Post on 08-Mar-2018
2014-2015 ÖĞRETİM YILI
MESLEKİ ÇALIŞMALAR AKAİD VE KELAM DERSİ
TEBLİĞLERİ
Bu dosyadaki metinler, 2015 Haziran döneminde yapılan mesleki çalışmalardan seçilmiştir.
Bilindiği gibi Haziran döneminde; İHL/İHO Meslek Dersleri, DKAB ve Kültür Dersleri
öğretmenlerimizin katılımıyla komisyonlar oluşturuldu. Bu komisyonlarda, belirlenen ana
başlıklar çerçevesinde isteyen öğretmenlerimiz tebliğler/bildiriler sundular ve katılımcı
öğretmenlerimiz tarafından müzakere edildi. Bildiriler ve dile gelen görüşler raportörler
tarafından bir araya getirildi. İllerde birleştirilerek Genel Müdürlüğümüze gönderilen bu
dosyalardan uygun görülüp seçilen bazı bildiriler (müzâkere metinleri hariç) “Eylül-2015
Mesleki Çalışmalarda” öğretmenlerimizin görüş alışverişine ve tekrar müzâkeresine
sunulmaktadır. Bu dosya, içindeki bildiriler veya sunum metinleri, yayımlanmış bir eser,
salt akademik bir çalışma veya Din Öğretimi Genel Müdürlüğünce hazırlanan bir kitap
ve rapor değildir. Ortaöğretim kurumları yönetmeliğinde belirtilen mesleki çalışmalar
çerçevesinde, alan öğretmenlerinin görüşlerinden oluşan, birbirinden farklı görüşleri ve
teklifleri içeren, akademik olan veya olmayan, tartışmaya açık, uygulamaya yönelik önerileri
olan metinlerdir. Bağlayıcılığı yoktur. İçerik sorumluluğu, kaynakça bildirimi ve metin
içeriklerinin tamamı, bildirileri/metinleri hazırlayan öğretmenlere aittir. Derslerin öğretiminde
kullanılacak yöntem-teknik önerileri öncelenerek metinlerden, derslerin öğretiminde
doğrudan kullanması ile ilgili olmayan bazı hususlar çıkarılmıştır. Ayrıca,
öğretmenlerimizden gelen diğer çalışmalar ve müzakere metinleri daha ayrıntılı bir çalışmada
kullanılacağından bu dosyaya alınamamıştır.
Emeği geçen öğretmenlerimize teşekkür ederiz.
2014-2015 HAZİRAN DÖNEMİ MESLEKİ ÇALIŞMALAR AKAİD VE KELAM DERSİ TEBLİĞLERİ
2
İçindekiler Tablosu AKAİD-KELAM DERSİ HAKKINDA GENEL BİR DEĞERLENDİRME, ŞERAFETTİN AYDIN .................................................................................................................. 2
AKAİD VE KELAM DERSİNDE ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME, HÜLYA ATASOY ........................................................................................................................................................... 6
FATMA GÜNAYDIN ................................................................................................................. 17
2014-2015 HAZİRAN DÖNEMİ MESLEKİ ÇALIŞMALAR AKAİD VE KELAM DERSİ TEBLİĞLERİ
3
BURSA GEMLİK AKAİD-KELAM DERSİ HAKKINDA GENEL BİR DEĞERLENDİRME
TEBLİĞCİ: ŞERAFETTİN AYDIN, GEMLİK ANADOLU İMAM HATİP LİSESİ
1. İnanç konularının anlatımında akli ve mantıki delillerin kullanılmasına önem verilmelidir.
2. Öğrenciler arasında tartışma ve araştırma grupları oluşturulmalı ve öğrencilere seminer
konuları verilmeli araştırıp sınıfta anlatmaları istenebilir.
3. Derslerin anlatımında CD ve sunular kullanılmalı, özellikle imani konular, kâinatta
Allah'ın varlığını, birliğini ve gücünü gösteren delilleri güzel bir şekilde işleyen CD'lerinden
istifade edilmelidir.
4. Öğrencilere farklı sorular sorulup inançla ilgili konuları araştırmaları teşvik edilmelidir.
5. Günümüzde çok sık sorulan bazı soruları onlara kur'a ile dağıtılıp hazırlanmaları ve
sınıfta anlatmaları istenmelidir. Öğretmen de bu konularda sınıfta anlatılırken yeri geldikçe
gerekli izahlarda bulunmalı öğrencilerin konuları iyice özümsemelerini sağlamalıdır.
6. Kelâmî konuların işlenmesinde sahih hikâyelerden istifade edilmelidir. Hikâye üzerinde
sorular sorarak öğrencilerin bu hikâyelerden çıkardıkları sonuçlar değerlendirilmelidir.
7. Dersin özelliği açısından öğrencilerden gelen soruların cevabı net olarak bilinmiyorsa
araştırılıp söyleneceği ifade edilerek sonra cevaplanmalıdır.
8. Derslerde işlenen konularla ilgili makaleler derlenebilir ve derlenen makalelerin
fotokopileri dağıtılabilir.
9. Kelam ve Akaid dersiyle ilgili ders dışında okumak için kitaplar tavsiye edilebilir. Her
dönem bir kitap yeterlidir.
10. Öğrencilerin sınıf ve okul panolarında inanç konularıyla veya güncel kelâmî mevzularla
ilgili sorular ve cevapları yayınlanabilir.
11. Dersin işlenişinde akli deliller anlatıldığı kadar kalp yönü de ihmal edilmemelidir.
İmanın bir kalp olayı olduğu inancın teslimiyet olduğu örneklerle anlatılmalıdır.
12. Basından ve yayından seçilen günümüz insanının inanç problemleriyle ilgili örnekler
sınıfa getirilmeli ve öğrencilerle birlikte tartışılmalıdır.
13. İnanç konularının anlatımında hikmet boyutu üzerinde durulmalıdır. Neden inanıyoruz,
inanmamızın bize ve topluma ne gibi faydaları vardır? Sorularının cevabı verilmelidir.
14. Kur'an'a göre mü'min, münafık, müşrik ve kâfir psikolojisi nasıldır? Bu ve buna benzer
konular verilerek ayet ve hadislerde araştırması istenebilir.
2014-2015 HAZİRAN DÖNEMİ MESLEKİ ÇALIŞMALAR AKAİD VE KELAM DERSİ TEBLİĞLERİ
4
15. Kelâmî mezhepler anlatılırken ilk dönemdeki Müslümanlar arasında çıkan olaylar çok
nazik bir şekilde anlatılmalıdır. Sahabeye ve selef-i salihin'e karşı dikkatli bir üslup
kullanılmalıdır. Mevzuların içinde derinlemesine dalıp hakemlik yaparak haklı ve haksız taraf
tespitine gidilmemelidir.
16. Öğrencilerimiz itikâdî ve kelâmî bazı konularla ilgili öğretmenlerle ya da çevredeki
uzman hocalarla röportajlar yapılabilir.
17. İmânî konularda tasavvuf kitaplarından da yararlanmak hatta öğrencilerin araştırdığı
konuları sınıfa taşımanın çok faydası olacaktır.
18. Günümüzdeki itikadi farklı mezheplerin yaşadığı ülkeleri ve coğrafyaları harita
üzerinde göstermek zihinlerde daha kalıcı olmasını sağlayacaktır.
19. Derslerdeki konularla ilgili öğrencilerin ayetleri bulup derse hazırlıklı gelmeleri
istenebilir. Hatta bazı ayetleri belirleyip öğrencilerin ezberlemelerini sağlamak çok faydalı
olacaktır.
20. Öğrencilerin Akaid ve Kelâm konularıyla ilgili ansiklopedilerden madde taramaları ve
araştırma yapmaları istenebilir. Aynı şekilde başta Diyanet İslam Ansiklopedisi olmak
üzere İFAV tarafından yayınlanan "Günlük İnanç, İbadet ve Yaşayış Ansiklopedisi"nden
de yararlanılmalıdır. Bu kitaplardan belirli konu başlıkları öğrencilere verilerek araştırma
yapmaları istenebilir. Hatta öğrencilerden araştırdıkları konuyu kısaca yazılı sınavında
anlatmaları da istenebilir.
21. Öğrencilerin İslam Dini'nin genel yapısını ve nasıl bir hayat tarzı getirdiğini genel
çerçevesiyle bilmeleri açısından Muhammed Hamidullah'ın "İslam'a Giriş" adlı eseri
mutlaka öğrencilere okutulmalıdır.
22. Kelam ve Akaid konularında öğrencilerin istifade edecekleri kitapların isimleri
öğrencilerimize bildirilmeli, kütüphanemizde veya elimizde var olan eserler sınıfa götürülerek
tanıtımı yapılırsa çok güzel olur.
23. Öğrencilerimizin her birine sınıf mevcuduna göre Esmâu'l-Hüsnâ dan bir iki isim
belirlenmeli ve şerhlerinin araştırılması istenmelidir.
Kaynak: İmam Hatip Liselerinde Meslek Dersleri Öğretimi Nasıl Olmalı? Ensar Neşriyat.
KELAM DERSİ ÖĞRETİM YÖNTEMLERİ ve MATERYAL HAZIRLAMA
1. Öğrencilere İslam dininin inanç esaslarının köklü bir şekilde kavratılması, inançla ilgili
konularda geniş bir kavrayış kazandırılması gerekmektedir.
