Post on 21-Feb-2020
บทความพเศษ
สารตองหามทางการกฬาและการตรวจวเคราะห
บทความวจย การคำนวณขนาดตวอยางของตวแบบผสมทวนามดวยการศกษาการจำลอง
การวเคราะหความตองการระบบสารสนเทศทางทนตกรรมเพ�อใชงานทางคลนก
การตรวจวเคราะห Vibrio parahaemolyticus (tdh ) จากตวอยางกงขาวท�จำหนาย
ในจงหวดสมทรปราการโดยใชเทคนคดเพลกซพซอาร
การผลตสารสของเช�อรา Monascus sp. โดยใชวสดเหลอท�งทางการเกษตร : รำขาวหรอกากถ�วเหลอง
ฤทธ�ตานแบคทเรยของสารสกดจากพลคาว กระเทยม และกระวานดวยเอทานอล
ประสทธภาพของเจลลางมอผสมสารสกดจากเปลอกผลไมในการยบย�งแบคทเรยกอโรค
บทความวชาการ Strongyloidiasis : พยาธไชผวหนง ภยรายใกลตว
คณประโยชนและฤทธ�ทางชวภาพท�หลากหลายของสมนไพรขม�นชน
+
วารสารวทยาศาสตรและเทคโนโลย หวเฉยวเฉลมพระเกยรตHuachiew Chalermprakiet Science and Technology Journal
Volume � No.� July-December ����ปท� � ฉบบท� � กรกฎาคม-ธนวาคม ���� ISSN ����-���X
ว. วทย. เทคโน. หวเฉยวเฉลมพระเกยรต 1ปท 1 ฉบบท 2 กรกฎาคม - ธนวาคม 2558
วตถประสงค
1. เพอเผยแพรบทความวจยและบทความวชาการทมคณภาพทางดานวทยาศาสตรและเทคโนโลย
2. เพอสงเสรมและกระตนใหเกดความรทางวชาการแกสงคมทวไป โดยสนบสนนใหคณาจารย นกวชาการ
ผทรงคณวฒในดานวทยาศาสตรและเทคโนโลย และนกศกษาเสนอผลงานวชาการ
ก�ำหนดเผยแพร ปละ 2 ฉบบ ฉบบท 1 มกราคม-มถนายน
ฉบบท 2 กรกฎาคม-ธนวาคม
เจำของ
คณะวทยาศาสตรและเทคโนโลย มหาวทยาลยหวเฉยวเฉลมพระเกยรต
ทปรกษำ
รองศาสตราจารย ดร.ประจกษ พมวเศษ อาจารย ดร.ศรวรรณ ตนตระวาณชย
หวหนำกองบรรณำธกำร
อาจารย ดร.ปยาภรณ สภคด�ารงกล
บรรณำธกำรฝำยวชำกำร
รองศาสตราจารย ดร.บงอร ฉางทรพย อาจารย ดร.นพมาศ อครจนทโชต
ผชวยศาสตราจารย ดร.ชยรตน เตชวฒพร อาจารย ดร.พรพมล กาญจนวาศ
ผชวยศาสตราจารย ดร.ประยรศกด เปลองผล อาจารย ดร.พนนา กตไพศาลนนท
อาจารย ดร.สรยพร หอมวเศษวงศา อาจารยนฤด บรณะจรรยากล
อาจารย ดร.ชชวาลย ชางท�า
ผทรงคณวฒภำยนอกประจ�ำกองบรรณำธกำร
ศาสตราจารย ดร.อภชาต สขส�าราญ มหาวทยาลยรามค�าแหง
ศาสตราจารย ดร.ศรรตน เรงพพฒน จฬาลงกรณมหาวทยาลย
ศาสตราจารย ดร.อรวรรณ ชยลภากล จฬาลงกรณมหาวทยาลย
ศาสตราจารย ดร.พรพรรณ ตนอารย มหาวทยาลยมหดล
ศาสตราจารย ดร.อรษา สตเธยรกล มหาวทยาลยธรรมศาสตร
วารสารวทยาศาสตรและเทคโนโลย หวเฉยวเฉลมพระเกยรต
ปท 1 ฉบบท 2 กรกฎาคม - ธนวาคม 2558 ISSN 2408-266X
ปท 1 ฉบบท 2 กรกฎาคม - ธนวาคม 25582 ว. วทย. เทคโน. หวเฉยวเฉลมพระเกยรต
รองศาสตราจารย ดร.จนทรเพญ ววฒน มหาวทยาลยมหดล
รองศาสตราจารย ดร.มาลน พงศเสว มหาวทยาลยธรรมศาสตร
รองศาสตราจารย ดร.วไล รงสาดทอง มหาวทยาลยเทคโนโลยพระจอมเกลาพระนครเหนอ
รองศาสตราจารย ดร.วมลยตต วรรณสวาง มหาวทยาลยเทคโนโลยพระจอมเกลาพระนครเหนอ
รองศาสตราจารย ดร.จนทนา จนทราพรชย มหาวทยาลยเกษตรศาสตร
รองศาสตราจารย ดร.สธาทพย ศรไพศาลพพฒน มหาวทยาลยเกษตรศาสตร
รองศาสตราจารย ดร.อดมศลป ปนสข จฬาลงกรณมหาวทยาลย
ฝำยพสจนอกษรและตรวจกำรเขยนรำยกำรอำงอง
ผชวยศาสตราจารยเมตตา โพธกลน อาจารยอญชล ชมบวทอง
อาจารย ดร.สรยพร หอมวเศษวงศา อาจารยยคลธร สถาปนศร
อาจารยวรรณารตน วบลสข
ฝำยเวบไซตและศลปกรรมวำรสำร
อาจารย ดร.กตตพฒน โสภตธรรมคณ คณอาคม สมโสม
คณเทพสรย จนสามารถ
ฝำยกำรเงน
อาจารยภททตา เลศจรยพร อาจารยตตภรณ ภทรานรกษโยธน
ฝำยสมำชกวำรสำรและประชำสมพนธ
อาจารย ดร.สกญญา เพชรศรเวทย อาจารยกรรณการ แกวกม
อาจารยตตภรณ ภทรานรกษโยธน อาจารยสภา ศรนาม
เลขำนกำรกองบรรณำธกำร
อาจารย ดร.ปยนนท นอยรอด อาจารยวภาพรรณ ชนะภกด
อาจารยยคลธร สถาปนศร อาจารยวลวภา เสออดม
บทความในวารสารวทยาศาสตรและเทคโนโลย หวเฉยวเฉลมพระเกยรตเปนความคดเหนของผเขยนโดยเฉพาะ
กองบรรณาธการไมมสวนกบความคดเหนในขอเขยนเหลานน
พมพท: ประกายโฆษณา เลขท 48/1 หมท 5 ต�าบลบานหมอ อ�าเภอเมอง จงหวดเพชรบร
โทร. 086-995-9575 อเมล: apipoo.pat@gmail.com
ว. วทย. เทคโน. หวเฉยวเฉลมพระเกยรต 3ปท 1 ฉบบท 2 กรกฎาคม - ธนวาคม 2558
รำยชอผทรงคณวฒกลนกรองบทควำม (peer review)
ผทรงคณวฒกลนกรองบทควำมภำยนอก
ศาสตราจารย ดร.พรพรรณ ตนอารย มหาวทยาลยมหดล
ศาสตราจารย ดร.ศรรตน เรงพพฒน จฬาลงกรณมหาวทยาลย
ศาสตราจารย ดร.อรษา สตเธยรกล มหาวทยาลยธรรมศาสตร
ศาสตราจารย ดร.บษบา ยงสมทธ มหาวทยาลยเกษตรศาสตร
รองศาสตราจารย ดร.จนทรเพญ ววฒน มหาวทยาลยมหดล
รองศาสตราจารย ดร.เบญจภรณ ประภกด มหาวทยาลยมหดล
รองศาสตราจารย ดร.เอกสทธ สมสข มหาวทยาลยมหดล
รองศาสตราจารย ดร.โกสม จนทรศร มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ
รองศาสตราจารย ดร.ปรนทร ชยวสทธางกร มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ
รองศาสตราจารย ดร.สรธร สโมสร มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ
รองศาสตราจารย ดร.จตบรรจง ตงปอง มหาวทยาลยวลยลกษณ
รองศาสตราจารย ดร.มาลน พงศเสว มหาวทยาลยธรรมศาสตร
รองศาสตราจารย ดร.วไล รงสาดทอง มหาวทยาลยเทคโนโลยพระจอมเกลาพระนครเหนอ
รองศาสตราจารย ดร.วมลยตต วรรณสวาง มหาวทยาลยเทคโนโลยพระจอมเกลาพระนครเหนอ
รองศาสตราจารย ดร.จนทนา จนทราพรชย มหาวทยาลยเกษตรศาสตร
รองศาสตราจารย ดร.สธาทพย ศรไพศาลพพฒน มหาวทยาลยเกษตรศาสตร
รองศาสตราจารย ดร.ธตมา รกขไชยศรกล มหาวทยาลยรามค�าแหง
รองศาสตราจารย ดร.ทรงยศ อนชปรดา มหาวทยาลยเชยงใหม
รองศาสตราจารย ดร.นคร ไพศาลกตตสกล จฬาลงกรณมหาวทยาลย
รองศาสตราจารย ดร.อดมศลป ปนสข จฬาลงกรณมหาวทยาลย
รองศาสตราจารย ดร.เสาวลกษณ พงษไพจตร มหาวทยาลยสงขลานครนทร
รองศาสตราจารยพรรนภา ศรเพมพล มหาวทยาลยบรพา
ผชวยศาสตราจารย ดร.ธต บวรรตนารกษ จฬาลงกรณมหาวทยาลย
ผชวยศาสตราจารย ดร.สชาดา จอนวฒนกล จฬาลงกรณมหาวทยาลย
ผชวยศาสตราจารย ดร.โชคชย วรยะพงษ มหาวทยาลยมหาสารคาม
ผชวยศาสตราจารย ดร.นงลกษณ วรยะพงษ มหาวทยาลยมหาสารคาม
ผชวยศาสตราจารย ดร.บงอร กมพล มหาวทยาลยมหาสารคาม
ผชวยศาสตราจารย ดร.กดาการ สายธน มหาวทยาลยบรพา
ผชวยศาสตราจารย ดร.อรษา แทนข�า มหาวทยาลยมหดล
ผชวยศาสตราจารย ดร.วรวฒน มวาสนา มหาวทยาลยเทคโนโลยสรนาร
ผชวยศาสตราจารย ดร.วราภา มหากาญจนกล มหาวทยาลยเกษตรศาสตร
ผชวยศาสตราจารย ดร.พชญอร ไหมสทธสกล มหาวทยาลยหอการคาไทย
ปท 1 ฉบบท 2 กรกฎาคม - ธนวาคม 25584 ว. วทย. เทคโน. หวเฉยวเฉลมพระเกยรต
ผชวยศาสตราจารย ดร.กตตพงศ ไชยนอก มหาวทยาลยธรรมศาสตร
ผชวยศาสตราจารย ดร.ทศนย ชมวฒนะ มหาวทยาลยรงสต
ผชวยศาสตราจารย ดร.ไวพจน งามสะอาด มหาวทยาลยพะเยา
ผชวยศาสตราจารย ดร.สาวตร เจยมพานชยกล มหาวทยาลยเชยงใหม
อาจารย ดร.ณฐจรา อนตะใส มหาวทยาลยเชยงใหม
อาจารย ดร.ธนาวฒ ประกอบผล สถาบนเทคโนโลยพระจอมเกลาเจาคณทหารลาดกระบง
อาจารย ดร.อนนต อธพรชย มหาวทยาลยบรพา
ผทรงคณวฒกลนกรองบทควำมภำยใน
รองศาสตราจารย ดร.เดชาวธ นตยสทธ อาจารย ดร.ชชวาลย ชางท�า
รองศาสตราจารย ดร.บงอร ฉางทรพย อาจารย ดร.นพมาศ อครจนทโชต
ผชวยศาสตราจารยเมตตา โพธกลน อาจารย ดร.พรพมล กาญจนวาศ
ผชวยศาสตราจารย ดร.ประยรศกด เปลองผล อาจารย ดร.พนนา กตไพศาลนนท
ผชวยศาสตราจารย ดร.ชยรตน เตชวฒพร อาจารย ดร.กตตพฒน โสภตธรรมคณ
อาจารย ดร.ปยาภรณ สภคด�ารงกล อาจารยเนรมธ จรกาญจนไพศาล
อาจารย ดร.สรยพร หอมวเศษวงศา
ว. วทย. เทคโน. หวเฉยวเฉลมพระเกยรต 5ปท 1 ฉบบท 2 กรกฎาคม - ธนวาคม 2558
บรรณำธกำรแถลง
คณะวทยาศาสตรและเทคโนโลย มหาวทยาลยหวเฉยวเฉลมพระเกยรต โดยกองบรรณาธการไดจดท�าวารสาร
วทยาศาสตรและเทคโนโลย หวเฉยวเฉลมพระเกยรตขน เพอเปนสอกลางในการแลกเปลยนความรทางดานวทยาศาสตร
และเทคโนโลย สงเสรมและสนบสนนคณาจารย นกศกษา นกวจย และนกวชาการ สรางสรรคผลงานวชาการใหเกดความ
กาวหนาทางการศกษาและการวจย ดวยเลงเหนวาการวจยเปนกลไกส�าคญทสรางองคความรเพอการพฒนาสงคม ชมชน
และประเทศชาต และเปนฟนเฟองทส�าคญส�าหรบการขบเคลอนประเทศในมตตาง ๆ โดยวารสารวทยาศาสตรและเทคโนโลย
หวเฉยวเฉลมพระเกยรต มก�าหนดเผยแพร ปละ 2 ฉบบ คอ ฉบบท 1 มกราคม-มถนายน และฉบบท 2 กรกฎาคม-ธนวาคม
ของทกป
วารสารวทยาศาสตรและเทคโนโลย หวเฉยวเฉลมพระเกยรต ปท 1 ฉบบท 2 ประจ�าเดอนกรกฎาคม-ธนวาคม 2558 น
ประกอบดวยบทความพเศษ จ�านวน 1 เรอง บทความวจย จ�านวน 6 เรอง และบทความวชาการ จ�านวน 2 เรอง โดยม
เนอหาสาระทนาสนใจจากหลากหลายสาขาวชา อาท วทยาศาสตรชวภาพ วทยาศาสตรกายภาพ วทยาศาสตรสขภาพ
รวมทงวทยาการคอมพวเตอรและเทคโนโลยสารสนเทศ ซงบทความเหลานไดผานกระบวนการกลนกรองทางวชาการจาก
ผทรงคณวฒในแตละสาขาวชา เพอใหไดคณภาพและถกตองทางวชาการ โดยทางกองบรรณาธการมความมงมนในการพฒนา
วารสาร เพอยกระดบคณภาพของวารสารใหไดมาตรฐานตามเกณฑมาตรฐานของศนยดชนการอางองวารสารไทย (TCI)
วารสารวทยาศาสตรและเทคโนโลย หวเฉยวเฉลมพระเกยรต ไดรบความรวมมอเปนอยางดจากทงผทรงคณวฒใน
การประเมนบทความ (peer review) ทกรณาใหขอคดเหนและขอเสนอแนะทเปนประโยชน เพอควบคมคณภาพบทความ
และวารสารใหไดมาตรฐานระดบสง และผเขยนบทความในการแกไขบทความจนส�าเรจไดดวยด จงขอขอบคณเปนอยางสง
มา ณ โอกาสน กองบรรณาธการหวงเปนอยางยงวา เนอหาและองคความรของบทความทงหมดในฉบบนจะใหประโยชนแก
ผ อาน ทงนกองบรรณาธการใครขอเชญชวนทานผสนใจสงบทความมาตพมพทวารสารวทยาศาสตรและเทคโนโลย
หวเฉยวเฉลมพระเกยรต โดยสามารถสงตนฉบบตามรายละเอยดทอยทายเลมของวารสาร ซงหวงเปนอยางยงวาจะไดรบ
ความอนเคราะหจากทาน ขอขอบคณมา ณ โอกาสน
อาจารย ดร.ปยาภรณ สภคด�ารงกล
หวหนากองบรรณาธการ
ปท 1 ฉบบท 2 กรกฎาคม - ธนวาคม 25586 ว. วทย. เทคโน. หวเฉยวเฉลมพระเกยรต
สำรบญ
บทควำมพเศษ หนำ= สารตองหามทางการกฬาและการตรวจวเคราะห........................................................................................................7 Prohibited agents and doping control analysis โกสม จนทรศร
บทควำมวจย= การค�านวณขนาดตวอยางของตวแบบผสมทวนามดวยการศกษาการจ�าลอง..............................................................16 Sample size calculation of mixture binomial model with simulation study เดชำวธ นตยสทธ
= การวเคราะหความตองการระบบสารสนเทศทางทนตกรรมเพอใชงานทางคลนก.......................................................22 Analysis of requirements in dental health informatics for clinical application
วนวสำข ศรสเมธชย และ บวร คลองนอย
= การตรวจวเคราะห Vibrio parahaemolyticus (tdh+) จากตวอยางกงขาวทจ�าหนายในจงหวดสมทรปราการ......33 โดยใชเทคนคดเพลกซพซอาร Detection of Vibrio parahaemolyticus (tdh+) in whiteleg shrimp distribution in Samutprakarn using duplex PCR
นฤชล ตนธรำพรฤกษ เจตนสฤษฎ คมภรกจ สรยพร เอยมศร และ สดำรตน สวนจตร
= การผลตสารสของเชอรา Monascus sp. โดยใชวสดเหลอทงทางการเกษตร : ร�าขาวหรอกากถวเหลอง…...............45Pigment production of Monascus sp. with agricultural waste : rice bran or soy milk wasteวำลสำ เมองแมน ปญญรตน ปณฑก�ำพล และ อลษำ สนทรวฒน
= ฤทธตานแบคทเรยของสารสกดจากพลคาว กระเทยม และกระวานดวยเอทานอล……………….…………………………….56 Antibacterial activity of ethanolic extracts of Houttuynia cordata Thunb., Allium sativum, and Amomum krervanh Pierre on some bacteria กญญำ แปลงโฉม และ พรพมล กำญจนวำศ
=ประสทธภาพของเจลลางมอผสมสารสกดจากเปลอกผลไมในการยบยงแบคทเรยกอโรค............................................66Efficacy of hand cleansing gel mix the extracts of fruit peel in inhibiting pathogenic bacteria
วสสตำ คมวงษำ ลลตำ ไพบลย และ ปยำภรณ สภคด�ำรงกล
บทควำมวชำกำร= Strongyloidiasis : พยาธไชผวหนง ภยรายใกลตว....................................................................................................82
Strongyloidiasis : skin-penetration nematodes, the near dangersสภำภรณ วรรณภญโญชพ
= คณประโยชนและฤทธทางชวภาพทหลากหลายของสมนไพรขมนชน.........................................................................94
Usefulness and various biological activities of Curcuma longa L. ชชวำลย ชำงท�ำ
ว. วทย. เทคโน. หวเฉยวเฉลมพระเกยรต 7ปท 1 ฉบบท 2 กรกฎาคม - ธนวาคม 2558
บทน�ำ
ในการแขงขนมหกรรมกฬาระดบชาตและระดบ
นานาชาต การตรวจสารตองหามของนกกฬานบเปนขนตอน
ทส�าคญขนตอนหนงในการสรางความยตธรรมใหนกกฬา
เพราะหากตรวจพบการใชสารตองหามทงโดยตงใจหรอไม
ตงใจ นกกฬาผนนกจะถกยดเหรยญรางวลและถกหามเขา
แขงขนเปนระยะเวลาหนง ในปจจบนสารตองหามมมากกวา
3,000 ชนด ทอาจเปนสวนประกอบในอาหารเสรมและ
ยารกษาโรคทวไป เชน ยาแกหวด หรอยารกษาโรคความ
ดนโลหตสง เปนตน ดงนนวธการตรวจวนจฉยและวเคราะห
สารตองหามจงเปนเรองทส�าคญอยางยง ส�าหรบการตรวจ
สารตองหามของนกกฬาในมหกรรมกฬาทส�าคญ มกมศนย
ตรวจสารตองหามในนกกฬาทไดรบการรบรองจาก World
Anti-Doping Agency (WADA) รบหนาทตรวจตวอยางจาก
นกกฬาอยางเปนทางการ โดยศนยฯ ในลกษณะนจะมการ
ตดต งอปกรณและใช เทคโนโลยการตรวจว เคราะห
อนทนสมย ทจะท�าใหกระบวนการตรวจวเคราะหและ
ประมวลผลเปนไปอยางถกตองแมนย�าและทนเวลาในการ
ตดสนผลการแขงขน
ปจจบนวธการตรวจหาสารตองหามในหองปฏบต
การมาตรฐานทไดการรบรองจาก WADA จะใชวธวเคราะห
หลก คอ วธทางเคม ไดแก gas chromatography/mass
spectroscopy (GC/MS), liquid chromatography,
HPLC, LC/MS/MS, LC/UV ซงสามารถตรวจสารตองหาม
ในกลม anabolic agents สาร diuretics และ masking
agents วธทางอมมวโนวทยา (immunoassay) ไดแก ELISA
ใชตรวจสารตองหาม เชน erythropoietin (EPO), human
สำรตองหำมทำงกำรกฬำและกำรตรวจวเครำะห
Prohibited agents and doping control analysis
โกสม จนทรศรภาควชาชวเคม คณะแพทยศาสตร มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ กรงเทพมหานคร 10110
Kosum ChansiriDepartment of Biochemistry, Faculty of Medicine, Srinakharinwirot University, Bangkok 10110
Corresponding author: kchansiri@yahoo.com
growth hormone (hGH) และวธทางอณชววทยา
(molecular diagnosis) ไดแก DNA fingerprinting ใช
ตรวจการใหเลอดทไดจากบคคลอน การใชเทคนคทาง PCR
ใชตรวจ gene doping และ affinity based biosensors
(ABBs) เปนตน วธการดงกลาวเปนทยอมรบในการน�ามาใช
ตรวจหาสารตองหามในนกกฬา เนองจากม sensitivity และ
specificity สง
การโดป (doping) หมายถง การใชสารตองหาม
หรอการใชวธการตาง ๆ เพอเพมความสามารถในการแขงขน
ของนกกฬา ท�าใหเกดความไดเปรยบอยางไมเปนธรรม
สารตองหาม (prohibited substances) หมายถง
สารทถกหามใชในนกกฬาตามขอก�าหนดขององคกรควบคม
การใชสารตองหามโลก World Anti-Doping Agency
(WADA) เนองจากมฤทธท�าใหความสามารถในการแขงขน
ของนกกฬาเปลยนไป
การโดปถอเปนสงตองหามในการแขงขนกฬา
เพราะนอกจากจะเปนการท�าลายสปรตของนกกฬาแลว
ผ ใชสารตองหามอาจไดรบอนตรายจากการใชยาทงใน
ระยะสนและระยะยาว รวมทงนกกฬาคนอนทรวมแขงขนก
อาจไดรบอนตรายจากเกมสการแขงขนทรนแรงของนกกฬา
ทใชสารตองหามได
1. สำรตองหำมทำงกำรกฬำ
ในป ค.ศ. 2011 WADA [1] ไดประกาศรายชอสาร
ตองหามทหามใชตลอดเวลาในการกฬาทงในและนอกการ
แขงขน โดยแบงเปนกลม ดงน
ปท 1 ฉบบท 2 กรกฎาคม - ธนวาคม 25588 ว. วทย. เทคโน. หวเฉยวเฉลมพระเกยรต
1.1 สำร anabolic agents [2]
anabolic agents เปนสารทรางกายสามารถสราง
ขนไดเองตามธรรมชาต หรอเปนสารสงเคราะหทผลตโดย
กรรมวธทางเภสชเคม มคณสมบตคลายคลงกบฮอรโมนเพศ
ชาย สารนมผลในการเพมขนาดกลามเนอและความแขงแรง
ของกลามเนอ ท�าใหผใชมความแขงแรงและมความทนทาน
ในการแขงขนสง โดยท�าใหมการสะสมของโปรตน น�า และ
อเลกโตรไลท ในเซลลกลามเนอลาย แตจากการทดลองพบวา
กลามเนอลายทมขนาดใหญขนจากการกระต นดวยสาร
ดงกลาว จะสงผลท�าใหมน�าและอเลกโตรไลทเขาไปเกบอย
ในเซลลกลามเนอมากขน ท�าใหกลามเนอเกดการบวมน�า ซง
จะท�าใหกลามเนอออนแอลงเวลาหดตว และอาจสงผลใหเอน
และกลามเนอฉกขาดไดงายในขณะฝกซอมหรอแขงขน ยา
ในกลมนมกใชกบนกกฬาทตองการพลงกลามเนอมาก เชน
ยกน�าหนก มวยปล�า เพาะกาย และกรฑา เปนตน [3]
ผลขางเคยงจากการใชยากลมนเปนระยะเวลานาน ยานจะ
รบกวนสมดลของฮอร โมนปกตในร างกาย เกดการ
เปลยนแปลงทางอารมณ โกรธงาย และฉนเฉยว เสยงตอการ
เกดโรคตบและหวใจ มะเรงตอมลกหมาก และผหญงม
ลกษณะคลายผ ชาย เปนตน สาร anabolic agents
แบงออกเปน 2 ประเภท ดงน
1.1.1 anabolic androgen steroids (AAS)
แบงเปน
a. exogenous AAS หรอ AAS จากภายนอกท
ร างกายไมสามารถสร างได เองตามธรรมชาต ได แก
1-androstendiol, 1-androstendione, bolandiol
(19-norandrostenediol), bolasterone, boldenone,
boldione, calusterone, clostebol, danazol,
d e h y d r o c h l o r o m e t h y l t e s t o s t e r o n e ,
desoxymethyltestosterone, drostanolone,
ethylestrenol, fluoxymesterone, formebolone,
furazabol, gestrinone, 4-hydroxytestosterone,
mestanolone, mesterolone, metandienone,
methandr io l , methasterone (superdrol ) ,
me theno lone , me thy l - 1 - t e s t o s t e r one ,
methyldienolone, methylnortestosterone,
methyltestosterone, methyltrienolone, mibolerone,
n a n d r o l o n e ( 1 9 - n o r t e s t o s t e r o n e ) ,
norandrostenedione, norbolethone, norclostebol,
norethandrolone, oxabolone, oxandrolone,
oxymesterone, oxymetholone, prostanazol,
quinbolone, stanozolol, stenbolone, 1-testosterone,
tetrahydrogestrinone และ trenbolone
b. endogenous AAS หรอ AAS ทภายใน
รางกายสามารถสรางเองไดจากตอมพทอทาร ไดแก
a n d r o s t e n e d i o l , a n d r o s t e n e d i o n e ,
dihydrotestosterone (Dht), dehydroepiandro-
sterone (Dhea) และ testosterone เปนตน
1.1.2 สำร anabolic agents อน ๆ ไดแก
clenbuterol, tibolone, zeranol และ zilpaterol เปนตน
1.2 peptide hormones, growth factors and
related substances แบงเปนกลมยอย ดงน
1.2.1 erythropoiesis-stimulating agents
(ESAs) เปนกลมสารกระตนทมหนาทกระตนการสราง
เมดเลอดแดง โดยมการใช recombinant erythropoietin
(rhEPO) ตงแตป ค.ศ. 1989 [4-8] การให rhEPO จะท�าให
เกดการเปลยนแปลงของ EPO isoform ภายในรางกายเพยง
ชวคราว ESAs ทใชกนอย ไดแก (1) erythropoietin (EPO)
เปนสารกลม glycoprotein สรางจากไต ท�าหนาทควบคม
กระบวนการสรางเซลลเมดเลอดแดง (2) darbepoetin
(dEPO) ท�าหนาทควบคมกระบวนการสรางเซลลเมดเลอด
แดง hypoxia-inducible factor (HIF) stabilizers เชน สาร
สกดจากฮอรโมนทสงผลตอปรมาณออกซเจนในรางกาย (3)
methoxy polyethylene glycol-epoetin beta (CERA)
เชน ยาทใชรกษาโรคไต และ (4) peginesatide (hematide)
เชน สารสกดทใชรกษาโรคโลหตจาง
1.2.2 chorionic gonadotrophin (CG) และ
luteinizing hormone (LH) เชน human chorionic
gonadotrophin (hCG) สรางจากรกหรอสงเคราะหได ม
ว. วทย. เทคโน. หวเฉยวเฉลมพระเกยรต 9ปท 1 ฉบบท 2 กรกฎาคม - ธนวาคม 2558
ผลกระตนใหรางกายสรางฮอรโมน androgenic steroid ซง
มผลคลายกบการไดรบฮอรโมน testosterone ท�าให
กลามเนอมขนาดใหญขน [9-11]
1.2.3 insulin เปนฮอรโมนทสรางจากตบออน ท�า
หนาทชวยในการดดซมน�าตาลกลโคสในกระแสเลอดเขาส
เซลลเพอน�าไปเผาผลาญเปนพลงงาน [12, 13]
1.2.4 corticotrophin ควบคมใหตอมหมวกไต
ผลตฮอรโมน corticosteroids ซงเปนสารหลงทท�าใหเกด
ความเคลบเคลม มความสข สามารถสงเคราะหได [14, 15]
1.2.5 growth hormone and related
substances ท�าหนาทควบคมการเจรญเตบโตของอวยวะ
ตาง ๆ สามารถสงเคราะหไดเนองจาก hGH เปนฮอรโมนท
รางกายสรางไดเองจากตอมใตสมองสวนหนาหรอตอม
พทอทาร และมหลาย isoform โดยปรมาณทสรางจากตอม
พทอทารมมากทสด ซงปรมาณการสรางในแตละวนเปนแบบ
ขนลง (pulsatile pattern) ตามการเปลยนแปลงของเวลา
ในละวน อย ภายใตการควบคมของ hypothalamic
hormone, GH-releasing hormone, somatostatin และ
ghrelin [16-23] WADA มขอหามมใหนกกฬาใช GH โดยม
วธการมาตรฐานในการตรวจเพอหาสารดงกลาวภายหลงจาก
ทรางกายไดรบ exogenous recombinant human
Growth Hormone (rhGH) เชน วธ immunoassay วธ
liquid chromatography-tandem mass spectrometry
เปนตน [24-27]
1.3 สำร beta2-agonists
เปนสารกระตนการขยายหลอดลมของปอดท�าให
รบออกซเจนไดดขน แบงเปน 3 กลม ตามระยะเวลาของการ
ออกฤทธ คอ (1) short-acting beta2-agonists เชน
salbutamol (albuterol (US name), Ventolin),
levosalbutamol (levalbuterol (US name), Xopenex),
terbutaline (Bricanyl), pirbuterol (Maxair), procaterol,
clenbuterol, metaproterenol (Alupent), fenoterol,
bitolterol mesylate, ritodrine และ isoprenaline
เปนตน (2) long-acting beta2-agonists เชน salmeterol
(Serevent Diskus), formoterol (Foradil, Symbicort),
bambuterol, clenbuterol และ olodaterol (Striverdi)
เปนตน และ (3) ultra-long-acting beta2-agonists เชน
indacaterol เปนตน [28-32]
1.4 สำรยบยงและลดกำรท�ำงำนของฮอรโมนเพศหญง
(hormone antagonists and modulators)
tamoxifen และ clomiphene เปนยาในกลมสาร
ยบยงและลดการท�างานของฮอรโมนเพศหญง พบวามการใช
ทงในนกกฬาชายและหญง โดยนกกฬาชายมกจะใช
tamoxifen รวมกบ anabolic steroids เพอยบยงการเจรญ
เตบโตของตอมน�านมในเพศชาย (gynecomasia) และเพม
ระดบ testosterone พบวานกกฬาเพาะกายหญงและ
นกยกน�าหนกหญงมกใช tamoxifen เปนตวยบยงการท�างาน
ของ oestrogen receptors สงผลให testosterone ท�างาน
เพอเพมกลามเนอได [33-35]
1.5 ยำขบปสสำวะและสำรปกปดอน ๆ (diuretics and
other masking agents)
ยาขบปสสาวะและสารปกปดอน ๆ เปนสารใชเพม
อตราการขบปสสาวะ เพอก�าจดสวนเกนของน�า ก�าจด
โซเดยมไอออน คลอไรดไอออน และโปตสเซยมไอออนออก
จากรางกายนกกฬามากกวาปกต ใชเพอควบคมน�าหนกใน
นกกฬายกน�าหนกและนกมวย ซงเปนการรบกวนการ
วเคราะหหาสารตองหามตวอน ผลขางเคยงคอ รางกาย
สญเสยน�ามากเกนไป สงผลตอการท�างานของหวใจ ท�าใหเกด
ความดนโลหตสง หวใจลมเหลว โรคไต โรคปอด และไตวาย
ออนเพลยและหนามดตาลาย กลามเนอเปนตะครว [36] สาร
ในกลมนไดแก (1) diuretics ไดแก acetazolamide,
amiloride, bendroflumethiazide, bumethanide,
canrenone, chlorothiazide, chlorthalidone,
ethacrynic ac id, furosemide ( f rusemide) ,
hydrochlorothiazide, indapamide, metolazone,
spironolactone และ triamterene (2) other masking
agents ไดแก epitestosterone และ probenecid (3)
ปท 1 ฉบบท 2 กรกฎาคม - ธนวาคม 255810 ว. วทย. เทคโน. หวเฉยวเฉลมพระเกยรต
alpha-reductase inhibitors ไดแก finasteride และ
dutasteride (4) plasma expanders ไดแก dextran และ
hydroxyethyl starch เปนตน
เดมการตรวจหาการใช diuretic drug ซงจดเปน
สารต องห ามในนกกฬาจะใช เทคนค high l iquid
chromatography และ detector เปน UV-diode เนองจาก
diuretic drug ทใชมโครงสรางทางเคมทซบซอนและ
หลากหลาย เพอความประหยดคาใชจายในการตรวจ จงไม
นยมการตรวจดวยเทคนค gas chromatography/mass
spectrometry เพราะวธการเตรยมสารตวอยางทจะตรวจ
มความยงยากมากกวาวธอน ปจจบนเทคนคทนยมใชตรวจ
หาการใช diuretic drug ทเปนสารตองหามในนกกฬา ไดแก
liquid chromatography/mass spectrometry [37]
1.6 central nervous system stimulants
สารตองหามในกล มนมประมาณ 64 ชนด ท
ประกาศเปนสารตองหามโดยคณะกรรมการโอลมปกสากล
IOC และ WADA ไดแก coffee, cocaine, amphetamine
และ ephedrines เปนตน สารตองหามมฤทธกระตนระบบ
ประสาทสวนกลางและระบบประสาทอตโนมต (sympatho-
mimetics, dopaminomimetic และ serotoninomimetic
stimulants) ใหมการหลงสาร noradrenalin (NA),
dopamine (DA) และ serotonin (5-HT) มากกวาปกต [38]
สารตองหามเปนกล มยาทใชในกฬาทตองการความเรว
นกกฬาใชยานเพอเพมสมาธ ลดความเหนดเหนอย เพมความ
กระฉบกระเฉงวองไว ความสามารถในการแขงขน และเพม
ประสทธภาพปฏกรยาตอบสนอง ผลขางเคยงของสารตอง
หามท�าใหหลอดเลอดหดตว ความดนโลหตสง อตราการเตน
หวใจเพมขนอยางมากจนเปนสาเหตท�าใหเสยชวตได (fatal
arrthymia) เกดความกาวราว เบออาหาร กระสบกระสาย
นอนไมหลบ ประสาทหลอน และมผลตอการควบคมอณหภม
รางกาย เปนตน สารตองหามในกลมนบางตวมการน�าไปใช
เปนยาลดน�าหนกเพราะท�าใหขบปสสาวะมากกวาปกต
2. วธกำรตองหำมทำงกำรกฬำ (prohibited methods)
ในป ค.ศ. 2011 WADA ไดประกาศวธการทหาม
ใชตลอดเวลาในการกฬาทงในและนอกการแขงขน โดยแบง
เปนกลม ดงน
2.1 กำรใชเลอดเปนสำรกระตน (blood doping)
วธการโดปเลอดม 2 แบบ [39-43] แบบแรกคอ
น�าเลอดตวเองออกไปแลวใสกลบเขามา วธนมขอเสยคอ ตอง
ใชเวลาใหรางกายฟนตว นกกฬาไมสามารถซอมหนกเตมท
ไดระหวางรอใหรางกายสรางเซลลเมดเลอดแดงทดแทน ขอด
คอ ไมเสยงตอการตดเชอทมาทางเลอดอยางเอดสหรออน ๆ
อกรปแบบของการโดปเลอดคอ รบเลอดจากคนอนทมหม
เลอดเดยวกนโดยไมตองรอใหรางกายสรางเมดเลอดแดง
ประสทธภาพไมลดลงระหวางซอม สามารถซอมตอเนองได
เลย แตขอเสยคอ อาจเสยงตอการตดเชอทมากบเลอดได เชน
เอดสหรอไวรสอน ๆ ผลเสยของการโดปเลอดคอ เมอเลอด
ขนขนท�าใหมโอกาสสงทจะแขงตวเปนลมเลอด ซงอาจไปอด
หลอดเลอดตรงบรเวณใกลสมองท�าใหหลอดเลอดในสมอง
แตกและเปนอมพาต และหากไปอดตนทหลอดเลอดหวใจ
จะท�าใหเกดหวใจวายเฉยบพลน ทงสองวธนตองตรวจสอบ
กนอยางละเอยดถงจะตรวจจบความผดปกตของการโดป
เลอดได วธแรกคอ ตรวจปรมาณเซลลเมดเลอดแดงทมากผด
ปกตเกนกวาจะอนญาตใหแขงขนตอไปได อกวธการหนงคอ
การตรวจลายพมพดเอนเอ (DNA fingerprint) เนองจาก
ลกษณะทางพนธกรรมของแตละคนจะไมเหมอนกน ถามการ
ถายเอาเลอดบคคลอนเขามาในตว กสามารถตรวจสอบความ
แตกตางได
2.2 กำรกระท�ำทมผลตอตวอยำงสงสงตรวจทงกำรใชยำ
หรอสำรเคม
WADA มขอก�าหนดในการกระท�าทมผลตอ
ตวอยางสงสงตรวจทงการใชยาหรอสารเคม เชน มการเกบ
ตวอยางทถกตอง ปองกนมใหมการปลอมปน สบเปลยน หรอ
เจอจางปสสาวะ เลอกวธการตรวจสอบทเหมาะสมทงใน
ขนตอนการตรวจเบองตนและการตรวจยนยนผล
ว. วทย. เทคโน. หวเฉยวเฉลมพระเกยรต 11ปท 1 ฉบบท 2 กรกฎาคม - ธนวาคม 2558
2.3 gene doping [44-53]
ในทางทฤษฎนนการใหสารกระตนยน (gene
doping) อาจหมายถงการทนกกฬาฉดดเอนเอทผานการ
ตดแตงพนธกรรมเขาสรางกายโดยใชเชอไวรสเปนพาหะ เพอ
กระต นการสรางฮอรโมนทส งเสรมการเพมขนาดของ
กลามเนอ หรอเพมจ�านวนเซลลเมดเลอดแดงทท�าหนาท
ขนสงออกซเจนไปเลยงกลามเนอ ไวรสจะท�างานดวยการ
บงคบใหดเอนเอทบรรจค�าสงทางพนธกรรมของตวเองเขาส
เซลลของมนษยและเกดการแบงตว นกวจยสามารถน�ายน
ของนกกฬาทมสมรรถภาพทางกายสมบรณมาดดแปลง เพอ
ท�าใหนกกฬาผนนแขงแรงและมสมรรถภาพทางกายดขน
ความเปนไปไดทางทฤษฎในประเดนนหมายความวา อาจม
บางคนพยายามท�าอยหรอพยายามจะท�าในอนาคต WADA
เพมการใหสารกระตนยนเปนการโดปยนในรายการสารและ
กรรมวธตองหามในป ค.ศ. 2003 และใชงบประมาณ
หลายลานดอลลารเพอพฒนาวธการตรวจสอบ ปจจบนยงไม
พบหลกฐานวามนกกฬาคนใดท�าการดดแปลงทางพนธกรรม
และปจจบนยงไมมวธการทดสอบการใชสารกระตนยนท
แมนย�า เนองจากเกอบเปนไปไมไดเลยทจะใชวธตรวจเลอด
หรอปสสาวะเพอมองหายนทใสเขาไปในรางกายเพอกระตน
การเตบโตของกลามเนอดวยการฉดเขาสกลามเนอโดยตรง
ขณะทการสองตรวจกลามเนอแมมโอกาสตรวจพบมากกวา
แตจ�าเปนตองตรวจกลามเนอทงหมด ซงเปนเทคนคทไมม
แนวโนมจะไดรบอนมต การใชเทคนคทมอยในปจจบนม
โอกาสตรวจพบดเอนเอแปลกปลอมในรางกายนกกฬามาก
พอกบโอกาสในการงมเขมในมหาสมทร แตในอนาคตอนใกล
นาจะมการพฒนาเทคนคทมความจ�าเพาะขนมาได เนองจาก
ภายใตกฎใหม ตวอยางเลอดและปสสาวะของนกกฬา
โอลมปกจะถกเกบรกษานาน 8 ป ดงนนจงหมายความวา
สามารถตรวจสอบการใชสารกระตนยนยอนหลงไดหลงจาก
มวธทดสอบทแมนย�าแลว
3. วธกำรตรวจหำสำรตองหำม [54-59]
คณะกรรมการโอลมปกสากลเปดตวหองปฏบต
การส�าหรบการตรวจสอบการใชสารตองหามของนกกฬา ใน
การแขงขนกฬาโอลมปก ป ค.ศ. 2012 เปนครงแรก โดยม
เทคโนโลยลาสดทจะชวยใหการตรวจสอบรวดเรวและ
แมนย�ายงขน หองปฏบตการส�าหรบตรวจสารตองหามของ
หนวยงานตอตานการใชสารตองหามระดบโลกหรอ WADA
ดงกลาว ตงอยทเมองฮารโลว ซงอยหางจากโอลมปกปารก
ในกรงลอนดอนไปประมาณครงชวโมง เพอตรวจสอบการใช
สารตองหามของนกกฬา ทจะถกสมตรวจในอตราหนงตอ
สองคน และรวมถงนกกฬาทไดเหรยญทกคน บรษทผลตยา
Glaxo Smith Kline (GSK) ไดพฒนาเทคโนโลยการตรวจหา
สารตองหามโดยเทคโนโลยชนดใหมน ท�าใหสามารถลดระยะ
เวลาการตรวจสอบสารตองหามจากเดมทตองใชเวลานาน
40 นาท เหลอเพยง 14 นาท
ในปจจบนวธการตรวจหาสารตองหามในหอง
ปฏบตการมาตรฐานทไดการรบรองจะใชวธหลก ๆ ดงน
1. วธทำงเคม ได แก การใช เทคนค gas
chromatography/mass spectroscopy (GC/MS), liquid
chromatography, HPLC, LC/MS/MS และ LC/UV ใช
ตรวจสารตองหามในกลม เชน anabolic agents สาร
diuretics และ masking agents
2. วธทำงอมมวโนวทยำ (immunoassay) ไดแก
ELISA ใชตรวจสารตองหาม เชน erythropoietin และ hGH
3. วธทำงอณชววทยำ (molecular diagnosis)
ไดแก DNA fingerprinting ใชตรวจการโดปเลอดทไดจาก
บคคลอน การใชเทคนค PCR ในการตรวจ gene doping
และ biosensor เปนตน
ปท 1 ฉบบท 2 กรกฎาคม - ธนวาคม 255812 ว. วทย. เทคโน. หวเฉยวเฉลมพระเกยรต
แนวโนมในกำรพฒนำวธกำรตรวจวเครำะหสำรตองหำม
ทำงกำรกฬำ
โดยทวไปคอ การน�าสารทตองการจะใชในการ
ตรวจสอบ (analyte substrate หรอ ligand) ซงอาจเปนได
ทงสารชวโมเลกล สารเคม แอนตเจน โปรตน ยาเสพตด โลหะ
หรอสารทางชวภาพ สวน biological receptor หรอ probe
ไดแก เอนไซมกรดนวคลอก (nucleic acids) แอนตบอด
โปรตน และ tissues เปนตน และ biological receptor น
จะตดอยกบ signal transducer ซงเชอมกบเครองแสดงผล
โดย biological receptor จะถกตรงดวยวธทางกายภาพ
หรอวธการทางเคมกบตวแปลงสญญาณ (transducer) ท�าให
การตรวจวดดวยวธนสามารถเปลยนแปลงสารทใชตรวจสอบ
ไดหลายชนด โดยท�าการเปลยนตว receptor เทานน ดงนน
ความจ�าเพาะของ biosensor จงขนกบความจ�าเพาะของ
biological receptor ทมตอ ligand การวดสญญาณกระท�า
ไดโดยการวดการเปลยนแปลงทาง physical และ/หรอ
chemical signal เชน การผลตไอออน อเลกตรอน การผลต
และการใชแกส ความรอน การเปลยนแปลงมวล การ
เปลยนแปลงคณสมบตของสหรอแสง หรอการเกดส เปนตน
ซงการเปลยนแปลงเหลานสามารถตรวจวดไดดวยตวแปลง
สญญาณ (transducer) ทเหมาะสม
ในป ค.ศ. 2008 Minunni และคณะ [60] ได
รายงานการน�า affinity based biosensors (ABBs) มาใช
ในการตรวจ gene doping ของ recombinant EPO
protein ทไดจากการตดตอยน EPO ซงจะมความแตกตาง
จาก endogenous EPO ทผลตไดในรางกายตามปกต และ
ยงสามารถใชหลกการ ABBs ในการตรวจสารตองหามอน ๆ
[61, 62] ทไดจากการตดตอยน ตอมาในป ค.ศ. 2014
Mazzei และคณะ [63] ไดพฒนา ABBs มาประยกตใชใน
การตรวจสารตองหามหลายชนดโดยใช single sensor
นอกจากน ABBs ยงสามารถน�าไปใชในการตรวจ gene
doping [62] ไดอกดวย
เอกสำรอำงอง
1. WADA. The 2011 Prohibited List: international
standard. 2011.
2. Birzniece V. Doping in sport: effects, harm and
misconceptions. Intern Med J 2015;45(3):239-48.
3. Akcakoyun M, Alizade E, Gundogdu R, Bulut M,
Tabakci MM, Acar G, et al. Long-term anabolic
androgenic steroid use is associated with
increased atrial electromechanical delay in male
bodybuilders. Biomed Res Int 2014;451520.
4. Hardeman M, Alexy T, Brouwer B, Connes P, Jung
F, Kuipers H, et al. EPO or PlacEPO? Science
versus practical experience. Biorheology
2014;51(2-3):83-90.
5. Reichel C. Detection of peptidic erythropoiesis-
stimulating agents in sport. Brit J Sport Med
2014;48(10):842-U145.
6. Ribeiro IF, Miranda-Vilela AL, Klautau-Guimaraes
MD, Grisolia CK. The influence of erythropoietin
(EPO T -> G) and alpha-actinin-3 (ACTN3 R577X)
polymorphisms on runners’ responses to the
dietary ingestion of antioxidant supplementation
based on pequi oil (Caryocar brasiliense Camb.):
a before-after study. J Nutrigenet Nutrigenomics
2013;6(6):283-304.
7. Barhoumi T, Briet M, Kasal DA, Fraulob-Aquino
JC, Idris-Khodja N, Laurant P, et al. Erythropoietin-
induced hypertension and vascular injury in mice
overexpressing human endothelin-1: exercise
attenuated hypertension, oxidative stress,
inflammation and immune response. J Hypertens
2014;32(4):784-94.
ว. วทย. เทคโน. หวเฉยวเฉลมพระเกยรต 13ปท 1 ฉบบท 2 กรกฎาคม - ธนวาคม 2558
8. Sanchis-Gomar F, Garcia-Gimenez JL, Pareja-
Galeano H, Romagnoli M, Perez-Quilis C, Lippi
G. Erythropoietin and the heart: physiological
effects and the therapeutic perspective. Int J
Cardiol. 2014;171(2):116-25.
9. Bermon S, Garnier PY, Hirschberg AL, Robinson
N, Giraud S, Nicoli R, et al. Serum androgen
levels in elite female athletes. J Clin Endocrinol
Metab 2014;99(11):4328-35.
10. Kuuranne T, Ahola L, Pussinen C, Leinonen A.
Analysis of human chorionic gonadotropin
(hCG): application of routine immunological
methods for initial testing and confirmation
analysis in doping control. Drug Test Anal
2013;5(8):614-8.
11. Lund H, Snilsberg AH, Paus E, Halvorsen TG,
Hemmersbach P, Reubsaet L. Sports drug
testing using immuno-MS: clinical study
comprising administration of human chorionic
gonadotropin to males. Anal Bioanal Chem
2013;405(5):1569-76.
12. Lundsgaard AM, Kiens B. Gender differences
in skeletal muscle substrate metabolism-
molecular mechanisms and insulin sensitivity.
Front Endocrinol 2014;5:195.
13. Newsom SA, Schenk S. Interaction between
lipid availability, endurance exercise and
insulin sensitivity. Med Sport Sci 2014;60:62-70.
14. Galbo H. Influence of aging and exercise on
endocrine function. Int J Sport Nutr Exe
2001;11:S49-S57.
15. Duclos M. Effects of physical training on
endocrine functions. Ann Endocrinol 2001;62
(1 Pt 1):19-32.
16. Chikani V, Ho KK. Action of GH on skeletal
muscle function: molecular and metabolic
mechanisms. J Mol Endocrinol 2014;52(1):107-23.
17. Thomas GA, Kraemer WJ, Comstock BA, Dunn-
Lewis C, Maresh CM, Volek JS. Obesity, growth
hormone and exerc i se . Sports Med
2013;43(9):839-49.
18. Ferrari CK. Critical aspects of peptide hormone
abuse in exercise and sports: an update.
Rev Fac Cien Med Univ Nac Cordoba
2013;70(3):153-62.
19. Baumann GP. Growth hormone doping in
sports: a critical review of use and detection
strategies. Endocr Rev 2012;33(2):155-86.
20. Birzniece V, Nelson AE, Ho KK. Growth hormone
and physical performance. Trends Endocrinol
Metab 2011;22(5):171-8.
21. Erotokritou-Mulligan I, Holt RI, Sonksen PH.
Growth hormone doping: a review. Open
Access J Sports Med 2011;2:99-111.
22. Kraemer WJ, Dunn-Lewis C, Comstock BA,
Thomas GA, Clark JE, Nindl BC. Growth
hormone, exercise and athletic performance:
a continued evolution of complexity. Curr
Sports Med Rep. 2010;9(4):242-52.
23. Guha N, Dashwood A, Thomas NJ, Skingle AJ,
Sonksen PH, Holt RI. IGF-I abuse in sport. Curr
Drug Abuse Rev 2009;2(3):263-72.
24. Holt RI. Detecting growth hormone abuse in
athletes. Drug Test Anal 2009;1(9-10):426-33.
25. Bidlingmaier M. New detection methods of
growth hormone and growth factors. Endocrine
development 2012;23:52-9.
ปท 1 ฉบบท 2 กรกฎาคม - ธนวาคม 255814 ว. วทย. เทคโน. หวเฉยวเฉลมพระเกยรต
26. Holt RI. Detecting growth hormone abuse in
athletes. Anal Bioanal Chem 2011;401(2):449-
62.
27. Barroso O, Handelsman DJ, Strasburger C,
Thevis M. Analytical challenges in the
detection of peptide hormones for anti-doping
purposes. Bioanalysis 2012;4(13):1577-90.
28. Fragkaki AG, Georgakopoulos C, Sterk S, Nielen
MW. Sports doping: emerging designer and
therapeutic beta2-agonists. Clin Chim Acta
2013;425:242-58.
29. Pluim BM, de Hon O, Staal JB, Limpens J,
Kuipers H, Overbeek SE, et al. Beta(2)-agonists
and physical performance: a systematic review
and meta-analysis of randomized controlled
trials. Sports Med 2011;41(1):39-57.
30. Caruso JF, McLagan JR, Olson NM, Shepherd
CM, Taylor ST, Emel TJ. Beta(2)-adrenergic
agonist administration and strength training.
Phys Sportsmed 2009;37(2):66-73.
31. Fitch KD. Beta2-agonists at the Olympic Games.
Clin Rev Allergy Immunol 2006;31(2-3):259-68.
32. Polettini A. Bioanalysis of beta2-agonists by
hyphenated chromatographic and mass
spectrometric techniques. J Chromatogr B
Biomed Appl 1996;687(1):27-42.
33. Basaria S. Androgen abuse in athletes:
detection and consequences. J Clin Endocrinol
Metab 2010;95(4):1533-43.
34. Thevis M, Schanzer W. Mass spectrometry of
selective androgen receptor modulators.
J Mass Spectrom 2008;43(7):865-76.
35. Handelsman DJ. Clinical review: the rationale
for banning human chorionic gonadotropin
and estrogen blockers in sport. J Clin Endocrinol
Metab 2006;91(5):1646-53.
36. Cadwallader AB, de la Torre X, Tieri A, Botre F.
The abuse of diuretics as performance-
enhancing drugs and masking agents in sport
doping: pharmacology, toxicology and analysis.
Br J Pharmacol 2010;161(1):1-16.
37. Thevis M, Schanzer W. Mass spectrometry in
sports drug testing: structure characterization
and analytical assays. Mass Spectrom Rev
2007;26(1):79-107.
38. Avois L, Robinson N, Saudan C, Baume N,
Mangin P, Saugy M. Central nervous system
stimulants and sport practice. Br J Sports Med
2006;40 Suppl 1:16-20.
39. Segura J, Lundby C. Blood doping: potential
of blood and urine sampling to detect
autologous transfusion. Br J Sports Med
2014;48(10):837-41.
40. Pitsiladis YP, Durussel J, Rabin O. An integrative
‘omics’ solution to the detection of
recombinant human erythropoietin and blood
doping. Br J Sports Med 2014;48(10):856-61.
41. Morkeberg J. Blood manipulation: current
challenges from an anti-doping perspective.
Hematology Am Soc Hematol Educ Program
2013;2013:627-31.
42. Pottgiesser T, Schumacher YO. Current
strategies of blood doping detection. Anal
Bioanal Chem 2013;405(30):9625-39.
43. Cacic DL, Hervig T, Seghatchian J. Blood doping:
the flip side of transfusion and transfusion
alternatives. Transfus Apher Sci 2013;49(1):90-4.
44. Pokrywka A, Kaliszewski P, Majorczyk E,
Zembron-Lacny A. Genes in sport and doping.
Biol Sport 2013;30(3):155-61.
ว. วทย. เทคโน. หวเฉยวเฉลมพระเกยรต 15ปท 1 ฉบบท 2 กรกฎาคม - ธนวาคม 2558
45. Perez IC, Le Guiner C, Ni W, Lyles J, Moullier
P, Snyder RO. PCR-based detection of gene
transfer vectors: application to gene doping
surveillance. Anal Bioanal Chem 2013;
405(30):9641-53.
46. Fischetto G, Bermon S. From gene engineering
to gene modulation and manipulation: can
we prevent or detect gene doping in sports.
Sports Med 2013;43(10):965-77.
47. van der Gronde T, de Hon O, Haisma HJ, Pieters
T. Gene doping: an overview and current
implications for athletes. Br J Sports Med
2013;47(11):670-8.
48. Gould D. Gene doping: gene delivery for
olympic victory. Br J Clin Pharmacol
2013;76(2):292-8.
49. Neuberger EW, Jurkiewicz M, Moser DA, Simon
P. Detection of EPO gene doping in blood. Drug
Test Anal 2012;4(11):859-69.
50. McKanna TA, Toriello HV. Gene doping: the
hype and the harm. Pediatr Clin North Am
2010;57(3):719-27.
51. Azzazy HM. Gene doping. Handb Exp Pharmacol
2010;(195):485-512.
52. Wells DJ. Gene doping: possibilities and
practicalities. Med Sport Sci. 2009;54:166-75.
53. Harridge SD, Velloso CP. IGF-I and GH: potential
use in gene doping. Growth Horm IGF Res
2009;19(4):378-82.
54. Gosetti F, Mazzucco E, Gennaro MC, Marengo
E. Ultra high performance liquid chromatography
tandem mass spectrometry determination and
profiling of prohibited steroids in human
biological matrices. J Chromatogr B Analyt
Technol Biomed Life Sci 2013;927:22-36.
55. Pottgiesser T, Schumacher YO. Biomarker
monitoring in sports doping control. Bioanalysis
2012;4(10):1245-53.
56. Pozo OJ, Marcos J, Segura J, Ventura R. Recent
developments in MS for small molecules:
application to human doping control analysis.
Bioanalysis 2012;4(2):197-212.
57. Thevis M, Thomas A, Schanzer W. Current role
of LC-MS(/MS) in doping control. Anal Bioanal
Chem 2011;401(2):405-20.
58. Teale P, Barton C, Driver PM, Kay RG.
Biomarkers: unrealized potential in sports
doping analysis. Bioanalysis 2009;1(6):1103-18.
59. Leuenberger N, Reichel C, Lasne F. Detection
of erythropoiesis-stimulating agents in human
anti-doping control: past, present and future.
Bioanalysis 2012;4(13):1565-75.
60. Minunni M, Scarano S, Mascini M. Affinity-based
biosensors as promising tools for gene doping
detection. Trends Biotechnol 2008;26(5):236-43.
61. Scarano S, Spiriti MM, Tigli G, Bogani P, Buiatti
M, Mascini M, et al. Affinity sensing for
transgenes detection in antidoping control.
Anal Chem 2009;81(23):9571-7.
62. Zquierdo-Lorenzo I, Alda I, Sanchez-Cortes S,
Garcia-Ramos JV. Adsorption and detection of
sport doping drugs on metallic plasmonic
nanoparticles of different morphology.
Langmuir 2012;28(24):8891-901.
63. Mazzei F, Antiochia R, Botre F, Favero G,
Tortolini C. Affinity-based biosensors in sport
medicine and doping control analysis.
Bioanalysis 2014;6(2):225-45.
