05โครงสรางเนอหาในประกาศการพระราชพธสมยอยธยาและสมยรตนโกสนทร*

ดวงกมล ธงชมเชย **

Dongkamol Thongchomchay

* บทความนเปนสวนหนงของวทยานพนธเรอง  “แนวคดและความสำาคญของการกลาวอญเชญ สงศกดสทธในประกาศการพระราชพธ” วทยานพนธปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต (ภาษาไทย) มหาวทยาลยธรรมศาสตร โดยมผชวยศาสตราจารย ดร. ประเสรฐ รนรา เปนอาจารยทปรกษา เปนโครงการทไดรบการสนบสนนจาก สกว. ภายใตโครงการทนวจยมหาบณฑต สกว. ดานมนษยศาสตร-สงคมศาสตร ประจำาป 2561

** นกศกษาศลปศาสตรมหาบณฑต  สาขาวชาภาษาไทย  ภาควชาภาษาไทยและภาษาวฒนธรรม ตะวนออก คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร

The Structure of Royal Ceremony Announcements during the Ayutthaya and Rattanakosin Period

ทมาภาพ: หอสมดแหงชาต กรมศลปากร

114 114

บ ท ค ด ย อ

บทความนศกษาโครงสรางเนอหาในประกาศการพระราชพธสมยอยธยาและสมยรตนโกสนทร  ผลการวจยพบวา  ประกาศการพระราชพธทงสองสมย มโครงสรางเนอหาหลก 3 สวน  ไดแก สวนประณามพจน สวนเนอหา และสวนปจฉมบท โครงสรางยอยของประกาศการพระราชพธสมยอยธยาอยางโองการแชงนำา เปนตนแบบในการสรางโครงสรางยอยในสวนเนอหาของประกาศการพระราชพธในยคหลง โองการแชงนำามโครงสรางยอยจำานวน 6  โครงสราง ไดแก สดดสงศกดสทธ ตำานาน เรองพระราชพธ เชญสงศกดสทธ เรองพระมหากษตรย ขอพร ประกาศการพระราชพธสมยรตนโกสนทรไดนำาโครงสรางยอยของโองการแชงนำามาปรบเปลยนเพมเตม 2 โครงสรางยอย ไดแก เรองประวตศาสตร และชอเมองตางๆ ทอยภายใตการปกครองของพระมหากษตรย ผวจยพบวาปจจยททำาใหเกดการเปลยนแปลงโครงสรางเนอหาม 3 ประการ ไดแก การใชประกาศการพระราชพธในพระราชพธทตางจากตวตนเคา อทธพลดานศาสนา และสถานภาพของพระมหากษตรย

ค�าส�าคญ: ประกาศการพระราชพธ,  โครงสรางเนอหา, วรรณกรรมสมยอยธยา, วรรณกรรมสมยรตนโกสนทร

115 115

A b s t r a c t

This article examines the structure of royal ceremony announcements during the Ayutthaya and Rattanakosin periods. According to  the  research,  the  structure of  royal  ceremony announcements  is divided into 3 main sections: the invocation section, the content section and  the epilogue  section. The  study also  identified  the  structure of royal ceremony announcements in the Ayutthaya period as using the Ongkan Chaengnam prototype for creating sub elements in the content section of the royal ceremony announcements during the later period. Ongkan Chaengnam has 6  sub  structures: Honoring Divinity,  Legend, the Royal Ceremonies, Invoking Divinity, the King and the Benediction. Royal ceremony announcements in the Rattanakosin period changed the sub structure during the Ayutthaya period to adjust and increase the 2 sub structures: history and the city’s name that was under the domination of the king. It is seen that there are important changes to the structure of the royal announcements which are based on religious influence and the status of King.

Keywords: Royal Ceremonies Announcement, Structure of content, Literary works of Ayutthaya period, Literary works of Rattanakosin period

116 116

1. ความน�าประกาศการพระราชพธ เปนวรรณคดกลมหนงทใชอานเพอประกอบ

การพระราชพธ  ใชสำาหรบขบอานเพอแจงขอมลเกยวกบพระราชพธ  เชน ความเปนมาของพระราชพธ จดมงหมายของพระราชพธ รายละเอยดของพระราชพธ เปนตน ใหสงศกดสทธและผรวมพระราชพธรบรทวกน (ชยรตน พลมข  2552:  20)  โดยผคนควาเรองประกาศการพระราชพธใหความเหนวาประกาศการพระราชพธนนมปรากฏมาตงแตสมยอยธยา  ไดแก  สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวดตวงศ ทรงเหนวาโองการแชงนำาถอเปนประกาศการพระราชพธในกลมประกาศเทวดาเรองแรก ทใชในพระราชพธศรสจจปานกาลตงแตสมยอยธยา  พระวนจฉยในสาสนสมเดจดงความวา

ประกาศตางๆ ยอมมมานานแลว คนรากแกวมอยสองทาง คอประกาศเทวดาอยางหนง ประกาศมนษยอยางหนง ประกาศเทวดานนแรกทเดยวกมมนตร เปนค�าสรรเสรญเทวดา เชญมาใหท�าอะไรใหตามความปรารถนา มมาในคมภรพระเวทเปนประเดม แลวแจกลกมาเปนโองการแชงน�า โองการด�าน�าลยเพลง บชาเทพนพเคราะหสดดสงเวย สคเคเชญเทวดามาฟงธรรม ประกาศบรมราชาภเษกตอจากสคเคประกาศพธตรสและอนอกเหลานเปนแขนงมนตรทงสน…

โครงสรางเนอหาในประกาศการพระราชพธสมยอยธยาและสมยรตนโกสนทร

117 117

ด ว ง ก ม ล ธ ง ช ม เ ช ย

(สาสนสมเดจ เลม 4 2536: 129)

พระเจาบรมวงศเธอฯ กรมพระสมมตอมรพนธทรงรวบรวมประกาศการพระราชพธตางๆ ตพมพเปนหนงสอประกาศการพระราชพธ เลม 1 และประกาศการพระราชพธ  เลม 2 ไดจดโองการแชงนำาเปนประกาศการพระราชพธดวยเชนกน ดงคำาอธบายในหนงสอประกาศการพระราชพธ  เลม 1 ความวา “ประกาศแชงน�าโคลงหา พราหมณอานเมอเวลาทรงศลแลววนถอน�าโคลงหานมมาแตครงกรงเกา” (กรมพระสมมตอมรพนธ 2508: 1) จะเหนวาพระเจาบรมวงศเธอฯ กรมพระสมมตอมรพนธใชคำาเรยกโองการแชงนำาวาประกาศแชงนำาโคลงหา ทรงถอวาโองการแชงนำาเปนประกาศอยางหนง จงไดนำาไปรวบรวมในหนงสอประกาศการพระราชพธ 

