การแกปญหาการกดเซาะชายฝงเชงบรณาการองคความรสหวชาการ:

กรณศกษาบานขนสมทรจน

ศรวรรณ ศรบญบศรน บางแกว

ชเนตต มลนทางกรวทยาลยประชากรศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย

ระบบมานษยนเวศ

วฒนธรรม

ชวมณฑล

ชมชน

สงแวดลอมทมนษยสราง

พฤตกรรมของคน

ลกษณะทางชววทยา

สงแวดลอมทางเศรษฐกจ สงคม

สงแวดลอมกายภาพ

วถชวต

ครอบครว

จตวญญาณ

กาย ใจการทางานระบบดแล

สขภาพ

1. Mangrove2. Erosion3. Fishery product

สาธารณปโภค นากน นาใชสาธารณปการ ไฟฟา คมนาคมการจดการของเสย ขยะ นาเสยการใชเชอเพลง

•การเปนเจาของทดน•สภาพ & การเปลยนแปลง•ฐานะทางเศรษฐกจ•อาชพ ประมง เพาะเลยง•การใชประโยชนปาชายเลน(ทางตรง ทางออม)

• การตาย การบาดเจบ จากภยธรรมชาต

การจดการโดยชมชนการจดกจกรรมเพอฟนฟ พฒนา การมเครอขายเพอจดกจกรรม การตระหนก/ใหความสาคญใน

การแกปญหาในระดบชมชน แผนอพยพ เสนทางอพยพ

Phase 1- พ.ศ. 2550-2551โครงการศกษาบรณาการเชงพนทเพอการแกไขปญหาการกดเซาะชายฝงทะเล จงหวดสมทรปราการ: กรณศกษานารองเพอการออกแบบ ณ บานขนสมทรจน ต.แหลมฟาผา อ.พระสมทรเจดย การศกษาโครงสรางประชากร เศรษฐกจ สงคม และการมสวนรวมของชมชน: ขอมลจากการสารวจ

Phase 2 - พ.ศ. 2552-2554โครงการวจยการสรางเสรมศกยภาพชมชนในการตรวจตดตามและประเมนความสาเรจ ในการแกไขปญหาการกดเซาะชายฝงบรเวณ บานขนสมทรจน จงหวดสมทรปราการ

งานวจย ณ บานขนสมทรจนภายใตการสนบสนนของ สกว.

บานขนสมทรจน ต. แหลมฟาผา อ.พระสมทรเจดย จ.สมทรปราการ

พ.ศ. 2517 พ.ศ. 2534

วดขนสมทราวาส

พ.ศ. 2552

บานขนสมทรจนตาบลแหลมฟาผาอาเภอพระสมทรเจดย จงหวดสมทรปราการ

สถานะทางประชากร สงคมและเศรษฐกจ - 2550

บานขนสมทรจน ส.ค. 2550ประมดประชากรไทย

10.36.9

74.1

1.75.2 1.7

0.0

20.0

40.0

60.0

80.0

ไมไดเรยน ประถม 1-3 ประถม 4-6 ม.ตน/ปวช. ม.ปลาย/ปวส. ปรญญา

10.3 6.9

53.4

6.95.2

1.7

0

10

20

30

40

50

60

ไมไดเรยน ประถม 1-3 ประถม 4-6 ม.ตน/ปวช. ม.ปลาย/ปวส. ปรญญา

ระดบการศกษา หวหนาครวเรอน & คสมรส

หวหนาครวเรอน

คสมรสหวหนาครวเรอน

50

13.620.5

9.1 6.800

10

20

30

40

50

ประมงของตนเอง รบจางทาประมง รบจางทวไป

คาขาย อนๆ(ธรกจ บรการ ราชการ)

31.3

15.6

31.3

15.6

6.2

0

5

10

15

20

25

30

35

ประมงของตนเอง รบจางประมง รบจางทวไป คาขาย อนๆ(ธรกจ บรการ ราชการ)

