuymanta rimaykunata akllaspa chakatawan puysuy (X), hinaspa simita tukupay.

Huk llaqtapis kasqa, huk china .......................... iskay uñayuq.

kuchi kachi charki

kuchi

45H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A

3. ¿Imamantataq willakuy rimasqa? Akllasqaykita chakatawan puysuy (X).

Kayramanta

Kuchimanta

kachimanta

4. Chirukunapa uraynimpi sutinta qillqay:

5. Kay willakuypi ¿Haykataq uña kuckichakuna kasqa? Akllasqaykita chakatawan puysuy (X).

iskay huk kimsa

46 H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A

6. Willakuy kasqanmanhina yupayta churay chaymanta siqiwan qatichiy.

7. Willakuypi, ¿Mayqin kuchichataq chinkarqusqa? Akllasqaykita chakatawan puysuy (X).

(a) Kusi

(ch) Muru

(h) Maman kuchi

2 1 3

educa
Typewriter
educa
Typewriter
educa
Typewriter

47H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A

8. ¿Imatataq mikun kuchi? Akllasqaykita chakatawan puysuy (X).

(a) Tukuy rikchaq puchu mikuyta

(ch) rumita

(h) allpata

9. ¿Sichu kuchichapa maman kaspaykiqa, uñayki chinkaruptin maskawaqchu? Akllasqaykita chakatawan puysuy (X).

(a) Ari

(ch) Manam

¿Imanasqa? ...................................................................................................................................................

10. ¿ Imaynaraq kanman karqa uña kuchicha, maman mana tariruptin?

..........................................................................................................................................................................

..........................................................................................................................................................................

48 H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A

Kunan ñawinchay kay watuchikunata, kutipay yachanaykikama.

¿ Imallayki qaykqllqyki, asar?¡ asar !

¿imataq kanman?

¿imataq kanman?

Qumir uyachachawpin qillucharumi sunqucha.

Qari qapirinanhuk uchkuyuq

iskay lapi rinriyuq

luqma

luqu

¿ Imallayki qaykqllqyki, asar?¡ asar !

49H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A

Kunan siqisqayki rimaymanta yuyarisun:

1. Siqiwan tinkuchiy.

luqma

llama

luqu

luqlu

50 H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A

2. Riqsisqaykimanhina sutinta qillqay:

3. Kay simikunawan ( la, li, lu ) huntapay.

....... qma ....... sta ....... qu

....... wa ....... wli ....... pichu

educa
Typewriter
educa
Typewriter

51H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A

4. Yachasqaykimanhina sutinkunata qillqay:

52 H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A

5. Kay simikunata tukupay qichqampi rimaykunawan tinkuchispa.

Mankapi chuñu ........................... timpuchkan.

Kuchi ........................... chinkarun.

Mamaymi ........................... rantin.

........................... mayu patampi pawan.

Yachachiqpa ........................... chinkarun.

6. Kay chiruta qaway, chaymanta qawasqaykimanhina qillqay.

lawa

lastapi

luqmata

Liwli

luqun

53H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A

7. Kay chapupi uraynimpi kaq sutikunata maskay chaymanta muyupi wichqay.

c h i w c h i a t p a t a h k a q a w a q

n i r q k u c h i p i t c h i l l i n k u

w a l l p a c h a l l w a a u i t r m u s

l i w l i k a n k a t i p i i l k a y r a

t i p a a u y k ñ i k h a m p a t u y u p

q c h u s p i r t i p a y m i c h i p i s

chiwchi chipi chuspi

challwa chillinku kayra

hampatu liwli kuchi

54 H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A

llama waytachiy

1. Atisqaykiman hina chirupi llapa qawasqaykita qillqay.

Llama llamita(Takiy - Santiago)

Llama llamita sumaq uywachay //qiwa qiwatamikuspaykichu //wira wirachakallaptikichu,qipikunataaparunkiman.

55H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A

2. Hanaypi tawa rimaykunamanta simikunata paqarichiy hinaspa qillqay.

_________________________________________________________________

_________________________________________________________________

_________________________________________________________________

_________________________________________________________________

3. Imamanta takirqanchik? Chayta ruyruwan wichqay.

Wakamanta Llamamanta Ushamanta

56 H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A

4. Yachasqaykimanhina ¿Imatataq llama mikun?, Chayta ruyruwan wichqay.

5. Ñawinchay hinaspa imapaq allin kasqanta siqiwan tinkuchiy.

Qiwata

taqya akchipaq

wira mikunapaq

qara mastakunapaq

aycha yanukunapaq

Sachata Tulluta

57H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A

Warmakuna llamankunata qatichkanku.

Ushata waytachichkanku takispa.

Warmakuna mamanman puka qaytuta qaywanku.

6. Ñawinchaspayki simikunata chirunwan tinkuchiy.

58 H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A

7. Simikunata chirunwan tinkuchiy.

Waka qiwata mikun.

Warmakuna wallqata qaywanku.

Llamata puka qaytuwan churachichkanku.

59H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A

8. Chirupi qawasqaykimanhina uraypi tinkuq rimaykunawan simikunata tukupay.

Tayta Satu ........................... puka qaytuwan churachin.

a. llamanman

ch. wachwata

h. misita

Sipaskunam ........................... waqtanku.

a. yunqurta

ch. tinyata

h. wallqata

Warmakunam ........................... qaywanku.

a. waytata

ch. aqata

h. wallqata

60 H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A

Simikunata ñawinchay hinaspa Santiago punchaw rurasqanchikllata akllaspa llimpiy.

Chuñuta sarunchik

Wallqata aypunchik Kuka kintuta akllanchik

Aqata upyanchik

Tinyata waqtanchik

Qatupi rantipakunchikPachata taqsanchik

Uywata qaytuwan churachinchik

Purututa kamchanchik

61H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A

Mamay Marcela machkata maraypi kutan.

1. Ñawinchay chaymanta atisqaykimanhina pukawan rimaykunata uray siqikunapi qillqay.

62 H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A

2. Kunan kay chirukunata qillqankunawan tinkuchiy.

3. Kunan kay qillqakunapa ayllunta qillqay:

a. mamay .....mamayta..... .....mamayniy..... .....mamaykuna.....

ch. machka ........................... ............................ ...............................

h. maray ........................... ............................ ...............................

Mamay Marcela

machka

maray

63H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A

4. Kunan atisqaykimanhina hanaypi rimaykunawan musuq simikunata qillqay.

5. ¿Pitaq machkata kutan?, Akllasqaykita chakatawan puysuy (X).

a. Marcelo

ch. Mamay Marcela

h. Mamay Manuela

a.

ch.

h.

