เทคนคการเขาสชมชน มารต ดำาชะอม Ph. D

เมอพดถงการเขาสชมชน ดเหมอนเปนของงายใครๆกทำาได เปนแตเพยงเดนเขาไปในชมชน กเสรจแลว ทำาไมตองมเทคนคดวย เราจงตองถามตอไปวา เราเปนใครเขาไปทำาอะไรในชมชน ทำาสงนนเพออะไร เขาไปอยนานเทาไร เมอมคำาถามหลายคำาถามทำาใหเราตองคดวาการเขาสชมชน ไมใชเดนผานไป แตเปนการเขาไปทมเปาหมาย หรอวตถประสงคทชดเจน ในบทน เปนการเขาสชมชนของนกวจย เพอวจยชมชนโดยผานกระบวนการเรยนรรวมกนรวดเรวและรนรมย การเขาสชมชนจงตองมเทคนคทเหมาะสมนกวจยจงจะทำางานวจยใหสำาเรจไดตามเปาหมายทวางไว

การเขาสชมชน อยางนอยแบงได 3 ขนตอน คอ1. การเตรยมตวกอนเขาสชมชน2. การปฏบตตวเมออยในชมชน และ 3. การออกจากชมชนการเขาสชมชนแตละขนตอน ตองใชเทคนคทแตกตาง

กนซงจะไดอธบายไปตามลำาดบ1. การเตรยมตวกอนเขาสชมชน

การวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวมแตกตางจากการวจยแบบเดม(Traditional Research) คอการวจยแบบเดมนกวจยโดยมากเปนคนนอกชมชน ซงมการกำาหนดหวขอ หรอปญหาการวจยมากอนแลว เขาไปในชมชนเพอเกบรวบรวมขอมล บรรณกรขอมล วเคราะห สงเคราะหขอมล และนำาเสนอผลการวจยโดยนกวจย ชมชนทำาหนาทเพยงผใหขอมลทนกวจยตองการเทานน สวนการวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวม(PAR) นกวจยอาจมาจากคนในชมชน หรอนอกชมชน กไดแตนกวจยและชมชนมสวนรวมกนทกขนทกตอน ตงแต

กำาหนดปญหาการวจย การเกบรวบรวมขอมล บรรณกรขอมล วเคราะห สงเคราะหขอมล การนำาเสนอผลการวจย และการใชผลการวจยไปแกปญหา และเมอมปญหาจากการใชผลการวจย การวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวมกเรมกระบวนการวจยรอบใหม หมนเวยนเปลยนไปไมมทสนสด ผลการวจย และการนำาผลการวจยไปใชแกปญหาทำาใหชมชนอยดมสขมากขนเปนลำาดบ

------------------------------------ * รองศาสตราจารยภาควชาการศกษา คณะศกษาศาสตร มหาวทยาลยสงขลานครนทร วทยาเขตปตตาน

จะเหนวาการวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวมเปนการวจยทเหมาะสมกบการพฒนาชมชน นกวจยทวจยจงตองมการเตรยมตวกอนทจะเขาสชมชนวจย อยางนอยตองเตรยมตวใน 3 เรองสำาคญ คอ

1.1 ความรเรองมนษยสมพนธ1.2 ความรเรองระเบยบวธวจย1.3 ความรเรองวทยากรกระบวนการ ในคมอนจะนำาเสนอเฉพาะประเดนหลกๆ ทจำาเปน สนและกระชบ

1.1 ความรเรองมนษยสมพนธ (Human Relations) เปนความรทชวยใหคนอยรวมกนและทำางานรวมกนอยางมความสข มนษยเปนสตวทมเหตผล (Rational Animals) และรความเปนเหตเปนผล (Law of cause and effect) มนษยมความสมพนธกนระหวางคนกบคน องคกรกบองคกร กลมกบกลม แนวทางการศกษามนษยสมพนธ เรมท

2

1.1.1 เขาใจตนเอง1.1.2 เขาใจผอน1.1.3 เขาใจสงคม1.1.4 เขาใจงาน1.1.5 เขาใจหลกการและวธการสราง

มนษยสมพนธทด หลกการสำาคญ ในการสรางมนษยสมพนธ คอ รกผอน คด

ดด พดดด ทำาดด มประโยชนเกอกลกน เอาใจเขามาใสใจเรา เราจะไมทำาสงทเราไมตองการใหคนอนทำากบเรา คนอนทำาผดใหอภย ถาเราทำาผดตองแกไข เปดใจกวางเรยนรและเขาใจพฤตกรรมของมนษย เขาใจไมตำาหน ดถก มการใหเกยรตกนและกน เปนตน จากหลกการนนกวจยตองฝกฝนตนเอง ยมงาย ทกทายคนอนดวยไมตร จรงใจ

