RADYOGRAFİ ve BANYO TEKNİĞİ

Dr. Erol Akgül

Ç. Ü. SHMYO 1. Sınıf

RADYOGRAFİK GÖRÜNTÜ OLUŞUMU

1. Latent görüntünün oluşumu

2. Röntgen film banyosu:

a. Birinci banyo: Islatma ve developman (geliştirme)

b. İkinci banyo: Fiksasyon (tesbit)

c. Yıkama

d. Kurutma

RADYOGRAFİK GÖRÜNTÜ OLUŞUMU

LATENT GÖRÜNTÜ

• Hastadan çıkan remmant ışın filmdeki emülsiyona enerjisini, esas olarak fotoelektrik etkileşim ile (kısmen compton etkileşim) vererek gümüş halid kristallerinde değişime yol açar.

• Bu yolla filmde gizli (latent) imaj (görüntü) oluşur.

• Uygun kimyasal banyo işlemi ile gizli imaj açık imaja dönüşür.

• Latent imajın oluşumu halen tam anlaşılmamış olup bu konuda değişik teoriler mevcuttur. Bunlardan

kabul gören Gurney-Mott teorisi’dir.

RADYOGRAFİK GÖRÜNTÜ OLUŞUMULATENT GÖRÜNTÜ

GÜMÜŞ HALİD KRİSTALİ 1

• Gümüş, bromür ve iyot atomları kristal ortamda iyon şeklinde sıralanmıştır.

• Ag pozitif, Br ve I negatif iyon şeklinde bulunur.• Gümüş halid kristali oluştuğunda gümüş atomları

dış yörüngelerinden elektron kaybeder ve bu elektron bromür veya iyod (halid) ile birleşir.

RADYOGRAFİK GÖRÜNTÜ OLUŞUMULATENT GÖRÜNTÜ

GÜMÜŞ HALİD KRİSTALİ 2

• Gümüş halid kristali sabit olmayıp atom ve elektronlar kristal içinde bazı durumlarda hareket edebilir.

• Bromür ve iyod, kristalin yüzeyinde daha fazla miktarda bulunduğundan yüzey yükü negatiftir.

• Hassas noktada da (sensitivity speck) yüzeye yakın bulunmaktadır.

RADYOGRAFİK GÖRÜNTÜ OLUŞUMULATENT GÖRÜNTÜ

GÜMÜŞ HALİD KRİSTALİ İLE FOTON ETKİLEŞİMİ

• X-ışını fotonu film ile etkileşince enerjisinin bir kısmını veya tamamını gümüş halid kristaline verir.

• Her iki durumda sekonder elektron açığa çıkarak kristalde seyreder.

• Yer değiştiren elektronlar hassas noktaların yanından geçerken pozitif yüklü gümüş iyonları tarafından yakalanır.

• Bu elektronlar daha çok bromür ve iyottan gelir ve atomlar nötral durum kazanır.

• Kristalin yapısı bozulmaya başlar ve brom ile iyod serbest olarak hareket ederek emülsiyonun jelatin kısmına geçer.

• Gümüş iyonları da serbest durum kazanır.

LATENT İMAJ

• Elektronların hassas noktada birikmeleri negatif elektriklenme yapar ve pozitif gümüş iyonlarını bu noktaya çeker.

• Burada gümüş iyonları nötralize edilerek atomik gümüşe dönüşür.

• Her kristalde 10’a yakın gümüş atomu bu hassas noktada depolanarak gizli imaj merkezini oluşturur.

• Banyo latent imajın gerçeğe dönüştüren kimyasal bir reaksiyondur ve banyo sonrası bu merkezler siyah

alanlar olarak görülür.

LATENT İMAJIN BANYOSU 1

• Banyo işlemi yapılmadan önce latent imaj gözle fark edilmez.

• Bunun nedeni hassas noktadaki metalik gümüş miktarının gözle görülmeyecek kadar az olmasıdır.

• Banyo işlemi x-ışını ile karşılaşmış kristallerdeki tüm gümüş iyonlarının metalik gümüşe dönüşmesini sağlar.

• Bu işlem gözle görülür imaj (görüntü) oluşturur.

LATENT İMAJIN BANYOSU 2

• Banyo işlemi, el banyosu veya otomatik banyocihazı ile yapılabilir.

• Günümüzde banyo işlemi genellikle otomatik banyo cihazları ile yapılmaktadır.

• El banyosunda kullanılan kimyasal maddeler otomatik banyoda da mevcuttur. Ancak otomatik cihazda banyo süresi kısa, kimyasal bileşiklerin yoğunluğu ve ısısı yüksektir.