Mamayniy marayniypi kuchkuta kutan, yanukunampaq

Machka

Maray

64 H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A

6. ¿Imatataq Marcela kutan?, Akllasqaykita chakatawan puysuy (X).

a. Chuñuta

ch. Sarata

h. Machkata

7. ¿Imapitaq machkata mamay Marcela kutan?, Akllasqaykita chakatawan puysuy (X).

a. Maraypi.

ch. Muchkapi.

h. Mankapi.

65H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A

8. ¿Imapaqtaq machkata mamay Marcela kutanman? Yachasqaykimanhina uraypi rimaykunata

akllaspayki simita tukupay.

.............................................. machkata kutanchik.

a. Sankuta

ch. Maraypi

h. Machka

9. ¿Imakunapitaq machkata mikunchik?, Akllasqaykita chakatawan puysuy (X).

a. muchkapi

ch. sankupi

h. mankapi

66 H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A

10. Yachasqaykimanhina ¿Imakunamamtataq machkata ruwanchik? Akllaspayki siqiwan rimaykunata

chiruwan tinkuchiy.

kiwicha trigo

siwara

chullpi sara

linaza

papa

kinuwa

67H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A

ma mi mu

Kay chirukunapa sutinta tukupay uray qillqakunawan:

Maswa llwa

nka si ti

ki ytu chka

68 H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A

Ninamanta

Huk warmas ninata hawaspa pukllaq puni, chaynapis yuyaq mamaynin nisqa: ama ninawan pukllaychu, ninawan pukllaspaykiqa imamantapas tumpasqas kanki hatunyaspayki, chaymanta punis warmaqa chayta uyarikuspa manaña ninawan pukllasqachu.

1. Kunan ñawinchay, chaymanta uraypi pukawan rimaykunata, kaqllata siqikunapi qillqay:

nina ninata ninawan

69H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A

2. Willakuy ñawinchasqaykipi ¿Pitaq ninata hawaspa pukllaq puni ?, Akllasqaykita chakatawan puysuy (X).

(a) Yuyaq mamaynin.

(ch) Warma.

(h) Yachachiqnin.

3. ¿Pitaq nisqa: ama ninawan pukllaychu?, Akllasqaykita chakatawan puysuy (X).

(a) Mamaynin.

(ch) Yuyaq mamaynin.

(h) Yachachiqnin.

4. ¿Imakunawantaq yanukunanchikpaq ninata ratachinchik?, Akllasqaykita chakatawan puysuy (X).

(a) Llantawan, taqyawan, champawan, karkawan.

(ch) Pukllanawan, maytukunawan.

(h) Sansawan, uchpawan.

70 H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A

5. Yachasqaykimanhina kutichiy ¿Imatataq ruwanchik mana sansa wañunampaq?

6. Kay chirukunata qawaspa uraypi rimaykunawan simita tukupay:

nuyuchin

nanay

Yakupi chakinta nuyuchin.

Paul kiru nanaywan waqachkan.

71H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A

nakaq

nina

Kuchi nakaqmi aychata aywichkan.

Nina llantawan ratachkan.7. Riqsisqaykimanhina chirukunapa rimayninta qillqay:

72 H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A

8. Kunan kay simikunata tukupay qichqampi rimaykunawan.

Warmakunam mana kananchu .....................kuna.

Paqpata .......................... waska ruwananchikpaq.

Ana llumpayta kallpakachaspa ..........................

Juan ......................., ¿imayki nanasuchkanki?.

9. Kay simikunawan (na, ni, nu) tukupay.

.............y ................. ...........kaq

ninaqallu

nanapakun

nuyuchiy

niway

73H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A

n a

a ykaq

10. Rimaykunata tukupay chirunwan tinkuchispayki.

74 H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A

Ñawimanta(Takiy)Huayno: tono que lindo son tus ojos

Ima sumaqmi ñawichayQayka sumaqmi ñawichaykay yana ñawichaywanmitukuy imata qawaniyacharichkani ñawinchaytaallin runa kanaypaq //

Rimarisun taki yachasqanchikmanta:

1. Siqiwan tinkuchiy:

Ñutqu

Ñawi

75H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A

2. Maypitaq ñawi nin, Akllasqaykita chakatawan puysuy (X).

3. ¿Imamantataq takiyta yacharqanchik?, Akllasqaykita chakatawan puysuy (X).

4. Taki yachasqanchikpi ¿Ima rikchaqtaq ñawi kasqa?, Akllasqaykita chakatawan puysuy (X).

( ) yuraq ( ) uqi ( ) yana

5. ¿Imapaqtaq ñawi allin? Akllasqaykita chakatawan puysuy (X).

( ) imapas hawananchikpaq ( ) imapas mikunanchikpaq

ñutqu ñuñuñawi

ñawimanta ñuñuymantañutqumanta

76 H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A

6. ¿Allinchu ñawinchikta qaquchwan siqsiwaptinchik? Akllasqaykita chakatawan puysuy (X).

( ) arí ( ) manam

¿Himanasqa? ...................................................................................................................................................

7. ¿Yachasqaykimanhina imapaqtaq ñawinchik siqsin? Akllasqaykita chakatawan puysuy (X).

( ) kusikunanchikpaq

( ) waqananchikpaq

( ) wañukunanchikpaq

8. ¿Imanasqataq ñawinchik witqin? Akllasqaykita chakatawan puysuy (X).

( ) qacha makiwan qaqukuptinchik, wayraruwaptinchik.

( ) yachay wasiman riptinchik

77H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A

9. ¿Imawantaq ñawinchik witqiptin hampikuchwan? Akllasqaykita chakatawan puysuy (X).

( ) yuraq rosas yaku timpuwan.

( ) itanawanchu qaquchwan.

( ) hawaqmanchu richwan.

10. Ñawikita chiruspa llimpiy chaymanta sutinta qillqay:

78 H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A

Haway kay chiruta, ñawinchay, takiy yachanaykikama.

PAPA(Tono: La flor de papa)

Sumaq papacha, miski papacha ] kuti

qalay wakchapa mikurinallanqalay apupa mikurinallan.

Chaymi kunanqa tarpukullasaq, ] kuti

wayru papata, runtus papata,suytu papata, yuraq papata.

79H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A

Rimarisun taki yachasqanchikmanta:

1. ¿Imamantataq takirqanchik?, Chayta ruyruwan wichqay.