อาชพ หวหนาครวเรอน & คสมรส

หวหนาครวเรอน

คสมรสหวหนาครวเรอน

รปแบบการประกอบอาชพประมง

9.7

90.3

0

20

40

60

80

100

เพาะเล ยงชายฝง ประมงชายฝง

31

69

0

10

20

30

40

50

60

70

ไมพอ พอเพยง

58.6

22.4

8.6 10.30.0

10.0

20.0

30.0

40.0

50.0

60.0

นอยกวา 5,000 5,000 - 9,999 บาท 10,000 ขนไป ไมตอบ

รายได & ความพอเพยงของรายได

ความพอเพยงของรายไดรายได

รายไดเฉลยของครวเรอน = 4,467

29.3

8.6

39.7

15.5

6.90.00

10.00

20.00

30.00

40.00

การมหนสน

ไมม นอยกวา 10,000 บาท 10,000-50,000 มากกวา 50,000 ไมตอบ

70.7

9.8024.4 9.8

0.0

20.0

40.0

60.0

80.0

เหตผลในการก เงน

ทาทนประกอบอาชพ การศกษาบตร ใชจาย/รกษา ยายบาน

การมหนสน & เหตผลการเปนหน & แหลงเงนก

17.1 17.1

34.1

19.5

29.3

2.4 4.9

0

10

20

30

40

แหลงเงนก

ธนาคาร นายทน สหกรณ/กลมออมทรพย

กองทนหมบาน ญาต/เพอน องคกรของรฐ

แชร

หนสนเฉลย = 33,354 บาท

การมกรรมสทธในทดนทปลกบาน

44.8

15.5 13.8 12.1 10.3 1.70

10

20

30

40

50

เอกชน/ทเชา อาศยเขาอย ตนเอง/คสมรสญาต พอ/แม ลก/ลกเขย

สมใจ : ตองรอตองยายตลอด แลวมนกกอใหเกดความยากจน ทาไดเทาไหรกไมมจะกนนะ มนกตองเอามาทมมาเทตรงนหมด บางคนอายหกสบเจด หกสบแปดน ยายถงสบคร ง หาคร ง หกคร ง ตวช นเองนอยกบพอแม

(ตองยาย)หาคร ง มาเปนบานของตวเอง (ตองยาย)สามคร ง แลวมนกไมมอะไรเหลอ มนไดมามนกไมมเกบหอมรอมรบอะไร มนกจะตองหมดไปกบการทจะตองยายทอย

การแกไขปญหาการกดเซาะชายฝงโดยชมชน

ภาพจาก Google Earth satellite แสดงใหเหนวาทต งของวดในปจจบน

อยไกลจากชมชนมากท งๆทแตเดม วดต งอยในชมชน และต งอยหางฝงทะเล ไมนอยกวา 1 กโลเมตร การกดเซาะชายฝงทรนแรงทาใหสมาชก

ของชมชนตองยายบานพกอาศยหลาย คร ง บางคนตองยายถง 5 คร ง ชมชนเคยเปนชมชนใหญมบานมากกวา

300 หลงคาเรอน แตปจจบนเหลอเพยง 94 หลงคาเรอน ในภาพจะเหนแนวเขอนทชาวบาน

พยายามสรางขนเพอปองกนการกด เซาะชายฝง และรกษาวดไวไมใหจมนา

บานขนสมทรจน

โครงสรางแบบเกา

KS49A2 เขอนชะลอคลน ศาสตราจารย ดร ธนวฒน จารพงษสกล และ คณะจฬาลงกรณมหาวทยาลย - จดทะเบยนทรพยสนทางปญญาแลว

DETAIL A

1.5 m.

1.5 m.

WAVE DIRECTIONWAVE DIRECTION

DETAIL A

1.5 m.

1.5 m.