ปท 1 ฉบบท 2 กรกฎาคม - ธนวาคม 255816 ว. วทย. เทคโน. หวเฉยวเฉลมพระเกยรต
การค�านวณขนาดตวอยางของตวแบบผสมทวนามดวยการศกษาการจ�าลองSample size calculation of mixture binomial model with simulation study
เดชาวธ นตยสทธ
สาขาวชาคณตศาสตรและสถต คณะวทยาศาสตรและเทคโนโลย มหาวทยาลยหวเฉยวเฉลมพระเกยรต สมทรปราการ 10540
Dechavudh Nityasuddhi Division of Mathematics and Statistics, Faculty of Science and Technology,
Huachiew Chalermprakiet University, Samutprakarn 10540
บทคดยองานวจยทางการแพทยและสาธารณสขสวนใหญ มจดมงหมายเพอศกษาผลของการแทรกแซงซงใหผลลพธทเปน
ไปไดสองแบบคอ ส�าเรจหรอไมส�าเรจ เปนโรคหรอไมเปนโรค กรณทขอมลของผลลพธมการแจกแจงแบบผสมสองทวนาม
ซงมผลตอการค�านวณขนาดตวอยางทไมสามารถใชสตรปกตทมอยได เพอเปนการแกปญหาน จงไดน�าวธการศกษาการ
จ�าลองมาใชค�านวณขนาดตวอยางส�าหรบตวแบบผสมทวนาม
ค�าส�าคญ: ตวแบบผสมทวนาม ขนาดตวอยาง การศกษาการจ�าลอง
AbstractMost of researches in medicine and public health area aim to study the effect of the interventions
with the two possible outcomes such as success or failure, disease or non-disease. The data of these
outcomes would be mixture of two binomial distributions which affected to the sample size determination.
Then, the traditional formula for binomial distribution is not satisfied. To solve this problem, simulation
study was utilized for calculating the sample size of mixture binomial model.
Keywords: Mixture binomial model, Sample size, Simulation study
Corresponding author: hinfodnt@gmail.com
ว. วทย. เทคโน. หวเฉยวเฉลมพระเกยรต 17ปท 1 ฉบบท 2 กรกฎาคม - ธนวาคม 2558
บทน�า
การวจยทางดานการแพทยและสาธารณสข
เป นการศ กษา เปร ยบ เท ยบผลจากการแทรกแซง
(intervention) หรอวธการแกปญหาใหม หรอการรกษาใหม
โดยมผลลพธทเปนไปไดสองอยาง คอส�าเรจหรอไมส�าเรจ
เปนโรคหรอไมเปนโรค ไดผลตามเกณฑหรอไมไดตามเกณฑ
ผานหรอไมผาน เปนตน ซงเปนการแจกแจงแบบผสมทวนาม
ทไมใชการแจกแจงทวนามแตเพยงอยางเดยว เพราะใน
ตวอยางทศกษามกจะมกลมเสยงตอการเกดโรคและกลมไม
เสยงตอการเกดโรคปนอยดวยกน หรอมกลมทมภมคมกน
ไวรสกบไมมภมค มกนไวรสอยรวมกนในตวอยาง ดงนน
ลกษณะขอมลจงเปนการแจกแจงผสมทวนาม ปญหาทตาม
มาคอ การค�านวณขนาดตวอยางทเหมาะสม ซงสตรการ
ค�านวณขนาดตวอยางทมอยในปจจบนนน ใชส�าหรบขอมล
ทมการแจกแจงเพยงทวนามเดยว เพอเปนการแกไขปญหา
ดงกลาว การวจยเรองนจงตองการสรางตารางขนาดตวอยาง
ทเหมาะสม ส�าหรบขอมลทมการแจกแจงผสมทวนาม โดยใช
ตวแบบผสมทวนาม (mixture binomial model) ทมการ
ก�าหนดก�าลงการทดสอบ (power of the test) โดยใชวธ
การของ Chen [1] ซงไดเสนอวธการหาก�าลงการทดสอบใน
กรณตวแบบผสมทวนามทดกวางานวธอนไวแลว ดงนนการ
วจยนจงตองการประมาณคาขนาดตวอยางทเหมาะสม โดย
ใชวธการทดสอบอตราสวนซงควรจะเปนทปรบคาแลว
(modified likelihood ratio test) เปนพนฐานในการ
ค�านวณขนาดตวอยาง [2] การวจยนมวตถประสงคเพอสราง
ตารางขนาดตวอยางทเหมาะสม โดยใชตวแบบจ�าลองของ
ขอมลตวแบบผสมทวนามทมการเปลยนคาพารามเตอรใน
สถานการณตาง ๆ ทเปนไปได
วธด�าเนนการวจย
การศกษาตวแบบผสมทวนามซงเปนการผสมของ
องค ประกอบสองอนทมการแจกแจงทวนาม (two-
component binomial mixture) โดยการก�าหนดคา
พารามเตอรของการแจกแจงหนงเกยวของกบพารามเตอร
ของอกการแจกแจงหนง ใหสดสวนการเกดเหตการณของ
องคประกอบสองอนมการแจกแจงทวนามรวมกนเทากบ 0.5 สมมตวาตวอยางสม x
1, x
2, … , x
n สมมาจาก
ตวแบบผสมทวนาม โดยททราบคาความนาจะเปนของความ
ส�าเรจการแจกแจงทวนามมคารวมกนเทากบ 0.5 เขยนเปน
ตวแบบไดดงน
ก�าหนดให π คอ สดสวนการผสมขององคประกอบสองอนทมการแจกแจงทวนาม
θ1 คอ พารามเตอรขององคประกอบแรกของความนาจะเปนทจะเกดเหตการณทสนใจ
ก�าหนดคาอยระหวาง 0 ถง 0.5; θ, ϵ [ 0, 0.5 ]
θ2 คอ พารามเตอรขององคประกอบทสองของความนาจะเปนทจะเกดเหตการณทสนใจ
ก�าหนดคาเปน θ2=
0.5 - θ
1
m คอ จ�านวนครงของการทดลอง ก�าหนดให m = 5, 10, 20, 30
(1-π)B(m,θ1) + πB(m,θ
2)
ปท 1 ฉบบท 2 กรกฎาคม - ธนวาคม 255818 ว. วทย. เทคโน. หวเฉยวเฉลมพระเกยรต
และลอกฟงกชนควรจะเปนทถกปรบคาแลว (modified log-likelihood function) คอ
เมอ k > 0 ในกรณนก�าหนดให k=1 ตามขอแนะน�าของ Fu และคณะ [3] ดงนนคาสถตทดสอบอตราสวนควรจะ
เปนทปรบแลว (modified likelihood ratio test: MLRT) คอ
i i i in x m x x m x
n 1 1 1 1 1i 1 i i
m ml ( , ) log (1 ) (1 ) (0.5 ) (0.5 )
x x− −
=
π θ = − π θ − θ + π − θ + θ∑
( ) ( ) ( )n 1 n 1mp l , l , k logπ θ = π θ + π
n1A 0 1H : ; 0.25π = π θ =
n1B 1 0
1H : ;n
π = θ = θ
สมมตฐานวาง (null hypothesis) ของการทดสอบภาวะ
เอกพนธ (homogeneity test) คอ
H0: π (0.5-2θ
1) = 0
โดยมขอแมทไมเปนไปตามปกตเงอนไขปกต 2 ขอ คอ
1. สมมตฐานวางอย ในขอบเขตของปรภมพารามเตอร
(parameter space)
2. พารามเตอร π และ θ1 ไมไดระบภายใตสมมตฐานวาง
ดงนนลอกฟงกชนควรจะเปน (log-likelihood function)
ของ (π,θ1) คอ
โดยทการแจกแจงขอบเขต (limiting distribution) ของ Mn
คอ 2 20 10.5 0.5χ + χ เมอก�าหนดให
20χ คอ การแจกแจงท
มคาลดลงทมวลทกตวเปนศนย เมอก�าหนดระดบนยส�าคญท α = 0.05 คาสถตทดสอบอตราสวนควรจะเปนทปรบแลว จะปฏเสธ H
0 เมอ 2
nM Zα> โดยท Zα เปนคา ณ จดทม
พนทปลายหาง α ของการแจกแจงปกตมาตรฐาน
สงทส�าคญของการค�านวณขนาดตวอยางคอ การ
หาการแจกแจงของคาสถตทดสอบภายใตสมมตฐาน
ทางเลอก ซงมกจะหาไมได แตในหลกของการทดสอบ
เอกพนธ การพจารณาค�านวณขนาดตวอยางและการหาก�าลง
การทดสอบ จะอยภายใตเงอนไขของตวแบบทางเลอกเฉพาะ
ซงเปนไปไดทจะเบยงเบนไปจากตวแบบสมมตฐานวาง จง
เลอกสมมตฐานทางเลอกเฉพาะซงสอดคลองเขากนไดกบ
สมมตฐานวาง [4] ดงน
ก�าหนดให π0 และ θ
0 เปนคาคงตวทอยในปรภม
พารามเตอร ส�าหรบการทดสอบภาวะเอกพนธในตวแบบผสมมขอบเขต (finite mixture model) จะค�านงถงความ สญเสยความสามารถของการระบความชดเจน (loss of identifiability) ซงน�าไปสการก�าหนดสมมตฐานทางเลอกเฉพาะ 2 กรณ
n1AH คอ สถานการณทการแจกแจงทมสอง
องคประกอบ (two-component distribution) มความใกลกน และ
n1BH คอสถานการณทสดสวนการผสมของคาใดคา
หนงมคาเขาใกล 0
จากทฤษฎของ Le Cam’s contiguity จะไดวา
เมอก�าหนดให 1(0.5 2 ) nδ = π − θ ภายใต n1AH
หรอ
n1BH เมอ n → ∞ จะได { }+→ + δ
2
nM (Z 2 m)
1
max( )( )( )= π θ − [ ]n n 1 nπ∈ θ ∈ [ ]
M 2 pl , p l 1, 0.5 0,1 , 0, 0.50,1 , 0, 0.5
ว. วทย. เทคโน. หวเฉยวเฉลมพระเกยรต 19ปท 1 ฉบบท 2 กรกฎาคม - ธนวาคม 2558
ในการแจกแจง เมอ Z เปนตวแปรส มปกตมาตรฐาน และภายใตสมมตฐานทางเลอกทงสอง ทก�าหนดไว δ จะเปนอสระกบ n ท�าใหได π0 ภายใตสมมตฐาน
n1AH และ ภายใตสมมตฐาน
n1BH การใชการ
แจกแจงเชงเสนก�ากบ (asymptotic distribution) ของ Mn
ภายใตสมมตฐานทางเลอกn1AH
และ
n1BH ถกน�ามาใชเปน
พนฐานการค�านวณก�าลงการทดสอบและขนาดตวอยางส�าหรบตวแบบทางเลอก (1-π)B(m, θ
1) + πB(m, 0.5-θ
1)
จะไดคาประมาณก�าลงการทดสอบเฉพาะของการทดสอบอตราสวนควรจะเปนทปรบแลวเทากบ
( ) ( )( )12 m Z 2 n 0.5 2 m Zα αΦ δ − =Φ π − θ −
การค�านวณขนาดตวอยางดวยวธการศกษาการจ�าลองการค�านวณขนาดตวอยางกรณตวแบบผสมทวนาม
ดวยการศกษาการจ�าลอง ในทนไดก�าหนดคาพารามเตอรในสถานการณทสามารถน�าไปใชประโยชนไดทงหมด 48 สถานการณ โดยก�าหนดให m = (5, 10, 20, 30), π = (0.05, 0.1, 0.2) และ θ
1 = (0.05, 0.1, 0.2, 0.3) ภายใตเงอนไข
การจ�าลองแบบในแตละกรณ จะค�านวณขนาดตวอยางทเหมาะสม ความนาเปนของความผดพลาดประเภทท 1 และก�าลงการทดสอบของการทดสอบอตราสวนควรจะเปนทปรบแลว ณ คา k=1 โดยท�าซ�าทงหมด 50,000 ครง เพอใหไดผล
ตามเงอนไขทก�าหนดไว ดงตารางท 1
ผลการวจยจากการศกษาพบวา ขนาดตวอยางทใชในการ
ศกษาวจยจะเพมขน เมอประชากรมสดสวนของกลมทมภมคมกนไวรสเพมขน และขนาดตวอยางทใชในการศกษาวจยจะลดลง ถากลมทมภมคมกนไวรสมการสมผสกบโรคหรอปจจยเสยงมากขน หรอมคนเปนโรคมากขน ซงเปนไป
ตามหลกการของการค�านวณขนาดตวอยาง [2]
องคประกอบหลก 3 อยางส�าหรบการค�านวณขนาดตวอยางคอ (1) ระดบนยส�าคญ α (2) คาเปาหมายของก�าลงการทดสอบ 1-β และ (3) ตวแบบทางเลอกทเปนไปได หากใชตวแบบทมสองทางเลอก
n1AH
และ
n1BH ของ Le Cam
และ Yang [4] แลว จะไดสมการทใชค�านวณขนาดตวอยาง
โดยประมาณ คอ
ดงนนขนาดตวอยางทนอยทสดมคาเทากบ
ส�าหรบการตรวจสอบความถกตองของสตรการ
ค�านวณขนาดตวอยาง จะถกตรวจสอบดวยการจ�าลองทาง
คอมพวเตอร ซงจะเปนหวขอถดไป
( )1n2 0.5 2 m Z Zα βπ − θ − =
2
,
1
Z Zn
2 (0.5 2 ) m
α βα β
+ = π − θ
(0.5-2θ1)
ปท 1 ฉบบท 2 กรกฎาคม - ธนวาคม 255820 ว. วทย. เทคโน. หวเฉยวเฉลมพระเกยรต
ตารางท 1 ผลการค�านวณขนาดตวอยาง ความนาจะเปนของความผดพลาดประเภทท 1 และก�าลงการทดสอบ
เมอก�าหนด k=1 ภายใตสมมตฐานวางและสมมตฐานทางเลอกของตวแบบ (1-π)B(m, θ1) + πB(m, 0.5-θ
1)
π θ1 m ความนาจะเปนของ
ความผดพลาดแบบท 1
กาลงการทดสอบ ขนาดตวอยาง
0.05 0.05 5 10 20 30
0.0647 0.1087 0.1119 0.0965
0.9365 0.8905 0.8816 0.8951
610.62 305.31 152.65 101.77
0.1 5 10 20 30
0.0625 0.1088 0.1060 0.0949
0.9364 0.8896 0.8934 0.8976
772.82 386.41 193.20 128.80
0.2 5 10 20 30
0.0625 0.1090 0.1002 0.0957
0.9369 0.8893 0.8939 0.8990
1373.90 686.95 343.47 228.98
0.3 5 10 20 30
0.0624 0.1091 0.1070 0.0968
0.9374 0.8904 0.8921 0.9028
3091.28 1545.64 772.82 515.21
0.1 0.05 5 10 20 30
0.0625 0.0648 0.0644 0.0700
0.9331 0.9159 0.9308 0.9127
152.65 76.33 38.16 25.44
0.1 5 10 20 30
0.0624 0.0824 0.0673 0.0634
0.9362 0.9114 0.9264 0.9235
193.20 96.60 48.30 32.20
0.2 5 10 20 30
0.0625 0.0786 0.0699 0.0652
0.9361 0.9172 0.9200 0.9255
343.47 171.74 85.87 57.24
0.3 5 10 20 30
0.0625 0.7734 0.7140 0.0659
0.9364 0.9125 0.9275 0.9235
772.82 386.41 193.20 128.80
ว. วทย. เทคโน. หวเฉยวเฉลมพระเกยรต 21ปท 1 ฉบบท 2 กรกฎาคม - ธนวาคม 2558
ตารางท 1 (ตอ)
อภปรายและสรปผลการวจย
การค�านวณขนาดตวอยางทท�าการศกษาน น�าไป
ใชเพอศกษาปจจยเสยงกบการเกดโรคในประชากรทมทง
กลมเสยงตอการเกดโรคและกลมไมเสยงตอการเกดโรคปน
อยดวยกน หรอมกลมทมภมคมกนไวรสกบไมมภมคมกนไวรส
อยรวมกน โดยมเงอนไขวาในประชากรมกลมทมภมคมกน
ไวรสมไดไมเกนรอยละ 50 ยกตวอยางการใชตารางค�านวณ
ขนาดตวอยาง ถาประชากรทสนใจศกษามสดสวนกลมทม
ภมค มกนไวรสรอยละ 30 ประชากรกลมนไปสมผสโรค
รอยละ 20 พบวาปวยเปนโรค 5 คน ขนาดตวอยางท
เหมาะสมส�าหรบการศกษานคอ ไมต�ากวา 194 คน โดยมขอ
ผดพลาดประเภทท 1 หรอ α =0.05 และมก�าลงการทดสอบ
เทากบรอยละ 95 การศกษาครงนยงคงมการก�าหนดเงอนไข
บางอยางเพอใหการศกษาการจ�าลองเปนไปได แตถาสามารถ
ลดเงอนไขดงกลาวลงได กจะสามารถน�าหลกการค�านวณ
ขนาดตวอยางนไปใชเปนประโยชนไดอยางกวางขวางยงขน
เอกสารอางอง
1. Chen H, Chen J, Kaibeisch JD. A modified
likelihood ratio test for homogeneity infinite
mixture models. J R Statist Soc B 2001;63:19-29.
2. Chow SC, Shao J, Wang H. Sample size calculation
in clinical research. New York: Marcel Dekker;
2003.
3. Fu Y, Li P, Chung G. Sample size calculation for
modified likelihood ratio test in genetic linkage
analysis. J Biomed Biostat 2014;5:205-7.
4. Le Cam L, Yang GL. Asymptotics in statistics:
some basic concepts. New York: Springer-Verlag;
1990.
π θ m ความนาจะเปนของ
ขอผดพลาดประเภทท 1
กาลงการทดสอบ ขนาดตวอยาง
0.2 0.05 5 10 20 30
0.0585 0.0652 0.0348 0.0459
0.9371 0.9434 0.8972 0.8995
38.16 19.08 9.54 6.36
0.1 5 10 20 30
0.0319 0.0479 0.0415 0.0448
0.9502 0.9456 0.9492 0.9468
48.30 24.15 12.07 8.05
0.2 5 10 20 30
0.0447 0.0511 0.0485 0.0434
0.9450 0.9270 0.9337 0.9334
85.87 42.93 21.47 14.31
0.3 5 10 20 30
0.0527 0.0532 0.0428 0.0451
0.9462 0.9496 0.9511 0.9491
193.2096.60 48.30 32.20
ปท 1 ฉบบท 2 กรกฎาคม - ธนวาคม 255822 ว. วทย. เทคโน. หวเฉยวเฉลมพระเกยรต
บทคดยอการศกษาครงนเพอวเคราะหความตองการในการพฒนาระบบสารสนเทศทางทนตกรรม ฐานขอมลผรบบรการ
ทางทนตกรรม และการบนทกขอมลตนทนในการรกษาทางทนตกรรมเพอน�าไปใชงานทางคลนก โดยแบงออกเปน 2 ระยะ
ประกอบดวย ระยะแรกเปนการเกบรวบรวมและประเมนความตองการใชงานขอมลทางดานคลนกทนตกรรม ระยะทสอง
เปนการน�าผลจากระยะแรกมาวเคราะหและพฒนาระบบสารสนเทศทางทนตกรรมดวยการออกแบบสอบถาม เพอเกบขอมล
ความตองการใชงานจากทนตแพทยและผชวยทนตแพทย ทงในกลมของโรงพยาบาลศนย โรงพยาบาลทวไป และโรงพยาบาล
ชมชน เพอน�ามาวเคราะหและพฒนาระบบสารสนเทศ โดยการประยกตขนตอนการวเคราะหระบบจากทฤษฎน�าตก (water
fall model) และท�าการทดสอบเพอตรวจความตรงของรายละเอยดระบบสารสนเทศทางทนตกรรมจากทนตแพทย และ
ผทเกยวของกบการใชขอมลทางคลนกทนตกรรม รวมถงทดสอบประเมนผลระบบสารสนเทศทางทนตกรรมและประเมน
ความพงพอใจตอการใชงาน พบวาปจจยทมผลตอความคดเหนในการพฒนาระบบสารสนเทศเฉลยอยท 3.73 (SD = 0.493)
ปจจยรวมดานคณลกษณะและรปแบบของโปรแกรมเฉลยอยท 3.92 (SD = 0.884) ปจจยรวมตอคณลกษณะเดนของ
รปแบบสารสนเทศอยท 1.10 (SD = 0.185) และปจจยรวมตอคณลกษณะความปลอดภยของระบบเฉลยอยท 4.22 (SD =
0.560) การประเมนความตองการดานสารสนเทศทางทนตกรรมนแสดงใหเหนวาทนตแพทยและผชวยทนตแพทยมความ
ตองการในสวนของการกอใหเกดการพฒนาระบบสารสนเทศคลนกทนตกรรมอยในเกณฑเหนดวยระดบมาก แตในหนวย
งานทนตกรรมทเขารบการประเมนนยงมอปกรณคอมพวเตอรจ�านวนนอย ซงอาจจะมผลตอการน�าระบบสารสนเทศเขามา
ใชงาน ดงนนจงควรมการศกษาเกยวกบความเปนไปไดในการเพมประสทธภาพการปฏบตงานเพอเพมศกยภาพในการน�า
ขอมลสารสนเทศมาใชในการปฏบตงานคลนกทนตกรรม
ค�ำส�ำคญ: สารสนเทศทางทนตกรรม การวเคราะหระบบ การออกแบบระบบ
กำรวเครำะหควำมตองกำรระบบสำรสนเทศทำงทนตกรรมเพอใชงำนทำงคลนก
Analysis of requirements in dental health informatics for
clinical application
วนวสำข ศรสเมธชย1* และ บวร คลองนอย2
1 ศนยวจยดานสนเทศศาสตรทางสขภาพ ภาควชาชวสถต คณะสาธารณสขศาสตร มหาวทยาลยมหดล
กรงเทพมหานคร 104002 ภาควชาศลยศาสตรชองปากและมกซลโลเฟเซยล คณะทนตแพทยศาสตร มหาวทยาลยมหดล กรงเทพมหานคร 10400
Vanvisa Sresumatchai1 and Boworn Klongnoi21 Research Center in Health Informatics, Department of Biostatistics, Faculty of Public Health,
Mahidol University, Bangkok 104002 Department of Oral and Maxillofacial Surgery, Faculty of Dentistry, Mahidol University, Bangkok 10400
Corresponding author: vanvisamu@gmail.com
ว. วทย. เทคโน. หวเฉยวเฉลมพระเกยรต 23ปท 1 ฉบบท 2 กรกฎาคม - ธนวาคม 2558
AbstractThe purpose of this study was to analysis of requirement to developing dental health informatics
for use in clinical application. This study has two phases for system analysis, the phase’s one was to
collection of requirement and evaluation for use of data in the dental clinic. In phase’s two was to
evaluation in results of analysis and system development. The data collection was to questionnaire for
requirement of the system from dental surgeon and dental assistant within regional, general, and a
community hospital. The method of system analysis was applied from water fall model to cover the
research study, system test for validity of details of application work from dentist and users who related
the data workflow. The results of the study found that in the evaluation of clinical application and
evaluation of satisfied in application have an effect on express an opinion factor for development was
3.73 (SD = 0.493), characteristics and format screen of application factor was 3.92 (SD = 0.884), particularities
of information pattern factor was 1.10 (SD = 0.185), and characteristics of the security system on application
was 4.22 (SD = 0.560). The need assessment information demonstrates that the dentist and dental
assistant needs in terms of causing the development of information systems in the dental clinic with the
high level criteria. But in the dental unit for an evaluation is also small number of computer equipment
that may have an effect on information systems implementation to use. Therefore, it should be the
study of the possibility of optimization performance to improve potential of to use information technology
in dental hospital network operation system.
Keywords: Dental informatics, System analysis, System design
บทน�ำ
ปจจบนคอมพวเตอรเขามามบทบาทในการเปน
เครองมอทชวยปฏบตงานทางการแพทยอยางแพรหลาย โดย
เฉพาะสาขาทนตแพทยไดมการน�าคอมพวเตอรเขาชวยใน
การเกบขอมลมากขน [1] โปรแกรมคอมพวเตอรทาง
ทนตกรรมไดมการพฒนาขนอยางแพรหลายในนานาประเทศ
เพอเปนเครองมอส�าหรบการปฏบตงาน [2] และเปนสอดาน
การเรยนของทนตแพทย ซงการพฒนาดงกลาวเปนการน�า
ระบบคอมพวเตอรเขามาประสานกบเทคโนโลยสารสนเทศ
ในเชงทนตกรรม [3] เพอกอใหเกดความสามารถในการเกบ
รวบรวมขอมลประวตการรกษาทางทนตกรรมของผปวย รวม
ถงการท�างานประสานกบระบบ digital media in dentistry
[4] การเกบรวบรวมขอมลทางทนตกรรมดวยระบบ
คอมพวเตอรท�าใหทนตแพทยไดทราบถงประวตการรกษาฟน
ของผปวย รวมถงขอมลทางทนตกรรมนสามารถน�าไปใชรวม
เพอเปนหลกฐานประกอบในการตามหาบคคลทสญหายใน
ลกษณะของการพสจนเอกลกษณบคคลดวยขอมลทาง
ทนตกรรม [5] ซงการพสจนนจะตองอาศยจากประวตการ
ท�าฟนของบคคลนน ๆ [6] แตเนองจากการเกบขอมลของ
ประเทศไทยยงคงเกบในลกษณะของใบประวตผปวยซงเปน
เอกสาร และการเกบขอมลในเชงอเลกทรอนกสยงไม
แพรหลาย [7] อกทงการเกบขอมลกยงคงถกรวบรวมอยใน
หลายรปแบบจงยากแกการน�ามาใชงาน รวมถงการน�าขอมล
มาท�าการเชอมโยงเพอหาความสมพนธของขอมลการรกษา
แตละครงท�าไดยาก และยงขาดความตอเนองของขอมลการ
รกษาแตละครง [8] ทผปวยเปลยนทนตแพทย นอกจากน
การตรวจสอบสทธประโยชน [9] ของการเบกคารกษาท�าได
คอนขางยากกอใหเกดการใชสทธประโยชนซอน สงผลใหรฐ
ปท 1 ฉบบท 2 กรกฎาคม - ธนวาคม 255824 ว. วทย. เทคโน. หวเฉยวเฉลมพระเกยรต
สญเสยรายจายมากขน ทงนหากขอมลประวตผปวยและสทธ
การรกษาทจดเกบมความสมบรณเพยงพอ เรากสามารถท
จะน�าขอมลดงกลาวมาวเคราะหมลคาตนทนการรกษาทาง
ทนตกรรม [10] เพอกอใหเกดอรรถประโยชนสงสดของการ
ใชขอมล [11] และการใชผลผลตของวสดทางทนตกรรม
อยางคมคา รวมถงสามารถใชขอมลในเชงการวเคราะหเพอ
ปองกนการเกดโรคทางทนตกรรมทรนแรง อนเปนการชวยให
รฐสญเสยรายจายในการรกษาผปวยทางทนตกรรมลดลง
จากความส�าคญของระบบสารสนเทศทน�ามาใชใน
งานดานการรกษาพยาบาลซงมมากมาย จงเปนจดส�าคญของ
การพฒนาระบบสารสนเทศทางทนตกรรมเพอสรางระบบ
การจดเกบขอมลส�าหรบใชงานทางคลนก ทสามารถเชอมโยง
ไปสขอมลรหสโรค (ICD) และรหสการวนจฉยโรครวม (DRG)
ซงสมพนธกบน�าหนกเฉลย (relative weight) หรอคาเฉลย
ของการใชทรพยากรในการรกษาผปวยตามรหสการวนจฉย
โรครวมนน ๆ ซงรหสเหลานลวนเกบอยในรปแบบของ
สารสนเทศเพอหนวยงานทเกยวของจะน�ามาใชประโยชนใน
เรองของสทธการรกษาพยาบาล หรอการเบกจายตามสทธ
หลกประกนสขภาพแหงชาต ดงนนการวเคราะหความ
ตองการใชขอมลเพอพฒนาระบบสารสนเทศทางทนตกรรม
จงเปนประโยชนทงในดานการจดเกบขอมลเพอใหเปนไป
ตามมาตรฐานขอมลโรค รหสการวนจฉยโรครวม และสทธ
การเบกจายเพอใหงายตอการตรวจสอบขอมล ซงจะชวยให
ทนตแพทยค�านงถงตนทนและรายไดในการตดสนใจท�า
หตถการตาง ๆ อยางสมเหตผล เพอปองกนภาวะขาดทน
อนจะเกดตอผใหบรการตามหลกเศรษฐศาสตรสาธารณสข
วธด�ำเนนกำรวจย
การวจยนเปนการวเคราะหความตองการและการ
พฒนาระบบสารสนเทศทางทนตกรรมเพอใชงานทางคลนก
ในลกษณะของการวจยและพฒนา (research and
development) โดยแบงออกเปน 2 ระยะ ดงน
ระยะท 1 เปนการเกบขอมลรอบแรกในเชง
คณภาพเพอประเมนความตองการใช ข อมลในระบบ
สารสนเทศทางทนตกรรมดวยการสมภาษณเชงลกในกลม
บคคลทปฏบต งานด านทนตกรรมของโรงพยาบาล
อนนทมหดล จ�านวน 16 คน เปนทนตแพทย จ�านวน 9 คน
และผชวยทนตแพทย จ�านวน 7 คน จากนนน�าค�าตอบจาก
การสมภาษณมาท�าการจดกลมดวยการประยกตเทคนค
เดลฟาย (delphi technique) โดยน�าแบบสอบถามทไดรบ
การรวบรวมความคดเหนจากการสอบถามรอบแรกมาเรยง
ล�าดบเปนขอค�าถามแบบมาตราสวนประกอบคา (rating
scale) เพอใหไดขอค�าถามส�าหรบการสรางแบบสอบถาม
ความตองการเรองการพฒนาระบบสารสนเทศคลนก
ทนตกรรม โดยแบงแบบสอบถามออกเปน 4 ตอน ตอนท 1
เกยวของกบขอมลทวไปและรายละเอยดของผ ใชระบบ
สารสนเทศคลนกทนตกรรม ตอนท 2 เปนปจจยทมอทธพล
ตอการเลอกใชระบบสารสนเทศคลนกทนตกรรม ตอนท 3
สอบถามลกษณะความตองการของการใชระบบสารสนเทศ
คลนกทนตกรรม และตอนท 4 เปนลกษณะรปแบบระบบ
สารสนเทศคลนกทนตกรรม โดยมระดบความพงพอใจ
5 ระดบ มเกณฑในการวดดงน
ระดบควำมพงพอใจ ระดบเกณฑ
เหนดวยอยางยง 5
เหนดวยมาก 4
เหนดวยปานกลาง 3
เหนดวยนอย 2
เหนดวยนอยทสด 1
จากนนท�าการสงแบบสอบถามกลบไปสอบถาม
ผ ใหสมภาษณในรอบแรกอกครง เพอยนยนกอนจดท�า
แบบสอบถามในรอบท 2 และน�าไปขอความคดเหนเพมเตม
จากกลมตวอยางทปฏบตงานภายใตระบบบรการดาน
ทนตกรรมของกระทรวงสาธารณสข ไดแก โรงพยาบาลศนย
โรงพยาบาลทวไป และโรงพยาบาลชมชน โดยเปนทนตแพทย
จ�านวน 27 คน และผชวยทนตแพทย จ�านวน 63 คน
ระยะทสอง การวเคราะหระบบโดยน�าผลจากการ
ประเมนความตองการทไดจากแบบสอบถามมาพฒนาระบบ
สารสนเทศทางทนตกรรม โดยประยกตวธการจากรปแบบ
ตำรำงท 1 ระดบเกณฑความพงพอใจ
ว. วทย. เทคโน. หวเฉยวเฉลมพระเกยรต 25ปท 1 ฉบบท 2 กรกฎาคม - ธนวาคม 2558
ทฤษฎน�าตกเพอใหครอบคลมกระบวนการวจย การพฒนา
ระบบสารสนเทศทางทนตกรรมใชเครองมอในการพฒนา
สองสวน ไดแก สวนของการพฒนาหนาจอบนทกขอมลและ
สวนของการพฒนาฐานขอมล การพฒนาสวนบนทกขอมล
ใชโปรแกรม Microsoft Visual Basic 2008 Express
Edition เพอสรางรปแบบหนาจอการบนทกประวตผรบ
บรการ (คนไข) และการรกษา ประวตทนตแพทย ขอมลวสด
ทางทนตกรรม ในสวนของการพฒนาระบบฐานขอมลใช
โปรแกรม phpMyAdmin ซงเปนโปรแกรมทถกพฒนามา
จากภาษา PHP โดยมวตถประสงคเพอใชในการบรหาร
จดการฐานขอมล อนเปนการลดความยงยากในการใชงาน
ฐานขอมล MySQL ทงน phpMyAdmin จะท�าหนาทเปน
สวนตอประสานและบรหารจดการฐานขอมลประเภท
MySQL Client ในดานการสราง การลบ เพม แทรกและ
แกไขฐานขอมล ซงแสดงแบบจ�าลองกระบวนการในการ
ออกแบบดงภาพท 1 ส�าหรบการทดสอบเพอประเมนความ
พงพอใจตอรปแบบการใชงาน ไดท�าการทดสอบเพอ
ตรวจสอบความตรงของรายละเอยดระบบสารสนเทศทาง
ทนตกรรมจากผเชยวชาญทปฏบตงานดานระบบบรการ
ทนตกรรม จ�านวน 6 คน เพอแกไขรปแบบสารสนเทศใหตรง
ตามเนอหาความตองการใชงานขอมล ส�าหรบการทดสอบ
รอบสดทายเพอประเมนผลระบบสารสนเทศทางทนตกรรม
ไดท�าการทดสอบ โดยกลมทนตแพทย จ�านวน 36 คน และ
ผชวยทนตแพทย จ�านวน 54 คน จากคณะทนตแพทยศาสตร
มหาวทยาลยมหดล
ภำพท 1 กระบวนการท�างานของโปรแกรม
ปท 1 ฉบบท 2 กรกฎาคม - ธนวาคม 255826 ว. วทย. เทคโน. หวเฉยวเฉลมพระเกยรต
วธกำรออกแบบและพฒนำโปรแกรม
กำรออกแบบฐำนขอมล ในการออกแบบฐาน
ขอมลจะท�าการสรางฐานขอมลทมชอวา “ClickDent.mdb”
เปนลกษณะของโครงสรางฐานขอมลเชงสมพนธ (relation)
กำรออกแบบระบบสำรสนเทศทำงทนตกรรม
การออกแบบแบงออกเปน 2 สวน สวนแรกเปนการออกแบบ
ระบบรกษาความปลอดภย สวนทสองเปนการออกแบบ
ระบบเพอการใชงาน ซงในสวนของระบบรกษาความ
ปลอดภยนน ผทไดรบอนญาตเขาใชงานระบบสารสนเทศทาง
ทนตกรรมตองมรหสผใชงานและรหสผาน ดานรปแบบการ
ท�างานของระบบสารสนเทศทางทนตกรรมจะออกแบบสวน
เพอออกแบบตารางขอมลใหรบกบการท�างานของระบบ
สารสนเทศทางทนตกรรม โดยแตละตารางจะมความสมพนธ
ในลกษณะหนงตอหนง (one to one) และหนงตอกลม
(one to many) (ภาพท 2)
การรบขอมลของผรบบรการ สวนการรบขอมลทนตแพทย
สวนการรบขอมลวสดคลนกทนตกรรม สวนทแสดงขอมล
รายงานประกอบดวยรายงานการตรวจรกษา รายงานรายได
คลนก รายงานวเคราะหรายไดทนตแพทย รายงานการใช
วสดทางทนตกรรม และรายงานวเคราะหการปฏบตงานของ
ทนตแพทย ดงแผนภมการออกแบบ (ภาพท 3)
ภำพท 2 ความสมพนธของฐานขอมล
ว. วทย. เทคโน. หวเฉยวเฉลมพระเกยรต 27ปท 1 ฉบบท 2 กรกฎาคม - ธนวาคม 2558
ภำพท 3 แผนภมการออกแบบโปรแกรมระบบสารสนเทศคลนกทนตกรรม
ปท 1 ฉบบท 2 กรกฎาคม - ธนวาคม 255828 ว. วทย. เทคโน. หวเฉยวเฉลมพระเกยรต
กำรท�ำงำนของระบบสำรสนเทศทำงทนตกรรม
ประกอบดวยสวนการบนทกขอมลและสวนการออกรายงาน
ซงในสวนของการบนทกขอมลจะแบงออกเปน การบนทก
ขอมลผเขารบบรการทางทนตกรรมซงจะมทงผปวยใหมและ
ผปวยเกา การบนทกขอมลผปวยรายใหมจะบนทกในสวน
ขอมลทวไป ประวตทางการแพทย และประวตทางทนตกรรม
รวมถงการสงตอเพอรกษา การบนทกขอมลผปวยรายเกา
ประกอบดวยผลการรกษาเพมเตมและการนดหมายเพอการ
รกษา ในดานขอมลทนตแพทยเปนการบนทกขอมลทวไป
และสาขาทช�านาญ รวมถงการปรบปรงขอมลทนตแพทย ใน
สวนของการบนทกขอมลวสดทางทนตกรรมประกอบดวย
การบนทกขอมลผจดจ�าหนายวสด ขอมลใบสงซอ รวมถงการ
แกไขใบสงซอ การออกรายงานของโปรแกรมจะแบงเปน
ระบบรายงานโดยตรงและการออกรายงานเฉพาะ ไดแก การ
วเคราะหการปฏบตงาน สถตนดหมาย ผ เขารบบรการ
รายงานรายไดทนตแพทย รวมถงรายงานเฉพาะดานงบดล
ของคลนก รายงานวสดทนตกรรม และรายงานผลการสงซอ
วสดทางทนตกรรม (ภาพท 4)
สวนการบนทกขอมลทวไปของผรบบรการ สวนการบนทกประวตทางการแพทย
ภำพท 4 รปแบบการบนทกขอมลผเขารบบรการทางทนตกรรมของโปรแกรม
1 2
ว. วทย. เทคโน. หวเฉยวเฉลมพระเกยรต 29ปท 1 ฉบบท 2 กรกฎาคม - ธนวาคม 2558
ระบบรำยงำน การออกรายงานของระบบ
สารสนเทศทางทนตกรรมสามารถออกรายงานในรปแบบ
ภาษาไทยประกอบดวย ระบบบญช ระบบรายงาน และระบบ
วเคราะหการปฏบตงาน โดยระบบบญชจะเปนการรายงาน
เกยวกบรายไดคลนก แฟมรายไดคลนก งบดล และ
ประวตการช�าระเงน ในสวนของระบบรายงานประกอบดวย
ทะเบยนคนไข ทะเบยนทนตแพทย ทะเบยนค�าปรกษา และ
ทะเบยนเลขทค�าปรกษา ในสวนของการวเคราะหการปฏบต
งานจะประกอบดวย จ�านวนคนไข จ�านวนค�าปรกษา
การรกษา และรายไดทนตแพทยในการเปรยบเทยบการ
ปฏบตงาน (ภาพท 5)
ภำพท 5 รายงานการวเคราะหรายไดของทนตแพทย
ปท 1 ฉบบท 2 กรกฎาคม - ธนวาคม 255830 ว. วทย. เทคโน. หวเฉยวเฉลมพระเกยรต
สวนทเกยวของกบระบบคลงวสดจะเปนสวนท
รวบรวมเกยวกบหมวดหมของวสดทางทนตกรรม บรษท
จ�าหนาย โดยระบบสารสนเทศทางทนตกรรมจะมหนาจอ
รองรบรายการสงซอวสดใหม รวมถงตรวจสอบและแกไข
รายการสงซอ ซงระบบคลงวสดนจะมระบบรายงานท
เกยวของรวมอยดวย โดยจะแยกออกจากระบบรายงานผเขา
รบบรการทางทนตกรรม เพอใหสะดวกตอการเรยกใชขอมล
ผลกำรวจยตำรำงท 2 ความพงพอใจตอความตองการใชระบบสารสนเทศดานทนตกรรม
ผลจากการประเมนความตองการเพอพฒนาระบบ
สารสนเทศทางทนตกรรมในกล มทนตแพทยและผ ช วย
ทนตแพทยพบวา ปจจยรวมทมผลตอความคดเหนในการ
พฒนาระบบสารสนเทศอยท 3.73 ( X = 3.735, SD = 0.493)
ปจจยรวมดานคณลกษณะและรปแบบของโปรแกรมอยท
3.92 ( X = 3.928, SD = 0.884) ปจจยรวมตอคณลกษณะ
เดนของรปแบบสารสนเทศอยท 1.10 ( X = 1.109, SD =
0.185) และรปแบบของคณลกษณะความปลอดภยของระบบ
อยท 4.22 ( X = 4.22, SD = 0.560) จากการประเมนความ
ตองการดานสารสนเทศนแสดงใหเหนวาทนตแพทยและ
ผชวยทนตแพทยมความตองการในสวนของการกอใหเกดการ
พฒนาระบบสารสนเทศคลนกทนตกรรมอยในเกณฑเหนดวย
ระดบมาก (ตารางท 2)
Status
Factor the
selection
Total
characteristics
Total
System
feature
Feature on
the security
Dentistry Mean 3.8815 4.4519 1.1296 4.2815
N 27 27 27 27
Std. Deviation 0.20946 0.43494 0.17501 0.53568
Dental assistant Mean 3.6730 3.7048 1.1005 4.2063
N 63 63 63 63
Std. Deviation 0.56375 0.93454 0.19059 0.57358
Total Mean 3.7356 3.9289 1.1093 4.2289
N 90 90 90 90
Std. Deviation 0.49340 0.88442 0.18556 0.56055
ว. วทย. เทคโน. หวเฉยวเฉลมพระเกยรต 31ปท 1 ฉบบท 2 กรกฎาคม - ธนวาคม 2558
อภปรำยและสรปผลกำรวจย
การเกบข อมลเชงคณภาพเพอท�าการศกษา
ประเมนความตองการและพฒนาระบบสารสนเทศคลนก
ทนตกรรม เพอน�าขอมลทไดจากการจดเกบดวยระบบ
คอมพวเตอรไปสนบสนนการปฏบตงานของทนตแพทย ซง
สอดคลองกบการศกษาเชงคณภาพของ Song และคณะ [12]
การเกบขอมลคนไขทางทนตกรรมจดไดวาเปนระบบจดเกบ
ขอมลดวยคอมพวเตอรพนฐาน ซงเปนการเกบขอมลดาน
ประวตของคนไขทนตกรรมทเกยวของกบโรคทางระบบ
ขอมลการรกษาทางทนตกรรม ประวตทางทนตกรรม และ
อาการน�าของการเขาพบทนตแพทย นอกจากนยงเปนการ
เกบขอมลทเกยวของกบการจดซอวสดทางทนตกรรม โดย
แนวคดการจดเกบข อมลของระบบสารสนเทศคลนก
ทนตกรรมนสอดคลองกบการศกษาของ Thyvalikakath
และคณะ [13] ทเกยวของกบการประเมนผลการใชงาน
คอมพวเตอรดานระบบสารสนเทศของคนไขทนตกรรมใน
เชงพาณชย
จากการประเมนความต องการด านระบบ
สารสนเทศจงโยงไปสการออกแบบเพอรบขอมลดานคลนก
ทนตกรรม [14, 15] รวมถงขอมลดานบญชคลนก และ
คลงวสดของคลนกทนตกรรม ซงจะเกดประโยชนตอการน�า
สารสนเทศมาใชในการวเคราะหในเชงตนทนของคลนก รวม
ถงการน�าขอมลไปใชประโยชนในดานการสงเสรมสขภาพ
และการปองกนโรคในชองปาก [16]
การพฒนาโปรแกรมระบบสารสนเทศคลนก
ทนตกรรมยงมขอดอยของตวโปรแกรมในบางจด โดยเรมจาก
การพฒนาฐานขอมลโดยใช phpMyAdmin จะมขอจ�ากด
ตรงการท�างานจะเปนในลกษณะ Client-Server ไมไดท�างาน
ในลกษณะของ IP ซงจะแตกตางจากการพฒนาฐานขอมล
ดวย PostgreSQL จงมการแกปญหาโดยการน�าโปรแกรมไป
ใชในเชง IP หรอเชงเครอขายดวยการตดตง Remote Data
Service (RDS) ทงนเพราะระบบบนทกขอมลของคนไขเปน
ขอมลทไมสามารถเปดเผยได จงไมเออตอการพฒนาระบบ
สารสนเทศใหท�างานบนเวบไซต นอกจากนโปรแกรมยงไมได
พฒนาเพอใหเกบรปภาพฟนในเชงสามมตและการเกบภาพ
X-Ray ดงนนการพฒนาตอยอดของโปรแกรมนจงตองท�าการ
ปรบฐานขอมลใหท�างานในเชงเครอขายเพอความสะดวกใน
การพฒนาระบบใหสามารถใชงานรวมกนในเชงโรงพยาบาล
เครอขายได
ผลการศกษาพบวา ความตองการใช ระบบ
สารสนเทศ การไดรบประโยชนจากการใชงานขอมล และ
รปแบบทเรยบงายของโปรแกรมในมมมองความเหนของ
ทนตแพทยมคาคะแนนเฉลยเทากน ในขณะทความเหนของ
ผชวยทนตแพทย มการกระจายของคะแนนเฉลยทตางกนใน
กลมนนหมายถงวา การใชประโยชนดานขอมลทนตกรรมของ
ทนตแพทยมความแตกตางจากผชวยทนตแพทย ในขณะท
มมมองความเหนดานความเพยงพอของระบบคอมพวเตอร
รปแบบโปรแกรมทสวยงาม และรปแบบโปรแกรมทเรยบงาย
ทงสามแหลงของกลมตวอยางมความเหนทไมแตกตางกน
มากนก ดงนนการพฒนาระบบสารสนเทศทางคลนก
ทนตกรรมจงมงเนนไปทการเกบขอมลของคนไข ขอมลของ
ทนตแพทย รวมถงขอมลดานระบบบญชและคลงวสดทาง
ทนตกรรมเปนหลกเพอใหทงสองกลมไดรบประโยชนจากการ
ใชขอมลเทากน
เอกสำรอำงอง
1. Umar H. Capabilities of computerized clinical
decision support systems: the implications for
the practicing dental professional. J Contemp
Dent Pract 2002;3(1):27-42.
2. Schleyer TK. Digital dentistry in the computer
age. J Am Dent Assoc 1999;130(12):1713-20.
3. Atchison KA. Using information technology and
community-based research to improve the
dental health-care system. Adv Dent Res
2003;17:86-8.
4. Kim JH, So SG, Joo KS. Development and
performances of a dental digital radiographic
system using a high resolution CCD image sensor.
In Nuclear Science Symposium Conference
Record; Oct 16-22, 2004; IEEE; 2004. p.1649-53.
ปท 1 ฉบบท 2 กรกฎาคม - ธนวาคม 255832 ว. วทย. เทคโน. หวเฉยวเฉลมพระเกยรต
5. Schuller-Götzburg P, Suchanek J. Forensic
odontologists successfully identify tsunami
victims in Phuket, Thailand. Forensic Sci Int
2007;171:204-7.
6. Dawidson I. The dental identification of the
Swedish tsunami victims in Thailand. Forensic
Sci Int 2007;169:47-8.
7. Petju M, Suteerayongprasert A, Thongpud R,
Hassiri K. Importance of dental records for
victim identification following the Indian ocean
tsunami disaster in Thailand. Public Health
2007;121(4):251-7.
8. วจตร ธรานนท. การพฒนาโปรแกรมส�าหรบระบบงาน
ทนตกรรมผานระบบสอสาร. [อนเตอรเนต]. 2553
[เขาถงเมอ 10 ม.ค. 2553]. เขาถงไดจาก: http://
service.nectec.or.th/project0/pgShowPrj.
php?chrFlg01=1&chv- CodPrj= R14916&
color=brown
9. บญเออ ยงวานชชากร. สทธประโยชนการรบบรการ
ทนตสขภาพตามนโยบายหลกประกนสขภาพถวนหนา.
[อนเตอรเนต]. n.d. เขาถงไดจาก: http://www.
netforhealth.net/ruraldent/rdhc/archives/
help_think/care.htm
10. Information VO. n.d. Value of Information in
Decision Trees.
11. Tappenden P, Chilcott JB, Eggington S, Oakley
J, McCabe C. Methods for expected value of
information analysis in complex health
economic models: developments on the health
economics of interferon and glatiramer acetate
for multiple sclerosis. Health Technol Assess
2004;8(27):1-78.
12. Song M, Spallek H, Polk D, Schleyer T, Wali T.
How information systems should support the
information needs of general dentists in clinical
settings: suggestions from a qualitative study.
BMC Med Inform Decis Mak 2010;10:1-9.
13. Thyvalikakath TP, Monaco V, Thambuganipalle
HB, Schleyer T, Thambuganipalle HB, Schleyer
T. A usability evaluation of four commercial
dental computer-based patient record systems.
J Am Dent Assoc 2008;193:1632-42.
14. Koch S. Designing clinically useful systems:
examples from medicine and dentisty. Adv
Dent Res 2003;17:65-8.
15. Lu X. Design and implementation of cooperative
distributed dental medical information system.
[internet]. 2005. [cited 2015 Jun 9]. Available
from: http://www.computer.org/portal/web/
csdl/doi/10.1109/CSCWD.2005.194287
16. Petersen PE, Bourgeois D, Bratthall D, Ogawa
H. Oral health information systems-towards
measuring progress in oral health promotion
and disease prevention. Bull World Health
Organ 2005;83(9):686-93.
ว. วทย. เทคโน. หวเฉยวเฉลมพระเกยรต 33ปท 1 ฉบบท 2 กรกฎาคม - ธนวาคม 2558
บทคดยองานวจยนศกษาความไวของเทคนคดเพลกซพซอารส�าหรบการตรวจสอบ Vibrio parahaemolyticus ในกงขาว
โดยใชยนเปาหมายส�าหรบตรวจสอบ V. parahaemolyticus คอ tl (thermolabile hemolysin gene) และ tdh
(thermostable direct hemolysin gene) พบวาความไวของเทคนคในการตรวจสอบแบคทเรยโดยตรงจากตวอยางกงขาว
คอ 103 CFU/g แตการเพมปรมาณเชอกอนการท�าพซอาร 6 ชวโมง จะชวยเพมประสทธภาพของการตรวจสอบไดดขน
ดงนนจงมความเหมาะสมในการน�าเทคนคดงกลาวมาใชในการตรวจสอบและเฝาระวงแบคทเรยนในตวอยางกงขาว เมอน�า
เทคนคดเพลกซพซอารมาตรวจสอบการปนเปอน V. parahaemolyticus ในกงขาวจ�านวนทงหมด 60 ตวอยาง
โดยสมเกบตวอยางจากจงหวดสมทรปราการชวงเดอนสงหาคม พ.ศ. 2557 ถงเดอนกนยายน พ.ศ. 2557 พบวามกงขาว
จ�านวน 42 ตวอยาง ทมการปนเปอน V. parahaemolyticus (tl) คดเปน 70 เปอรเซนต แตตรวจไมพบเชอสายพนธกอโรค
ทมยน tdh การศกษานแสดงใหเหนวาเทคนคดเพลกซพซอารมประโยชนตอการน�าไปใชเปนเครองมอเพอใหไดมาซงขอมล
ส�าหรบน�าไปใชในการเฝาระวงการแพรระบาดของเชอ และลดปญหาทางดานสาธารณสขทเกดจากแบคทเรยชนดน
ค�ำส�ำคญ: เทคนคดเพลกซพซอาร Vibrio parahaemolyticus กงขาว
กำรตรวจวเครำะห Vibrio parahaemolyticus (tdh+) จำกตวอยำงกงขำวทจ�ำหนำย
ในจงหวดสมทรปรำกำรโดยใชเทคนคดเพลกซพซอำร
Detection of Vibrio parahaemolyticus (tdh+) in whiteleg shrimp
distribution in Samutprakarn using duplex PCR
นฤชล ตนธรำพรฤกษ1* เจตนสฤษฎ คมภรกจ2 สรยพร เอยมศร2 และ สดำรตน สวนจตร3
1 สาขาวชาเทคโนโลยหลงการเกบเกยว คณะทรพยากรชวภาพและเทคโนโลย มหาวทยาลยเทคโนโลยพระจอมเกลาธนบร
กรงเทพมหานคร 101502 สาขาวชาวทยาศาสตรชวภาพ คณะวทยาศาสตรและเทคโนโลย มหาวทยาลยหวเฉยวเฉลมพระเกยรต
สมทรปราการ 105403 ภาควชาจลชววทยา คณะวทยาศาสตร มหาวทยาลยบรพา ชลบร 10131
Naruchon Tantharapornrerk1*, Jedsrit Kumpeerakit1, Sureeporn Aeamsri2
and Sudarat Suanji31 Department of Postharvest Technology, School of Bioresources and Technology,
King Mongkut’s University of Technology Thonburi, Bangkok 101502 Division of Biological Science, Faculty of Science and Technology,
Huachiew Chalermprakiet University, Samutprakarn 105403 Department of Microbiology, Faculty of Science, Burapha University, Chonburi 10131
Corresponding author: naruchon.tan@gmail.com
ปท 1 ฉบบท 2 กรกฎาคม - ธนวาคม 255834 ว. วทย. เทคโน. หวเฉยวเฉลมพระเกยรต
AbstractThe sensitivity of duplex PCR for the detection of Vibrio parahaemolyticus in whiteleg shrimp
was pursued. Duplex reaction was carried out using two sets of primers targeting genes encoded
thermolabile hemolysin (tl) and thermostable direct hemolysin (tdh). The sensitivity of direct detection
of bacteria in spiked samples of whiteleg shrimp was shown as 103 CFU/g. The detection efficiency was
improved by the addition of 6 hour enrichment step prior to duplex PCR. A total of 60 samples of whiteleg
shrimp were randomly collected from Samutprakarn during August to September 2014. Total
V. parahaemolyticus was detected in 42 samples (70%) using duplex PCR but virulent-associated tdh
gene of V. parahaemolyticus was not found. The duplex PCR is a promising technique for detection and
monitoring both target organisms which could lead to the management of proper sanitation and decrease
public health hazard.