2. Siqiwan tinkuchiy:

3. Maypitaq papa nin, Chayta ruyruwan wichqay.

papa

papay

papay pasña papa patachi

80 H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A

4. ¿Mayqantaq muqu chakrakunapi tarpunanchik?, Chayta ruyruwan wichqay.

5. ¿Imataq yana allpapi wiñan?, Akllasqaykita chakatawan puysuy (X).

( ) pacha ( ) papa ( ) pampa

6. ¿Imapitaq papata mikunchik?, Akllasqaykita chakatawan puysuy (X).

a) Yanuypi.

ch) Kankapi.

papa pampa pacha

81H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A

7. Takipi tawa rikchaq papa tarisqaykipa sutinta qillqay.

8. Kay papakunapa sutinwan rimaykunata qillqay:

1

2

1

4

3

2

w

sr

y

82 H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A

9. Yachasqaykimanhina ¿Imatataq kuru mikun?, Chayta ruyruwan wichqay.

10. ¿Imakunapitaq miskita papata mikunchik?, Akllasqaykita chakatawan puysuy (X).

a) Yanuypi, kankapi

ch) Yanuypi, watyapi, tiqtipi.

h) Yanuypi, tarpuypi.

3

4

Qiwata Sachata papata

83H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A

11. Yachaysqaykimanhina ¿imawantaq papanchikta kuru yaykuruptin hampinchik?, Akllasqaykita

chakatawan puysuy (X).

(a) Takichkaptinchik.

(ch) kañaptinchik

(h) uchpayuq uchú murunwan winaptinchik.

12. ¿Ima papatam taytayki tarpun? Kunan qillqay sutinta chaymanta chiruy.

84 H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A

Chirukunata hawaspa rimaykunata ñawinchay hinaspa imapaq allin kasqanta siqiwan tinkuchiy.

sacha usha

qiwa llanta

yanuy mikuy

chakitaklla chakra

85H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A

Mamaypa QuwinkunamantaMamayqa tutatutamantam qiwata pallamun huerto a campo abierto nisqanmanta, hinaspa quwinkunaman qaran sapa sapakama, chaymi quwinkunaqa wichikyaspan qali qalikuna wiñan qiwata mikuspan, ichaqa chichikara qiwata mana quwin wañunampaq akllan. Chaymantam sapa killa tukuyta mamayqa quwinkunata akllasqanmanhina hapispan nakan chaymanta hatuman apan rantikunampaq.

86 H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A

1. Ñawinchay chaymanta atisqaykimanhina pukawan rimaykunata uray siqikunapi qillqay.

2. Siqiwan tinkuchiy.

qiwa

Q q q

qallu

quwi

87H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A

qupa qusni

quwi

qiwa

qupa

qallu

quwi

3. Maypitaq quwi nin, Chayta ruyruwan wichqay.

4. Kunan kay chirukunata qillqankunawan tinkuchiy.

88 H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A

5. Kay simikunawan (qa, qi, qu) tukupay.

.......pa .......llu .......wi .......llqana

.......wa .......sni .......llqi .......rikuna

89H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A

6. ¿Imatam Mamay tutatutamanta pallamun huerto a campo abierto nisqanmanta?, Akllasqaykita

chakatawan puysuy (X).

7. ¿Imanasqataq mamaypa quwinkuna qali qalikuna wiñan?, Akllasqaykita chakatawan puysuy (X).

(a) Qarapi puñuspa.

(ch) Qiwata mikuspa.

(h) Qusnita qawaspa.

quwi qara qiwa

90 H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A

8. Ñawinchasqaykimanhina ¿Imapaqtaq mamay quwinta uywan? uraypi rimaykunata akllaspayki

simita tukupay.

Mamayqa quwinta uywan akllasqanmanhina ..........................., qatupi ..............................................

(a) Nakanampaq, uywachikunampaq.

(ch) Nakanampaq, rantikunampaq.

(h) Mikunampaq, uqllanampaq.

9. Yachaywasinchikpi ¿Maypitaq quwita uywanchik?, Akllasqaykita chakatawan puysuy (X).

(a) Yanukuna wasipi.

(ch) Galpón de cuyes nisqampi.

(h) Yachaywasipi kachaykusqa.

10. ¿Imakunatataq quwiman qarana?, Akllasqaykita chakatawan puysuy (X).

(a) Chichikara, itanata, waytata.

(ch) Qispita, qisata.

(h) Qiwata, sankuta, yakuta.

91H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A

Kunan ñawinchay kay watuchikunata, kutipay yachanaykikama.

¿Imallayki qaykqllqyki, asar?¡ asar !

¿imataq kanman?

¿Imallayki qaykqllqyki, asar?¡ asar !

¿imataq kanman?

Takiq utulum taytaymamayñataq wallpa, ruyru sikicha kani.

Qumir uyacha, hatumpas uñapas kani, uywakunapa munaynin.

runtu

rapi

92 H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A

Kunan qillqasqayki rimaykunamanta yuyarisun:

1. Siqiwan tinkuchiy.

runtu

rapi

ranti

raki

93H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A

2. Riqsisqaykimanhina sutinta qillqay:

3. Kay simikunawan (ra, ri, ru) tukupay.

.......pi .......ti .......ntu

.......nra .......nri .......tuna

94 H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A

4. Yachasqaykimanhina sutinkunata qillqay:

95H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A

5. Hatun simita qichqampi rimaykunawan tukupay.

Yachachiqniy runtuta hatupi ……………

Markus…………………… pakirun.

Mamaymi taytayniywan …………………………

Wallpapa ……………………………… muqlikurun.

Mamacha Rosapa ……………………………….

6. Kay chiruta qaway, chaymanta qawasqaykimanhina qillqay .

rantin

rimanakun

runtuta

rapran

rayminmi

96 H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A

7. ¿Ima uywataq runtuta churan?, Akllasqaykita chakatawan puysuy (X).

(a) Quwi

(ch) Wallpa

(h) Utulu

8. ¿Imakunapaqtaq runtu mana allinchu?, Akllasqaykita chakatawan puysuy (X).

(a) rantikunapaq

(ch) mikunapaq

(h) qaqukunapq

(i) pukllanapaq

9. Yachasqaykimanhina; ¿imawantaq mancharisqa wawata hampichwan?, Akllasqaykita chakatawan puysuy (X).

(a) llamputa mikuchispa.

(ch) runtuwan qaquspa.

