Засгийн газрын хэрэгжүүлэгч агентлаг

ЭРЧИМ ХҮЧНИЙ ГАЗАР

Нийт эрчим

хүчний 20 орчим

хувь буюу 3000

тэрбум кВт.цагийг

УЦС-аар

үйлвэрлэж

байна.

УЦС-ын дэлхийн чиг хандлага

УЛС

2006 он

Жилд

үйлдвэрлэж

буй усны

эрчим хүч

(тэрбум. кВтц)

Суурилаг

дсан

хүчин

чадал

(мян.МВт)

Хятад 486.7 145.26

Канад 350.3 88.974

Бразил 349.9 69.08

АНУ 291.2 79.511

ОХУ 157.1 45

Норвег 119.8 27.528

Энэтхэг 112.4 33.6

Япон 95 27.229

Швед 61.8 -

Франц 61.5 25.335

Дэлхий нийтийн чиг хандлага нь усны эрчим хүчний хөгжил дээр үндэслэн

бусад сэргээгдэх эрчим хүчний үүсвэрүүдийг ашиглахыг зорьж байна.

Хятад улсын УЦС-ууд

3-н хавцалын УЦС-нь дэлхийн хамгийн том уцс бөгөөд нийт чадал нь

22,000 МВт бөгөөд жилдээ 50 сая тонн нүүрс хэмнэж хүлэмжийн хийг

үлэмж хэмжээгээр бууруулах экологийн цэвэр сэргээгдэх эх үүсвэр юм.

ОХУ-ын Ангар мөрөн дээр байгуулсан

каскад УЦС-уудАнгар мөрөн дээр баригдсан каскад УЦС-ын үзүүлэлтүүд

УЦСДалангийн

өндөр м

Усан

сангийн

талбай км²

Усан сангийн эзлэхүүн

км³

Чадал МВт

Жилд

үйлдвэрлэх

цахилгаан

тэрбум кВт

цаг

Бүх

эзлэхүүн

Ашигтай

эзлэхүүн л

Иркутская 31 200 (31500)* 2,5 (23000)* 46* 660 4,1

Братская 106 5470 169 48 4500 22,6

Усть-

Илимская88 1873 59 3 3340 21,7

Богучанская 71 2336 58 2 3500 17,6

Нийт 12000 66

ОХУ-ын Ангар мөрөн дээр байгуулсан

каскад УЦС-ууд

Иркутскийн УЦСБратскийн УЦС

ОХУ-ын Ангар мөрний каскад дээр суурилагдсан нийт чадал нь 12,000 МВт

жилд 66 тэрбум кВтц үйлдвэрлэнэ. Энэ нь жилд 24 сая тонн нүүрс хэмнэнэ.

Монголд ажиллаж байгаа усан цахилгаан станцуудын жагсаалт

УЦС-уудын нэр

Суурилагд

сан хүчин

чадал кВТ

Барилга

байгууламжийн

шийдэл

Хөрөнгө оруулалтын

төрөл

1.Богдын гол 2000Ус дөхүүлэх

сувагтайУлсын төсөв

2. Гуулин 400Услалтын

ситемийн сувгаасУлсын төсөв

3. Манхан 150Ус дөхүүлэх

сувагтай

Улсын төсөв, орон нутгийн

хөрөнгө

4. Мөнххайрхан 150Ус дөхүүлэх

сувагтайУлсын төсөв

5. Өндөрхангай 200Ус дөхүүлэх

сувагтай

Тоног төхөөрөмж Вьетнам

улсын тусламж, улсын

төсөв

6.Хархорин 600Услалтын

ситемийн сувгаасБНХАУ-ын тусламж

7.Үенч 960Ус дөхүүлэх

сувагтайУлсын төсөв

Монголд ажиллаж байгаа усан цахилгаан

станцуудын жагсаалт

8. Чигжийн гол 200 Ус дөхүүлэх

сувагтай

Вьетнамын буцалтгүй

тусламж

9.Тосонцэнгэл 375

Голын гулдрилын,

усны төвшин өргөх

далантай

ХБНГУ-ын буцалтгүй

тусламж

10.Эрдэнэбулган 150Ус дөхүүлэх

сувагтай

Дани улсын Засгийн

газрын буцалтгүй

тусламж

11.Завхан мандал 110 БоомттойХБНГУ-ын буцалтгүй

тусламж

12.Цэцэн-Уул 150 БоомттойХБНГУ-ын буцалтгүй

тусламж

13. Дөргөн 12000 Боомттой Зээл тусламж

14. Тайшир 11000 Боомттой Зээл тусламж

НИЙЛБЭР

ЧАДАЛ38445

Усан цахилгаан станцыг хөгжүүлэх

нийтлэг сөрөг тал.