2. Kelam dersi konuları doğru kaynaklar esas alınarak verilmeli derslerde takrir, soru-cevap,
araştırma, tartışma metotlarıyla öğrenci aktif hale getirilmeli.
2014-2015 HAZİRAN DÖNEMİ MESLEKİ ÇALIŞMALAR AKAİD VE KELAM DERSİ TEBLİĞLERİ
5
3. İslam'ın iman esasları sağlam kaynaklara dayandırılmış olarak tespit edilip, pekiştirilmesi
ve buna bağlı olarak değişik fikir akımları, mezhep inançları karşısında ilmi anlayış
kazandırılmasını sağlamak.
4. Konular üzerine öğrencilerin düşünmeleri ve muhakeme etmelerini sağlamak, inceleme ve
araştırma kabiliyetlerinin kazandırılması.
5. Dersler Kuran ayetleri ve sahih hadislere dayanılarak işlenmeli, Kur'an ve sünnetin kelam
ilmine kaynaklık dereceleri; muhkem-müteşabih, mütevatir-sahih-haber-i vahit gibi ifadelerin
kavratılması.
6. Dini ilimlerin temelini oluşturan kelam ilminin tarihi seyri yanında yeterli ve tatmin edici
temel itikadi bilgilerin verilmesi.
7. Kelam ilmi hoşgörü ve fikir hürriyetine dayalı, milli birlik ve beraberliğimizi güçlendiren,
diğer din ve kültürlere karşı da dostluk bayrağını dalgalandıran bir ilimdir. Öğrenciye bu
yönün kazandırılması önemlidir.
8. Derslerde öğrencilerin ilgilerini artırmak amacıyla güncel itikadi konulara yer verilmeli,
derslerde yapılacak açıklama, yorum ve tartışmalarda mantıki ve ilmi ölçüler dikkate
alınmalıdır.
9. Konular sınıf seviyesi ve öğrencinin kapasitesi, psikolojik ve pedagojik gelişmeleri dikkate
alınarak işlenmeli. Öğrenci düşünme ve sentez kabiliyetini aktif hale getirebilmeli.
10. İnanç ve düşünce özgürlüğü anlayışı geliştirilmeli. İslam düşünce tarihinin
şekillenmesinde baştan beri inanç ve düşünce hürriyetine verilen önemin yattığı üzerinde
ısrarla durulmalıdır.
11. Dinin felsefi, psikolojik, sosyolojik ve tarihsel boyutlarının tam olarak kavratılmasında adı
geçen bilim dallarını konu edinen ders öğretmenleriyle diyalog ve dayanışma içinde olunması
konuların daha iyi anlaşılması ve kalıcı olması açısından önemlidir.
12. Kelam ve mezhepler tarihi alanlarında kullanılan klasik ve modern terimler
kavratılmalıdır.
13. Kelam ve Mezhepler tarihi alanında yazılmış eserler kronolojik sıraya göre ve içerdikleri
konular itibarı ile verilerek öğrencilerin literatür bilgisine sahip olmaları sağlanmalıdır.
2014-2015 HAZİRAN DÖNEMİ MESLEKİ ÇALIŞMALAR AKAİD VE KELAM DERSİ TEBLİĞLERİ
6
RİZE MERKEZ AKAİD VE KELAM DERSİNDE ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME
TEBLİĞCİ: HÜLYA ATASOY, RİZE ANADOLU İMAM HATİP LİSESİ
DEĞERLENDİRME BAŞLIKLARI
1. Öğretim Materyalleri
2. Ölçme ve Değerlendirme
3. Sosyal ve Kültürel Etkinlikler
4. Öğretim Yöntem ve Teknikleri
5. Kişisel ve Mesleki Gelişim Önerileri
6. Öğretim Programı ve Kazanım Değerlendirmesi
7. Sınıf Yönetimi ve Akademik Başarı Değerlendirmesi
YÖNLENDİRME SORULARI VE ÖNERİLER
Öğretim Materyalleri
1- Hangi materyalleri hangi konularda kullanıyoruz?
2- Kullandığımız materyallerden hangileri daha kalıcı etki yapıyor?
3- Öğrencilerin gelişim düzeylerine uygun kullanabileceğimiz materyaller hangileridir?
4- Hazırlanmış materyallerde eksik gördüğümüz yönler nelerdir?
5- Kendi geliştirdiğimiz materyal örnekleri nelerdir?
6- Materyallere ulaşma konusunda ne gibi sıkıntılar yaşıyoruz?
7- Materyal bulabileceğimiz tavsiye siteler, forumlar, gruplar hangileridir?
8- Sıklıkla kullandığımız, kullanmamızdan öğrencinin de memnun olduğu materyaller
hangileridir?
9- Materyal kullanımında tercih ettiğimiz yöntemler nelerdir?
10- Kazanımlara ulaştıracak, öğrenciye hitap edecek, kaliteli bir materyalde hangi
özellikler bulunmalıdır?
11- Öğrencilerimizin ürettiği materyal örnekleri onların kazanımlarına nasıl etki
etmektedir?
12- Kullandığımız materyaller istendik davranışlar ve kazanımlar meydana getirmede
etkili oluyor mu?
ÖĞRETİM MATERYALLERİ ÖRNEKLERİ
Ses kasetleri, Tepegöz asetatları, Çalışma yaprakları, Kitapçıklar, Slaytlar, Ders
Kitapları, Ders Notları, Hikâye ve Romanlar, Broşürler, Çalışma/Alıştırma, Kitapları,
Kılavuzlar, Dergiler, Yazı tahtaları, Elektronik Tahtalar, Beyaz Tahtalar, Kumaş Tahtalar,
2014-2015 HAZİRAN DÖNEMİ MESLEKİ ÇALIŞMALAR AKAİD VE KELAM DERSİ TEBLİĞLERİ
7
Resimler, Fotoğraflar, Posta kartları, Haritalar, Çizimler, Çizelgeler, Grafikler, Afiş/Posterler,
Kavram Haritaları, Karikatürler, Gerçek Nesneler, Sergiler, Alan Gezileri, Örnekler,
Modeller, Video Kasetleri.
Ölçme ve Değerlendirme
1. Derslerin özelliklerini de dikkate alarak hangi ölçme ve değerlendirme tekniklerini
kullanabiliriz?
2. Bir derste değerlendirme yaparken kriterlerimiz neler olmalıdır?
3. Mevcut eğitim anlayışını, programı da dikkate alarak hangi ölçme ve
değerlendirme tekniği derslerimize daha uygundur?
4. Bireyselleştirilmiş eğitim programı uyguladığımız kaynaştırma öğrencilerinin
değerlendirmesi ile normal eğitim programını uyguladığımız öğrencilerin
değerlendirmesi nasıl yapılmalıdır?
5. Ölçme ve değerlendirme yaparken objektif nasıl oluruz?
6. Öğrencinin gelişim seviyesine uygun ölçme ve değerlendirme teknikleri
hangileridir?
7. Kazanımı, içselleştirme düzeyini, davranışa dönüştürme durumunu
ölçebileceğimiz değerlendirme teknikleri neler olabilir.
DEĞERLENDİRME TEKNİKLERİ ÖRNEKLERİ
Yazılı Yoklamalar, Kısa Cevaplı Sorular, Doğru-Yanlış Soruları, Çoktan Seçmeli Test,
Eşleştirme Soruları, Gözlem Tekniği, Hafıza Matrisi Testi, Yapılandırılmış Grid, Anlık Test,
Portfolyo, Proje, Kavram Haritası, Drama/Gösteri, Problem Çözme, Puanlama , Anahtarlar,
Performans Değerlendirme, Görüşme (Mülakat) Tekniği, Öz Değerlendirme, Akran
Değerlendirmesi, Grup Değerlendirmesi, Kelime İlişkilendirme Testleri, Kavram Yanılgısı
Kontrol Listesi, Tanılayıcı Dallandırılmış Ağaç, Sınıf Kanısını Tespit Testi, Öğrenci Düzeyi
Kontrol Listesi, Tek Cümleyle Özetleme Tekniği, Avantaj/Dezavantaj Listeleme Tekniği,
Uygulama Kartları Tekniği.
8
Sosyal ve Kültürel Etkinlikler
1- Ders içinde hangi sosyal etkinlikleri yapıyoruz/yapabiliriz?
2- Yaptığımız sosyal etkinliğin öğrenciye katkısı ne olmaktadır?
3- Sosyal etkinliklerin dönütlerini/değerlendirmelerini nasıl alıyoruz/yapıyoruz?
4- Uyguladığımız, faydasını gördüğümüz ve arkadaşlarımıza tavsiye edebileceğimiz
sosyal etkinlik önerilerimiz var mı?
5- Ders içinde sosyal etkinlik yapabilmek için nelere ihtiyacımız olmaktadır?
6- Ders dışında hangi sosyal etkinlikleri yapıyoruz/yapabiliriz?
7- Ders dışında yapılacak sosyal etkinlikler için hangi prosedürlerin yerine gelmesi
gerekiyor?
8- Öğrenciler için boşa geçen vakit olmaması için ders dışı sosyal etkinlikler nasıl
planlanmalıdır?
9- Gezi, gözlem, inceleme dışında yaptırabileceğimiz orijinal sosyal etkinlikler neler
olabilir?
10- Kazanımlara ulaştıracak, öğrenciye hitap edecek, sosyal etkinliklerde hangi nitelikler
bulunmalıdır?