(h) yakupi tiyachispa.

97H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A

10. Kay chapupi, simi yachasqanchikunata maskay chaymanta muyupi wichqay.

riti raymi rimayranra ranra rutuna rapraruntu rapi rinri

r i t i i n a k r u n t u w k a y r a w

q r a n r i m a y r a i t u i h u s p a

r a p r a t u w s a r a n r a r a n r a

a w a h u k h i r i n r i a l l q m n k

h i r u t u n a i l l w a a n k a i l i

w l i w r a p i k r n y h l l r a y m i

98 H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A

Sara api ruranapaqImakunawan yanunanchikpaq:

Imayna ruwananchikpaq:

Yuraq sarata kamcha kallanapi qarwanchik, chirichispañataq kutanchik ñutu ñutuchata. Tullpapi mankapi llillita timpuchinchik, canelachayuqta, azúcarchayuqta

munasqanchikmanhina. Huk mankapiñataq, chiri yakupi qaychinchik sara kutata, Timpurimuchkaptinñataq takunchik qaychispanchik, mana samaykuspa. Chaymanta timpuchinchik pipuyaspa chayanankama.

Yuraq Llilli Canela Azúcar

99H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A

Yuraq Llilli Canela Azúcar

Kunan kay tapukuykunata kutichiy:

1. ¿Imakunawantaq sara apita ruranchik?, Akllasqaykita ruyruwan wichqay.

2. ¿Imatam kamcha kallanapi qarwanchik? Akllasqaykita ruyruwan wichqay.

Yuraq sara Chaqruy sara Achita

100 H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A

3. ¿Imakunatam churanchik mankaman sara api ruranapaq? Sutinta qillqay

4. Siqiwan chirupa sutinta tinkuchiy.

chaqruy sara

Yuraq sara

Llilli

101H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A

5. ¿Pitaq wasikipi sara apita yanun?, Akllasqaykita chakatawan puysuy (X).

(a) Taytayki.

(ch) Mamayki.

(h) Uña warma.

6. ¿Imapaqtaq sara apita ruranchik?, Akllasqaykita chakatawan puysuy (X).

(a) Mikunanchikpaq.

(ch) Pukllananchikpaq.

7. ¿Imaraq kanman uña warma sara apita yanukuptin?, Akllasqaykita chakatawan puysuy (X).

(a) Kañakurunman.

(ch) Mikukurunman.

8. ¿Allinpaqchu sara apita mikunchik?, Akllasqaykita chakatawan puysuy (X).

Arí Manam

¿Imanasqa?: ....................................................................................................................................................

102 H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A

9. Kunanñataq kay simikunawan: sa, si, su, sutinkunata tukupay.

.......ra .......cha .......nqu .......mpa

.......llu .......wna .......pas .......mi

.......llu .......ka .......nqa .......lla

103H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A

10. Simikunata tukupay chirunwan tinkuchispayki.

m

p

a

s

s r

l

k u

u

n

i

l

ll

l

104 H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A

Kunan haway kay chirukunata, chaymanta willakuyta ñawinchay.

Tinquerccasapi yachay wasinman warmakuna rinku takispa, yachachiqninta uyarinankupaq tiyanku, samaykuspañataq tusunku, wakinqa

pacha taqsaq rinku, hukunañataq taqyata pichanku yanukunankupaq.

105H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A

1. Ñawinchay chaymanta atisqaykimanhina pukawan rimaykunata uray siqikunapi qillqay.

2. Kunan kay chirukunata qillqankunawan tinkuchiy.

Tinquer

takiy tusuy tiyaytaqsay tuna

106 H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A

3. Kunan atisqaykimanhina hanaypi rimaykunawan musuq simikunata qillqay.

4. Riqsisqaykumanhina kay chirukunapa sutinta tukupay (ta, ti, tu):

……llu ……na ……llpa ……qya ……nya

Yachay wasipi warmakuna tiyan.

Wasi qispiypi aylluykuna tusun.

107H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A

5. Chirukunata sutinwan tinkuchiy:

tusuy taqsay

tullu taqya

tuna tinya

tiqtina tiyana

tanta tullpa

tipa takiy

108 H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A

Ñawinchasqaykimanhina kunan kay tapukuykunata kutichiy:

6. ¿Pikunataq Tinquerccasa llaqtapi yachaywasiman rinku?, Akllasqaykita chakatawan puysuy (X).

(a) Warmakuna.

(ch) Yachachiq.

(h) Taytakuna.

7. ¿Imatataq warmakuna yachaywasimanta samaykuspa ruwanku?

(a) Pukllanku.

(ch) Tusunku, taqsakunku, taqyata pichanku.

(h) Puñunku.

8. ¿Allinchu yachaywasiman warmakuna rinchik?

Arí Manam

¿Imanasqa?: ………………………………………………………………………………………………………………………………………………

109H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A

9. ¿Allinchu warmakuna yachaywasimanta samaykuspa tusunku, taqsakunku, taqyata pichanku?

Arí Manam

¿Imanasqa?: ………………………………………………………………………………………………………………………………………………

10. ¿Imatataq ham ruwanki yachaywasimanta samaykuspayki?, Akllasqaykita chakatawan

puysuy (X).

(a) Pukllanki.

(ch) Tusunki, taqsakunki, taqyata pichankunki.

(h) Yachachiqnikipa saqisusqaykikunata ruwanki, yanapanki mamaykita.

110 H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A

Kunanñataq kay chirukunapa sutinkunata qillqay.

111H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A

Haway kay chiruta, chaymanta rimay yachachiqnikiwan imawan, imayna yanunanchiktapas. Chaymanta tukuy qillqayta.

Imakunawan yanunanchikpaq: _____________________ _____________________ _____________________ _____________________ _____________________ _____________________ _____________________

Imayna yanunanchikpaq:

112 H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A

Kunan ñawinchay kay Kaqlla tukuyniyuq rimaykunata, kutipay yachanaykikama.

Kaqlla tukuyniyuq rimaykuna

Uchu uchucha hayaq hayaqcha, miski miskicha.

Urpi urpichallay pawaq urpichallay rapraykipi pusakullaway sumaq urpichallay

113H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A

uchu

uya

urpi

1. Siqiwan tinkuchiy:

2. Kay chapupi u qillqata puka qillqanawan muyupi wichqay.

a au

u

un

iu

u

a

ñi

114 H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A

3. Kanan ñawinchay kay qillqakunata hinaspa uraynimpi sutinta kaqllata qillqay.

urpi uchu utulu uma

4. Kananñataq qillqay kay simikunawan musuq rimaykunata.

115H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A

5. ¿Imataq kasqa hayaq hayaqcha? Qillqay uraynimpi .