Keywords: Duplex PCR, Vibrio parahaemolyticus, Whiteleg shrimp
บทน�ำ
ปจจบนกงเปนผลผลตทางประมงทประเทศไทยม
ศกยภาพในการผลตคอนขางสง โดยประเทศไทยผลตกงเพอ
บรโภคภายในและสงออกตางประเทศ และจากรายงานการ
สงออกกงพบวาประเทศไทยตดอนดบตน ๆ ของโลกในการ
สงออก โดยใน ป พ.ศ. 2553 กงไทยมสวนแบงการตลาดถง
23 เปอรเซนต ของตลาดการคากง [1] และสายพนธกงทได
รบความนยมบรโภคอยางแพรหลายคอ กงขาวแวนนาไม
(Litopenaeus vannamei) ทสามารถหาซอไดงายทงใน
รปแบบกงสด กงแชแขง และผลตภณฑแปรรปตาง ๆ โดย
กงขาวแวนนาไมสามารถน�าไปประกอบอาหารไดหลากหลาย
ประเภท แตอยางไรกตามกงขาวแวนนาไมมกพบรายงานการ
ปนเปอน Vibrio parahaemolyticus ซงเปนแบคทเรยใน
วงศ Vibrionaceae ยอมตดสแกรมลบ ตองการเกลอในการ
เจรญ สามารถพบเชอในธรรมชาต [2] เชน น�าทะเลและ
น�ากรอย และพบไดทวไปในอาหารทะเลหลายชนด เชน
หอยนางรม หอยแครง และโดยเฉพาะกงขาวแวนนาไมซง
เปนแหลงสะสมเชอทส�าคญทน�าไปสการเจบปวยของผท
บรโภคอาหารเหลานน V. parahaemolyticus กอใหเกด
โรคอาหารเปนพษ (food poisoning) โดยแสดงอาการ
ทองรวงรนแรง อจจาระเหลวเปนน�า มกมอาการปวดเกรง
ททอง อาจมอาการอาเจยนรวมดวย และมบางรายงานทพบ
อาการตดเชอบรเวณบาดแผล ถาตดเชอในผปวยทมรางกาย
ไมแขงแรงอาจมอนตรายถงชวต [3]
โดยทวไปแลวการตรวจสอบแบคทเรยชนดนใน
ตวอยางอาหารทะเลสามารถท�าไดโดยใชวธการเพาะเลยงใน
อาหารเพาะเชอชนดคดเลอก (selective media)
Thiosulfate citrate bile salt sucrose (TCBS) agar และ
ยนยนผลดวยการทดสอบปฏกรยาชวเคมหลายชนด ซงการ
ทดสอบหรอแยกชนดแบคทเรยชนดนตองใชระยะเวลา
3-5 วน ในการท�าปฏกรยาชวเคมและการรายงานผล [4]
อยางไรกตามนอกจาก V. parahaemolyticus ยงม
แบคทเรยในสกล Vibrio ทมลกษณะทางสรรวทยาทคลาย
กน จงท�าใหการตรวจสอบดวยวธการดงกลาวมโอกาสเกด
ขอผดพลาดได ในปจจบนจงมความสนใจหาวธการแกไข
ขอผดพลาดนโดยการน�าวธทางดานอณพนธศาสตรมาใชใน
การตรวจสอบ โดยเฉพาะการใชปฏกรยาลกโซพอลเมอเรส
หรอพซอาร (polymerase chain reaction; PCR) ซง
สามารถตรวจสอบเชอเปาหมายไดอยางรวดเรว มความไว
และมความจ�าเพาะสง ซงยนเปาหมายทน�ามาใชตรวจและ
บงช V. parahaemolyticus ทกสายพนธ ไดแก toxR
(น�ารหสการสราง transmembrane regulatory protein)
ว. วทย. เทคโน. หวเฉยวเฉลมพระเกยรต 35ปท 1 ฉบบท 2 กรกฎาคม - ธนวาคม 2558
[5] และ tl (thermolabile hemolysin gene) ส�าหรบยน
บงชความเปนสายพนธกอโรคของแบคทเรยชนดนสามารถใช
ยน tdh (thermostable direct hemolysin gene) [6] ซง
เปนปจจยส�าคญในการกอโรคของ V. parahaemolyticus
ก�าหนดใหสราง thermostable direct hemolysin (TDH)
เปนโปรตนกอใหเกดภาวะเปนพษตอหวใจ (cardiotoxic)
เกดภาวะเปนพษตอเซลล เชน เกดภาวะเปนพษตอระบบทาง
เดนอาหาร (enterotoxicity) และสามารถยอยสลาย
เมด เลอดแดง (hemolyt ic act iv i ty ) [7 ] และ
V. parahaemolyticus สายพนธ O3:K6 เปนสาเหตการเกด
โรคจากการรบประทานอาหารทะเล ซงเคยพบการระบาดไป
ทวโลกในป พ.ศ. 2516-2541 เปนสายพนธทมยน tdh+ ซงเปน
ยนก�าหนดการสรางสารพษทกอใหเกดอาการเจบปวย [8]
V. parahaemolyticus มการแพรกระจายทวไป
ในน�าทะเลเพราะแบคทเรยชนดนตองการเกลอในการเจรญ
ดงนนจงมความเปนไปไดทจะพบ V. parahaemolyticus
ในบอเลยงกงทมการน�าน�าทะเลมาใชในการเพาะเลยงกงขาว
แวนนาไม ดงนนจงท�าใหสนใจน�าเทคนคดเพลกซพซอาร
(duplex PCR) มาใชตรวจสอบ V. parahaemolyticus
ในก งขาวแวนนาไมทมขายทวไปตามตลาดสดและหาง
สรรพสนค า โดยมยน เป าหมายส� าหรบตรวจสอบ
V. parahaemolyticus คอยน tl และ tdh โดยสบเนองจาก
ทมการศกษาในเบองตนแลวเกยวกบความจ�าเพาะของ
ไพรเมอร ส�าหรบเพมเตมปรมาณยนเปาหมายดงกลาวขางตน
ซงแสดงใหเหนวาไพรเมอรทน�ามาใชส�าหรบงานวจยนมความ
จ�าเพาะสง เพมปรมาณดเอนเอเฉพาะกบเชอเปาหมาย
เทานน [6]
โดยทางคณะผ ว จ ยท� าการศ กษาความ ไว
(sensitivity) ของเทคนคดเพลกซพซอาร เพอตรวจสอบ
แบคทเรยสายพนธดงกลาวในกงขาวปรงสกและดบ และน�า
วธดเพลกซพซอารมาวเคราะหเปรยบเทยบกบวธการ
ตรวจสอบดงเดม (conventional method) ISO/TS 21872-
1:2007 ซงเปนวธมาตรฐานทใชในหองปฏบตการจลชววทยา
[4] โดยท�าการส มเกบตวอยางจากบรเวณตลาดสดและ
หางสรรพสนคาในพนทจงหวดสมทรปราการ โดยคาดวา
เทคนคดเพลกซพซอารทพฒนาขนนสามารถตรวจสอบ
แบคทเรยชนดนทมและไมมยน tdh ไดในปฏกรยาเดยว และ
สามารถน�าเทคนคทพฒนาขนดงกลาวมาใชในการตรวจสอบ
V. parahaemolyticus ในตวอยางอาหารทะเล เพอเฝาระวง
แบคทเรยดงกลาวไดอยางมประสทธภาพและเปนแนวทางให
กบโรงงานอตสาหกรรมแปรรปก งขาวแวนนาไมน�าไปใช
ตรวจสอบแบคทเรยชนดนก อนออกจ�าหนายเพอความ
ปลอดภยของผบรโภค
วธด�ำเนนกำรวจย
วสดและวธกำร
1. กำรศกษำควำมไวของปฏกรยำดเพลกซพซอำรและ
ศกษำระยะเวลำทเหมำะสมส�ำหรบกำรเพมปรมำณเชอใน
กำรตรวจสอบ V. parahaemolyticus ในตวอยำงกง
ขำวแวนนำไมปรงสกและดบ
(1) ขดแยกเชอ V. parahaemolyticus DMST
15285 บนอาหารเพาะเชอ Trypticase soy agar ทมโซเดยม
คลอไรด ความเขมขน 2 เปอรเซนต บมทอณหภม 35 องศา
เซลเซยส เปนเวลา 24 ชวโมง จากนนน�าเชอมาแขวนลอย
ในอาหารเพาะเชอ Alkaline saline peptone water
(ASPW) ใหมความขนของเซลลทแขวนลอยเทากบคาการ
ดดกลนแสงประมาณ 0.20 ทความยาวคลน 600 นาโนเมตร
ซงมปรมาณเซลลประมาณ 108 CFU/ml น�าเซลลแขวนลอย
มาท�าการเจอจางทละ 10 เทา โดยเจอจางลงใหมปรมาณ
เซลลตงแต 1-108 CFU/ml น�ามาตรวจสอบปรมาณเชอท
แนนอนดวยวธ plate count technique
(2) น�าเชอ V. parahaemolyticus ปรมาตร 10
มลลลตร มาเตมลงในตวอยางกงขาวปรงสกและกงดบ หนก
10 กรม ทผานกระบวนการฆาเชอมาแลว โดยใหมปรมาณ
เซลลในตวอยางกงขาวแวนนาไมตงแต 1 - 108 CFU/g จาก
นนเตมอาหารเพาะเชอ ASPW ปรมาตร 80 มลลลตร ตผสม
ตวอยางใหเขากนน�าไปบมทอณหภม 35 องศาเซลเซยส แลว
ท�าการเกบตวอยางทระยะเวลา 0, 6 และ 24 ชวโมง มาสกด
ดเอนเอโดยถายตวอยางทผานการบม ปรมาตร 1.5 มลลลตร
ใสหลอดไมโครเซนตรฟวจ ขนาด 2 มลลลตร ปนเหวยง
ปท 1 ฉบบท 2 กรกฎาคม - ธนวาคม 255836 ว. วทย. เทคโน. หวเฉยวเฉลมพระเกยรต
10,000 รอบตอนาท เปนเวลา 10 นาท เพอตกตะกอนเซลล
จากนนเทสวนใสทง และแขวนลอยเซลลดวย 1X TE buffer
ปรมาตร 500 ไมโครลตร เพอลางเซลล แลวน�าปนเหวยง
10,000 รอบตอนาท เปนเวลา 5 นาท น�าตวเซลลมาสกด
ดเอนเอโดยเตม SDS-NaCl lysis buffer ปรมาตร 500
ไมโครลตร บมทอณหภม 60 องศาเซลเซยส เปนเวลา 30
นาท แลวน�าไปปนเหวยง 12,000 รอบตอนาท เปนเวลา 10
นาท และน�าสวนใสใสหลอดใหม เตมไอโซโพรพานอล
ปรมาตร 2 เทาของสวนใส ผสมใหเขากนโดยกลบหลอดไป
มา น�าไปบมทอณหภม -20 องศาเซลเซยส เปนเวลา 20 นาท
แลวน�าไปปนเหวยง 14,000 รอบตอนาท เปนเวลา 10 นาท
ลางตะกอนดเอนเอดวยเอทานอล ความเขมขน 70 เปอรเซนต
แลวน�าไปปนเหวยง 14,000 รอบตอนาท เปนเวลา 10 นาท
จากนนเทเอทานอลทง เมอดเอนเอแหงแลวจงละลายดเอนเอ
ดวยน�ากลน ปรมาตร 15 ไมโครลตร
(3) การท�าปฏกรยาพซอาร โดยน�าดเอนเอทสกด
ได ปรมาตร 5 ไมโครลตร ใชเปนดเอนเอแมแบบส�าหรบ
ปฏกรยาพซอารโดยใชยน tl และ tdh โดยผสมองคประกอบ
ตาง ๆ ดงน บฟเฟอร (1XPCR buffer) dNTP แบบผสม
ความเขมขน 0.2 มลลโมลาร primer (ยน tl และ tdh) ความ
เขมขน 0.5 ไมโครโมลาร และ Taq DNA polymerase ความ
เขมขน 1.25 ยนต ลงในหลอดส�าหรบท�าพซอาร โดยท�า
ปฏกรยาพซอารของยน tl และ tdh ดงน denaturation
อณหภม 94 องศาเซลเซยส เปนเวลา 45 วนาท annealing
อณหภม 63 องศาเซลเซยส เปนเวลา 30 วนาท extention
อณหภม 72 องศาเซลเซยส เปนเวลา 30 วนาท จ�านวน 35
รอบ บนทกความไวของเทคนคดเพลกซพซอาร และระยะ
เวลาทเหมาะสมส�าหรบการเพมปรมาณเชอในการตรวจสอบ
V. parahaemolyticus โดยพจารณาจากแถบดเอนเอบน
อะกาโรสเจล (ความเขมขน 1.5 เปอรเซนต) ภายใตแสงยว
แลวน�าตวอยางมาตรวจหา V. parahaemolyticus โดยวธ
มาตรฐานของ ISO/TS 21872-1:2007 ควบคกน
2 . ศ กษำกำร เปร ยบ เ ทยบว ธ กำรว เครำะห เ ช อ
V. parahaemolyticus ในตวอยำงกงขำวดบโดยเทคนค
ดเพลกซพซอำรควบคกบกำรวเครำะหเชอตำมมำตรฐำน
ISO/TS 21872-1:2007
(1) สมเกบตวอยางกงขาวดบทจ�าหนายในบรเวณ
ตลาดสดและหางสรรพสนคาในจงหวดสมทรปราการ จ�านวน
60 ตวอยาง ชวงเดอนสงหาคม พ.ศ. 2557 ถงเดอนกนยายน
พ.ศ. 2557
(2) ตรวจวเคราะห V. parahaemolyticus โดย
วธ ISO/TS 21872-1:2007 ควบคกบเทคนคดเพลกซพซอาร
ท�าไดโดยชงตวอยางกงขาว หนก 10 กรม ใสในถงตปน
(stomacher) เตม ASPW ปรมาตร 90 มลลลตร ผสมใหเขา
กนดวยเครองตปนเปนเวลา 2 นาท จากนนน�าตวอยางกงขาว
ไปบมทอณหภม 35 องศาเซลเซยส เปนเวลา 6 ชวโมง
เมอครบเวลาน�ามาขดแยกเชอลงบนอาหารเพาะเชอ TCBS
บมทอณหภม 35 องศาเซลเซยส เปนเวลา 24 ชวโมง แยกเชอ
จากอาหารเพาะเชอ TCBS มาเพาะบนอาหารเพาะเชอ
Saline nutrient agar (SNA) น�าไปบมทอณหภม 35 องศา
เซลเซยส เปนเวลา 24 ชวโมง น�าเชอทแยกไดมาทดสอบ
ปฏกรยาชวเคม (ISO/TS 21872-1:2007) และเทคนค
ดเพลกซพซอาร สามารถท�าไดโดยน�าตวอยางกงสดทผานการ
บมเปนระยะเวลา 6 ชวโมง มาท�าการสกดดเอนเอดวย SDS-
NaCl lysis buffer (ขอ 1 (2)) แลวน�าไปท�าปฏกรยาดเพลกซ
พซอาร เพอเพมปรมาณยนเปาหมาย tl และ tdh น�าผลทได
จากการตรวจสอบ V. parahaemolyticus ทง 2 วธ มา
วเคราะหจ�านวนตวอยางทใหการตรวจสอบตรงกนหรอ
ขดแยงกน โดยแสดงเปนคา positive agreement (PA),
positive deviation (PD), negative deviation (ND) และ
negative agreement (NA) และรายงานผลการทดสอบโดย
ใชคาเปอรเซนตความถกตอง (relative accuracy)
ความจ�าเพาะ (relative specificity) และคาความไว
(relative sensitivity) โดยคาทไดควรมากกวา 90 เปอรเซนต
ดงสตรค�านวณตอไปน
ว. วทย. เทคโน. หวเฉยวเฉลมพระเกยรต 37ปท 1 ฉบบท 2 กรกฎาคม - ธนวาคม 2558
ผลกำรวจย
1. กำรศกษำควำมไวของปฏกรยำดเพลกซพซอำรและ
ศกษำระยะเวลำทเหมำะสมส�ำหรบกำรเพมปรมำณเชอใน
กำรตรวจสอบ V. parahaemolyticus ในตวอยำงกงขำว
ปรงสกและดบ
จากการศกษาระยะเวลาท เหมาะสมของ
V. parahaemolyticus ในกงขาว โดยท�าการเพมปรมาณ
เชอ (enrichment) ทอณหภม 35 องศาเซลเซยส เปนเวลา
0, 6 และ 24 ชวโมง เพอเพมปรมาณยน tl และ tdh เมอ
น�าตวอยางมาสกดดเอนเอแบบวธ SDS-NaCl lysis buffer
น�าดเอนเอทไดมาใชเปนแมแบบในการท�าปฏกรยาดเพลกซ
พซอาร และตรวจสอบผลโดยอะกาโรสเจลอเลคโตรโฟรซส
พบวาการตรวจ V. parahaemolyticus ในกงขาวปรงสกท
ไมผานการเพมปรมาณเชอ (0 ชวโมง) พบความไวท 103
CFU/g แสดงดงภาพท 1A แตเมอบมเปนระยะเวลาท 6
ชวโมง พบความไวเพมขนเปน 102 CFU/g แสดงดงภาพท
2A และระยะเวลา 24 ชวโมง พบความไวเพมขนเปน 10
CFU/g แสดงดงภาพท 3A สวนกงดบพบวาสามารถใหผล
การตรวจสอบเหมอนกงปรงสกโดยท 0, 6 และ 24 ชวโมง
สามารถตรวจสอบเชอไดทความไว 103 CFU/g, 102 CFU/g
และ 10 CFU/g ตามล�าดบ (ภาพท 1B, 2B และ 3B) ซง
ตวอยางกงขาวปรงสกและดบทง 2 ชนด ใหผลทตรงกน คอ
ระยะเวลาท 6 ชวโมง เปนเวลาทเหมาะสมทสดในการเพม
ปรมาณเชอ เนองจากพบความไวทสงกวาการไมบมตวอยาง
และใชเวลานอยกวา 24 ชวโมง ซงลดระยะเวลาในการ
วเคราะห โดยใชระยะเวลาในการวเคราะหเพยง 8 ชวโมง
(ตงแตเตรยมตวอยางจนอานผล) สอดคลองกบระยะเวลาการ
เพมปรมาณเชอวธการวเคราะหของ ISO/TS 21872-1:2007
ซงแสดงไววา ระยะเวลาทเหมาะสมในการเพมปรมาณ
ของ V. parahaemolyticus คอ 6 ชวโมง การท�าปฏกรยา
ด เพลกซ พซอาร หลงการเพมปรมาณเชอ 6 ชวโมง
ชวยเพมความไวของการตรวจสอบไดดมากขน โดยสามารถ
ตรวจสอบเชอได เมอม เชอเรมต นเพยง 102 CFU/g
Relative accuracy (AC) = (PA+NA)×100
PA+NA+PD+NDRelative specificity (SP) = NA×100
NA+PD
Relative sensitivity (SE) = PA×100
PA+ND
tl tdh
500
100
M 1 2 3 4 5 6 7 8 9 N P
A
M 1 2 3 4 5 6 7 8 9 N P
tl tdh
500 100 B
ภำพท 1 อะกาโรสเจลอเลคโตรโฟรซสของผลตภณฑพซอารทไดจากการเพมปรมาณยน tl และ tdh ของเชอ
V. parahaemolyticus ในการศกษาความไวทไมผานการเพมปรมาณเชอในตวอยางกงขาวปรงสก (A) และตวอยางกงขาว
ดบ (B) ทปรมาณเชอตาง ๆ M: VC 1 kb sharp DNA Marker, 1: 108 CFU/g, 2: 107 CFU/g, 3: 106 CFU/g, 4: 105
CFU/g, 5: 104 CFU/g, 6: 103 CFU/g, 7: 102 CFU/g, 8: 10 CFU/g, 9: 1 CFU/g, N: ชดควบคมเชงลบ และ P: ชดควบคม
เชงบวก
ปท 1 ฉบบท 2 กรกฎาคม - ธนวาคม 255838 ว. วทย. เทคโน. หวเฉยวเฉลมพระเกยรต
M 1 2 3 4 5 6 7 8 9 N P
500
100
tl
tdh
A
tl
tdh
500
100 B
ภำพท 2 อะกาโรสเจลอเลคโตรโฟรซสของผลตภณฑพซอารทไดจากการเพมปรมาณยน tl และ tdh ของเชอ
V. parahaemolyticus ในการศกษาความไวทระยะเวลา 6 ชวโมง ในตวอยางกงขาวปรงสก (A) และตวอยางกงขาวดบ (B)
เมอมปรมาณเชอเรมตนระดบตาง ๆ M: VC 1 kb sharp DNA Marker, 1: 108 CFU/g, 2: 107 CFU/g, 3: 106 CFU/g, 4: 105
CFU/g, 5: 104 CFU/g, 6: 103 CFU/g, 7: 102 CFU/g, 8: 10 CFU/g, 9: 1 CFU/g, N: ชดควบคมเชงลบ และ P: ชดควบคมเชงบวก
tl
tdh
500
100
M 1 2 3 4 5 6 7 8 9 N P
tl
tdh
500
100
M 1 2 3 4 5 6 7 8 9 N P
A B
ภำพท 3 อะกาโรสเจลอเลคโตรโฟรซสของผลตภณฑพซอารทได จากการเพมปรมาณยน tl และ tdh ของ
V. parahaemolyticus ในการศกษาความไวทระยะเวลา 24 ชวโมง ในตวอยางกงขาวปรงสก (A) และตวอยางกงขาวดบ
(B) เมอมปรมาณเชอเรมตนระดบตาง ๆ M: VC 1 kb sharp DNA Marker, 1: 108 CFU/g, 2: 107 CFU/g, 3: 106 CFU/g,
4: 105 CFU/g, 5: 104 CFU/g, 6: 103 CFU/g, 7: 102 CFU/g, 8: 10 CFU/g, 9: 1 CFU/g, N: ชดควบคมเชงลบ และ P:
ชดควบคมเชงบวก
2 . ศ กษำกำร เป รยบเท ยบว ธ กำรว เครำะห เช อ
V. parahaemolyticus ในตวอยำงกงขำวดบโดยเทคนค
ดเพลกซพซอำรควบคกบกำรวเครำะหเชอตำมมำตรฐำน
ISO/TS 21872-1:2007
งานวจยนไดน�าเทคนคดเพลกซพซอารมาใชเพอ
ตรวจสอบ V. parahaemolyticus ควบคกบเชอสายพนธ
กอโรคทมยน tdh ได ซงพบวาเมอน�าไปตรวจสอบกบ
ตวอยางกงขาวทสมเกบมาจากตลาดสดและหางสรรพสนคา
ในพนทอ�าเภอบางพล จงหวดสมทรปราการ จ�านวน 60
ตวอยาง โดยเปรยบเทยบประสทธภาพของการตรวจสอบกบ
วธทางจลชววทยาตามมาตรฐาน ISO/TS 21872-1:2007
คอ การเพาะแยกเชอและการทดสอบปฏกรยาทางชวเคม
พบวาเทคนคดเพลกซพซอารมประสทธภาพในการตรวจ
V. parahaemolyticus ไดมากกวาวธมาตรฐาน โดยสามารถ
ตรวจพบ V. parahaemolyticus ได 42 ตวอยาง แตวธ
มาตรฐานตรวจพบไดพยง 38 ตวอยาง และตวอยางทงหมด
ไมพบยน tdh โดยแสดงผลการวเคราะหเปรยบเทยบระหวาง
2 วธ แสดงดงตารางท 1 และแสดงภาพอะกาโรสเจลอเลค
โตรโฟรซสของผลตภณฑพซอารทไดจากการเพมปรมาณยน
tl และ tdh ของ V. parahaemolyticus ในตวอยางกงขาว
ทสมจากตลาดสดและหางสรรพสนคา (ภาพท 4)
M 1 2 3 4 5 6 7 8 9 N P
ว. วทย. เทคโน. หวเฉยวเฉลมพระเกยรต 39ปท 1 ฉบบท 2 กรกฎาคม - ธนวาคม 2558
500
100
M 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 N P
tl
tdh
M 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 N P
tl
tdh 500
100 B
A
500
100
M 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 N P
tl
tdh ภำพท 4 อะกาโรสเจลอเลคโตรโฟรซสของผลตภณฑพซอารทไดจากการเพมปรมาณยน tl และ tdh ของเชอ
V. parahaemolyticus ในตวอยางกงขาวดบทสมจากหางสรรพสนคา จ�านวน 10 ตวอยาง (A) และตวอยางกงขาวดบท
สมจากตลาดสด จ�านวน 10 ตวอยาง (B) N: ชดควบคมเชงลบ และ P: ชดควบคมเชงบวก M: VC 1 kb sharp DNA Marker
ตำรำงท 1 ผลการตรวจสอบ V. parahaemolyticus ในตวอยางกงขาวโดยเปรยบเทยบระหวางวธมาตรฐาน
ISO/TS 21872-1:2007 และเทคนคดเพลกซพซอาร
ตำรำงท 2 ความใชไดของเทคนคดเพลกซพซอารในการตรวจสอบวเคราะหเชอ V. parahaemolyticus
เมอเปรยบเทยบกบการตรวจดวยวธมาตรฐาน ISO/TS 21872-1:2007
จากการศกษาแสดงใหเหนวาเทคนคดเพลกซ
พซอารสามารถน�าไปใชในการตรวจสอบเชอ V. parahae-
molyticus ได โดยพจารณาจากการทดสอบความใชได ซง
ใหคาความถกตอง ความจ�าเพาะ และความไวเทากบ 93.33,
81.82 และ 100 เปอรเซนต ตามล�าดบ (ตารางท 2) แมวา
ในตวอยางก งขาวแวนนาไมทน�ามาตรวจสอบมคาความ
จ�าเพาะนอยกวา 90 เปอรเซนต ซงเปนคาทก�าหนดไวโดย
ทวไปของการตรวจสอบความถกตองและความไว เนองจาก
มสาเหตมาจากผลทไมตรงกนระหวางเทคนคดเพลกซพซอาร
กบวธทางจลชววทยามาตรฐาน ISO/TS 21872-1:2007 ซง
โดยทวไปของเทคนคพซอารสามารถเกดลกษณะนได อาจม
สาเหตมาจากการแยกเชอทางวธทางจลชววทยาตาม
มาตรฐานนนตองใชการทดสอบปฏกรยาทางชวเคม พบวา
เชอทแยกไดจากสงแวดลอมนนมกมผลการทดสอบทแปรผน
คำทตรวจสอบ ควำมใชไดของเทคนคดเพลกซพซอำร เปรยบเทยบกบวธมำตรฐำน
ในกำรตรวจสอบ V. parahaemolyticus (เปอรเซนต)
Relative accuracy (AC) 93.33
Relative specificity (SP) 81.82
Relative sensitivity (SE) 100
Responses ISO/TS 21872-1:2007 ISO/TS 21872-1:2007
R+ R-
Duplex PCR method R+/A+ positive agreement (PA) R-/A+ positive deviation (PD)
A+ 38 ตวอยาง 4 ตวอยาง
Duplex PCR method R+/A- negative deviation (ND) R-/A- negative agreement (NA)
A- ไมพบ 18 ตวอยาง
ปท 1 ฉบบท 2 กรกฎาคม - ธนวาคม 255840 ว. วทย. เทคโน. หวเฉยวเฉลมพระเกยรต
ไปจากเชอปกต และอกหนงสาเหตทไมสามารถคดแยกเชอ
V. parahaemolyticus ดวยวธทางจลชววทยาตามมาตรฐาน
ได เนองจากการเจรญของเชอ V. parahaemolyticus บน
อาหารเพาะเชอ TCBS ซงใหโคโลนสเขยวอมน�าเงนนนมกถก
ปกคลมทบดวยเชอทมโคโลนสเหลองทพบเปนจ�านวนมาก ซง
ไดแกเชอ V. alginolyticus และ V. cholerae เปนตน ท�าให
ไมสามารถแยกเชอ V. parahaemolyticus ได ซงอาจน�าไป
สการบงชทผดพลาดได
อภปรำยและสรปผลกำรวจย
งานวจยนเปนการพฒนาเทคนคดเพลกซพซอาร
เพอตรวจสอบ V. parahaemolyticus ในตวอยางกงขาว
แวนนาไม ซงเปนสายพนธกงทไดรบความนยมบรโภค และ
มการผลตเพอสงออกไปยงตางประเทศ การปนเป อน
V. parahaemolyticus นนเปนสาเหตทท�าใหเกดโรค
อาหารเปนพษ มกมการแพรกระจายในน�าทะเลและอาหาร
ทะเลชนดตาง ๆ จงเปนทนาสนใจในการตรวจสอบการ
ปนเปอน V. parahaemolyticus ในกงขาว เพอใชเปน
ขอมลในการเฝาระวงการระบาดของโรคทมสาเหตมาจาก
เชอดงกลาว ซงสามารถตรวจสอบไดจากวธทางจลชววทยา
ตามมาตรฐาน ISO/TS21872-1:2007 แตอยางไรกตามเพอ
ความสะดวก รวดเรว และมความแมนย�า ผ วจยจงได
พฒนาเทคนคด เพลกซ พ ซอาร ทสามารถตรวจสอบ
V. parahaemolyticus ได โดยอาศยยนทมความจ�าเพาะ
ตอเชอ ซงมขอมลพนฐานของการทดสอบความจ�าเพาะของ
ไพรเมอร สภาวะทเหมาะสมตอการเกดปฏกรยาพซอาร [9]
การพฒนาเทคนคดเพลกซพซอารอาศยการเพมปรมาณ
ดเอนเอในสวนของยนทมความจ�าเพาะตอเชอ คอ ยน
thermolabile hemolysin (tl) เพอใชในการยนยนชนด
ของเชอ เนองจากสามารถพบไดใน V. parahaemolyticus
ทกสายพนธ ยน tl เปรยบเสมอน housekeeping gene
ส�าหรบยน thermostable direct hemolysin (tdh) ใชใน
การบงชวาเปน V. parahaemolyticus สายพนธกอโรคท
สรางโปรตน TDH [6] เชนเดยวกบงานวจยของ Micky
และคณะ [10 ] ท ใ ช ย น t l เพ อยนยนชนดของ
V. parahaemolyticus ในตวอยางอาหารทะเล และใชยน
tdh ในการบงชสายพนธกอโรค และงานวจยของ Zuccon
และคณะ [11] ในการน�ายน tl มาใชเพอยนยนสายพนธของ
V. parahaemolyticus
เมอศกษาถงขนตอนการเพมปรมาณเชอ หากไมม
การบมเชอกอนจะมความไวท 103 CFU/g แตถาบมเชอเปน
ระยะเวลา 6 ชวโมง พบความไวท 102 CFU/g และระยะ
เวลา 24 ชวโมง พบความไวท 10 CFU/g แสดงใหเหนวาการ
เพมปรมาณเชอทระยะเวลา 6 ชวโมง เปนระยะเวลาท
เหมาะสมทสด โดยพบความไวกวาการไมน�าไปบมเชอ
นอกจากนยงประหยดเวลาในการวเคราะห โดยใชระยะเวลา
ในการวเคราะหเพยง 8 ชวโมง สอดคลองกบหลกการของ
ระยะเวลาการเพมปรมาณเชอของวธการวเคราะหของ
ISO/TS 21872-1:2007 [4] ซงแสดงไววาระยะเวลาท
เหมาะสมในการเพมปรมาณของ V. parahaemolyticus
คอ 6 ชวโมง จากผลการทดลองการท�าปฏกรยาดเพลกซ
พซอารหลงการเพมปรมาณเชอ 6 ชวโมง ชวยเพมความไว
ของการตรวจสอบไดดมากขน โดยสามารถตรวจสอบเชอได
เมอมเชอเรมตน 102 CFU/g สอดคลองกบงานวจยของ Bej
และคณะ [6] ไดพฒนาเทคนคมลตเพลกซพซอารในการ
ตรวจสอบ V. parahaemolyticus ในตวอยางหอยนางรม
พบวาสามารถตรวจพบ V. parahaemolyticus เมอผาน
ขนตอนการเพมปรมาณเชอเปนเวลา 8 ชวโมง และความไว
ในการพบเชออย ในชวง 10-102 CFU/g ของตวอยาง
หอยนางรม และรายงานวจยของ Bej และคณะ [12] ใช
เทคนคมลต เพลกซ พซอาร มาใช ในการตรวจสอบ
V. cholerae, V. vulnificus, V. parahaemolyticus และ
Salmonella Thyphimurium ในตวอยางหอยนางรม
พบวาความไวในการตรวจสอบเชอแตละชนดอยในชวง 102
CFU/g ในงานวจยของ Cho และคณะ [13] พฒนาเทคนค
พซอารแบบเรยลไทมในการตรวจสอบเชอ V. cholerae,
V. parahaemolyticus และ V. vulnificus โดยใชยน
เปาหมาย zot, vmrA และ vuuA ตามล�าดบ ในตวอยาง
อาหารทะเล พบวาความไวในการตรวจสอบเชอทง 3 ชนด
นนมคา 10 CFU/g ของตวอยาง หลงผานขนตอนการเพม
ว. วทย. เทคโน. หวเฉยวเฉลมพระเกยรต 41ปท 1 ฉบบท 2 กรกฎาคม - ธนวาคม 2558
ปรมาณเชอเปนเวลา 8 ชวโมง จากผลการศกษาดงกลาว
ขางตน แสดงใหเหนวาเทคนคดเพลกซพซอารทคณะวจย
พฒนาข นน น สามารถน� า ไปใช ในการตรวจสอบ
V. parahaemolyticus ไดจรง จากการทดสอบความไวใน
การตรวจสอบ V. parahaemolyticus ในตวอยางกงขาว
พบความไวท 10-103 CFU/g ของตวอยางกงขาว (ขนอยกบ
ระยะเวลาในการบมตวอยางกง) ซงใกลเคยงกบงานวจย
ดงกลาวขางตน และใหผลทแตกตางกนบางอาจเนองจาก
ชนดของตวอยาง วธการสกดดเอนเอ และเวลาการเพม
ปรมาณเชอ จงท�าใหความไวในการตรวจสอบเชอแตกตางกน
งานวจยนพฒนาเทคนคดเพลกซพซอารขนมาเพอ
ตรวจสอบ V. parahaemolyticus โดยสามารถตรวจสอบ
เชอ V. parahaemolyticus สายพนธกอโรคทมยน tdh
ไดควบคกนไป ซงเมอน�าเทคนคนไปตรวจสอบกบตวอยาง
กงขาวทสมเกบมาจากตลาดสดและหางสรรพสนคาในพนท
อ�าเภอบางพล จงหวดสมทรปราการ จ�านวน 60 ตวอยาง
โดยเปรยบเทยบประสทธภาพของการตรวจสอบกบวธทาง
จลชววทยาตามมาตรฐาน ISO/TS 21872-1:2007 คอ การ
เพาะแยกเชอและทดสอบปฏกรยาทางชวเคม พบวาเทคนค
ดเพลกซพซอารมประสทธภาพในการตรวจ V. parahae-
molyticus ไดมากกวาวธมาตรฐาน โดยเทคนคดเพลกซ
พซอารสามารถตรวจพบ V. parahaemolyticus ได 42
ตวอยาง แตวธมาตรฐานตรวจพบไดพยง 38 ตวอยาง จง
ท�าใหเหนวาเทคนคดเพลกซพซอารมความจ�าเพาะตอ
V. parahaemolyticus และใชเวลาในการตรวจสอบนอย
กวาวธมาตรฐาน ซงสอดคลองกบงานวจยของ Cabado และ
คณะ [14] ทพฒนาเทคนคพซอารแบบเรยลไทมมาใช
ตรวจสอบ V. parahaemolyticus ในตวอยางน�าและอาหาร
ทะเลควบคกบการตรวจสอบดวยวธตามมาตรฐาน ISO/TS
21872-1:2007 พบวาเทคนคพซอารนนมความสามารถใน
การตรวจสอบเชอทปนเปอนในตวอยางไดสงกวา แมนย�า
และเรวกวาวธมาตรฐาน เนองจากเทคนคพซอารเปนการ
ตรวจสอบเชอโดยใชดเอนเอเปนเปาหมาย ซงเชอทอยใน
สภาวะทมชวตแตเมแทบอลซมต�า ท�าใหไมสามารถเจรญได
บนอาหารเพาะเชอ (viable but non culturable, VBNC)
จงไมสามารถตรวจสอบเชอไดโดยวธทางมาตรฐาน แต
สามารถตรวจสอบเชอไดทางเทคนคพซอาร และในงานวจย
ของ Dileep และคณะ [15] ได ท�าการตรวจสอบ
V. parahaemolyticus ในตวอยางอาหารทะเล น�าทะเล
และดนตะกอน รวมทงหมด 86 ตวอยาง โดยใชเทคนค
มลตเพลกซพซอาร มยนเปาหมาย คอ toxR, tdh และ trh
และเปรยบเทยบกบวธทางจลชววทยา พบวาวธทาง
จลชววทยาแบบดงเดมใหผลทดสอบนอยกวาเทคนคพซอาร
เนองจากเชอทแยกไดนนอาจมการแปรผนของปฏกรยา
ชวเคม รวมทงการเจรญบนอาหารเพาะเชอ TCBS โคโลนส
เขยวทคาดวาเปน V. parahaemolyticus อาจถกปกคลม
ดวยโคโลนสเหลองทพบเปนจ�านวนมาก ท�าใหเกดบงชท
ผดพลาดได
จากการศกษาขางตนแสดงใหเหนวาเทคนค
ด เพลกซพซอาร สามารถน�าไปใช ในการตรวจสอบ
V. parahaemolyticus ได โดยพจารณาจากการทดสอบ
ความใชได ซงใหคาความถกตอง ความจ�าเพาะ และความไว
เทากบ 93.33, 81.82 และ 100 เปอรเซนต ตามล�าดบ แมวา
ในตวอยางกงขาวทน�ามาตรวจสอบมคาความถกตองและ
ความไวนอยกวา 95 เปอรเซนต ซงเปนคาทก�าหนดไวโดย
ทวไปของการตรวจสอบความถกตองและความไว เนองจาก
มสาเหตมาจากผลทไมตรงกนระหวางเทคนคดเพลกซพซอาร
กบวธทางจลชววทยามาตรฐาน ISO/TS 21872-1:2007 ซง
โดยทวไปของเทคนคพซอารสามารถเกดลกษณะนได
เนองจากเปนการตรวจสอบโดยใชโมเลกลดเอนเอเปน
เปาหมาย เชอทมอยอาจเปนเชอทอยในสภาวะทมชวต แต
ไมเจรญภายใตสภาวะของอาหารเพาะเชอ จงไมสามารถ
ตรวจสอบเชอไดโดยวธทางจลชววทยา การน�าเทคนคพซอาร
และวธทางจลชววทยาตามมาตรฐาน ISO/TS 21872-1:2007
มาใชตรวจสอบวเคราะหตวอยาง พบวาวธทงสองม
ประสทธภาพในการตรวจเชอ V. parahaemolyticus ได
แตกตางกนอยางมนยส�าคญทางสถต (Chi-square ทระดบ
ความเชอมน 0.05) อาจมสาเหตมาจากการแยกเชอทางวธ
ทางจลชววทยาตามมาตรฐานนนตองใชการทดสอบปฏกรยา
ทางชวเคม พบวาเชอทแยกไดจากสงแวดลอมนนมกมผลการ
ปท 1 ฉบบท 2 กรกฎาคม - ธนวาคม 255842 ว. วทย. เทคโน. หวเฉยวเฉลมพระเกยรต
ทดสอบทแปรผนไปจากเชอปกต และอกสาเหตคอ ไม
สามารถคดแยก V. parahaemolyticus ดวยวธทาง
จลชววทยาตามมาตรฐานได เนองจากการเจรญของ
V. parahaemolyticus บนอาหารเพาะเชอ TCBS ซงให
โคโลนสเขยวอมน�าเงนนนมกถกปกคลมทบดวยเชอทมโคโลน
สเหลองทพบเปนจ�านวนมาก เชน V. alginolyticus และ
V. cholerae เปนตน ท�าใหไมสามารถแยกเชอ V. parahae-
molyticus ได ซงอาจน�าไปสการบงชทผดพลาดได
จากผลการทดลองแสดงใหเหนวาตวอยางกงขาว
แวนนาไมทสมเกบตวอยางในชวงเดอนสงหาคมถงกนยายนท
วางจ�าหนายในตลาดสดและหางสรรพสนคาในพนทจงหวด
สมทรปราการ มการปนเปอนเชอในสกล Vibrio จ�านวน 3
สายพนธ คอ V. alginolyticus, V. cholerae และ
V. parahaemolyticus โดยจะพบ V. parahaemolyticus
เฉลยสงทสดเมอเทยบกบเชออน ๆ แตไมพบ V. parahaemo-
lyticus ทมยน tdh ซงเปนปจจยในการกอโรค จากผลการ
วจยพบวาในตวอยางกงขาวแวนนาไมทน�ามาตรวจวเคราะห
พบ V. parahaemolyticus ซงอาจเปนสาเหตหนงในการ
กอใหเกดโรคอาหารเปนพษจากการรบประทานอาหารทม
สวนผสมของกงขาว ซงทางผวจยขอเสนอแนะแนวทางในการ
แกปญหาการปนเปอนของเชอในสกล Vibrio ซงสามารถ
ท�าไดโดยการควบคมระบบการเพาะเลยง โดยการน�าระบบ
แนวทางการปฏบตทางการเพาะเลยงสตวน�าทด (good
aquaculture practice; GAP) มาใชในการเพาะเลยงกงขาว
ซงระบบ GAP จะเขามาควบคมในทกขนตอนของการ
เพาะเลยงตงแตการจดการฟารมเพาะเลยง ความสะอาดและ
สขอนามยภายในฟารมการเกบเกยวผลผลต และการดแล
หลงการเกบเกยว ซงจะท�าใหสตวน�าทออกจากฟารมม
คณภาพทดกอนสผบรโภค นอกจากการน�าระบบ GAP มาใช
แลวนน ยงสามารถควบคมคณภาพทางจลชววทยาของ
อาหารทะเลไดจากการเขาไปควบคมดแลสถานททใชในการ
จดจ�าหนาย เชน หางสรรพสนคา ซปเปอรมารเกต และ
ตลาดสด โดยเฉพาะตลาดสดควรน�ามาตรฐานตลาดมาใชเปน
แนวทางในการด�าเนนการดแลปรบปรงตลาดใหไดมาตรฐาน
เพอลดความเสยงทผลตภณฑอาหาร โดยเฉพาะอาหารทะเล
จะไดรบการปนเปอนในระหวางการจดจ�าหนาย นอกจาก
ทกลาวมาขางตนแลว ผบรโภคอาหารทะเลกควรทจะเลอก
รบประทานอาหารทะเลทสด สะอาด และเมอผบรโภคเลอก
ซออาหารทะเลมาแลว ควรทจะท�าความสะอาดใหดเพอลด
ปรมาณเชอทตดมาใหนอยลง และควรมการปรงอาหารทะเล
ใหสกกอนรบประทาน
เทคนคดเพลกซพซอารทพฒนาขนในงานวจยน
เพอการตรวจสอบ V. parahaemolyticus ในตวอยาง
กงขาวแวนนาไม โดยใชยนเปาหมายเปนยน tl เพอยนยน
V. parahaemolyticus และยน tdh เพอบงชสายพนธ
กอโรค (tdh+) จากการศกษาพบวา ระยะเวลาทใชในการ
เพมปรมาณเชอทระยะเวลา 6 ชวโมง เปนชวงเวลาท
เหมาะสมตอการเพมปรมาณเชอในการตรวจวเคราะห
นอกจากนความไวในการตรวจพบยนเปาหมายพบไดในชวง
ทมปรมาณเชอเทากบ 102 CFU/g ของตวอยางกงขาว เมอ
ท�าการสมตวอยาง จ�านวน 60 ตวอยาง มาวเคราะหดวย
เทคนคดเพลกซพซอารเพอตรวจหา V. parahaemolyticus
พบวาม 42 ตวอยาง ทมยน tl ซงใหผลทรวดเรวกวาวธ
มาตรฐาน ISO/TS 21872-1:2007 และตรวจไมพบ
V. parahaemolyticus (tdh+) ในตวอยางทง 60 ตวอยาง
เทคนคดเพลกซพซอารเปนวธทสะดวก รวดเรวในการตรวจ
วเคราะหโดยใชเวลาเพยง 8 ชวโมง ซงมประโยชนตอการน�า
ไปเปนขอมลในการเฝาระวงการระบาดของเชอ และ
ลดปญหาดานสาธารณสขทเกดจากเชอ V. parahaemo-
lyticus และเปนแนวทางใหกบโรงงานอตสาหกรรมแปรรป
กงขาวแวนนาไมน�าไปใชตรวจสอบแบคทเรยชนดนกอนออก
จ�าหนาย เพอความปลอดภยของผบรโภค
กตตกรรมประกำศ
ขอขอบคณคณะวทยาศาสตรและเทคโนโลย
มหาวทยาลยหวเฉยวเฉลมพระเกยรต ในการสนบสนนการ
ท�าวจย
ว. วทย. เทคโน. หวเฉยวเฉลมพระเกยรต 43ปท 1 ฉบบท 2 กรกฎาคม - ธนวาคม 2558
เอกสำรอำงอง
1. ถนอมจตร สรภคพร. สองแนวโนมและการฟนตวของ
อตสาหกรรมกงไทยป 2557. [อนเตอรเนต]. 2557 [เขา
ถงเมอ 9 ส.ค. 2557]. เขาถงไดจาก: http://www.
bangkokbiz news.com/blog/detail/556819
2. Joseph SW, Colwell RR, Kaper JB. Vibrio para-
haemolyticus and related halophilic Vibrios. Crit
Rev Micribiol 1982;10:77-124.
3. กรมวทยาศาสตรการแพทย. ความรทวไปเกยวกบโรค
ตดเชอและพาหะน�าโรค. [อนเตอรเนต]. 2557 [เขาถง
เมอ 9 ส.ค. 2557]. เขาถงไดจาก: http://webdb.dmsc.
moph.go.th
4. ISO/TS 21872. Microbiology of food and animal
feeding stuffs - horizontal method for detection
of potentially enteropathogenic Vibrio spp.
2007.
5. Kim YB, Okuda J, Matsumoto C, Takahashi N.
Identification of Vibrio parahaemolyticus strains
at the species level by PCR targeted to the toxR
gene. J Clin Microbiol 1999;37:1173-7.
6. Bej AK, Patterson DP, Brasher CW, Vickery MCL,
Jones DD, Kaysner CA. Detection of total and
hemolysin-producing Vibrio parahaemolyticus
in shellfish using multiplex PCR amplification of
tl, tdh and trh. J Microbiol Methods 1999;36:215-
25.
7. Humada D, Higurashi T, Mayanagi K, Miyata T,
Fukui T, Lida T, et al. Tetrameric structure of
thermostable direct hemolysin from Vibrio
parahaemolyticus revealed by ultracentrifuga-
tion, small-angle X-ray scattering and electron
microscopy. J Mol biol 2007;365:187-95.
8. Okuda J, Ishbashi M, Abbott SL, Janda JM,
Nishibushi M. Analysis of the thermostable direct
hemolysis (tdh) genes and the tdh-related
hemolysin (trh) genes in urease-positive strains
of Vibrio parahaemolyticus isolated on the West
Coast of the United States. J Clin Microbiol
1997;35:1965-77.
9. สรยพร เอยมศร. ความไวและความใชไดของเทคนคมลต
เพลกซพซอารเพอตรวจสอบ Vibrio parahaemoly-
ticus และ Vibrio vulnificus ในหอยนางรมสด น�าทะเล
และดนตะกอน. วทยานพนธปรญญาวทยาศาสตร
มหาบณฑต สาขาวชาวทยาศาสตรสงแวดลอม, บณฑต
วทยาลยมหาวทยาลยบรพา. ชลบร; 2555.
10. Micky V, Aini T, Velnetti L, Rowena MB, Christy
C, Maurice B. Development of a SYBR green
based real-time polymerase chain reaction assay
for specific detection and quantification of Vibrio
parahaemolyticus from food and environmen-
tal samples. Int Food Res J 2014;21(3):921-7.
11. Zuccon F, Colussi S, Bertuzzi S, Serracca L,
Scanzio T, Prearo M, et al. Validation of a
multiplex PCR for Vibrio alginolyticus and Vibrio
parahaemolyticus identification and use for the
screening of fish isolates. Ittiopatologia 2012;9:63-
72.
12. Bej AK, Lee CY, Panicker G. Detection of
pathogenic bacteria in shellfish using multiplex
PCR followed by CovaLink™ NH microwell plate
sandwich hybridization. J Microbiol Methods
2003;53:199-209.
ปท 1 ฉบบท 2 กรกฎาคม - ธนวาคม 255844 ว. วทย. เทคโน. หวเฉยวเฉลมพระเกยรต
13. Cho JC, Lee KH, Lee HJ, Kim HJ. Simultaneous
detection of pathogenic Vibrio species using
multiplex real-time PCR. Food Control
2012;23:491-8.
14. Cabado AG, Garrido A, Chapela MJ, Ferreira M,
Atanassova M, Fajardo P, et al. Development of
a multiplex real-time PCR method for pathogenic
Vibrio parahaemolyticus detection (tdh+ and
trh+). Food Control 2012;24:128-35.
15. Dileep V, Kumar HS, Kumar Y, Nishibuchi M,
Karunasagar I, Karunasagar I. Application of
polymerase chain reaction for detection of
Vibrio parahaemolyticus associated with
tropical seafood and coastal environment. Lett
Appl Microbiol 2003;36:423-7.
ว. วทย. เทคโน. หวเฉยวเฉลมพระเกยรต 45ปท 1 ฉบบท 2 กรกฎาคม - ธนวาคม 2558
บทคดยอ การใชสจากธรรมชาตในการผลตอาหารเปนทนยมมากขน เนองจากผบรโภคใสใจในสขภาพและเพอลดความเสยง
จากการบรโภคสสงเคราะห งานวจยนจงน�าร�าขาวหรอกากถวเหลองรวมกบอาหารเพาะเชอ Yeast mold (YM) broth เปน
แหลงอาหารของเชอรา Monascus sp. เพอผลตสารสจากธรรมชาต และเปนการเพมมลคาจากของเสยทางการเกษตรได
อกทางหนง โดยคดแยกเชอรา Monascus sp. จากขาวแดงและเตาหยไดจ�านวน 10 สายพนธ น�ามาเปรยบเทยบความ
สามารถผลตสารสไดดทสดพบวา Monascus sp. A007 และ B002 มปรมาณความเขมของสารสภายนอกเซลลทสง ซงม
ความสามารถสรางสารสไดดทสด จากนนท�าการเพาะเลยง Monascus sp. ทง 2 ไอโซเลต บนอาหารเพาะเชอ YM broth
ทเตมร�าขาว ความเขมขน 1 เปอรเซนต หรอกากถวเหลอง ความเขมขน 1 เปอรเซนต บมทอณหภมหองเปนเวลา 4 วน
พบวา Monascus sp. A007 มปรมาณความเขมของสารสภายนอกเซลลทเพาะเลยงในร�าขาวและกากถวเหลองเทากบ
1.02 และ 0.84 ตามล�าดบ และ Monascus sp. B002 เทากบ 0.83 และ 0.64 ตามล�าดบ โดยการผลตสารส
ของ Monascus sp. ในร�าขาวใหปรมาณสารสมากกวากากถวเหลอง
ค�ำส�ำคญ: Monascus sp. ร�าขาว กากถวเหลอง ความเขมของสารส
กำรผลตสำรสของเชอรำ Monascus sp. โดยใชวสดเหลอทงทำงกำรเกษตร :
ร�ำขำวหรอกำกถวเหลอง
Pigment production of Monascus sp. with agricultural waste :
rice bran or soy milk waste
วำลสำ เมองแมน ปญญรตน ปณฑก�ำพล และ อลษำ สนทรวฒน*
สาขาวชาวทยาศาสตรชวภาพ คณะวทยาศาสตรและเทคโนโลย มหาวทยาลยหวเฉยวเฉลมพระเกยรต
สมทรปราการ 10540
Walisa Muangman, Panyarat Panthukampol and Alisa Soontornwat*
Division of Biological Science, Faculty of Science and Technology, Huachiew Chalermprakiet University,
Samutprakarn 10540
Corresponding author: alis_peep@hotmail.com
ปท 1 ฉบบท 2 กรกฎาคม - ธนวาคม 255846 ว. วทย. เทคโน. หวเฉยวเฉลมพระเกยรต
Abstract Natural food colorings are widely used in food production due to the concerning of health and
risk from synthetic colorants in food product. In this study, adding rice bran or soy milk waste with Yeast
mold (YM) broth were used as substrate for Monascus sp. to produce pigment solid state, which was
conducted to produce natural colorants and to utilize an agriculture waste into the value-added product.
Isolation of Monascus sp. from angkak and picked bean curd were done. Then, comparing of pigment
production from 10 isolates on YM broth was determined by optical density. The strain A007 and B002
were shown the highest pigment production. After that, both isolates of Monascus sp. were cultured on
rice bran and soy milk waste, submerged culture was incubated at ambient temperatures for 4 days.
The result showed the extracellular red pigment from rice bran and soy milk waste by submerged culture
of Monascus sp. A007 were 1.02 and 0.84, respectively. While by those of Monascus sp. B002 were 0.83
and 0.64, respectively. Noticeably, Monascus sp. in rice bran submerged culture was produced red
pigment better than soy milk waste submerged culture.
Keywords: Monascus sp., Rice bran, Soy milk waste, Optical density of pigment
Curvularia sp., Epicoccum nigrum, Aspergillus sp.
และ Fusarium sp. [2] Monascus sp. เปนเชอราทผลต
สารสและใชเปนสผสมอาหารกนอยางแพรหลายในแถบทวป
เอเชย โดยใสในอาหารหมกทองถน [3] เชน ขาวแดง หรอ
Chinese red rice เปนผลตภณฑทไดจากการหมกขาวกบ
Monascus sp. ทอณหภมและความชนทเหมาะสม ซงท�าให
ขาวทงเมลดเปลยนเปนสแดงเขม และสามารถน�ามาใชเปน
สผสมอาหาร โดยใชเปนตวเพมกลนรสและสใหกบอาหาร
หมกตาง ๆ หรอใชในการหมกเตาหย โดยน�าเอา Monascus
sp. หรอขาวแดงมาหมกกบถวเหลองหรอกอนเตาหเปนระยะ
เวลา 1 เดอน ซงสารสจาก Monascus sp. ผลตไดม 3 กลม
ใหญ คอ สม เหลอง และแดง ซงสารสแดงเปนสผสมอาหาร
ทนยมใชในอาหารมากทสด เนองจากสแดงทไดจากธรรมชาต
นนหาไดยากและมวธการสกดสารสแดงออกมาหลายขนตอน
[4] โดยสารสท Monascus sp. ผลตไดเปนสารทตยภม
บทน�ำผลตภณฑอาหารสวนใหญมการน�าสมาใชเพอเตม
แตงใหอาหารมสสนทสวยงามและนารบประทานมากขน แต
ในอตสาหกรรมอาหารสวนใหญนยมใชสทได จากการ
สงเคราะห (synthetic colorant) ซงเปนอนตรายตอสขภาพ
ของผบรโภค การใชสทไดจากธรรมชาต (natural colorant)
จงเปนอกทางเลอกหนงในการน�ามาใชเปนสผสมอาหารทม
ความปลอดภย สารสธรรมชาตจะสงเคราะหไดจากพชและ
จลนทรย โดยเฉพาะอยางยงสารสจากจลนทรยเปนสารสท
สกดไดงายและใหปรมาณสารสทสง รวมทงยงมความคงตว
ของสารสทอณหภมสงไดด โดยพบวาจลนทรยในกลมของ
แบคทเรยและเชอรามความสามารถผลตสารสได ซงกลมของ
แบคทเรย ไดแก Flavobacterium sp., Bacillus subtilis,
Agrobacter ium aurantiacum และ Serratia
marcescens [1] กลมของเชอรา ไดแก Penicillium sp.,
ว. วทย. เทคโน. หวเฉยวเฉลมพระเกยรต 47ปท 1 ฉบบท 2 กรกฎาคม - ธนวาคม 2558
(secondary metabolite) โครงสรางจดอย ในกล ม
azaphilones หรอ aminophilones [5] ซงสแดงท
Monascus sp. สร างขน คอ rubropunctamine
(C21H
23NO
4) และ monascorubramine (C
23H
27NO
4) สสม
ประกอบด วย rubrapunctat in (C21
H22
O5) และ
monascorubrine (C23H
26O
5) และสเหลองประกอบดวย
monascin (C21H
26O
5) และ ankaflavin (C
23H
30O
5) [3] เชอ
ราสวนใหญจะสรางสารสขนภายในเซลล ยกเวนเชอราบาง
สายพนธสามารถสรางสารสและปลอยออกมาภายนอกเซลล
ได ในสวนการสรางสารสของ Monascus sp. จะสรางสาร
สสมเปนเฉดสแรก โดยกลไกการสงเคราะหสารสสมจะผาน
วถการสงเคราะหสารโพลคไทดรวมกบวถการสงเคราะหกรด
ไขมน จากนนเมอสารสส มท�าปฏกรยากบกรดอะมโน
เปปไทด โปรตน หรอกรดนวคลอก โครงสรางสารสสมจะ
เปลยนเปนสารสแดง และเมอสสมเกดปฏกรยารดกชนจะ
เปลยนโครงสรางเปนสารสเหลอง [6] ซงปจจยในการสราง
สารสของ Monascus sp. ประกอบดวย (1) อณหภมทใชใน
การบมโดย Monascus sp. สามารถเจรญทอณหภมระหวาง
25-37 องศาเซลเซยส และมอณหภมทเหมาะสมตอการเจรญ
อยระหวาง 20-30 องศาเซลเซยส (2) คาความเปนกรด-ดาง
ทเหมาะสมมคาอยระหวาง 4.0-7.0 อยางไรกตามคาความ
เปนกรด-ดางเรมตนทเหมาะสมทสดส�าหรบการเจรญควรม
คาประมาณ 6.5 [7] (3) แหลงคารบอนมความส�าคญในการ
เจรญและสรางสารเมแทบอไลทของเชอรา (4) แหลง
ไน โตร เจนเป นป จ จยหน งท ส� าคญต อการกระต น
การสงเคราะหรงควตถโมนาโคลน เค และการเจรญเตบโต
ของ Monascus sp. ทงนชนดของสารสและการหลงสารส
ออกนอกเซลลมความสมพนธกบแหลงไนโตรเจน ซงแหลง
ไนโตรเจนทเหมาะสมส�าหรบการเจรญของ Monascus sp.
ไดแก เพปโตน แอมโมเนย ไนเตรต และโมโนโซเดยม
กลตาเมต (MSG) ซงมผลชวยกระตนการสงเคราะหสารสแดง
ใหสามารถละลายน�าไดด [3, 8, 9] (5) แรธาตและอาหาร
เสรม เชน กรดโฟลก และ Tween 80 ดงนนอาหารเพาะเชอ
ทมแหลงอาหารทเหมาะสมจงเปนปจจยส�าคญอยางยงทจะ
ท�าใหเชอราสามารถผลตสารสไดในปรมาณทสง แตแหลง
ไนโตรเจนทเปนปจจยในการกระตนการสงเคราะหสารสนน
มราคาคอนขางสง [10] ดงนนการใชวสดเหลอทงทางการ
เกษตร เชน ร�าขาวหรอกากถวเหลองจงเปนอกทางเลอกหนง
ทอาจน�ามาใชเปนแหลงคารบอนและไนโตรเจนในอาหาร
เพาะเชอ เพอลดตนทนในการผลตสารส และผลตสารสไดใน
ปรมาณทมากขน
งานวจยนจงมวตถประสงคเพอคดแยกเชอราและ
คดเลอกสายพนธ Monascus sp. ทมความสามารถในการ
ผลตสารสไดสงและปรบสตรอาหารใหมตนทนนอยลง โดย
ใชร�าขาวและกากถวเหลองรวมกบอาหารเพาะเชอ YM
broth เปนสบสเตรทในผลตสารสจาก Monascus sp. เพอ
ใหไดปรมาณสารสจาก Monascus sp. มากทสดและ
สามารถน�ามาใชผลตเปนสารสผสมอาหารทมาจากธรรมชาต
วธด�ำเนนกำรวจย
1. กำรคดแยก Monascus sp. จำกเตำหยและขำวแดง
ชงตวอยาง หนก 25 กรม และเตมเพปโตน ความ
เขมขน 0.1 เปอรเซนต ปรมาตร 225 มลลลตร ลงในถง
stomacher ตปน เปนเวลา 2 นาท และท�าการเจอจางท
10-2, 10-3, 10-4 และ 10-5 จากนนปเปตตสารละลาย ปรมาตร
0.1 มลลลตร ลงบนอาหารเพาะเชอ YM agar แลวใช glass
spreader เกลยใหทวผวหนาอาหารเพาะเชอจนแหง น�าไป
บมทอณหภมหอง (27-30 องศาเซลเซยส) เปนเวลา 2-3 วน
ไมควรคว�าจานอาหารเพาะเชอ และไมควรซอนเกน 4 ชน
สงเกตลกษณะโคโลนบนอาหารเพาะเชอ หากเปนเชอรา
Monascus sp. จะสรางเสนใยสเหลอง สม และแดง จากนน
ใช cork borer ขนาด 0.6 เซนตเมตร เจาะอาหารเพาะเชอ
YM agar บรเวณดงกลาว และใชเขมเขยเชอยายชนวนทเจาะ
ไวไปวางลงบนอาหารเพาะเชอ YM agar น�าไปบมทอณหภม
หอง เปนเวลา 3-4 วน ท�าซ�า 2-3 รอบ เพอใหไดเชอบรสทธ
หลงจากนนท�า slide culture เพอศกษาลกษณะสณฐาน
วทยา
ปท 1 ฉบบท 2 กรกฎาคม - ธนวาคม 255848 ว. วทย. เทคโน. หวเฉยวเฉลมพระเกยรต
2. กำรผลตสำรสจำก Monascus sp. ทคดแยกจำกเตำหย
และขำวแดงในอำหำรเพำะเชอ YM broth
น�า cork borer เจาะกลาเชอทเตรยมไว 5 ชน มา
ท�าการเพาะเลยงใน YM broth ปรมาตร 100 มลลลตร ใน
ฟลาสก ปรมาตร 250 มลลลตร น�าไปบมบนเครองเขยา
(Vision, VS-203D, Korea) ดวยความเรว 200 รอบตอนาท
เปนเวลา 4 วน ทอณหภมหอง ท�าการทดลอง 3 ซ�า และ
ท�าการตรวจผลการทดลองในการผลตสารสในสวนน�าเลยง
เชอทกวน โดยวดปรมาณความเขมของสทจลนทรยผลตได
[11] น�าตวอยางปรมาตร 100 มลลลตร ไปกรองผานกระดาษ
กรอง แลวจงน�าของเหลวทไดจากการกรองไปวดคาการ
ดดกลนแสงทความยาวคลน 680 นาโนเมตร โดยใชเครอง
UV-visible spectrophotometer (Shimadzu, UV-1601,
Japan) และใชอาหารเพาะเชอเปน blank เพอสงเกตความ
สามารถของเชอในแตละไอโซเลตในการผลตสารสและ
คดเลอกสายพนธทผลตสารสมากทสด
3. กำรผลตสำรสจำก Monascus sp. ทปรบสตรอำหำร
เพำะเชอ YM broth โดยเตมร�ำขำวหรอกำกถวเหลอง
ท�าการชงร�าขาวหรอกากถวเหลอง หนก 1 กรม
ลงในอาหารเพาะเชอ YM broth ปรมาตร 100 มลลลตร
ปรบคาความเปนกรด-ดาง เทากบ 6.5 น�าไปนงฆาเชอ
จากนนน�า cork borer เจาะกลาเชอทคดเลอกเตรยมไว 5
ชน แลวใสลงในอาหารเพาะเชอ YM broth ทเตรยมไว น�า
ไปบมบนเครองเขยา (Vision, VS-203D, Korea) ดวย
ความเรว 200 รอบตอนาท เปนเวลา 4 วน ทอณหภมหอง
ท�าการทดลอง 3 ซ�า และท�าการตรวจผลการทดลองในการ
ผลตสารสในสวนน�าเลยงเชอทกวน โดยวดปรมาณความเขม
ของสทจลนทรยผลตได [11] น�าตวอยางปรมาตร 100
มลลลตร ไปกรองผานกระดาษกรอง แลวจงน�าของเหลวทได
จากการกรองมาท�าการวดคาการดดกลนแสงทความยาวคลน
680 นาโนเมตร โดยใชเครอง UV-visible spectropho-
tometer (Shimadzu, UV-1601, Japan) และใชอาหาร
เพาะเชอเปน blank
ผลกำรวจย
1. กำรคดแยก Monascus sp. จำกเตำหยและขำวแดง
จากผลการคดแยก Monascus sp. จากตวอยาง
ขาวแดงและเตาหยทไดในรานคาพนทเยาวราช พบวาคดแยก
เชอราไดจากขาวแดง จ�านวน 8 ไอโซเลต ไดแก Monascus
sp. A001, Monascus sp. A003, Monascus sp. A004,
Monascus sp. A005, Monascus sp. A007, Monascus
sp. A008, Monascus sp. A009 และ Monascus sp.