10

66 6

88

101010 10 10

8 8

6 6 6

KS49A2 เขอนชะลอคลน - ศาสตราจารย ดร ธนวฒน จารพงษสกล และคณะจฬาลงกรณมหาวทยาลย

คะแนนความพงพอใจของผตอบทมตอเขอน = 8.81

71.9

15.6 15.6 3.1 3.10

20

40

60

80

เหตผลทไมใหคะแนนเตม 10 คะแนน

เพมความยาวเขอน เพมความถการปกเสา ทดนยงถกกดเซาะ

เขอนไกลตลงเกนไป ใหมตะกอนมากกวาน

50

9.113.6

6.1

36.4

10.6

0

10

20

30

40

50

เกดตะกอนเพม ปาชายเลนงอก พนทงอก

สตวนาเพม คลนเบาลง ดนพงนอยลง

ปรากฏการณททาใหเชอม นวาเขอนชวยลดการกดเซาะชายฝง

ศกดชย : ชาวบานเคามาตามดนะ เคาจะดแลวเคาจะบอกเลย ดนะๆ เคาจะบอกมา เคาจะดอกดใจ ดนะ มาถกทางแลวนะ อยาทงนะ ตองเกาะไวนะ ตองเดนตามไวนะ ดอกเตอรคนนน มาถกทางแลวนะ ดมากไดผล เราดใจ

อครา: พอใจเลยแหละ มนสามารถตานคลนได เพราะคลนมาแนวนอกน บางทคลนมนใหญ พอมนมาป บ เสาไมคอยส น เสาไมไดปกแถวเดยว แตปกเปน 3 แถว ปกสลบฟนปลา คลนมาสามารถจะปาดคลนออกได คลนจะไมเขาขางใน มนจะเบามากๆเลย แลวอกอยางหนงกะยอ (ตะกอน) พอนาเขาไปแลวป บ คลนจะไมสามารถทาใหมนแตกได มนจะเร มสงข นๆ ตอนทยงไมสรางเขอนนะ ผมลงไปเดนอยประมาณแคยงไมถงหวเขา แตตอนนลงไปแคเอวแลว

นยม : ชาวบานเคาพอใจมาก ตอนทอาจารยเขาเขามานะ อาจารยเดนผานไป โอโห ชาวบานเขา ขอบอก ขอบใจกนท งน นเลยครบ

ความพงพอใจตอเขอน “ขนสมทรจน 49A2”

63.3

22.4 14.30

20

40

60

80

การกลบคนมาของสตวนา

ไมม ม ไมทราบ

การกลบคนมาใหมของสตวนาทเคยสญหายไป

36.436.4

9.1 9.1

27.3

9.1 9.1 9.1

0

10

20

30

40

ประเภทของสตวนาท กลบคนมา

หอยพม หอยแครง กง ป ปลานาลก ปลาตน หอยกระพง ปลากดหวออน

ประเภทสตวนาทเคยหายไปและกลบคนมาใหม

85.1

10.8

95.9

4.1

0

20

40

60

80

100

กอนสรางเขอน หลงสรางเขอน

ไมตองการ ตองการ

ความตองการยายออกจากหมบาน

ทางเดนเทาจากชมชนไปยงวด

กอนป พ.ศ. 2550 พ.ศ. 2550 พ.ศ.2554

วดขนสมทราวาสและบรเวณโดยรอบ

พ.ศ. 2549 พ.ศ. 2554

ปาชายเลน…ทรพยในดน

สตวทะเล…สนในนา

ตองคาจนดวย…ปญญา + เจตนา + ทาเพอพฒนา

“โครงการวจยการสรางเสรมศกยภาพชมชน ในการตรวจตดตามและประเมนความสาเรจ

ในการแกไขปญหาการกดเซาะชายฝงบรเวณ บานขนสมทรจน จงหวดสมทรปราการ”

Social return of investmentผลตอบแทนเชงสงคมทไดรบจากการลงทน

สรางองคความร…สรางคน…สรางชมชนสรางชาต

ไดรบการสนบสนนทนวจยจาก สกว.