6. ¿Ima rikuqtaq uchu llaqtaykipi?, Akllasqaykita chakatawan puysuy (X).

7. ¿Maypitaq uchu wiñan? ?, Akllasqaykita chakatawan puysuy (X).

(a) Yachaywasipa Fitotoldo kasqampi.

(ch) Purumpi.

(h) Yarqakunapi.

qumir puka qillu

116 H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A

8. ¿Imaynatataq uchuta ruwanchik papa yanuywan mikunanchikpaq? Uraynimpi qillqay.

Uchu ruwananchikpaq:

Tukuy ima yaykusqan:

Imayna ruwananchikpaq:

1

2

3

4

117H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A

9. Chirukunata sutinwan tinkuchiy:

uqa uma

utulu Urunquy

urpi ulluku

uchu ukucha

118 H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A

utulu uma uchu

uchpa ulluku uqa

uya urqu unquy

usa upa uqi

10. Kay chapupi, simi yachasqanchikunata maskay chaymanta muyupi wichqay.

u y a t i i n a k r u c h p a k a y r a w

r r a n r i m a y u p a t u i c h u m a a

q a p r u t u l u a r a n r a r a n r a u

u w a h u k c h i r i n u q a l l q m n q

c h i r u l l u k u l l w a a u s a i l i

w u n q u y p i k r n u c h u l r a y m i

119H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A

Wallpakuna uywaymanta (Willakuy)

Wili kasqa uña warmalla, manaña wiñariqchu, chaysi yachaywasinman chayarusqa huk proyecto.

Yachaywasinmansi husqa uña wallapakunata, chaykunatas yachachiqninwan wiñachisqaku, allinta mikuchispa, wasinta ima ruwaspa.

120 H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A

Unay watamantas Wili maqtayarusqa, chay uña yachasqantas payqa wasimpi qallaykusqa ruwayta. Achka wallpatas kunankama uywan.

Wallpakuna wiñaruspas runtuyta qallakuykusqaku. Chay runtukunatas Wili warmaqa mikusqa, wakin warmakunapas.

121H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A

1. Siqiwan chirupa sutinta tinkuchiy.

Wallpa

2. ¿Imamantataq willakuy kasqa?, Akllasqaykita chakatawan puysuy (X).

Wasimanta

Wallpa uywaymanta

Waytamanta

122 H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A

3. Siqiwan chirupa sutinta tinkuchiy.

Wallpa

Wasi

Wayta

Warmi Warmakuna

123H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A

Kunan kay tapukuykunata kutichiy:

4. ¿Imatataq chaskisqaku yachaywasimpi?, Akllasqaykita chakatawan puysuy (X).

5. ¿Imatataq wallpakuna ruwan wiñaruspa?, Akllasqaykita chakatawan puysuy (X).

marayta

wañun Runtuta wachan

wallpa wayta

124 H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A

6. ¿Imakunatataq mikun wallpakuna? Akllasqaykita siqiwan tinkuchiy.

Ñutu rumichakunata

Runtupa qaranta

Qiwata Ñutu aycha

Watya Yaku - Sanku

125H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A

7. Hanaypi tinkuchisqayki simikunawan, musuq rimaykunata qillqay.

Ñutu rumichakunata

Runtupa qaranta.

Qiwata.

Yaku.

1

2

3

4

126 H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A

8. ¿Imaynaraq kanman wallpa mana mikuyninta huptinchik?

(a) Wañu wañu.

(ch) Qatunkaray.

(h) Kallpasapa.

9. ¿Imankunatataq wallpapata mikunchik? Yachasqaykimanhina qillqay.

10. Allinpaqchu wallpa runtuta churan.

Arí Manam

¿Imanasqa?: ………………………………………………………………………………………………………………………………………………

1

2

127H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A

Kunanñataq kay simikunawan: wa, wi sutinkunata tukupay.

………ñuq

………si

……rmikuna

Runtuta ..…chan

………skacha

………sla

……yta

……kuña

……ska

128 H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A

Haway kay chirukunata.

Yuyumanta tiqtiYuyu

129H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A

Yachasqaykimanhina kutichiy:

1. ¿Pikunataq kay warmakuna?

(a) Yachachiqniy.

(ch) Yachaqmasiy.

(h) Yachaywasipi kamachikuq.

2. ¿Imatataq warmakuna mankapi aysamuchkanku?

(a) Uywata.

(ch) Maytukunata.

(h) Yuyuta

3. ¿Maymantaraq apamuchkanku yuyuta?

(a) Huerto a campo abierto.

(ch) Fitotoldo.

(h) Chakranmanta.

130 H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A

4. ¿Imapaqraq yuyuta pallamurqaku?

(a) Pukllanankupaq.

(ch) Yanunankupaq.

(h) Rantikunankupaq.

5. ¿Pikunataq yuyuta yanunqa?

(a) Yachachiqnin.

(ch) Mamankuna.

(h) Kikin warmakuna.

6. ¿Pikunamantaq qaranqa?

(a) Lliw yachaqwasiman riqkunapaq.

(ch) Yachachiqkunallaman.

(h) Tayta mamakunallaman

131H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A

7. ¿Imaraq sutin kay yanuypa?

(a) Lawa.

(ch) Api.

(h) Yuyu tiqti

8. ¿Allinchu yachaywasipi warmakuna tiqtita mikunmanku?

Arí Manam

¿Imanasqa?: ………………………………………………………………………………………………………………………………………………

9. ¿Imataraq rurachwan yachaywasinchikpi kay warmakuna hina mikunanchikpaq? Huk rimayllapi

kutichiy.

132 H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A

10. Rimariy yachachiqnikiwan imakuna yachaywasikipi wiñasqanmanta, chaymanta

munasqaykimanhina chiruy, llimpiy, sutinta qillqay.

133H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A

Kunanñataq kay chirukunapa sutinkunata tukupay.

……chaq

…………u

……war

…………u

……wri

134 H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A

Kunanqa yacharuniñan ñawinchayta, qillqaytapas:

Ñawpaqtas papataraq akllanku. Chaymantas ichuta mastanku, hina qawanman papatapas. Qasa tuta hapinanpaqsi chay papata punchawninpi mastanku.