A010 และคดแยกเชอราไดจากเตาหย จ�านวน 2 ไอโซเลต
ไดแก Monascus sp. B002 และ Monascus sp. B004
(ตารางท 1)
ว. วทย. เทคโน. หวเฉยวเฉลมพระเกยรต 49ปท 1 ฉบบท 2 กรกฎาคม - ธนวาคม 2558
ตำรำงท 1 ลกษณะโคโลนของ Monascus sp. ทคดแยกไดจากเตาหยและขาวแดง
แหลงทคดแยก ไอโซเลต ลกษณะเสนใย/ส ลกษณะโคโลน
ขาวแดง ตลาดเยาวราช Monascus sp. A001
ขาวแดง รานยงเจรญเภสช Monascus sp. A003
ขาวแดง รานรวย Monascus sp. A004
ขาวแดง รานโอสถยงชวตงไทเซยง Monascus sp. A005
ขาวแดง รานทองไทยโอสถ Monascus sp. A007
ขาวแดง ราน ฉ.มนคง Monascus sp. A008
ขาวแดง รานไฮวยง Monascus sp. A009
ขาวแดง รานจนหลเซยง Monascus sp. A010
ขาวแดง ตรากเลน Monascus sp. B002
ขาวแดง ตราภเขาไฟ Monascus sp. B004
เสนใยสน�าตาลออน ตรงกลางโคโลนม
เสนใยสขาว มสารสบนอาหารเพาะเชอ
ทปลายโคโลน
เสนใยสน�าตาลออน ตรงกลางโคโลน
มเสนใยสขาว
ตรงกลางโคโลนม เส นใยสน� าตาล
ทบรเวณปลายโคโลนมเสนใยแดง และ
พบหยดน�าใสบนโคโลน
ตรงกลางโคโลนม เส นใยสน� าตาล
ทบรเวณปลายโคโลนมเสนใยสแดง
เสนใยมสแดงเขมและมสารสแดงใน
อาหารเพาะเชอ
เสนใยสน�าตาล ตรงกลางโคโลนมเสนใย
สขาว มสารสบนอาหารเพาะเชอ
เสนใยสแดง ตรงกลางโคโลนมเสนใย
สน�าตาล มสารสบนอาหารเพาะเชอ
เสนใยสน�าตาล ตรงกลางโคโลนมเสนใย
สขาว มสารสบนอาหารเพาะเชอ
เสนใยสแดง ตรงกลางโคโลนมเสนใย
สขาว มสารสบนอาหารเพาะเชอ
เสนใยมสน�าตาลออน ตรงกลางโคโลนม
เสนใยสขาว มสารสบนอาหารเพาะเชอ
ปท 1 ฉบบท 2 กรกฎาคม - ธนวาคม 255850 ว. วทย. เทคโน. หวเฉยวเฉลมพระเกยรต
ซงลกษณะโคโลนของ Monascus sp. บนอาหารเพาะเชอ
YM agar บมทอณหภมหอง เปนเวลา 4 วน พบวา ใน วนท 1
ลกษณะของโคโลนเปนเสนใยสขาว จากนนในวนท 2 เสนใย
สขาวจะเรมเจรญแพรกระจาย และผลตสารสในวนท 2-4
โดยทเสนใยเจรญแนบไปบนผวของอาหารเพาะเชอ YM agar
ส วนลกษณะการเจรญภายใต กล องจลทรรศน ของ
Monascus sp. เมอเลยงเชอราบนอาหารเพาะเชอ YM agar
ทอณหภมหอง พบวามการสรางเสนใยแตกแขนงเปนเสนใย
สน ๆ ผนงหนา ไมมส เรยงตวตอกนเปนสายสน ๆ และมการ
สรางเพอรทเซยม (perithecium) ซงเปนแอสโคคารป
(ascocarp) มรปรางกลม โดยจะเกดบนกาน (stalk)
ภำพท 1 ลกษณะเสนใยภายใตกลองจลทรรศนทก�าลงขยาย 400 เทาของ Monascus sp. A007
2. กำรทดสอบกำรผลตสำรสจำก Monascus sp. ทคดแยก
ไดจำกเตำหยและขำวแดงในอำหำรเพำะเชอ YM broth
เมอท�าการเพาะเลยง Monascus sp. ในอาหาร
เพาะเชอ YM broth ทท�าการปรบคาความเปนกรด-ดาง
เรมตนเทากบ 6.5 บนเครองเขยาทความเรว 200 รอบ
ตอนาท ทอณหภมหอง เปนเวลา 4 วน พบวา Monascus sp.
มแนวโนมการผลตสารสเพมสงขนเมอบมเปนระยะเวลา
นานขน ซงในวนท 1 เชอรามการสรางเสนใยในอาหาร
เพาะเชอ YM broth เพยงเลกนอย และไมสรางสารสใน
วนท 2 เชอรามการผลตสารสออกมา แตพบวา Monascus sp.
A001, A005 และ A009 ยงไมมการสรางสารสออกมา และ
ในระยะเวลา 4 วน มเพยง 2 ไอโซเลต ทมแนวโนมสามารถ
ผลตสารสแดงไดดทสดในอาหารเพาะเชอ YM broth ไดแก
Monascus sp. A007 และ Monascus sp. B002 ซงม
ปรมาณความเขมของสารส (OD680
) เทากบ 0.6071 และ
0.5224 ตามล�าดบ (ภาพท 2)
ว. วทย. เทคโน. หวเฉยวเฉลมพระเกยรต 51ปท 1 ฉบบท 2 กรกฎาคม - ธนวาคม 2558
3. กำรผลตสำรสจำก Monascus sp. ทปรบสตรอำหำร
เพำะเชอ YM broth โดยเตมร�ำขำวหรอกำกถวเหลอง
3.1 กำรผลตสำรสของ Monascus sp. A007 ในอำหำร
เพำะเชอ YM broth ทปรบสตรโดยกำรเตมร�ำขำวหรอ
กำกถวเหลองเปนแหลงคำรบอนและไนโตรเจน
จากการทดสอบการผลตสารสจาก Monascus
sp. A007 ในอาหารเพาะเชอ YM broth โดยการเตมร�าขาว
หรอกากถวเหลองเพอเปนแหลงคารบอนและไนโตรเจน
พบวา Monascus sp. A007 เมอน�ามาเพาะเลยงใน
0
0.1
0.2
0.3
0.4
0.5
0.6
0.7
1 2 3 4
ปรมา
ณคว
ามเข
มของ
สารส
เวลา (วน)
A001A003A004A005A007A008A009A010B002B004
ภำพท 2 ปรมาณความเขมของสารส (OD680
) จาก Monascus sp. ในอาหารเพาะเชอ YM broth
เครองเขยาทความเรว 200 รอบตอนาท ทอณหภมหอง
เปนเวลา 4 วน พบวาในวนท 1-3 ปรมาณความเขมของสารส
(OD680
) ในกากถวเหลองมปรมาณมากกวาร�าขาว โดยใน
วนท 4 เปนเวลาทเชอราเจรญและผลตสารสไดด ซงการเตม
ร�าขาวเพอเปนแหลงคารบอนและไนโตรเจน มแนวโนมท�าให
เชอราผลตสารสไดดกวาการเตมกากถวเหลองเปนแหลง
คารบอนและไนโตรเจน โดยปรมาณความเขมของสารสมคา
เทากบ 1.0249 และ 0.8379 ตามล�าดบ (ภาพท 3)
ภำพท 3 การเปรยบเทยบปรมาณความเขมของสารส (OD680
) จาก Monascus sp. A007 ทเพาะเชอในอาหาร YM broth
ทเตมร�าขาวหรอกากถวเหลอง
ปท 1 ฉบบท 2 กรกฎาคม - ธนวาคม 255852 ว. วทย. เทคโน. หวเฉยวเฉลมพระเกยรต
3.2 กำรผลตสำรสจำก Monascus sp. B002 ในอำหำร
เพำะเชอ YM broth ปรบสตร โดยกำรเตมร�ำขำวหรอ
กำกถวเหลองเปนแหลงคำรบอนและไนโตรเจน
จากการทดสอบการผลตสารสจาก Monascus
sp. B002 ในอาหารเพาะเชอ YM broth โดยการเตมร�าขาว
หรอกากถวเหลองเพอเปนแหลงคารบอนและไนโตรเจน โดย
เพาะเลยงในเครองเขยาทความเรวรอบ 200 รอบตอนาท ท
อณหภมหอง เปนเวลา 4 วน พบวา การเตมร�าขาวเปนแหลง
คารบอนและไนโตรเจน มแนวโนมท�าใหเชอราผลตสารสได
ดกวาการเตมกากถวเหลองเพอเปนแหลงคารบอนและ
ไนโตรเจนเชนเดยวกนกบขอ 3.1 โดยปรมาณความเขมของ
สารสในอาหารเพาะเชอ YM broth ทเตมร�าขาวหรอกาก
ถวเหลองมคาเทากบ 0.8312 และ 0.6443 ตามล�าดบ
(ภาพท 4)
จากผลการทดลองการผลตสารสจาก Monascus
sp. A007 และ B002 ในอาหารเพาะเชอ YM broth โดย
การเตมร�าขาวหรอกากถวเหลองเพอเปนแหลงคารบอนและ
ไนโตรเจน พบวา Monascus sp. A007 สามารถผลตสารส
ในอาหารเพาะเชอทเตมกากถวเหลองไดดกวาร�าขาว ซง
แตกตางจาก Monascus sp. B002 ทสามารถผลตสารสได
ปรมาณมากในอาหารเพาะเชอทเตมร�าขาว นอกจากน
Monascus sp. A007 ยงสามารถผลตสารสไดดกวา
Monascus sp. B002 โดยปรมาณความเขมของสารสทได
จาก Monascus sp. A007 มคาสงสดเทากบ 1.0249
อภปรำยและสรปผลกำรวจย
เชอรา Monascus sp. เปนเชอราทสามารถผลต
สารสเหลอง สม และแดง จงนยมน�ามาใชเปนสผสมอาหาร
สวนใหญมกจะพบในอาหารตาง ๆ เชน เหลาแดง ขาวแดง
0
0.2
0.4
0.6
0.8
1
1.2
1.4
1 2 3 4
ปรมา
ณคว
ามเข
มของ
สารส
เวลา (วน)
ราขาว
กากถวเหลอง
ภำพท 4 การเปรยบเทยบปรมาณความเขมของสารส (OD680
) จาก Monascus sp. B002 ทเพาะเชอในอาหาร YM broth
ทเตมร�าขาวหรอกากถวเหลอง
เตาหย ไสกรอก และกนเชยง เปนตน ในการวจยนไดท�าการ
คดแยก Monascus sp. โดยพบจากขาวแดง จ�านวน 8
ไอโซเลต ไดแก Monascus sp. A001, Monascus sp.
A003, Monascus sp. A004, Monascus sp. A005,
Monascus sp. A007, Monascus sp. A008, Monascus
sp. A009 และ Monascus sp. A010 และจากเตาหย
จ�านวน 2 ไอโซเลต ไดแก Monascus sp. B002 และ
Monascus sp. B004 ซงลกษณะการเจรญภายใต
กลองจลทรรศนของ Monascus sp. เมอท�าการเพาะเลยง
บนอาหารเพาะเชอ YM agar ทอณหภมหอง พบวามการ
สรางเสนใยแตกแขนงเปนเสนใยสน ๆ ผนงหนา และสราง
โคนเดยผนงหนา ไมมส เรยงตวตอกนเปนสายสน ๆ ในขณะ
ทอายยงนอย เสนใยจะเหนเปนสขาวแตเมออายมากขนจะ
มสแดง เจรญแนบไปบนผวของอาหารเพาะเชอ YM agar
[12] จากนนน�ามาเพาะเลยงในอาหาร YM broth [13] เพอ
ว. วทย. เทคโน. หวเฉยวเฉลมพระเกยรต 53ปท 1 ฉบบท 2 กรกฎาคม - ธนวาคม 2558
คดเลอกสายพนธทสามารถสรางสารสแดงไดมากทสด พบวา
ไอโซเลต A007 และ B002 ใหปรมาณความเขมของสารส
(OD680
) เทากบ 0.6071 และ 0.5224 ตามล�าดบ และพบวา
วนท 1 และวนท 2 เชอราเรมผลตเสนใยเกาะกลมเปนกอน
และในวนท 4 ของการเลยงเชอพบวา มการผลตสารสไดด
ทสด โดยใหคาการดดกลนแสงท OD680
ไดสงสด คาดวา
ผลจากการทสารอาหารในอาหารเพาะเชอเหลอนอย จง
ท�าใหเกดสภาวะการขาดอาหารหรอมแหลงอาหารนอย
เชอราจงอยในสภาวะเครยดสงผลตอการเปลยนแปลงทาง
สรรวทยา ลกษณะทางสณฐานวทยา และโครงสรางภายใน
ของเซลลเชอรา [14] เมอแหลงอาหารคารบอนนอยลงจะ
สงผลตอการเปลยนแปลงกระบวนการเมแทบอไลทใน
กระบวนการไกลโคไลซสทน�าเอา acetyl Co A ไปใชใน
กระบวนการสรางสารทตยภม [15] จงผลตสหรอสารตาง ๆ
ซงสารสจาก Monascus sp. จดเปนสารทตยภมประเภท
โพลคไทด สงเคราะหขนจากอนพนธของโคเอนไซม เอ
สามารถแบงสารสจาก Monascus sp. ออกเปน 3 กลม
ไดแก สารสแดง (monacin, rubropunctamine) สารสสม
(monascorubrin, rubropunctatin) และสารสเหลอง
(monascin, ankaflavin) [1] กระบวนการสรางสารสเกด
จากการ acetyl Co A เขาส polyketide pathway ซงจะ
ส ง เคราะห สารส โดยใช เอนไซม โพลค ไทด ซน เทส
(polyketide synthase, PKS) สารประกอบโพลคไทดนน
ถกเปลยนมาจากสารประกอบตาง ๆ ภายในเซลล เชน
กรดไขมน [1, 16] ซงสารสทผลตไดจาก Monascus sp.
เหลาน สามารถน�ามาประยกตใชเปนวตถเจอปนอาหารใน
การเปนสผสมอาหาร [17] จากการศกษาการผลตสารสจาก
Monascus sp. A007 และ Monascus sp. B002 ในอาหาร
เพาะเชอ YM broth โดยการเตมกากถวเหลองหรอร�าขาว
เพอเปนแหลงคารบอนและไนโตรเจน พบวา Monascus
sp. A007 และ Monascus sp. B002 สามารถเจรญไดดใน
อาหารเพาะเชอ YM broth ทปรบสตรอาหารเพาะเชอทเตม
ร�าขาว โดย Monascus sp. กระตนการพฒนาการผลต
สารสไดดกวากากถวเหลอง กลาวคอ ปรมาณความเขมของ
สารสภายนอกเซลลอยในชวง 0.84-1.03 สวนกากถวเหลอง
พบวามปรมาณความเขมของสารสภายนอกเซลลอยในชวง
0.64-0.84 เนองจากสวนประกอบของร�าขาวนนประกอบ
ดวยกรดอะมโนหลายชนด เชน กรดกลตามก (glutamic)
[18] และพบวาแหลงไนโตรเจนและคาความเปนกรด-ดาง
ของอาหารเพาะเชอเปนปจจยหนงทส�าคญในการสรางสาร
สของ Monascus sp. [19] ซงหากใชอาหารเพาะเชอทม
กรดอะมโนและคาความเปนกรด-ดางทเปนกลางจะท�าให
เชอราผลตสารสสม (monascorubrin, rubropunctatin)
จนถงสแดง (monascorubramine, rubropunctamine)
[20] นอกจากนยงพบวาการใชโมโนโซเดยมกลตาเมตเปน
แหลงไนโตรเจน [21] จะสงผลให Monascus sp. มการ
เจรญเตบโตนอยลง แตเชอราจะสะสมหรอสรางสปอร
มากขน อกทงยงสรางสารสขนมาดวย ซงใหผลคลายคลงกบ
แหลงไนโตรเจนอน ๆ ส�าหรบกากถวเหลองทน�ามาเตมใน
อาหารเพาะเชอแทนแหลงคารบอนนน ไดน�าไปผาน
กระบวนการคนน�าออกและน�าไปอบความรอน ซงอาจท�าให
สญเสยสารอาหารบางชนดไป ซงอาจจ�าเปนตอการเจรญ
และการสรางสารสของ Monascus purpureus ดงนน
เชอราจงเจรญไดไมด จ�าเปนตองเสรมแหลงอาหารอน ๆ
ผสมเขากบกากถวเหลอง เพอใหมคณคาอาหารเพยงพอตอ
การเจรญของเชอรา [22] เมอท�าการเปรยบเทยบกบอาหาร
เพาะเชอทมแหลงไนโตรเจน พบวาอาหารเพาะเชอทมแหลง
ไนโตรเจนสง เชอราสามารถผลตสารสในปรมาณทสงกวา
[23] โดยจากผลการทดลองเชอรา Monascus sp. ทสามารถ
ผลตสารสแดงไดดทสด ในอาหารเพาะเชอ YM broth คอ
Monascus sp. A007 และ Monascus sp. B002 เชอรา
Monascus sp. A007 และ Monascus sp. B002 สามารถ
ผลตสารสแดงไดดทสดในอาหารเพาะเชอ YM broth ทปรบ
สตรโดยเตมร�าขาว ดวยเหตนอาหารเพาะเชอทเหมาะสมใน
การผลตสารสจาก Monascus sp. เพอเปนการลดตนทนใน
สวนของอาหารเพาะเชอเพอใชในการผลตสารสจากเชอรา
คอการเตมร�าขาว ซงเปนแหลงไนโตรเจนทดราคาไมสงและ
กระตนให Monascus sp. ผลตสารสไดด เนองจากในงาน
วจยนเปนการศกษาในขนตน ซงในการศกษาตอไปอาจมการ
เพมหรอขยายปรมาณการใชวสดเหลอทง เพอลดตนทนใน
การผลตสารสจาก Monascus sp. และไดปรมาณสารสมาก
ทสด
ปท 1 ฉบบท 2 กรกฎาคม - ธนวาคม 255854 ว. วทย. เทคโน. หวเฉยวเฉลมพระเกยรต
เอกสำรอำงอง1. Mapari SAS, Thrane U, Meyer AS. Fungal
polyketide azaphilone pigments as future
natural food colorants? Trends Biotechnol
2010;28:300-7.
2. Venil CK, Zakaria ZA, Ahmad WA. Bacteria
pigment and their application. Process Biochem
2013;48:1065-79.
3. Lin CF. Isolation and culture condition of
Monascus sp. for the production of pigment in
submerged culture. J Ferment Technol
1973;51:407-14.
4. Erdogral O, Azirak S. Review of the red yeast rice
(Monascus purpureus). Turkish Electron J
Biotechnol 2004;2:37-49.
5. Chen MH, Johns MR. Effect of pH and nitrogen
source on pigment production by Monascus
purpureus . Appl Microbiol Biotechnol
1993;40:132-8.
6. Hajjaj H, Klaebe A, Goma G, Blanc PJ, Barbier E,
Francois J. Medium-chain fatty acids affect
citrinin production in the filamentous fungus
Monascus ruber. Appl Environ Microbiol
2000;66(3):1120-5.
7. ศมากร แพทยานนท. การใชน�าทงจากอตสาหกรรม
เกษตรเ พอผลตเมดสสแดงจากเ ชอราโมโนคส .
วทยานพนธปรญญาโท, บณฑตวทยาลยมหาวทยาลย
เทคโนโลยพระจอมเกลาธนบร. กรงเทพฯ; 2544.
8. Johns MR, Stuart DM. Production of pigment by
Monascus purpureus in solid culture. J Ind
Microbiol 1991;8:23-8.
9. Chen MH, Johns MR. Effect of pH and nitrogen
source on pigment production by Monascus
purpureus . Appl Microbiol Biotechnol
1993;40:132-8.
10. Subhasree RS, Babu PD, Vidyalakshmi R, Mohan
VC. Effect of carbon and nitrogen sources on
stimulation of pigment production by Monascus
purpureus on jackfruit seeds. Int J Microbiol
Res 2011;2(2):184-7.
11. พรพรรณ เลศทวสนธ. เอกสารประกอบบทปฏบตการ
การผ ลตส ว ธ การหมก เป ยก . มหาวทยา ลย
ศรนครนทรวโรฒ. 2541.
12. ฉตรมณ จอมค�าสงห. การผลตสเหลองจากเชอรา
Monascus sp. KB20M102 จากแปงมนส�าปะหลง
โดยการหมกแบบ constantry fed-batch culture.
วทยานพนธปรญญาโท, บณฑตวทยาลยมหาวทยาลย
เกษตรศาสตร. กรงเทพฯ; 2547.
13. Wongjewboot I, Kongruang S. pH stability of
ultrasonic Thai isolated Monascus purpureus
pigments. Int J Biosci Biochem Bioinforma
2011;1(1):79-83.
14. Szilágyi M, Miskei M, Karányi Z, Lenkey B, Pócsi
I, Emri T. Transcriptome changes initiated by
carbon starvation in Aspergillus nidulans.
Microbiol 2013;159:176-90.
15. Yu JH, Keller N. Regulation of secondary
metabolism in filamentous fungi. Annu Rev
Phytopathol 2005;43:437-58.
16. Yang Y, Liu B, Du X, Li P, Liang B, Cheng X, et al.
C omp l e t e g enome s equen ce a nd
transcriptomics analyses reveal pigment
biosynthesis and regulatory mechanisms in an
industrial strain, Monascus purpureus YY-1.
Sci Rep 2015;5(8331):1-9.
17. นชนาฏ แซค, ปรมาภรณ จยเจม, สรกาญจน นนปย,
อาภรณ วงศวจารณ. การใชสารสของเชอราโมแนสคส
ในผลตภณฑอาหาร. ฐานขอมลงานวจย [อนเตอรเนต].
2543 [เขาถงเมอ 4 ก.ค. 2558]. เขาถงไดจาก: http://
fic.nfi.or.th/ research/research.php?id=334
ว. วทย. เทคโน. หวเฉยวเฉลมพระเกยรต 55ปท 1 ฉบบท 2 กรกฎาคม - ธนวาคม 2558
18. Wang M, Hettiarachchy NS, Qi M, Burks W,
Siebenmorgen T. Preparation and functional
properties of rice bran protein isolate. J Agric
Food Chem 1999;47:411-6.
19. Patakova P. Monascus secondary metabolites:
production and biological activity. J Ind
Microbiol Biotechnol 2013;40:169-81.
20. Lin TF, Yakushijin K, Buchi GH, Demain AL.
Formation of water-soluble Monascus pigments
by biological and semisynthetic processes. J
Ind Microbiol 1992;9:173-9.
21. Lin TF, Demain AL. Effect of nutrition of
Monascus sp. on formation of red pigments.
Appl Microbiol Biotechnol 1991;36:70-5.
22. สนย เอยดมสก, มชย ลดด, นงเยาว ชสข. การทดแทน
เนอหมในกนเชยงดวยกากถวเหลองทไดจากการหมก
ดวยเชอโมแนสคส (Monascus purpureus). วารสาร
วชาการพระจอมเกลาพระนครเหนอ 2555;22(3):622-
31.
23. Lee BK, Park NH, Piao HY, Chung WJ. Production
of red pigments by Monascus purpureus in
submerged culture. Biotechnol Bioprocess Eng
2001;6:341-6.
ปท 1 ฉบบท 2 กรกฎาคม - ธนวาคม 255856 ว. วทย. เทคโน. หวเฉยวเฉลมพระเกยรต
บทคดยอ การศกษาฤทธของสารสกดหยาบจากพลคาว กระเทยม และกระวานดวยเอทานอล ความเขมขน 95 เปอรเซนต
ตอการยบยงแบคทเรยเบองตนดวยวธ paper disc diffusion และน�ามาหาคาความเขมขนต�าสดทสามารถยบยงการเจรญ
ของเชอดวยวธ broth dilution test พบวาสารสกดหยาบจากพลคาวและกระเทยมสามารถยบยงแบคทเรยแกรมบวกและ
แกรมลบได โดยสารสกดหยาบจากกระเทยมแสดงฤทธการยบยงและฆาเชอแบคทเรยไดหลายสายพนธกวาสารสกดหยาบ
ชนดอน สารสกดหยาบจากพลคาวสามารถยบยงและฆา Proteus vulgaris ได โดยมคาความเขมขนต�าสดทสามารถยบยง
การเจรญของเชอ (MIC) และคาความเขมขนต�าสดทสามารถฆาเชอ (MBC) เทากบ 6.25 มลลกรมตอมลลลตร สารสกด
หยาบจากกระเทยมสามารถยบยงและฆา Escherichia coli ATCC 25922 และ P. vulgaris โดยมคา MIC และ MBC
เทากบ 50 มลลกรมตอมลลลตร ในขณะทสามารถยบยงและฆา Staphylococcus aureus ATCC 25923 และ Vibrio
parahaemolyticus ดวยคา MIC และ MBC เทากบ 12.5 มลลกรมตอมลลลตร นอกจากนยงสามารถยบยงและฆา Bacillus
cereus และ V. cholerae (MIC และ MBC เทากบ 6.25 และ 12.5 มลลกรมตอมลลลตร ตามล�าดบ) และแสดงคาการ
ยบยงและฆา B. subtilis ไดดทสด โดยมคา MIC และ MBC เทากบ 3.13 และ 6.25 มลลกรมตอมลลลตร ตามล�าดบ
สารสกดหยาบกระวานสามารถยบยงไดเพยง Pseudomonas aeruginosa ATCC 27853 โดยมคา MIC เทากบ 25 มลลกรม
ตอมลลลตร
ค�ำส�ำคญ: กระเทยม พลคาว กระวาน แบคทเรย ฤทธตานแบคทเรย
ฤทธตำนแบคทเรยของสำรสกดจำกพลคำว กระเทยม และกระวำนดวยเอทำนอล
Antibacterial activity of ethanolic extracts of Houttuynia cordata Thunb.,
Allium sativum and Amomum krervanh Pierre on some bacteria
กญญำ แปลงโฉม1 และ พรพมล กำญจนวำศ2*
1 ภาควชาชววทยา คณะวทยาศาสตรและเทคโนโลย มหาวทยาลยราชภฏร�าไพพรรณ จนทบร 220002 สาขาวชาวทยาศาสตรชวภาพ คณะวทยาศาสตรและเทคโนโลย มหาวทยาลยหวเฉยวเฉลมพระเกยรต
สมทรปราการ 10540
Kanya Plangsom1 and Pornpimon Kanjanavas2*
1 Department of Biology, Faculty of Science and Technology, Rambhai Barni Rajabhat University,
Chanthaburi 220002 Division of Biological Science, Faculty of Science and Technology,
Huachiew Chalermprakiet University, Samutprakarn 10540
Corresponding author: kanjanavas@hotmail.com
ว. วทย. เทคโน. หวเฉยวเฉลมพระเกยรต 57ปท 1 ฉบบท 2 กรกฎาคม - ธนวาคม 2558
Abstract Antibacterial activity of crude ethanolic extracts of Houttuynia cordata Thunb., Allium sativum,
and Amomum krervanh Pierre were preliminarily examined against bacteria using paper disc diffusion
method. They were further tested for the minimal inhibitory concentration (MIC) and minimal bactericidal
concentration (MBC) using broth dilution test. Both crude extracts from H. cordata Thunb. and A. sativum
inhibited both Gram positive and Gram negative bacteria but the crude extracts from A. sativum exhibited
greater antibacterial activity against most tested strains. The crude extracts from H. cordata inhibited
Proteus vulgaris with MIC and MBC values of 6.25 mg/ml. The crude extracts from A. sativum inhibited
Escherichia coli ATCC 25922 and P. vulgaris with MIC and MBC at 50 mg/ml while inhibited Staphylococcus
aureus ATCC 25923 and Vibrio parahaemolyticus with MIC and MBC at 12.5 mg/ml. Furthermore, the
crude extracts from A. sativum could inhibit Bacillus cereus and V. cholerae with MIC and MBC values
of 6.25 and 12.5 mg/ml, respectively. The crude extracts show best inhibit any activity against to B. subtilis
with MIC and MBC at 3.13 and 6.25 mg/ml, respectively. The crude extracts from A. krervanh only inhibited
Pseudomonas aeruginosa ATCC 27853 with MIC at 25 mg/ml.
Keywords: Allium sativum, Houttuynia cordata Thunb., Amomum krervanh Pierre, Bacteria,
Antibacterial activity
บทน�ำเชอแบคทเรยทเปนสาเหตส�าคญของการเกดโรค
มกพบการปนเปอนและกระจายอยทวไปตามแหลงตาง ๆ
การก�าจดหรอยบยงเชอกอโรคมกจะอาศยยาปฏชวนะหรอ
สารเคมมาใชในการรกษา ซงผปวยบางรายมอาการแพตอยา
ปฏชวนะหรอสารเคมทใชในการรกษา และหากมการใชยา
ปฏชวนะบอย ๆ กจะกอใหเกดการดอยาของเชอจลนทรยจน
ไมสามารถใชยาตวเดมในการรกษาไดอก โดยในปจจบนพบ
เชอแบคทเรยดอยาเพมสงขนมาก และยาปฏชวนะสมยใหม
กไมสามารถทจะก�าจดหรอยบยงไดอยางมประสทธภาพ
สงผลใหเกดโรคระบาดและโรคตดตอในอตราทเพมสงขน
เรอย ๆ ทางการแพทยจงพยายามหาแนวทางในการรกษา
และยบยงแบคทเรยทกอโรค โดยการคนหาสารทออกฤทธ
ทางชวภาพทมความส�าคญในการรกษาโรคตดเชอ เชน สาร
ยบยงเชอรา สารยบยงแบคทเรย และสารยบยงไวรสมาใชใน
การรกษาแทน โดยแหลงทมาของสารออกฤทธทางชวภาพ
สวนใหญจะไดมาจากธรรมชาตหรอสงมชวตทอยในธรรมชาต
เชน พช ผก สมนไพร ผลไม และเชอจลนทรย โดยสงมชวต
เหลานสามารถผลตสารทออกฤทธในการยบยงเชอจลนทรย
ไดหลายชนด ประเทศไทยมภมประเทศและภมอากาศท
เหมาะแกการเจรญเตบโตของพชสมนไพรหลายชนด และยง
นยมน�าสมนไพรพนบานมาใชประโยชนตาง ๆ มากมาย ไดแก
น�ามาเปนอาหาร เครองเทศ และน�าใชเปนยารกษาโรค
เพราะมราคาถกกวายาแผนปจจบน มรายงานพบสารส�าคญ
หลายชนดในน�ามนสกดจากสมนไพรซงมฤทธเปนสารตาน
อนมลอสระ สารยบยงเชอแบคทเรยและเชอราได สมนไพร
พนบานของจนทบรทมรายงานในการยบยงการเจรญของ
แบคทเรยบางชนดได เชน พลคาว กระวาน และกระเทยม
โดยพลคาว (Houttuynia cordata Thunb.) เปนไมลมลก
ขนาดเลกทมกลนเฉพาะตว และเปนทนยมน�ามาท�าเปนยา
รกษาโรคมะเรง และโรคตดเชอจากไวรส มตนก�าเนดมาจาก
เอเชยตะวนออกและประเทศไทย [1] ในประเทศญปนจะใช
ดอกของพลคาวท�ายาในการขบปสสาวะ [2] จากการศกษา
องคประกอบในน�ามนหอมระเหยจากสวนเหนอดนของ
ปท 1 ฉบบท 2 กรกฎาคม - ธนวาคม 255858 ว. วทย. เทคโน. หวเฉยวเฉลมพระเกยรต
พลคาว พบวาประกอบไปดวยสารทเปนองคประกอบ คอ
methyl-n-nonyl ketone, β-myrcene, β-ocimene,
1-decanol และ houttuynin สามารถยบยงการเจรญของ
แบคทเรยแกรมลบได [3] กระวาน (Amomum krervanh
Pierre) หรอเรยกวา กะวานจนทน จดเปนไมลมลก ชอบขน
ในปาดบชนตามภมประเทศทเปนเขาของจงหวดจนทบรและ
ตราด ผลของกระวานมกลนหอมฉนใชปรงอาหาร และท�า
เปนยา ในน�ามนหอมระเหย (essential oil) ของกระวาน
พบสารเคมคอ 1,8-cineole, α-pinene, α-terpinene และ
β-pinene ซงสามารถยบยงการเจรญของแบคทเรยได [4]
สวนกระเทยม (Allium sativum Linn.) เปนพชลมลกทม
ตนก�าเนดในเอเชยกลาง [5] จดเปนพชเครองเทศและ
สมนไพรทใชเปนสวนประกอบทส�าคญในการท�าอาหาร และ
ยงมสรรพคณทางยาทชวยในการรกษาโรคตดเชอตาง ๆ ไดด
[6] เนองจากประกอบไปดวยสาร alliin เปนสารอนทรย
ก�ามะถน และมคณสมบตในการตานจลชพ และมฤทธตาน
อนมลอสระดวย [7] หากมการน�าสารสกดสมนไพรมาใชเปน
สวนประกอบในผลตภณฑยาจะชวยในการลดการใชสารเคม
หรอไดยาชนดใหม และเปนการเพมมลคาของสมนไพรไทย
อกดวย
เนองจากในประเทศไทยมสมนไพรหลายชนด และ
สมนไพรทเจรญมาจากภมประเทศตางกนจะมสรรพคณตาง
กน ซงจะเปนเอกลกษณตามภมภาคนน ๆ ท�าใหผวจยสนใจ
น�าสารสกดจากพลคาว กระวาน และกระเทยมจากอ�าเภอ
สอยดาว จงหวดจนทบร มาใชในการยบยงการเจรญหรอ
ก�าจดแบคทเรยกอโรค ไดแก Bacillus cereus, Klebsiella
sp., Pseudomonas aeruginosa ATCC 27853,
Staphylococcus aureus ATCC 25923, Escherichia
coli ATCC 25922, Proteus vulgaris, Salmonella sp.,
Vibrio cholerae และ V. parahaemolyticus และ
แบคทเรยทเปนสาเหตท�าใหอาหารเนาเสย คอ B. subtilis
เพอใชเปนแนวทางในการน�าสมนไพรเหลานมาใชเปนยา
รกษาโรคตดเชอ หรอน�ามาประยกตใชเปนสวนประกอบของ
อาหารเพอชวยยดอายในการเกบรกษาอาหารตอไป
วธด�ำเนนกำรวจย
วสดและอปกรณ
ใบพลคาว (H. cordata Thunb.) จากอ�าเภอ
มะขาม หวกระเทยม (A. sativum Linn.) และเมลดกระวาน
(A. krervanh Pierre.) จากอ�าเภอสอยดาว จงหวดจนทบร
เชอแบคทเรยทใช ทดสอบ จ�านวน 10 สายพนธ คอ
B. cereus, B. subtilis, P. aeruginosa ATCC 27853,
S. aureus ATCC 25923, E. coli ATCC 25922, P. vulgaris,
Klebsiella sp. และ Salmonella sp. จากหองปฏบตการ
ชววทยา ภาคชววทยา คณะวทยาศาสตรและเทคโนโลย
มหาวทยาลยราชภฏร�าไพพรรณ สวนแบคทเรย V. cholerae
และ V. parahaemolyticus ไดมาจากโรงพยาบาล
พระปกเกลา จงหวดจนทบร
วธด�ำเนนกำร
1. กำรสกดสำรสกดหยำบจำกพลคำว กระเทยม และ
กระวำนดวยเอทำนอล ควำมเขมขน 95 เปอรเซนต โดย
ใชวธมำเซอเรชน
คดเลอกตวอยางสมนไพรโดยเลอกเกบตนท
สมบรณและไมเปนโรคมาลางใหสะอาด ตากผงลมใหแหง
ประมาณ 20 นาท น�าไปอบแหงทอณหภม 40 องศาเซลเซยส
และบดใหละเอยด น�าตวอยางสมนไพรทบดแลว หนกชนดละ
200 กรม แชในตวท�าละลายเอทานอล ความเขมขน
95 เปอรเซนต ปรมาตร 400 มลลลตร (อตราสวน 1 : 2)
เปนเวลา 72 ชวโมง กรองตะกอนออกโดยใชกระดาษกรอง
Whatman No.1 และน�าตวอยางทไดไประเหยตวท�าละลาย
ออกดวยเครอง rotary evaporator ทอณหภม 40 องศา
เซลเซยส จนไดสารสกดทขนหนด วดปรมาตรของสารสกด
ทได
2. กำรทดสอบฤทธของสำรสกดดวยวธ disc diffusion
method [8]
น�าโคโลนเดยวของแบคทเรยทตองการทดสอบท
เพาะเลยงไวในอาหาร เพาะเชอ Nutrient agar (ใช Nutrient
agar ผสมโซเดยมคลอไรด ความเขมขน 1.5 เปอรเซนต
ว. วทย. เทคโน. หวเฉยวเฉลมพระเกยรต 59ปท 1 ฉบบท 2 กรกฎาคม - ธนวาคม 2558
ส�าหรบ V. parahaemolyticus) ใสในอาหารเพาะเชอ
Mueller Hinton broth (MHB) (ใช Tryptic soy broth
(TSB) แทนส�าหรบ V. cholerae และ V. parahaemolyticus)
ปรมาตร 5 มลลลตร ท�าการเพาะเลยงทอณหภม 37 องศา
เซลเซยส เปนเวลา 24 ชวโมง น�าสารละลายเชอดงกลาวมา
เจอจางใหไดความขนเทากบ 0.5 McFarland ใชไมพนส�าล
ทปราศจากเชอชบแบคทเรยทปรบความขนไวแลว เกลยเชอ
ใหทวบนผวอาหารเพาะเชอ Mueller Hinton agar (MHA)
(ใช Tryptic soy agar (TSA) ส�าหรบ V. cholerae และ
V. parahaemolyticus) ทงไวประมาณ 3-5 นาท น�าสาร
สกดหยาบทไดมาละลายดวย ไดเมทลซลฟอกไซด (dimethyl
sulfoxide; DMSO) ความเขมขน 100 เปอรเซนต ใหมความ
เขมขน 100 มลลกรมตอมลลลตร และหยดสารสกด ปรมาตร
25 ไมโครลตร ใสบนแผนดสกขนาดเสนผานศนยกลาง
6 มลลเมตร รอใหแหงประมาณ 15 นาท และใชไดเมทลซล
ฟอกไซดเปนตวควบคมทใหผลลบ (negative control) ใช
ยาปฏชวนะ ceftazidime ความเขมขน 30 ไมโครกรม
ตอดสก เปนตวควบคมทใหผลบวก (positive control)
ส�าหรบการทดสอบแบคทเรยแกรมลบ คอ E. coli ATCC
25922, P. aeruginosa ATCC 27853, P. vulgaris,
Klebsiella sp., V. cholerae, V. parahaemolyticus
และ Salmonella sp. และใชยาปฏชวนะ vancomycin
ความเขมขน 30 ไมโครกรมตอดสก เปนตวควบคมทให
ผลบวก ในการทดสอบแบคทเรยแกรมบวก B. cereus,
B. subtilis และ S. aureus ATCC 25923 จากนนน�าจาน
เพาะเชอไปบมทอณหภม 37 องศาเซลเซยส เปนเวลา 24
ชวโมง ตรวจผลโดยการน�ามาวดเสนผานศนยกลางของ
บรเวณทไมมการเจรญของเชอแบคทเรย (inhibition zone)
โดยวดหนวยเปนมลลเมตร
3. กำรทดสอบหำคำควำมเขมขนต�ำสดทสำมำรถยบยงกำร
เจรญของเชอ (Minimal inhibitory concentration:
MIC) ดวยวธ broth dilution technique [9]
น�าแบคทเรยทสามารถยบยงไดจากขนตอนท 2 มา
ใชในการทดสอบ โดยน�าโคโลนของเชอทมอายประมาณ 24
ชวโมง น�ามาเพาะเลยงในอาหารเพาะเชอเหลว MHB
(ใช TSB ส�าหรบเชอ V. cholerae และ V.parahaemoly-
ticus) บมทอณหภม 37 องศาเซลเซยส เปนเวลา 24 ชวโมง
เจอจางเชอใหไดความขนเทากบ 0.5 McFarland กอนน�า
มาใชในการทดสอบ น�าสารสกดหยาบจากพลคาว กระวาน
และกระเทยม ทมความเขมขน 100 มลลกรมตอมลลลตร
มาเจอจางดวยอาหารเพาะเชอใหมความเขมขนลดลงแบบ
ล�าดบสอง (two-fold serial dilution) โดยมความเขมขน
สดทาย เทากบ 100, 50, 25, 12.5, 6.25, 3.13, 1.56, 0.78
และ 0.39 มลลกรมตอมลลลตร ตามล�าดบ ปรมาตร 1
มลลลตร จากนนเตมเชอแบคทเรยทเตรยมไวลงไปในทก
หลอด ปรมาตรหลอดละ 1 มลลลตร โดยชดควบคมทใหผล
บวกจะประกอบดวยอาหารเพาะเชอ ปรมาตร 1 มลลลตร
ผสมกบแบคทเรยทเตรยมไวปรมาตร 1 มลลลตร ชดควบคม
ทใหผลลบจะประกอบดวยอาหารเพาะเชอ ปรมาตร 1
มลลลตร ผสมกบสารสกดหยาบทละลายดวยไดเมทลซลฟอก
ไซด ความเขมขน 100 เปอรเซนต ใหมความเขมขน 100
มลลกรมตอมลลลตร ปรมาตร 1 มลลลตร น�าไปบมทอณหภม
37 องศาเซลเซยส นาน 24 ชวโมง ตรวจผลการหาคา MIC
โดยสงเกตหลอดสดทายทไมมการเจรญของแบคทเรยหรอ
อาหารเพาะเชอในหลอดไมขน อานความเขมขนของสาร
ทดสอบของหลอดนเปนคา MIC
4. กำรทดสอบหำคำควำมเขมขนต�ำสดทสำมำรถฆำเชอ
ได (Minimal bactericidal concentration: MBC)
น�าหลอดทไมมความขนจากการทดสอบหาคา MIC
ปรมาตร 10 ไมโครลตร เกลย (spread plate) ลงบนอาหาร
เพาะเชอ MHA น�าไปบมทอณหภม 37 องศาเซลเซยส นาน
24 ชวโมง อานผลโดยพจารณาความเขมขนของสารสกดท
สามารถฆาเชอไดโดยจะสงเกตไมพบการเจรญของแบคทเรย
บนจานอาหารเพาะเชอ
ปท 1 ฉบบท 2 กรกฎาคม - ธนวาคม 255860 ว. วทย. เทคโน. หวเฉยวเฉลมพระเกยรต
ผลกำรวจย
1. กำรสกดสำรสกดหยำบจำกพลคำว กระเทยม และ
กระวำน
จากการศกษาการสกดหยาบจากสวนเหนอดนของ
พลคาว กระเทยม และเมลดกระวานดวยวธมาเซอเรชนโดย
ใชเอทานอล ความเขมขน 95 เปอรเซนต เปนตวท�าละลาย
ในอตราสวนสมนไพร หนก 200 กรม ตอตวท�าละลาย
ปรมาตร 400 มลลลตร (1:2) เนองจากเปนสารอนทรยท
ระเหยงาย และสารสกดทไดจะไมถกความรอน ซงลกษณะ
ของสารสกดหยาบจากพลคาวทไดจะมลกษณะหนดสด�า สาร
สกดหยาบจากกระเทยมมลกษณะเปนสน�าตาลเหนยวขน
และสารสกดหยาบจากกระวานมลกษณะเปนสน�าตาลด�า
เหนยวขน โดยปรมาณของสารสกดหยาบจากสวนใบของ
พลคาว กระเทยม และเมลดกระวาน มคาเปอรเซนตสารสกด
หยาบตอน�าหนกแหงของตวอยางสมนไพรเทากบ 0.76, 4.68
และ 2.38 เปอรเซนต ตามล�าดบ
2. กำรศกษำฤทธในกำรยบยงเชอแบคทเรยของสำรสกด
พลคำว กระเทยม และกระวำนโดยใชวธ disc diffusion
method
จากการศกษาฤทธในการยบยงการเจรญของ
แบคทเรยเบองตนดวยวธ disc diffusion technique โดย
ใชสารสกดหยาบทความเขมขนของสารสกด 100 มลลกรม
ตอมลลลตร ปรมาตร 25 ไมโครลตรตอดสก พบวาสารสกด
จากพลคาวและสารสกดจากกระเทยมสามารถยบยง
แบคทเรยไดทงแกรมบวกและแกรมลบ จากการคดเลอก
เบองตนพบวา สารสกดหยาบจากกระเทยมจะใหขนาดของ
โซนการยบยงตอแบคทเรยกอโรคทกวางกวาสารสกดอก 2
ชนด และสามารถยบยงแบคทเรยกอโรคไดหลายสายพนธ
รองลงมาคอ สารสกดจากพลคาว โดยสารสกดกระเทยม
สามารถยบยง B. cereus, B. subtilis, S. aureus ATCC
25923, V. cholerae และ V. parahaemolyticus ได และ
ใหคาการยบยง V. parahaemolyticus ไดดทสด มความ
กวางเทากบ 25.11±0.19 มลลเมตร นอกจากนยงใหผลการ
ยบยงตอ P. vulgaris อกดวย ส�าหรบสารสกดหยาบจาก
กระวานสามารถยบยงเฉพาะ P. aeruginosa ATCC 27853
เพยงสายพนธเดยวเทานน โดยมคาความกวางของโซนยบยง
9±0.88 มลลเมตร แตไมมสารสกดชนดใดทสามารถยบยง
การเจรญของ Salmonella sp. และ Klebsiella sp. ได
(ตารางท 1)
3. กำรทดสอบหำคำควำมเขมขนต�ำสดทสำมำรถยบยงกำร
เจรญของเชอ (Minimal inhibitory concentration:
MIC) ดวยวธ broth dilution technique
น�าผลการทดสอบฤทธของสารสกดเบองตนมา
เปรยบเทยบกน พบวาฤทธของสารสกดจากกระเทยมจะให
คาโซนยบยงการเจรญของแบคทเรยกวางกวาสารสกดชนด
อน แตเมอน�ามาหาคา MIC พบวาความเขมขนของสารสกด
จากกระเทยมทสามารถยบยงการเจรญของแบคทเรยได ม
คาเทากนกบสารสกดจากพลคาว เชน ทความเขมขน 6.25
และ 12.5 มลลกรมตอมลลลตร สามารถยบยงการเจรญของ
B. cereus และ S. aureus ATCC 25923 ได ตามล�าดบ
ส�าหรบสารสกดกระเทยมทความเขมขน 6.25 และ12.5
มลลกรมต อมลลลตร สามารถยบย งการเจรญของ
V. cholerae และ V. parahaemolyticus ได ตามล�าดบ
เชนกน และทความเขมขน 3.13 มลลกรมตอมลลลตร
สามารถยบยงการเจรญของ B. subtilis นอกจากนสารสกด
พลคาวทความเขมขน 6.25 มลลกรมตอมลลลตร สามารถ
ยบยง P. vulgaris ไดดกวาสารสกดจากกระเทยม และท
ความเขมขน 12.5 มลลกรมตอมลลลตร สามารถยบยงการ
เจรญของ P. aeruginosa ATCC 27853 ไดดกวาสารสกด
จากกระวาน ดงแสดงในตารางท 2
ว. วทย. เทคโน. หวเฉยวเฉลมพระเกยรต 61ปท 1 ฉบบท 2 กรกฎาคม - ธนวาคม 2558ตำ
รำงท
1 ผ
ลการ
ทดสอ
บประ
สทธภ
าพกา
รยบย
งการ
เจรญ
ของเ
ชอแบ
คทเร
ยดวย
สารส
กดหย
าบจา
กพลค
าว ก
ระเท
ยม แ
ละกร
ะวาน
ดวยเ
อทาน
อล
ความ
เขมข
น 95
เปอร
เซนต
โดยว
ธ di
sc d
iffus
ion
หมำย
เหต
- : ไม
เกด
inhi
bitio
n zo
ne, d
imet
hyl s
ulfo
xide
(DM
SO) :
neg
ativ
e co
ntro
l, ยา
ปฏชว
นะ v
anco
myc
in 3
0 m
g/di
sc :
posit
ive
cont
rol ส
�าหรบ
แบคท
เรยแ
กรมบ
วก, ย
าปฏช
วนะ
cefta
zidim
e 30
mg/
disc
: po
sitiv
e co
ntro
l ส� าห
รบแบ
คทเร
ยแกร
มลบ,
S :
Susc
eptib
le, I
: In
term
edia
te, R
: Re
sista
nt
จลนท
รยทด
สอบ
ประส
ทธภา
พกา
รยบย
งการ
เจรญ
ของเชอ
แบคท
เรย
สารส
กดหย
าบพลค
าวสา
รสกด
หยาบ
กระเทย
มสา
รสกด
หยาบ
กระว
านPo
sitiv
e co
ntro
lNe
gativ
e co
ntro
lCl
ear z
one
(mea
n ±
SD)
(mm
)
Susc
eptib
ility
test
Clea
r zon
e
(mea
n ±
SD)
(mm
)
Susc
eptib
ility
test
Clea
r zon
e
(mea
n ±
SD)
(mm
)
Susc
eptib
ility
test
Clea
r zon
e
(mea
n ±
SD)
(mm
)
Susc
eptib
ility
test
Clea
r zon
e
(mea
n ±
SD)
(mm
)
B. c
ereu
s
B. s
ubtil
is
S. a
ureu
s AT
CC 2
5923
E. c
oli A
TCC
2592
2
Salm
onel
la s
p.
Kleb
siella
sp.
P. v
ulga
ris
P. a
erug
inos
a AT
CC 2
7853
V. c
hole
rae
V. p
arah
aem
olyt
icus
13.4
4±0.
51
12.6
7±0.
57
14.3
3±0.
57
- - -
8.33
±0.3
4
9.22
±0.1
9
- -
S S S R R R R R R R
19.3
3±0.
34
19.6
7±0.
34
21.5
6±0.
51
16.0
0±0.
00
- -
24.8
9±0.
19
-
21.8
9±0.
19
25.1
1±0.
19
S S S R R R S R S S
- - - - - - -
9.00
±0.8
8
- -
R R R R R R R R R R
22.0
0±0.
00
21.2
2±0.
19
14.8
9±0.
19
27.0
0±0.
00
27.8
9±0.
19
26.0
0±0.
00
16.1
1±0.
19
28.3
3±0.
88
27.8
9±0.
19
27.7
8±0.
19
S S S S S S I S S S
- - - - - - - - - -
ปท 1 ฉบบท 2 กรกฎาคม - ธนวาคม 255862 ว. วทย. เทคโน. หวเฉยวเฉลมพระเกยรต
4. กำรทดสอบหำคำควำมเขมขนต�ำสดทสำมำรถฆำเชอได
(Minimal bactericidal concentration: MBC)
จากผลการทดสอบคาความเขมขนต�าสดทสามารถ
ยบยงการเจรญของเชอ และน�ามาหาคาความเขมขนต�าสดท
สามารถฆาเชอแบคทเรยได พบวาสารสกดหยาบจากพลคาว
ทความเขมขนต�าสด 6.25 มลลกรมตอมลลลตร สามารถฆา
P. vulgaris ไดดกวาสารสกดหยาบจากกระเทยม ส�าหรบ
สารสกดหยาบกระเทยมทความเขมขนต�าสด 50 มลลกรม
ตอมลลลตร สามารถฆา E. coli ATCC 25922 และ
P. vulgaris ได นอกจากนทความเขมขนต�าสด 12.5 มลลกรม
ตอมลลลตร ของสารสกดหยาบกระเทยมสามารถฆา
B. cereus, S. aureus ATCC 25923, V. parahaemolyticus
และ V. cholerae ได และทความเขมขนต�าสด 6.25
มลลกรมตอมลลลตร สามารถฆา B. subtilis ได แตไมมความ
เขมขนใดของสารสกดจากพลคาวและกระวานทสามารถฆา
P. aeruginosa ATCC 27853 ได
อภปรำยและสรปผลกำรวจย
จากการศกษาฤทธของสารสกดหยาบพลคาว
กระเทยม และกระวานทสกดโดยใชเอทานอล ความเขมขน
95 เปอรเซนต เมอน�าไปทดสอบฤทธตอการยบยงเชอ
แบคทเรยพบวาสารสกดหยาบจากพลคาวสามารถยบยงการ
เจรญและสามารถฆาแบคทเรยทงแกรมบวกและแกรมลบได
ไดแก B. cereus, B. subtilis, S. aureus ATCC 25923
และ P. vulgaris ทมคา MIC เทากบ 6.25, 6.25, 12.5 และ
6.25 มลลกรมตอมลลลตร ตามล�าดบ ถงแมวาสารสกดจาก
พลคาวจะสามารถยบยงการเจรญของ P. aeruginosa ATCC
27853 ไดแตไมสามารถฆาแบคทเรยชนดนได มรายงาน
หมำยเหต NA : No activity + : ไมมความเขมขนใดสามารถฆาเชอได
Positive control : อาหารเพาะเชอ ปรมาตร 1 มลลลตร ผสมกบเชอจลนทรยทเตรยมไว ปรมาตร 1 มลลลตร
Negative control : อาหารเพาะเชอ ปรมาตร 1 มลลลตร ผสมกบสารสกดหยาบ ความเขมขน 100 มลลกรมตอมลลลตร
ปรมาตร 1 มลลลตร
ตำรำงท 2 คาความเขมขนต�าสดทสามารถยบยงการเจรญของเชอแบคทเรย (Minimal inhibitory concentration: MIC)
และฆาเชอแบคทเรย (Minimal bactericidal concentration: MBC) ของสารสกดหยาบพลคาว กระเทยม
และกระวาน
จลนทรยทดสอบMIC / MBC
(มลลกรมตอมลลลตร)
พลคำว กระเทยม กระวำน
MIC MBC MIC MBC MIC MBC
B. cereus
B. subtilis
S. aureus ATCC 25923
E. coli ATCC 25922
P. vulgaris
V. cholerae
V. parahaemolyticus
P. aeruginosa ATCC 27853
6.25
6.25
12.5
NA
6.25
NA
NA
12.5
50
50
25
NA
6.25
NA
NA
+
6.25
3.13
12.5
50
50
6.25
12.5
NA
12.5
6.25
12.5
50
50
12.5
12.5
NA
NA
NA
NA
NA
NA
NA
NA
25/+
NA
NA
NA
NA
NA
NA
NA
+
ว. วทย. เทคโน. หวเฉยวเฉลมพระเกยรต 63ปท 1 ฉบบท 2 กรกฎาคม - ธนวาคม 2558
หลายฉบบเกยวกบสารส�าคญจากพลคาวทมฤทธในการยบยง
แบคทเรย ไดแก α-pinene, β-pinine, limonene [3, 10]
decanoyl acetaldehyde, apric acid, lauric aldehyde
และ methyl-n-nonyl ketone และยงมสารฟลาโวนอยด
ชนดตาง ๆ เชน hyperin และ quercetin เปนตน [11]
นอกจากน Lu และคณะ [12] พบวาในน�ามนหอมระเหยของ
พลคาวประกอบดวยสาร methyl-n-nonyl ketone,
bornyl actate และ β-pinine ซงสารนมฤทธในการยบยง
S. aureus และ Sarcina ureae ได และยงพบวาสารสกด
จากใบพลคาวทสกดดวยเอทานอล ความเขมขน 70
เปอรเซนต สามารถยบยง B. polymyxa และ E. coli ได
โดยมคา MIC เทากบ 60 มลลกรมตอมลลลตร และสามารถ
ยบยง S. aureus และ B. sutilis ไดโดยมคา MIC เทากบ
80 มลลกรมตอมลลลตร นอกจากนยงสามารถยบยงการ
เจรญของยสต Schizosaccharomyces pombe และเชอรา
Aspergillus ไดอกดวย [13] เมอสกดพลคาวดวยเอทานอล
ทมความเขมขนเพมเปน 90 เปอรเซนต พบวาสารสกดทได
ทความเขมขน 0.5-1 ไมโครกรมตอดสก สามารถออกฤทธ
ยบยง S. aureus, E. coli และ P. aeruginosa ไดเชนกน
[14] หากสกดพลคาวดวยน�าจะไดสารสกดทมคณสมบต
สามารถยบยงการเจรญของ S. Typhimurium ได [3] ส�าหรบ
ผลการทดสอบฤทธของสารสกดหยาบจากกระเทยม พบวา
สามารถยบยงการเจรญและฆาเชอทงแบคทเรยทงแกรมบวก
และแกรมลบไดเชนกนกบพลคาว แตใหผลดกวาสารสกดจาก
พลคาว ไดแก B. cereus, B. subtilis, S. aureus ATCC
25923, V. parahaemolyticus, V. cholerae และ E. coli
ATCC 25922 ยกเวน P. vulgaris ทสารสกดจากพลคาวให
คา MBC ทดกวา ซงสารประกอบสวนใหญทพบในกระเทยม
นนเปนสารอนทรยก�ามะถน ไดแก alliin, allicin และ dially
disulfide [11] สารเหลานจะไปขดขวางการท�างานของเซลล
โดยท allicin จะยบยงการท�างานของเอนไซมทอย ใน
จลนทรยโดยจะเกดจากการท�าปฏกรยาอยางรวดเรวระหวาง
thiosulfinates กบสารกลม thiol [15] สงผลใหการเจรญ
ของเชอหยดลง นอกจากนยงพบวาในกระเทยมมสาร
ประกอบฟนอลกเปนองคประกอบ [16] จากรายงานการวจย
สารสกดกระเทยมทสกดดวยเอทานอลความเขมขน 95
เปอรเซนต สามารถยบยง B. subtilis [17] และ Proteus sp.