Усан цахилгаан станцтай холбоотой дараах нийтлэг сул тал

байдаг

•Усан сан байгуулснаар тодорхой хэмжээний сав газар усанд

ордог

•Ой мод өвс ургамал ан амьтадын уламжлалт амьдралд

өөрчлөлт ордог

•Тосгон суурин газрын хүн амыг нүүлгэн шилжүүлэх үйл явц

гардаг

•Батлагдаагүй цуу яриа, сөрөг сурталчилгаанд өртдөг

Ийм үндсэн 4 сул талыг ярьдаг бөгөөд эдгээрийн эрсдлийг

тухайн станцын зураг төсөлд тусган сөрөг нөлөөлийг багасгах

арга хэмжээ авч байгаль орчны нөхөн сэргээлтийг хийдэг.

Усан цахилгаан станцыг хөгжүүлэх

сул талДөргөний УЦС байгуулсны дараа

хэд хэдэн шүүмжлэл гарсан үүнд;

Станцаас доош хэсэгт мөсжилт

халиа үүсч өвөлжөө усанд авсан

гэх яриа гарсан энэ бол тухайн

жилд үнэн байсан боловч голын

усны тохиргоо хийгдэж хэвийн

болсон

Загас өнгөрүүлэх байгууламж

муу ажиллаж байгаа шүүмжлэл

гарсан. Тус байгууламж нь зураг

төслийн дагуу хийгдсэн загас

өнгөрөхөд саад болсон баримт

гараагүй. Энэ нь үндэслэлгүй

шүүмжлэл байсан. Аймгийн

мэргэжлийн хяналт нь загас

хорогдоогүй харин хууль бусаар

хилээр загас гаргах байдал

нэмэгдсэн гэж дүгнэсэн.

Одоогоор өөр сул тал илрээгүй байна

Усан цахилгаан станцыг хөгжүүлэх

сул тал.

Тайширын УЦС байгуулагдсны дараа

хэд хэдэн шүүмжлэл гарсан

•УЦС байгуулсанаар Завхан голын

урсац тасарсаныг олон удаа хэвлэл

мэдээлэлээр дамжуулсан үнэн хэрэгтээ

энэ нь станц барьсантай холбоогүй

тухайн бүс нутагт гантай жилүүд

тохиосноос голын ус эрс багассан.

Баянхонгор аймгаас эх авсан Шар усны

голын эхэнд алт олборлолтоос болж

тасарсан нь шалгалтаар тогтоогдсон.

•Эрээн нуур ширгэсэн нь УЦС-тай

холбоотой гэх шүүмжлэл гарсан энэ нь

УЦС болоогүй ган гачигаас

хамаараагүй харин одоо голын урсац

тогтмолжсноор Эрээн нуур хуучин

хэвэндээ орох хандлага ажиглагдаж

байна.

Тайширын УЦС-ыг байгуулсны

дараа ийм 2 үндсэн шүүмжлэл

гарсан бөгөөд энэ нь цаашдаа

арилж хэвийн болно.

Усан цахилгаан станцыг хөгжүүлэх

давуу тал

Нийтлэг давуу тал

•Усны нөөцийг бий болгож усны хомсдлоос гарах

•Үер усны болон ган гачигаас хамгаална

•Нар салхи зэрэг нөхөн сэргээгдэх эрчим хүчний эх

үүсвэртэй зэрэгцэн ажиллана

•Цахилгаан эрчим хүчний өртөг зардал тарифыг

бууруулна

•Хүлэмжийн хийг бууруулахад тус дөхөм үзүүлнэ.

•Том хэмжээний усан сан байгуулснаар ирээдүйд

говийн бүсийн аж үйлвэрийн болон ахуйн усан

хамгамжийн нөөц эх үүсвэртэй болно.