11- Öğrencilerimizle yaptığımız paylaşabileceğimiz sosyal etkinlik örnekleri var mı?
12- Kullandığımız materyaller istendik davranışlar ve kazanımlar meydana getirmede
etkili oluyor mu?
ETKİNLİK ÖRNEKLERİ
Uzmanlarla mülakat, Dini mekan ziyaretleri, Kütüphane buluşmaları, Toplum hizmeti
faaliyetleri, Hobi kampları/çalışmaları, Mesireler, Mesleki/Okul tanıtım günleri, Tiyatro,
Drama saatleri, Spor müsabakaları, İzcilik kampları, Münazara/bilgi yarışmaları, Eğitici oyun,
Aile/hasta/yaşlı ziyaretleri, Yardım/paylaşım projeleri, Okuma saatleri, Değer sandıkları,
Temizlik etkinliği, Şiir/ilahi/Naat okuma, Örnek şahsiyetleri tanıma, Maket/afiş tasarlama,
Slogan/şiir/hikaye yazma, Gazete/dergi çıkarma, Kitap fuarları, Yazar buluşmaları,
Sempozyum katılımları, Kermesler.
Öğretim Yöntem ve Teknikleri
1- Hangi yöntem ve teknikleri hangi konularda kullanıyoruz?
2- Kullandığımız hangi yöntemler öğrenmede daha kalıcı etki yapıyor?
3- Öğrencilerin gelişim düzeylerine uygun teknikler hangileri olabilir?
4- Hangi sınıf düzeylerinde hangi yöntem ve tekniklerin kullanılması daha uygun
olmaktadır?
9
5- Kendimize özgü geliştirdiğimiz yöntem ve teknikler var mı?
6- Olumlu sonuç aldığın yöntem ve tekniklerle öğrencilerin kazanıma ulaşma durumlarını
nasıl değerlendiriyoruz?
7- Ezber gerektiren yerlerde hangi yöntemleri kullanıyoruz?
8- Sıklıkla kullandığımız, kullanmamızdan öğrencinin de memnun olduğu yöntemler
hangileridir?
9- Değerlendirme yaparken çoklu zekaya hitap eden yöntem ve teknikler kullanabiliyor
muyuz?
10- Çoklu zeka ile öğretim yaptığımız bir derste ne gibi uygulamalar ve dönütler aldık?
11- Kaynaştırma eğitime yönelik bireyselleştirilmiş eğitim programının bir derste
uygulanabilirliğine dair örneklerimiz var mı?
ÖĞRETİM TEKNİKLERİ ÖRNEKLERİ
Ekip Öğretimi, Deney, Rol Oynama, Mikro öğretim, Demeç, Söylev, Görüşme, Sergi,
Drama, Konferans, Altı Şapkalı Düşünme Tekniği, Sempozyum, Seminer, Panel, Münazara,
Forum, Zıt Panel, Yarışma, Düz Anlatım, Soru Cevap, Ev Ödevi, Sınıf-İçi Uygulamalar,
Problem Çözme, Gösterip-Yaptırma, Proje, Örnek Olay İnceleme, Tartışma Yöntemi,
Benzetim (Simülasyon), Bilgisayar Destekli Öğretim, Özel ders, Gözlem, Eğitsel Oyunlar,
İşbirlikçi Öğretim, Beyin Fırtınası, Gezi, Yansıtma.
Kişisel ve Mesleki Gelişim Önerileri
1. Okunması tavsiye KİTAPLAR
2. Okunması tavsiye MEALLER
3. Okunması tavsiye TEFSİRLER
4. İncelenmesi tavsiye MATERYALLER
5. İncelenmesi tavsiye SİTELER
6. İncelenmesi tavsiye CD,DVD vb.
7. İzlenmesi tavsiye FİLMLER
Öğretim Programı ve Kazanım Değerlendirmesi
1- Güncelliği var mı?
2- Kazanımlar, öğrencilerin bilişsel/duyuşsal/psiko-motor gelişim özelliklerine ne derecede
uygundur?
3- Kazanım ifadeleri, ne derecede açık ve anlaşılırdır?
4- Kazanımlar, birbirleriyle ne derecede tutarlıdır?
10
5- Kazanımlar, mevcut koşullarda ne derecede gerçekleştirilebilir?
6- Kazanımlar, öğrencilerin istendik (kendisi için gerekli olduğuna inandığı ve kendisi için
anlamlı olan) davranışlarını ne derecede geliştirmektedir?
7- Kapsam, programın genel amaçlarıyla ne derecede tutarlıdır?
8- Kapsam, konu alanındaki temel bilgileri (kavramları, ilkeleri, yöntemleri, uygulamaları,
vb. gibi) ne derecede içermektedir?
9- Kapsam, çağdaş bilimsel bilgilere ne derecede uygundur?
10- Kapsamda yer alan konuların sırası, öğrenme ilkelerine ne derecede uygundur?
11- Kapsam, öğrenci seviyesine ne derecede uygundur?
12- Programın öğrenme alanları üzerine yapılandırılması öğrenmede ne derecede etkilidir?
13- Öğrenciler, programda öngörülen becerileri (araştırma, sorgulama, eleştirel ve yaratıcı
düşünme, vb. gibi) ne derecede kazanırlar?
14- Etkinliklerde çoklu zekâ kuramına ne derecede yer verilmiştir?
15- Etkinliklerde öğrenci merkezli öğrenme stratejilerine (problem temelli öğrenme, işbirlikçi
öğrenme, araştırma vb. gibi) ne derecede yer verilmiştir?
16- Programın ön gördüğü etkinlikleri uygulamada ne derecede gerçekleştirirsiniz?
17- Programda öngörülen ölçme ve değerlendirme teknikleri (performans sınavları, projeler,
yapılandırılmış grid, vb. gibi) kazanımları ölçmede ne derecede etkilidir?
18- Uygulamada kazanımlara yönelik çoklu değerlendirme teknikleri ne derecede
uygulanabilir?
19- Programda öngörülen ölçme ve değerlendirme teknikleri, (bilişsel, duyuşsal ve psiko-
motor) öğrencilerin gelişim düzeylerini ne derecede dikkate almaktadır?
20- Programın başarısını engelleyen faktörler nelerdir?
Sınıf Yönetimi ve Akademik Başarı Değerlendirmesi
1. Derslerin işlenişi sürecinde yaşanan sorunlar nelerdir?
2. Bu sorunların sizce sebepleri nelerdir?
3. Ders içindeki sorunları aşabilmek için neler önerirsiniz?
4. Sorunlara ders içinde çözüm bulabiliyor muyuz?
5. Ders içerisinde çözülemeyecek sorunlarla karşılaştığımızda ne yapıyoruz?
6. Sınıf yönetiminde etkili olduğunu gördüğümüz yöntemler var mı?
7. İyi bir sınıf yönetimi için neler önerirsiniz?
8. Öğrencilerin ilgisini derse nasıl çekebiliriz?
9. Siz öğrencilerin ilgisini çekmek için hangi yöntemleri uyguluyorsunuz?
10. Öğrencilerimizin sınıf yönetimimiz ile ilgili eleştirdikleri yönler oluyor mu?
11
11. Tecrübeleriniz, bir öğretmenin nasıl olması, nasıl davranması gerektiği konusunda size
hangi birikimleri getirdi?
12. Öğrencilerimizin akademik başarısını nasıl artırabiliriz?
13. Akademik başarıyı artıracak çalışmalar neler olabilir?
14. Akademik başarıyı artırmak için öğretmene, veliye ve öğrenciye düşen sorumluluklar
nelerdir?
Öğretim Materyalleri
1- Materyal kullanmak için ders planı hazırlar gibi kullanılacak materyal planı da
hazırlanmalıdır. Böylece hangi ders veya ünite için hangi materyali kullanmamız
gerektiğine rahatça ulaşabiliriz.
2-Kişisel materyal arşivi oluşturup elimizdeki arşive göre materyal kullanım programı
yapabilir ya da teknolojiyi de kullanarak konu konu materyalleri bir araya derleyen
program geliştirilebilir.
3-Kullanılan görsel materyallerin video, sunu, resim, afiş vb. materyallerin öğrenmede
kalıcılığı artırdığı gözlemlenmiştir.
4-Slayt ve kavram haritası kullanımı etkili olmaktadır.
5-Genel tekrar için ve konunun akademik boyutunu görmek için İslamda İnanç Esasları
isimli (Prof.Dr. Bekir Topaloğlu, Prof.Dr.Yusuf Şevki Yavuz,Prof. Dr. İlyas Çelebi) kitabın
her öğrenci tarafından okunup değerlendirilmesi (yazılı ve sözlü) konunun anlaşılmasına katkı
sağlamaktadır.
6. Her dersin işleniş aşamasında olduğu gibi bu dersin işlenişinde de görsel materyal ve
çoklu zeka kapsamında öğretim yöntem ve teknikleri devreye sokulmalıdır. Çünkü görsel
araçlar sınıf içerisinde doğal bir ortamın oluşmasında öğretmene yardımcı olmaktadır.
Gerçek ortamlara yakın bir düzen içerisinde ders işlenişi öğrencinin ilgisini çekmektedir.
Konu anlatımında görsel araçlar ile yapılacak etkinlikler, öğretilen terimler ile
kavramların daha kolay öğretilmesi ve öğrenilmesine yardımcı olması muhtemeldir. Aynı
şekilde ders konusu ile ilgili video ve sunu kullanmak dersi monotonluktan
kurtarmaktadır.