EL BANYOSU• Banyo işlemini yapan kişi

banyo süresini ayarlayabilir.• 1. banyoda oluşan kimyasal

etkileşim yüksek ısıda daha fazladır.

• Bu nedenle film kalitesi banyo aşamasında kontrol edilebilir.

• Radyografide fazla doz verilen filmleri daha kısa tutarak, az doz verilenleri ise daha uzun tutarak film kalitesi banyo aşamasında düzeltilebilir.

• Otomatik banyoda, verilen dozdan kaynaklanan hataları düzeltme şansı yokur

OTOMATİK BANYO

• Bu cihazların 1960’ların başlarında geliştirilmesiyle radyoloji bölümlerinin etkinliği artmıştır.

• Banyo süresi kısalmış, karanlık oda personelinin sayısı azalmış, görüntü kalitesi yükselmiştir.

• Filmlerin homojen nitelikte olması sağlanarak varyasyonlar azalmıştır.

OTOMATİK BANYO SİSTEMİ 1

• 1. Transport sistemi (merdaneler): Filmin I., II. Banyo, yıkama ve kurutma aşamalarından geçmesini sağlar.

• 2. Isı kontrol sistemi: Banyonun belirli bir ısıda tutulmasını sağlar. Bu genellikle 35ºC’dir. Yıkama suyu ısısı banyo ısısından 2.8ºC düşük olmalıdır.

OTOMATİK BANYO SİSTEMİ 2

• 3. Sirkülasyon (Devir-Daim) sistemi: Banyonun iyi karışması, ısının homojen dağılması için banyo ve yıkama suyunu devamlı sirküle etmesi gerekmektedir. Bunun için banyo ve suyu devamlı pompalayan bir sistem bulunur.

• Bu devir-daim sisteminin I. banyo kısmında bir filtre bulunur ve banyo sırasında açığa çıkan küçük jelatin (100 mikron) partikülleri tutulur.

• I. ve II. Banyodaki devir-daim kapalı sistem, yıkama kısmında ise açık sistemdir. Açık sistemde taze su gelirken taşma yolu ile eski su atılır.

OTOMATİK BANYO SİSTEMİ 3

• 4. Tazeleme sistemi: Her film banyosu sırasında bir miktar banyodaki kimyasal maddeler azalır.

• Tazeleme sisteminde küçük bir depo (replenisher) mevcut olup bu depodan otomatik olarak yeni banyo sisteme pompalanır.

• Taze banyonun pompalanması film miktarı ve boyutu ile ilgilidir.

• Bu sistem çalışmazsa bir süre sonra çıkan filmlerin kontrastı düşer.

OTOMATİK BANYO SİSTEMİ 4

• 5. Kurutucu sistem: Banyo işleminden geçen filmin ıslak çıkmaması için yapılır.

• Merdaneler içinden geçen film üzerine sıcak hava üfürülür.

• Daha sonra bu havanın dışarı verilmemesi, bir boru ile baca sistemine bağlanması gerekir.

• 6. Elektrik sistemi: Mekanik aksamların ve ısıtıcının çalışması için elektrik sistemine ihtiyaç vardır.

FİLM BANYO AŞAMALARI

• Birinci banyo: Islatma ve developman (geliştirme)

• İkinci banyo: Fiksasyon (tesbit)

• Yıkama

• Kurutma

1. BANYO: ISLATMA VE DEVELOPMAN 1

• Islatma: Islatma işlemi ile developman işlemi otomatik banyo cihazlarında birleştirilmiştir.

• Islatma için su kullanılır. Su jelatini yumuşatır. Böylece banyo solüsyonundaki kimyasallarla emülsiyonun reaksiyonunu kolaylaştırır.

• Su aynı zamanda çözücü maddedir.

1. BANYO: ISLATMA VE DEVELOPMAN 2

• Developman: Latent imajı görünür hale getirme işlemidir.

• Ekspoze kristaldeki tüm gümüş iyonları metaliğe çevrilir ve hassas noktalarda birikir.

• X-ışını ile karşılaşmamış kristallerle reaksiyona girmez.

• Developman içinde; developman ajanı, aktivatör, sınırlayıcı, koruyucu ve sertleştirici mevcuttur.

1. BANYO: ISLATMA VE DEVELOPMAN 3

• Developman (geliştirme) ajanı hidrokuinon’dur. Hidrokuinon ile birlikte fenidon veya metol kullanılır.