[18] Edwardsiella tarda, S. aureus, Streptococcus
agalactiae, Citrobacter freundii, E. coli, V. vulnificus
และ V. parahaemolyticus [19] และจากการทดสอบฤทธ
ของสารสกดหยาบกระวาน พบวามฤทธยบยงการเจรญของ
P. aeruginosa ATCC 27853 ซงมคา MIC เทากบ 25
มลลกรมตอมลลลตร เพยงชนดเดยวแตไมสามารถฆาเชอได
เชนเดยวกบสารสกดจากพลคาว มรายงานการศกษา
องคประกอบทางเคมและฤทธตานจลนทรยจากผลของ
กระวานซงประกอบดวยสารส�าคญ ไดแก sesquiterpenes,
monoterpene [20] และฟลาโวนอยด เปนตน [21] และ
จากการศกษาน�ามนหอมระเหยของกระวานพบสารเคม
จ�านวนมาก โดยสารท มปรมาณมากทสดทพบ คอ
1,8-cineole (68.42 เปอรเซนต) รองลงมา คอ α-pinene
(5.71 เปอรเซนต) α-terpinene (2.63 เปอรเซนต) และ
β-pinene (2.41 เปอรเซนต) สามารถยบยงการเจรญของ
ทง B. subtilis และ E. coli ซงเปนแบคทเรยแกรมบวกและ
แกรมลบ ตามล�าดบ โดยสารจะไปออกฤทธท�าลายผนงเซลล
ของแบคทเรยทงสองชนด [4] จากรายงานการวจยของ
Nanasombat และ Lohasupthawee [22] พบวาสารสกด
กระวานโดยเอทานอลสามารถยบยง Salmonella spp. ได
8 ไอโซเลต ซงมคา MIC ระหวาง 20.8-166.7 มลลกรมตอ
มลลลตร และสามารถยบยงการเจรญของ E. coli ,
C. f reundi i , Enterobacter aerogenes และ
K. pneumonia โดยมคา MIC เทากบ 83.3, 41.7, 166.7,
83.3 และ 41.7 มลลกรมตอมลลลตร ตามล�าดบ [22]
นอกจากนยงพบวามรายงานวจยอน ๆ ทมการใชเมทานอล
ในการสกดกระวาน ซงยบยงการเจรญของ S. Typhi ไดทคา
MIC เทากบ 25 มลลกรมตอมลลลตร และมคา MBC เทากบ
50 มลลกรมตอมลลลตร และยบยง Streptococcus-β-
haemolytica โดยมคา MIC และ MBC เทากนท 50
มลลกรมตอมลลลตร [23]
จากผลวจยขางตนแสดงใหเหนวาสารสกดหยาบ
จากสมนไพร พลคาว กระเทยม และกระวาน ทใชเอทานอล
ปท 1 ฉบบท 2 กรกฎาคม - ธนวาคม 255864 ว. วทย. เทคโน. หวเฉยวเฉลมพระเกยรต
ความเขมขน 95 เปอรเซนต เปนตวท�าละลายนนมฤทธใน
การยบยงแบคทเรยแกรมบวกและแกรมลบทแตกตางกน
ทงนอาจขนอยกบชนดและสดสวนขององคประกอบภายใน
สารสกดทถกสกดออกมา ซงจะแปรเปลยนไปตามสภาพของ
สมนไพร แหลงทมาของสมนไพร สภาวะทใชในการสกด และ
สารเคมทใชในการสกด โดยในการสกดนนตองค�านงถงความ
มขวและไมมขวของตวท�าละลายทใชในการสกด ซงจะสงผล
ใหองคประกอบทางเคมทไดมฤทธทางเภสชวทยาแตกตาง
กน [24, 25] จากผลการทดลองทไดสามารถใชเปนขอมล
พนฐานในการเลอกสมนไพรพนบานมาใชในการรกษาหรอ
บรรเทาอาการของโรคตดเชอ และยงเปนแนวทางในการน�า
สารสกดจากสมนไพรไปใชยดอายการเกบรกษาอาหารตอไป
ในอนาคต
เอกสำรอำงอง
1. Xu YW, Cai QR, Zhao D, Wu W. Monoterpene
composition of flower and bract from Houttuynia
cordata. Sichuan Agricultural University
2011;5:3883-6.
2. Ohmura W, Saegusa M, Yamamoto K, Ohira T,
Kato A. Termite trail-following effects of
Houttuynia cordata extracts. Japan J Environ
Entomol Zool 2003;14(3):141-7.
3. Fu J, Dai L, Lin Z, Lu H. Houttuynia cordata
Thunb.: a review of phytochemistry and
pharmacology and quality control. Chinese Med
2013;4:101-23.
4. Wen-Rui D, Liang-Liang Z, Sai-Sai F, Jian-Guo X.
Chemical composition, antibacterial activity and
mechanism of action of the essential oil from
Amomum kravanh. J Food Prot 2014;77
(10):1740-6.
5. Abubakar EL-MM. Efficacy of crude extracts of
garlic (Allium sativum Linn.) against nosocomial
Escherichia coli, Staphylococcus aureus,
Streptococcus pneumoniae and Pseudomonas
aeruginosa. J Med Plants Res 2009;3(4):179-85.
6. Fujisawa H, Watanabe K, Suma K, Origuchi K,
Matsufuji H, Seki T, et al. Antibacterial potential
of garlic-derived allicin and its cencellation by
sulfhydryl compounds. Biosci Biotechnol
Biochem 2009;73(9):1948-55.
7. Mohammad M, Eghbala A, Fathiazad F. The
protective effect of garlic extract against
acetaminophen-induced loss of mitochondrial
membrane potential in freshly isolated rat
hepatocytes. Iran J Pharm Sci 2009;5(3):141-50.
8. Cockerill FR, Hindler JA, Wikler MA, Patel JB,
Alder J, Powell M, et al. Clinical and Laboratory
Standards Institute. Performance standards for
antimicrobial disk susceptibility tests; Approved
standard-eleventh edition. CLSI document
M02-A11. Vol.32 no.1. Clinical and Laboratory
Standards Institute, Wayne, Pennsylvania USA;
2012.
9. Cockerill FR, Hindler JA, Wikler MA, Patel JB,
Alder J, Powell M, et al. Clinical and Laboratory
Standards Institute. Methods for dilution
antimicrobial susceptibility tests for bacteria
that grow aerobically; Approved standard-ninth
edition. CLSI document M07-A9. Vol.32 no.2.
Clinical and Laboratory Standards Institute,
Wayne, Pennsylvania USA; 2012.
10. Kim GS, Kim DH, Lim JJ, Lee JJ, Han DY, Lee WM,
et al. Biological and antibacterial activities of
the natural herb Houttuynia cordata water
extract against the intracellular bacterial
pathogen Salmonella within the RAW 264.7
macrophage. Biol Pharm Bull 2008;31(11):2012-17.
ว. วทย. เทคโน. หวเฉยวเฉลมพระเกยรต 65ปท 1 ฉบบท 2 กรกฎาคม - ธนวาคม 2558
11. กลทมา พชย. การศกษาการใชสารสกดพชสมนไพร
บางชนดในการยบยงการเจรญของเชอราสาเหตโรคพชท
ส�าคญในพนทสะลวง อ�าเภอแมรม จงหวดเชยงใหม เพอ
พฒนาเปนผลตภณฑทองถน. วทยานพนธมหาบณฑต,
บณฑตวทยาลยมหาวทยาลยบรพา. ชลบร; 2554.
12. Lu H, Xianjin Wu, Liang Y, Zhang J. Variation in
chemical composition and antibacterial
activities of essential oils from two species of
Houttuynia cordata Thunb. Chem Pharm Bull
2006;54(7):936-40.
13. Liang H, Jinlong W, Fang L, Yingkai T, Yu W. Study
on the antimicrobial activity of ethanol extracts
from Houttuynia cordata leaves. J Med Plant
2012;3(3):33-37.
14. Shagufa A, Mukundam B, Swarnamoni D. A
comparative study on the antibacterial activity
of the ethanolic extract of Phlogacanthus
thyrsiflorus, Houttuynia cordata, Curcuma
caecia and Syzygium jumbo. Int Res J Pharm
2012;3(9):2852-9.
15. Ankri S, Mirelman D. Antimicrobial properties of
allicin from garlic. Microb Infect 1999;1(2):125-9.
16. Lu X, Rasco BA, Kang DH, Jabal JM, Aston DE,
Konkel ME. Infrared and spectroscopic studies
of the antimicrobial effects of garlic concentrates
and diallyl constituents on foodborne
pathogens. Anal Chem 2011;83(11):4137-46.
17. Pundir RK, Jain P, Sharma C. Antimicrobial
activity of ethanolic extracts of Syzygium
aromaticum and Allium sativum against food
associated bacteria and fungi. Ethnobot Leaflets
2010;14:344-60.
18. Durairaj S, Srinivasan S, Lakshmanaperumalsamy
P. In vitro antibacterial activity and stability of
garlic extract at different pH and temperature.
Electronic J Biol 2009;5(1):5-10.
19. Wei LS, Musa N. Inhibition of Edwardsiella tarda
and other fish pathogens by Allium sativum L.
(Alliaceae) extract. American-Eurasian J Agric
Environ Sci 2008;3(5):692-96.
20. Sabulal B, Dan M, Pradeep NS, Valsamma RK,
Georqe V. Composition and antimicrobial
activity of essential oil from the fruits of
Amomum cannicarpum. Acta Pharm (Zagreb,
Croatia) 2006;56(4):473-80.
21. Mailina J, Azah MAN, Sam YY, Chua SLL, Ibrahim
J. Chemical composition of the essential oil of
Amomum uliginosum. J Trop Forest Sci
2007;19(4):240-2.
22. Nanasombat S, Lohasupthawee P. Antibacterial
activity of crude ethanolic extracts and
essential oils of spices against Salmonella and
other enterobacteria. KMITL Sci Technol J
2005;5(3):527-38.
23. Islam S, Rahman A, Sheikh MI, Rahman M, Jamal
AHM, Alam F. In vitro antibacterial activity of
methanol seed ext ract o f Elet tar ia
cardamomum (L.) Maton. Agri Conspec Sci
2010;75(3):113-7.
24. รตนา อนทรานปกรณ. การตรวจสอบและการสกดแยก
สารส�าคญจากสมนไพร. กรงเทพฯ: ส�านกพมพแหง
จฬาลงกรณมหาวทยาลย; 2547.
25. Gull I, Saeed M, Shaukat H, Aslam SM, Samra
ZQ, Athar AM. Inhibitory effect of Allium
sativum and Zingiber officinale extraction
clinically important drug resistant pathogenic
bacteria. Ann Clin Microbiol Antimicrob
2012;11(8):1-6.
ปท 1 ฉบบท 2 กรกฎาคม - ธนวาคม 255866 ว. วทย. เทคโน. หวเฉยวเฉลมพระเกยรต
ประสทธภำพของเจลลำงมอผสมสำรสกดจำกเปลอกผลไมในกำรยบยงแบคทเรยกอโรค
Efficacy of hand cleansing gel mix the extracts of fruit peel in inhibiting
pathogenic bacteria
วสสตำ คมวงษำ* ลลตำ ไพบลย และ ปยำภรณ สภคด�ำรงกลสาขาวชาวทยาศาสตรชวภาพ คณะวทยาศาสตรและเทคโนโลย มหาวทยาลยหวเฉยวเฉลมพระเกยรต
สมทรปราการ 10540
Wissuta Khumwongsa*, Lalita Paiboon and Piyaporn Supakdamrongkul Division of Biological Science, Faculty of Science and Technology, Huachiew Chalermprakiet University,
Samutprakarn 10540
บทคดยองานวจยนมวตถประสงคเพอศกษาประสทธภาพในการยบยงแบคทเรยกอโรคของเจลลางมอผสมสารสกดจาก
เปลอกผลไม 3 ชนด คอ เปลอกสมโอ เปลอกมงคด และเปลอกกลวยน�าวาดบ โดยท�าการสกดเปลอกผลไมดวยเฮกเซน
ไดคลอโรมเทน เอทานอล ความเขมขน 95 เปอรเซนต และเหลาขาว (ดกร 40) จากนนน�าสารสกดทไดมาท�าการทดสอบ
ประสทธภาพในการยบยงการเจรญของแบคทเรยกอโรค จ�านวน 5 สายพนธ คอ Bacillus cereus, Escherichia coli,
Staphylococcus aureus, S. epidermidis และ Salmonella Typhimurium ดวยวธ agar well diffusion โดยการใช
ยาแอมพซลนเปนสารมาตรฐาน พบวาคาความเขมขนต�าสดทมฤทธในการยบยงการเจรญของเชอ (MIC) และความเขมขน
ต�าสดทมฤทธในการฆาเชอ (MBC) ของสารสกดในแตละตวท�าละลาย มคาอยระหวาง 4.88-1,250 และ 4.88-2,500
ไมโครกรมตอมลลลตร ตามล�าดบ ทงนคาความเขมขนต�าสดทมฤทธในการยบยงการเจรญของเชอของสารสกดจากเปลอก
สมโอของชนไดคลอโรมเทน สามารถยบยงการเจรญของ B. cereus ไดดทสด โดยมคา MIC เทากบ 39.06 ไมโครกรมตอ
มลลลตร สารสกดจากเปลอกมงคดของชนเฮกเซนและไดคลอโรมเทน สามารถยบยงการเจรญของ B. cereus ไดดทสด โดย
มคา MIC เทากบ 4.88 ไมโครกรมตอมลลลตร ส�าหรบสารสกดจากเปลอกกลวยน�าวาดบของชนไดคลอโรมเทนสามารถ
ยบยงการเจรญของ B. cereus ไดดทสด โดยมคา MIC เทากบ 312.5 ไมโครกรมตอมลลลตร อยางไรกตามจากการศกษา
ประสทธภาพในการยบยงแบคทเรยกอโรคของเจลลางมอผสมสารสกดจากเปลอกผลไม 3 ชนด ภายหลงจากการเกบรกษา
เจลลางมอเปนเวลา 28 วน พบวาฤทธในการยบยงการเจรญของ B. cereus และ E. coli ลดลงเพยงเลกนอย
ค�ำส�ำคญ: เจลลางมอ สารสกดจากเปลอกผลไม ความเขมขนต�าสดทมฤทธในการฆาเชอแบคทเรย ความเขมขนต�าสดทม
ฤทธในการยบยงเชอแบคทเรย
Corresponding author: junejungko@gmail.com
ว. วทย. เทคโน. หวเฉยวเฉลมพระเกยรต 67ปท 1 ฉบบท 2 กรกฎาคม - ธนวาคม 2558
AbstractThe objectives of this research were to evaluate the antimicrobial activity of hand cleansing gel
mixed with 3 types of fruit peel extract. Pomelo peel (Citrus maxima (Burm.) Merrill), mangosteen peel
(Garcinia mangostana Linn.) and banana peel (Musa sapientum Linn.) were extracted with hexane,
dichloromethane, 95% ethanol and local rice whisky 40 degrees. Then, the natural extracts were tested
for the antimicrobial activities against 5 strains of pathogenic bacteria; namely Bacillus cereus, Escherichia
coli, Staphylococcus aureus, S. epidermidis and Salmonella Typhimurium by agar well diffusion assay.
Ampicillin was used as standard control. Minimal inhibitory concentration (MIC) and Minimal bactericidal
concentration (MBC) of the extracts was between 4.88-1,250 and 4.88-2,500 µg/ml, respectively. However,
it was found that MIC of the dichlorometanolic extract from pomelo peel against B. cereus was 39.06
µg/ml. The hexane and dichlorometanolic extracts from mangosteen peel against B. cereus was 4.88
µg/ml. The dichlorometanolic extract from banana peel against B. cereus was 312.5 µg/ml, respectively.
The results showed that the antimicrobial activity against B. cereus and E. coli of hand cleansing gel
mixed with fruit peel extracts is slightly decreased with a limited shelf life of 28 days.
Keywords: Hand cleansing gel, Fruit peel extracts, Minimal bactericidal concentration (MBC), Minimal
inhibitory concentrations (MIC)
บทน�ำปจจบนมโรคตดตอหลายชนดทเกดขนใหม อนเกด
จากเชอจลนทรยจ�านวนมากทแพรกระจายอยรอบรางกาย
มนษย ซงนบวาเปนปญหาทยากตอการควบคมหรอปองกน
เนองจากในชวตประจ�าวนมนษยไมสามารถหลกเลยงเชอ
จ ลนทรย ดงกล าวได มอเป นอวยวะหน งทสามารถ
แพรกระจายเชอไปสผอนไดโดยงาย ทงจากการสมผสทาง
ตรงและทางออม สงผลใหเกดโรคตดตอไดมากมายซงบางโรค
อาจรนแรงถงชวต [1] ซงวธการทงาย มการลงทนนอย และ
ไดผลตอบแทนมากในการควบคมและปองกนโรคตดเชอท
ผานทางมอ คอการลางมอ จากการวจยทางการแพทยซง
คนพบมานานกวา 150 ป พบวาการลางมอของแพทยกอน
การเขารบการตรวจผปวยจะชวยลดอตราการเกดโรคตดเชอ
ในโรงพยาบาล นอกจากนการลางมอบอย ๆ ยงชวยปองกน
โรคตดตอไดไมวาจะเปนโรคตดเชอทางเดนอาหาร โรค
ตดเชอระบบทางเดนหายใจ และโรคตดตอทางการสมผส
โดยตรง เปนตน [2]
ผลตภณฑทใชท�าความสะอาดมอไดเรมเขามาม
บทบาทกบชวตประจ�าวนมากขน โดยเฉพาะเจลลางมอ
(hand cleansing gel) [3] โดยทวไปเจลลางมอจะประกอบ
ดวยแอลกอฮอลไมนอยกวา 60 เปอรเซนต ซงแอลกอฮอลท
นยมใช คอเอทลแอลกอฮอล (ethyl alcohol) ไอโซโพรพล
แอลกอฮอล (isopropyl alcohol) หรอทงสองชนดผสมกน
อยางไรกตามการใชเจลลางมอท�าใหเกดการชะลางชนน�ามน
บาง ๆ ทเคลอบผวหนงซงท�าหนาทปองกนเชอแบคทเรย
แมวาแอลกอฮอลจะก�าจดเชอจลนทรยไดดเมอมความเขมขน
ตงแต 60-90 เปอรเซนต โดยน�าหนก แตผลตภณฑใน
ทองตลาดจะใชความเขมขนไมเกน 70 เปอรเซนต เพราะจะ
ท�าใหผวแหงจากการสญเสยชนน�ามน อาจเกดการแพไดงาย
และตนทนในการผลตเจลสงขน เพอลดปญหาผวแหงจาก
การใช เจลล างมอ จ งมการ เตมสารบางชนด คอ
moisturizer ซงท�าใหเกดการระเหยชาลง แอลกอฮอลจง
สมผส เซลล แบคท เรยนานขน เป นส วนท ช วยเพม
ประสทธภาพในการฆาเชอแบคทเรยไดด [4] ภานวชญ [5]
ไดรายงานการศกษาประสทธภาพในการยบยงแบคทเรย
ปท 1 ฉบบท 2 กรกฎาคม - ธนวาคม 255868 ว. วทย. เทคโน. หวเฉยวเฉลมพระเกยรต
กอโรคของน�ามนสกดจากผวเปลอกสมโอ พบวาเปลอก
สมโอมฤทธในการยบยง Staphylococcus aureus,
Escherichia coli ดกวา Enterococcus faecalis และ
Pseudomonas aeruginosa ตามล�าดบ รวมทงอดมลกษณ
และคณะ [6] ไดรายงานการศกษาการสกดและประสทธภาพ
ในการยบยงเชอจลนทรยของสารสกดจากเปลอกมงคด ซง
พบวาสารสกดจากเปลอกมงคดสดนน มประสทธภาพในการ
ยบยงการเจรญของ S. aureus, S. epidermidis,
Propionibacterium aces และเชอรา Trichophyton
mentagrophytes
จากความส�าคญดงกลาวขางตน การใชสารสกด
จากเปลอกผลไมทมฤทธยบยงเชอ จงเปนอกทางเลอกหนง
ในการน�ามาใชเปนสวนผสมในผลตภณฑลางมอ [7] ทงนจาก
การศกษาพบวาเปลอกผลไมทมแทนนนเปนสวนประกอบ
จะมความสามารถในการยบยงแบคทเรยกอโรคในบาง
สายพนธไดด เชน Bacillus cereus, E. coli, Salmonella
Typhimurium, S. aureus และ S. epidermidis เปนตน
ซงเปนเชอทสามารถกอใหเกดโรคและพบไดทวไป ดงรายงาน
ของวรพจน [8] ซงศกษาผลของสารสกดจากพชทมแทนนน
สงในการยบยงการเจรญเตบโตของเชอแบคทเรยทเปน
สาเหตใหเนอหมเนาเสย โดยการน�าสารสกดหยาบจากพชท
มแทนนนสงมาท�าการทดลอง พบวาสารสกดจากใบฝรงและ
เปลอกมงคดสามารถยบยง S. aureus ไดด นอกจากนน
สารสกดจากเปลอกมงคดสามารถน�ามาประยกตใชเปนสาร
ยดอายเนอหมในอาหารได และในงานวจยของ วภา และ
ชดชม [9] ไดท�าการสกดแทนนนจากเปลอกกลวย โดยงาน
วจยนมวตถประสงคเพอศกษาหาปรมาณแทนนนจากเปลอก
กลวยพนธตาง ๆ ในระยะเวลาการสกทแตกตางกน คอ ดบ
หาม และสก พรอมทงหาสภาวะทเหมาะสมในการสกด
การแยก และการท�าแทนนนใหบรสทธ จากการทดลองพบวา
ปรมาณแทนนนในเปลอกกลวยขนอยกบพนธและระยะเวลา
สก โดยกลวยดบมปรมาณแทนนนสงสดและลดต�าลงเมอ
กลวยสกมากขน ซงประสทธภาพในการสกดแทนนนขนอย
กบสภาวะตาง ๆ ไดแก ชนดของสารสกดและอณหภม ซงม
ผลคอนขางมากตอปรมาณแทนนนทสกดได
อยางไรกตามการศกษาวจยในเรองของเจลลางมอ
ผสมเปลอกผลไมยงไมเปนทแพรหลาย และศกษากนนอย
ดงนนงานวจยนจงมวตถประสงคทจะท�าการศกษาเจลลางมอ
ผสมสารสกดจากเปลอกผลไม โดยการคดเลอกเปลอกผลไม
ทมฤทธในการยบยงแบคทเรยกอโรค และหาไดงายในทองถน
ซงเปนวสดเหลอทงจากธรรมชาต ไดแก เปลอกมงคด
เปลอกสมโอ และเปลอกกลวยน�าวาดบมาท�าการผสมกบ
เจลลางมอ และเปรยบเทยบประสทธภาพของเจลลางมอผสม
สารสกดจากเปลอกผลไมทง 3 ชนด ในการยบยงแบคทเรย
กอโรค ซงในขนตอนการสกดสารจะมการน�าเหลาขาวมา
ประยกตใชรวมกบตวท�าละลายชนดตาง ๆ รวมทงท�าการ
ศกษาระยะเวลาการใชงานหรออายการเกบรกษาของเจลลาง
มอผสมสารสกดจากเปลอกผลไม เปนเวลา 28 วน ทงน
เจลลางมอผสมสารสกดจากเปลอกผลไมทไดจากการวจย
ครงน สามารถน�าไปประยกตใชกบผใชทแพแอลกอฮอลใน
เจลลางมอ เพอชวยในการปองกนการระบาดของโรคทองรวง
ทางออม และลดการแพรกระจายของเชอ สามารถผลตใชได
งายในระดบครวเรอน นอกจากนยงเปนการเพมมลคาของ
เปลอกผลไมทเหลอทงจากธรรมชาตในทองถน เพอชวยลด
ปรมาณขยะ และน�าของเหลอทงมาใชหรอดดแปลงใหเกด
ประโยชน เปนการสรางความร และสรางจตส�านกทดตอการ
รกษาสงแวดลอมในสงคม
วธด�ำเนนกำรวจย
1. กำรเตรยมแบคทเรยในกำรทดสอบ
1.1 แบคทเรยทใชในกำรทดสอบ
น�าแบคทเรย 5 สายพนธ คอ B. cereus, E. coli,
S. Typhimurium, S. aureus และ S. epidermidis
มาท�าการเพาะเลยงในอาหารเพาะเชอ Trypticase soy agar
(TSA) ทอณหภม 35 องศาเซลเซยส เปนเวลา 18-24 ชวโมง
จากนนท�าการย อมสแกรม และตรวจสอบภายใต
กลองจลทรรศนทก�าลงขยาย 1,000 เทา
ว. วทย. เทคโน. หวเฉยวเฉลมพระเกยรต 69ปท 1 ฉบบท 2 กรกฎาคม - ธนวาคม 2558
1.2 กำรเตรยมตนเชอทดสอบ
ท�าการเพาะเลยงแบคทเรยทง 5 สายพนธ โดยวธ
streak plate บนอาหารเพาะเชอ Nutrient agar (NA)
บมทอณหภม 35 องศาเซลเซยส เปนเวลา 18-24 ชวโมง
จากนนใชหวงถายเชอเขยโคโลนของเชอแตละสายพนธ
ลงในอาหารเพาะเชอ Trypticase soy broth (TSB) น�าไป
บมทอณหภม 35 องศาเซลเซยส เปนเวลา 18-24 ชวโมง
น�าตนเชอทดสอบมาวดคา OD625
ใหอยระหวาง 0.08-0.10
จากนนท�าการนบจ�านวนตนเชอทดสอบโดยวธ drop plate
บนอาหารเพาะเชอ Plate count agar (PCA)
2. กำรสกดสำรจำกเปลอกผลไม
2.1 กำรคดเลอกตวอยำงเปลอกผลไม
ท�าการคดเลอกตวอยางเปลอกผลไมทง 3 ชนด คอ
เปลอกสมโอ เปลอกมงคด และเปลอกกลวยน�าวาดบทเหลอ
ทงจากธรรมชาต ลางดวยน�าสะอาด จ�านวน 2-3 ครง
น�าตวอยางเปลอกผลไมทง 3 ชนด ไปผงใหสะเดดน�าแลว
น�ามาหนใหเปนชนเลก ๆ จากนนท�าการอบทอณหภม 45
องศาเซลเซยส เปนเวลา 24 ชวโมง เมอตวอยางเปลอก
ผลไมแหงดแลว จงน�ามาบดใหละเอยดและเกบใสภาชนะ
บรรจทมฝาปดสนท ตวอยางเปลอกผลไมจะถกเกบไวใน
ตดดความชนเพอน�าไปใชในการสกดครงตอไป
2.2 กำรสกดสำรจำกเปลอกผลไม
ท�าการสกดสารจากเปลอกผลไมดวยวธการสกดเยน
หรอการหมกดวยตวท�าละลาย (maceration) ทอณหภม 25
องศาเซลเซยส เปนเวลา 5 วน โดยชงตวอยางเปลอกผลไม
อบแหง (บดละเอยดเปนผง) หนก 250 กรม ใสลงขวดโหล
เตมเฮกเซน ปรมาตร 1,000 มลลลตร (อตราสวนเปลอก
ผลไม : ตวท�าละลาย เทากบ 1 : 4) ปดภาชนะใหสนทแลว
ตงทงไวทอณหภม 25 องศาเซลเซยส เปนเวลา 5 วน จากนน
น�าสารละลายชนเฮกเซนไประเหยตวท�าละลายออกดวย
เครองระเหยตวท�าละลาย (rotary evaporator) จะไดสาร
สกดจากเปลอกผลไมชนเฮกเซน จากนนน�ากากทสกดในชน
เฮกเซนสกดตอดวยไดคลอโรมเทนและเอทานอล ความ
เขมขน 95 เปอรเซนต ตามล�าดบ เปนเวลา 5 วน ส�าหรบ
ชดการทดลองท 2 น�าเปลอกผลไมแตละชนดมาสกดดวย
เหลาขาว (ดกร 40) เปนเวลา 5 วน แลวระเหยตวท�าละลาย
ออกดวยเครองระเหยตวท�าละลาย เกบสารสกดจากเปลอก
ผลไมในชนเฮกเซน ไดคลอโรมเทน เอทานอล ความเขมขน
95 เปอรเซนต และเหลาขาว (ดกร 40) ทอณหภม 4 องศา
เซลเซยส เพอใชในการทดสอบประสทธภาพการยบยง
แบคทเรยกอโรคในล�าดบตอไป
3. กำรศกษำประสทธภำพสำรสกดจำกเปลอกผลไมในกำร
ยบยงแบคทเรยกอโรค
3.1 กำรเตรยมสำรสกดจำกเปลอกผลไม
ชงสารสกดจากเปลอกผลไม หนก 25 มลลกรม
ละลายดวย DMSO ปรมาตร 0.5 มลลลตร จากนนเจอจาง
สารสกดดวย DMSO ใหไดความเขมขนเทากบ 5,000
ไมโครกรมตอมลลลตร เพอใชในการทดสอบ
3.2 กำรศกษำประสทธภำพของสำรสกดจำกเปลอกผลไม
ในกำรยบยงแบคทเรยกอโรคโดยวธ agar well diffusion
น�าตนเชอแบคทเรยทดสอบทง 5 สายพนธ มาท�าการ
เกลย (swab) ใหทวบนอาหารเพาะเชอ Muller Hinton
agar (MHA) ดวยไมพนส�าลทฆาเชอแลว ทงไวประมาณ
5-10 นาท จากนนใหเจาะหลมขนาดเสนผานศนยกลาง 8
มลลเมตร ดวย Cork borer
ปเปตตสารสกดจากเปลอกผลไม ปรมาตร 100
ไมโครลตร ลงในหลม และทงไวเปนเวลา 15-20 นาท จาก
นนน�าไปบมทอณหภม 35 องศาเซลเซยส เปนเวลา 24
ชวโมง ตรวจสอบผลการทดสอบโดยวดขนาดเสนผาน
ศนยกลางโซนยบยง (inhibition zone) ดวยเวอรเนย
(vernier caliper) (หนวยเปนมลลเมตร) ทงนในแตละการ
ทดลองจะท�าซ�า 3 ครง
ในการทดสอบประสทธภาพของสารสกดจาก
เปลอกผลไม ดวยวธ agar well diffusion น ไดใชยา
แอมพซลน ความเขมขน 20 ไมโครกรมตอ 100 ไมโครลตร
เปนชดควบคมทใหผลบวก และใช DMSO และเหลาขาว
(40 ดกร) เปนชดควบคมทแสดงผลลบ
ปท 1 ฉบบท 2 กรกฎาคม - ธนวาคม 255870 ว. วทย. เทคโน. หวเฉยวเฉลมพระเกยรต
4. กำรศกษำคำควำมเขมขนต�ำสดทสำมำรถยบยงกำร
เจรญของเชอ (Minimal inhibitory concentration:
MIC) และควำมเขมขนต�ำสดทสำมำรถฆำเชอทดสอบ
(Minimal bactericidal concentration: MBC) ของ
สำรสกดจำกเปลอกผลไม
คา MIC เปนคาของสารสกดความเขมขนต�าทสด
ในการยบยงเชอแบคทเรยได ซงจะท�าใหทราบปรมาณสาร
สกดอยางนอยทสดทควรเตมในผลตภณฑเจลลางมอ โดยน�า
สารสกดทแสดงผลการยบยงเชอทดสอบจากการทดสอบ
ดวยวธ agar well diffusion มาตรวจสอบหาคา MIC ตาม
วธมาตรฐานของ Clinical and Laboratory Standards
Institute (CLSI) [10] โดยใชความเขมขนสารสกดระหวาง
4.88-2,500 ไมโครกรมตอมลลลตร
ท�าการเจอจางสารสกดความเขมขน 2,500
ไมโครกรมตอมลลลตร ดวยอาหารเพาะเชอ Muller Hinton
broth (MHB) ใน 96-well microtiter plate โดยมความ
เขมขนสดทาย เทากบ 1,250, 625, 312.50, 156.25, 78.12,
39.06, 19.53, 9.76 และ 4.88 ไมโครกรมตอมลลลตร ตาม
ล�าดบ จากนนปเปตตเชอทดสอบ ความเขมขน 107 CFU ตอ
มลลลตร ใสลงในสารสกดทกความเขมขน ปรมาตรหลมละ
5 ไมโครลตร น�าไปบมทอณหภม 35 องศาเซลเซยส เปนเวลา
18-24 ชวโมง สงเกตความขนใสในแตละหลม แลวน�า
resazurin ความเขมขน 0.3 เปอรเซนต มาเจอจาง
ในอตราสวน 1:10 ดวยน�ากลนปราศจากเชอ จากนนท�าการ
ปเปตต resazurin ลงในทกหลม ปรมาตรหลมละ 3
ไมโครลตร น�าไปบมทอณหภม 35 องศาเซลเซยส เปนเวลา
2 ชวโมง การอานผลหากไมมการเจรญของเชอสของ
resazurin จะเปนสน�าเงนหรอสมวง แตหากมการเจรญ
ของเชอ สของ resazurin จะเปนสชมพ จากนนใชหวงถาย
เชอแตะสารละลายจากหลมทดสอบทกความเขมขนของสาร
สกดมาขดลงบนอาหารเพาะเชอ NA น�าไปบมทอณหภม 35
องศาเซลเซยส เปนเวลา 24 ชวโมง ท�าการอานคา MBC จาก
ความเขมขนของสารละลายต�าสดในหลมทดสอบทไมพบการ
เจรญของเชอบนอาหารเพาะเชอ NA
5. กำรท�ำเจลลำงมอผสมสำรสกดจำกเปลอกผลไม
น�าสารสกดจากเปลอกผลไมแตละชนดทมฤทธใน
การยบยงการเจรญของเชอแบคทเรยมาท�าเจลลางมอ โดย
ท�าการผสมน�าบรสทธ ปรมาตร 57 มลลลตร กบเอทานอล
ความเขมขน 95 เปอรเซนต ปรมาตร 43 มลลลตร
จากนนเตมคารโบพอล 940 หนก 0.14 กรม ท�าการกวน
ผสมใหกระจายตว เปนเวลา 30 นาท เพอใหเกดเจล จากนน
ชงสารสกด หนก 0.3 กรม ละลายใน DMSO ปรมาตร 2
มลลลตร ปเปตตสารสกดจากเปลอกผลไม ปรมาตร 833
ไมโครลตร (ความเขมขนของสารสกดจากเปลอกผลไมขนอย
กบคา MBC ของเปลอกผลไมนน ๆ ) ลงไปในสวนผสม จากนน
เตมไตรเอทลลามน ปรมาตร 570 ไมโครลตร เพอปรบความ
ขนของเจล ท�าการผสมใหเปนเนอเดยวกน บรรจใสใน
ขวดแกวใส และเกบทอณหภมหอง (27-30 องศาเซลเซยส)
6. กำรศกษำประสทธภำพกำรยบยงเชอแบคทเรยกอโรค
ของเจลลำงมอผสมสำรสกดจำกเปลอกผลไมโดยวธ agar
well diffusion
6.1 กำรเตรยมสำรละลำยเจลลำงมอผสมสำรสกดจำก
เปลอกผลไม
ชงเจลลางมอผสมสารสกดจากเปลอกผลไม หนก 5
มลลกรม ละลายดวย DMSO ปรมาตร 0.5 มลลลตร จาก
นนท�าการเจอจางสารสกดจากเปลอกผลไมดวย DMSO ให
ไดความเขมขนเทากบ 2,500 ไมโครกรมตอมลลลตร เพอน�า
ไปใชในการทดสอบตอไป
6.2 กำรศกษำประสทธภำพกำรยบยงแบคทเรยกอโรค โดย
วธ agar well diffusion
น�าตนเชอแบคทเรยทดสอบทเตรยมไวมาท�าการ
เกลย (swab) ใหทวบนอาหารเพาะเชอ MHA ดวยไมพนส�าล
ทฆาเชอแลว ทงไว 5-10 นาท จากนนใหเจาะหลมขนาด
เสนผานศนยกลาง 8 มลลเมตร ดวย Cork borer
ปเปตตสารละลายเจลลางมอผสมสารสกดจาก
เปลอกผลไม ปรมาตร 200 ไมโครลตร ลงในหลม ทงไวเปน
เวลา 15-20 นาท จากนนท�าการบมทอณหภม 35 องศา
เซลเซยส เปนเวลา 24 ชวโมง ตรวจผลการทดสอบโดยวด
ว. วทย. เทคโน. หวเฉยวเฉลมพระเกยรต 71ปท 1 ฉบบท 2 กรกฎาคม - ธนวาคม 2558
ขนาดเสนผานศนยกลางโซนยบยงดวยเวอรเนย (หนวยเปน
มลลเมตร) ท�าการทดลอง 3 ซ�า
ในการทดสอบประสทธภาพของเจลลางมอผสม
สารสกดจากเปลอกผลไม โดยวธ agar well diffusion น
มเจลลางมอแอลกอฮอลทวางจ�าหนายในทองตลาดเปนชด
ควบคมทแสดงผลบวก สวนชดควบคมทแสดงผลลบ คอ เจล
ลางมอแอลกอฮอลผสม DMSO และเจลลางมอแอลกอฮอล
ทไมผสมสารสกดจากเปลอกผลไม
ผลกำรวจย
1. กำรเตรยมสำรสกดจำกเปลอกผลไม
จากการสกดเปลอกผลไมดวยตวท�าละลายอนทรย
ชนดตาง ๆ พบวา การสกดดวยไดคลอโรมเทนและเอทานอล
ความเขมขน 95 เปอรเซนต ไดปรมาณสารสกดมากกวาการ
สกดดวยเฮกเซนและเหลาขาว (ดกร 40) (ตารางท 1)
โดยเฉพาะอยางยงการสกดสารจากเปลอกมงคดและเปลอก
สมโอดวยเอทานอล ความเขมขน 95 เปอรเซนต พบวาได
ปรมาณสารสกดสงถง 5.56 และ 4.84 เปอรเซนต ตามล�าดบ
ตำรำงท 1 ปรมาณสารสกดจากเปลอกผลไมทง 3 ชนด ทไดจากการสกดดวยตวท�าละลายอนทรยชนดตาง ๆ เปนเวลา 5 วน
2. กำรศกษำประสทธภำพสำรสกดจำกเปลอกผลไมในกำร
ยบยงแบคทเรยกอโรคโดยวธ agar well diffusion
จากการศกษาประสทธภาพของสารสกดจาก
เปลอกผลไมทง 3 ชนด ทสกดไดจากตวท�าละลายอนทรย
ทง 4 ชนด ในการยบยงการเจรญของแบคทเรยกอโรค
5 สายพนธ ไดแก B. cereus, E. coli, S. aureus,
S. epidermidis และ S. Typhimurium พบวา เมอใชสารสกด
ทมความเขมขน 500 ไมโครกรมตอหลม ทดสอบกบเชอ
ทดสอบความเขมขนเฉลย 108 CFU ตอมลลลตร นน สารสกด
จากเปลอกมงคดของชนเหลาขาว (ดกร 40) สามารถยบยง
การเจรญของ E. coli ไดดทสด ซงมขนาดโซนยบยงเทากบ
12.0±0.32 มลลเมตร
ส�าหรบสารสกดจากเปลอกมงคดของชนไดคลอโร
มเทนพบวา สามารถยบยงการเจรญของ S. aureus ไดดทสด
โดยมขนาดโซนยบยงเทากบ 16.3±0.28 มลลเมตร รองลงมา
คอ ชนเอทานอล ความเขมขน 95 เปอรเซนต ชนเฮกเซน และ
ชนเหลาขาว (ดกร 40) ซงมขนาดโซนยบยงเทากบ 15.5±0.27,
14.3±0.19 และ 10.3±0.34 มลลเมตร ตามล�าดบ นอกจากน
ยงพบวา สารสกดจากเปลอกมงคดของชนไดคลอโรมเทน
สามารถยบยงการเจรญของ B. cereus ไดดทสด ซงมขนาด
โซนยบยงเทากบ 16.2±0.32 มลลเมตร รองลงมาคอ
ชนเอทานอล ความเขมขน 95 เปอรเซนต และตามดวย
ชนเฮกเซน ซงมขนาดโซนยบยงเทากบ 16.0±0.15 และ
13.5±0.44 มลลเมตร ตามล�าดบ
สารสกดจากเปลอกมงคดของชนไดคลอโรมเทน ยง
สามารถยบยงการเจรญของ S. epidermidis ไดดทสด โดยม
ขนาดโซนยบยงเทากบ 17.1±0.46 มลลเมตร รองลงมาคอ
สารสกดจากเปลอกมงคดของชนเอทานอล ความเขมขน 95
เปอรเซนต และสารสกดจากเปลอกมงคดของชนเฮกเซน ซงม
ขนาดโซนยบยงเทากบ 17.0±0.33 และ 13.0±0.43 มลลเมตร
ตามล�าดบ และสารสกดจากเปลอกมงคดของชนเหลาขาว
(ดกร 40) พบวา สามารถยบยงการเจรญของ S. Typhimurium
ไดดทสด ซงมขนาดโซนยบยงเทากบ 13.5±0.15 มลลเมตร
ชนดตวทาละลายอนทรย ปรมาณสารสกด (เปอรเซนต)
เปลอกสมโอ เปลอกมงคด เปลอกกลวยนาวาดบ
เฮกเซน 0.57 1.56 0.97
ไดคลอโรมเทน 1.56 2.08 1.31
เอทานอล 4.84 5.56 4.71
เหลาขาว (ดกร 40) 0.97 1.34 0.84
ปท 1 ฉบบท 2 กรกฎาคม - ธนวาคม 255872 ว. วทย. เทคโน. หวเฉยวเฉลมพระเกยรต
รองลงมาคอ สารสกดจากเปลอกมงคดของชนไดคลอโรมเทน
และเอทานอล ความเขมขน 95 เปอรเซนต ซงมขนาดโซน
ตำรำงท 2 ประสทธภาพการยบยงแบคทเรยกอโรคทง 5 สายพนธ ของสารสกดจากเปลอกผลไมดวยวธ agar well diffusion
ยบยงเทากบ 13.1±0.28 และ 13.0±0.44 มลลเมตร
ตามล�าดบ (ตารางท 2)
หมำยเหต - คอ ไมเกดโซนยบยง
3. ควำมเขมขนต�ำสดทสำมำรถยบยงกำรเจรญของเชอ
(Minimal inhibitory concentration: MIC) ของสำร
สกดจำกเปลอกผลไม
เ ม อน� า ส า รส กดหยาบมาท� า ก า รทดสอบ
ประสทธภาพในการยบยงการเจรญของแบคทเรยกอโรคตาม
วธมาตรฐานของ Clinical and Laboratory Standards
Institute (CLSI) [10] โดยใชสารสกดความเขมขนระหวาง
4.88-2,500 ไมโครกรมตอมลลลตร และใชยาแอมพซลนเปน
สารมาตรฐานพบวา คาความเขมขนต�าสดทมฤทธในการ
ยบยง E. coli จากสารสกดเปลอกสมโอของชนไดคลอโรมเทน
และเหลาขาว (ดกร 40) เทากบ 625 ไมโครกรมตอมลลลตร
คาความเขมขนต�าสดทมฤทธในการยบยง B. cereus จาก
สารสกดเปลอกมงคดของชนเฮกเซนและไดคลอโรมเทน
เทากบ 4.88 ไมโครกรมตอมลลลตร คาความเขมขนต�าสด
ทมฤทธในการยบยง S. aureus จากสารสกดเปลอกสมโอ
เปลอกมงคด และเปลอกกลวยน�าวาดบ ของชนไดคลอโรมเทน
เทากบ 625 ไมโครกรมตอมลลลตร
แบคทเรยทดสอบ สารสกด ขนาดโซนยบยง (มลลเมตร)
เฮกเซน ไดคลอโรมเทน เอทานอล เหลาขาว (ดกร 40)
E. coli
เปลอกสมโอ 11.0±0.34 11.1±0.52 11.0±0.23 11.0±0.55
เปลอกมงคด 11.5±0.14 10.0±0.55 10.8±0.18 12.0±0.32
เปลอกกลวยนาวาดบ 11.0±0.39 11.3±0.44 10.7±0.35 10.7±0.32
S. aureus
เปลอกสมโอ 11.0±0.22 12.0±0.32 10.0±0.33 10.0±0.12
เปลอกมงคด 14.3±0.19 16.3±0.28 15.5±0.27 10.3±0.34
เปลอกกลวยนาวาดบ 10.0±0.55 10.0±0.42 9.7±0.38 10.0±0.30
B. cereus
เปลอกสมโอ 10.0±0.52 11.0±0.13 13.2±0.28 9.0±0.51
เปลอกมงคด 13.5±0.44 16.2±0.32 16.0±0.14 9.8±0.28
เปลอกกลวยนาวาดบ 11.0±0.24 10.0±0.19 10.0±0.35
S. epidermidis
เปลอกสมโอ 9.0±0.46 10.7±0.40 - -
เปลอกมงคด 13.0±0.43 17.1±0.46 17.0±0.33 10.0±0.26
เปลอกกลวยนาวาดบ 9.0±0.42 10.0±0.42 9.0±0.15 -
S. Typhimurium
เปลอกสมโอ 12.0±0.32 12.0±0.25 12.0±0.23 11.8±0.22
เปลอกมงคด 11.5±0.19 13.1±0.28 13.0±0.44 13.5±0.15
เปลอกกลวยนาวาดบ 12.8±0.12 12.2±0.26 11.7±0.34 11.0±0.33
9.0±0.32
ว. วทย. เทคโน. หวเฉยวเฉลมพระเกยรต 73ปท 1 ฉบบท 2 กรกฎาคม - ธนวาคม 2558
ส�าหรบคาความเขมขนต�าสดทมฤทธในการยบยง
S. epidermidis จากสารสกดเปลอกสมโอ เปลอกมงคด และ
เปลอกกลวยน�าว าดบชนไดคลอโรมเทน เทากบ 625
ไมโครกรมตอมลลลตร และคาความเขมขนต�าสดทมฤทธใน
การยบยง S. Typhimurium จากสารสกดเปลอกสมโอชน
เฮกเซน เอทานอล ความเขมขน 95 เปอรเซนต และเหลาขาว
(ดกร 40) มคาเทากบ 625 ไมโครกรมตอมลลลตร สารสกด
เปลอกมงคดของชนไดคลอโรมเทนและเอทานอล ความเขมขน
95 เปอรเซนต มคาเทากบ 625 ไมโครกรมตอมลลลตร และ
จากสารสกดเปลอกกลวยน�าวาดบของชนเฮกเซน ไดคลอ
โรมเทน และเหลาขาว (ดกร 40) มคาเทากบ 625 ไมโครกรม
ตอมลลลตร (ตารางท 3)
ตำรำงท 3 คาความเขมขนต�าสดของสารสกดจากเปลอกผลไมทมฤทธในการยบยงแบคทเรยกอโรคทง 5 สายพนธ
(Minimal inhibitory concentration: MIC)
แบคทเรยทดสอบ ตวทาละลายอนทรย MIC (ไมโครกรมตอมลลลตร)
เปลอกสมโอ เปลอกมงคด เปลอกกลวยนาวาดบ
E. coli
เฮกเซน 1,250 1,250 1,250
ไดคลอโรมเทน 625 1,250 1,250
เอทานอล 1,250 1,250 1,250
เหลาขาว (ดกร 40) 625 1,250 1,250
B. cereus
เฮกเซน 156.25 4.88 625
ไดคลอโรมเทน 39.06 4.88 312.5
เอทานอล 625 156.25 625
เหลาขาว (ดกร 40) 1,250 1,250 625
S. aureus
เฮกเซน 625 1,250 1,250
ไดคลอโรมเทน 625 625 625
เอทานอล 1,250 625 1,250
เหลาขาว (ดกร 40) 1,250 1,250 625
S. epidermidis
เฮกเซน 625 1,250 1,250
ไดคลอโรมเทน 625 625 625
เอทานอล 1,250 625 1,250
เหลาขาว (ดกร 40) 1,250 1,250 625
S. Typhimurium
เฮกเซน 625 1,250 625
ไดคลอโรมเทน 1,250 625 625
เอทานอล 625 625 1,250
เหลาขาว (ดกร 40) 625 1,250 625
ปท 1 ฉบบท 2 กรกฎาคม - ธนวาคม 255874 ว. วทย. เทคโน. หวเฉยวเฉลมพระเกยรต
4. ควำมเขมขนต�ำสดทสำมำรถฆำเชอทดสอบได
(Minimal bactericidal concentration: MBC) ของ
สำรสกดจำกเปลอกผลไม
ภายหลงจากการทดสอบหาคาความเขมขนต�าสด
ของสารสกดจากเปลอกผลไมในการยบยงการเจรญของ
แบคทเรยกอโรคทง 5 สายพนธ จงไดน�าผลการทดลองมา
ท�าการศกษาประสทธภาพในการฆาเชอแบคทเรยกอโรค
ดงกลาว พบวาความเขมขนต�าสดทมฤทธในการฆาเชอมคา
อยระหวาง 4.88-2,500 ไมโครกรมตอมลลลตร (ตารางท 4)
ตำรำงท 4 คาความเขมขนต�าสดของสารสกดจากเปลอกผลไมทมฤทธในการฆาแบคทเรยกอโรคทง 5 สายพนธ
(Minimal bactericidal concentration: MBC)
แบคทเรยทดสอบ ตวทาละลายอนทรย MBC (ไมโครกรมตอมลลลตร)
เปลอกสมโอ เปลอกมงคด เปลอกกลวยนาวาดบ
E. coli
เฮกเซน 2,500 1,250 1,250
ไดคลอโรมเทน 1,250 1,250 1,250
เอทานอล 1,250 1,250 1,250
เหลาขาว (ดกร 40) 1,250 1,250 1,250
B. cereus
เฮกเซน 156.25 19.53 625
ไดคลอโรมเทน 625 4.88 625
เอทานอล 625 625 625
เหลาขาว (ดกร 40) 1,250 1,250 1,250
S. aureus
เฮกเซน 625 1,250 2,500
ไดคลอโรมเทน 625 625 1,250
เอทานอล 2,500 1,250 1,250
เหลาขาว (ดกร 40) 1,250 2,500 2,500
S. epidermidis
เฮกเซน 1,250 1,250 2,500
ไดคลอโรมเทน 625 625 1,250
เอทานอล 2,500 1,250 2,500
เหลาขาว (ดกร 40) 1,250 1,250 1,250
S. Typhimurium
เฮกเซน 625 1,250 625
ไดคลอโรมเทน 1,250 1,250 625
เอทานอล 1,250 1,250 1,250
เหลาขาว (ดกร 40) 625 2,500 1,250
ว. วทย. เทคโน. หวเฉยวเฉลมพระเกยรต 75ปท 1 ฉบบท 2 กรกฎาคม - ธนวาคม 2558
5. ประสทธภำพกำรยบยงเชอแบคทเรยกอโรคของเจลลำง
มอผสมสำรสกดจำกเปลอกผลไมโดยวธ agar well
diffusion
จากการศกษาประสทธภาพในการยบยงแบคทเรย
กอโรคของเจลลางมอผสมสารสกดจากเปลอกผลไม เปน
เวลา 28 วน พบวาเจลลางมอผสมสารสกดจากเปลอกสมโอ
เปลอกมงคด และเปลอกกลวยน�าวาดบในชนไดคลอโรมเทน
ยงคงมฤทธในการยบยงการเจรญของเชอแบคทเรยกอโรค
ไดด โดยพบวามฤทธในการยบยงการเจรญของ B. cereus,
S. aureus และ S. epidermidis ไดดกวา E. coli และ
S. Typhimurium (ภาพท 1 และตารางท 5)
ภำพท 1 ผลการทดสอบประสทธภาพของเจลลางมอผสมสารสกดจากเปลอกมงคดในการยบยงแบคทเรยกอโรคโดยวธ
Agar well diffusion
หมายเลข 1 คอ ยบยงการเจรญของ E. coli
หมายเลข 2 คอ ยบยงการเจรญของ B. cereus
หมายเลข 3 คอ ยบยงการเจรญของ S. aureus
หมายเลข 4 คอ ยบยงการเจรญของ S. epidermidis
หมายเลข 5 คอ ยบยงการเจรญของ S. Typhimurium
A1 คอ เจลแอลกอฮอลทวางจ�าหนายในทองตลาด
A2 คอ เจลแอลกอฮอลทไมผสมสารสกดจากเปลอกผลไม
DMSO คอ เจลแอลกอฮอลทผสม DMSO
H คอ เจลลางมอผสมสารสกดจากเปลอกมงคดชนเฮกเซน
D คอ เจลลางมอผสมสารสกดจากเปลอกมงคดชนไดคลอโรมเทน
E คอ เจลลางมอผสมสารสกดจากเปลอกมงคดชนเอทานอล
ห คอ เจลลางมอผสมสารสกดจากเปลอกมงคดชนเหลาขาว (ดกร 40)
ปท 1 ฉบบท 2 กรกฎาคม - ธนวาคม 255876 ว. วทย. เทคโน. หวเฉยวเฉลมพระเกยรต
ตำรำงท 5 ประสทธภาพการยบยงเชอแบคทเรยกอโรคทง 5 สายพนธ ของเจลลางมอผสมสารสกดจากเปลอกผลไมท
เกบไวทระยะเวลาตาง ๆ ซงตรวจวดโดยวธ agar well diffusion
แบคทเรยทดสอบ สารสกด ตวทาละลายอนทรย
ขนาดโซนยบยง (มลลเมตร)*
วนท
7 14 21 28
E. coli
เปลอกสมโอ
เฮกเซน 10±0.25 10±0.12 11±0.32 9±0.22
ไดคลอโรมเทน 10±0.22 10±0.14 9±0.10 9±0.25
เอทานอล 11±0.20 11±0.20 10±0.11 8±0.12
เหลาขาว (ดกร 40) 10±0.25 10±0.22 9±0.25 7±0.14
เปลอกมงคด
เฮกเซน 11±0.24 11±0.18 10±0.28 9±0.26
ไดคลอโรมเทน 10±0.20 10±0.12 9±0.25 8±0.22
เอทานอล 11±0.16 11±0.16 10±0.25 8±0.28
เหลาขาว (ดกร 40) 11±0.15 11±0.12 10±0.12 9±0.24
เปลอกกลวยนาวาดบ
เฮกเซน 11±0.10 11±0.12 9±0.14 8±0.22
ไดคลอโรมเทน 11±0.24 11±0.12 11±0.28 10±0.28
เอทานอล 10±0.25 10±0.18 9±0.14
เหลาขาว (ดกร 40) 10±0.28 11±0.14 9±0.18
B. cereus
เปลอกสมโอ
เฮกเซน 17±0.10 13±0.08 11±0.26 15±0.20
ไดคลอโรมเทน 17±0.12 14±0.10 12±0.14 10±0.18
เอทานอล 16±0.08 13±0.09 12±0.18 10±0.16
เหลาขาว (ดกร 40) 17±0.06 13±0.28 12±0.20 9±0.10
เปลอกมงคด
เฮกเซน 16±0.25 13±0.18 11±0.14 10±0.26
ไดคลอโรมเทน 17±0.20 14±0.12 12±0.12 10±0.24
เอทานอล 17±0.18 11±0.16 10±0.16 8±0.22
เหลาขาว (ดกร 40) 16±0.16 13±0.14 11±0.18 6±0.20
เปลอกกลวยนาวาดบ
เฮกเซน 17±0.14 14±0.18 14±0.18 10±0.10
ไดคลอโรมเทน 17±0.22 13±0.28 13±0.22 10±0.16
เอทานอล 16±0.24 12±0.12 12±0.14 12±0.18
เหลาขาว (ดกร 40) 16±0.18 12±0.24 12±0.30 9±0.20
9±0.16
9±0.18
ว. วทย. เทคโน. หวเฉยวเฉลมพระเกยรต 77ปท 1 ฉบบท 2 กรกฎาคม - ธนวาคม 2558
ตำรำงท 5 (ตอ)
แบคทเรยทดสอบ สารสกด ตวทาละลายอนทรย
ขนาดโซนยบยง (มลลเมตร)*
วนท
7 14 21 28
S. aureus
เปลอกสมโอ
เฮกเซน 17±0.14 15±0.16 11±0.20 10±0.24
ไดคลอโรมเทน 17±0.12 17±0.28 14±0.18 10±0.16
เอทานอล 15±0.10 9±0.25 9±0.16 4±0.18
เหลาขาว (ดกร 40) 14±0.08 11±0.26 8±0.10 4±0.18
เปลอกมงคด
เฮกเซน 16±0.24 13±0.16 12±0.26 -
ไดคลอโรมเทน 17±0.28 15±0.16 10±0.24 2±0.32
เอทานอล 16±0.28 9±0.08 3±0.25
เหลาขาว (ดกร 40) 16±0.12 10±0.26 3±0.28
เปลอกกลวยนาวาดบ
เฮกเซน 17±0.12 14±0.26 -
ไดคลอโรมเทน 17±0.10 13±0.22 10±0.28 3±0.28
เอทานอล 16±0.10 14±0.24 4±0.28 3±0.16
เหลาขาว (ดกร 40) 16±0.08 10±0.20 9±0.24 3±0.14
S. epidermidis
เปลอกสมโอ
เฮกเซน 16±0.06 12±0.24 11±0.26 10±0.16
ไดคลอโรมเทน 17±0.18 10±0.18 11±0.28 9±0.18
เอทานอล 16±0.22 10±0.22 10±0.22 9±0.12
เหลาขาว (ดกร 40) 16±0.08 10±0.26 10±0.26 8±0.10
เปลอกมงคด
เฮกเซน 17±0.16 12±0.18 11±0.22 10±0.18
ไดคลอโรมเทน 18±0.28 12±0.16 12±0.22 10±0.08
เอทานอล 17±0.22 13±0.18 13±0.16
เหลาขาว (ดกร 40) 19±0.14 11±0.14 11±0.18 -
เปลอกกลวยนาวาดบ
เฮกเซน 16±0.32 12±0.18 12±0.20 10±0.26
ไดคลอโรมเทน 17±0.28 13±0.16 10±0.22
เอทานอล 16±0.24 12±0.14 12±0.26 -
เหลาขาว (ดกร 40) 16±0.24 12±0.08 10±0.24 -
8±0.14
8±0.18
9±0.14
9±0.16
9±0.28
ปท 1 ฉบบท 2 กรกฎาคม - ธนวาคม 255878 ว. วทย. เทคโน. หวเฉยวเฉลมพระเกยรต
ตำรำงท 5 (ตอ)
แบคทเรยทดสอบ สารสกด ตวทาละลายอนทรย
ขนาดโซนยบยง (มลลเมตร)*
วนท
7 14 21 28
S. Typhimurium
เปลอกสมโอ
เฮกเซน 12±0.20 12±0.36 11±0.06 4±0.20
ไดคลอโรมเทน 12±0.12 11±0.28 11±0.18 6±0.16
เอทานอล 12±0.10 12±0.24 12±0.24 -
เหลาขาว (ดกร 40) 11±0.26 11±0.19 -
เปลอกมงคด
เฮกเซน 13±0.24 10±0.18 9±0.28 8±0.12
ไดคลอโรมเทน 13±0.22 12±0.08 10±0.06 7±0.10
เอทานอล 11±0.28 10±0.14 5±0.26 -
เหลาขาว (ดกร 40) 11±0.20 10±0.16 3±0.26 -
เปลอกกลวยนาวาดบ
เฮกเซน 12±0.16 12±0.14 10±0.24 9±0.18
ไดคลอโรมเทน 13±0.20 10±0.16 10±0.14 3±0.12
เอทานอล 11±0.18 11±0.26 9±0.26
เหลาขาว (ดกร 40) 10±0.28 - -
หมำยเหต - คอ ไมเกดโซนยบยง
* แสดงผลขนาดโซนยบยงทลบขนาดเสนผานศนยกลางของหลม
อภปรำยและสรปผลกำรวจย
จากการศกษาประสทธภาพของสารสกดจากเปลอก
ผลไม จ�านวน 3 ชนด ซงใชระยะเวลาในการสกดเปนเวลา 5 วน
ในตวท�าละลายอนทรยทแตกตางกน มาทดสอบประสทธภาพ
ในการยบยงแบคทเรยกอโรค จ�านวน 5 สายพนธ พบวาชนด
ของเปลอกผลไมและตวท�าละลายทใชในการสกดมผลตอ
ประสทธภาพในการยบยงเชอแบคทเรย ซงสอดคลองกบงาน
วจยของสคนธ และคณะ [11] ซงรายงานฤทธการยบยง
แบคทเรยของสารสกดจากเปลอกผลไม ไดแก ทเรยนพนธ
หมอนทอง มงคดสก สมเขยวหวาน กลวยน�าวาดบ และ
หมากสงดบ ดวยวธ agar well diffusion พบวา สามารถยบยง
B. subtilis, S. aureus, E. coli และ S. Typhimurium ได
ซงเปลอกผลไมทกชนดทน�ามาท�าการศกษาสามารถยบยง
แบคทเรยแกรมบวกไดดกวาแบคทเรยแกรมลบ โดยสอดคลอง
กบงานวจยของ Shan และคณะ [12] กลาววา สาเหตท
แบคทเรยแกรมลบมความตานทานตอสารสกดจากสมนไพร
ไดดกวาแบคทเรยแกรมบวก อาจเนองจากแบคทเรยแกรมลบ
มเยอชนนอก (outer membrane) และ periplasmic space
ซงไมพบในแบคทเรยแกรมบวกและสารไลโพพอลแซคคาไรด
ทเปนองคประกอบของเยอชนนอกจะเปนตวกนการซมผาน
ของสารไดด ขณะทแบคทเรยแกรมบวกไมมโครงสรางเหลาน
สารตาง ๆ จงซมผานเขาเยอหมเซลลของแบคทเรยแกรมบวก
ไดงายกวาแบคทเรยแกรมลบ และงานวจยของ Shen และ
คณะ [13] ซงศกษาฤทธตานจลชพของสารสกดจากบลเบอรร
(Vaccinium corymbosu L.) ทมผลตอตานการเจรญของ
เชอ Listeria monocytogenes และ S. Enteritidis โดย
9±0.28
9±0.22
9±0.22
ว. วทย. เทคโน. หวเฉยวเฉลมพระเกยรต 79ปท 1 ฉบบท 2 กรกฎาคม - ธนวาคม 2558
การศกษาหาความเขมขนต�าสดทออกฤทธยบยงการ
เจรญของเชอ (MIC) และคาความเขมขนต�าสดทสามารถฆา
เชอ (MBC) ของสารสกด หาคาสารประกอบฟนอลกทงหมด
และปรมาณสารฟนอลก 4 ชนด (chlorogenic acid, ellagic
acid, quercetin และ quercetin-3-galactoside) ทไดจาก
การสกดโดยใชวธการ Folin-Ciocalteau และการวเคราะห
สารดวยเทคนค high performance liquid chroma-
tography (HPLC) ตามล�าดบ ซงจากการศกษาพบวา
L. monocytogenes มความไวตอสารสกดมากกวา
S. Enteritidis เนองจาก S. Enteritidis เปนแบคทเรยแกรม
ลบซงมโครงสรางทขวางกนการแทรกผานของสารได
ดงกลาวมาแลวขางตน
จากการทดสอบขางตนไดมการน�าสารสกดจาก
เปลอกผลไมทง 3 ชนด ในแตละตวท�าละลายทสกดเปนเวลา
5 วน มาท�าการศกษาหาคา MIC และคา MBC เนองจากสาร
สกดทไดมฤทธในการยบยงการเจรญของเชอแบคทเรย
ทดสอบไดอยางมประสทธภาพ ผลจากการทดลองพบวา
สารสกดจากเปลอกผลไมในชนเฮกเซน ไดคลอโรมเทน และ
เอทานอล ความเขมขน 95 เปอรเซนต มคา MIC อยในชวง
4.88-1,250, 4.88-1,250 และ 156.25-1,250 ไมโครกรม
ตอมลลลตร ตามล�าดบ ส�าหรบสารสกดจากเปลอกผลไมใน
ชนเหลาขาว (ดกร 40) มคา MIC อยในชวง 625-1,250
ไมโครกรมตอมลลลตร ซงผลการวจยนแสดงถงประสทธภาพ
ในการยบยงแบคทเรยกอโรคทดของสารสกดจากเปลอก
ผลไม โดยมคา MIC ทต�ากวาจากรายงานการวจยของสคนธ
และคณะ [11] ซงรายงานวาสารสกดจากเปลอกมงคดดวย
เอทานอล ความเขมขน 95 เปอรเซนต มคา MIC ตอ
B. subtilis เทากบ 391.4 มลลกรมตอมลลลตร และมคา
MIC ตอ S. aureus และ S. Typhimurium เทากน คอ
1565.6 มลลกรมตอมลลลตร
ส�าหรบคา MBC ของสารสกดจากเปลอกผลไมใน
ชนเฮกเซน ไดคลอโรมเทน เอทานอล 95 เปอรเซนต และ
เหลาขาว (ดกร 40) อยในชวง 4.88-2,500 ไมโครกรมตอ
มลลลตร โดยจะมการน�าคา MBC มาใชในการเลอกความ
เขมขนของสารสกดทจะน�ามาผสมในเจลลางมอ เมอน�าสาร
สกดมาผสมกบเจลล าง มอแล ว จ งท� าการทดสอบ
ประสทธภาพในการยบยงเชอดวยวธ agar well diffusion
ซงผลจากการทดสอบพบวา เจลลางมอผสมสารสกดจาก
เปลอกผลไมทมประสทธภาพในการยบยงการเจรญของเชอ
ไดดทสด คอ เจลลางมอผสมสารสกดจากเปลอกมงคด
เปลอกสมโอ เปลอกกลวยน�าวาดบ ในชนไดคลอโรมเทน ตาม
ล�าดบ ซงมประสทธภาพในการยบยงการเจรญของเชอ
แบคทเรยทดสอบไดทกสายพนธ โดยจะมฤทธในการยบยง
การเจรญของ B. cereus, S. aureus และ S. epidermidis
ไดด เนองจากใหขนาดโซนยบยงทกวางกวาขนาดโซนยบยง
ของ E. coli และ S. Typhimurium
การทน�าสารสกดจากเปลอกผลไมมาผสมกบเจล
ลางมอแลวท�าใหมฤทธในการยบยงการเจรญของแบคทเรย
กอโรคไดนน อาจจะเกดจากฤทธในการยบยงของสารสกด
จากเปลอกผลไมอยางเดยว หรอเกดจากการเสรมฤทธกน
ของสารสกดจากเปลอกผลไมกบแอลกอฮอลทผสมลงไปใน
เจลลางมอ และเมอท�าการศกษาตอเปนเวลา 28 วน โดย
ท�าการเกบรกษาเจลลางมอผสมสารสกดจากเปลอกผลไมไว
ทอณหภมหอง (27-30 องศาเซลเซยส) ในขวดแกวใสพบวา
ประสทธภาพในการยบยงการเจรญของเชอแบคทเรย
ทดสอบในวนท 28 นน ยงคงมประสทธภาพด และลดลงเพยง
เลกนอยในวนท 7, 14 และ 21 ทงนอาจเนองจากความไม
เสถยรหรอการเสอมสภาพของสารสกดจากเปลอกผลไม
สวนผสมของเจลลางมอ และคาความเปนกรด-ดางทอาจ
สงผลตอโครงสรางของสารสกดจากเปลอกผลไม จงท�าให
ประสทธภาพของเจลลางมอในการยบยงเชอแบคทเรย
กอโรคลดลง รวมทงในการทดลองครงนไดท�าการผสม
สารสกดลงในเจลลางมอปรมาณเพยงเลกนอย ท�าใหฤทธการ
ยบยงมไมมากพอเมอเทยบกบระยะเวลาทนานขน
จากการศกษาวจยครงน สามารถน�าขอมลสารสกด
จากเปลอกผลไมทมฤทธยบยงแบคทเรยกอโรคไปประยกต
ใชเปนสวนประกอบในผลตภณฑเครองส�าอางและผลตภณฑ
ท�าความสะอาดรางกาย [14] เชน น�ายาหรอสบเหลวลางมอ
เจลอาบน�า โลชนทาผว เปนตน เพอลดปรมาณแบคทเรย
กอโรค หรอเปนสวนประกอบในผลตภณฑอาหารเพอยดอาย
การเกบรกษา [15]
ปท 1 ฉบบท 2 กรกฎาคม - ธนวาคม 255880 ว. วทย. เทคโน. หวเฉยวเฉลมพระเกยรต
ทงนเปลอกผลไมจดวาเปนวตถดบทหาไดงายใน
ทองถน เปนสงเหลอทงจากธรรมชาต และมปรมาณมาก ซง
การน�าสารสกดจากเปลอกผลไมมาใชหรอดดแปลงใหเกด
ประโยชน จะเปนการเพมมลคาของเปลอกผลไมทเหลอทง
จากธรรมชาต ในท องถนได อกทางหนง ช วยลดการ
แพรกระจายของเชอ และทส�าคญสามารถผลตใชไดงายใน
ระดบครวเรอน ทงนในการศกษางานวจยนในล�าดบตอไป
ควรมการปรบคาความเปนกรด-ดางใหเหมาะสมในขนตอน
ของการท�าเจลลางมอผสมสารสกดจากเปลอกผลไม การเตม
สารแตงสหรอกลนเพอเพมความสนใจของผใช โดยสทใชตอง
ไมท�าใหเกดการระคายเคองตอผวหนง ตองมความคงตวทด
เมอเตมลงไปในเจลลางมอ รวมถงอาจมการเตมสารปรบความ
ชมชนทท�าหนาทชวยปรบความชมชนระหวางผวหนงและ
อากาศ เชน moisturizer, propylene และ glycol เปนตน
นอกจากนนอาจมการเตมสารบางอยางเพอรกษาหรอคงความ
เสถยรของสารสกดไมใหเกดการเสอมประสทธภาพ ท�าให
ผลตภณฑเจลลางมอสามารถเกบรกษาไดนานขนและยงคงม
ประสทธภาพในการยบยงแบคทเรยกอโรคไดเปนอยางด
กตตกรรมประกำศ
ขอขอบคณคณะวทยาศาสตรและเทคโนโลย
มหาวทยาลยหวเฉยวเฉลมพระเกยรต ในการสนบสนนการ
ท�าวจย
เอกสำรอำงอง
1. มหาลย ทรงธรรม. เจลลางมอฆาเชอโรค. [อนเตอรเนต].