Sınıf Yönetiminde Karşılaşılan Problemler
Öğretmen ve öğrencilerin beklentilerinin birbirinden farklılık göstermesi, öğretmenin ben
dili kullanması, öğrenci ile etkili iletişime geçememesi gibi sebeplerden ve öğrenci-veli
duyarsızlığından kaynaklı sebepler sınıf yönetiminde karşılaşılan problemlerden bazılarıdır.
Ayrıca;
12
1. Öğrencilerde hedef eksikliği
2. Öğrencilerin kendi aralarında konuşup dersi takip etmemeleri
3. Öğrencilerin derse eksik materyalle gelmeleri, derse hazırlık sağlayacak ödevlerin
yapılmaması,
4. Öğrencilerin söz hakkı almadan konuşmaya çalışmaları ve yerinde durmakta zorlanan
hiperaktif öğrenciler de karşılaşılan problemler arasındadır.
DİĞER:
Akaid ve Kelam dersi müfredat gereği soyut konular içermesi materyal konusunda
öğretmeni kısıtlarken dini materyal olarak hadis ve kelam kaynakları ve en temel
kaynak olan Kur’an-ı Kerim meal ve tefsirleri ve öğrencilerin 11.sınıf itibariyle bu
konuda alt yapısının oluşmuş olması dersin materyal ihtiyacını gidermede olumlu bir
durum ortaya çıkarmaktadır.
Akaid ve Kelam dersi 7 üniteden oluşan bir müfredata sahip olmasına rağmen
materyal kullanımı ve öğrencinin derse aktif katılması dahil yıllık plan açısından süre
itibariyle rahat takip edilebilecek ve konuların süre dahilinde bitirilmesi mümkün bir
ders. Dönem başı itibariyle öğrenciler arasında konu dağıtımı yapılarak öğrencinin
derse aktif katılımı sağlanabilir. Bu durum öğrenciyi derse karşı daha aktif
kılmaktadır. Öğrencnin kendini ifade, aktif katılım ders işlenişini olumlu hale
getirmektedir.
Bu konuda dersin yeni bir ders olarak değerlendirilmesi ve materyal ihtiyacı
dinin ve inancın hassasiyeti göz önünde bulundurularak EBA da bununla ilgili
materyale yer verilmesi materyal kullanım kısıtlaması açısından zorunluluk
doğurmaktadır.
Ölçme ve Değerlendirme
1. Ünite sonlarında Ölçme ve değerlendirmede not verilmeksizin test, klasik sınav,
quiz uygulamaları, bilgi yarışmaları, ödüllü soru-cevap etkinlikleri uygulanabilir.
2. Sınavlarda ünitenin durumuna göre çoktan seçmeli, kısa cevaplı, klasik, boşluk
doldurma, doğru-yanlış, eşleştirme gibi ölçme değerlendirme yöntemleri
kullanılmalıdır.
3. Yapılan genel sınavların (YGS, LYS) test tekniğine dayalı olması nedeniyle
öğrencilerin daha çok test çözdüğü bunun da anlama, yorumlama ve yazarak
anlatmayı olumsuz etkilediği gözlemlenmiştir.
13
4. Konu başlangıçlarında Kavram Haritalarının kullanılması dersin anlaşılmasını
kolaylaştırmaktadır.
5. Öğretmenler, sürekli kendilerini yenilemeli, belli bir din anlayışını öğrencilere
empoze etmek yerine, onların, sorgulayan, araştıran, aklını kullanan bireyler
olması sağlanmalıdır.
6. “Öğretmenlik, bilgi aktarma değil bilgiye rehberlik yapma mesleği olarak
görülmelidir.”
7. Teog’da olduğu gibi her dönem 2.sınavlar Türkiye geneli yapılırsa öğrencilerin
derse ilgisi artacaktır. Bu sınavlar ve diploma ortalaması üniversiteye
yerleştirmelerde de kullanılmalı, okulun önemi ve işlevinin artmasına da katkıda
bulunacağı kanaatindeyim.
Kişisel mesleki gelişim
1. Kitap okuma (Kaynak kitaplar, Kur’an-ı Kerim Mealleri, Tefsirler)
2. Alanı ile ilgili program, seminer, konferans, vb. faaliyetlere katılma.
3. Konularla ilgili materyal hazırlama.
4. Öğretmenin İnterneti, görsel ve işitsel yayınları takip etmesi, ilgili Cd ve kitapları
alması tavsiye edilebilir.
5. Zümre öğretmenlerinin sık sık bir araya gelerek fikir alışverişi yapmalarının faydalı
olacağı.
6. İlahiyat fakültelerinde sınavsız yüksek lisans yapılması.
7. Diyanetin eğitim merkezlerinde, hizmet içi eğitim programları düzenlenmesi
hususunda iş birliği yapılması.
8. Her sene başı, bu seminerler çerçevesinde her ders için İlahiyat Fakülteleri
hocalarının öğretmenlere seminer vermesinin planlanması.
9. Alanında Yüksek lisans yapan öğretmenlerin Türkiye çapında yapılacak seminer ve
konferanslara katılımını sağlamak.
Öğrenciler için Kişisel Mesleki Gelişim
1-Kitap okuma
2-Ders Anlatma
3-Ders sunusu Hazırlama
Öğretim Programı ve Kazanımlar
Ders kitabı ve kazanımlar ünite ünite değerlendirilebilir. Ünite değerlendirme çoktan
seçmeli veya klasik olarak soru hazırlanıp belirli süre içerisinde öğrencinin teslim etmesi
14
istenilebilir. Öğrencinin ünite tekrarı veya derste dikkat etmediği konular hakkında ilgisi
uyandırılıp araştırma yapması sağlanabilir.
1. Kazanımların bilişsel yönden ağırlıklı olduğu, duyuşsal ve psiko-motor yönden eksik
olduğu gözlemlenmiştir. Kazanım ifadelerinin açık ve anlaşılır olduğu ifade edilmiştir.
Kazanımlar birbiri ile uyumludur. Kazanımlar güncel hayatla uyumludur.
Programın ve ona bağlı olarak ders kitabının Akaid ve Kelam ilminin tanımı, kaynakları
tanıtıldıktan sonra temel inanç esaslarına geçiş yapılmış ancak bu noktada Ehl-i Sünnet
kavramı ve İtikadi mezhepler konusuna hiç değinilmemiş olması bu konuda ayrıyeten
öğrenciyi bilgilendirmeyi gerektiriyor. Genel hatlarıyla bu konu müfredata alınırsa daha
verimli olacağını düşünüyorum.
Sınıf Yönetimi ve Akademik Başarının Değerlendirmesi
Aşağıdaki maddeler üzerinden değerlendirme yapılabilir. (Artıları ve eksileri göz önünde
bulundurularak)
1-Eğitimde Etkili İletişim ve Sınıf Yönetimi
2-Eğitimde İdeal Öğretmen ve Rehberlik
Öğrenciyi korkutan değil, öğrencinin kendisini örnek aldığı sıkıntısı olduğu zaman
sığınabileceği, dertlerini samimi bir arkadaş gibi öğretmene aktarabilecek bir
öğretmen modeli olmalıdır.
Öğretmen öğrenciye sevgiyle bağlanmalıdır. Sevginin çözemeyeceği hiç bir şey
yoktur.
Alan bilgisine sahip öğretmen ideal öğretmendir.
Öğrenciyle öğretmen arasında bir paylaşım olmalıdır. Yerine göre ufak bir hediye
gönülleri fetih eden bir kıvılcım olabilecektir. Öğretmen jest ve mimikleriyle kendisini
öğrencilere sevdirmelidir.
Öğretmen sadece bilgisiyle değil tüm hayatıyla rol model olmalıdır. Öğretmenin en
ufak bir hatası öğrencinin dikkatini çekmektedir.
Öğretmen öğrenciye sevgiyle yaklaşmalı öğrenciye husumet duymamalıdır.
Öğretmen varsa sıkıntılıları, ailevi problemlerini dışarıda bırakmalı bu sıkıntıları elden
geldiği kadar sınıfta aksettirmemelidir.
Öğrenciyle göz teması kurulmalıdır. Her zaman söz tesirli olmayabilir yerine göre göz
teması öğrencinin kanalına direkt olarak bağlanmayı sağlayacaktır.
15
Öğrenciyle iyi iletişim kurulması için öğrencinin ailesinin, yaşadığı çevrenin
tanınması bilinmesi önem arz etmektedir. Gerekirse sosyal medya kullanılarak
öğrenciyle arkadaş olunmalı, onun duygu dünyasına girilebilmelidir.
Öğrenciye mutlaka ama mutlaka ismiyle hitap edilebilmelidir.
Öğretmen tek öğrenciyle ders işlememeli, sınıfın tamamını derse katabilmelidir.
Dersin soru ve cevap bölümü tüm sınıfa yayılmalıdır. Öğrenci yanlış cevap verdiği
zaman rencide edilmemelidir.
İdeal öğrencinin de nasıl olması gerektiği göz ardı edilmemelidir. Sadece ideal
öğretmen yeterli değildir. Bunun içinde temel eğitim ana basamak oluşturmaktadır.
Okullarda rehberlik faaliyetleri iyi kullanılmalıdır. Öğrenci rehber öğretmenini kendi
seçmelidir. Böylece öğretmen ve öğrenci arasında daha iyi iletişim sağlanacak,
öğrenci rehber öğretmenine duyduğu sevgi ve saygıdan dolayı uyumlu bir tutum
sergileyecektir.