Phase 2

กจกรรมของโครงการ:

1. การใหการอบรมเรองการตดตามและประเมนผล (คนขอมลใหชมชน & เพมทกษะการปฏบตงานสนาม)

2. ฝกอบรมการทาแผน & การจดทาแผนฯ

3. การวพากษแผน & ประชาพจารณแผน

4. การฝกอบรมการสรางเครองมอเพอการตดตามและ ประเมนผลโครงการ

ฝกอบรมชมชนเรองการตรวจตดตามและประเมน

ฝกอบรมชมชนในการตรวจตดตามและประเมนความสาเรจในการแกไขปญหาการกดเซาะชายฝงวนท 21-23 มถนายน 2553 บางป และขนสมทรจน

1. การคนขอมลสชมชน

ปญหา ปญญา พฒนา(ชายฝงและทรพยากรธรรมชาต)

เขาใจ เขารวม

คนขอมล ตระหนก ตระหนก

2. การฝกปฏบต: จาลองเหตการณ แสดงบทบาท (Role play)

ฝกอบรมชมชนเรองการจดทาแผนฯชมชน

อบรมคร งท 1: จดทาแผน

ณ โรงแรมโกลเดน บช ชะอา จงหวดเพชรบร

วนท 31 สงหาคม - 2 กนยายน 2553

ชาวบาน 4: ทกททไปเวลามนกวชาการ มนไมคอยไดฟง เพราะเราแปลศพทเขาไมรเร อง เกยวกบการ อนรกษเราไปมาต งหลายทอยาง(สงวนนาม) เราไดความรมาเพยบเลย เพราะเราน งคยกบ ชาวบานดวยกน นกวชาการไมตองเกยว ม ผใหญบาน มชาวบาน พวกปฏบตงาน พวกท ออกไปลาดตระเวน มนจะไดความรเตมๆ พอเรา ไปในทท มนกวชาการออกมา ฮลโหลไมค ออ ออ เรากฟงไมออก ไมรเร อง เรากไมสนใจฟงดวย ถา อาจารยบอกวาพาไปศกษาดงาน เราตองลงพนท ชาวบาน มนจะไดความรมาเตมๆ ... คอชาวบานกบ ชาวบานคยกนมนงายกวา และมนไดเตม...คย ลกทงลกทงดวยกน กลบมาไดเตมรอยเลย

การใชขอมลวจยเปนฐานในการตดสนใจ

อบรมคร งท 2: จดทาแผน 2-3 ตลาคม 53

ณ โรงแรมเอเชย กทม.

ธนากร : ตวแผนนมนจะทาใหความตองการม ความชดเจนขน ทาใหรวาควรทาอะไรกอน ...เร องการวางแผนนเทากบวาเอาความ ตองการของชาวบานมาเปนหลก แลวทาให เราทาได ตอบสนองความตองการไดจรง มนจะไปไดดกวา... แตถาเปนอยางแตกอน ระบบสวนกลางคอน งในหองแอร แลวก บอกวาทาอยางนๆ นะ ตามลาดบมานะ มภาค มผวา มาอาเภอแลวมาถงผใหญ กานน ความตองการทแทจรงมนไมใช มาจากขางลาง ไมไดเอาปญหาขนไปจรงๆ

อบรมคร งท 3: จดทาแผน 16-17ตลาคม 53 ณ คายรมขอบฟา เมองโบราณ ต.บางปใหม อ.เมอง จ.สมทรปราการ.