• Hidrokuinon ve metol genelde el banyosu, hidrokuinon ve fenidon ise otomatik banyo için kullanılır.

• Bu maddeler gümüş iyonunun redüksiyonunda kullanılır.

• Gümüş iyonuna bir elektron vererek redüksiyonlarını yani metalik gümüşe dönüşmesini sağlarlar.

1. BANYO: ISLATMA VE DEVELOPMAN 4

• Hidrokuinon ile fenidonun birbirlerinin etkisini artırıcı özelliği mevcuttur. Buna sinerjik etki denir.

• Developman ajanı; kristal büyüklüğü, developman konsantrasyonu ve ısısına bağlı olarak belli bir süre etkili olur.

• X-ışını ile karşılaşmış gümüş iyonları metaliğe dönerken bromür iyonları serbestleşir ve jelatine geçer. Daha sonra eriyerek filmden uzaklaşır.

1. BANYO: ISLATMA VE DEVELOPMAN 5

• Yükseltici maddeler: Developmandaki aktivatörler (yükselticiler) sodyum karbonat ve sodyum hidroksid gibi alkalilerdir.

• Bunlar hidrojen iyonu konsantrasyonu yanı pH’ı kontrol ederek developman etkisini hızlandırır.

• Bunlar yakıcı maddelerdir, karışım yapılırken eldiven giyilmelidir. Ele ve gözlere bulaştırılmamalıdır.

1. BANYO: ISLATMA VE DEVELOPMAN 6

• Sislenmeyi önleyici maddeler: Potasyum bromid ve potasyum iyod developlama sınırlayıcı (sislenmeyi önleyici) olarak eklenir.

• Bunların developman ajanının etkisini sadece ekspoze gümüş halid kristallerine sınırlar.

• Bunlar etkilenmezse ekspoze olmayan kristallerdeki gümüş de metalik gümüşe redükte olarak banyo sisine yol açarlar.

1. BANYO: ISLATMA VE DEVELOPMAN 7

• Koruyucu maddeler: Developmana eklenen koruyucu,developmanın hava ile oksidasyonunu engeller.

• Hava ile oksidasyon banyonun ömrünü kısaltır.

• Oksidasyon oluşmaması için hazırlanmış banyoların kapağı kapalı tutulması gereklidir.

• Hidrokuinon hava oksidasyonuna hassastır.

• Karıştırılmamış solüsyon hava sıcaklığında bir yıl depolanabilir.

• Karıştırılınca birkaç hafta dayanır ve oksitlenme belirtisi kahverengileşmedir.

• En sık kullanılan koruyucu sodyum sülfit’tir.

1. BANYO: ISLATMA VE DEVELOPMAN 8

• Sertleştirici madde: Otomatik banyoda developmanda sertleştirici bulunur ve bu sıklıkla glutaraldehid’dir.

• Emülsiyon çok şişer ve yumuşak olursa filmin cihaz içinde transportu engellenir.

• Sertleştirici şişme ve yumuşamayı kontrol eder.

• Otomatik banyoda çıkan problemlerin en önemlileri glutaraldehid yetersizliğine bağlı olabilir.

1. BANYO: ISLATMA VE DEVELOPMAN 9

• Özetle film developmanında; süre, ısı ve yoğunluk önemlidir.

• Developmanın uzun sürmesi metalik gümüş oluşumunu artırır, yüksek ısı da benzer etkiye sahiptir.

• Developmanda redükte ajanın yoğunluğunun fazla olması, x-ışını ile karşılaşan ve karşılanmayan tüm kristallerdeki gümüş iyonlarının metalik gümüşe dönmelerine yani filmin kararmasına neden olur.

1. BANYO: ISLATMA VE DEVELOPMAN 10

• Bunun için uygun ısı, süre ve yoğunluk film banyosunda önemlidir.

• Sürenin kısa olması, banyo suyunun soğuk olması veya yeterli miktarda developman ajanının olmaması ters etki yapar.

• Banyo işlemi sırasında, kontrastın en yüksek olması için, banyo üreticileri tarafından önerilen ısı ve süre kullanılmalıdır.

Kaynaklar

• Bushong SC. Radiologic Science for Technologist: Physics, Biology and Protection. 3rd

ed. St. Louis, The C. V. Mosby Company, 1984.• Oğuz M. Röntgen Fiziğine Giriş: Diagnostik I.

Adana, ÇÜ Basımevi, 1992.• Kaya T. Temel Radyoloji Tekniği. Bursa, Güneş

& Nobel, 1997.