นอกจากน สมเดจพระเจาบรมวงศเธอฯ กรมพระยาดำารงราชานภาพ ประทานความเหนวา “บรรดาหนงสอบทกลอนแตงครงกรงศรอยธยาซงมฉบบอยบดน ถาวาโดยอาย ดเหมอนลลตแชงน�าพระพพฒนสจจาจะแตงกอนกวาเพอน อาจจะเปนของแตงแตในรชกาลสมเดจพระรามาธบดอทอง (ระวาง พ.ศ. 1893-1912) กเปนได” (อางถงใน จตร ภมศกด 2547: 490) ซงพบหลกฐานวาโองการแชงนำาถกใชในพระราชพธศรสจจปานกาลในสมยพระเจาอทอง เพราะปรากฏพระนามของ “พระรามาธบด” ในวรรคทวา

118 118

ผบดบซอ ชอใครใจคด ขบถแกเจา ผผานเกลาอยธยา สมเดจพระรามาธบด ศรสนทรบรมมหาจกรพรรดศร ราชาธราช ทานมอ�านาจมบญ

  (กรมศลปากร 2540: 10)

ในงานวจยน ผวจยจงไดตงขอสนนษฐานวา วรรณกรรมกลมประกาศการพระราชพธมโครงสรางเนอหาเปนลกษณะเฉพาะ และสามารถจดเปนประเภทวรรณคดไดตามโครงสรางเนอหาเชนเดยวกบวรรณกรรมประเภทอนๆ  บทความนจงมงศกษาเปรยบเทยบลกษณะโครงสรางเนอหาในเนอความของประกาศการพระราชพธสมยอยธยาและรตนโกสนทร และปจจยทกอใหเกดการเปลยนแปลงดานโครงสรางเนอหาของประกาศการพระราชพธจากสมยอยธยาถงรตนโกสนทร

2. โครงสรางเนอหาของประกาศการพระราชพธ สมยอยธยา

ผวจยไดวเคราะหโครงสรางเนอหาของโองการแชงนำาไว ดงอภปรายไดตอไปน

2.1 ประณามพจนโองการแชงนำาขนตนดวยการบชาสงศกดสทธในศาสนาพราหมณ 3 

พระองค คอ พระนารายณ พระอศวร และพระพรหม ตามลำาดบ โดยขนตนดวยคำาวา “โอม” กอนจะตามดวยคำาบรรยายเทพองคนนๆ ดงความวา

โอม สทธสรวงศรแกลว แผวมฤตย เอางเปนแทน แกวนกลนฟากลนดน บนเอาครฑมาข สมอถอสงขจกรคธาธรณ ภรอวตาร อสรแลงลาญทก ททคนจรนายฯ

(กรมศลปากร 2540: 7)

119 119

ลกษณะดงกลาวสอดคลองกบความหมายบทประณามพจนของเสาวณต วงวอน ทใหความหมายของคำาวาประณามพจนไววา “ประณามพจนคอค�าไหวคร ไดแก พระรตนตรย บดามารดา ครอาจารย เทวดา สงศกดสทธ หรอสงทผแตงเคารพนบถอ บางเรองผแตงกลาวถงทงหมด บางเรองเลอกกลาว บางเรองมบทประณามพจนยดยาวแตบางเรองเปนอยางยอๆ อยางไรกตามบทประณามพจนเปนบททพบเสมอในวรรณกรรมยอพระเกยรตและอยตนเรอง” (เสาวณต วงวอน 2530: 69) สวนประณามพจนของโองการแชงนำา ขนตนดวยการกลาวสดดเทพตรมรตในศาสนาพราหมณ จงสนนษฐานไดวาโองการแชงนำาพราหมณในราชสำานกเปนผแตง หลงจากสดดเทพทงสามแลวจงเขาสวนเนอหา

2.2 เนอหาโองการแชงนำาเปนประกาศการพระราชพธทใชสำาหรบการอญเชญ

สงศกดสทธลงมาดผกระทำาการถอนำาโดยเฉพาะ แตในสวนเนอหากไมไดมเพยงแคการอญเชญสงศกดสทธเทานน มเรองของตำานานตางๆ เชน 

ตำานานไฟไหมจกรวาล

นานาอเนกนาวเดมกลป จกร�าจกราพาฬเมอไหม กลาวถงตระวนเจดอนพลง น�าแลงไขขอดหาย

  (กรมศลปากร 2540: 7)

ตำานานพระพรหมสรางสวรรค โลก และทวปทงส

แลเปนแผนเมองอนทร เมองธาดาแรกตง ขนแผนแรกเอาดนดท ทกยงฟากอคน แลเปนสปวงดน เปนเขายนทรง�าหลา เปนเรอนอนทรถาเถอก เปนสรอยฟาจงบาน

(กรมศลปากร 2540: 8)

120 120

ตำานานการตงพระสมมตราช 

แลมค�ามวน กนสาลเปลอกปลอน บมผตอนแตงบรรณา เลอกผยงยศเปนราชาอะคราว เรยกนามสมมตราชเจา จงตงทาวเจาแผนดน

  (กรมศลปากร 2540: 8)

จะเหนไดวาตำานานในโองการแชงนำาเกยวของกบเรองศาสนาทไดรบอทธพลมาจากคมภรไตรภม และมการเชอมโยงกบเรองของพระมหากษตรย เพอแสดงใหเหนความเชอมโยงของสงศกดสทธกบพระมหากษตรยดวย และนอกเหนอจากตำานานแลว ในสวนเนอหาของโองการแชงนำายงมการแทรกเรองพระราชพธ  ทงเรองการเลอกวนประกอบพธ  และอปกรณประกอบพระราชพธ ดงความวา

สมมตแกลวตงอาทตยเดมกลป สายทานทรงธรณนทรเรอยหลา

วนเสารวนองคารวนไอยอาท กลอยแรกตงฟากลาวแชงผ

เชอกบาศดวยชนรอง ชอพระก�าปเจา

ทานรงผยองมาแขก แรกตงขวญเขาธปเทยน

เหลกกลาหญาแพรกบนใบตม เชยรเชยรใบบาตรน�า

โอมโอมภมเทเวศ สบค�าฟาเทยงเฮยย�าเฮย

(กรมศลปากร 2540: 8)