•Аялал жуулчлал загасны аж ахуй

•Усалгаатай газар тариалан хөгжүүлэх

Усан цахилгаан станцыг хөгжүүлэх

давуу талБусад жижиг голууд

Жижиг УЦС нь зуны урин

дулааны улиралд

цахилгаан үйлдвэрлэж

борлуулан орлого олж

түүгээрээ өвлийн улиралд

дизель станцаа ажиллуулах

түлш худалдан авах замаар

түлшний хараат байдлыг

хөнгөвчлөхөд чухал үүрэг

гүйцэтгэж байна. Энэ нь

бусад жижиг УЦС-ыг барих

хөгжлийн дуудлага болсон.

Усан цахилгаан станцыг хөгжүүлэх

давуу талБогдын гол УЦС

Богдын голын УЦС

Жилд 6 сая кВтц эрчим хүч

үйлдвэрлэж 24 мянган тонн

дизелийн түлш хэмнэж

байгаа нь Завхан аймгийн

эрчим хүчний хангамжид

чухал эерэг нөлөө үзүүлж

байна.

Усан цахилгаан станцыг хөгжүүлэх

давуу тал

Дөргөний УЦС

Баруун бүсийн эрчим хүчний

систем нь импортын

цахилгаанаар хангагддаг нэг

талын тэжээлтэй байсан нь

шугамд өвлийн улиралд гэмтэл

гарахад 3 аймгийн төвийг

тасалдуулж эрсэлд оруулж

байсан. Харин Дөргөний УЦС

ашиглалтанд орсоноор 2 талын

тэжээлтэй болж баруун 3 аймгийн

эрчим хүчний хангамжийн

аюулгүй байдал баталгаажсан.

Усан цахилгаан станцыг хөгжүүлэх

давуу тал

Дөргөний УЦС

• УЦС байгуулсанаас доош

Чоно харайхын голын урсац

тогтмолжсон нь голын сав

дагуух өвс ургамалын гарц

сайжирч малчдын талархалыг

хүлээж байна.

• Дөргөн сум байнгын

цахилгаантай болсон нь жижиг

дунд үйлдвэрийн хөгжүүлэхэд

чухал хүчин зүйл болж байна.

Усан цахилгаан станцыг хөгжүүлэх

давуу талТайшир УЦС

Тайширын УЦС, төслөөрөө 2 аймаг 7 сумыг хангах зориулалттай боловч

одоо 2 аймгийн төв 24 сумыг хангаж байна. Завхан голын ус гантай

байсанч тогтмол урсацтай болж байна.

Монголын усны эрчим хүчийг хөгжүүлэх

гол судалгааны ажлууд

УСНЫ ЭРЧИМ ХҮЧНИЙ НӨӨЦ

Усны эрчим хүчний нөөцийг тодорхойлсон

баримт бичгүүд

№1. Монголын усны эрчим хүч түүнийг

ашиглах нь

(1965, Гидро проект)

Энэ судалгаагаар манай улсын усны эрчим хүчний нийт

нөөц 46 тэрбум кВц, боломжит чадал 3800 Мвт гэж

үнэлсэн.

Монголын усны эрчим хүчийг хөгжүүлэх

талаар хийгдсэн судалгааны ажлууд№2. Монголын усны нөөцийг

иж бүрдлээр ашиглах

хамгаалах ерөнхий схем

(1975, Унгар улсын усны нөөц

ашиглалтын төв, Монголын

усны эрдэм шинжилгээ зураг

төслийн хүрээлэн) Энэ судалгаагаар

өмнө хийгдсэн усны эрчим хүчний нөөцийн

хэмжээг тодотгосон. Тухайлбал усны эрчим

хүчний нийт нөөц 56 тэрбум кВц, боломжит

чадал 5700 Мвт гэж үнэлэгдсэн.Нийт 210

УЦС байгуулах боломжтой газрыг сонгосон

бөгөөд үүнээс 150 нь 20 Мвт-аас бага

чадлын байхаар авч үзсэн.

Монголын усны эрчим хүчийг хөгжүүлэх

талаар хийгдсэн судалгааны ажлууд

№3. Монгол улсын

эрчим хүч хангамжийн

схем (1984 он Гидро

проект )

Энэ судалгаанд гол

төлөв Сэлэнгэ, Ховд

голыг эрчим хүчний

нөөцийг ашиглах ойрын

ирээдүй бүхий УЦС-

уудын талаар судласан

байдаг.