Tutamantaqa qawaq riptinku. Mana allin hapisqa kaptinqa inti wichiykuytas yakuwan challaykuspa saqiykuna.

Allin hapisqa kaptinqa, lliw papa kaqtas quñuykuspa saruna, wakin ayllus takispa, tususpa ima chuñutaqa sarunku.

Chaymantas papa sarusqankutaqa pampapi mastanku. Allin chakisqa kaptinña pallanku. Hinaspas taqichaman churanku. Taqiman muñatas pampanman churananku, hinallataq huk rumichata mana chuñu tukurinampaq.

Chuñu ruwaymanta

135H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A

Yuyu tiqti

Imakunawan yanunanchikpaq: Yuyu Yuraq papa Kachi Aceite Cebolla, huk uma Ajos kutasqa

Imayna ruwananchikpaq: Ñawpaqtam papata yanunchik. Yuyutam ikakuspaña yanunchik, chaymanta chayaruptinñataq llapispanchik kurpakunata

ruwanchik. Chaymantañataqmi, churanchik mankapi aceitita, ajos kutasqata, cebolla ikasqata ima

tiqtichinchik. Wislapi tiqti timpurimuptinñataq, yakuta, kachita winanchik, chay timpurimuptinñataq papata

ikasqata, yuyutapas qaychinchik. Chaymantañataqmi qaranchik sara kamchayuqta.

136 H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A

Ukuchawan misi(Willakuy)

Huk wasipis ukucha rikurirusqa, kay ukuchas sapa punchaw sarata suwakuq, chaysi wasiyuqa misita rantirusqa. Hinaptinsi kay misiqa ukuchataqa qatikachaq, manas qapiyta atipaqchu, chaynallas killantin puni kasqa. Huk punchawñataqsi kay misiqa hamutarusqa, kay ukustitaqa wasichampa uchku punkuchanpim suyarusaq.

Chayna suyachkaptinsi ukustichaqa wasi ukunmanta pawaramusqa; misiñataqsi makinwan, sillunkunawwan hapirusqa, chaymantas misiqa kawsachkaqllata ukustitaqa millpurusqa.

Chaymantas ukustichaqa misipa wiksampi hallarisqa qaytakachayta, hinaptinsi misipa wiksanqa nanayta hallarisqa, nanaywan kachkaptinsi, wirata hawaruspa, tukichallañas mikun. Chaywansi ukustiqa kawsachkaqlla sikin punku uchkumanta pawarusqa.

Kaymanta punis ukustiqa wanarun sara suwakuyta, hinallataq misipas ukusti mikuyta.

137H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A

Chuspiwan kachi kachiwan (Willakuy)

Huk punchawsi kachi kachi tuparusqa chuspiwan, paykunas nisqaku: -manam iskayninchikqa kay llaqtapi yachachwanchu, ¡llallinakusun! kay llaqtapi yachanqa pim punta runa kachuqmi, mana kachuqñataqmi ripukunqa huk llaqtaman. Chaynapis paykunaqa llallinakuyta qallaykusqaku, iskayninkus runakuna kachuypi.

Kachi kachiqa mana pitapas kachuyta atipaspas llakisqaña, chaysi payqa huk llaqtamanña ripukun.

Chaymanta punis Sachacoto llaqtaypiqa chuspi puraminti puramintita mirarun, hinallataq Pukarumi llaqtapipas kan achka kachi kachikuna.

138 H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A

Urpichakuna kichkaman Tikrakun (Willakuy)

Huk atuqsi tawa uñayuq kasqa, chay uñankunaman mikuchinanpaq urqukunaman, chakrakunaman, mayukunaman lluqsispa mikuyta maskasqa, paysi nisqa: - “icha urpikunata uñaykunaman mikuchinaypaq taríyman”, chaynapis huk punchawqa ancha pisipasqa huk wachwapa wasinman chayarqusqa, huk hatún wayqa qipikusqa chaypis achka urpichakuna winayarasyasqa, hinaspas nisqa: -kumayri, kay wayqata saqikusqayki kutimunaykama. Kutimuspayñam apakusaq, wachwaqa kutichispas nin: -allinmi kumayri, churakuykuy chayllaman.

Atuqqa sinchi kusisqa wasinta kutin uñankunaman mikuy tarisqan willaq, hinaspansi uñankunataqa nin: -urpichakunatam apamusaq mikunaykichikpaq hinaptinmi qamkunaqa wichqankichik wasi uchkukunata mana urpichakuna lluqsinanpaq, paykunaqa pawaspan lluptikunmanku, paykunawanmi pukllankichik, hinaspan hapiyta yachankichik mikunaykichikpaq.

139H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A

Wachwapa wasimpiñataqsi wayqa saqipakusqanqa qasqasyayta hallaykusqa, chay yachaysapa wachwas, saqipakusqan wayqata Kicharquspa qawan, chaypis urpichakuna winarayasqa. Hinaptinsi urpichakunaqa tukurun pawaruspa, chaysi wachwaqa mancharispa wayqaman winan llapa kichkakunata mana kumayrin musyananpaq.

Chayna kachkaptinsi atuqqa kutirqamun utqayllamanña wayqan apaq. kutirqamullaniñam nispas nin; - wachwaqa kutichin: -allinmi chaypin kachkan wayqaykiqa, apakuyña. Chaysi atuqqa nin: - Pay kumayri, ¡karum rinallay! Ripusaqña, wayqanta qipirikun chawpi ñanta richkaptinsi wasanta kichkakunaqa Tiparqun hinaptinsi nin: -urpichakunan tupsamuwachkan, sillunwan tipamuwachkan,” chaynapis chayarqun wasinta, hinaspansi uñankunata nin: -“kayqaya urpichakuna, ñuqa wayqata kichaptiymi qamkuna urpichakunata mikunaykichikpaq pawaykamuspaykichik hapinkichik.

Wayqata kichaykuptinsi atuqpa uñankunaqa wayqapa qawanman pawaykarin hinaptinsi uñachankuna waqayta qallarin, uñachankunataqa tukuy wiksampi tiparqarisqa, atuqqa musyarqun, chaysi hawaykuptinqa mana urpichakunaqa kasqachu, kichkalla kasqa. Chaymanta punis atuqa mana urpichakunata qapispa mikunchu.