ความเบองตนอธบายถงเรองการแชงนำาวากษตรยทพระผเปนเจาหรอองคเทพแตงตงใหมอำานาจปกครองคน ตงแตเรมกลปแรกไดตงโองการแชงนำาใหมสงศกดสทธเปนพยาน ในวนเสาร วนองคาร วนอาทตย ซงในทางโหราศาสตรเปนวนแขง  ซงในการทำาพระราชพธจะตองมเชอกบาศรองกนเปนชน เพอรองใหพระกำาปเจา ครของหมอชาง (ราชบณฑตยสถาน 2545: 34) ทไดลงมาในพระราชพธดวย ใหตงเครองสงเวยบชา เชน ธปเทยน ไขขวญ ขาว เหลกกลา หญาแพรกมดเปนกำา ใบมะตมใสลงในบาตรนำา เพอ

121 121

ใชระหวางการเชญสงศกดสทธ หลงจากกลาวถงเรองการตงพระราชพธแลว ในสวนเนอหาจงเปนการกลาวอญเชญสงศกดสทธตางๆ เพอลงมาสาปแชงผคดคดทรยศตอพระมหากษตรยในพระราชพธ ดงตวอยางตอไปน

ฟากระแฉนเรอนผยองชวยด เอาธงเปนหมอกหวาย เจาผาด�าสามเสาชวยด แสนผพงยอมทาว เจาผาด�าผาเผอกชวยด หนเหยาวปสมงพราย เจาผาหลวงผากลายชวยด

(กรมศลปากร 2540: 9)

การอญเชญสงศกดสทธในโองการแชงนำามลกษณะเปนการเชญสงศกดสทธกลมหนงลงมาแลวกระทำาการสาปแชงใหสงศกดสทธแสดงอทธฤทธตอผคดคดทรยศตามคำาแชง  กอนจะเรมอญเชญสงศกดสทธกลมใหม  จงเปนลกษณะของการเชญไปแชงไปสลบกน  ไมไดมการแบงสวนแตอยางใด  สวนเนอหาอกลกษณะหนงทปรากฏคอเรองของพระมหากษตรย “สมเดจพระรามาธบด” ดงทกลาวไวแลวในตอนตน  

2.3 ปจฉมบทในบทสงทายของโองการแชงนำาเปนการขอพรใหแกผรวมกระทำาการ

ถอนำาทมใจจงรกภกดใหสงศกดสทธมาอำานวยอวยพรให ดงความวา

อ�านาจแปลเมอแมนอ�ามรสทธ มศรบญพอกอเศกเหงา ยศทาวตรไตรจกร ใครซอเจาเตมนาง มงเมองบญศกดแพร ใครซอรางควายทอง เพมชางมาแผววควาย ใครซอฟาสองยาวเรงยน

(กรมศลปากร 2540: 10)

นอกจากการขอพรใหกบผจงรกภกดแลว  ในปจฉมบทยงขอพรให พระมหากษตรยทรงมความสขสมบรณ ดงความวา

122 122

ขจายขจรอเนกบญ สมเดจพระรามาธบดศรสนทรบรมมหา

จกรพรรดศรราชเรอยหลา สขผานฟาเบกสมบรณพอสมบรณ

(กรมศลปากร 2540: 11)

สรปไดวา โครงสรางเนอหาของประกาศการพระราชพธเรองโองการแชงนำา มโครงสรางหลกไมตางจากวรรณคดกลมอนๆ เพยงแตโครงสรางยอยในสวนเนอหานนมลกษณะเดนเฉพาะประกอบไปดวย 1. ตำานาน 2. เรองพระราชพธ 3. อญเชญสงศกดสทธ/แชง 4. เรองพระมหากษตรย สวนในบทสงทายมการขอพรตามขนบนยมของวรรณคด โครงสรางเนอหาโดยสรปของโองการแชงนำาแสดงเปนตารางไดดงน

ตารางท 1 ตารางแสดงโครงสรางเนอหาของประกาศการพระราชพธสมยอยธยา: โองการแชงนำา

3. โครงสรางเนอหาของประกาศการพระราชพธสมยรตนโกสนทรประกาศการพระราชพธในสมยรตนโกสนทรมจำานวนมากกวา

ประกาศการพระราชพธสมยอยธยา  โดยเฉพาะรชสมยพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว  ถงรชสมยพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว พบวามการใชประกาศการพระราชพธประกอบพระราชพธตางฉบบกนตามกลมพระราชพธ ทงนพระราชพธทมประกาศการพระราชพธประกอบใช ไดแก พระราชพธคเชนทรศวสนาน (เดอน 5, 11), พระราชพธจรดพระนงคลแรกนาขวญ (เดอน 6), พระราชพธสารท (เดอน 10), พระราชพธจองเปรยง (เดอน 12), พระราชพธตรยมพวาย (เดอน 1), พระราชพธสมพจฉร- ฉนท (เดอน 4), พระราชพธศรสจจปานกาล (เดอน 5, 10) และพระราชพธ

ภาพตารางประกอบบทความ

โครงสราง

ประณามพจน

เนอหา ปจฉมบท

สดด สงศกดสทธ ในศาสนาพราหมณ

ตำนาน เรองพระราชพธ เชญสงศกดสทธ/สาปแชง

เรองพระมหากษตรย

ขอพรใหผรวมพธและพระมหากษตรยตำนาน

ไฟไหมโลก

ตำนาน กำเนดจกรวาล

ตำนาน การตง พระสมมตราช

ทมา การตง พระราชพธ

ลำดบเนอหา 1 2 3 4 5 6 7 8 9

ประณามพจน เนอหา ปจฉมบท

คาถา เรองพระราชพธ ขอพร

เชญสงศกดสทธ ตำนาน สาปแชง

ชอพระมหากษตรย เรองเกยวกบพระมหากษตรย คาถา

ชอเมอง ประวตศาสตร

ชอเมองตางๆ ทอยภายใตการปกครองของพระมหากษตรย

โองการแชงนำ ประกาศการพระราชพธสมยรตนโกสนทร

สดดสงศกดสทธ เชญสงศกดสทธ

ตำนาน ตำนาน

เรองพระราชพธ เรองพระราชพธ

เชญสงศกดสทธ/แชง ประวตศาสตร

เรองพระมหากษตรย เรองพระมหากษตรย

ขอพร ชอเมองตางๆ ทอยภายใตการปกครองของพระมหากษตรย

ขอพร

123 123

ในวโรกาสพเศษของพระมหากษตรย ไดแก พระราชพธบรมราชาภเษก พระราชพธสมภาคาภเษก พระราชพธรชดาภเษก พระราชพธรชมงคลาภเษก