Öğretmen sınıf düzenini bozan öğrenciyle özel olarak ilgilenmesi gerekmektedir.
Öğrenciye sorumluluk verilerek bu sıkıntıdan kurtulunabilir.
Öğrencilerin aile yapısı iyi bilinmelidir. Empati de unutulmamalıdır. Biz evlerimizde
çocuklarımıza nasıl davranıyorsak öğrencilere de öyle davranmak zorundayız.
Olumsuz davranışlarında olumsuz davranışı bastırmak için maddi külfet ceza olarak
kullanılmamalıdır. Örneğin: Geç kalan öğrenciye çikolata aldırma cezası vb.
Öğrenciye göre performans ve proje ödevleri verilmelidir. Bu ödevleri öğrenci
kesinlikle bilgisayar çıktısı olarak vermemeli öğrenci konusunu sınıfta sunmalıdır.
Sen dili yerine ben dili kullanıldığında ise, öğrenciyi olumsuz olarak yargılayan
mesajlar yerine, öğretmenin sorun karşısındaki duyguları dile getirilir.
Böylece öğrenci, doğrudan kendi kişiliğine yönelik olumsuz bir yargıyla karşı karşıya
kalmadığı için, öğrenciyle öğretmen arasındaki iletişim bozulmaz.
SONUÇ
Öğretim etkinliklerinden istenilen verimin elde edilebilmesi için sınıfta düzenin
sağlanması gerekir. Öğretmen sınıfta akademik olmayan birçok sorunla karşılaşabilir.
Öğretmenin bu sonuçlarla başa çıkabilmesi için, iyi bir iletişim ve olumlu sınıf ortamı
oluşturma becerisine sahip olması gerekir.
Öğretmenin öğrencilerle sağlıklı iletişim kurabilmesi için, kendini iyi ifade edebilmesi
ve karşısındakini anlaması gerekir.
16
Sınıf içinde öğrencilerle iletişim kurulurken, öğretmen;
• Önce dinlemeyi bilmeli,
• Ben dili kullanmalı,
• Öğrencileriyle göz teması kurmalı,
• Öğrencilere soru sorduğu zaman yanıt için onlara zaman tanımalı,
• Öğrencilerle yakın mesafeden ilişki kurmalıdır.
• Öğrencilerin sormuş olduğu sorulara genel sınıf seviyesinde tatmin edici, açık ve anlaşılır
bir dille cevap verilmeli eğer sorulan soru ders konusunun dışındaysa öğrenciye gerekli
zaman ayrılarak öğrenci sorduğu soru hakkında bilgilendirilmelidir.Öğrencinin bu konudaki
merakı ve ilgisi ertelenmemelidir..
Olumlu bir sınıf ortamı oluşturabilmek için, öğretmenlerin sınıf kurallarını belirlemesi
ve bunları öğrencilere duyurması, istenmeyen öğrenci davranışlarını kontrol etmesi
gerekir.Sınıf kuralları, öğrencilerin okul ve sınıf içindeki davranışlarını düzenler, benzer ve
istendik davranışta bulunmalarını sağlar.Öğretmen sınıf kurallarına uyulmasını sağlamak için,
kurallara uyanları pekiştirmeli, uymayanları uyarmalıdır.
Öğrenciler genellikle, canları sıkıldığı, otoriteye karşı çıkma ve dikkat çekme ihtiyacı
duydukları zaman, kuralları bilmedikleri için istenmeyen davranışlarda bulunurlar.Öğretmen,
ders anlatırken öğrencileri sürekli izleyerek, derslere etkin katılımlarını sağlayarak,
öğrenmeye karşı güdüleyerek istenmeyen davranışları azaltabilir.
Öğretmen sınıfta istenmeyen bir öğrenci davranışı ile karşılaşınca, davranışı gösteren
öğrenci ile göz teması kurarak olumsuz davranışı öğrenciye duyurarak, davranışın nedenini
sorarak, davranışı görmemezlikten gelerek istenmeyen davranışı durdurabilir.
Sosyal Kültürel Etkinlikler
1. Bilgi yarışmaları, İlahiyat Fakültesi ve bu konuda akademik çalışma yapan öğretim
görevlilerini ziyaret ve İlahiyat Fakültesi kütüphanesinden istifade sağlanmalıdır.
2. Akaid ve Kelam alanında il ve ilahiyat fakültesi kapsamında yapılan konferanslara
mümkün olduğunca katılım sağlamak. Veya konferansa gelen hocaların okulda öğrenci
seviyesine uygun olarak konuyu okul konferans salonunda anlatmasını temin etmek
3. Bazı konularda ilahiyattaki hocaların okula davet edilerek farkındalık oluşturulması.
4. Akaid ve Kelam ilmiyle alakalı diğer derslerin de öğrenciye tanıtımını sağlamak.
Özellikle İmam Hatip Liselerinde okutulmayan Tasavvuf dersinin tanıtımında İlahiyat
17
Fakültesinden faydalanılması gerekmektedir. Çünkü kelam dersine alt yapı oluşturan bu
derste öğrenci bu disiplin ile ilgili diğer disiplinleri tanıması derse olan ilgiyi artıracaktır.
Öğretim Yöntem ve Teknikleri
1. Sunuş, anlatım, soru cevap, beyin fırtınası genel itibari ile bütün konularda kullanılan
yöntemlerdendir. Ahlaki özellikler anlatılırken video kullanılmaktadır.
2. Görsel materyallerin kullanıldığı yöntemler (video, sunu, resim) öğrenciler üzerinde
daha etkili olmaktadır.
3. Derslerde öğrenci ile birebir ilgilenme, üzgün sıkıntılı mutsuz görünen öğrencilerle
diyaloğa girme derse ilgiyi artırmaktadır.
4. Soru cevap yönteminde ödüllendirme kazanımların daha iyi öğrenilmesini
sağlamaktadır.
5. Konuyu anlatırken önemli görülen bazı kavramları tahtaya yazılabilir veya
öğrenciler konuyu okurken yine aynı şekilde tahtayı kelime/kavramlarla doldurulabilir. Sonra
bu kavram/kelimeleri açmalarını, anlatmalarını istemek faydalı olabilir. Bir yarışmaya da
dönüştürebilir. Bilemeyen oyun dışı kalır.
18
AKAİD -KELAM ÖĞRETİMİNDE YÖNTEM SEÇİMİNİ ETKİLEYEN UNSURLAR
TEBLİĞCİ: FATMA CANDAN GÜNAYDIN
Hayatını dini referanslarla uyumlu şekilde tanzim etmek isteyen her insan, düşünsel
serüveni esnasında ‘akıl mı vahiy mi?’ sorusuna kendince bir cevap bulmak durumunda
kalmıştır. İnsan bu sorunu ya akıl ve sorularıyla arasına mesafe koyarak aşar, ya da akıl ile
vahiy arasında çatışma vehmi uyandıran her bir konuyu araştırıp doğru dini bilgiye ulaşarak
itminan sağlamak suretiyle yoluna devam eder. Kolay olmayan bu ikinci seçenek bazıları için
hayati bir zorunluluk iken bazıları için gereksiz ve hatta tehlikeli bir yoldur. Onlara göre yalın
bir imanla dini hayatını inşa eden insan, aklın ürettiği sorularla boğuşmamalı nihai manada
çözemeyeceği konulara yönelerek vakit kaybetmemelidir. Bu şekilde düşünenlerin
anlaşılabilir gerekçeleri elbette vardır. Mesela, akli sorgulama ve bunun peşi sıra araştırma
yapma, toplumun çok büyük bir kesimi için uygulanabilirliği çok da mümkün olmayan bir
durumdur. O halde bu kesime akıl alanından ziyade imani esasların pekiştirilmesi suretiyle
eğitim verilmesi yeterli görülebilir. Dolayısıyla felsefenin ve bir nebze de kelamın
oluşturduğu sorgulama atmosferine girmeden de geniş halk kitlelerinin dini hayatları inşa
edilebilir. Teorik olarak daha güvenli ve sorunsuz görünen bu yaklaşımın açmazlarına kısaca
değindikten sonra ikinci seçeneği tercih edenlerin özellikle orta öğretim düzeyinde karşılaştığı
sorunlar ve çözüm önerilerine temas etmeye çalışacağız.
Toplumumuzda sıradan bir insan bile medya sayesinde İslama dair -detay
sayılabilecek konuları dahi- izleme ve öğrenme imkânına sahiptir. Medyanın en yaygın ayağı
olan televizyonlarda, İslamın konu edildiği tartışma programlarının raitinginin yüksek
olduğunu, bu programların yaygınlaşmasından kolaylıkla anlayabiliriz. Bir de sosyal medyayı
kullanabilen kesim düşünüldüğünde, İslama dair menfi ve müspet her türlü fikre ulaşmanın ne
çok kolay olduğu aşikardır. Bu durumda biraz da farazi olarak ifade ettiğimiz ‘akli sorgulama
atmosferine girmeyen kesim’den bahsetmek ne derece mümkün olacaktır? Yine de eğer varsa
böyle bir kesimin felsefe ve kelamla ilişki kurmadan dini hayatlarını inşa etmelerinde elbette
bir sakınca yoktur. Hatta Kelam ilmi bunu en baştan kabullenir ve ‘kocakarı imanı’nın en
yüksek iman seviyesi olduğunu ifade eder. Eğer kelamın ortaya koymaya çalıştığı akli
izahlara gerek olmayan bir ortam varsa doğal olarak kelama da gerek yoktur. Aklına hiçbir
soru takılmayan kimseye’ hayır senin aklına bu soru gelmeli ve bu da cevabı ‘ demenin
abesle iştigal olduğu muhakkaktır. Ancak günümüzde bu şekilde tanımlanabilecek kesimin
19
diğerine oranla çok daha az olması, aklı ötelemenin, soru ve sorgulamaları, itham ve itirazları
duymamanın hiç de mümkün olmadığı bir ortamı paylaşıyor olmamız, bu soru ve
sorgulamalara ikna edici cevaplar bulmayı kendine vazife edinmiş olan kelama olan
ihtiyacımızı da yeterince ortaya koymaktadır.