2557 [เขาถงเมอ 20 ก.ย. 2558]. เขาถงไดจาก:
http://www.thaigood.com
2. สธาทพย เอมเปรมศลป. สขอนามยการลางมอ. [อนเตอรเนต].
2557 [เขาถงเมอ 15 ก.ย. 2558]. เขาถงไดจาก: :http://
www.pidst.knowledge.com
3. นงลกษณ เพงดษย. เจลลางมออนามย. [อนเตอรเนต].
2557 [เขาถงเมอ 10 ก.ย. 2558]. เขาถงไดจาก: http://
www.science.kmitl.com
4. ลาวลย นพวบลย. ประโยชนและขอจ�ากดของเจลลาง
มอผสมแอลกอฮอล. [อนเตอรเนต]. 2558 [เขาถงเมอ
2 ส.ค. 2558]. เขาถงไดจาก: http://haveeveryday.
com/index.php/news
5. ภานวชญ ละอองเอยม. การศกษาประสทธภาพในการ
ยบยงแบคทเรยของน�ามนสกดจากผวเปลอกสมโอ.
โครงงานพเศษปรญญาตร สาขาวชาเทคนคการแพทย
คณะเทคนคการแพทย, มหาวทยาลยเชยงใหม.
เชยงใหม; 2550.
6. อดมลกษณ สขอตตะ, อไรวรรณ ดลกคณานนท,
ประภสสร รกถาวร, สรพร ศรวรรณ, พจมาน พศเพยง
จนทร. การสกดและการออกฤทธยบยงเชอจลนทรย
ของสารสกดจากเปลอกมงคด. ใน: การประชมทาง
วชาการของมหาวทยาลยเกษตรศาสตร ครงท 44 วน
ท 30 มกราคม - 2 กมภาพนธ 2549. สถาบนคนควา
และ พฒนาผ ลต ภณฑ อ าหาร มหาว ทยา ล ย
เกษตรศาสตร. กรงเทพฯ; 2549. หนา 529-36.
7. สคนธ ตนตไพบลยวฒ, เทยนชย นวมเศรษฐ, เพชรลดา
เดชายนยง. ฤทธการยบยงแบคทเรยของสารสกดจาก
เปลอกผลไมบางชนด. ภาควชาจลชววทยา คณะ
วทยาศาสตรและเทคโนโลย มหาวทยาลยเทคโนโลย
พระจอมเกล าธนบร . ก รง เทพฯ: ส�า นกพมพ
มหาวทยาลยเทคโนโลยพระจอมเกลาพระนครเหนอ;
2555.
8. วรพจน จนทรแสนตอ. ผลของสารสกดจากพชทม
แทนนนส ง ในการย บย ง ก าร เจรญ เต บ โตของ
เชอแบคทเรยทเปนสาเหตใหเนอหมเนาเสย. โครงงาน
พ เศษปรญญาตร สาขาวชาเทคนคการแพทย
คณะเทคนคการแพทย, มหาวทยาลยเชยงใหม.
เชยงใหม; 2550.
9. วภา สโรจนะเมธากล, ชดชม ฮรางะ. การสกด
แทนนนจากเปลอกกลวย. วารสารเกษตรศาสตร
2537;28:578-86.
ว. วทย. เทคโน. หวเฉยวเฉลมพระเกยรต 81ปท 1 ฉบบท 2 กรกฎาคม - ธนวาคม 2558
10. Cockerill FR, Hindler JA, Wikler MA, Patel JB,
Alder J, Powell M, et al. Clinical and Laboratory
Standards Institute. Methods for dilution
antimicrobial susceptibility tests for bacteria
that grow aerobically; Approved standard-ninth
edition. CLSI document M07-A9. Vol.32 no.2.
Clinical and Laboratory Standards Institute,
Wayne, Pennsylvania USA; 2012.
11. สคนธ ตนตไพบลยวฒ, เทยนชย นวมเศรษฐ, เพชรลดา
เดชายนยง. ฤทธยบยงแบคทเรยของสารสกดจาก
เ ป ล อ กผล ไ ม บ า ง ชน ด . ว า ร ส า ร ว จ ย ม ข .
2555;17(6):880-94.
12. Shan B, Cai YZ, Broohs JD, Corke H. The in vitro
antibacterial activity of dietary spice and
medicinal herb extracts. Int J Food Microbiol
2007;117:112-19.
13. Shen X, Sun X, Xie Q, Liu H, Zhao Y, Pan Y,
et al. 2014. Antimicrobial effect of blue berry
(Vaccinium corymbosum L.) extracts against
the growth of Listeria monocytogenes and
Salmonella Enter it idis . Food Control
2014;35:159-65.
14. ศรณยา ธาราแสวง, สรมา สายรวมญาต, สวรรณา เธยร
องกร, บญญาณ ศภผล, ปยะวรรณ บชา, ณฉตรา จนทร
สวานชย.สารสกดจากสมนไพรผลพลงกาสาและเปลอก
มงคดเพอใช เป นสารกนบดในผลตภณฑยาและ
เครองส�าอาง. วารสารอาหารและยา 2556;20(2):30-6.
15. Thongson C, Davidson PM, Mahakarnchanakul
W, Vibulsresth P. Antimicrobial effect of Thai
spices against Listeria monocytogenes and
Salmonella Typhimurium DT104. J Food Prot
2005;10:2054-58.
ปท 1 ฉบบท 2 กรกฎาคม - ธนวาคม 255882 ว. วทย. เทคโน. หวเฉยวเฉลมพระเกยรต
บทคดยอพยาธสตรองจลอยด (Strongyloides stercoralis) หรอพยาธเสนดายเปนพยาธตวกลมในล�าไสชนดหนง อยใน
ไฟลมนมาโทดา จนสสตรองจลอยด จดอยในกลม facultative parasite เปนพยาธทสามารถเจรญครบวงจรชวต ทงแบบ
วงจรชวตอสระหรอแบบอาศยโฮสต รวมทงสามารถตดเชอซ�าในตวโฮสตเองโดยไมตองผานวงจรชวตภายนอก พยาธ
สตรองจลอยดพบไดทวโลกโดยเฉพาะในประเทศทภมอากาศรอนชน ในประเทศไทยพบไดทกภาค สามารถตดตอไดงายโดย
ไชเขาสผวหนงของโฮสต มกมรายงานการตดเชอพยาธนรวมกนในผปวยโรคพยาธปากขอ ผปวยทตดเชอทวไปจะเกดอาการ
ในระบบทางเดนอาหาร เชน ปวดทอง ทองอด อาหารไมยอย และทองรวง เนองจากพยาธตวแกอาศยอยทล�าไสเลก หรอ
อาการทางผวหนง เชน คน เปนตม หรอลมพษ เนองจากการถกพยาธตวออนไชเขาสผวหนง หรออาจไมแสดงอาการใด ๆ เลย
ในผตดเชอปรมาณนอย อยางไรกดในผปวยทภมคมกนต�า เชน ผทมภาวะทพโภชนาการ ผปวยโรคเอดส ผปวยโรคไต ผปวย
โรคมะเรง ซงไดรบยากดภมคมกน ยาเคมบ�าบด หรอการฉายรงส จะมอาการรนแรงขน เนองจากผปวยมภมคมกนต�าไม
สามารถตานทานพยาธ พยาธสามารถเพมจ�านวนขนไดอยางมากมาย พยาธตวแกในล�าไสเลกจะท�าใหผปวยมภาวะขาดน�า
ขาดอาหาร จากการทองรวงรนแรง นอกจากนพยาธตวออนทมปรมาณมากมายเหลานนยงสามารถไชบกรกเขาสอวยวะ
ตาง ๆ เชน ปอด หลอดลม หวใจ ตบ ไต ไขสนหลง และสมอง ท�าใหเกดการอกเสบและอวยวะลมเหลว รวมทงการน�าเชอ
แบคทเรยเขาสกระแสเลอด เหตทงหมดนอาจท�าใหผปวยเสยชวตได
ค�ำส�ำคญ: พยาธสตรองจลอยด พยาธตวกลมในล�าไส พยาธตวกลมทตดตอทางดน ผปวยภมคมกนต�า
Strongyloidiasis : พยำธไชผวหนง ภยรำยใกลตว
Strongyloidiasis : skin-penetration nematodes, the near dangers
สภำภรณ วรรณภญโญชพสาขาวชาวทยาศาสตรชวภาพ คณะวทยาศาสตรและเทคโนโลย มหาวทยาลยหวเฉยวเฉลมพระเกยรต
สมทรปราการ 10540
Supaporn WannapinyosheepDivision of Biological Science, Faculty of Science and Technology, Huachiew Chalermprakiet University,
Samutprakarn 10540
Corresponding author: ssupaporn@hotmail.com
ว. วทย. เทคโน. หวเฉยวเฉลมพระเกยรต 83ปท 1 ฉบบท 2 กรกฎาคม - ธนวาคม 2558
AbstractStrongyloides stercoralis (thread worm) is intestinal nematodes parasite in Phylum Nematoda,
Genus Strongyloides, classified as facultative parasite, is a parasite that can survive in both free living and
parasitic life cycles. This parasite can autoinfect repeatedly within host. Strongyloides stercoralis has
been reported the distribution throughout the world, particularly in the tropical and sub-tropical countries,
including all regions in Thailand. As a common soil transmitted nematode, can infect easily to host by
skin penetration. There have frequently reported co-infection with hookworms. In general, patients will
show intestinal symptoms such as abdominal pain, bloating, gastrointestinal dyspepsia, diarrhea due to
the mature worm in the small intestine or symptoms such as itchy skin or hives, swell because of the
larvae penetrate into the skin. Patients may not show any symptoms if the infection is small amounts.
However, the symptoms are more severe in immunologically compromised patients such as malnutrition,
AIDS, kidney disease, cancer, patients receiving immunosuppressive chemotherapy or radiation. Many
parasites can multiply in the patient due to patients with low immunity can not resist the parasite. Adult
worms in intestinal can causes severe diarrhea, dehydration and malnutrition. Many larva invades various
organs such as the lungs, trachea, heart, liver, kidney, brain, spinal cord, causing inflammation and organ
failure, including bring of bacteria into the bloodstream. These are the cause that can lead to the death.
Keywords: Strongyloides stercoralis, Intestinal nematodes, Soil transmitted nematodes,
Immunocompromised patients
ระยะตดตอของพยาธ ซงลวนมขนาดเลกมากจนไมสามารถ
มองเหนดวยตาเปลา โดยมกพบปะปนมากบอาหาร น�าดม
ซงเปนวธการตดตอทงายมาก เชน การรบประทานพชผกสด
ทลางไมสะอาด การรบประทานของดบหรอครงสกครงดบท
พบบอย เชน ผกบง ผกกระเฉด ลาบปลาดบ ปลารา ปนา
กงฝอย เนอวว และหมทยางไมสก ท�าใหเปนโรคพยาธใบไม
ล�าไส โรคพยาธใบไมตบ โรคพยาธใบไมปอด โรคพยาธตดวว
และตดหม การถกแมลงพาหะน�ามา เชน ถกยงกด ซงน�าเอา
เชอโรคเทาชางมาให หรอการไชเขาสผวหนงคนโดยตรง เชน
การเดนเทาเปลาบนดนทชนแฉะทมตวออน ระยะตดตอของ
พยาธปากขอ พยาธสตรองจลอยดจะเปดโอกาสใหเชอไชเขา
ทางผวหนง โดยทวไปโรคพยาธมกเปนโรคทรกษาไดงายโดย
การรบประทานยาฆาพยาธ และมกไมเปนอนตรายรายแรง
จนถงขนผปวยเสยชวต แตสงทส�าคญกวาคอ การปวยเรอรง
และไมไดรบการรกษาเนองจากไมทราบวาตนเองตดเชอ
บทน�ำ
ความไมมโรคถอเปนลาภอนประเสรฐ ทกคนลวน
ปรารถนาใหสขภาพสมบรณแขงแรง แตการด�ารงชวตของ
มนษยเรามโอกาสไดรบเชอตาง ๆ เขาสรางกายโดยไมรตว
ไมวาจะเปนเชอแบคทเรย ไวรส เชอรา หรอหนอนพยาธ ซง
อาจกอใหเกดอนตรายแกสขภาพ แมโรคพยาธจะสงผลตอ
สภาพรางกายผปวยนอยกวาการตดเชอชนดอน แตยงม
รายงานขาวการเสยชวตหรอเจบปวยจากการตดเชอพยาธ
อยเสมอ เชน ขาววงการลกหนงเศรา โคชแตกเสยชวตแลว
ในวย 52 ป [1] จากอาการตดเชอในกระแสเลอดและลาม
เขาส ปอดของพยาธสตรองจลอยด โรคพยาธพบไดใน
ประเทศตาง ๆ ทวโลก โดยเฉพาะอยางยงในประเทศทก�าลง
พฒนารวมทงประเทศไทย หนอนพยาธมหลายชนดทงพยาธ
ใบไม พยาธตด และพยาธตวกลม ซงวธการตดตอมาสคนนน
แตกตางกนออกไป ไมวาจะเปนการรบประทานไขพยาธหรอ
ปท 1 ฉบบท 2 กรกฎาคม - ธนวาคม 255884 ว. วทย. เทคโน. หวเฉยวเฉลมพระเกยรต
พยาธ เพราะอาการทเกดขนอาจไมบงชชดเจนนก ซงอาจ
เปนตนเหตและน�าไปสการเจบปวยทอนตรายมากขน เชน
พยาธสตรองจลอยดทไชเขาสผวหนงคนจากการทไปสมผส
ดนชนแฉะทปนเปอนอจจาระของผปวยทมตวออนระยะ
ตดตอทเรยกวา ตวออนฟลารฟอรม (filariform larva) เมอ
ไชเขาทางผวหนงแลวจะเขาสกระแสเลอดเพอไปยงอวยวะ
อน เชน หวใจ ปอด ถงลม และหลอดลม แลวมาเจรญเตบโต
เปนพยาธตวแกทล�าไสเลก อาการทเกดจากการตดเชอ
พยาธนพบไดตงแตไมรนแรงจนถงรนแรงทอาจเปนอนตราย
ถงชวตได ผปวยปกตทวไปจะมอาการไมรนแรง เบองตนท
ผวหนงของผปวยต�าแหนงทพยาธไชจะเกดเปนตมแดงคน
และเกดรอยนนแดงเปนทาง แตอาจมอาการทปอดและท
ล�าไสรวมดวย ถงแมผปวยปกตทวไปทมอาการไมรนแรงกยง
จ�าเปนตองไดรบการรกษา เพอปองกนการแพรเชอไปยง
บ คคลอ น ส วนกรณท ม ก า รต ด เ ช อ อย า ง ร นแร ง
(hyperinfection) พยาธมการเพมจ�านวนไดภายในตวโฮสต
(autoinfection) และแพรกระจายไชเขาสอวยวะตาง ๆ
(dissemination) อกทงน�าเชอแบคทเรยเขาสกระแสเลอด
จนเปนเหตใหผปวยเสยชวตได พบในกลมผทมความเสยง
เชน ผปวยทมภมคมกนบกพรอง เชน ผปวยโรคเอดส หรอ
ผปวยทรางกายออนแอมภมตานทานต�าจนไมสามารถยบยง
การเพมจ�านวนของพยาธและการเขาสอวยวะตาง ๆ เชน
ผขาดสารอาหาร ผทปวยเรอรง ผทไดรบยาสเตยรอยดเปน
เวลานาน ๆ ผทเปลยนถายอวยวะ ท�าใหผปวยทตดเชอพยาธ
สามารถเสยชวตไดอยางงายดาย พบวาผปวยทตดเชอรนแรง
พยาธจะแพรกระจายเขาอวยวะตาง ๆ โดยมอตราการเสย
ชวตถงรอยละ 87 [2] ซงปจจบนกลมคนเหลานมจ�านวนมาก
ขน จงเปนสงทควรตระหนกในการปองกนตนเองไมใหมการ
ตดเชอพยาธนเกดขน
ท�ำควำมรจกกบ Strongyloidiasis
Strongyloidiasis คอโรคทเกดจากการตดเชอ
พยาธล�าไสทชอวทยาศาสตรวา Strongyloides stercoralis
หรอเรยกวาพยาธสตรองจลอยดหรอพยาธเสนดาย เปน
พยาธตวกลมขนาดเลก อาศยอยทล�าไสเลกโดยฝงตวอยใน
เยอบของล�าไส พบแพรกระจายทวโลกโดยเฉพาะเขตรอนชน
ในประเทศไทยพบรายงานการตดเชอในผปวยทวทกภาค ม
ความชกไมแตกตางกนมากนก พยาธชนดนสามารถตดเชอ
ไดในคนทกชวงอาย โดยปรมาณการตดเชอมากหรอนอยขน
อยกบจ�านวนครงและจ�านวนทพยาธเขาสรางกาย อกทงขน
อยกบภมตานทานในรางกาย หากผปวยมภมคมกนต�าหรอ
ภมคมกนบกพรองพยาธจะสามารถเพมจ�านวนไดมากมายใน
ตวผปวย
โรคนตดตอมำสคนอยำงไร
พยาธชนดนมตวออนระยะฟลารฟอรมเปนระยะ
ตดตอ พบอยในดนชนแฉะทปนเปอนอจจาระ ตวออนระยะ
ตดตอนมความทนทานอยในพนดนไดหลายวน ผทมความ
เสยงตอการตดเชอ ไดแก ผทมโอกาสสมผสกบดนทปนเปอน
อจจาระทมตวออนระยะตดตอ เชน เกษตรกร มกพบใน
ชนบทมากกวาเขตเมอง โดยในพนททมการระบาดมกมระบบ
สขาภบาลสงแวดลอมทไมด มการก�าจดสงปฎกลอจจาระไม
เหมาะสม อกทงการมพฤตกรรมไมถายอจจาระลงสวมแต
ถายอจจาระลงดน หรอการใชอจจาระมาท�าเปนปย จงท�าให
พยาธสามารถแพรกระจายไดด พยาธตวออนทถกขบถาย
ออกมาพรอมกบอจจาระของผปวยจะเปนตวออนระยะ
แรบดตฟอรม (rhabditiform larva) ซงเปนระยะทใชในการ
วนจฉยในสงสงตรวจอจจาระ ตอมาจะเจรญเตบโต ลอกคราบ
กลายเปนตวออนระยะฟลารฟอรมตดตอมาสคน โดยตดไป
กบอาหารและพชผกทลางไมสะอาดโดยเขาทางปาก หรอ
เมอคนเดนเทาเปลา หรอผวหนงไปสมผสพยาธตวออนซง
มขนาดเลกมากจนไมสามารถมองเหนไดดวยตาเปลา พยาธ
จะไชเขาสผวหนง เมอพยาธไชเขาสผวหนงแลว ผตดเชอจะ
รสกคน มรอยนนแดงใตผวหนง จากนนจะไปตามกระแส
เลอด เขาสหวใจ ปอด แลวไชทะลเสนเลอดฝอยทปอดเขา
สถงลม ระบบทางเดนหายใจ แลวกลนลงสระบบทางเดน
อาหารไปยงล�าไสเลก เจรญเปนตวแกตอไป ผตดเชอท
ภมคมกนปกตมกไมแสดงอาการ หรอเกดอาการนอย ท�าให
ละเลยตอการตดเชอ แตพยาธนมการเพมจ�านวนไดภายใน
ตวโฮสต ท�าใหผตดเชอมพยาธอยในรางกายไดนานหลายป
ว. วทย. เทคโน. หวเฉยวเฉลมพระเกยรต 85ปท 1 ฉบบท 2 กรกฎาคม - ธนวาคม 2558
โดยไมไดรบเชอใหมเขาไป จงเปนผแพรเชอไปสผอนได และ
จะมอนตรายมากขนหากผตดเชอนนเกดภมค มกนต�าใน
ภายหลง โดยอาจกอใหเกดพยาธเพมจ�านวนอยางมาก และ
แพรกระจายเขาสอวยวะได
ผทตองไดรบกำรตรวจวนจฉยกำรตดเชอนเปนพเศษคอ
ใคร [2]
พยาธสตรองจลอยดมความแตกตางจากพยาธชนด
อนทตวแกเพศเมยสามารถออกไขและฟกเปนตวไดโดยไม
ตองมการผสมพนธ ทงยงสามารถเพมจ�านวนในตวโฮสต หาก
ผปวยมภมคมกนต�า รางกายออนแอจะน�าไปสการตดเชอ
อยางรนแรงเปนอนตรายตอชวต ผทมความเสยงสงจากการ
ตดเชอพยาธน คอ
1. ผทไดรบยาลดภมคมกนโดยเฉพาะพวกสเตยรอยดและ
ยาเคมบ�าบด
2. ผปวยทภมคมกนทางดานเซลล (cellular immunity)
มการเปลยนแปลง
3. ผปวยโรคเนองอก โรคมะเรงทางโลหตวทยา โดยเฉพาะ
อยางยงโรคมะเรงตอมน�าเหลอง มะเรงเมดเลอดขาว
4. ผรบการปลกถายอวยวะ เชน เปลยนถายไต
5. ผปวยโรคหลอดเลอดคอลลาเจน (collagen vascular
disease)
6. ผขาดสารอาหาร
7. ผปวยโรคไตวายเรอรงระยะสดทาย
8. ผปวยโรคเบาหวาน
9. ผสงอาย
10. ผปวยโรคเอดส (HIV)
11. ผทเดนทางไปและกลบจากพนทระบาดของโรค
12. กล มผ ทอย รวมกนในพน ทจ�า กดและสขาภบาล
สงแวดลอมไมด เชน นกโทษ โรงพยาบาลโรคประสาท
สถานสงเคราะหเดกปญญาออน
กลมคนเหลานมอตราเสยงตอการตดเชอและม
อตราการเสยชวตคอนขางสงกวาคนปกต มรายงานกรณการ
ตดเชอในกลมผปวยโรคเอดส จ�านวน 86 ราย ตรวจพบ
ตดเชอพยาธสตรองจลอยดถง 19 ราย คดเปนรอยละ 22 [3]
และรายงานการเสยชวตของกลมผทมภมค มกนต�าและ
ตดเชอพยาธสตรองจลอยด ขนรนแรงมอตราการตาย
ถงรอยละ 69 [4] ดงนนความรพนฐานทางชววทยา วงจรชวต
และแนวทางการปองกนการตดเชอจงเปนขอมลททกคน
ควรรจกและเขาใจ
รปรำงและระยะตำง ๆ ของพยำธ [5]
พยาธสตรองจลอยดด�ารงชวตไดทงแบบอสระไม
อาศยโฮสตอยในพนดนและแบบเปนปรสตในตวโฮสต จงม
รปรางไดหลายแบบแตกตางกน พยาธตวแกมล�าตวกลมยาว
รปทรงกระบอก ไมมปลอง ดานหวและทายเรยว ดานหวเปน
ปาก สองดานของล�าตวสมมาตรขนาดเลกประมาณ 1-3
มลลเมตร มหลอดอาหารเปนกระเปาะ (rhabditiform type)
แยกเพศ โดยตวเมยขนาดใหญกวาผตว และมปลายหาง
เหยยดตรง ตวผมปลายหางงอ และมอวยวะในการผสมพนธ
(spicule) ยนออกมา ไขของพยาธมรปรางกลมร ขนาดเลก
มากขนาดประมาณ 50-58 x 30-40 ไมโครเมตร มกไมพบ
ไขในอจจาะระของผปวยเนองจากหลงจากพยาธออกไขแลว
ไขจะเจรญและฟกภายในล�าไสคนในเวลาไมกชวโมง และจะ
กลายเปนตวออนระยะท 1 เรยกวา ตวออนแรบดตฟอรม ซง
ตวออนระยะนจะใชในการตรวจวนจฉยแยกไดหากมการ
ปนเปอนกบเชอพยาธปากขอ กรณทจะตรวจพบไขของพยาธ
สตรองจลอยดในอจจาระคอ กรณทผปวยมอาการทองรวง
รนแรง และจะเจรญเปนตวออนระยะ 2 และ 3 ตามล�าดบ
ซงระยะท 3 เปนระยะตดตอเรยกวาตวออนฟลารฟอรม โดย
มรปรางลกษณะดงน
1. ตวแกตวเพศเมยแบบปรสต (parasitic female) ด�ารง
ชวตแบบปรสต พบไดทล�าไสเลกของผปวย รปรางเรยวยาว
ขนาดประมาณ 0.04 x 2 มลลเมตร หลอดอาหารเปนทอ
(filariform type) มอวยวะสบพนธ 2 ชด ในคนพบพยาธ
ระยะนเฉพาะตวเมย ไมพบตวผ มการสบพนธแบบไม
อาศยเพศ (parthenogenesis) ในรางกายของโฮสต
ปท 1 ฉบบท 2 กรกฎาคม - ธนวาคม 255886 ว. วทย. เทคโน. หวเฉยวเฉลมพระเกยรต
2. ตวแกตวเพศเมยแบบอสระ (free living female) ด�ารง
ชวตอสระในพนดน มขนาดเลกกวาตวแกตวเพศเมยแบบ
ปรสตประมาณครงหนง มล�าตวอวนสนขนาดประมาณ 0.05-
0.075 x 1.0-1.7 มลลเมตร หลอดอาหารเปนกระเปาะ ม
อวยวะสบพนธ 2 ชด ปลายหางแหลมตรง
3. ตวแกตวเพศผแบบอสระ (free living male) ด�ารง
ชวตอสระในพนดน มล�าตวอวนสนขนาดประมาณ 0.04-0.05
x 0.7-1.0 มลลเมตร หลอดอาหารเปนกระเปาะ มอวยวะ
สบพนธ 1 ชด มอวยวะเพศ (spicule) 2 อน ปลายหางแหลม
โคงงอ
4. ตวออนฟลำรฟอรม (filariform larva) เปนระยะตดตอ
รปรางผอมเรยวยาว หลอดอาหารเปนทอ ขนาดประมาณ 16
x 630 ไมโครเมตร
5. ตวออนแรบดตฟอรม (rhabditiform larva) คอตว
ออนระยะท 1 หรอ 2 ขนาดประมาณ 20 x 380 ไมโครเมตร
มรปรางเรยวยาวหวทายมน หลอดอาหารเปนกระเปาะ เปน
ระยะทตรวจพบไดในอจจาระของผปวย ตวออนระยะนม
ความส�าคญเพราะเปนระยะทใชในการตรวจวนจฉยการ
ตดเชอในอจจาระ หากในพนททมการแพรกระจายรวมกน
ระหวางพยาธสตรองจลอยดและพยาธปากขอ มกใชวธการ
เพาะเชอและวนจฉยแยกสณฐานของตวออนทแตกตางกน
โดยพยาธสตรองจลอยดจะมสวนของชองปากสนกวาพยาธ
ปากขอ แต genital primordium ใหญกวา [6]
6. ไข มการพฒนาเปนตวออนบางสวนตงแตอยในมดลกของ
พยาธ ขนาดประมาณ 50-58 x 30-40 ไมโครเมตร เปลอก
บางใส ลกษณะคลายไขพยาธปากขอ ปกตไม พบใน
สงสงตรวจอจจาระ แตพบเฉพาะในผปวยทมอจจาระรวง
เฉยบพลนเทานน เพราะไขจะฟกออกมาเปนระยะตวออนใน
ล�าไสของคนในเวลาไมกชวโมง
ภำพท 1 รปรางและระยะตาง ๆ ของพยาธสตรองจลอยด
A = parasitic female B = free living female C = free living male D = rhabditiform larva
E = filariform larva F = egg
a = anus e = esophagus I = intestine m = mouth l = larva s = spicule t = testes u = uterus
ว. วทย. เทคโน. หวเฉยวเฉลมพระเกยรต 87ปท 1 ฉบบท 2 กรกฎาคม - ธนวาคม 2558
ระบำดวทยำ
โรคพยาธสตรองจลอยดพบไดทวไปในโลก โดย
เฉพาะในประเทศเขตรอน ประมาณการวามผตดเชอ จ�านวน
21 ลานคน ในเขตเอเชย 900,000 คน จากอดตประเทศ
สหภาพโซเวยต 8.6 ลานคน จากแอฟรกา 4 ลานคน ในทวป
อเมรกาเขตรอน 400,000 คน ในอเมรกาเหนอ และ 100,000
คน จากหมเกาะแปซฟก การระบาดจะเกดขนไดดในททม
กลมคนอยรวมกน ระบบการสขาภบาลยงไมไดมาตรฐาน
รวมถงการมสขวทยาสวนบคคลทไมด เชน การศกษาในกลม
ตวอยางทเปนผปวยในโรงพยาบาลโรคประสาท จ�านวน
1,437 คน ในเมองนวยอรคพบการตดเชอถงรอยละ 18 [7]
มกพบระบาดคกบแหลงทมการระบาดของพยาธปากขอแต
อตราการตดเชอต�ากวา ในประเทศไทยขอมลระบาดวทยา
ของพยาธสตรองจลอยดรวมทงพยาธล�าไสชนดตาง ๆ ม
ผศกษามาตงแตอดต สวนใหญเปนการตรวจอจจาระเพอหา
ปรสตหลาย ๆ ชนด และใชการตรวจโดยวธมาตรฐานปกต
เชน direct simple smear, Kato’ thick smear, formalin
ethyl acetate concentration technique พบความชก
ของพยาธสตรองจลอยดไมมากนกเมอเทยบกบพยาธชนดอน
จงท�าใหดเหมอนโรคพยาธสตรองจลอยดนไมมปญหาทาง
สาธารณสข แตนาจะเปนความชกทต�ากวาความจรง เพราะ
วธมาตรฐานดงกลาวใชไดดส�าหรบการตรวจหาพยาธล�าไส
ทว ๆ ไป ชนดอน ๆ แตมความไวต�าเมอน�ามาใชตรวจหา
พยาธสตรองจลอยด จากขอมลการส�ารวจหนอนพยาธล�าไส
ใน 14 จงหวด ภาคใตของประเทศไทยในป พ.ศ. 2532 พบ
วามประชาชนถงรอยละ 77.56 เปนโรคหนอนพยาธล�าไส
ชนดใดชนดหนงหรอหลายชนดในคนเดยวกน หนอนพยาธท
ตรวจพบ ไดแก พยาธปากขอ รอยละ 68.78 พยาธไสเดอน
รอยละ 10.38 พยาธแสมา รอยละ 33.71 พยาธเขมหมด
รอยละ 33.71 พยาธสตรองจลอยด รอยละ 0.02 พยาธตด
ทเนย รอยละ 0.02 พยาธตดแคระ รอยละ 0.04 [8] และใน
3 จงหวด ของภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ป พ.ศ. 2536 พบวา
ประชาชนตดเชอพยาธชนดใดชนดหนงหรอหลายชนดในราย
เดยวกนเฉลยรอยละ 38.7 โดยพบความชกของพยาธใบไมตบ
รอยละ 21.1 พยาธปากขอ รอยละ 17.3 พยาธใบไมล�าไส
ขนาดกลาง รอยละ 6.0 พยาธ สตรองจลอยด รอยละ 0.5
พยาธแสมา รอยละ 0.4 และพยาธเขมหมดรอยละ 0.2 [9]
การศกษาในโรงเรยนประถม จ�านวน 4 โรงเรยน ในจงหวด
นครศรธรรมราช พบวาเดกนกเรยนมการตดเชอพยาธล�าไส
ทตดตอผานดนรอยละ 46.8 เปนการตดเชอพยาธปากขอ
รอยละ 26.9 พยาธสตรองจลอยด รอยละ 1.8 พยาธแสมา
รอยละ 28.5 และพยาธไสเดอน รอยละ 5.7 [10] อตราการ
ตดเชอพยาธล�าไสในจงหวดอบลราชธาน พบการตดเชอพยาธ
ล�าไสรวม รอยละ 23.15 เปนพยาธสตรองจลอยด รอยละ
8.11 [11] การศกษาความชกโรคตดเชอปรสตในเขตธนบร
กรงเทพมหานคร อ�าเภอปากทอ จงหวดราชบร ในกลม
ตวอยาง จ�านวน 230 คน พบการตดเชอปรสต จ�านวน 3 ชนด
คอ พยาธสตรองจลอยด จ�านวน 1 ราย พยาธปากขอ จ�านวน
4 ราย พยาธแสมา จ�านวน 1 ราย และพยาธสตรองจลอยด
รวมกบพยาธปากขอ จ�านวน 1 ราย ทงหมดพบในกลม
ตวอยางในจงหวดราชบร คดเปนรอยละ 3.0 ไมพบการตด
เชอปรสตในเขตธนบร กรงเทพมหานคร [12] การส�ารวจ
หาความชกการตดเชอพยาธล�าไสในชมชนเขตคลองเตย
กรงเทพมหานคร ในป พ.ศ. 2547 โดยการตรวจอจจาระจาก
กลมตวอยาง จ�านวน 420 ราย ผลการตรวจพบอตราความ
ชกการตดเชอพยาธล�าไสรวมรอยละ 9.05 เปนพยาธ
สตรองจลอยด รอยละ 1.90 [13] ซงความชกของโรคพยาธ
สตรองจลอยดในประเทศไทยดงกลาวดไมมาก
แตเมอมการตรวจเพอหาความชกของพยาธ
สตรองจลอยดโดยวธทจ�าเพาะเจาะจงและมความไวสง โดย
วธการเพาะเลยงตวออน (agar plate culture method)
กลบพบวาพยาธนมความชกทสงมาก ใหผลแตกตางจากวธ
การตรวจแบบมาตฐานทวไป เชน การศกษาการตดเชอโรค
พยาธสตรองจลอยดโดยวธการเพาะเลยงตวออนในป
พ.ศ. 2545 พบความชกถงรอยละ 23.5 ของกลมตวอยางท
ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ [14] และรอยละ 24.5 ในภาคเหนอ
[15] สอดคลองกบการศกษาระบาดวทยาของพยาธ
สตรองจลอยดในภาคใตในป พ.ศ. 2550 จากกลมตวอยาง
จ�านวน 1,308 ราย โดยวธการเพาะเลยงตวออน พบความ
ชกพยาธสตรองจลอยดถงรอยละ 20.6 [16] ในกรณทม
ปท 1 ฉบบท 2 กรกฎาคม - ธนวาคม 255888 ว. วทย. เทคโน. หวเฉยวเฉลมพระเกยรต
ปรมาณเชอนอยในอจจาระ การท�าการตรวจโดยวธการเพาะ
เลยงตวออนจะไดผลทดกวา เพราะพบวาปรมาณของตวออน
ทปนออกมากบอจจาระผทตดเชอจะไมเทากน บางชวงสง
บางชวงต�า หรอบางชวงขาดหายไป ซงบางครงชวงทเกบ
ตวอยางอจจาระของผปวยมาตรวจอาจเปนชวงทมปรมาณ
เชอนอยกท�าใหตรวจไมพบ ดงนนจงเปนสงทควรพจารณา
วาความชกทแทจรงมอตราทสง และตระหนกถงอนตรายของ
พยาธชนดน
ภำพท 2 วงจรชวตของพยาธสตรองจลอยด
พยาธสตรองจลอยดสามารถมวงจรชวตได 3 แบบ คอ [7, 17]
1. แบบทำงตรง (direct cycle)
เมอผปวยถายอจจาระซงมตวออนแรบดตฟอรม
ออกมาปนเปอนตามพนดน ตวออนจะใชเวลา 2-3 วน ใน
การเจรญและล�าตวเรยวยาวขน ขนาดยาวประมาณ 700
ไมโครเมตร กลายเปนตวออนฟลารฟอรมเพศเมยซงเปน
ระยะตดตอมาสคน สวนเพศผมกจะไมเกยวของและพบได
นอย เมอตวออนฟลารฟอรมเพศเมยทอยตามพนดนไชเขาส
ผวหนงของคนหรอโฮสตอนทเหมาะสมแลว จะไชเขาสหลอด
เลอดด�าและหลอดน�าเหลองไปตามกระแสเลอดเขาสหวใจ
และปอด ลอกคราบทปอด จากนนไชผานทะลปอดเขาส
ถงลม ระบบทางเดนหายใจ และไปยงกลองเสยง ตามล�าดบ
ตอมาผปวยไอและจะกลนตวออนเขาหลอดอาหารและลงส
ว. วทย. เทคโน. หวเฉยวเฉลมพระเกยรต 89ปท 1 ฉบบท 2 กรกฎาคม - ธนวาคม 2558
ล�าไสเลก ตวออนพยาธจะลอกคราบและเจรญเตบโตเปน
ตวแก ฝงตวอยทเยอบผนงล�าไส มกอยในล�าไสเลกสวนตน
นอกจากการไชเขาสผวหนงแลว ตวออนระยะตดตอของ
พยาธยงสามารถตดตอมาสคนจากการปนเปอนมาในอาหาร
น�า พชผก และเขาทางปากได พยาธจะเจรญเปนตวแก
เพศเมยสามารถผลตไขไดภายในเวลา 25-30 วน นบจากวน
เรมตดเชอ สามารถสบพนธไดเองโดยไมตองมการผสมจาก
เพศผ เมอออกไขมาแลว ไขจะฟกออกมาเปนตวออน
แรบดตฟอรมในเวลาเพยงไมกชวโมง และออกจากรางกาย
โฮสตผานทางการอจจาระ
2. แบบทำงออม (indirect cycle)
พยาธสตรองจลอยดชอบอาศยอยในพนดนชนแฉะ
ในภมประเทศทอากาศอบอน เมอตวออนแรบดตฟอรมทปน
ออกจากจากอจจาระของผปวยตกลงพนดน หากอณหภม
และสงแวดลอมเอออ�านวยตวออนจะเจรญเปนพยาธตวแก
ตวผและตวเมย มการผสมพนธกนในดน เมอสเปรมจากตวผ
ไชเขาสไขของตวเมยจะกระตนใหไขพฒนาและตวเมยจะ
ออกไขในพนดน ภายในไมกชวโมงไขจะฟกตวกลายเปน
ตวออนแรบดตฟอรมระยะท 1 และจะเจรญเตบโตลอกคราบ
เปนระยะท 2 และตวแกตอไป วงจรชวตแบบอสระนจะคง
อยหากภาวะสงแวดลอมในพนดนมความเหมาะสมกบการ
ด�ารงชวตอสระของพยาธ แตหากสงแวดลอมไมเหมาะสม
ตวออนแรบดตฟอรมจะเจรญไปเปนตวออนฟลารฟอรมซง
เปนระยะตดตอ เพอรอไชเขาสผวหนงของโฮสต
3. แบบกำรตดเชอทมอยในรำงกำยตวเอง
(autoin fection)
การตดเชอในรางกายตวเองเกดจากตวออน
แรบดตฟอรมในล�าไสของผตดเชอ สามารถลอกคราบและ
เจรญเปนตวออนฟลารฟอรมไดเลย โดยไมตองออกมาส
สงแวดลอมนอกตวโฮสต แลวเจาะไชเยอบผนงล�าไสสวนลาง
หรอผวหนงรอบ ๆ ทวารหนกเขาสกระแสเลอด ไปยงหวใจ
ปอด ถงลม ระบบทางเดนหายใจ กลองเสยง และถกกลนลง
สล�าไสเลก เจรญเปนตวแกตามล�าดบ และเพมจ�านวนโดยไม
ตองออกมาจากรางกายของโฮสต วงจรชวตนท�าใหมการ
ตดเชอนานเรอรงโดยทไมไดรบเชอใหมเขาส รางกาย ม
อนตรายตอผทตดเชอมากในสภาวะทผดปกต เชน ผปวยทม
ภมตานทานต�า ปวยเรอรง รบยากดภมตานทาน เคมบ�าบด
ฉายรงส หรอภาวะทพโภชนาการ จะเกดการตดเชอรนแรง
จากการทพยาธเพมจ�านวน และตวออนพยาธไชไปสอวยวะ
ตาง ๆ ทวรางกาย (disseminated strongyloidiasis) ใน
รายทเปนรนแรงอาจเสยชวตได
อำกำรของโรคเปนอยำงไร
เมอรางกายตดเชอจากพยาธสตรองจลอยดจะพบ
ความแตกตางกน ทงระดบความรนแรงของโรคและในอวยวะ
ทเกยวของในผปวยแตละราย พยาธสภาพเกดไดจากทงพยาธ
ตวออนและตวแก ผตดเชอบางคนไมแสดงอาการใด ๆ และ
ไมทราบวาตนเองตดเชอพยาธในกระแสเลอด พบเมดเลอด
ขาวชนด eosinophils สง บางคนมอาการเลกนอย อาการ
ปานกลาง ไปจนถงผทมอาการหนก โดยทวไปหากผตดเชอ
นนมภมคมกนปกต อาการทเกดขนจะไมรนแรงนก แตทวา
พยาธสามารถมชวตอยในรางกายคนไดนานหลายป หากตอ
มาผปวยมรางกายออนแอลง เชน มภมคมกนต�าลงจากการ
ปวยเปนโรคอน ๆ หรอจากการตองไดรบการเปลยนถาย
อวยวะ พยาธจะสามารถเพมจ�านวนและชอนไชเขาสอวยวะ
ตาง ๆ เชน ปอด ล�าไส ไขสนหลง และสมอง รวมทงน�าเชอ
แบคทเรยเขาสกระแสเลอดได ผปวยอาจเสยชวตได สวนของ
รางกายทมความเกยวของหลกคอ ทผวหนง ปอด และ
ล�าไสเลก โดยมลกษณะอาการดงน [18]
อำกำรทำงผวหนง (cutaneous)
เมอพยาธเจาะไชเขาผวหนงแลว ผตดเชอสวนใหญ
จะมอาการไมรนแรง โดยมอาการคน บวม ผนแดง ทผวหนง
บรเวณทถกพยาธไช ในบางรายอาจมอาการนานหลาย
สปดาห กรณตดเชอซ�า ๆ หรอไดรบเชอจ�านวนมาก อาจจะ
เกดปฎกรยาการแพ (allergic) เปนผนลมพษขน หรอเกด
รอยพยาธไชเปนทางตรงหรอคดเคยวใตผวหนง (creeping
eruption) พยาธนไชไปตามผวหนงคอนขางเรวกวาพยาธ
ชนดอน เหนเปนรอยเสนทผวหนงไชไดเรวถง 10 เซนตเมตร
ตอชวโมง เรยกวา larva currens รอยนจะหายไปภายใน
12-18 ชวโมง
ปท 1 ฉบบท 2 กรกฎาคม - ธนวาคม 255890 ว. วทย. เทคโน. หวเฉยวเฉลมพระเกยรต
อำกำรทำงปอด (pulmonary)
เมอพยาธเดนทางเขาสปอด การเกดอาการทาง
คลนกขนอยกบการมจ�านวนพยาธมากหรอนอยในปอด และ
ปฏกรยาการตอบสนองทางภมคมกนในตวโฮสต ผตดเชอ
บางรายไมมอาการใด ๆ บางรายแสดงอาการปอดบวม ผท
ตดเชอจ�านวนมากหรอผตดเชอขนรนแรง (hyperinfection
syndrome) จะมอาการไอปนเสมหะ หายใจถหอบ มไข หรอ
อาการแทรกซอนอน ๆ เชน ปอดอกเสบ หรอพบเซลลอกเสบ
ทวไปในเนอปอด ถงลมบวมน�า ในชวงทพยาธอยในปอดน
สามารถตรวจพบพยาธไดในเสมหะของผปวย
อำกำรทำงล�ำไสเลก (intestinal)
อาการทางระบบทางเดนอาหารมกเกดขนภายใน
2 สปดาห หลงตดเชอ พบไดตงแตอาการคลนไส อาเจยน
ปวดทอง ทองผก และทองรวง ในรายทตดเชอจ�านวนมาก
พบวาเยอบผนงล�าไสเลกถกท�าลายรวมดวย เนองจากพยาธ
ตวแกฝงตวทเยอบผนงล�าไส จงเกดการระคายเคอง ผวหนง
สวนนนหลดลอก มลกษณะบวมแดง อาจพบแผลทเยอบผนง
ล�าไส จนท�าใหการดดซมอาหารผดปกต รางกายขาดสาร
อาหารและเกลอแรทจ�าเปน ผปวยทมสขภาพออนแอมากจะ
มอาการทองรวงรนแรง
กำรตดเชอเรอรง (chronic infection)
ผตดเชอบางรายอาจไมแสดงอาการจนไปถงผทม
อาการอาเจยน ทองรวง ทองผก เกดเสยงจากการเคลอนไหว
ของกาซหรอของเหลวในระบบทางเดนอาหาร คนทวารหนก
ผนลมพษ มรอยพยาธไชทผวหนง หอบหด มอาการทไต และ
เลอดออกในล�าไส
กำรตดเชอขนรนแรง (hyperinfection syndrome)
การตดเชอภายในตวเองเปนสาเหตหลกทท�าให
ผตดเชอคงมพยาธอยในรางกายไดเปนระยะเวลานาน โดยท
ไมไดรบเชอเขาไปใหม น�าไปสความรนแรงทมากขน หาก
หลงจากนนผตดเชออยในภาวะทภมตานทานออนแอลง เชน
ในผปวยโรคเอดส ผปวยทตองไดรบการเปลยนถายอวยวะ
เชน เปนโรคไต ตองท�าการเปลยนถายไตและไดรบยากดภม
ตานทาน เมอภมตานทางต�าจะไมสามารถยบยงการเพม
จ�านวนของพยาธ การตดเชอทวความรนแรงขน โดยพยาธ
จะเพมจ�านวนขนมากมาย แพรกระจายเขาสอวยวะตาง ๆ
ในรางกาย สามารถพบพยาธทงในเนอเยอล�าไสตลอดจนพบ
ไดในเนอเยอทกสวนของรางกาย รวมทงทสมอง ไขสนหลง
มกมการตดเชอแบคทเรยทรนแรงรวมดวย อกทงสามารถ
น�าเชอแบคทเรยเขาสกระแสเลอด ผปวยอาจเสยชวตจาก
ปอดตดเชอรนแรงท�าใหเกดภาวะการหายใจลมเหลว พยาธ
เขาสสมอง สมองอกเสบอยางรนแรง เยอบชองทองอกเสบ
รนแรง หรอตดเชอแบคทเรยในกระแสเลอด มอตราการตาย
คอนขางสง ดงนนผทมปจจยเสยงในการเกดโรคอยางรนแรง
คอ กล ม ผ ป วยทมภาวะภมค มกนต� าหรอได รบยา
กดภมต านทาน ควรไดรบการตรวจการตดเชอพยาธ
สตรองจลอยดทกคน
กำรวนจฉยโรค [5,18]
การตรวจเพอยนยนการตดเชอโดยการวนจฉย
และตรวจพบพยาธตวแก ตวออนพยาธ หรอไขในสงสงตรวจ
ทเปนอจจาระ เสมหะ และน�าในล�าไสเลก การตรวจอจจาระ
โดยวธมาตรฐานปกตรวมทงวธการตรวจอจจาระดวยวธการ
ตรวจเขมขนอาจตรวจไมพบพยาธ เพราะจ�านวนตวออนของ
พยาธทปลอยออกมากบอจจาระของผปวยแตกตางกนใน
แตละวน และตรวจพบไดยากมากในในผตดเชอเรอรงและ
ผตดเชอในระดบต�า ท�าใหผลการวนจฉยผดปกตโดยไดผล
การตรวจพบต�ากวาทควรจะเปน วธตรวจวนจฉยการตดเชอ
มดงน
1. ตรวจหำตวออนระยะแรบดตฟอรม โดยตรวจ
จากอจจาระ แตกรณทตดเชอมากอาจตรวจพบในเสมหะได
โดยทวไปจะใชวธการตรวจอจจาระ โดยวธมาตรฐานปกต
ทวไปดงน
1.1 วธกำรตรวจอจจำระดวยวธกำรตรวจอยำง
งำย (direct smear) ใชไมจมฟนจมอจจาระ มาเขยให
กระจายตวลงบนสไลดทหยดน�าเกลอ ความเขมขน 0.85
เปอรเซนต จ�านวน 1-2 หยด ปดทบดวยแผน coverglass
ว. วทย. เทคโน. หวเฉยวเฉลมพระเกยรต 91ปท 1 ฉบบท 2 กรกฎาคม - ธนวาคม 2558
แลวน�าไปตรวจหาเชอปรสตภายใตกลองจลทรรศน วธนเปน
วธทตรวจไดงาย สะดวก รวดเรว และใชกนแพรหลาย แตม
ความไวนอย อาจตรวจไมพบในกรณทผตดเชอมจ�านวน
พยาธนอย
1.2 วธกำรตรวจเขมขน (formalin ether
concentration method) ใชไมเขยอจจาระประมาณ
2-3 กรม คนลงในน�าเกลอ ความเขมขน 0.85 เปอรเซนต
ปรมาตร 10 มลลลตร แลวกรองผานผากอซ 2 ชน ทเปยกน�า
ลางตะกอนอจจาระ โดยน�าของเหลวทกรองไดไปปนเหวยง
ทความเรว 2,500 รอบตอนาท เปนเวลา 2 นาท เทของเหลว
สวนบนทงเหลอตะกอนอจจาระไว เตมน�าเกลอ ความเขมขน
0.85 เปอรเซนต ปรมาตร 10 มลลลตร แลวลางตะกอน
อจจาระซ�าอก 2 ครง หลงจากเทน�าลางครงสดทายทง
น�าตะกอนอจจาระในหลอดมาเตมฟอรมาลน ความเขมขน
10 เปอรเซนต ปรมาตร 7 มลลลตร ผสมใหเขากน เตมเอทล
อะซเตต ปรมาตร 3 มลลลตร แลวปดฝาหลอดเขยาอยางแรง
น�าไปปนเหวยงทความเรว 1,500 รอบตอนาท เปนเวลา 1
นาท เทของเหลวสวนบนทง และน�าตะกอนมาตรวจหาเชอ
ปรสตใตกลองจลทรรศน วธนสามารถตรวจหาปรสตในล�าไส
อนไดด และใชกนแพรหลาย มความไวสงกวาวธการตรวจ
อยางงาย แตการตรวจหาพยาธสตรองจลอยด ยงมความไว
ไมสงมากนก
2. กำรเพำะเลยงตวออน (culture method)
โดยน�าอจจาระเพาะเลยงบนอาหารเพาะเชอ Nutrient agar
เปนเวลา 2 วน จากนนเตมสารละลายฟอรมาลน ความเขมขน
10 เปอรเซนต ปรมาตร 10 มลลลตร บนอาหารเพาะเชอ
เขยาเบา ๆ แลวน�าสารละลายไปปนเหวยงทความเรว 1,500
รอบตอนาท เปนเวลา 1 นาท เทสารละลายสวนบนทง และ
น�าตะกอนมาตรวจหาเชอหนอนพยาธภายใตกลองจลทรรศน
วธเพาะเลยงตวออนนเปนวธทแนะน�า และนยมใชกน ส�าหรบ
การตรวจวนจฉยการตดเชอพยาธสตรองจลอยด [19] พบวา
มประโยชนในการวนจฉยหาตวออน และสามารถวนจฉยหา
ชนดของตวออนวาเปนพยาธปากขอหรอพยาธสตรองจลอยด
พบวามความไวกวาวธตรวจอยางงาย โดยมความไวรอยละ
78-100 และไวกวาวธการตรวจเขมขน 1.6-6.0 เทา [20, 21]
อกทงสามารถตรวจไดในผตดเชอต�า
3. กำรวนจฉยโดยภมคมกนน�ำวทยำ เพอตรวจ
หาแอนตบอดทจ�าเพาะตอพยาธ ไดแก วธ ELISA และวธ
immunoblotting ทนยมใชพบวามความไวสงแตยงมปญหา
ดานความจ�าเพาะ [22]
4. สงสงตรวจอน เชน น�าจากล�าไสเลก น�าลางชอง
ปอด น�าเจาะจากอวยวะตาง ๆ อาจพบตวออนของพยาธได
ดงนนการวนจฉยโรคทคอนขางแนนอนทสดคอ
การตรวจหาพยาธสตรองจลอยดในอจจาระของผปวย ทงน
ควรตรวจดวยวธการเพาะเลยงตวออน เพราะใหผลทแมนย�า
กวาวธทวไป
เรำจะปองกนโรคพยำธสตรองจลอยดไดอยำงไร
เพอปองกนการตดเชอจากโรคพยาธสตรองจลอยด
ควรปฎบตตวดงน
1. มสขอนามยทด เชน ลางมอกอนจะหยบอาหารมารบ
ประทาน
2. สวมรองเทาทกครงทตองเดนบนพนดน เพอปองกนไมให
พยาธไชเขาสเทา
3. สวมถงมอทกครงทตองสมผสกบดน โดยเฉพาะอยางยง
หากอยในเขตทมการแพรกระจายของเชอ
4. รบประทานอาหารทสะอาด และลางพชผกสดใหสะอาด
กอนรบประทาน
5. ขบถายอจจาระลงสวมทกครง เพอปองกนการแพรระบาด
ของพยาธ
6. ใหการรกษาผปวยทมการตดเชอและควรรกษาซ�าเปน
ระยะ ๆ เพอปองกนการตดเชอเขาไปใหม และท�าลายพยาธ
ทเกดโดยวธตดเชอทมอยในรางกายตวเอง
กำรรกษำ [17, 18]
ควรรกษาผทตดเชอทกรายถงแมจะไมแสดงอาการ
ปวยออกมา เพราะพยาธชนดนสามารถอาศยอยในรางกาย
ของคนไดนานหลายป หากผปวยมภมคมกนออนแอโรคนจะ
รนแรงขน ในผปวยทภมตานทานต�าจ�าเปนตองก�าจดพยาธ
ใหหมด เพอไมใหพยาธเพมจ�านวนในผปวย ยาหลกทใชใน
การก�าจดพยาธทอยในล�าไส รกษาดวยการรบประทานยา
ดงน
ปท 1 ฉบบท 2 กรกฎาคม - ธนวาคม 255892 ว. วทย. เทคโน. หวเฉยวเฉลมพระเกยรต
1. ยา ivermectin เปนยาทแนะน�าใหใชในปจจบน ม
ประสทธภาพด และผลขางเคยงตอรางกายนอย ใชในปรมาณ
200 ไมโครกรมตอน�าหนกกโลกรมตอวน วนละ 1 ครง เปน
เวลา 2 วน
2. ยา thiabendazole เดมเปนยาหลกแตปจจบนเปนยา
ทางเลอก เนองจากมผลขางเคยงตอผปวยคอ อาจเกดอาการ
เบออาหาร คลนไส อาเจยน และอาจพบอาการทองเสย คน
และปวดศรษะไดบาง ปรมาณทแนะน�าใหใชคอ 50 มลลกรม
ตอน�าหนกกโลกรมตอวน วนละ 2 ครง เปนเวลา 2 วน
3. การรกษาอน ๆ เชน การบ�ารงรางกาย ใหโปรตน ใหสาร
อาหารทจ�าเปนตอความตองการของรางกาย
แตในผ ปวยทมอาการรนแรงทพยาธแพรเขาส
อวยวะอนของรางกาย ตองไดรบการดแลจากแพทย
ผเชยวชาญอยางใกลชดเพราะเปนชวงทอนตรายตอชวต
บทสรป
โรคพยาธสตรองจลอยดเปนโรคทสามารถตดตอ
มาสคนไดโดยงาย เพยงแคสมผสดนและถกพยาธไชเขา
ผวหนง หรอกนตวออนพยาธทปนเปอนมากบอาหารโดยไม
ตงใจ การส�ารวจในอดตซงมกใชวธการตรวจวธมาตรฐาน
ปกต เชน direct simple smear, Kato’ thick smear,
formalin ethyl acetate concentration technique พบ
ความชกของพยาธสตรองจลอยดต�า จงท�าใหดไมมปญหาทาง
สาธารณสข แตปจจบนเมอใชวธการตรวจแบบการเพาะเลยง
ตวออน กลบพบวาพยาธนมความชกคอนขางสง มรายงาน
ผปวยและการเสยชวตจากการตดเชอพยาธชนดน โดยเฉพาะ
ในกล มเสยงซงเป นผ มภมค มกนต�าและตดเชอพยาธ
สตรองจลอยดขนรนแรง มอตราการตายสง เชอชนดนมความ
ทนทานตอสภาวะแวดลอม อกทงยงสามารถเพมปรมาณได
ในตวโฮสตโดยปราศจากการผานเขาสสงแวดลอม ผตดเชอ
หลายรายไมแสดงอาการใด ๆ ถงแมมเชออยในรางกาย แต
หากเมอมภาวะภมค มกนต�า เชอตวนจะนากลวและเปน
อนตรายอยางยง เนองจากพยาธทเพมปรมาณขนเรอย ๆ
ชอนไชเขาสอวยวะตาง ๆ ในรางกายผปวย เกดการตดเชอ
กบรางกายไดทกระบบ อาการทเกดขนรนแรง และเกด
อาการแทรกซอนจากการตดเชอแบคทเรย ท�าใหผปวย
เสยชวตได เพอปองกนการตดเชอจงควรมการปองกนตนเอง
โดยมสขอนามยสวนบคคลทด สวมรองเทาเสมอเพอปองกน
ไมใหตวออนพยาธไชเขาสเทา ลางพชผกใหสะอาดกอน
รบประทาน รวมทงถายอจจาระลงสวมทถกสขลกษณะ
อกทงกลมผมความเสยง เชน ผปวยเปลยนถายอวยวะ ผปวย
โรคไต ผปวยโรคมะเรง และผปวยโรคเอดส ซงปจจบนม
จ�านวนอยไมนอยควรไดรบการตรวจพยาธทกราย
เอกสำรอำงอง
1. ไทยรฐออนไลน. วงการลกหนงเศราโคชแตกเสยชวต
แลวในวย 52 ป. [อนเตอรเนต]. 2558 [เขาถงเมอ 31
ต.ค 2558]. เขาถงไดจาก: http://www.thairath.