โครงสรางเนอหาหลกของประกาศการพระราชพธสมยรตนโกสนทรคงขนบนยมแบบเดยวกบโองการแชงนำา คอแบงเปน 3 สวน ไดแก ประณามพจน เนอหา และปจฉมบท แตจะมโครงสรางยอยแตกตางกนตามแตละพระราชพธ ซงจำาแนกรายละเอยดไดดงน

3.1 ประณามพจนในสวนประณามพจนของประกาศการพระราชพธสมยรตนโกสนทร

มความแตกตางจากตนเคาประกาศการพระราชพธอยางโองการแชงนำาทขนตนดวยการกลาวสดดสงศกดสทธในศาสนาพราหมณ  โดยนำาการกลาว อญเชญสงศกดสทธทเคยอยในสวนเนอหาของโองการแชงนำามากลาว อญเชญไวในชวงตน แตทงนในสวนประณามพจนของประกาศการพระราชพธสมยรตนโกสนทรพบวามรปแบบเนอหาดงน

3.1.1 กลาวอญเชญสงศกดสทธลงมาสดบฟงประกาศ  พบในประกาศการพระราชพธทกฉบบ  โดยแตละพระราชพธจะเลอกเชญสงศกดสทธทเหมาะสมกบพระราชพธนนๆ  ยกเวนพระราชพธรปแบบพเศษทมการแทรกปนหรอขนตนดวยคาถาบาลเพอกลาวบชาและขอพรพระผเปนเจา

ตวอยางรปแบบทวไป: ประกาศพระราชพธสารทรายยาว รชกาลท 4

ขาพระพทธเจา ขอประกาศเชญเทพยเจาทงปวงผมฤทธทรงมเหศวรศกดสทธ สงสถตยในภมพฤกษอากาศถนททพยสถานพมานแมนเมองสวรรค ชนกามาพจรแลพรหมโลกยจนสธาวาศ...จงมาสโมสรสนนบาตประชมใหพรอมกนในทสมาคม อดมมหาไชยมงคลราชพธอเนกรศปายาศ ส�าหรบสารทกาล แลสาลคพภทานารมภสมย ณพระราชสถานพระทนงดสตมหาปราสาทน จงเงยโสตร

124 124

ลงสดบค�าประกาศ

(ประกาศการพระราชพธ เลม 1 2508: 89) 

รปแบบพเศษ: ประกาศพระราชพธบรมราชาภเษก รชกาลท 5 

สรชช� สเสน� สพนธ� นรนท� ปรตตานภาโว สทา รกขตต ผรตวาน เมตต� สเมตตา ภทนตา อวกขตตจตตา ปรตต� ภณนต ฯ

ภทนตา ขาแตพระผเปนเจาทงหลาย นมนตพระผเปนเจาจงส�ารวมจตรอยาใหฟงซาน จงกอบดวยเมตตาจตรแผเมตตาพรหมวหารไปในราชสกล แลวจงส�าแดงซงพระปรตต ดวยอธษฐานจตรวา ปรตตานภาโว อนวาอานภาพพระปรตน...

(ประกาศการพระราชพธ เลม 2 2508: 28)

3.1.2 กลาวถงพระนามเตมของพระมหากษตรยทประกอบพระราชพธนนๆ  โดยประกาศการพระราชพธทอยในสมยเดยวกน  แตคนละพระราชพธกจะระบพระนามเตมของพระมหากษตรยตรงกน  อาจมคลาดเคลอนในเรองของตวสะกดเทานน โดยชอเตมของพระมหากษตรยทปรากฏในประกาศการพระราชพธสมยรตนโกสนทร มจำานวนทงสน 4 พระองค ดงน

1)  พระบาทสมเดจเอกาทฐรศอศวรบรมนารถบพตรพระเจาอยหว (รชกาลท 2)

2)  พระบาทสมเดจพระปรเมนทรมหามกฎ  สทธสมมตเทพยพงษวงษาดศวนกระษตรย วรขตยราชนกโรดม จาตรนตบรมมหาจกรพรรดราชสงกาศ  บรมธรรมกมหาราชาธราชบรมนารถบพตร พระจอมเกลาเจาอยหว (รชกาลท 4)

3)  พระบาทสมเดจนฤบดนทรปรมนทรมหาจฬาลงกรณ  บดนทรเทพยมหามงกฎ บรษยรตนราชรววงษ วรตมพงษบรพตร วรขตยราชนกโรดม จาตรนตบรมมหาจกรพรรดราชสงกาศ บรมธรรม

125 125

มกมหาราชาธราชบรมนารถบพตร พระจลจอมเกลาเจาสยามภพ  (รชกาลท 5)

4)  พระบาทบรมนเรนทร  สมเดจพระปรเมนทรมหาวชราวธ  เอกอรรคมหาบรษบรมนราธราช พนตประชานารถ มหาสมมตวงษ อตศยพงษวมลรตย วรขตตยราชนกโรดม จาตรนตบรมมหาจกรพรรดราชสงกาศ  บรมธรรมกมหาราชาธราชบรมนารถบพตรพระมงกฎเกลาเจาจอมภพ (รชกาลท 6)

3.1.3 กลาวถงชอเตมของพระนครทพระมหากษตรยปกครอง ประกาศการพระราชพธสมยรตนโกสนทรเกอบทกฉบบจะกลาวถงนามราชธานกรงเทพมหานครตอจากชอของพระมหากษตรย  โดยใชชอเตม ซงตรงกนในทกฉบบ  อาจผดกนทคำาสะกดและอกขรวธตามแตยคสมยทเปลยนไป นามเตมของกรงเทพมหานครทปรากฏในประกาศการพระราชพธสมยรตนโกสนทร คอ กรงเทพมหานคร อมรรตนโกสนทร มหนทรายทธยา มหาดลกภพ นพรตนราชธานบรรมย อดมราชนเวศนมหาสถาน