KELAM VAZGEÇİLMEZDİR
Kelamın vazgeçilmezliği, dinin vazgeçilmezliğinden kaynaklanır. ‘Allah ile âlem
arasındaki ilişkiyi belirlemek isteyen, kuram ve kurumlarını bu ilişkinin mahiyetini açıklamak
için inşa eden din, insanın başka hiçbir ilgi alanının verileri ile çözümleyemeyeceği bu
probleme belli ölçüde ikna edici bir cevap önerdiği için vazgeçilmez niteliğini her zaman
sürdürmektedir1.Tıpkı bunun gibi insan, hayatını idame ettirebilmek için nasıl ki dine ihtiyaç
duyarsa dini hayatını devam ettirebilmek için de kelama ihtiyaç duyar. Hatta bir başka
ifadeyle dinin kendi varlığını devam ettirebilmek için de Kelama ihtiyaç duyduğunu söylemek
mümkündür. Çünkü ‘bir dinin beşeri dünya ile karşılaştığı anda ilk ihtiyaç duyduğu şey yeni
şartlara karşı kendi varlığının devamını sağlayacak bir savunma refleksidir. Bu refleksin adı
‘Kelam’dır. Konu ve kavramları önemli ölçüde ortak olmakla birlikte din ve kelam arasındaki
farklılık, aynı zamanda kelamın varlığını zorunlu kılmaktadır. Çünkü Kelam dinin mevcut
yapısı ile çözümleyemediği imana ilişkin problemleri dinin üzerinde yürüdüğü kavramlara
akli içerik kazandırmak ve ortaya çıkan bu problemlere dinin kaynakları ile metinleri arasında
anlamlı sayılabilecek irtibatlar kurmak suretiyle çözümleme çabasıdır’2.
Kelam dini hayatın idamesi noktasında bu kadar önemli bir işlevi üstlenmesine
rağmen Gazzali’nin işaret ettiği husus nedeniyle olsa gerek Müslüman dünyada zaman zaman
kelam ilmine mesafeli bir duruş sergilenmiştir. Gazzali taklidi imanı tahkik seviyesine
çıkarma esnasında itikadın karışıklığa düşme ihtimaline, burhani yaklaşımların insanın
zihninde bir takım problemlerin yerleşmesine sebebiyet vermesi ihtimaline dikkat çeker.
Gazzali’ye göre Kelam farz-ı kifayedir. Kelam hastalıkların tedavisinde kullanılan ilaç
mesabesindedir. İlaç, hasta olanı hayata bağlarken sağlıklı olanı öldürebilir. Dolayısıyla
Kelam, yetkin bir tabip tarafından gereği kadar kullanılması gereken bir ilaç konumundadır.
İşte burada kelam öğretenlerin ne kadar hassas bir noktada durdukları ortaya çıkmaktadır. Bu
durumda özellikle orta öğretimde kelam dersi öğreticilerinin adeta bir tabib-i hâzık gibi
davranmaları, hastalara ilacı vermek, hasta olmayanları da hasta etmemek gibi zor bir görevi
1 Galip Türcan, Kelam Dilinin Kurgusal Niteliği, İslami İlimler dergisi, s.86, sayı 1-2, 2009 2 A.g.m, s.87-88
20
üstlendiklerini söylemek mümkündür. Benim bu noktada teklifim, öncelikli olarak -çocuklara
yaptırdığımız aşı misali- düşünsel sorunlar ve itikadi problemlerle karşılaşmanın doğallığının
yanı sıra onları bu konudaki ilacın mevcudiyetinden ve adresinden haberdar etmek olmalıdır.
Öğretmen, küçük örneklemelerle, varsa sorularını cevaplamalı ama daha da önemlisi
sorularıyla beraber yaşamak yerine cevaplara doğru mesafe katetmeleri konusunda onlara
kılavuzluk etmelidir. Öğrenciler içinde gerçekten itikadi problemleri olanlarla özel
ilgilenmenin zarureti ortadadır. Aslında ilk bakışta bir lise talebesinin Gazzali’nin bahsettiği
‘avam’ kategorisinde olduğu dolayısıyla kelam ilminin öğretilmesinin çok da gerekli olmadığı
iddia edilebilir. Ancak realite çoğu zaman bu istikamette değildir. Makalenin sonunda
aktaracağım sorular öğrencilerimizin itikadi konularda problemler yaşadıklarının ve çözümü
noktasında kılavuza ihtiyaç duyduklarının ispatı sadedindedir. Dolayısıyla orta öğretimde
kelam öğreticisi düşünsel seviye açısından karma bir ortamda problemi olanları çözümle
buluşturmak, olmayanları ise problemlerden uzak tutmak gibi bir zor görevi üstlenmiş
bulunmaktadır. Kelam öğretiminin bu ‘göreliliği’ işimizi normalden daha zor hale
getirmektedir. Bu göreliliği ayarlayamayan bir kelamcının gerekli olmayan tartışmalara
öğrenciyi yönlendirmesinden kaynaklanan bir kafa karışıklığına sebebiyet vermesi
kaçınılmazdır. Ancak bu zorluğun farkında olarak gerekli formasyonu edinmiş öğretmenlere
özellikle hastalıkların yaygınlaştığı ve çok kolay ulaşılabildiği şu dönemde ne kadar çok
ihtiyaç olduğu da muhakkaktır.
Buraya kadar orta öğretim düzeyinde öğrencilerin Kelam ilmiyle tanışması gerektiğini
anlatmaya çalıştım. Bundan sonra dersin muhtevasına, öğretmen ve öğrencilerin özelliklerine
dair bazı hususlara dikkat çekmeye çalışacağım.
DERSİN MUHTEVASI
*İnsan bir bilgiyi öğrenebilmesi için o bilginin kendisine kısa orta ve uzun vadede
gerekli olduğuna inanması gerekir. Dolayısıyla öğrenci, sunacağımız muhtevanın kendisi için
gerekli olduğunu düşünmeden o bilgileri içselleştirememektedir. O halde öğrenciye, bu
bilgilerin hayati öneme sahip olduğu ve günlük hayatında sorunlarını çözme, varoluş düzeyini
yükseltme gibi etkilerinin olacağı yeterince izah edilmelidir. İnsanların reklamı yapılmayan
hiçbir ürünü satın almadıkları malumdur. Dolayısıyla öğrenci öncelikle öğretmenin aktaracağı
bilgilerin önemini fark etmelidir. Öğrencinin ‘bu benim işime yarar mı? Şeklindeki pragmatist
tavrı anlayışla karşılanmalıdır. Ancak onları pragmatistlikten idealizme kılavuzlamak
21
öğretmenin görevidir. Bu idrak düzeyine kendi kendilerine çıkmalarını ve söyleyeceğimiz her
cümleyi içselleştirmelerini beklemek realist bir beklenti değildir.
* Konuların günümüz ile bağlantılısının kurulması bu noktada işimizi kolaylaştıracak
en önemli unsurdur. Kelam insanların hayatına dokunan bir şeydir. Hayatımızın gidişatını
inançlarımızın belirler. Bu bağlantıyı kurmak hiç de zor değildir. Mesela irade konusu, sınava
hazırlanan öğrenciler için çok canlı bir konudur. Öğretmenin bu konuda bir beyin fırtınası
yaptıktan sonra gerekli bilgiyi vermesi çok daha kalıcı etki bırakabilir. Öğrenci, hayatının en
önemli sorusu ve sorununa açılım sağlayacak bilgilere asla kapısını kapatmayacaktır. Bu
öğretmen olarak işimizi oldukça kolaylaştıracak bir durumdur. Ancak burada neyi ne kadar
vereceğimiz konusunda net bir duruşumuz olmalıdır. Kader konusunda insanın sınırlarını
göstermek ve sorumluluğumuzu ilgilendiren kısımlarda yoğunlaşmak daha doğrusu neyi ne
kadar anlatacağımız konusunda bir planlama yapmış olmamız gerekmektedir.
Nübüvvet konularını anlatırken bu sorunlara dikkat çekerek ilerlemek yine kelam ve
hayat arasında bağlantı kurmada zorlanmayacağımızı göstermektedir. Aynı şekilde İman amel
ilişkisi konusunda ümmetçe yaşamış olduğumuz problemlere dikkat çekmek mümkündür.