co.th/content/493262
2. Farthing M, Fedail S, Savioli L, Bundy DAP,
Krabshuis JH. Management of strongyloidiasis.
[Internet]. 2004 [cited 2015 October 31].
A v a i l a b l e f r o m : h t t p : / / w w w .
worldgastroenterology.org/guidelines/global-
guidelines/management-of-strongyloidiasis/
management-of-strongyloidiasis-english
3. กาญจนา โถมนาการ, วรตน สนสอน, ล�าพน เฉลมเดชชาต.
อตราการตดเชอพยาธ Strongyloides stercoralis
ในผปวยทตดเชอ HIV. ขอนแกนเวชสาร 2542;3:128-31.
4. Marcos LA, Terashima A, Gotuzzo E, Canales M.
Upda te on s t r ongy lo i d i a s i s i n t he
immunocompromised Host. Curr Infect Dis Rep
2011;13:35-46.
5. วนชย มาลวงษ. พยาธตวกลมในล�าไส. ใน: วนชย มาล
วงษ ผวพรรณ มาลวงษ นมตร มรกต, บรรณาธการ.
ปรสตวทยาทางการแพทย. พมพครงท 1. ขอนแกน:
โรงพมพคลงนานาวทยา; 2544. 351-8.
6. Zeibig EA. The nematodes: clinical parasitology.
2nd ed. China: Imprint of Elsevier; 2013.
ว. วทย. เทคโน. หวเฉยวเฉลมพระเกยรต 93ปท 1 ฉบบท 2 กรกฎาคม - ธนวาคม 2558
7. Bogitsh BJ, Cater CE, Oeitmann TN. Intestinal
nematode. In: Bogitsh BJ, Cater CE, Oeitmann
TN, editors. Human parasitology. 4th ed. China:
Imprint of Elsevier; 2013. 302-4.
8. อเทน จารณศร, ประภาศร จงสขสนตกล, เชาวลตร
จระดษฐ. การส�ารวจโรคหนอนพยาธล�าไสใน 14 จงหวด
ภาคใตของประเทศไทยป 2532. วารสารโรคตดตอ
2532;15(4):391-404.
9. วน เชยชมศร, ดารณ แดงหาญ. การศกษาความชกและ
ความรนแรงของโรคพยาธใบไมตบและโรคหนอนพยาธ
อน ๆ ในจงหวดหนองคาย อดรธาน และขอนแกน
ป พ.ศ. 2536. วารสารโรคตดตอ 2539;22(5):284-9.
10. Anantaphruti MT, Nuamtanong S, Muennoo C,
Sanguankiat S, Pubampen S. Stronyloides
stercoralis infection and chronological changes
of other soil-transmitted helminthiasis in the
endemic area of southern Thailand. Southeast
Asian J Trop Med Public Health 2000;31(2):378-
82.
11. ณฏฐวฒ แกวพทลย, ปรญญาภรณ หรนทรสทธ
ประสทธ เพงสา, สมาพร สรลาภ, สรญา แกวพทลย.
ภาวการณตดเชอหนอนพยาธล�าไส : กรณศกษาแบบ
ยอนหลงในจงหวดอบลราชธาน. ศรนครนทรเวชสาร
2550;22(5):177-8.
12. นนทวด เนยมนย. การส�ารวจความชกของโรคตดเชอ
ปรสตในล�าไสในเขตธนบร กรงเทพมหานคร และอ�าเภอ
ปากทอ จงหวดราชบร. วารสารเทคนคการแพทย
2556;41(2):4520-34.
13. บงอร ฉางทรพย, พชรนทร บญแทน, นยนา อาณต.
การส�ารวจความชกการตดเชอพยาธล�าไสในชมชนเขต
คลองเตย กรงเทพมหานคร. สงขลานครนทรเวชสาร
2548;23(4):220-7.
14. Jongsuksuntigul P, Intapan PM, Wongsaroj T,
Nilpan S, Singthon S, Veeakul S, et al. Prevalence
of Strongyloides stercoralis infection in
northeastern Thailand (agar plate culture
detection). J Med Assoc Thai 2003;86:737-41.
15. Sukhavat K, Morakote N, Chaiwong P, Piangjai
S. Comparative efficacy of four methods for the
detection of Strongyloides stercoralis in human
stool specimens. Ann Trop Med Parasitol
1994;88:95-6.
16. Wongsaroj T, Phatihatakorn W, Ramasoota P,
Anamnart W, Kaewpoonsri N, Chiewchanyon B.
Epidemiological study of strongyloidiasis in
southern Thailand, 2007. J Trop Med Parasitol
2008;31:6-13.
17. Neva AF, Brown HW. Intestinal nematodes of
human beings. In: Dolan j, editors. Basic clinical
parasitology. 6thed. USA: Prentice Hall, Inc.;
1994. 123-7.
18. Garcia LS. Intestinal nematodes: diagnostic
medical parasitology. 5thed. USA: Washington
D.C.; 2007.
19. Arakaki T, Hasegawa H, Asato R, Ikeshiro T, Kinjo
F, Saito A, et al. A new method to detect
Strongyloides stercoralis from human stool. Jpn
J Trop Med Hyg 1988;16:11-7.
20. Koga K, Kasuya S, Khamboonruang C. An
evaluation of the agar plate method for the
detection of Strongyloides stercoralis in
northern Thailand. J Trop Med Hyg 1990;93:183-8.
21. Koga K, Kasuya S, Khamboonruang C, Sukhavat
K, Ieda M, Takatsuka N, et al. Modified agar plate
method for detection of Strongyloides
stercoralis. Am J Trop Med Hyg 1991;45:518-21.
22. Uparanukraw P, Phongsri S, Morakote N.
Fluctuations of larval excretion in Strongyloides
stercoralis infection. Am J Trop Med Hyg
1999;60:967-73.
ปท 1 ฉบบท 2 กรกฎาคม - ธนวาคม 255894 ว. วทย. เทคโน. หวเฉยวเฉลมพระเกยรต
บทคดยอขมนชนเปนพชทคนไทยใชเปนสมนไพรมาตงแตอดต โดยสวนใหญใชเหงาของขมนชนมาท�าเปนยาพนบาน
รกษาโรค ท�าสยอมผา และเปนเครองปรงในอาหาร ปจจบนมการน�าผงขมนชนมาใชประโยชนในหลายดาน เชน เปนสวนผสม
ในเครองส�าอางตาง ๆ อาหาร และผลตเปนแคปซลรกษาโรคเกยวกบระบบทางเดนอาหาร เปนตน พบวาสารส�าคญทอยใน
เหงาของขมนชนทแสดงฤทธทางเภสชวทยามอย 2 ชนด คอน�ามนหอมระเหยและสารเคอรควมนอยด ขมนชนจงเปนสมนไพร
ทท�าใหนกวจยทวโลกสนใจน�าสวนสกดขมนชนและสารเคอรควมนอยดมาศกษาฤทธทางชวภาพทหลากหลายเพมขน เชน
ฤทธตานอนมลอสระ ฤทธตานการอกเสบ ฤทธตานจลนทรย ฤทธตานมะเรง ฤทธตานเอนไซมทเกยวของกบโรค
อลไซเมอร และยงน�าไปศกษาทางดานการเกษตรอกดวย นอกจากนยงมการน�าสารเคอรควมนอยดมาเปนตนแบบในการ
พฒนาโครงสรางใหไดสารชนดตาง ๆ เพอเพมฤทธทางชวภาพใหสงขน ดงนนขมนชนจงเปนสมนไพรทมประโยชนมากและ
เปนทตองการของหลาย ๆ ประเทศ ประเทศไทยมการน�าเขาและสงออกขมนชนแตยงไมมากนก อาจเนองมาจากปญหา
เรองของการผลตและการแปรรปยงมนอย รวมทงการเกดผลขางเคยงจากการบรโภค จงตองมการศกษาและคนควาวจย
ตอไป อกทงผเขยนเหนวาสมนไพรขมนชนนนาจะพฒนาใหเปนพชสมนไพรเศรษฐกจทส�าคญอกชนดหนงได และยงมความ
หวงวาในอนาคตอาจมยาชนดใหมทไดจากการพฒนาสารส�าคญจากขมนชน
ค�ำส�ำคญ: ฤทธทางชวภาพ สมนไพร ขมนชน เคอรควมนอยด
คณประโยชนและฤทธทำงชวภำพทหลำกหลำยของสมนไพรขมนชน
Usefulness and various biological activities of Curcuma longa L.
ชชวำลย ชำงท�ำสาขาวชาวทยาศาสตรกายภาพ คณะวทยาศาสตรและเทคโนโลย มหาวทยาลยหวเฉยวเฉลมพระเกยรต
สมทรปราการ 10540
Chatchawan ChangtamDivision of Physical Science, Faculty of Science and Technology, Huachiew Chalermprakiet University,
Samutprakarn 10540
Corresponding author : chatchawan.ch11@gmail.com
ว. วทย. เทคโน. หวเฉยวเฉลมพระเกยรต 95ปท 1 ฉบบท 2 กรกฎาคม - ธนวาคม 2558
AbstractCurcuma longa L. (turmeric) an herbal plant, has long been used by Thai. The rhizome is the
main part of this plant to be used as a folk medicine, dyes and condiments. At present turmeric powder
is used in many fields, such as a component in cosmetics, food and capsules for treatment of digestive
system. It was found that, the active compounds of the rhizome of C. longa are essential oils and
curcuminoids. It is therefore of interest for researchers worldwide to study of crude turmeric extract,
curcuminoids and their biological activities, such as antioxidant, anti-inflammatory, antimicrobial, anti-
cancer, anti-Alzheimer activities and agricultures. Researchers also use curcuminoids as a lead compound
to develop numerous analogues for enhancing biological activities. Thus, C. longa L. is one of the most
useful plant, and a big demand for several countries. In Thailand, there is a small quantity of import and
export of this plant due to still being low in the production and product processing as well as side effect.
Hence, it should be further researched. The author believes that the C. longa L. could be developed as
an economic herbal plant and that new medicine could be developed from lead compounds of C. longa
L. in the future.
Keywords: Biological activity, Herb, Curcuma longa L., Curcuminoids
บทน�ำ
ขมนชนเป นสมนไพรทมคณประโยชน และ
สรรพคณมากมาย และอยคกบวถชวตของคนไทยมาตงแต
อดตจนถงปจจบน เชน เดกแรกเกด คนสมยกอนจะใชขมน
ทาเพอฆาเชอแทนการใชสบ ใชทาศรษะนาคหลงจากโกนผม
เพอรกษาแผล ใชถตวตอนอาบน�าเพอใหผวพรรณดเนยน
เรยบสวยงาม ใชผสมกบปนกนหมาก และใชทาแกแมลงสตว
กดตอย ใชผสมกบน�ากนแกทองอดทองเฟอ ใชเปนสยอมผา
และผสมในอาหารใหดสสนสวยงาม เมอมคนตายกใชขมนชน
มาท�าเปนยารกษาผวไมใหศพเนา เปนตน [1] ปจจบน
ววฒนาการดานเทคโนโลยไดพฒนาขนมาก มการน�าสมนไพร
ขมนชนมาประยกตใชและผลตออกมาเปนสนคาตาง ๆ ทง
ดานความงาม ยารกษาโรค อาหารเสรม ทขายตามทองตลาด
เชน สบ โลชน แปงฝนขมน ครมบ�ารงผว ครมหมก ขมนชน
แคปซล รกษาโรคมะเรง ขมนเจลรกษาโรคเรอนของสตวเลยง
ผลตภณฑเสรมอาหารผสมขมนชน และเปนสวนผสมใน
อาหารกยงเปนทนยมตงแตอดตจนถงปจจบน เชน แกงเหลอง
แกงกะหร แกงไตปลา และปลาทอดขมน เปนตน
ขมนชนไมเพยงเปนทนยมและพบในประเทศไทย
เทานน ตางประเทศกเปนทนยมโดยเฉพาะประเทศในแถบ
เอเชยใตและตะวนออกเฉยงใต เชน อนเดย เนปาล ศรลงกา
บงคลาเทศ และอนโดนเซย ซงใชเปนยาพนบานรกษาโรค
ตาง ๆ รวมทงใชผสมในอาหารมาตงแตอดตจนปจจบน เชน
เดยวกบประเทศไทย และปลกเปนพชเศรษฐกจกนมากใน
ประเทศเขตรอน [1, 2] นอกจากนขมนชนยงเปนทรจกด
ส�าหรบนกวจยดานสมนไพรทวโลก ดงเหนไดจากผลงานวจย
ทมการตพมพในแตละป ปจจบนนกวจยไดพยายามศกษา
คนควาฤทธทางชวภาพของสารสกดทไดจากขมนชน ซง
ประกอบดวยสารสองกล มหลกคอ น�ามนหอมระเหย
(essential oil) และสารเคอรควมนอยด (curcuminoids)
โดยมความคาดหวงวาสารเหลานจะน�ามาผลตเปนยารกษา
โรค แทนยาทมขายตามทองตลาดได สารเคอรควมนอยดท
มการศกษาฤทธทางชวภาพเปนจ�านวนมากม 3 ชนด คอ
เคอรควมน (curcumin; Cur) ดเมทอกซเคอรควมน
(demethoxycurcumin; Dmc) และบสดเมทอกซเคอร
ควมน (bisdemethoxycurcumin; Bdmc) โครงสราง
ปท 1 ฉบบท 2 กรกฎาคม - ธนวาคม 255896 ว. วทย. เทคโน. หวเฉยวเฉลมพระเกยรต
ดงภาพท 1 สารเหลานแสดงฤทธทางชวภาพทนาสนใจได
อยางหลากหลาย เชน ฤทธต านอนมลอสระ ฤทธตาน
มะเรง ฤทธตานโปรโตซว ฤทธตานการอกเสบ และฤทธตาน
จลนทรย และยงมการน�าสารเคอรควมนอยดไปปรบปรง
โครงสรางเพอใหมฤทธทางชวภาพท สงขนมากกวาสาร
เคอรควมนอยดดวย
ภำพท 1 โครงสรางของสารเคอรควมนอยด
บทความนจะชใหเหนถงคณประโยชนและฤทธ
ทางชวภาพของสมนไพรขมนชน และความคาดหวงใน
อนาคตวาประเทศไทยนาจะพฒนาสมนไพรชนดนใหเปนพช
เศรษฐกจ ซงในปจจบนประเทศไทยมการน�าเขาและสงออก
ปละหลายลานบาท แตการสงออกยงมปรมาณทไมมากนก
ซงอาจมสาเหตจากปญหาดานการผลตและการแปรรป
รวมทงผเขยนกยงหวงวาจะเหนผลตภณฑตาง ๆ ทมาจาก
สมนไพรขมนชนเพมมากขน รวมถงยารกษาโรคชนดใหมท
อาจจะมาจากการพฒนาโครงสรางสารเคอรควมนอยด
ลกษณะทำงพฤกษศำสตรของขมนชน
พชสมนไพรขมนชน มชอทางวทยาศาสตรวา
Curcuma longa L. อยในวงศ (family) Zingiberaceae
สกล (genus) Curuma มชอพองคอ C. domestica
Valeton และ Ammonum curcuma Jacq [3] ชอทองถน
ในประเทศไทยทใชเรยก เชน ขมน (ทวไป) ขมนแกง
ขมนหยอก ขมนหว (เชยงใหม) ขมน หมน (ภาคใต) เปนตน
[4] เปนไมลมลก อายหลายป สง 30-90 ซม. เหงาใตดน
รปไขมแขนงรปทรงกระบอกแตกออกดานขาง 2 ดาน
ตรงกนขาม เนอในเหงาสเหลองสม มกลนเฉพาะ ใบ
เดยว แทงออกมาเหงาเรยงเปนวงซอนทบกนรปใบหอก กวาง
12-15 ซม. ยาว 30-40 ซม. ดอก ชอ แทงออกจากเหงา แทรก
ขนมาระหวางกานใบ รปทรงกระบอก กลบดอกสเหลองออน
ใบประดบสเขยวออนหรอสนวล บานครงละ 3-4 ดอก ผล
รปกลมม 3 พ สวนทน�ามาใชประโยชนมากทสดคอ เหงาแก
สด และแหง [5] ดงภาพท 2 (ก)
ว. วทย. เทคโน. หวเฉยวเฉลมพระเกยรต 97ปท 1 ฉบบท 2 กรกฎาคม - ธนวาคม 2558
ภำพท 2 (ก) ลกษณะทางพฤกษศาสตรของขมนชน (ข) การแยกสารเคอรควมนอยดใหบรสทธดวยวธคอลมน
โครมาโตกราฟ (ค) ผงสารเคอรควมนทแยกไดบรสทธ
แหลงทผลตขมนชน
ขมนชนเปนพชทปลกไดทวไปในประเทศทม
ภมอากาศรอน (tropical) หรอคอนขางรอน (subtropical)
แหลงผลตทส�าคญ ไดแก อนเดย เนปาล ศรลงกา บงคลาเทศ
จน ไตหวน เปร และอนโดนเซย โดยอนเดยเปนแหลงผลต
รายใหญทสดของโลก หากนบรวมผลผลตทไดจากอนเดย
และบงคลาเทศแลว มปรมาณผลผลตรวมถง 90 เปอรเซนต
ของผลผลตโลก ประมาณ 2-3 แสนตนตอป แตประชาชน
ชาวอนเดยกมการบรโภคขมนชนคอนขางสงเชนเดยวกนถง
90 เปอรเซนต ของผลผลตในประเทศ สวนทเหลอสงออกไป
ยงสหรฐอเมรกาและญปน สวนในประเทศไทยจากผลส�ารวจ
เมอป พ.ศ. 2548 มการเพาะปลกประมาณ 5,000 ไร โดย
สวนใหญอยทางภาคใตถง 90 เปอรเซนต และพนทอน ๆ
ทวประเทศ จงหวดทมการปลกมาก ไดแก สราษฎรธาน
นครศรธรรมราช พงงา ชมพร พทลง ปราจนบร ฉะเชงเทรา
สระแกว ชลบร กาญจนบร และนครราชสมา ผลผลตรวมทง
ประเทศประมาณ 1 หมนตน ซงเกษตรกรสวนใหญปลกเปน
พชรองเพอเสรมรายได และในป พ.ศ. 2557 มการปลกเพม
ขนถง 7,354 ไร แตผลผลตรวมทงประเทศประมาณ 7,600
ตน สวนใหญใชบรโภคในประเทศถง 98เปอรเซนต และสง
ออกเพยง 2 เปอรเซนต ไปยงสหรฐอเมรกาและญปนในรป
ของน�ามนขมนชน และพบวาสถตการน�าเขาจากตางประเทศ
ตงแต ป พ.ศ. 2553-2557 มแนวโนมสงขน ดงนน
ความตองการบรโภคขมนชนยงคงเพมขนเรอย ๆ ในขณะท
ไทยยงผลตไดในระดบทต�า จงควรสนบสนนใหเกษตรกรหน
มาปลกขมนชนใหมากขน [6]
สำรส�ำคญทพบในขมนชน
ขมนชนมสารประกอบทางเคมทส�าคญอย 2 กลม
คอ น�ามนหอมระเหย (essential oil) มสเหลองออน โดย
สวนใหญพบทราก (root) 4.3 เปอรเซนต รองลงมาคอ เหงา
(rhizome) 3.8 เปอรเซนต ใบ (leaf) 1.3 เปอรเซนต และ
ดอก (flower) 0.3 เปอรเซนต สารทพบมากจากเหงาและ
รากคอ ar-turmerone (31 เปอรเซนต และ 46.8 เปอรเซนต)
สารทพบมากในใบคอ α-phellandrene (32.6 เปอรเซนต)
และสารท พบมากจากดอกคอ p - cymene-8 -o l
(26 เปอรเซนต) นอกจากนยงมน�ามนหอมระเหยอน ๆ อก
หลายชนด พบวาสารสวนใหญทพบในดอกและใบของขมน
ชนเปนสารกลมโมโนเทอรปน (monoterpene; โครงสราง
มจ�านวนคารบอน 10 คารบอน) และน�ามนหอมระเหยทพบ
จากรากและเหงาสวนใหญเปนสารกลมเซสควเทอรปน
(sesquiterpene; โครงสรางมจ�านวนคารบอน 15 คารบอน)
นอกจากนยงมน�ามนหอมระเหยชนดอนอก [7] เช น
α-pinene, β-pinene, myrcene, α-terpinene,
p-cymene, 1,8-cineol, linalool, ar-curcumene,
α-zingiberene, β-bisabolene, α-turmerone,
ภาพ ค ภาพ ข ภาพ ก
ปท 1 ฉบบท 2 กรกฎาคม - ธนวาคม 255898 ว. วทย. เทคโน. หวเฉยวเฉลมพระเกยรต
β-turmerone, curcuphenol ซงแตละพนททปลกขมนชน
จะมปรมาณของน�ามนหอมระเหยแตกตางกน และพบวา
เหงาสดจะมปรมาณน�ามนหอมระเหยมากกวาเหงาแหง ใน
เหงาสดจะมปรมาณน�ามนหอมระเหยประมาณ 7.87-16.14
เปอรเซนต สวนเหงาแหงพบประมาณ 4.70-8.66 เปอรเซนต
[8] โครงสรางทางเคมของน�ามนหอมระเหยบางชนดแสดง
ดงภาพท 3
ภำพท 3 โครงสรางทางเคมของน�ามนหอมระเหยบางชนด
สารอกกลมทพบมากจากเหงาของขมนชน คอ สาร
เคอรควมนอยด (curcuminoids) เปนสารสเหลองสม ซง
แตละพนททปลกขมนชนจะมปรมาณสารเคอรควมนอยด
แตกตางกน และพบวาเหงาสดมปรมาณเคอรควมนอยด
มากกวาเหงาแหงเชนเดยวกน โดยเหงาสดจะมปรมาณ
เคอรควมนอยดประมาณ 7.94-15.32 เปอรเซนต และเหงา
แหงจะมปรมาณเคอรควมนอยดประมาณ 3.81-8.66
เปอรเซนต [8] นอกจากนยงพบเคอรควมนอยดไดในพช
ชนดอน เชน C. xanthorhiza Roxb., C. wenyujin,
C. sichuanensis, C. aeruginosa Roxb. ซงเปนพชทปลก
ในประเทศจน แตละแหลงทพบจะมปรมาณเคอรควมนอยด
แตกตางกน [9] สารเคอรควมนอยดสวนใหญทพบม 3 ชนด
สามารถแยกให บ รสทธ ได โดยกระบวนการเทคนค
โครมาโตกราฟ (ภาพท 2 (ข)) คอ เคอรควมน พบมากทสด
(76 เปอรเซนต) รองลงมาคอ ดเมทอกซเคอรควมน และ
บสดเมทอกซเคอรควมน (16.2 เปอรเซนต และ 3.8
เปอรเซนต) [10]
ผลตภณฑทไดจำกกำรแปรรปขมนชน
ปจจบนสมนไพรขมนชนมการน�ามาแปรรปหรอ
น�ามาเปนสวนผสมในผลตภณฑตาง ๆ มากมาย ซงจะเปนการ
เพมมลคาของขมนชนใหสงขน แตอาจมกระบวนการผลตท
ยงยากแตกตางกนไปตามแตละชนด โดยการแปรรปขมนชน
จากเหงาสดในขนตนนนจะมอย 3 แบบคอ 1) การท�า
ขมนชนแหง ท�าไดโดยเอาเหงาของขมนชนมาหนใหเปนชน
บาง ๆ แลวตากแดด 2-3 วน หรออบ ท 60 องศาเซลเซยส
ประมาณ 8-12 ชวโมง จากนนเกบบรรจใสภาชนะทปดสนท
หากตองการเกบไวนาน ๆ ควรน�าออกมาผงในทรมทก ๆ
3-4 เดอน ถาเกบไวถง 2 ป ปรมาณน�ามนหอมระเหยจะลดลง
ถง 25 เปอรเซนต 2) การท�าขมนชนผง ท�าไดโดยเอาขมนชน
แหงมาบด แลวรอนเอาเฉพาะผง บรรจถงขาย หรอน�าไป
แปรรปตอเปนผลตภณฑตาง ๆ เชน เปนสวนผสมใน
เครองส�าอาง ครมทาผว ขดผว พอกหนา สบ โลชน และ
ลกประคบ หรอน�าไปบรรจเปนแคปซลขายใชในทางการ
แพทยบ�าบดรกษาโรค หรอเปนผลตภณฑเสรมอาหาร
ว. วทย. เทคโน. หวเฉยวเฉลมพระเกยรต 99ปท 1 ฉบบท 2 กรกฎาคม - ธนวาคม 2558
เปนตน 3) การสกดน�ามนหอมระเหย ซงสารสวนใหญจะอย
ทรากและเหงาของขมนชน ท�าไดโดยใชเหงาและรากมาสกด
ดวยวธการกลนแบบไอน�า (steam distillation) น�ามน
หอมระเหยจะถกสกดออกมาพรอมกบน�า จากนนแยกสวน
เอาเฉพาะน�ามนหอมระเหย สามารถน�าไปแปรรปหรอน�าไป
เปนสวนผสมในผลตภณฑตาง ๆ ตอไดอก เชน ยากนยง สบ
และครมบ�ารงผว หรอน�าไปท�าเปนโลชนทาแกผนคน หรอทา
แกโรคเรอนของสตวเลยงในบาน เปนตน [2] ในสวนราคา
ขายและการสงออกเมอป พ.ศ. 2557 ของขมนแตละชนดม
ดงน คอราคาเหงาสดเฉลยกโลกรมละ 15-18 บาท (ขนอย
กบสายพนธ ) เหงาแหงทงเหงาราคาเฉลยกโลกรมละ
50-70 บาท เหงาแหงหนราคาเฉลยกโลกรมละ 100-120 บาท
ขมนผงราคาเฉลยกโลกรมละ 150-200 บาท และน�ามนขมน
ราคาเฉลยกโลกรมละ 12,000 บาท [11]
กำรพฒนำยำรกษำโรคของขมนชน
การรกษาอาการเจบปวยหรอโรคตาง ๆ ทเกดกบ
มนษยหรอสตวมการรกษาทางการแพทยอย 2 ระบบใหญ ๆ
คอระบบการแพทยแผนตะวนตก (western medicine) หรอ
ระบบการแพทยแผนปจจบน (modern medicine) ซงม
ตนก�าเนดมาจากทวปยโรป ไดรบความนยมแพรหลายไป
ทวโลก และอกระบบคอ ระบบการแพทยแผนตะวนออก
(oriental medicine) เปนระบบการแพทยทองถนหรอการ
แพทยพนบาน (traditional medicine) ของชาวเอเชย โดย
เกดจากการสะสมประสบการณของตนเอง การบนทก และ
ปรบใชพชสมนไพรในการรกษาโรคทไดรบอทธพลมาจาก
ประเทศอนเดยและจนทเขามาในยคสมยสโขทย เรยกวา
เปนการรกษาแบบการแพทยแผนไทย คอ พจารณาความ
เจบปวยนนเกดจากความผดปกตของธาตทงสคอ ดน น�า ลม
และไฟ ทประกอบกนขนมาเปนรางกาย และมปจจยอน ๆ
ทเขามาเกยวของคอ ฤด อาย ถนทอย กาลเวลา พฤตกรรม
ทางกาย ทางจตใจ และอาหาร ดงนนหลกการรกษาจงตองหา
วธทจะท�าใหธาตทงสหรอปจจยดงกลาวนนคนกลบปกต โดย
ใชยาต�ารบทไดจากสมนไพรหลาย ๆ ชนด ทงกน นวด ประคบ
และอบสมนไพร [12]
ขมนชนเปนสมนไพรทมการน�ามาใชประโยชน
อยางหลากหลาย ทงเปนอาหารในลกษณะเครองเทศ
เพมสสน กลน และรสชาต ใชผสมในเครองส�าอาง และ
ทส�าคญคอ ใชรกษาโรคตาง ๆ ตามแพทยแผนโบราณมาอยาง
ยาวนานจนเปนทยอมรบและจดอยในต�ารายาของหลาย
ประเทศ เชน อนเดย จน ญปน เกาหล และเยอรมน [13] ซง
สรรพคณทางยาของขมนชนในแตละประเทศอาจมความ
แตกตางกน เชน ในประเทศอนเดยใชผงขมนผสมกบ
น�ามะนาวพอกเพอรกษาอาการบาดเจบ บวม เคลด ขดยอก
รกษาความผดปกตของระบบน�าด แกไอ แกหวด แผลจาก
โรคเบาหวาน โรคขอรมาตซม และไซนสอกเสบ เปนตน
ในประเทศจนใชรกษาอาการปวดทอง ทองมาน และดซาน
[14, 15] ในประเทศไทยใชรกษาอาการผอมเหลอง แกโรค
ผวหนง แกทองรวง สมานแผล ขบลม รกษาอาการทองอด
ทองเฟอ และรกษาแผลในกระเพาะอาหาร [5] ใชเปนยา
ภายในแกทองอด ทองรวง แกโรคกระเพาะ และใชเปนยา
ภายนอก เชน ทาแกผนคน โรคผวหนง พพอง ยารกษา
ชนนะต และหนงศรษะเปน เมดผนคน [5] มสรรพคณ
อยางหนงของขมนชนทคลายคลงกนเกอบทกประเทศคอ
ชวยบรรเทาอาการอาหารไมยอย ซงมผลงานวจยยนยน
สรรพคณนโดย Thamlikitkul และคณะ [16] ดงนนคณะ
กรรมการแหงชาตดานยาจงไดคดเลอกขมนชนเขาในบญชยา
หลกแหงชาตเพอรกษาอาการแนน จกเสยดเนองจากอาหาร
ไมยอย โดยมการพฒนารปแบบการบรโภคทงชนดผง
ลกกลอน แคปซล และทงชนดทเปนสมนไพรเดยวและผสม
ซงคณะกรรมการแหงชาตดานยา [12] ไดคดเลอกน�ามาขน
ทะเบยนอยในบญชยาหลกแหงชาต พ.ศ. 2547 (ฉบบท 4)
อกครง โดยจดอยในกลมท 1 บญชยาจากสมนไพรทมการ
ใชตามองคความรดงเดม เปนยารกษากลมอาการทางระบบ
ทางเดนอาหาร เชน ยาเหลองปดสมทร ประกอบดวย
ขมนชนหนก 6 สวน และสมนไพรอน ๆ แหวหม ขมนออย
เปลอกเพกา รากกลวยตบ กระเทยมคว ดปล ชนยอย ครง
สเสยดเทศ สเสยดไทย ใบเทยน ใบทบทม อยางละ 1 สวน
สรรพคณใชบรรเทาอาการทองเสยชนดทไมเกดจากการ
ตดเชอ เชน อจจาระไมเปนมกหรอมเลอดปนและทองเสย
ปท 1 ฉบบท 2 กรกฎาคม - ธนวาคม 2558100 ว. วทย. เทคโน. หวเฉยวเฉลมพระเกยรต
ชนดทไมมไข กลมท 2 บญชยาพฒนาจากสมนไพร ยารกษา
กลมอาการของระบบทางเดนอาหาร เชน ยาขมนชน แคปซล
โดยมผงเหงาขมนชนแหงหนก 250 มลลกรมตอแคปซล และ
ในผงเหงาขมนชนแหงตองมปรมาณน�ามนหอมระเหยไมนอย
กวา 6 เปอรเซนต สารเคอรควมนอยดไมนอยกวา 5
เปอรเซนตของน�าหนก ใชบรรเทาอาการแนนจกเสยด
ฤทธทำงชวภำพของขมนชน (biological activity of
C. longa L.)
การคนควาวจยเกยวกบฤทธทางชวภาพหรอทาง
เภสชวทยาของขมนชนในชวง 20 ป ทผานมามผลงานวจยท
ตพมพเผยแพรมากกวา 6,000 เรอง [17] ทงทเปนการศกษา
วจยในระดบพนฐาน เชน การศกษาฤทธทางชวภาพของ
สารสกดหยาบขมนชน สารบรสทธเคอรควมนอยด การปรบ
เปลยนโครงสรางสารเคอรควมนอยด กบฤทธตานอนมลอสระ
( an t iox idan t ac t i v i t y ) ฤทธ ต านการอ ก เสบ
(anti-inflammatory activity) ฤทธต านจลนทรย
(antimicrobial activity) ฤทธตานมะเรง (anti-cancer
activity) ฤทธตานโปรโตซว (anti-protozoan activity)
และฤทธต านเอนไซม ท เ กยวข องกบโรคอลไซเมอร
(anti-Alzheimer activity) นอกจากนยงมผลงานวจยใน
ระดบคลนก (clinical trial) อกมากกวา 65 เรอง [17] ปจจบนมการน�าขมนชนไปศกษาวจยดานการเกษตรมากขน
เชน น�าผงขมนชนไปผสมในอาหารเลยงสกรและไก เพอเพม
คณภาพการผลต เปนตน
ฤทธตำนอนมลอสระ (antioxidant activity)
การเกดโรคตาง ๆ เชน โรคมะเรง โรคหลอดเลอด
หวใจ ตอกระจก การท�างานทผดปกตของระบบภมคมกน
โรคพารกนสน และโรคอลไซเมอร สวนหนงมสาเหตมาจาก
อนมลอสระ ซงอนมลอสระเกดขนไดจากเมแทบอลสมของ
รางกาย หรอเกดจากสงแวดลอมภายนอก เชน ควนบหร
ความเครยด ยาบางชนด มลพษตาง ๆ โดยปกตในรางกาย
ของเรามสารตานอนมลอสระทเปนเอนไซม เชน superoxide
dismutase, glutathione peroxidase ทสามารถก�าจด
อนมลอสระทเกดขนได แตถามอนมลอสระมากเกนไป
จนรางกายไมสามารถก�าจดใหอยในระดบทพอเหมาะ กจะ
ท�าใหเกดโรคขนได ดงนนเราจงควรไดรบสารตานอนมลอสระ
จากอาหารเขาไปเพอชวยรกษาสมดลของรางกาย ปจจบน
ผ บรโภคใหความสนใจและใสใจเรองอาหารเพอสขภาพ
มากขน ดงนนสวนผสมของอาหารทจะผสมลงไปจงเปน
สงจ�าเปนโดยเฉพาะถาเปนสงทมาจากธรรมชาต เชน สมนไพร
ทมสรรพคณตาง ๆ จะยงเพมมลคาของอาหารมากขน และ
ท�าใหผบรโภคมนใจวาปลอดภย รวมทงยงรกษาโรคได
จากการศกษาคนควาวจยฤทธตานอนมลอสระของ
ผงแหงพชสมนไพรในวงศ Zingiberaceae จ�านวน 5 ชนด
ประกอบดวย ขมนชน (C. longa L.) ขมนออย (C. zedoaria)
อาวแดง (C. angustifolia) วานนางค�า (C. aromatica)
ขมนขาวปา (C. amada) พบวา ขมนชนแสดงฤทธตาน
อนมลอสระไดสงทสด 74.61 เปอรเซนต รองลงมาคอ
ขมนออย 63.27 เปอรเซนต อาวแดง 58.35 เปอรเซนต
วานนางค�า 55.38 เปอรเซนต และขมนขาวปา 52.61
เปอรเซนต ผลทเกดขนนมความสมพนธกบปรมาณความ
เขมขนของสารเคอรควมนและสารฟนอลในพชแตละชนดนน
คอ ขมนชนมสารเคอรควมนและสารฟนอลมากทสดจงท�าให
แสดงฤทธตานอนมลอสระไดสงทสด [18] เมอป ค.ศ. 2006
Jayaprakasha และคณะ [19] ไดทดสอบฤทธต าน
อนมลอสระของสารเคอรควมนอยดแตละชนดดวยวธ
phosphomolybdenum และ linoleic acid peroxidation
พบวาสารเคอรควมนแสดงฤทธไดสงสด รองลงมาคอ
ดเมทอกซเคอรควมนและบสดเมทอกซเคอรควมน และเมอ
เปรยบเทยบสารเคอรควมนอยดทง 3 ชนด กบอนพนธของ
สารเคอรควมนอยดทถกรดวซ (reduced analogues) ไดแก
เตทตราไฮโดรเคอรควมน (tetrahydrocurcumin; THC),
เฮกซะไฮโดรเคอรควมน (hexahydrocurcumin; HHC) และ
ออกตะไฮโดรเคอรควมน (octahydrocurcumin; OHC) พบ
วาอนพนธของสารเคอรควมนอยดทถกรดวซแสดงฤทธตาน
อนมลอสระไดดกวาเคอรควมนอยดทง 3 ชนด โดยเรยงล�าดบ
ว. วทย. เทคโน. หวเฉยวเฉลมพระเกยรต 101ปท 1 ฉบบท 2 กรกฎาคม - ธนวาคม 2558
จากมากไปนอยดงน THC > HHC = OHC > Cur > Dmc
> Bdmc [20] และมงานวจยอน ๆ ทศกษาฤทธตาน
อนมลอสระของสารเคอรควมน [21-24]
คณะผวจยจากคณะแพทยศาสตรศรราชพยาบาล
ได ศกษาสารเคอร ควมนกบผ ป วยเบต าธาลสซเมย/
ฮโมโกลบนอ (β-thalassemia/HbE) จ�านวน 21 ราย
(clinical trial) เพอหาประสทธผลในการลด oxidative
stress โดยใหผปวยรบประทาน เคอรควมนในขนาด 500
มลลกรมตอวน ตดตอกนนาน 3 เดอน พบวาชวยลด
oxidative stress และเพม antioxidant enzymes ทง
superoxide dismutase และ glutathione peroxidase
และเพม antioxidant glutathione ในเลอดผปวยได [25]
และการทดลองจากคณะแพทยศาสตร จฬาลงกรณ
มหาวทยาลยไดทดสอบแคปซลขมนชนกบผปวยเดกทเปน
เบตาโรคธาลสซเมย/ฮโมโกลบนอเชนเดยวกน โดยใหผปวย
รบประทานวนละ 2 แคปซล พบวามผปวย 5 ราย จาก 8 ราย
มอายของเมดเลอดแดงนานขน [26] และจากการทดลอง
ดงกลาวไมมผลขางเคยงใด ๆ เกดขนกบผปวย นอกจากนม
งานวจยของประไพพศ [27] ไดศกษาผลของขมนชนซงเปน
สารตานอนมลอสระตอเมดเลอดแดงของผปวยเบตาธาลส
ซเมย/ฮโมโกลบนอ ใหผลสอดคลองกนคอ สามารถชวยลด
ภาวะออกซเดทฟสเตรสในเมดเลอดแดงของผ ป วยได
และยงพบวาผปวยเมอไดรบเคอรควมนในระหวางการรกษา
มคณภาพชวตดขน
ฤทธตำนกำรอกเสบ (anti-inflammatory activity)
มงานวจยหลายเรองทไดศกษาฤทธต านการ
อกเสบของขมนชนทงสารสกดหยาบจากตวท�าละลายชนด
ตาง ๆ เชน ปโตรเลยมอเทอร [28] แอลกอฮอล น�า [29] รวม
ทงน�ามนหอมระเหย [30, 31] และสารเคอรควมนอยดทแยก
ไดจากขมนชนพบวา สามารถแสดงฤทธลดการอกเสบได
และเมอน�าสารเคอรควมนมาทดสอบเทยบกบยามาตรฐาน
phenylbutazone พบวา มฤทธพอ ๆ กน ในกรณการ
อกเสบเฉยบพลน (model of acute inflammation) สวน
กรณการอกเสบเรอรง (model of chronic inflammation)
มฤทธเพยงครงเดยวเทานน แตฤทธท�าใหเกดแผลนอยกวา
phenylbutazone นอกจากนยงพบวาเคอรควมนแสดง
ความเปนพษนอยกวายามาตรฐานดวย [32, 33] และ
มรายงานวาเคอรควมนแสดงฤทธยบยงการสงเคราะห
leukotriene B4 ซงท�าใหเกดการอกเสบไดดวย [15] มการ
ทดสอบเคอรควมนอยดและอนพนธทไดจากการสงเคราะห
ทางเคมคอ sodium curcuminate, diacetyl curcumin,
triethyl curcumin และ tetrahydrocurcumin เปรยบเทยบ
กบยามาตรฐาน phenylbutazone พบวาเคอรควมนอยด
และอนพนธมฤทธพอ ๆ กน ในกรณการอกเสบเฉยบพลน
สวนกรณการอกเสบเรอรงสารสงเคราะห triethylcurcumin
แสดงฤทธไดดทสด และมากกวาเคอรควมนอยดและยา
มาตรฐาน [34] นกวจยหลายคนสนใจน�าสารเคอรควมนมา
เปนตนแบบ (lead compound) ในการศกษาฤทธตานการ
อกเสบ โดยปรบเปลยนโครงสรางบางสวนหรอใชวธการ
สงเคราะหเลยนแบบ ใหไดอนพนธทหลากหลายและคนหา
สารทมคณสมบตทดทสดในการแสดงฤทธลดการอกเสบ เพอ
พฒนาใหเปนยารกษาโรคทดแทนยาทขายในปจจบนหรอ
ตามทองตลาดทอาจเกดผลขางเคยง [35] จากผลงานวจย
ดงกลาวจะเหนวาไมเพยงแคสารเคอรควมนอยดเทานนท
แสดงฤทธลดการอกเสบ แตน�ามนหอมระเหยในเหงาขมนชน
กยงมฤทธลดการอกเสบไดดวย ดงนนผงขมนชนจงเปนยาท
สามารถใชรกษาแผลทเกดในกระเพาะอาหารได และยง
ปลอดภยตอผปวย อยางไรกตามนกวจยควรตองศกษาสาร
อนพนธของเคอรควมนอยดทมประสทธภาพสงในการลดการ
อกเสบตอไปในระดบคลนกใหมากขนเพอพฒนาตอใหเปนยา
ฤทธตำนจลนทรย (antimicrobial activity)
Apisariyakul และคณะ [36] ไดศกษาฤทธตาน
เชอราหลายชนดในกลมเดอรมาโตไฟต (dermatophytes)
โมลด (molds) และยสต (yeasts) ของน�ามนหอมระเหยและ
สารเคอรควมนทแยกไดจากขมนชน พบวาน�ามนหอมระเหย
แสดงฤทธในการยบยงเชอราไดทงสามชนด สวนสาร
เคอรควมนยบยงไดเฉพาะยสต ตอมา Nagi และคณะ [37]
ไดรายงานวาสวนสกดน�ามนหอมระเหยจากชนเอทลอะซเตต
ปท 1 ฉบบท 2 กรกฎาคม - ธนวาคม 2558102 ว. วทย. เทคโน. หวเฉยวเฉลมพระเกยรต
และเฮกเซนของขมนชนสามารถแสดงฤทธตานจลนทรย
Bacillus cereus, B. coagulans, B. subtil is,
Staphylococcus aureus, Escherichia coli และ
Pseudomonas aeruginosa ไดมากทสดเมอเทยบกบสวน
สกดอน เมอน�าสารสกดเมทานอลจากเหง าขมนชน
เคอรควมน และสารผสมระหวางสารสกดเมทานอลจากเหงา
ขมนชนกบเหงาขงในอตราสวน 1:1 ทดสอบฤทธยบยงเชอ
แบคทเรยทกอใหเกดแผลในกระเพาะอาหาร Helicobacter
pyroli ในสายพนธตาง ๆ พบวาสามารถแสดงฤทธยบยงไดท
ระดบความเข มข นสารต�าสดทออกฤทธ ในการยบยง
(Minimum inhibition concentration; MIC) ทระดบ
6.25-50 ไมโครกรมตอมลลลตร [38, 39] ตอมามการพฒนา
โครงสรางสารเคอรควมนใหเปนอนพนธตาง ๆ โดยวธทาง
เคมเพอหาสารทมฤทธตานจลนทรยใหดยงขน Mishra และ
คณะ [40] ไดท�าการปรบเปลยนโครงสรางของสารเคอรควมน
ใหอยในรป curcumin bioconjugates โดยการเตมหมกรด
อะมโนไกลซน (glycine) ด-อะลานน (D-alanine) ไพเพอรน
(piperine) และด-กลโคส (D-glucose) เขาไปทบรเวณหม
ไฮดรอกซของเคอรควมน แลวทดสอบฤทธตานเชอแบคทเรย
และเชอรา พบวาแอนาลอกทสงเคราะหไดเหลานมฤทธใน
การยบยงเชอแบคทเรยและเชอราไดดมากกวาสารตงตน
เคอรควมน และแอนาลอกบางชนดยงใหฤทธทสงกวายา
มาตรฐาน cefeprime และการเตมหมไดเปปไทด กรดไขมน
และกรดโฟลกเขาไปทบรเวณหมไฮดรอกซของเคอรควมน ก
สามารถแสดงฤทธยบยงเชอแบคทเรยทงแกรมบวกและ
แกรมลบไดดมากกวาสารเรมตนเคอรควมน และแอนาลอก
บางชนดยงใหฤทธทสงกวายามาตรฐาน ampicillin
trihydrate และ gentamicin sulfate [41] โครงสราง
อนพนธของสารเคอรควมนทแสดงฤทธตานจลนทรยแสดง
ดงภาพท 4
ภำพท 4 โครงสรางอนพนธของสารเคอรควมนทแสดงฤทธตานจลนทรย
ว. วทย. เทคโน. หวเฉยวเฉลมพระเกยรต 103ปท 1 ฉบบท 2 กรกฎาคม - ธนวาคม 2558
ฤทธตำนมะเรง (anti-cancer activity)
Limtrakul และคณะ [42] ไดทดสอบสาร
เคอรควมนกบหนทถกเหนยวน�าใหเกดเนองอกทผว พบวา
สารเคอรควมนสามารถลดการเกดเนองอกของหนได ซงม
งานวจยสนบสนนวาอาจเกดจากสารเคอรควมนไปยบยงการ
สงเคราะ DNA และ RNA [43] ตอมามการศกษาฤทธตาน
มะเรงของสารเคอรควมนอยดทง 3 ชนด คอ เคอรควมน
ดเมทอกซเคอรควมน และบสดเมทอกซเคอรควมน ทงใน
ระดบเซลลทดลอง (In vitro) และสตวทดลอง (In vivo) พบวา
สารเคอรควมนอยดแสดงฤทธในการยบยงการเกดมะเรงทง
สองการทดลองในระดบความเขมขนทแตกตางกน คอ
เคอรควมน ดเมทอกซเคอรควมน และบสดเมทอกซเคอร
ควมนแสดงฤทธยบยงเซลลมะเรงทดลอง P450 (CYP 450)
ไดทระดบความเขมขน 32, 78 และ 88 ไมโครโมลาร
ตามล�าดบ ซงเคอรควมนแสดงฤทธไดสงทสด เมอทดสอบ
กบเซลลทดลอง CYP 1A1, 1A2 และ 2B1 เคอรควมนอยด
ทง 3 ชนด แสดงฤทธการยบยงไดทความเขมขน 2.5-21
ไมโครโมลาร โดยบสดเมทอกซเคอรควมนแสดงฤทธไดสง
ทสด และเมอใหขมนชน ความเขมขน 1 เปอรเซนต กบหน
ทดลองพบวาลดการเหนยวน�าใหเกดมะเรงทตบ ปอด และ
กระเพาะอาหารลงอยางมนยส�าคญ [44] การวจยในระดบ
คลนกกบผปวยมะเรงล�าใสใหญทดอตอเคมบ�าบด จ�านวน
15 คน โดยใหผ ป วยรบประทานสารสกดเคอรควมา
(Curcuma extract) วนละ 2-10 แคปซล หรอประมาณ
วนละ 440-2200 มลลกรม เปนเวลา 4 เดอน ซงใน
1 แคปซล ประกอบดวย เคอรควมน 18 มลลกรม ดเมทอก
ซเคอรควมน 2 มลลกรม และน�ามนหอมระเหยเคอรควมา
(Curcuma essential oil) อก 200 มลลกรม (tumerone,
atlantone, zingiberene) พบวาผปวยทนตอยาไดด ไมม
ผลขางเคยงใด ๆ และผปวยทไดรบสารสกดเคอรควมาขนาด
440 มลลกรม ทกวน จะท�าให lymphocytic glutathione
S-transferase activity ลดลง โดยไมมผลตอการเกด DNA
adduct ในเมดเลอดขาว [45] นอกจากนยงมการทดสอบ
เคอรควมนกบผปวยในกลมเสยงทจะเปนมะเรง (high-risk
หรอ pre-malignant lesion) จ�านวน 25 คน โดยใหผปวย
รบประทานเคอรควมนวนละ 0.5 กรม ถง 12 กรม พบวาการ
รบประทานเคอรควมนทขนาดต�ากวา 8 กรมตอวน ไมท�าให
เกดพษตอผปวยและยงสงผลใหผปวยมอาการดขน [46]
จากนนได มการน�าสารเคอร ควมนอยดไปสงเคราะห
ปรบเปลยนโครงสรางใหเปนอนพนธตาง ๆ และสงเคราะห
เลยนแบบโครงสรางเคอรควมนใหเปน diarylpentanoids
และทดสอบการยบยงมะเรงตอมลกหมากและมะเรงเตานม
พบวาสารสงเคราะห diarylpentanoids บางชนดมฤทธ
มากกวาเคอรควมนถง 50 เทา โครงสรางสารชนดนดงแสดง
ดงภาพท 5 [47]
ภำพท 5 โครงสรางของ diarylpentanoids ทแสดงฤทธยบยงมะเรงตอมลกหมากและมะเรงเตานม
ปท 1 ฉบบท 2 กรกฎาคม - ธนวาคม 2558104 ว. วทย. เทคโน. หวเฉยวเฉลมพระเกยรต
นอกจากนยงมงานวจยทมการพฒนาโครงสราง
สารเคอรควมนใหเปนอนพนธตาง ๆ และทดสอบฤทธตาน
มะเรงในรปแบบและเซลลมะเรงตาง ๆ อกมากมาย [48-52]
ลาสดมการศกษาผลของสารเตทตราไฮโดรเคอรควมน
(tetrahydrocurcumin; THC) บนภาวะเนอเยอขาด
ออกซเจน (hypoxia) และปจจยกระตนการเจรญของเซลล
ในนดไมซ (nude mice) ทถกเหนยวน�าใหสรางหลอดเลอด
ใหมดวยมะเรงปากมดลก โดยกระบวนการสรางหลอดเลอด
ใหมนมผลมาจากเซลลมะเรงทมการแบงตวและแพรกระจาย
ไป ซงอาจเกดจากหลายสาเหต เชน การมสารอนมลอสระ
(reactive oxidation species; ROS) มากเกนไป จนท�าให
รางกายไมสามารถก�าจดไดทน จงเกดการท�าลายเซลลด จาก
รายงานทผานมาพบวาสารเคอรควมนมฤทธทางชวภาพท
หลากหลาย โดยเฉพาะฤทธตานมะเรง เชน มะเรงล�าไส
มะเรงผวหนง มะเรงตบ มะเรงเตานม และตานการเกด
หลอดเลอดใหม ดงนนจงมการน�ามาใชทางการแพทยอยาง
หลากหลาย แตอยางไรกตามสารเคอรควมนจะมขอจ�ากดใน
เรองของการดดซมและการละลาย ดงนนจงตองมการปรบ
เปลยนโครงสรางสารเคอรควมนเพอแกปญหาดงกลาว
พบวาเมอเปลยนสารเคอรควมนใหเปนสารเตทตราไฮโดร
เคอรควมนดวยวธคะตะไลตกไฮโดรจเนชน (catalytic
hydrogenation) ไดสารทไมมส และมความคงตว (stability)
ดกวาเคอรควมน นอกจากนยงแสดงฤทธตานอนมลอสระได
ดกวาเคอรควมน การศกษาในครงนสามารถยนยนไดวาสาร
THC สามารถลดภาวะการเกดเนอเยอขาดออกซเจน และลด
การกระตนการเจรญของ vascular endothelial growth
factor (VEGF) ได ซงสงผลใหไมมการผลตสารอนมลอสระ
และสรางหลอดเลอดใหม จงอาจกลาวไดวาสาร THC นาจะ
เปนสารอกชนดหนงทนาสนใจน�ามาพฒนาใหเปนยารกษา
โรคมะเรงปากมดลก [53]
โรคอลไซเมอร (Alzheimer’s disease)
โรคภาวะสมองเสอม (neurodegenerative
disease) หรออลไซเมอร (Alzheimer’s disease) โรคนจะ
มลกษณะคอ เซลลในระบบประสาทสวนกลางถกท�าลาย
จดประสานประสาท (synapse) สญหายไป เกดการสะสม
ของ β-amyloid ในสมอง สาเหตทท�าใหเกดโรคสมองเสอม
มหลายอยาง ไดแก 1) การเกดการท�าลายจากอนมลอสระ
(oxidative stress) 2) ภาวะขาดวตามนบ 12 และโฟเลต
(folate) 3) การเกดสารพษจากกระบวนการไกลเคชน
(advanced glycation end-products) ในสมอง 4)
โคเลสเตอรอลในเลอดสง ท�าใหม β-amyloid สะสมในสมอง
เมอสาร amyloid สลายตวจะเกดอนมลอสระทไปท�าลาย
เซลล ประสาทได และ 5) การท�างานของเอนไซม
butyrylcholinesterase ทเพมขน เปนตน นอกจากนยงม
สาเหตมาจากกรรมพนธ อาย และผทเปนโรคความดนโลหต
สงเรอรง [54, 55]
มงานวจยทส�ารวจผสงอายชาวเอเชยทมอาย
ระหวาง 63-93 ป ทบรโภคแกงกะหรในระดบทแตกตางกน
คอ กนเปนบางครงบางคราว กนบอย หรอบอยมาก และกน
นอยหรอไมกนเลย แลวประเมนปญหาเรองความจ�าเบองตน
โดยใชการตรวจสขภาวะทางจตแบบยอ (Mini-mental
state examination; MMSE) พบวาผทกนเปนบางครง
บางคราว กนบอย หรอบอยมากใหผลการทดสอบหรอ
คะแนนดกวากลมทกนแกงกะหรนอยหรอไมกนเลย ซงจาก
งานวจยอาจบงชไดเบองตนวา สารเคอรควมนอยดทเปน
สวนผสมในแกงกะหรมสวนชวยใหผปวยมความจ�าด [56]
จากนนมการทดสอบสารสกดเคอรควมนอยดผสมและสาร
เคอร ควมนอยดสารบรสทธ เคอร ควมน ดเมทอกซ
เคอรควมน และบสดเมทอกซเคอรควมนตอการเพมความ
จ�าของหนทดลองทเปนโรคอลไซเมอร พบวาเคอรควมนอยด
ผสมแสดงฤทธในการเพมความจ�าของหนไดทระดบความ
เขมขน 30 มลลกรมตอกโลกรม และสารเคอรควมนอยด
เดยวแสดงฤทธไดทระดบความเขมขน 3-30 มลลกรมตอ
กโลกรม โดยผลการทดสอบกบ Post-synaptic density
protein (PSD-95) ในระยะสนสารทมฤทธดทสดคอ
บสดเมทอกซเคอรควมน และการทดสอบระยะยาวสารทเพม
PSD-95 ไดดทสดคอ ดเมทอกซเคอรควมน [57] ลาสดมการ
ทดสอบสาร di-O-demethylcurcumin ทไดจากการปรบ
เปลยนโครงสรางสารเคอรควมน ซงมความสามารถในการ
ยบยงการเกด oxidative stress ไดดกวาสารตงตน
เคอรควมน [58] แตยงไมสามารถอธบายกลไกการยบยงได
ว. วทย. เทคโน. หวเฉยวเฉลมพระเกยรต 105ปท 1 ฉบบท 2 กรกฎาคม - ธนวาคม 2558
ชดเจน จงไดมการศกษาเพมเตมพบวา สาร di-O-demethyl-
curcumin สามารถยบยงการท�างานของ amyloid β [25,
35] ทไปเหนยวน�าใหเกดการท�าลายเซลล SK-N-SH ได และ
ยงสามารถปองกนการผลตอนมลอสระ (reactive oxidation
species; ROS) ทจะไปท�าลายเซลลสมองไดอกดวย [59]
งำนวจยดำนกำรเกษตรของสำรสกดหยำบขมนชน
มการน�าสารสกดหยาบขมนชนไปศกษาพฒนา
คณภาพของเนอไกกระทง พนธฮบบารดเพศผ โดยผสมสาร
สกดหยาบขมนชนลงในอาหารไกในอตราสวนตาง ๆ ตงแต
0, 0.2, 0.4, 0.6 และ 0.8 เปอรเซนต พบวาทอตราสวน 0.8
เปอรเซนต สงผลใหหนงบรเวณหนาอกมสเหลองมากขน
นอกจากนทอตราสวน 0.6 และ 0.8 เปอรเซนต มผลท�าให
คา Thio barituric reactive substance (TBARS) ของ
เนอไกลดลง (p<0.05) กวาไกทดลองกลมอน ซงบงชวา
สารสกดขมนชนมผลชวยลดการเกดลปดเปอรออกซเดชนใน
เลอดของไก นน คอช วยตานอนมลอสระ หรอท�าให
อนมลอสระในเนอไกลดลง [60] และมการน�าขมนชนไปผสม
ในอาหารลกสกรหลงหยานม เพอศกษาการยอยไดของ
โภชนะและจ�านวนจลนทรย Escherichia coli และ lactic
acid bacteria ในมลหม พบวาการเตมขมนชนทระดบ 0.2
เปอรเซนต สงผลให lactic acid bacteria สงขนกวากลมท
ไมไดเตมขมนชน และมอตราการเจรญเตบโตและการกนไดท
ดขน เมอค�านวณตนทนคาอาหารทรวมคาขมนแลวพบวา
ชวยลดตนทนลงไดดวย [61]
พษวทยำของขมนชน (Toxicology)
งานวจยสวนใหญมงเนนเรองของการน�าขมนชนไป
บ�าบดรกษาโรค แตในขณะเดยวกนสงทตองพงระวงคอ การ
เกดผลขางเคยงหรอความเปนพษตอผบรโภค ดงนนจงตอง
มการศกษาพษวทยาและผลขางเคยงดวย จากงานวจยทได
กลาวมาขางตนนน ยงไมพบวามรายงานความเปนพษของ
ขมนชนทชดเจน เหนไดจากงานวจยของ Cheng และคณะ
[46] ทใหผปวยมะเรงรบประทานเคอรควมนสงถง 8 กรมตอ
วน แตไมพบวาเกดผลขางเคยงใด ๆ หรอเปนพษตอผปวย
นอกจากนมการทดสอบน�ามนขมนชนกบอาสาสมครท
สขภาพด โดยใหรบประทานน�ามนขมนชนปรมาตร 0.6
มลลลตร จ�านวน 3 ครงตอวน ในระยะ 1 เดอน และ 1 มลลลตร
แบงให 3 ครงตอวน เปนเวลา 2 เดอน พบวาไมมพษตอโลหต
วทยาและไมมผลตอตบและไตแตอยางใด [62] อยางไรกตาม
มผ รายงานวา การรบประทานเคอรควมนในปรมาณทสง
มากนน อาจสงผลกระทบตอการตายของเซลลเยอบจอตาได
[63] และจากขอมลบญชยาจากสมนไพร พ.ศ. 2549 ไดม
ขอหามใชยาขมนชนส�าหรบผทมทอน�าดอดตน ผปวยทเปน
โรคนว และหญงมครรภควรปรกษาแพทยกอนใช [12]
บทสรป
จากผลการรวบรวมขอมลคณประโยชนและ
สรรพคณของขมนชนทเปนสมนไพรใชกนมาตงแตสมย
โบราณในประเทศแถบทวปเอเชยจนกระทงปจจบน ยงม
ความนยมแพรหลายมากขน ไมวาจะเปนการน�ามาผสมลงใน
อาหารตาง ๆ เชน แกงเหลอง แกงกะหร และขาวหมกไก
เป นตน การน�าผงขมนชนแหงไปท�าเป นสวนผสมใน
เครองส�าอาง ครมบ�ารงผว โลชน สบ การท�าเปนยาขมนชน
แคปซล ซงคนไทย คนอนเดย คนจน และประเทศอน ๆ ใช
ขมนชนทารกษาอาการของโรคคลาย ๆ กน เชน ทาแกผนคน
กนแกขบลม ทองอด ทองเฟอ ใชพอกหนา และถตวเพอให
ผวพรรณสวยงาม ซงตอมามการศกษาวจยมากขนในดาน
ฤทธทางชวภาพของขมนชน โดยเฉพาะสารเคอรควมนอยด
ไดแก ฤทธตานอนมลอสระ ฤทธตานการอกเสบ ฤทธตาน
จลนทรย ฤทธตานมะเรง และฤทธตานเอนไซมทเกยวของ
กบโรคอลไซมเมอร ซงสารเคอรควมนอยดแสดงฤทธเหลาน
ไดทงหมด และใหผลสอดคลองกบคนโบราณทน�าขมนชนไป
รกษาโรคตาง ๆ นอกจากนยงมการศกษาวจยปรบเปลยน
โครงสรางสารเคอรควมนอยดหรอการสงเคราะหเลยนแบบ
โครงสร างสารเคอร ควมนอยด จนได สารชนดใหม
ท มประสทธภาพในการแสดงฤทธต านอน มลอสระ
ตานการอกเสบ ตานจลชพ และตานมะเรงไดดกวาสาร
เคอรควมนอยดตงตนหรอดกวายามาตรฐานทใชเทยบ ซง
เปนการคนหายาชนดใหมทจะน�ามาทดแทนยาทขายใน
ปจจบน ทอาจมผลขางเคยงหรอโรคดอตอยา ดงนนผเขยน
เหนวาขมนชนเปนสมนไพรทมคณประโยชนเปนอยางมากท
ปท 1 ฉบบท 2 กรกฎาคม - ธนวาคม 2558106 ว. วทย. เทคโน. หวเฉยวเฉลมพระเกยรต
ควรบรโภค เนองจากไมมความเปนพษตอผบรโภค และควร
หนมาสนใจปลกและพฒนาใหเปนพชเศรษฐกจของประเทศ
เนองจากความตองการบรโภคนนยงมเพมขนเรอย ๆ และ
นกวจยควรศกษาสารตนแบบทไดจากการพฒนาโครงสราง
สารเคอรควมนอยอยางตอเนองจากระดบเซลลทดลอง
(In vitro) สตวทดลอง (In vivo) จนกระทงถงในระดบคลนก
รวมทงการทดสอบพษวทยาของสารสงเคราะหดวย เพอให
ไดยาชนดใหมทมประสทธภาพในการรกษาโรคไดมากขน
และผเขยนยงหวงวาในอนาคตอาจมยาชนดใหมทไดจาก
ขมนชนเพมขน
เอกสำรอำงอง
1. ประพศพรรณ อนพนธ. ขมนชนผกพนวถไทย. วารสาร
เคหการเกษตร 2555;36(4):217-9.