จากรปแบบเนอหาทง 3 สวน สามารถสรปไดดงนกลาวอญเชญสงศกดสทธลงมาสดบฟงประกาศโดยใชคาถาบาล

มการแปลความควบคไปดวย g กลาวถงพระนามเตมของพระมหากษตรย           

gกลาวถงนามเตมของพระนครทพระมหากษตรยปกครองความทขดเสนใตคอเนอหาทปรากฏในสวนประณามพจนของ

ประกาศการพระราชพธทกฉบบ และเนอหาทงหมดสามารถสลบเรยงลำาดบเนอหากอนหลงกนไดตามรปแบบประกาศการพระราชพธในแตละพระราชพธทแตกตางกน  จะเหนไดวารปแบบเนอหาในสวนประณามพจนของประกาศการพระราชพธมการปรบเปลยนจากประกาศการพระราชพธตนเคาอยางโองการแชงนำาคอนขางมาก 

3.2 เนอหาผลการศกษาวจยพบวาประกาศการพระราชพธในสมยรตนโกสนทร

126 126

ยงคงสอดแทรกเนอหาเดมไดแก  ตำานาน  เรองพระราชพธ  เรองพระมหากษตรย  แตในสวนเนอหาทเพมเตมเขามาคอเรองของประวตศาสตร  และชอเมองตางๆ ทอยภายใตการปกครองของพระมหากษตรย  ซงถกเพมเขามาเฉพาะในพระราชพธสมพจฉรฉนทตงแตสมยรชกาลท 4 

เรองชอเมองตางๆ  ทอยภายใตการปกครองของพระมหากษตรย ตวอยางในประกาศพธตรษ รชกาลท 4

ศรอยทธยามหานครบราณ วเศษไชยชาญไชยนาท นครสวรรค สพรรณบร นครไชยศร สงหสรรค อนทร พรหม มโนรม ลพบร อ-ไทยธาน พจตร พศณโลก โอฆบร ศรภรม พรหมพราม ชมศรส�าแดง ชมแสงสงคราม ไชยนาม นครชม ภม ค�า นครผาหมาก นครนายก นครไทย ไทยบร ศรพนมมาศ ชาตรการ ดานซาย เทพบร พไชยธานพพฒ พบลย

(ประกาศการพระราชพธ เลม 1 2508: 193)

เรองประวตศาสตร  ตวอยางในประกาศสงเวย  พระเจาแผนดนกรงเกา รชกาลท 6

สมเดจพระบรมราชาธราชเสวยไอสวรยาธปต ถดมาพระเจาทองจนท แลพระเจาราเมศวรไดเสวยสมบตสบพระวงษ อกองคสมเดจพระเจารามบรมนารถนรนทร พระเจานครนทร พระเจาสามพระยา ตลอดลงมาถงสมเดจพระเจาบรมไตรโลกนายก สมเดจพระเจาอนทราชา

(ประกาศการพระราชพธ เลม 2 2508: 59)

โครงสรางยอยของเนอหาทมการใหความสำาคญคอเรองทเกยวของกบพระมหากษตรย โดยมการกลาวถงพระราชกรณยกจและเกยรตคณของพระมหากษตรยเพอเปนการยอพระเกยรตพระมหากษตรยใหเทวดาและมนษยฟง ดงตวอยางเชน

127 127

พระราชกรณยกจบำาเพญพระราชกศลของพระมหากษตรย: ประกาศพระราชพธฉตรมงคลแลโคลงสาม

สมเดจบรมขตตยาธเบนทร พระประเมนทรมหามกฏ สทธสมมตเทพยพงษ ทรงพระราชด�ารหตงไว ใหเปนราชจรยานกจ อทศในนพทธกศล เพอภลผลทรงอ�านวย อวยแดเทพยนกร สโมสรอนโมทนามหามงคลราชพธ มในเพญวศาขมาศ ราชด�ารหด�ารสโปรด ใหสมโภชเสวตรฉตรไชยในพระทนงทงสามตามก�าหนดวนกาล ราชฐานตงแตง แหงทเปนพทธอาศน

(ประกาศการพระราชพธ เลม 1 2508: 132)

3.3 ปจฉมบทประกาศการพระราชพธสมยรตนโกสนทรยงคงขนบนยมแบบวรรณ-

คดอนๆ  ในเรองของการขอพรตอสงศกดสทธทไดรบการอญเชญลงมาในพระราชพธ   มสงทปรบเปลยนจากตนเคาเดมอยางโองการแชงนำาคอเรองของการแชง แตในประกาศการพระราชพธสมยรตนโกสนทรมเนอหาเกยวกบการแชงนอยกวา  ขณะทโองการแชงนำาทมการเชญสงศกดสทธพรอมๆ กบการแชงผคดทรยศตอพระมหากษตรย  ทงนสนนษฐานวาเปนเพราะรปแบบและวตถประสงคของพระราชพธทนำาประกาศการพระราชพธแตละฉบบไปใชนนแตกตางกน  แตในสวนทยงคงเดมคอการขอพรถวายแดพระมหากษตรย และขอพรใหแกผเขารวมพระราชพธทกคน ดงตวอยางเปรยบเทยบการขอพรในโองการแชงนำากบประกาศพระราชพธสารทรายดนมกวนขาวทพยวา

โองการแชงนำา

๏ ขจายขจรอเนกบญ สมเดจพระรามาธบดศรสนทรบรมมหา จกรพรรดศรราชเรอยหลา สขผานฟาเบกสมบรณพอสมบรณ

(กรมศลปากร 2540: 11)

128 128

ประกาศพระราชพธสารทรายดนมกวนขาวทพย รชกาลท 5

ดวยอ�านาจมานพระหฤทยทรงพระกรณาประชาราษฎร ขอใหพระบาทนฤบดนทรปนสยาม เสรจเสวยความศขสวสด ขจดพระโรคแรมไกล กษยอนตราย สบายพระ วรองค ด�ารงราไชสวรรย ถงสามหมนวนแลยงกวา ทวฆาศกจงนกขามความเกยงรายเปนด เทยรยอมมมตรจตร มาสนทจงรกพ�านกนอบในบาท บรมนารถนฤบดนทร ปรมนทรจลจอมเกลา เจาจกรพรรด

(ประกาศการพระราชพธ เลม 1 2508: 97)

 สรปไดว าโครงสรางเนอหาของประกาศการพระราชพธสมยรตนโกสนทร  ยงคงโครงสรางเนอหาหลกเดมไมมการเปลยนแปลง มเพยงแตโครงสรางยอยเทานนทมการปรบเปลยนเพมเตมใหเขากบตวพระราชพธและยคสมยดวย โดยสามารถสรปเปนแผนผงไดดงน