การวพากษแผนฯการจดทาประชาพจารณแผนฯ

การวพากษแผนฯ 16 ธนวาคม 2553

การวพากษแผนฯ 16 ธนวาคม 2553

…เจานายตงแตลกฉนเปนตนไป ตลอดจนถงราษฎรทตาสด จะใหไดมโอกาสเลาเรยนได เสมอกน ไมวาเจาวาขนนางวาไพร เพราะฉะนน จงขอบอกไดวา การเลาเรยนในบานเมองเรานจะเปนขอสาคญทหนง ซงฉนจะอสาหจดให เจรญขนจงได…

พระราชดารสในพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว

ประชาพจารณแผนฯโดยชมชนเสารท 22 มกราคม 2554

ผลสมฤทธการวพากษแผน & ประชาพจารณ:

1. การเรยนรเร องการจดการTop down Management VS Bottom-up Management

• ชมชนคอ executors• ผบรหาร นกวางแผน ขาราชการ นกวชาการ คอ ทปรกษา (supervisors) กนซอ (mentors)

2. ชมชนเกดความเชอม นทจะทางานไดเอง ไมตองรอใหคนอนคดให ทาให

3. การประชาพจารณแผนในชมชน นาไปสการเปลยนแปลงรปแบบของการรวมกจกรรมจากการให “ความรวมมอ”(cooperation) ไปสการมสวนรวม (participation)

ประชมคณะจดทาแผนฯเพอแกไขแผนฯตามขอเสนอจากการวพากษแผน และการทาประชาพจารณ ณ โรงลเกหนาศาลเจา ชมชนขนสมทรจน

วนท 24 มนาคม 2554

การนาแผนฉบบสมบรณมอบใหแกชมชน

ผลลพธท เกดจากการทาแผน

อบต.แหลมฟาผา ไดนาแผนของชมชน เขาไปผนวกไวในแผนของ อบต.แลว ต งแตวนทชมชนไดทาประชาพจารณรางแผน

เกดอาสาสมครเพอการตดตามและประเมนผลแผนฯ คนในชมชนมการดาเนนงานกลมอนรกษฯ

อยางมระบบและมความตอเนอง อบจ.ใหการสนบสนนเงน 14 ลานบาทเพอ

การขยายความยาวของเขอน “กองสมทร”

ผลลพธท เกดจากการทาแผน

กจกรรมปลกและอนรกษปาชายเลน - จ.สมทรปราการสนบสนนงบประมาณรอบแรก 150,000 บาทเพอซอกลาไม และการจดกจกรรม “ธนาคารตนไม” มการตดตาม ประเมนผล (วดการเตบโตของกลาไมทก 1-2 เดอน) เร มดาเนนงานเมอกมภาพนธ 2555 - หากอตราการรอดและการเตบโตมสง - ผดแลจะไดรบเงนจากจงหวด - จงหวดจะสนบสนนงบประมาณในรอบ 2 ตอไป ในวงเงน 300,000 บาท - มวทยากรชมชนในกรณทมคนจากภายนอกมารวม กจกรรมปลกปา โดยชมชนจะเตรยมกลาไมและ พนทให - เตรยมการจดทาหลกไมไผสาหรบตนกลางอกใหม

ผลลพธท เกดจากการทาแผน

กจกรรมการอนรกษ - จดซอเรอเรวเพมอก 1 ลา สาหรบการตดตาม ดแล ควบคมการบกรกจากเรอภายนอกชมชน

- การดาเนนงานอยางเอาจรงของกลมอนรกษสงผลให ไมมเรอจากภายนอกเขามาหาผลประโยชนนานหลาย เดอนแลว - มกจกรรมการแยกขยะ และจดสรางเตาเผาขยะเพม 1 เตา

ผลลพธท เกดจากการทาแผน

กจกรรมการทองเทยว - จดสราง Home stay เพมข นอก 10 หลง จากทมอยเดม 1 หลง - อยระหวางรอการสนบสนนงบประมาณจากจงหวด 1. จดทาแผนงานเพอการกาหนดเสนทางจกรยาน โดยทาถนนปนรอบพนท 2. เตรยมการสรางสะพานแขวนขามคลองบรเวณ หนาวดขนสมทรราวาส 3. เตรยมการสรางหอดนก