เทคนคการสรางมนษยสมพนธของนกวจยกอนเขาสชมชน คอ

-เทคนดการเยยมเยยน วสาสาปรมาญาต ความคน“ ”เคยเปนญาตอยางยง

-เทคนคการรวมกจกรรมของชมชน รวมทกขรวมสขกบชมชน

1.2 ความรเรองระเบยบวธวจย 1.2.1ปญหาการวจย (Research

Problems) เปนโจทยหรอปญหาการวจยทมาจากชมชน นกวจยเปนเพยงผอำานวยการกระบวนการ(Facilitator) ซงทวศกด นพเกษร(2545 : 5) เรยกวาวทยากรกระบวนการ นกวจยเขาไปรวมเรยนร หรอรวมคดรวมทำากบ

3

ชมชน(Interactive Learning through Action) ปญหาการวจย คอปญหาของชมชนทไดจากการเรยนรรวมกน ปญหาของชมชนตองมองเปนองครวม (holistic) ทงปญหาทางเศรษฐกจ สงคม การเมองและวฒนธรรม เชนปญหาความยากจน ดเหมอนเปนปญหาทางเศรษฐกจ แตทจรงมความเชอมโยงกบปญหาสงคม การเมองและวฒนธรรมดวย การกำาหนดปญหาการวจยรวมกนอาจใชวธการ AIC (Appreciation- Influence- Control), FSC.(Future-Search-Conference) กได

1.2.2 วตถประสงคของการวจย เปนโจทยยอยๆทแตกออกจากปญหาการวจย วตถประสงคเขยนเปนคำาถาม หรอประโยคบอกเลากได ถาเขยนเปนคำาถามจะชวยชแนวทางในการแสวงหาคำาตอบ ตวอยางเชน. เพอศกษาวาชมชนมกระบวนการเรยนรอยางไร เพอศกษาระดบเศรษฐกจของชมชนดานการมงานทำา รายได และความรกสามคค หรอจะเขยนเชงเปรยบเทยบ หรอหาความสมพนธของตวแปรทศกษา หรอหาสมการพยากรณกได

4

1.2.3 ประชากรและกลมตวอยาง ประชากร คอสงทเราทำาการศกษาอาจเปนคน สงของ เปนรปธรรม หรอนามธรรมกได ถามขนาดใหญ หรอปรมาณมากกตองมการสมเพอเลอกตวแทนของประชากรการวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวม การเลอกคนทใหขอมล(Key information) เปนตวแทนกลมกได เชนตวแทนการศกษา ศาสนา สาธารณสข องคการบรหารสวนตำาบล ประเดนสำาคญของการเลอกผทจะเขามาทำาการวจย คอผทมสวนไดเสย (Steak holder) ทเกยวของกบปญหาทศกษา เชนศกษาเรองการทำาหวโขน นกวจยและชมชนตองรวมกนพจารณาวามใครบางทมสวนไดเสยเกยวกบการทำาหวโขน อาจมผผลต-ผจำาหนาย-ผบรโภค เปนผมสวนไดเสยเปนตน

1.2.4 เครองมอและการเกบรวบรวมขอมล เครองมอควรมหลากหลายเพอใหไดขอมลทถกตองสมบรณแบบ เชนแบบบนทกการสงเกต แบบสอบถาม แบบสมภาษณ และแบบทดสอบ เปนตน การจะใชเครองมอชนดใด

5

ขนอยกบขอมลทตองการเกบ นกวจยควรมการสรางเครองมอรวมกนกบชมชน เมอไดเครองมอ ทชมชนยอมรบวาดมคณภาพแลว ตอมากเปนขนตอนการเกบรวบรวมขอมล สงสำาคญทนกวจยตองคำานง คอ ตวนกวจย คอเครองมอในการเกบรวบรวมขอมล

1.2.5 การวเคราะหขอมลและการนำาเสนอ ผวจย คอผมสวนไดเสยในชมชนและนอกชมชนมารวมกน วเคราะห สงเคราะห และวธการนำาเสนอผลการวจย ตลอดถงการนำาผลการวจยไปใชแกปญหา

1.2.6 สรปผลการวจยและอภปรายผล นกวจยรวมกนสรปผลวาวาการวจยครงนไดคำาตอบอะไรบาง และทำาไมคำาตอบจงเปนเชนนน

1.2.7 ขอเสนอแนะ ขอเสนอแนะโดยทวไปมสองลกษณะ คอ เสนอแนะเพอการนำาผลการวจยไปใชและเสนอแนะเพอการทำาวจยตอไป