ตารางท 2 ตารางแสดงโครงสรางเนอหาของประกาศการพระราชพธสมยรตนโกสนทร

 โครงสรางยอยทเนนตวหนา  ไดแก  ประณามพจน-เชญสงศกดสทธ และปจฉมบท-ขอพร  ผวจยพบวาโครงสรางยอยทงสองเปนขนบนยมในการแตงรปแบบเนอหาในประกาศการพระราชพธสมยรตนโกสนทร  สวนขอความทประจด ......... ขดขางใตคอประกาศการพระราชพธบางประเภทอาจจะตดสวนนนออก หรออาจมการโยกยายไปอยโครงสรางหลกในสวนอน

ภาพตารางประกอบบทความ

โครงสราง

ประณามพจน

เนอหา ปจฉมบท

สดด สงศกดสทธ ในศาสนาพราหมณ

ตำนาน เรองพระราชพธ เชญสงศกดสทธ/สาปแชง

เรองพระมหากษตรย

ขอพรใหผรวมพธและพระมหากษตรยตำนาน

ไฟไหมโลก

ตำนานกำเนดจกรวาล

ตำนาน การตง พระสมมตราช

ทมา การตง พระราชพธ

ลำดบเนอหา 1 2 3 4 5 6 7 8 9

ประณามพจน เนอหา ปจฉมบท

คาถา เรองพระราชพธ ขอพร

เชญสงศกดสทธ ตำนาน สาปแชง

ชอพระมหากษตรย เรองเกยวกบพระมหากษตรย คาถา

ชอเมอง ประวตศาสตร

ชอเมองตางๆ ทอยภายใตการปกครองของพระมหากษตรย

โองการแชงนำ ประกาศการพระราชพธสมยรตนโกสนทร

สดดสงศกดสทธ เชญสงศกดสทธ

ตำนาน ตำนาน

เรองพระราชพธ เรองพระราชพธ

เชญสงศกดสทธ/แชง ประวตศาสตร

เรองพระมหากษตรย เรองพระมหากษตรย

ขอพร ชอเมองตางๆ ทอยภายใตการปกครองของพระมหากษตรย

ขอพร

129 129

4. การเปลยนแปลงโครงสรางเนอหาของประกาศ การพระราชพธ

โครงสรางเนอหาของประกาศการพระราชพธสมยรตนโกสนทรไดรบอทธพลจากประกาศการพระราชพธสมยอยธยาทเปนตนเคาของประกาศการพระราชพธมาโดยเฉพาะขนบนยมในการคงโครงสรางเนอหาแบบวรรณคดไว  ไดแก  ประณามพจน  เนอหา  และปจฉมบท  หากแตวาโครงสรางยอยทเปนองคประกอบของโครงสรางหลกมความปรบเปลยนเปลยนแปลง ดงตารางเปรยบเทยบโครงสรางของประกาศการพระราชพธตนเคากบโครงสรางยอยของประกาศการพระราชพธสมยรตนโกสนทร ดงน

ตารางท 3 ตารางแสดงการเปรยบเทยบโครงสรางของประกาศการพระราชพธระหวางสมยอยธยาและรตนโกสนทร

ความแตกตางดานโครงสรางเนอหายอยของประกาศการพระราชพธตนเคาและประกาศการพระราชพธทสรางในยคหลง  แสดงใหเหนการเปลยนแปลงทอาจเกดจากปจจยดานสงคมและวฒนธรรม  โดยผวจยสนนษฐานวาปจจยในการกอใหเกดการเปลยนแปลงทางโครงสรางเนอหาของประกาศการพระราชพธสมยรตนโกสนทรมทงสน  3  ประการ  โดยอภปรายไดดงน

1. การใชประกาศการพระราชพธในพระราชพธอนๆ ทตางจากตวตน

ภาพตารางประกอบบทความ

โครงสราง

ประณามพจน

เนอหา ปจฉมบท

สดด สงศกดสทธ ในศาสนาพราหมณ

ตำนาน เรองพระราชพธ เชญสงศกดสทธ/สาปแชง

เรองพระมหากษตรย

ขอพรใหผรวมพธและพระมหากษตรยตำนาน

ไฟไหมโลก

ตำนานกำเนดจกรวาล

ตำนาน การตง พระสมมตราช

ทมา การตง พระราชพธ

ลำดบเนอหา 1 2 3 4 5 6 7 8 9

ประณามพจน เนอหา ปจฉมบท

คาถา เรองพระราชพธ ขอพร

เชญสงศกดสทธ ตำนาน สาปแชง

ชอพระมหากษตรย เรองเกยวกบพระมหากษตรย คาถา

ชอเมอง ประวตศาสตร

ชอเมองตางๆ ทอยภายใตการปกครองของพระมหากษตรย

โองการแชงนำ ประกาศการพระราชพธสมยรตนโกสนทร

สดดสงศกดสทธ เชญสงศกดสทธ

ตำนาน ตำนาน

เรองพระราชพธ เรองพระราชพธ

เชญสงศกดสทธ/แชง ประวตศาสตร

เรองพระมหากษตรย เรองพระมหากษตรย

ขอพร ชอเมองตางๆ ทอยภายใตการปกครองของพระมหากษตรย

ขอพร

130 130

เคา กลาวคอ โครงสรางยอยแบบโองการแชงนำาใชเฉพาะพระราชพธถอนำา แตในสมยรตนโกสนทรสรางประกาศพระราชพธเพอใชในพระราชพธอนๆ ดวย ทำาใหจดมงหมายของประกาศการพระราชพธ ทแตเดมมเฉพาะโองการแชงนำา เปนวรรณกรรมคำาสตยสาบานเพอเปนเครองมอทางการเมองทผกพนขาราชบรพารไมใหคดคดทรยศตอพระมหากษตรย (อาทตย ศรจนทร 2552: 146) มความเปลยนแปลงไปดวยความแตกตางขององคประกอบและเงอนไขทางดานพธกรรม 

แตเมอนำาไปสรางประกาศการพระราชพธในพระราชพธอนๆ  เชน พระราชพธทจดขนเพอสรางขวญและกำาลงใจใหกบประชาชน  เชน  พระราชพธพชมงคลแลจรดพระนงคลแรกนาขวญ  พระราชพธสมพจฉรฉนท เปนตน เมอรปแบบพระราชพธตางกน ทำาใหจดประสงคในการใชประกาศการพระราชพธเปลยนไปตามเปาหมายของพระราชพธ  โครงสรางเนอหาจงปรบเปลยนใหเขากบพระราชพธมากขน