140 H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A

Chachaschay Takiy

Urquchallantam qamuni chachaschay Qasachallantam qamuni chachaschay Kuyanakuyta maskastin chachaschay Wayllunakuyta maskastin chachaschay Ñachu mamayki yachanña chachaschay, Ñachu taytayki yachanña chachaschay, Quri anillo qusqayta chachaschay, Seda pañuelo qusqayta chachaschay,Chachaschay chachaschay////Yachachun yachachun chachaschay // Aswan allinta kuyasayki chachaschay Aswan allinta wallusayki chachaschay Chachaschay chachaschay////

141H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A

Watuchikuna.

¿Imallayki qaykqllqyki, asar? - ¡asar!

Kuchi hina untin qipanchakuykuspa tanqan

karu karuta qipinpas ruyrukunankama

¿Imataq kanman?

Uñanpiqa kuru wiñaspaqa pawan rupaypi

kan achka rikuq, kantaqmi llapan sayay.

¿Imataq kanman?

akatanqa

pillpintu

142 H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A

Kaqlla qallariyniyuq, tukuyniyuq rimaykuna.

Maqtaqa asnuytaqa kaynataqa qawasqa.

Piki kachuchkan pitaq waqachkan piraq llakichkan pim asichkan.

Muchaykuy munaspaqa Hapiykuy kuyaspaqa

llakikuy mana atispaqa.

143H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A

Chaynamá, chay yana machay

manachayqa manaña yana machaychu.

Tuki tuki utuluyki, chiki chikipaq takin tuta,

tuki utuluyki takin tuk, tuk, tuktukyaspa.

Chiwaku chiwaku haku yaku ukunman

niwachkan, yaku ukumpi winarayachkan.

Qallu kipukuna:

144 H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A

TRANSFERENCIA AL CASTELLANO

145H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A

I. Canción: Conociéndonos iniciamos a ser buenos amigos y aprendemos a hablar correctamente el castellano.

BUENOS DÍASAMIGUITOS (Canción)

¿Cómo están? Amigos ¿cómo están?Muy bien… Este es un saludo de amistad, ¡Que bien!… Haremos lo posible para ser buenos amigos, ¿Cómo están? amigos ¿Cómo están?

¡Muy bien!…

146 H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A

1. ¿A quiénes saludamos en la canción?, Marca la respuesta con una X.

2. ¿Qué saludo es? Marca la respuesta con una X.

3. ¿Qué haremos? Repasa tu respuesta

4. ¿Dónde cantamos la canción? Repasa tu respuesta

alpaca amigas gallinas

En la casa

amigos

amistad

En la escuela

amistad

despedida

En la chacra

amiguitos

agradecimiento

147H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A

5. Relaciona con una flecha los dibujos con el texto.

6. Reemplaza el dibujo con una de las palabras de los recuadros y luego escribe la oración.

Tengo muchas y

amistad

Ana amigasamistad amigos

amigos

amigas

148 H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A

II. Poesía: Observa la imagen y lee con atención la poesía.

Dialoguemos sobre la poesía: 1. ¿De qué animal trata la poesía?, Marca la respuesta con una X.

Águila (Poesía)

Águila de las altas cumbres,

abre esas lindas alitas; y vuela alto,

hasta alcanzar a las estrellas, y no te robes a mi gallinita,

para comer.

149H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A

2. ¿Dónde vive el águila?, Encierra en un círculo.

3. En la poesía ¿Cuántas veces aparece la palabra “águila”? Encierra en círculo las águilas, según el número de veces que aparece en la poesía.

4. Encierra en un círculo el dibujo de los animales cuyos nombres inician con la letra “a”.

150 H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A

Observa la imagen y responde: ¿Qué animales hay?, ¿Qué están haciendo?, Encierra en círculo los que tienes en tu casa.

151H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A

1. Completa las palabras escribiendo las vocales: a, e, i, o, u. Une cada palabra con el dibujo que corresponde.

c

g

v

b

c

c b r

r

r d

r

j

v c

b

l l n

l l

152 H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A

Esta actividad la debes trabajar en grupo: (en papelotes presenta en un costado la silueta de una casa y un árbol).

Mi casa

Casa

Actividades: Dibuja y pinta un camino

hacia la puerta de la casa

Dibuja y pinta una chimenea al techo de la casa y que tenga humo.

Al costado de la casa dibuja cuatro ovejas.

En el árbol dibuja dos pajaritos.

Delante de la casa dibuja a tu familia.

Comenta a tu profesora y compañeros con quienes vives en tu casa.

153H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A

1. ¿Qué palabra aparece en dos oportunidades en el dibujo? Escribe tu respuesta.

2. Completa las oraciones escribiendo los nombres de los dibujos:

La …………………………… de mi ………………………………………… es de …………………………………… .

Los …………………………………… hacen sus …………………………………… en los …………………………………… .

Las …………………………………… comen ……………………………………… .

154 H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A

3. Lee las palabras y descubre la oración. Escríbelas.

bonita.

come

mamá

camote

Mi

oveja

papa.

El

es

La

Mi

es

casa

pasto.

cocina

dulce.

155H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A

4. Escribe en plural las siguientes oraciones:

El niño come carne.

Mi papá construye una casa.

El camote es dulce.

La niña come papa amarilla.

El zorro caza a un conejo

156 H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A

Ahora vamos a leer y cantar la canción de carnaval “Gallo Colorado” .

1. Encierra en un círculo donde dice gallo.

Gallo colorado (Canción)

Gallo colorado estoy buscando

para que me cante a la madrugada.

Y si no me canta a la madrugada

me despertaré al medio día.

bis

bis

gasolina gallina gallo

157H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A

2. Relaciona la imagen con la palabra.

3. Completa la palabra escribiendo las vocales: a, e, i, o, u, y luego une cada palabra con el dibujo que corresponde.

gallina

gallo

g l l n

l lg

158 H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A

4. Completa las palabras con las sílabas ( ga, ge, gi, go, gu) que faltan.

……llo ……rasol ……sano

……latina ……ma ……llina

159H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A

5. Mira los dibujos y completa la oración.

6. ¿Qué imagen vimos antes de iniciar a cantar? Marca la respuesta correcta.

( ) Un sapo

( ) Una gallina

( ) Un gallo

La ………………… pone huevos.

El ………………… canta en la madrugada

160 H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A

7. ¿De quién habla la canción? Marca la respuesta correcta con un X:

8. ¿Qué hace el gallo según la canción? ( ) canta ( ) come ( ) anda

9. Lee las palabras y completa la oración: ( ) insecto ( ) ave ( ) mamífero

El gallo es un ……………………………

10. ¿Qué cosas come el gallo? ( ) cebada, maíz, pasto, piedrecitas, gusanos. ( ) cebada, pasto, azúcar, gelatina. ( ) sopa, segundo, cebada, trigo.