Монголын усны эрчим хүчний чиглэлээр

хийгдсэн зураг төслүүд

Шүрэнгийн УЦС-ын ТЭЗҮ судалгаа

(1975 он Ленгдропроект)

Эгийн голын УЦС-ын ТЭЗҮ зураг төсөл

(1995 он Швейцари – Итали, Эрчим

хүчний газар)

Дөргөний УЦС-ын ТЭЗҮ зураг төсөл

(1992 он Москва-гидропроект)

Тайширын УЦС-ын ТЭЗҮ зураг төсөл

(1995 он ХБНГУ Ламмайр интернейшнл)

Монголын усны эрчим хүчний чиглэлээр

хийгдсэн зураг төслүүд

Үенчийн УЦС-ын ТЭЗҮ, зураг төсөл (Европын

холбоо, Гео эколгийн хүрээлэн)

Орхон УЦС урьдчилсан ТЭЗҮ (1998 он Япон

улс)

Богдын гол УЦС зураг төсөл (1986 он Эрчим

хүчний зураг төслийн институт, Румын улс )

Эрдэнбүрэн УЦС ТЭЗҮ (2008 он Япон, МСS)

Чаргайт УЦС ТЭЗҮ (2008 он Сэргээгдэх эрчим

хүчний үндэсний төв)

Хил даван урсдаг гол мөрнийг улс

орны хөгжилд ашиглах нь

Сэлэнгэ мөрөн дээр 4 каскад УЦС байгуулах байршилыг сонгосон

байдаг

№1. Шүрэн УЦС

№2 Бүрэн УЦС

№3 Арцат УЦС

№4 Хутаг-өндөр УЦС

Үүнээс эхний ээлжинд Шүрэнгийн УЦС-ыг барьж хэрэгжүүлэх нь зүйтэй

гэсэн дүгнэлтийг тухайн үед ОХУ-ын Гидропроектийн инстутээс

гаргасан.

1975 онд манай улс төр засгийн удирдлага Шүрэнгийн УЦС-ыг

хэрэгжүүлэхээр дэмжсэн байдаг.

Хил даван урсдаг гол мөрнийг улс

орны хөгжилд ашиглах нь

Монгол улсын томоохон голуудын усны

эрчим хүчний нөөц

Хил даван урсдаг гол мөрнийг улс

орны хөгжилд ашиглах нь

Шүрэнгийн УЦС-ын усан сан

Шүрэнгийн УЦС-ын усны зарцуулга нь 240 м3/с

жилдээ 7.5 тэрбум шоо.метр ус жилдээ урсдаг.

Сэлэнгийн УЦС-ын эзлэхүүн 2.5 тэрбум шоо метр

8 сарын хугацаанд усан санг дүүргэх боломжтой.

Усны эрчим хүч үндэсний аюулгүй

байдлыг бататгах нь Эрчим хүчний найдвар муутай хангамж нь улс орны эрчим хүчний салбарын

аюулгүй ажиллагаа, үндэсний аюулгүй байдалд сөргөөр нөлөөлж, эдийн

засгийн үр ашиггүй, далд аваарийн эрсдэлтэй байх үндэс суурь болдог.

Өнөөгийн манай систем ийм байдалтай байна гэхэд хэлсдэхгүй.

2011-2012 оны өвлийн оргил ачаалал 802 MВт хүрсэн бөгөөд энэ оргил

ачаалалыг давахад ОХУ-аас 120 МВт чадал авсан дүнтэй байна. Цаашид

2020 оны түвшинд оргил ачааллын горим тохируулах эх үүсвэр шинээр

ашиглалтад оруулахгүйгээр одоогийн байдлаар байвал импортоор жилдээ

2300 сая киловатт цаг цахилгаан эрчим хүч авах буюу цагт дунджаар 260-

300 МВт чадлыг импортоор байнга авах шаардлага гарна. Ийм хүч чадлыг

авахад ОХУ-ын эрчим хүчний системтэй холбосон 220 кВ-ийн цахилгаан

дамжуулах агаарын шугамын нэвтрүүлэх чадвар ч цаашдаа хүрэлцэхгүй

болох талтай.

Хэрэв 300 МВт-ын УЦС барьж байгуулвал дээр дурдсан хүндрэл арилж

үндэсний аюулгүй байдлыг бататгахад чухал ач холбогдолтой байх болно.