2. อทธพลดานศาสนา พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว มพระราชวนจฉยเรองศาสนาทปรากฏในโองการแชงนำาไวในหนงสอพระราชพธสบสองเดอน วา “พเคราะหดในค�าโคลงแชงน�าน ไมมเจอปนพระพทธศาสนาเลย เปนของไสยศาสตรแท จนนาสงสยวาจะมใชเกดขนในครงพระรามาธบดท ๑ ซ�าไปอก นากลวจะแปลลอกคดตอๆ กนมาจากเมองทถอไสยศาสตร ไมไดถอพระพทธศาสนาแตโบราณ” (จลจอมเกลาเจาอยหว, พระบาทสมเดจ 2503: 252) ซงขอสนนษฐานของรชกาลท 5 ทรงเหนวา “โคลงแชงน�านไมมพทธเจอปนเลย”

การศกษาวจยในยคตอมาพบวา โองการแชงนำามความเชอในคตพทธศาสนามาจากไตรภมพระรวงสมยสโขทย โดยกลาววา “ผแตงลลตโองการแชงน�านนประทบใจ และไดอทธพลจากไตรภมพระรวงกเพราะวา ภาษาความเปรยบตอนไฟบรรลยกลปตอนโลกถกท�าลายนน ในลลตโองการแชงน�า เกอบจะตรงกบในไตรภมพระรวงตวอกษรตอตวอกษร ดฉนขอยกตอนทบอกวา ‘ฝงเทพนองบนปานเบยดแปง’ ในลลตโองการแชงน�าจะมตรงกน

131 131

กบในหนงสอไตรภมพระรวงในกณฑท 10 ทบอกวา ‘แลเทยรยอมเบยดเสยดกนอย ดจดงแปงยดคณา นนแล’” (มณปน พรหมสทธรกษ อางถงใน วฒชย โกศลกาญจน 2531: 67) 

อยางไรกตาม  เมอพเคราะหจากเนอหาในโองการแชงนำา  จะพบวาโองการแชงนำาไดรบอทธพลทางศาสนาทงสามลทธ ไดแก ศาสนาพราหมณ ศาสนาพทธ และการนบถอผ ดงตวอยางตอไปน

กลาวอญเชญเทพในศาสนาพราหมณ

๏ โอมบรเมศวราย ผายผาหลวงอะคราว ทาวเสดจเหนอววเผอก เอาเงอกเกยวขาง อางทดจนทรเปนปน ทรงอนทรชฎา สามตามพระแพรง แกวงเพชรกลา ฆาพฆนจญไรฯ (แทงพระแสงศรอคนวาต)

(กรมศลปากร 2540: 7)

ตำานานทไดรบอทธพลจากไตรภมพระรวง

๏ สามรรถญาณครเพราะเกลาครองพรหม ฝงเทพนองบนปานเบยดแปง

สรลมเตมพระสธาวาสแหงหน ฟาแจงจอดนโรโธ

  (กรมศลปากร 2540: 7)

กลาวอญเชญผ

๏ ดรายบอกคนจ�า ผพรายผชรหมนด�าชวยด ก�ารคลนเปนเปลว บซอน�าตดคอ

(กรมศลปากร 2540: 9)

จะเหนไดวาโครงสรางเนอหาของประกาศการพระราชพธไดรบอทธพลทางศาสนาทผสมผสานกนทงสามลทธ  เนอหาโองการแชงนำาจงมงเนนนำาหนกไปในเรองของการอญเชญสงศกดสทธทงสามลทธเพอลงมา กระทำาการแชงและลงโทษตามจดประสงคของพระราชพธถอนำา แตในสมย

132 132

รตนโกสนทรอทธพลทางดานพระพทธศาสนาเขามามบทบาทในพระราชพธของพระราชสำานกมากขน สงผลตอประกาศการพระราชพธทำาใหมการปรบเปลยนโครงสรางเนอหาบางสวน เชน การเพมเตมคาถาภาษาบาล เปนตน

3.  สถานภาพของพระมหากษตรย  การเปลยนแปลงระบบการปกครองใหตามกระแสและสมยทแตเดมในประกาศโองการแชงนำา พระมหากษตรยมสถานะเปนสมมตเทพโดยเชอมโยงใหเหนความเกยวพนระหวางพระมหากษตรยกบสงศกดสทธ ดงความทปรากฏในโองการแชงนำา ความวา

แลมค�ามวน กนสาลเปลอกปลอน บมผตอนแตงบรรณา เลอกผยงยศเปนราชาอะคราว เรยกนามสมมตราชเจา จงตงทาวเจาแผนดน

(กรมศลปากร 2540: 8)

สถานภาพของพระมหากษตรยในสมยอยธยาแสดงใหเหนวากษตรยอยเหนอประชาชนโดยชอบธรรม ซงมความแตกตางจากสถานภาพของพระมหากษตรยในสมยรตนโกสนทรทตองการสรางความรความเขาใจในพระมหากษตรยในฐานะธรรมราชา  ดวยการกลาวถงเรองของพระมหากษตรยใหประชาชนไดรบร ในฐานะทเปนผปกครองโดยธรรม เชน การกลาวเรองการทำานบำารงศาสนาของพระมหากษตรย ดงตวอยางเชน

ประกาศพระราชพธรชดาภเษก สมเดจพระพทธโฆษาจารย (แสง) ผแตง (สมยรชกาลท 5)

๏ พระองคทรงพระราชศรทธา บรบรณดวยศลปญจเวรวรตแลทศพธราชธรรม เปนขอปฏบตส�าหรบพระองคและด�ารงในขนตคณ...และซอตรงด�ารงยตธรรมทรงอปถมภชนชาวประชาราษฐ แลปกครองพระพทธศาสนดวยอาการด

(ประกาศการพระราชพธ เลม 2 2508: 86-87)

และยงคงสรางความชอบธรรมใหพระมหากษตรยในฐานะนก

133 133

ปกครองดวยการเพมเตมเนอหาดานประวตศาสตร  ไดแก  ลำาดบราชวงศตงแตสมยอยธยามาจนถงรตนโกสนทรในพระราชพธสงเวยเทวดากรงเกา ดงตวอยางเชน