*Öğrenciyi klasik kelam konuları ile tanıştırırken bu konuların bugünkü karşılıklarına
da temas etme zorunluluğu vardır. Mesela madde konusunda, cevher ve araz anlatılırken
bugünkü fizik bilgileri ile ilişki kurmak öğrencinin ilgisini ciddi anlamda etkilemektedir. Bing
bang teorisinin, atom altı âlem ile ilgili yapılan araştırmaların, Tanrı parçacığı ve Cern
deneyinin gündeme alınmayışı Kelam dersi açısından çok büyük bir eksiklik olacaktır. Bu
konudaki bilgilere Fizik öğretmenleri ile irtibat kurarak veya internet ortamından ulaşmak
mümkündür. Bu tarz konularda görsel materyal kullanmak zorunludur. Çünkü temelde soyut
bir ders olan Kelamın, her konusu görsel materyal kullanmaya elverişli değildir. Ancak dersi
daha dikkat çekici hale getiren görsel materyalleri kullanma imkânı veren bu konuları fırsat
bilerek derslerimizde farklı bir atmosfer yakalayabiliriz. Okullarda meslek derslerinin
materyal bankası oluşturması zorunludur.
*Anlatacağımız konular MAKSAT ve HİKMETLERİ’nden soyutlanarak
anlatılmamalıdır. Vereceğimiz bilgilerin bilinç düzeyine çıkmasını sağlayacak olan bu yön
ihmal edilmemelidir.
*Fikir farklılıklarının, mezhepsel ayrılıkların inanma motivasyonunu olumsuz yöne
etkilediği gözden uzak tutulmadan bu konulara girilmelidir. Öğrenci hem yaşı hem de hayat
22
tecrübesi itibarıyla birden fazla doğrunun olabileceğini birbirinden farklı şeyler söyleyenlerin
her birisinin haklı olabileceğini kavrama aşamasında değildir. Ancak ona bu eşiği atlatma
imkânını en çok verebilecek ders kelamdır.
*Ateist argümanlar muhtevanın el verdiği ölçüde adı konulmadan ele alınabilir. Ancak
burada Kelamın ‘ilaç’ yönü unutulmamalıdır. Bu argümanları gereksiz yere öğrencinin
zihnine nakşetme hatasına düşmemek gerekir. Fakat pek çok öğrencinin internette bu sitelerle
irtibatlı olduğu da bir gerçektir. Bu öğrencilerin tesbiti zor değildir. Sınıfımız ve
öğrencilerimizin inanç haritasını çıkarmak adına, kafalarına takılan soruları yazmalarını
istediğimizde, hem onları inanç sorunları açısından tanıma fırsatını bulur, hem de bu
çevrelerle bağlantılı olanları belirlemiş oluruz. Onlarla özel sohbetler yapmak daha isabetli
olabilir.
*Öğrencilerin en çok merak ettikleri konulara daha geniş yer vermek gerekmektedir.
Plan bizim için bir yol göstericidir, bu fonksiyonu unutulmadan onu prangaya
dönüştürmemek gerekmektedir.
*Kişisel kanaatimiz ne olursa olsun sahih Ehli Sünnet düşüncesinin temelleri sağlam
bir şekilde atılmalıdır. Öğrencimize akletmeyi, sorgulamayı öğreteceğiz diye her türlü
tartışmalı mevzuyu gündeme getirip kafalarını gereksiz yere karıştırmamalıyız.
ÖĞRETMENİN ÖZELLİKLERİ
Eğitim de en önemli unsur öğretmendir. Çocuğunu okutma imkanı olmayan bir
madenci baba, yerin metrelerce altında kazma kullanırken oğlunu hafız yapabilmiştir. Demek
ki ne ortam ne öğrenci ne okul…Eğitimde bunların hepsinden daha önemli olan; öğretmen ve
onun öğretme azmidir. O yüzden eğitimin öğretmenin kalbinde ve beyninde başladığını
söylemek mümkündür. Kanaaatimizce öğretmende olması gereken üç özellik vardır:
Öğrenme ve öğretme aşkı, formasyon, Kelam formasyonu.
Öğretmenin kendisini geliştirme, güncelleme yani ‘öğrenme’ işini bırakması
çöküşün, sıradanlaşmanın başlaması anlamına gelir. Bu durumda mesleğimiz bizim için sıkıcı
hale gelebildiği gibi biz de öğrencilerimiz için sıkıcı hale dönüşebiliriz. Bu nedenle kişisel
gelişimimize ve öğrenmeye ara vermemek durumundayız.
Dini öğreten kişiler olarak (öğretmen veya ebeveyn) eğitim ve öğrenmenin ne demek
olduğunu ve hangi yasalara göre gerçekleştiğini ne kadar biliyoruz? Bu konuda sünnetullah
23
nasıl işliyor? Bir insan bilgiyi nasıl ediniyor ve onu kullanıp içselleştiriyor ve de en önemlisi
nasıl eyleme dönüştürüyor? Bir öğretmenin bu konuda temel bilgilere mutlaka sahip olması
gerekir. Ancak maalesef fakültelerdeki formasyon eğitiminin bu konuda yeterli olduğunu
söyleyemeyiz. Bunun bilimsel yollarını bilmek zorundayız. Öğrenciyi ‘talebe’ye
dönüştürmenin yollarını bilmek zorundayız.
Bilindiği gibi öğrenme eyleminin öznesi öğrencidir. Onun adına kimse bunu
yapamaz. Öğretmenin asıl fonksiyonu, onu bu eylemin öznesi olmaya kılavuzlamaktan başka
bir şey değildir. Eğer öğrenme arzusu harekete geçmemiş ise, öğrenci ‘talep’ etmiyorsa bunu
ona zorlamak nefret duygularını harekete geçireceği için öğretme, şiddet içeren bir eyleme
dönüşür. Bu durumda başarı mümkün değildir. O halde öğrencilerimizi nasıl güdüleyeceğiz?
Bu işin ilmi nedir? sorularının peşinden, yeniden ve acilen formasyonumuzu güncellemeliyiz.
Kelam öğretme formasyonu ise biz kelam dersine girenlerin ayrıca edinmeleri
gereken bir haslettir. Öğretme formasyonu hakkında bildiklerimiz çoğu zaman, tamamen
soyut ve teolojik konuların öğretimini de kapsayacak şekilde değildir. Allah fikri 9. Sınıf
öğrencisi ile 12. Sınıf öğrencisine ne şekilde verilecektir? Akıl ötesi konular aktarılırken,
müteşabih mevzular gündeme geldiğinde hangi bilgi, hangi seviyede ve nasıl anlatılacak
meselesi tarafımızdan belirlenmiş ve belli bir metot çizilmiş olmalıdır. Ancak bu konuda da
ciddi eksikliklerimizin olduğunu itiraf etmek durumundayız. 6 yaşındaki oğlum ‘sayılar mı
sonsuz Allah mı?’ şeklinde bir soru yönelttiğinde hangi cevabın onun zihninde daha doğru bir
sonsuzluk fikri oluşturacağını bilemediğimi hatırlıyorum. Dolayısıyla Kelam öğretimin ilave
bir formasyon ile öğretilmesi gerektiğini teslim etmek gerekir.
Sorular yöneltmek suretiyle öğrenciyi derse motive etme, her zaman
başvurduğumuz bir yöntem olmakla birlikte Kelam dersi açsından yine dikkatli olunması
gereken bir alanı oluşturur. Çünkü bazı sorular onlar için erken olabilir. Susamış birine
ihtiyacı olan bir bardak suyu vermek yerine ağzına hortumu dayayıp musluğu sonuna kadar
açarsanız bu ihtiyacı gidermek adına onu boğabilirsiniz. Tıpkı bunun gibi dozu iyi
ayarlanmamış teolojik sorular öğrencinin inanç dünyasında travmatik etkiler bırakabilir ve
‘yarım hoca dinden eder’ atasözünün anlatmak istediği yanlış tarafımızdan yapılmış olur.
(Mesela bir çocuk yaramazlık yapınca, günahlarının arttığını düşünerek sola eğik yürümeye
başlıyor.) Sonuç olarak İnanç konularının anlatımı öğrencinin gelişim seviyesi ile uyumlu
olmak zorundadır. Bu da Kelam öğretimin, ilave bir formasyon gerektirdiğini göstermektedir.
24
ÖĞRENCİNİN ÖZELLİKLERİ
Bu konuda aktarmak istediğim, ergenlik döneminin Kelam öğretimi açısından
taşıdığı avantajlara temas ettikten sonra öğrencilerimizin inanç konularına dair sorularından
ibaret olacaktır.
Ergenlik dönemi bilindiği gibi fizyolojik dönüşümün yaşandığı bir dönemdir. Ancak
bu fizyolojik değişiklikler beraberinde psikolojik değişiklikleri de getirir ki bu değişikliklerin
pek çoğu bizim dersimiz açısından avantajlar taşımaktadır. Şöyle ki ergenlik dini hayatın
filizlenmeye başladığı, soyut düşünceye geçildiği bir dönemdir. Yani dini şuur bu dönemde
oluşur. Çoğumuz dini duygularımızın ve yaşantımızın ergenlik yaşlarında çok daha yoğun
olduğunu gözlemlemişizdir. Bu dönemde insan ‘ben neyim, kimim, yaşamın gayesi nedir?’
gibi sorulara cevap aramaya başlar. Düşünme, sorgulama ve anlamlandırma çabası bizim
dersimiz açısından oldukça olumlu ve elverişli bir zemin değil midir?