2. ส�านกวจยเศรษฐกจการเกษตร ส�านกงานเศรษฐกจ
การเกษตรกระทรวงเกษตรและสหกรณ. การศกษาวจย
เศรษฐกจ สมนไพรไทยกรณขมนชน. กนยายน 2548.
3. Ammon HPT, Wahl MA. Pharmacology of
Curcuma longa. Planta Med 1991;57:1-7.
4. เตม สมตนนทน. ชอพรรณไมแหงประเทศไทย (ฉบบ
แกไขเพมเตม พ.ศ. 2544). กรงเทพฯ: สวนพฤกษศาสตร
ปาไม ส�านก วชาการปาไม กรมปาไม; 2544.
5. สนทร สงหบตรา. สรรพคณสมนไพร 200 ชนด.
กรงเทพฯ: คณ 39 จ�ากด; 2536.
6. ส�านกสงเสรมและจดการสนคาเกษตร สถานการณการ
ผลตพช 2557/58. [อนเตอรเนต]. 2558 [เขาถงเมอ 1
พ.ย. 2558]. เขาถงไดจาก: http://www.agriman.
doae.go.th/home/news/of%20newsyear%20
2557.html
7. Leela NK, Tava A, Shafi PM, John HP, Chempakam
B. Chemical composition of essential oils
turmeric (Curcuma longa L.). Acta Pharm
2002;52:137-41.
8. Chavalittumrong P, Jirawattanapong W.
Variation of active constituent of Curcuma
domestica rhizomes at difference ages. Thai J
Pharm Sci 1992;16(2):165-74.
9. Lin JK, Lin-Shiau SY. Mechanism of cancer
chemoprevention by curcumin. Proc Natl Sci
Counc ROC(B) 2001;25:59-66.
10. Changtam C, De Koning HP, Ibrahim H, Sajid S,
Gould MK, Suksamrarn A. Curcuminoid analogs
with potent activity against Trypanosoma and
Leishmania species. Eur J Med Chem
2010;45:941-56.
11. ส�านกสงเสรมและจดการสนคาเกษตร. สถานการณ
สนคาเกษตร สสจ. สถานการณการผลตพช 2556/2557
รายงาน สถานการณขมนชน. [อนเตอรเนต]. 2558
[เขาถงเมอ 1 พ.ย. 2558]. เขาถงไดจาก: http://www.
agriman.doae. go.th/home/news/
12. คณะกรรมการแหงชาตดานยา. บญชยาจากสมนไพร
พ.ศ. 2549 ตามประกาศคณะกรรมการแหงชาตดาน
ยา (ฉบบท 5) พ.ศ. 2549 เรอง บญชยาหลกแหงชาต
พ.ศ. 2547 (ฉบบท 4).
13. สถาบนวจยสมนไพร กรมวทยาศาสตรการแพทย
กระทรวงสาธารณสข. มาตรฐานสมนไพรไทย เลม 2
ขมนชน. กรงเทพฯ: โรงพมพ ร.ส.พ; 2544.
14. Araújo CAC, Leon LL. Biological activities of
Curcuma longa L. Mem Inst Oswaldo Cruz
1992;96(5):723-8.
15. Ammon HP, Dhawan BN, Srimal RC, Anazodo
MI, Safayhi H. Curcumin: a potent inhibitor of
leukotriene B4 formation in rat peritoneal
polymorphonuclear neutrophils (PMNL). Planta
Med 1992;58(2):226.
16. Thaml ik i tkul V , Bunyapraphatsara N ,
Dechatiwongse T, Theerapong S, Chantrakul C,
Thanaveerasuwan T, et al. Randomized double
blind study of Curcuma domestica Val. for
dyspepsia. J Med Assoc Thai 1989;72(11):613-20.
ว. วทย. เทคโน. หวเฉยวเฉลมพระเกยรต 107ปท 1 ฉบบท 2 กรกฎาคม - ธนวาคม 2558
17. Prasad S, Gupta SC, Tyagi AK, Aggarwal BB.
Curcumin, a component of golden spice: from
bedside to bench and back. Biotechnol Adv
2014;32:1053-64.
18. Nahak G, Sahu RK. Evaluation of antioxidant
activity in ethanolic extract of five Curcuma
species. Int Res J Pharm 2011;2(12):243-8.
19. Jayaprakasha GK, Jaganmohan RL, Sakariah KK.
Antioxidant activities of curcumin, demethox y
curcumin and bisdemethoxycurcumin. Food
Chem 2006;98:720-4.
20. Somparn P, Phisalaphong C, Nakornchai S,
Unchern S, Phumala MN. Comparative
antioxidant activities of curcumin and its
demethoxy and hydrogenated derivatives. Biol
Pharm Bull 2007;30(1):74-8.
21. Pulla Reddy ACH, Lokesh BR. Studies on spice
principles as antioxidants in the inhibition of lipid
peroxidation of rat liver microsomes. Mol Cell
Biochem 1992;111:117-24.
22. Sreejayan N, Rao MN. Curcuminoids as potent
inhibitors of lipid peroxidation. J Pharm
Pharmacol 1994;46:1013-6.
23. Kapoor S, Priyadasiri KI. Protection of radiation-
induced protein damage by curcumin. Biophys
Chem 2001;92:119-26.
24. Daniel S, Limson JL, Dairam A, Watkins GM, Daya
S. Through metal biding: curcumin protects
against lead- and cadmium-induced lipid
peroxidation in rat brain. J Inorg Biochem
2004;98:266-75.
25. Kalpravidh RW, Wichit A, Siritanaratkul N,
Fuchreon S, Phisalaphong C, Kraisintu K. Effect
of curcumin as an antioxidant in β-thalassemia/
HbE patients. งานมอบรางวลคณภาพสมนไพรไทย
ประจ�าป 2544 และการประชมวชาการขมนชน
กรมวทยาศาสตรการแพทย กระทรวงสาธารณสข.
องคการรบสงสนคาและพสดภณฑ (รสพ.). กรงเทพฯ;
2544. หนา 94-97.
26. Nuchprayoon I, Saksasitorn J, Kingpetch K,
Saesow N, Kalpravidh RW, Mahathein A, et al.
Curcuminoidsas antioxidants improve red cell
survival in patients with beta-thalassemia/
hemoglobin E. Blood 2003;102(11):33b.
27. ประไพพศ อนเสน. ผลของขมนชนซงเปนสารตาน
อนมลอสระตอเมดเลอดแดงของผปวยเบตาธาลสซเมย/
ฮโมโกลบนอ. วทยานพนธปรญญาวทยาศาสตร
มหาบณฑต สาขาชวเคม, บณฑตวทยาลยมหาวทยาลย
มหดล. กรงเทพฯ; 2547.
28. Arora RB, Basu N, Kapoor V, Jain A. Anti-
inflammatory studies on Curcuma longa. In J
Med Res 1971;59:1289-95.
29. Yegnanarayan R, Saraf AP, Balwani JH.
Comparison of anti-inflammatory activity of
various extracts of Curcuma longa (Linn). Ind J
Med Res 1976;6(4):601-8.
30. Chandra D, Gupta SS. Anti-inflammatory and
antiarthritic activity of volatile oil of Curcuma
longa. Ind J Med Res 1972;60(1):138-42.
31. Tripathi RM, Gupta SS, Chandra D. Anti-trypsin
and antihyaluronidase activity of the volatile
oil of Curcuma longa (Haldi). Ind J Pharm
1973;5:260-1.
32. Srimal RC, Dhawan BN. Pharmacology of
diferuloyl methane (curcumin) a non-steroidal
anti-inflammatory analogs in rats. J Pharm
Pharmacol 1973;25(6):447-52.
33. Ghatak N, Basu N. Sodium curcuminate as an
effective anti-inflammatory agent. Ind J Exp Biol
1972;10(3):235-6.
ปท 1 ฉบบท 2 กรกฎาคม - ธนวาคม 2558108 ว. วทย. เทคโน. หวเฉยวเฉลมพระเกยรต
34. Mukhopadhyay A, Basu N, Ghatak N. Anti-
inflammatory and irritant activities of curcumin
analogs in rats. Agents Actions 1982;12(4):508-15.
35. Nurfina A, Reksohadiprodjo MS, Timmerman H,
Jenie UA, Sugiyanto D, Van Der Goot H.
Synthesis of some symmetrical curcumin
derivatives and their anti-inflammatory activity.
Eur J Med Chem 1997;32:321-8.
36. Apisariyakul A, Vanittanakom N, Buddhasukh D.
Antifungal activity of oil extracted from
Curcuma longa (Zingiberaceae). J Ethnopharm
1995;49:163-9.
37. Negi PS, Ayaprakasha GK, Jagan MRL, Sakariah
KK. Antimicrobial activity of turmeric oil: a by-
product from curcumin manufacturer. J Agric
Food Chem 1999;47:4297-300.
38. Mahady GB, Pendland SL, Stoia A, Hamill FA.
In vitro susceptibility of Helicobacter pyroli to
botanicals used traditionally for the treatment
of gastrointestinal disorder. Phytothe Res
2005;19(11):988-91.
39. Mahady GB, Pendland SL, Yun G, Lu ZZ. Turmeric
(Curcuma longa) and curcumin inhibit the
growth of Helicobacter pyroli, a group 1
carcinogen. Anticancer Res 2002;22(6C):4179-81.
40. Mishra S, Narain U, Mishra R, Misra K. Design,
development and synthesis of mixed
bioconjugates of piperic acid-glycine, curcumin-
glycine/alanine and curcumin-glycine-piperic
acid and their antibacterial and antifungal
properties. Bioorg Med Chem 2005;13:1477-86.
41. Singh RK, Rai D, Yadav D, Bhargava A, Balzarini
J, De Clercq E. Synthesis antibacterial and
antiviral properties of curcumin bioconjugates
bearing dipeptide, fatty acid and folic acid.
Bioorg Med Chem 2010;45:1078-86.
42. Limtrakul P, Lipigomgoson S, Namwong O,
Apisariyakul A, Dum FW. Inhibitory effect of
dietary curcumin on skin carcinogenesis in mice.
Cancer Lett 1997;116:197-203.
43. Huang MT, Ma W, Yen P, Xic JG, Han J, Frenkel
K. Inhibitory effect of low doses of curcumin
topical application on 12-O-tetradecanoy
lphorbol -13-acetate- induced tumour
promotion and oxidized DNA base in mouse
epidermis. Carcinogenesis 1997;18:83-8.
44. Thapliyal R, Maru GB. Inhibition of cytochrome
P450 isozymes by curcumins in vitro and in
vivo. Food Chem Toxicol 2001;39:541-7.
45. Sharma RA, McLelland HR, Hill KA, Ireson CR,
Euden SA, Manson MM, et al. Pharmacodynamic
and pharmacokinetic study of oral Curcuma
extract in patients with colorectal cancer. Clin
Cancer Res 2001;7(7):1894-900.
46. Cheng AL, Hsu CH, Lin JE, Hsu MM, Ho YF, Shen
TS, et al. Phase I clinical trial of curcumin, a
chemopreventive agent, in patients with high-
risk of pre-malignant lesion. Anticancer Res
2001;21(4B):2895-900.
47. Fuchs JR, Pandit B, Bhasin D, Etter JP, Regan N,
Abdelhamid D, et al. Structure-activity
relationship studies of curcumin analogues.
Bioorg Med Chem Lett 2009;19:2065-9.
48. Liang G, Shao L, Wang Y, Zhao C, Chu Y, Xiao
J, et al. Exploration and synthesis of curcumin
analogues with improved structural stability
both in vitro and in vivo as cytotoxic agents.
Bioorg Med Chem 2009;17:2623-31.
49. Lin L, Shi Q, Nyarko AK, Bastow KF, Wu CC, Su
CY, et al. Antitumor agents 250: design and
synthesis of new curcumin analogs as potential
ว. วทย. เทคโน. หวเฉยวเฉลมพระเกยรต 109ปท 1 ฉบบท 2 กรกฎาคม - ธนวาคม 2558
anti-prostate cancer agents. J Med Chem
2006;49(13):3963-72.
50. Labbozzettaa M, Baruchellob R, Marchettib P,
Guelic MC, Pomaa P, Notarbartoloa M, et al.
Lack of nucleophilic addition in the isoxazole
and pyrazole diketone modified analogs of
curcumin: implications for their antitumor and
chemosensitizing activities. Chem Biol Interact
2009;181:29-36.
51. Zhang Q, Zhong Y, Yan LN, Sun X, Gong T,
Zhang ZR. Synthesis and preliminary evaluation
of curcumin analogues as cytotoxic agents.
Bioorg Med Chem Lett 2011;21:1010-4.
52. Chuprajob T, Changtam C, Chokchaisiri R,
Chunglok W, Sornkaew N, Suksamrarn A.
Synthesis, cytotoxicity against human oral
cancer KB cells and structure-activity
relationship studies of trienone analogues of
curcuminoids. Bioorg Med Chem Lett
2014;24:2839-44.
53. Yoysungnoen B, Bhattarakosol P, Patumraj S,
Changtam C. Effects of tetrahydrocurcumin on
hypoxia-Inducible Factor-1 and vascular
endothelial growth factor expression in cervical
cancer cell-Induced angiogenesis in nude mice.
BioMed Research International 2015;2015:
ID391748.
54. ชตมา ลมมทวาภรต. การรกษาโรคอลไซเมอร. วารสาร
ไทยไภษชยนพนธ 2548;2:29-46.
55. Posner HB, Tang MX, Luchsinger J, Lantigua R,
Stern Y, Mayeux R. The relationship of
hypertension in the elderly to AD, vascular
dementia, and cognitive function. Neurology
2002;58:1175-81.
56. Ng TP, Chiam PC, Lee T, Chua HC, Lim L, Kua
EH. Curry consumption and cognitive function
in the elderly. Am J Epidemiol 2006;164:898-906.
57. Ahmed T, Enam SA, Gilani AH. Curcuminoids
enhance memory in an amyloid infused rat
model of Alzheimer’s diseases. Neuroscience
2010;169:1296-1306.
58. Tocharus J, Jamsuwan S, Tocharus C, Changtam
C, Suksamrarn A. Curcuminoid analogs inhibit
nitric oxide production from LPS-activated
microglial cells. J Nat Med 2012;66(2):400-5.
59. Pinkaew D, Changtam C, Tocharus C, Thummayot
S, Suksamran A, Tocharus J. Di-O-demethyl
curcumin protects SK-N-SH cells against
mitochondrial and endoplasmic reticulum-
mediated apoptotic cell death induced.
Neurochem Int 2015;80:110-9.
60 ขวญใจ ด�าสวาง, ไชยวรรณ วฒนจนทร, สธา วฒนสทธ,
อรณพร อฐรตน. ผลการเสรมสารสกดหยาบจาก
ขมนชน (Curcuma longa Linn.) ตอคณภาพเนอไก
กระทง. วารสารวทยาศาสตร และเทคโนโลย
มหาวทยาลยมหาสารคาม 2553;29(3):308-15.
61. ไกรสทธ วสเพญ, เฉลมพล เยองกลาง, จ�าลอง มตร
ชาวไทย, ศศพนธ วงศสทธาวาส, เสมอใจ บรนอก.
ผลการเสรมขมนตอคาการยอยไดของโภชนะจ�านวน
Escherichia coli และ Lactic acid bacteria ในมล
ของสกรหลงหยานม. แกนเกษตร (ฉบบพเศษ 2)
2555;40:493-7.
62. Joshi J, Ghaisas S, Vaidya A. Early human safety
study of turmeric oil (Curcuma longa oil)
administration orally in healthy volumteers.
J Assoc Physicians India 2003;51:1055-60.
63. Hollborn M, Chen R, Wiedemann P, Reichenbach
A, Bringmann A, Kohen L. Cytotoxic effects of
curcumin in human retinal pigment epithelial
cells. PLoS One. 2013;8(3):e59603.
ปท 1 ฉบบท 2 กรกฎาคม - ธนวาคม 2558110 ว. วทย. เทคโน. หวเฉยวเฉลมพระเกยรต
วารสารวทยาศาสตรและเทคโนโลย หวเฉยวเฉลมพระเกยรต เปนสอกลางในการเผยแพรผลงานวชาการทางดานวทยาศาสตรและเทคโนโลย ประกอบดวยสาขาวชาตาง ๆ ดงน
1. วทยาศาสตรชวภาพ ไดแก จลชววทยา ชววทยา พนธศาสตร และเทคโนโลยชวภาพ เปนตน2. วทยาศาสตรกายภาพ ไดแก เคม ฟสกส คณตศาสตร และสถต เปนตน3. วทยาศาสตรสขภาพ ไดแก แพทยศาสตร สตวแพทยศาสตร เภสชศาสตร เทคนคการแพทย กายภาพบ�าบด
พยาบาลศาสตร และสาธารณสขศาสตร เปนตน4. วทยาศาสตรและเทคโนโลยการอาหาร5. วทยาการคอมพวเตอรและเทคโนโลยสารสนเทศ
โดยรบพจารณาตพมพบทความวจย (research article) และบทความวชาการ (review article) ทงรปแบบภาษาไทยและภาษาองกฤษ ทงนผลงานวชาการทสงมาจะตองไมเคยตพมพหรออยระหวางการรอพจารณาตพมพจากวารสารวชาการอน วารสารวทยาศาสตรและเทคโนโลย หวเฉยวเฉลมพระเกยรต มก�าหนดออกวารสารปละ 2 ฉบบ คอ ฉบบท 1 เดอนมกราคม-เดอนมถนายน และฉบบท 2 เดอนกรกฎาคม-เดอนธนวาคม ซงจะรบพจารณาตพมพผลงานวชาการทงจากบคคลภายในและภายนอกมหาวทยาลยหวเฉยวเฉลมพระเกยรต
หลกเกณฑกำรพจำรณำบทควำม บทความทสงมาพจารณาควรมคณคาทางวชาการ โดยผเขยนเปนผท�าการทดลอง สรางสรรค หรอเกยวของกบงาน
โดยปราศจากการคดลอกผลงานวจยหรอบทความของผอน น�าเสนอถงแนวความคดหรอหลกการใหมทเปนไปไดซงสอดคลองกบทฤษฎ และน�าไปสการพฒนาหรอเปนประโยชนตอการศกษาและการวจย มความสมบรณในเนอหา ภาษา ตลอดจนความชดเจนของสมมตฐานหรอวตถประสงค
บทความจะไดรบการประเมนจากผทรงคณวฒผเชยวชาญในสาขาวชานน ๆ จ�านวน 2-3 คน ซงกองบรรณาธการสงวนสทธในการตรวจแกไขบทความ และอาจสงกลบคนใหผเขยนแกไขเพมเตมหรอพมพตนฉบบใหม แลวแตกรณ เพอปรบปรงบทความใหสมบรณยงขนกอนการตพมพ ทงนตนฉบบทถกตองตามหลกเกณฑของการเขยนทก�าหนดเทานนจงจะไดรบการพจารณา และด�าเนนการประเมนบทความกอนการตพมพ
การยอมรบบทความทจะตพมพเปนสทธของกองบรรณาธการ และกองบรรณาธการไมรบผดชอบความถกตองของเนอหา หรอความถกตองของบทความทสงมาตพมพทกเรอง
ขอก�ำหนดทวไปของกำรพมพบทควำม 1. พมพดวยโปรแกรม Microsoft Word for Windows2. พมพบนกระดาษ A4 หนาเดยว โดยมระยะหางจากขอบกระดาษดานละ 1 นว (2.54 เซนตเมตร) และจดพมพเปน 1 คอลมน3. ใชตวอกษรแบบ TH Sarabun New
ค�ำแนะน�ำในกำรเตรยมตนฉบบบทควำมเพอตพมพในวำรสำรวทยำศำสตรและเทคโนโลย หวเฉยวเฉลมพระเกยรต
(Huachiew Chalermprakiet Science and Technology Journal)
ว. วทย. เทคโน. หวเฉยวเฉลมพระเกยรต 111ปท 1 ฉบบท 2 กรกฎาคม - ธนวาคม 2558
4. ระยะหางของการพมพแบบ 1.5 line space พมพแบบเสมอหนา-หลง (justified) 5. การก�าหนดขนาดและชนดตวอกษร
ขอควำม ขนำด ชนดกำรจดหนำ
กระดำษชอเรอง (ภาษาไทยและภาษาองกฤษ) 18 ตวหนา กงกลาง
ชอผเขยน 16 ตวปกต กงกลาง
ทอยหรอหนวยงานสงกดของผเขยน 14 ตวปกต กงกลาง
อเมลตดตอเฉพาะผเขยนประสานงาน (corresponding author) 14 ตวปกต กงกลาง
หวขอบทคดยอ (abstract) 16 ตวหนา กงกลาง
หวขอเรองใหญ 14 ตวหนา ชดซาย
หวขอเรองยอย 14 ตวหนา ชดซาย
บทคดยอ ค�าส�าคญ เนอเรอง (วธด�าเนนการวจย ผลการวจย อภปราย
และสรปผลการวจย กตตกรรมประกาศ และเอกสารอางอง)
14 ตวปกต ชดซายขวา
ค�าบรรยายรปภาพ 14 ตวปกต กงกลาง
ค�าบรรยายตาราง 14 ตวปกต ชดซาย
รำยละเอยดกำรจดเตรยมตนฉบบ 1. ชอเรอง มทงชอเรองภาษาไทยและภาษาองกฤษ ควรสน กระชบ และสอความหมายตรงกบเรองทท�า ส�าหรบชอ
ภาษาองกฤษนน อกษรตวแรกของภาษาองกฤษใหพมพดวยอกษรตวพมพใหญ2. ชอผเขยนและสถำนทท�ำงำน ชอผเขยนใชชอ-นามสกลเตม ไมตองระบค�าน�าหนาชอ ต�าแหนงทางวชาการ และ
คณวฒ โดยใหมการก�ากบเลขยกก�าลงตอทายชอ ส�าหรบผเขยนประสานงาน (corresponding author) ใหท�าเครองหมายดอกจนทรไวทายชอ พรอมระบหมายเลขโทรศพทและอเมล ส�าหรบชอสถานทท�างานควรพมพใหตรงกบตวเลขยกก�าลงทก�ากบไวทายชอผเขยน กรณมผเขยน จ�านวน 2 คน ใหใช “และ/and” คน ส�าหรบผเขยนมากกวา 2 คน ขนไป กรณภาษาไทยใหเวนวรรค 2 ครงคน กรณภาษาองกฤษใหใสจลภาค (,) คน และเวนวรรค 1 ครง ระหวางแตละคน
3. บทคดยอ มทงภาษาไทยและภาษาองกฤษ โดยน�าเสนอสาระส�าคญของเรอง ครอบคลมถงวตถประสงค บทน�า วธด�าเนนการวจย ผลการวจย อภปรายและสรปผลการวจย มความยาวไมเกน 250 ค�า กรณบทความเปนรปแบบภาษาไทย ใหจดล�าดบบทคดยอภาษาไทยขนตน และกรณบทความเปนรปแบบภาษาองกฤษ ใหจดล�าดบบทคดยอภาษาองกฤษขนตน
4. ค�ำส�ำคญ ทงภาษาไทยและภาษาองกฤษอยางละ 3-5 ค�า ทงนควรเลอกค�าส�าคญทเกยวของกบบทความ5. เนอหำ รายละเอยดของการเตรยมตนฉบบบทความแตละประเภทมดงน
5.1 บทควำมวจย (research article) ควำมยำวไมเกน 12 หนำ (รวมเอกสำรอำงอง ตำรำง รปภำพ และแผนภม)
- บทน�ำ น�าเสนอความส�าคญหรอทมาของปญหาวจย สาระส�าคญจากงานวจยทเกยวของ และส�าหรบวตถประสงคของการวจยใหน�าเสนอไวตอนทายของบทน�า
ปท 1 ฉบบท 2 กรกฎาคม - ธนวาคม 2558112 ว. วทย. เทคโน. หวเฉยวเฉลมพระเกยรต
- วธด�ำเนนกำรวจย น�าเสนอรายละเอยดทจ�าเปนของการทดลองและการวเคราะหขอมล - ผลกำรวจย น�าเสนอผลการวจยทสมบรณ ชดเจน โดยอาจน�าเสนอดวยตาราง แผนภม หรอรปภาพ พรอม
มการบรรยายประกอบ- อภปรำยและสรปผลกำรวจย เปนการวเคราะห ประเมน และตความผลการวจยวาสอดคลองกบวตถประสงค
หรอไม มการเทยบเคยงผลการวจยกบงานวจยอน ๆ ทเกยวของ พรอมการอางองหลกวชาการหรอทฤษฎ และอาจม ขอเสนอแนะประเดนทควรท�าวจยตอไป
- กตตกรรมประกำศ แสดงความขอบคณตอองคกรหรอบคคลทใหการสนบสนนทนวจยหรอใหความ ชวยเหลอในดานตาง ๆ
- เอกสำรอำงอง ควรเปนบทความทไดรบการตพมพหรอก�าลงจะไดรบการตพมพ และระบรายการเอกสารทน�ามาใชอางองใหครบถวน โดยใช Vancouver style 5.2 บทควำมวชำกำร (review article) ควำมยำวไมเกน 12 หนำ
(รวมเอกสำรอำงอง ตำรำง รปภำพ และแผนภม)น�าเสนอเนอหาทางวชาการทไดจากเอกสารวชาการทวไป สามารถสอดแทรกความคดเหนของผเขยนทมการ
อางองจากหลกวชาการประกอบบทความได ประกอบไปดวย บทคดยอทงภาษาไทยและภาษาองกฤษ บทน�า เนอหา บทสรป และเอกสารอางอง 6. รปภำพและตำรำง รปภำพ ความละเอยดของรปภาพไมนอยกวา 600 dpi ส�าหรบภาพขาว-ด�า และไมนอยกวา 300 dpi ส�าหรบภาพส ระบล�าดบทของรปภาพ โดยใชค�าวา “ภาพท.......” (Figure......) และค�าบรรยายใตภาพอยสวนลางกงกลางของภาพ สวนทเปนสญลกษณใหน�าเสนอในสวนของค�าบรรยายใตภาพ พรอมทงแนบไฟลรปภาพทประกอบในเนอหารวมกบไฟลเอกสารปกตดวย ตำรำง
ระบล�าดบทของตาราง โดยใชค�าวา “ตารางท.......” (Table......) และค�าบรรยายตารางอยสวนบนชดขอบซายของตาราง
การน�ารปภาพ แผนภม หรอตารางมาอางองประกอบในบทความจะตองมการอางองถงแหลงทมาของขอมลใหถกตอง ไมละเมดลขสทธของผอน
กำรเขยนเอกสำรอำงอง 1. กำรอำงองในเนอหำ การอางองในเนอหาใชระบบ Vancouver style ใหอางเลขล�าดบททก�ากบชอผแตง โดยระบเลขล�าดบทไวในวงเลบทายขอความตามล�าดบการอางองกอน-หลง เชน จราวรรณ และคณะ [1] พบวา Geobacillus stearothermophilus PTL38 ผลตเอนไซมไลเปสทสามารถท�างานไดดทคาพเอชเทากบ 6.0 และอณหภมทเหมาะสม คอ 60 องศาเซลเซยส หรอมการคนพบวาน�ามนหอมระเหยจากเปลอกมะกรดและกระชายมฤทธในการตานแบคทเรยกอโรคแกรมบวกดทสด [2] 2. กำรอำงองเอกสำรทำยบทควำม การอางองทายบทความใชระบบ Vancouver style โดยเรยงล�าดบใหตรงกบหมายเลขในเอกสารอางองทไดท�าการอางองในเนอหา
ว. วทย. เทคโน. หวเฉยวเฉลมพระเกยรต 113ปท 1 ฉบบท 2 กรกฎาคม - ธนวาคม 2558
ตวอยำงกำรเขยนเอกสำรอำงอง 1. หนงสอหรอต�ำรำ ชอผแตง. ชอเรอง. พมพครงท. เมองหรอสถานทพมพ: ส�านกพมพ; ปทพมพ.
1. สรนทร ปยะโชคณากล. พนธวศวกรรมเบองตน. พมพครงท 3. กรงเทพฯ: ส�านกพมพมหาวทยาลย เกษตรศาสตร; 2548.2. Watson JD, Baker TA, Bell SP, Gann A, Levine M, Losick R. Molecular biology of the gene. 5th ed. San Francisco: Pearson Education, Inc.; 2004.
2. วำรสำรชอผแตง. ชอเรองหรอชอบทความ. ชอยอวารสาร. ปทพมพ. ปท (ฉบบท): หนา.1. วรางคณา วเศษมณ และ กาญจนา หรมเพง. ความเปนพษเฉยบพลนและการกลายพนธจากสารมลพษ
รวมในน�าและตะกอนดน กรณศกษาคลองชวดหมน จงหวดสมทรปราการ. วารสาร มฉก. วชาการ 2554;14(28):153-73.
2. Supakdamrongkul P, Bhumiratana A, Wiwat C. Characterization of an extracellular lipase from the biocontrol fungus, Nomuraea rileyi MJ and its toxicity toward Spodoptera litura. J Invertebr Pathol 2010;105(3):228-35.
3. รำยงำนจำกกำรประชมวชำกำรชอผแตง. ชอเรอง. ใน: ชอคณะบรรณาธการ, editors. ชอเอกสารรายงานการสมมนา วนท เดอน ป; เมองทสมมนา, ประเทศ. เมองทพมพ: ส�านกพมพ; ปทพมพ. หนา.1. วรรณา ศกดสงค, หรญญา จนทรเกลยง, ปยาภรณ สภคด�ารงกล. การศกษาประสทธภาพของเจลลางมอ
ผสมสารสกดจากธรรมชาตในการยบยงแบคทเรยกอโรค. ใน: เอกสารประกอบการประชมวชาการระดบชาต วทยาศาสตรและเทคโนโลยระหวางสถาบน ครงท 2 วนท 21 มนาคม 2557. คณะวทยาศาสตร มหาวทยาลยรงสต. กรงเทพฯ; 2557. หนา 289-97.
2. Supakdamrongkul P, Wongthong A, Komkaew S. Production and characterization of a novel high-alkaline and thermal stable lipase from Bacillus sp. HCU3-2 and potential application as detergent formulation. In: proceedings of the 7th AOHUPO Congress and 9th International Symposium of the Protein Society of Thailand, August 6-8, 2014; Bangkok, Thailand; 2014. p. 259-68.
3. Deci EL, Ryan RM. A motivational approach to self: Integration in personality. In R. Dienstbier, editor. Nebraska Symposium on Motivation: Vol. 38. Perspectives on Motivation. Lincoln: University of Nebraska Press; 1991. p. 237-88.
ปท 1 ฉบบท 2 กรกฎาคม - ธนวาคม 2558114 ว. วทย. เทคโน. หวเฉยวเฉลมพระเกยรต
4. พจนำนกรมชอพจนานกรม. พมพครงท. เมองหรอสถานทพมพ: ส�านกพมพ; ปทพมพ. ค�าศพท; หนา.1. พจนานกรม ฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ. 2542. กรงเทพฯ: นานมบคพบลเคชน; 2546. หนา 1488.2. Stedmin’s medical dictionary. 26th ed. Baltimore: Williams & Wilkins; 1995. Apraxia; p. 119-20.
5. วทยำนพนธชอผแตง. ชอวทยานพนธ. ระดบปรญญาของวทยานพนธ, ชอมหาวทยาลย. จงหวด; ปทพมพ. 1. อจฉรา คอประเสรฐศกด. การศกษาแบคทเรยผลตเอนไซมไลเปสทมผลตอการยอยสลายน�ามนและน�าเสย
ประเภทไขมนสง. วทยานพนธปรญญาวทยาศาสตรมหาบณฑต สาขาเทคโนโลยชวภาพ, บณฑตวทยาลยมหาวทยาลยเกษตรศาสตร. กรงเทพฯ; 2542.
2. Darling CW. Giver of due regard: the poetry of Richard Wilbur. Ph.D. Thesis, University of Conecticut. USA; 1976.
6. หนงสอพมพชอผแตง. ชอเรอง. ชอหนงสอพมพ วน เดอน ป; หนา. 1. สายใจ ดวงมาล. มาลาเรยลาม 3 จว.ใตตอนบน สธ.เรงคมเขมกนเชอแพรหนก. คม-ชด-ลก 7 มถนายน
2548; 25.2. Di Rado A. Trekking through college: Classes explore modern society using the world of
Star Trek. Los Angeles Time March 15, 1995; p. A3
7. เวบไซตชอผแตง. ชอเรอง. ชอวารสาร [ประเภทของสอ]. ปทพมพ [เขาถงเมอ]; ปท:[หนา]. เขาถงไดจาก: URL ของเวบไซตทอางองขอมล 1. ธรเกยรต เกดเจรญ. นาโนเทคโนโลยความเปนไปไดและทศทางในอนาคต. วารสารเทคโนโลยวสด
[อนเตอรเนต]. 2542 [เขาถงเมอ 13 ก.ค. 2558]. เขาถงไดจาก: http://www.nanotech.sc.mahidol.ac.th/index.html
2. Macia E, Paris S, Chabre M. Binding of the pH and polybasic C-terminal domains of ARNO to phosphoinositides and to acidic lipids. Biochemistry [Internet].2001 [cited 2004 May 19]. Available from: http://pubs.acs.org/cgibin/article.cgi/bichaw/2001/40/05pdf/bi005123a.pdf
ว. วทย. เทคโน. หวเฉยวเฉลมพระเกยรต 115ปท 1 ฉบบท 2 กรกฎาคม - ธนวาคม 2558
กำรสงบทควำมการสงบทความเพอพมพในวารสาร ใหผเสนอจดเตรยมตนฉบบบทความและแบบเสนอบทความ โดยด�าเนนการ
จดสงเอกสารดงกลาวถง กองบรรณาธการวารสารวทยาศาสตรและเทคโนโลย หวเฉยวเฉลมพระเกยรต ทงทางอเมลและทางไปรษณย ดงรายละเอยดตอไปน
1. สงทางอเมลเปน MS Document และ PDF ไฟล ไปท hcujournal.sci@gmail.com2. สงตนฉบบทางไปรษณย โดยสงตนฉบบจ�านวน 3 ชด พรอมแผน CD จ�านวน 1 แผน ไปท
กองบรรณาธการวารสารวทยาศาสตรและเทคโนโลย หวเฉยวเฉลมพระเกยรต คณะวทยาศาสตรและเทคโนโลย มหาวทยาลยหวเฉยวเฉลมพระเกยรต เลขท 18/18 ถนนบางนา-ตราด กม.18 ต�าบลบางโฉลง อ�าเภอบางพล สมทรปราการ 10540ทงนสามารถดาวนโหลดค�าแนะน�าในการเตรยมตนฉบบบทความและแบบเสนอบทความไดท http://scijournal.hcu.ac.th
กำรตดตอสอบถำมขอมลสามารถตดตอสอบถามขอมลไดท คณะวทยาศาสตรและเทคโนโลย มหาวทยาลยหวเฉยวเฉลมพระเกยรต เลขท
18/18 ถนนบางนา-ตราด กม.18 ต�าบลบางโฉลง อ�าเภอบางพล สมทรปราการ 10540 โทรศพท 02-312-6300 ตอ 1180, 1206 โทรศพทมอถอ 081-849-2561 โทรสาร 02-312-6458 อเมล hcujournal.sci@gmail.com
แบบเสนอบทความเพอพจารณาพมพใน
วารสารวทยาศาสตรและเทคโนโลย หวเฉยวเฉลมพระเกยรต
(Huachiew Chalermprakiet Science and Technology Journal)
วนท.............เดอน.....................พ.ศ. ………………
ขาพเจา [นาย/นาง/น.ส./ดร./ผศ./รศ./ศ./อน ๆ (ระบ)]…………………………....................................................................................
ขอสง บทความวจย บทความวชาการ
สาขา วทยาศาสตรชวภาพ วทยาศาสตรและเทคโนโลยการอาหาร
วทยาศาสตรสขภาพ วทยาการคอมพวเตอรและเทคโนโลยสารสนเทศ
วทยาศาสตรกายภาพ
ชอเรอง (ภาษาไทย)……………………………………………………………………………………………………………………………………………………....
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………...
ชอเรอง (ภาษาองกฤษ)………………………………………………………………………………………………………………………………………………….
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………...
คาสาคญ (ภาษาไทย)…………………………………………………………………………………………………………………………………………………….
(ภาษาองกฤษ)………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
ผเขยนทงหมด (ภาษาไทย)……………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………......
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….....
ผเขยนทงหมด (ภาษาองกฤษ)………………………………………………………………………………………………………………………………………...
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………......
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………......
ทอยทสามารถตดตอได....................................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................................................................
โทรศพท..................................................โทรศพทมอถอ....................................................โทรสาร.................................................
ชอ-นามสกลของผประสานงาน (corresponding author)............................................................อเมล…………………..………..……
ขาพเจาขอรบรองวาบทความน เปนผลงานของขาพเจาแตเพยงผเดยว
เปนผลงานของขาพเจาและผรวมงานตามทระบในบทความ
โดยบทความนยงไม เคยไดรบการตพมพและไม ไดอยระหวางการพจารณาลงตพมพในวารสารอนใด ขาพเจาและ
ผเขยนรวมยอมรบหลกเกณฑการพจารณาตนฉบบ ทงยนยอมใหกองบรรณาธการม สทธพจารณาและตรวจแกไขตนฉบบได
ตามทเหนสมควร พรอมทงมอบลขสทธบทความทไดรบการตพมพใหแกคณะวทยาศาสตรและเทคโนโลย มหาวทยาลยหวเฉยว
เฉลมพระเกยรต และหากม การฟองรองในเรองการละเมดลขสทธเกยวกบสวนหนงหรอสวนใด ๆ ในบทความ ใหถอเปนความ
รบผดชอบของขาพเจาและผเขยนรวมแตเพยงฝายเดยว
ลงชอ.........................................................
(...............................................................)
วนท..........................................................
ใบสมครสมาชก
วารสารวทยาศาสตรและเทคโนโลย หวเฉยวเฉลมพระเกยรต
(Huachiew Chalermprakiet Science and Technology Journal)
เรยน กองบรรณาธการวารสารวทยาศาสตรและเทคโนโลย หวเฉยวเฉลมพระเกยรต
ขาพเจา (นาย/นาง/นางสาว).........................................................................................................................................................
ทอยปจจบนเลขท..........................ซอย.......................................................................ถนน............................................................
ตาบล/แขวง.......................................................................อาเภอ/เขต..........................................................................................
จงหวด..................................................รหสไปรษณย.........................โทรศพท...................................โทรสาร...............................
อเมล…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
สถานททางานเลขท.......................ซอย.......................................................................ถนน............................................................
ตาบล/แขวง......................................................................อาเภอ/เขต............................................................................................
จงหวด...................................................รหสไปรษณย........................โทรศพท...................................โทรสาร...............................
มความประสงค [ ] สมครสมาชกใหม [ ] ตออายการเปนสมาชก เลขทสมาชก…………………………………………………….…..
[ ] รบวารสารวทยาศาสตรและเทคโนโลย หวเฉยวเฉลมพระเกยรต 1 ป จานวน 2 ฉบบ 200 บาท ตงแตฉบบท……….ถง……..
[ ] รบวารสารวทยาศาสตรและเทคโนโลย หวเฉยวเฉลมพระเกยรต 2 ป จานวน 4 ฉบบ 390 บาท ตงแตฉบบท……….ถง….….
โดยขอใหจดสงวารสารวทยาศาสตรและเทคโนโลย หวเฉยวเฉลมพระเกยรต ไปยง [ ] ทอยปจจบน [ ] สถานททางาน
การชาระเงน
ขาพเจาไดชาระเงน จานวน……………………..….……บาท (…………………..…………………………………………….………………………..) โดย
[ ] เงนสด (ชาระเงนกบสานกงานเลขานการคณะวทยาศาสตรและเทคโนโลย)
[ ] โอนเงนเขาบญชออมทรพย ชอบญช มหาวทยาลยหวเฉยวเฉลมพระเกยรต
ธนาคารธนชาต สาขามหาวทยาลยหวเฉยวเฉลมพระเกยรต เลขท 168-2-00999-7
[ ] ธนาณตสงจาย ปณ. บางพล เลขท…………………………………………………………………………………………………………………………..
ในนามมหาวทยาลยหวเฉยวเฉลมพระเกยรต
ทงนทานประสงคใหออกใบเสรจรบเงนในนาม
[ ] บคคล ชอ-นามสกล (นาย/นาง/นางสาว).................. ............................................................... ...............................................
[ ] สถาบน............................................................................................................................. ........................... ............................
ตาม [ ] ทอยปจจบน [ ] สถานททางาน
ลงชอ.........................................................
(................................................................)
วนท..................... ......................................
หมายเหต : กรณาสงใบสมครสมาชกวารสารวทยาศาสตรและเทคโนโลย หวเฉยวเฉลมพระเกยรต และเอกสารการชาระเงนถง
กองบรรณาธการวารสารวทยาศาสตรและเทคโนโลย หวเฉยวเฉลมพระเกยรต
คณะวทยาศาสตรและเทคโนโลย มหาวทยาลยหวเฉยวเฉลมพระเกยรต
เลขท 18/18 ถนนบางนา-ตราด กม.18 ตาบลบางโฉลง อาเภอบางพล จงหวดสมทรปราการ 10540
โทรศพท : 02-312-6300 ตอ 1180, 1206 โทรสาร : 02-312-6458 E-mail : hcujournal.sci@gmail.com
มงเนนกำรศกษำทมควำมทนสมยดำนเทคโนโลยบนพนฐำนภำคทฤษฎและภำคปฏบตจำกกำรท�ำงำนจรงโอกำสในกำรประกอบอำชพ - โปรแกรมเมอร - ผดแลฐานขอมล - นกพฒนาเวบไซต - นกวจยและพฒนา - นกพฒนาซอฟตแวร - นกวเคราะหและออกแบบระบบ - สามารถประกอบกจการธรกจอาชพอสระและธรกจสวนตว เชน การเปดรานจ�าหนายอปกรณฮารดแวร การเปดบรษทรบวเคราะห ออกแบบ และพฒนาซอฟตแวร รวมถงการพฒนาโปรแกรมประยกตบนอปกรณเคลอนท เพอสรางรายไดเพมเตม เปนตน
โอกำสในกำรประกอบอำชพ
- เจาหนาทฝายควบคมคณภาพ ฝายวจยและพฒนาผลตภณฑ
ฝายควบคมการผลตในโรงงานอตสาหกรรมทเกยวของกบอาหาร
และเครองดม ยา เครองส�าอาง และสงแวดลอม
- นกวชาการ นกวจย ผชวยวจยในหนวยงานภาครฐและเอกชน
เชน กรมประมง สถาบนอาหาร และกรมวทยาศาสตรบรการ
คณะวทยำศำสตรและเทคโนโลย มหำวทยำลยหวเฉยวเฉลมพระเกยรต
หลกสตรทเปดสอน
สำขำวชำวทยำกำรคอมพวเตอร
สำขำวชำจลชววทยำอตสำหกรรม
มงเนนผลตบณฑตใหมควำมรและทกษะทำงจลชววทยำพนฐำนและประยกต
เพอน�ำจลนทรยมำใชใหเกดประโยชนในระดบอตสำหกรรม
- เจาของธรกจสวนตวผลตผลตภณฑอาหาร
จากจลนทรย เชน แหนม โยเกรต และไวน
โอกำสในกำรประกอบอำชพ
- นกวทยาศาสตรการแพทย
- นกวชาการ นกวจย ผชวยวจย ในหนวยงานตาง ๆ
- ครและอาจารย
- พนกงานหนวยงานภาคเอกชนดานธรกจการแพทย
- ธรกจสวนตวดานการน�าเขาและขายผลตภณฑทางดานการแพทย
สำขำวชำวทยำศำสตรกำรแพทย
มงเนนควำมรในศำสตรทครอบคลมเกอบทกดำนของพนฐำนวชำทำงกำรแพทย
และแขนงอน ๆ ทเกยวของกบสขภำพมนษย
โอกำสในกำรประกอบอำชพ
- นกวทยาศาสตรดานอาหาร
- นกวชาการ นกวจย ในหนวยงานภาครฐและเอกชน
- นกพฒนาผลตภณฑอาหารในอตสาหกรรมแปรรปอาหาร
- เจาหนาทควบคมคณภาพในอตสาหกรรมแปรรปอาหารและอตสาหกรรมแชแขง เจาหนาทควบคมฝายผลต
ในอตสาหกรรมแปรรปอาหารและอตสาหกรรมแชแขง
- ผ ประกอบการและเจาของกจการทเกยวของกบการผลตผลตภณฑอาหาร หรอเปนผน�าเขาวตถดบท
เกยวกบการแปรรปอาหารหรอธรกจสงออกอาหารและอาหารแปรรป
สำขำวชำวทยำศำสตรและเทคโนโลยกำรอำหำร
มงเนนผลตบณฑตในสำยวชำชพนกวทยำศำสตรดำนอำหำร