Del gallo Del zorro Del amigo

161H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A

III Adivinanzas: Observa las imágenes, lee las adivinanzas, y da las respuesta, recuerda cada una de ellas.

Adivinen adivinadores Adivinamos

¿Quién sale todos los días al amanecer y se va al anochecer?

En una cueva trabajan soldaditos blancos alrededor de un gusano rojo.

El sol

La boca

162 H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A

1. ¿Cuál es la respuesta de la segunda adivinanza? Encierra en un círculo la respuesta correcta.

2. ¿Cuántas letras tiene la palabra boca?, Encierra en un círculo la respuesta.

3. Lee y delinea con tus colores la palabra “boca”.

1 3 42 5

163H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A

4. Juguemos formando palabras con las sílabas y luego escribimos.

bo

sobi

cabe

bi

taro

beba

ba

sodo

tibu

boca

164 H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A

5. Formamos y completamos palabras con las sílabas: ba, be, bi, bo, bu, para formar oraciones y luego relacionamos con el dibujo.

El …………….. toma su ……………ron.

La .....ca tiene la…..os y dientes.

Las …..tas son ....enas para la lluvia.

……nito recoge la ……sura.

……ty ……sa a su papá.

165H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A

6. Escribe una oración con la palabra “boca”.

7. En esta sopa de letras encuentra las palabras y enciérralas con diferentes colores.

boca. biberón. botas. beso. burro. basura. balde. banca. baño. bomba. Bety. bola. biscocho. betún. bonita. buso.

a d b o c a f e g i k c z d j ñ b i b e r o n g y b u s o m q b q w e e r t y u B e t y i b o o b z s a s d f g h j k l ñ e p t a x o c b u r r o v b n m t m a l b o n i t a a z x c v n ú b s d s d f g h b a s u r a j n k l e w e r t y m u i o b o l a p ñ q a z x s w o b i s c o c h o a b a n c a e b d c v f r b a ñ o

166 H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A

IV. Rimas: Lee y aprende las rimas.

Fósforo fosfortito trae el fuego a mi

fogatita.

Anita bonita come una manzanita en

su ventanita.

Mariposita, mariposita, chiquita y graciosita estas en

tu casita.

Paloma ploma que va volando a la loma, vuelve volando.

Frio hace en la mañana, frio en la tarde, el frio no es bueno para mis frejoles en el friaje.

Las garras del gato rasguñan al gallo y el gallo rompe las garras del gato.

167H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A

1. ¿De quiénes hablamos en la rima resaltada de color rojo? elige las respuestas correctas y enciérralas con círculos.

2. ¿Quién trae el fuego?

3. ¿Qué hace el fósforo? ( ) Trae el fuego a la fogata. ( ) Apaga la fogata. ( ) Calienta a la familia. ( ) Enciende el foco.

168 H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A

4. Completa la oración con la palabra correcta:

( ) fábrica.

( ) farmacia.

( ) fogata.

( ) escuela.

( ) farmacia.

( ) ferretería.

El fósforo trae el fuego a la ………………………………

En la ……………………………… venden medicamentos.

169H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A

5. Une con una flecha la palabra con el dibujo que corresponde.

foco

fósforo

familia

flor

foca

170 H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A

6. Averigua con que otro nombre se le conoce a los fósforos y une con la respuesta correcta.

7. ¿Esta bién que los niños jueguen con fósforo? ……………………………………………………………………………………

¿Porqué? ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

8. Completa las palabras de acuerdo al dibujo.

……s……ro .....milia ……co ……ro

cerillo

fósforo

cuetón

171H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A

V. Juegos de palabras: Cantemos “Chicle a go go” acompañando con palmadas (pam) y luego aplaudiendo (lap), también

cambia con nombres de personas, animales, flores, frutas, pueblos, comidas.

Ahora, responde a las preguntas de acuerdo al juego realizado, marcando la respuesta correcta con una (X): 1. ¿Cuál es el título de la canción? ( ) palmear. ( ) chicle a go go. ( ) Susana.

2. ¿Qué nombres primero mencionamos? ( ) animales. ( ) niños. ( ) niñas.

“Chicle a go go” Chicle (pam, pam)/lap, lap lap a go go (pam, pam)/lap, lap lap

diga usted (pam, pam)/lap, lap lap nombres de (pam, pam)/lap, lap lap

niños (pam, pam)/lap, lap lap por ejemplo (pam, pam)/lap, lap lap

Susana (pam, pam)/lap, lap lap.

172 H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A

3. ¿De qué trata el juego?

( ) de mencionar nombres sin repetirlos.

( ) de palmear.

( ) de hacer bulla.

4. ¿Te gusta la canción?

Si ( ) No ( ) porqué .........................................................................................................................

...........................................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................................

173H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A

Otras actividades que puedes incluir en tu trabajo diario.

VI. Trabalenguas:

Papa que siembra mi papá, papa que como con mi papá y mucha papa siempre como

con mi papá. Gerado gordo goloso come golosina y buscando golosina gasolina encontró y el gordo goloso gasolina tomó en lugar

de golosina. El fósforo hace fuego y el fuego quema la fogata

y la fogata calienta el fogón.

174 H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A

Entona la canción para despedirnos cada día, verás que tendrás la idea del tiempo.

Canción de despedida

Hasta luego, hasta luego Ya me voy, ya me voy Vengo mañana, vengo mañana, Ya me voy, ya me voy Hasta mañana, hasta mañana, Mañana vendré A estudiar, a cantar, a reír y a no pelear.

175H U K Ñ I Q I Ñ A W I N C H A N A P A Q Q I L L Q A N A P A Q M A Y T U – S I S I C H A K U N A

Trencito macho huancavelicano

Trencito macho huancavelicano pituchaykita tukaykapullawayporque ya me voy a tierras extrañasllevando el qipi de mis esperanzas.

Huancavelica tierra del mercuriodespidillaway tayta Dios sutimpia donde vaya no podré olvidarte en mi corazón estarás presente, qam sutikipin trabaqamullasaqkawsaspayqa kutimullasaqmi trencito macho en caso me dejestendré que partir por la carretera.

Adiós nillaway Villa de Oropesakay sunqullaypim siempre yuyasqaykiripukuchkanin pasakuchkaniñankay tren machuwan taqraq, taqraq nispa.

Autor: Paulino Torres Torres.