Gençlik döneminde insanın sahip olduğu hayat enerjisinin her türlü saf duygularla
kalbi zenginleştirmek suretiyle yüce amaçlara yönlendirilmesi mümkündür. Çağımızda bu
hayat enerjisinin tamamen bedensel olarak tanımlanması ve tatmine yönlendirilmesi aslında
idealizme, ilme, ahlak ve sanata yönelebilecek çok önemli bir imkânı yok etmektedir. Ancak
bu avantajın farkında olan bir öğretmen, idealist olmaya, iyiye ve güzelliklere koşmaya hazır
olan öğrencisini küçük dokunuşlarla etkileyebilir. Bu döneminde onu, cinselliğe saplanıp
kalmaktansa ulvi maksatlar peşinde koşmaya, temiz ve anlamlı bir hayat inşa etmeye
odaklayabilir. Dolayısıyla kafamızda hep olumsuz şekilde kodladığımız ergenlik döneminin
bu paha biçilmez avantajları gençlerimizin sağlıklı dini hayat oluşturmaları için kullanılabilir.
İçlerinde neş’et etmeye başlayan protest ruh -ebeveynlerini hedef almaları yerine-
yeryüzündeki kötülüklere, kendilerini esir alıp köleleştirecek olan nefsani hazlara, zulme ve
haksızlıklara ‘La’ dedirtmek için ne kadar da elverişlidir. Tüm bu serüvenlerini akıldan
sağduyudan ve sıratı müstakimden uzaklaşmadan oluşturmaları için, onların hayatlarına
dokunabilmek için, bu dersine kadar da önemli bir yerde durmaktadır.
Şimdi 12. Sınıf kız öğrencilerimizin inanç konularında taşıdıkları soru ve sorunları
aktaracağım. Sorularda da görüleceği üzere öğrencilerimiz yer yer ciddi teolojik sorunlara
temas etmiş durumdalar. Sorularından Kelam ilmine ciddi manada ihtiyaç duyduklarını
gözlemleyebiliriz.
25
1-‘Neden inanırız’ sorusuna verilen cevaplar benim için büyük problem. Çünkü bu
soruya cevap olarak ‘ içimizdeki inanma isteği, zayıflığımız, benliğimizin toprakta yok
olmayı kabullenmemesi gibi açıklamalar yapılıyor. Eğer benliğimizde bir inanma ihtiyacı
varsa yanlış bir şeye inanma ihtimalimiz artmaz mı? Yani ben korkuyorum ya da aklım
doğayı algılayamıyor ve bunun sonunda ’bir ilah var’ diyorum. Zaten Müslüman bir ailede
doğdum….
2- İnsan niçin zor anlarında bir yaratıcıya ihtiyaç duyar?
3- Allah bizim cennete ve cehenneme gireceğimizi biliyor neden bizi imtihan ediyor?
4- Öldükten sonra dirileceksek neden ölüyoruz?
5- Sürekli ibadetlerimi eksiksiz yapmak istiyorum. Tam namaza başlıyorum ama özel
günüme denk geliyor. Kandillerde ve bütün ibadet edeceğim günlerde böyle oluyor.
Acaba Allah beni huzurunda istemiyor mu?
6- Allah her şeyi bildiği halde neden bizi yarattı?
7- Bazen peygamber yaşadı mı gerçekten var mı? diye düşünüyorum.
8- Bizler Müslüman ailede doğduğumuz için mi Allah’a inanıyoruz. İnanmayan aileden
doğanların suçu ne?
9- Allah akıl vermiş ama bizlere de vermiş ama biz de tam kullanamıyoruz.
10- Allah’ın varlığını bir ateiste nasıl ispatlayabiliriz? Onlar bing bang deyip geçiyorlar?
11- Şu an ölen insanlar kıyamete kadar uykuda mı?
12- Cennete nasıl ulaşabiliriz birinin doğru dediğine diğeri yanlış diyor?
13- Sonsuzluk kavramı akıl almaz bir şey Allah’ın sonsuz olmasını algılayamıyorum.
14- Nasslara dayanmayarak meleklerin varlığını nasıl ispatlarız?
15- İnançların farklı olmasının sebebi nedir?
16- Neden Kuran’da belirsiz ayetler var (anlamı açık olmayan)?
17- Madem Kur’an bize açıklayıcı olarak gönderildi o zaman kelimeler neden anlaşılır
değil?
18- Rabbimiz bildiği halde neden bize Rabbin kim diye sordu?
19- Kaderde ne zaman öleceğimiz belli ise neden sadaka ömrü uzatıyor?
20- Kaderde cennete ve cehenneme gideceğimiz belliyse neden ibadet ediyoruz?
21- Kur’an’a her şey yazıyor da neden kıyamet günü yazmıyor?
22- ’Sen olmasaydın âlemleri yaratmazdım’ ifadesini anlamıyorum
23- Mizanda iyilikler ağır basarsa direk cennete gidecek miyiz?
26
24- Allah bizi neden yarattı? Neden ibadet etmemizi istiyor? Neden bizi imtihan ediyor?
Diğer dünyada ibadet etseydik neden bu dünyaya gönderildik?
25- Birşeyin olması için Allah’ın ‘ol’ demesi yeterliyken neden çeşit çeşit melek yaratmış?
26- Kul hakkı olmayan yok bir yandan da şunu yaparsanız cennete gideceksiniz deniyor
nasıl olacak?
27- Bir iyi insan var namaz kılmıyor ama bir de namaz kılan kötü insan var hangisinin
yaptığı daha doğru?
28- 18 bin âlem var mı? Başka âlemler var mı?
29- Allah kötülüklere neden engel olmaz?
ÖĞRETİM ARAÇ GEREÇLERİNİN DURUMU
Akıllı tahtaların, internetin kullanımının elzemliği üzerinde durmayı gerekli
görmüyorum. Her birimiz bunun gerekliliğini teslim etmekle birlikte uygulamaya koymakta
zorlanıyoruz. Bu sorunun aşılması; meslek dersleri öğretmenlerinin okullarında bir materyal
bankası oluşturmaları ve yardımlaşmaları sayesinde aşılabilir. Kelam dersi çok yoğun görsel
materyal kullanımı gerektirmez. Çünkü öğrenci soyut düşünmeye alıştırılmaktadır. Buna
rağmen tekdüzeliği aşmak için mutlaka kullanmamız gereken görsel materyaller mevcuttur.
Aslında benim teklifim bu konuda profesyonel hazırlanmış cd lerin ders kitapları ile beraber
öğretmenlere verilmesidir.(Allah’ın varlığının delilleri konusunda çarpıcı belgeseller, madde
konusunda bilimsel filmler, kader konusunda çekilmiş kaliteli sinema filmleri gb.)
Son olarak her ders veya ünite sonunda çalışma kağıdı dağıtmanın son derece faydalı
olduğunu belirtmek isterim. Bu kağıtların okunup değerlendirilmesi işi öğrencilere
bırakıldığında çok daha etkili ve eğlenceli bir öğrenme sağlandığını gözlemledim. Örnek
olarak bir çalışma kağıdını paylaşmak isterim.
ÇALIŞMA KAĞIDI I
KELAM İLMİNİ TANIYALIM
1-Kelam ilminin konularını üç başlık altında toplayarak yazın.(10)
2-İslam inanç esaslarını ispata güç kazandıran ilim ne demektir?(10P)
3-‘Sarih akılla sahih nakil çatışmaz. Çatışırsa ya akıl sarih değil ya nakil sahih değildir’ cümlesindeki ‘sarih akıl’ ve ‘ sahih nakil’ kavramları ile ne kastedilmiştir?(10P)
27
4-Aşağıdaki eser adlarını yazarları ile eşleştiriniz.(10P)
Fıkh-ı Ekber İmam Matürîdî
Kitabu’t-Tevhid Gazzalî
el-Mustasfâ Ebû Hanîfe
5-Kelam ‘Amentü’deki esasları açıklamayı hedeflemiş bir ilim dalı ise niçin Kelam kitapları atom konusuna genişçe yer vermiştir? (20P)
6-Boşlukları doldurunuz (10P)
Ehl-i Sünnet Düşüncesinin iki ana kolunu …………. ve ……….. oluşturur. (
Kelam İslami İlimlerin temelini oluşturduğu için ………’d-din…. diye de adlandırılmıştır.
Vacibu’l-Vücud kavramı Kelam ilminde Allah’ın varlığının aklen …………. oluşun ifade etmektedir.
Her hâdisin bir ………….. ihtiyacı vardır.
Akıl, vahiy ve duyu verileri Kelam ilminin …… kaynaklarını oluşturur.
7-Kelamcıların sofistlere yönelik ق ئ ء حقا شیا تة األ ب ifadesini ne amaçlaثاsöylemişlerdir.(10P)
8-İslam inanç esasları içinde anlamakta zorlandığınız konuları yazınız.(20P)
YARARLANILAN KAYNAKLAR:
Galip Türcan, Kelam Dilinin Kurgusal Niteliği, İslami İlimler dergisi, s.86, sayı 1-2,
2009
Galip Türcan, Kelamın Dini Meşruiyeti ve Öğretimi Üzerine Bir Değerlendirme,
S.D.Ü.F.D, s.127-66,sayı:30, 2013
M. Şevki Aydın, Öğrencinin Din Eğitimine Gönüllü Katılımı, Etkili Din Öğretimi,
Editör: Şaban Karaköse, İstanbul, 2010,s.9-14
Turgay Gündüz, Ergenlik Dönemi Din Eğitimi, Etkili Din Öğretimi, Editör: Şaban
Karaköse, İstanbul, 2010, s.73-101