ผลลพธอ นๆทไมไดคาดหวง

ชมชนภายนอกมองวา “ขนสมทรจนคอชมชนตนแบบของการแกปญหา

การกดเซาะชายฝงและการจดการทรพยากร ธรรมชาต”

สมาชกชมชนไดรบเชญจากชมชนภายนอกใหเปน วทยากรบรรยายในทตางๆ

มกจกรรมเสรมหลกสตรในโรงเรยนของชมชน (สวนหนงเปนเพราะครของโรงเรยนไดเคยเขารวม กจกรรมการสรางเครองมอเพอการตดตามและ ประเมนผลทจงหวดระยอง)

สอมวลชนเขาไปทาสารคดและประชาสมพนธ ชมชนอยางสมาเสมอ

การฝกอบรมการสรางเครองมอเพอตดตามผล

การบรรยายและฝกปฏบตสรางเครองมอประเมนผล

การระดมความคดสรางเครองมอประเมนผล

การสารวจเพอประเมนผลกระทบของเขอน ทมตอเศรษฐกจ สงคม และสงแวดลอมของชมชนขนสมทรจน

เครองมอทใชคอแบบสอบถามทสรางโดย ชมชนจากการอบรมเมอ 28-30 พ.ค. 54 ทจงหวดระยอง

พนกงานสารวจคอชาวชมชน โดย วทยาลยประชากรศาสตรใหการอบรม

เร มเกบขอมลวนท 14 มถนายน 54 ขอมลแลวเสรจกรกฎาคม 54

การกาหนดประเดนปญหา

การกาหนดแผนงาน/วธการแกไขปญหาการปรบแก

การประเมนผล การดาเนนงาน/ปฏบตงาน

การตรวจตดตาม

การบรหารจดการแบบ Adaptive Management

I C P

I หมายถง IEC คอ Information, Education และ CommunicationC หมายถง Cooperation หรอ ความรวมมอP หมายถง Participation หรอ การมสวนรวม

องคประกอบและข นตอนทนาไปสการพฒนา

Learning togetherGoing together

Growing together

เขาใจ เขาถง พฒนา

Information Cooperation Participation•ใหขอมล ขาวสาร

(information)• ใหความร (Education)• สอสาร (Communication)• รเขา รเรา รเหต รผล• สรางความตระหนก

รวมมอ• ชวยเหลอ เกอกล• ลงแรง รวมใจ• แลกเปลยนเรยนรภายในพนท และขามพนท

• มสวนรวมคด• มสวนรวมวางแผน• มสวนรวมทากจกรรม• มสวนรวมตดตาม• มสวนรวมประเมนผล• มสวนรวมรบผด/รบชอบ• มสวนรวมรบประโยชน

ตนตว & ตระหนก เตมเตม ตนแบบ• แผนชมชนเพอการจดการ ทรพยากรชายฝง• จากแผนชมชนสแผน อบต.• กลมอนรกษ• วทยากรทองถน แหลงดงาน

“...การพฒนาจะตองเปนไปตามภม ประเทศทางภมศาสตร และภมประเทศทางสงคมศาสตรในสงคมวทยา ภมประเทศตามสงคมวทยา คอนสยใจคอของคนเรา จะไปบงคบใหคนอนคดอยางอนไมได เราตองแนะนา เราเขาไปชวย โดยทจะคดใหเขาเขากบเราไมได แตถาเราเขาไปดวาเขาตองการอะไรจรงๆ แลวกอธบายใหเขาเขาใจ หลกการของการพฒนานกจะเกดประโยชนอยางยง…”

พระราชดารส ๓๐ มถนายน พทธศกราช ๒๕๓๐

วทยาลยประชากรศาสตร

เยนศระเพราะพระบรบาลขอจงทรงพระเจรญยงยนนาน

สบราชมรรคา....