1.3 ความรเรองวทยากรกระบวนการ (facilitator) วทยากรกระบวนการ(อานเพมเตมจาก ทวศกด นพเกษร. 2545. วทยากรกระบวนการกบวกฤตเกษตรกร.สถาบนพฒนาสแยกอนโดจน) ทำาหนาทสำาคญอยางนอย 8 ประการ คอ

6

1) ผจดการ 2) ผประสานงาน 3) ผสงเกต 4) ผกระตน 5) ผสรางบรรยากาศ 6)ผเอออำานวยใหเกดการสอสารทางราบ 7) ผรวมเรยนรรวมกนกบสมาชกในกลม และ 8)โคชการเรยนร หรอการแกปญหาดวยตวเอง วทยากรกระบวนการตองม 2 การเรยนร คอ 1)ตองเรยนรจากเหตการณทเกดขนจรงกบสมาชก 2)เรยนรโดยการตงประเดนใหคด หรอทำางานรวมกน และม 4 การสงเสรม ไดแก 1)สงเสรมใหคนหาขอมลเพมเตมเทาทจำาเปน 2) สงเสรมการเรยนรเปนกลมมากกวารายบคคลอยางตอเนอง 3) สงเสรมการประเมนทางเลอกระหวางสมาชกในกลมกนเอง และ 4)สงเสรมการประเมนผลลพธและความพงพอใจดวยตวของสมาชกเอง นกวจยตองฝกฝนอบรมตนเองใหมมความชำานาญในการทำาหนาทเสมอนวทยากรกระบวนการ คณลกษณะทสำาคญทนกวจยตองฝกคอ

ฝกทกษะการคดเชงคำาถาม(inquiry thinking) ถามเปนระบบ เปนคำาถามททาทายใหกลมรวมกนฟนฝาใหสำาเรจ ฝกเปนคนใจกวาง(open to experience) และเคารพในความเปนมนษย ฝกการพดคยโตตอบดวยนำาใจไมตร เชอในศกยภาพของมนษยทกคน มใจเปนกลางไมตดสนความคดเหนวาผด-ถก ฝกทกษะในการจดกจกรรม AIC (Appreciate-Influence-Control), Battle, Time line, Mind map และ TJK. (ดรายละเอยดใน ทวศกด นพเกษร : 2545)

2. การปฏบตตวเมออยในชมชน นกวจยตองเรยนรเพอการปรบตว เชน2.1 คานยมของชมชน2.2 สงตองหามในชมชน2.3 นกวจยเปนผเรยนรไมทำาตวเปนผร

7

2.4 คงไวซงความเปนคนนอกชมชน(out-sider)2.5 เรยนรภาษาถน2.6 เรยนรวฒนธรรมการกนอยของชมชน2.7 เรยนรกจกรรมชมชนในรอบ 1 ป2.8 เรยนรการใชชวตในชมชน

3. การออกจากชมชน ดเหมอนเปนเทคนคททำาไดงาย และนกวจยมกจะประมาท

รเทาไมถงการณ เมองานวจยเสรจกออกไปจากชมชนโดยไมมเทคนคทเหมาะสม สำาหรบการวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวม เปนกระบวนเรยนรรวมกน จากการทำางานรวมกน จากปญหาทเกดขนจรงในชมชน นำาผลการเรยนรมาใชแกปญหารวมกน เมอมปญหาใหมเกดขนกรวมกนวจยเรยนรรวมกนรอบใหม นกวจยกบชมชนจงไมแยกจากกน มการสรางสานสมพนธ กนอยางด การออกจากชมชนจงตองออกแบบวฒนธรรมไทยไปลามาไหว โดยกลาวลาในทประชมของหมบาน การออกไปจากชมชนจะนมนวล และสงางาม

เทคนคการเขาสชมชน จงเปนทงศาสตรและศลปของนกวจย ศาสตร คอองคความรดานตางๆ เชนความรเรองคน ธรรมชาตของคน กลมคน วฒนธรรม ความรทางระเบยบวธวจย และความรการเปนวทยากรกระบวนการ เปนตน องคความรเหลานนกวจยตองเรยนร สวนศลป คอความสามารถในการนำาองคความรเหลานนไปใชไดดมประสทธภาพในสถานการณจรงกบชมชนวจย

เอกสารอางอง

1. เบญจา ยอดดำาเนน-แอตตกจ และคณะ บรรณาธการ. 2541. การศกษาเชงคณภาพ :

เทคนคการวจยภาคสนาม. นครปฐม : สถาบนวจยประชากรและสงคม มหาวทยาลยมหดล .

8

2. ทวศกด นพเกษร. 2545. วทยากรกระบวนการกบวกฤตเกษตรกร. พษณโลก: สถาบน

พฒนาสแยกอนโดจน.3. งามพศ สตยสงวน. 2537. การวจยทางมานษยวทยา.

กรงเทพมหานคร : โรงพมพ จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

9