ประกาศสงเวยเทวดากรงเกา รชกาลท 5

แลพระเจารามาธบดถวลยราชสมบตสบพระราชวงษ องคสมเดจพระเจาบรมราชามหาพทธางกรราเมศวรบรมนารถ พระเจารษฎาธราชภมบาล พระเจาไชยราชาธราชผครองพระนครโบราณ อยทธยา…แลพระบาทสมเดจพระบรมชนกนารถซงทรงพระนามวาพระบาทสมเดจพระปรเมนทรมหามกฏ สทธสมมต เทพยพงษวงษาดศวรกระษตรย วรขตยราชนกโรดม จาตรนบรมมหาจกรพรรดราชสงกาศ บรมธรรมกมหาราชาธราชบรมนารถบพตรพระจอมเกลาเจาอยหว ซงแตกอนเมอด�ารงอยในศรรตนราไชยมไหสวรรยาธปต ณกรงเทพมหานครอมรรตนโกสนทร มหนทรายทธยา

(ประกาศการพระราชพธ เลม 2 2508: 48-51)

รวมไปถงการใหความรเรองชอเมองตางๆ  ทอยภายใตการปกครองของพระมหากษตรย เพอใหผรบฟงประกาศไดทราบวาอำานาจของพระมหากษตรยไดปกครองดนแดนใดและขอบเขตเมองใดเพอสรางพนทใหพระมหากษตรยอยในฐานะจกรพรรดราช ดงตวอยางจากประกาศเทวดาพระราชพธตรษรชกาลท 5 ประกาศเวลาเชา ดงน

ปทมธาน ธญบร มนบร นครเขอนขนธ ประจนตนครา ฯ เอกนะจตตาฬสตตะระเอกะสะตะนะคะระปะมาณ กะลาโหมเขตร ประเทศสมา ฯ ดานกรมดตถนนประจนตครเขตร จนทบร ตราด แกลง ขลง ลมง ระยอง พนศนคม สาครบร นครไชยศร แลแขวงพระปฐมเจดย ซงเรยกวาพระนครปะฐม เปนทบรรจพระบรมธาตแตโบราณ กไดพระราชทานสวยกลปนา เปนพทธบชาในพระเจดย

134 134

อนเปนหลกในกรงสยาม แลเมองสมทรสงคราม สมทรปราการ ชล นนทบร สบหานครณนาทงสามสวน โดยประกาศพระราชอาณาเขตร ฯ

(ประกาศการพระราชพธ เลม 1 2508: 217)

5. สรปโครงสรางเนอหาหลกของประกาศการพระราชพธในสมยอยธยาและ

รตนโกสนทรมทงหมด 3 สวน ไดแก ประณามพจน เนอหา และปจฉมบท เฉกเชนเดยวกบโครงสรางเนอหาของวรรณคดเรองอนๆ  ในสวนโครงสรางยอย  ประกาศการพระราชพธมโครงสรางยอยแตกตางกนไปตามการพระราชพธ การเรยงลำาดบเนอความโครงสรางยอยกตางกน แตใจความสำาคญของประกาศการพระราชพธคอการอญเชญสงศกดสทธลงมาสดบรบฟงประกาศการพระราชพธนนๆ ความเปลยนแปลงของเนอหาในประกาศการพระราชพธสมยรตนโกสนทรเกดจากปจจยดานสงคมและวฒนธรรมเปนหลกทสงอทธพลใหประกาศการพระราชพธมระเบยบแบบแผน  มลำาดบเนอหา ตางจากประกาศการพระราชพธสมยอยธยา สวนปจจยทกอใหเกดการปรบเปลยนโครงสรางเนอหาในวรรณกรรมประกาศการพระราชพธ ไดแก รปแบบพระราชพธทแตกตางกน อทธพลของพระพทธศาสนา และสถานภาพของพระมหากษตรยซงเปลยนไป

135 135

เอกสารอางอง

กรมศลปากร, 2540. วรรณกรรมสมยอยธยา เลม 1. กรงเทพฯ: ครสภา.

จตร ภมศกด, 2547. โองการแชงน�าและขอคดเหนใหมในประวตศาสตรไทยลมแมน�าเจาพระยา. 

  กรงเทพฯ: ฟาเดยวกน.

จลจอมเกลาเจาอยหว,  พระบาทสมเดจพระ,  2503. พระราชพธสบสองเดอน.  พระนคร:  กรมศลปากร.

ชยรตน พลมข, 2552. วรรณคดประกอบพระราชพธสมยรตนโกสนทร: แนวคดธรรมราชากบกลวธทางวรรณศลป. วทยานพนธอกษรศาสตรหาบณฑต ภาควชาภาษาไทย คณะอกษรศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย, กรงเทพฯ.

นรศรานวดตวงศ, สมเดจฯ เจาฟา, 2536. สาสนสมเดจ เลม 4 พ.ศ. 2476. มลนธสมเดจฯ กรมพระยาดำารงราชานภาพ  และองคการคาของครสภา  จดพมพฉลองพระชนมายสมเดจพระเทพรตนราชสดาฯ สยามบรมราชกมาร ครบ 3 รอบ พทธศกราช 2534. กรงเทพฯ: มลนธสมเดจฯ.

ราชบณฑตยสถาน, 2545. พจนานกรมศพทวรรณคดไทย สมยอยธยา ลลตโองการแชงน�า. พมพครงท 2. กรงเทพฯ: ราชบณฑตยสถาน.

วฒชย โกศลกาญจน, 2531. การช�าระวรรณกรรมเรองโองการแชงน�า. วทยานพนธปรญญาอกษรศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาภาษาไทย ภาควชาภาษาไทย บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร, กรงเทพฯ.

สมมตอมรพนธ, พระเจาบรมวงศเธอฯ กรมพระ, 2508. ประกาศการพระราชพธ เลม 1. กรงเทพฯ: ครสภา.

_____________, 2508 ประกาศการพระราชพธ เลม 2. กรงเทพฯ: ครสภา.

เสาวณต วงวอน, 2530. การวเคราะหวรรณกรรมยอพระเกยรต. วทยานพนธปรญญาดษฎบณฑต ภาควชาภาษาไทย บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย, กรงเทพฯ.

อาทตย  ศรจนทร,  2552.  การศกษาวเคราะหวรรณกรรมค�าสตยสาบานของไทย.  วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต ภาควชาวรรณคด คณะมนษยศาสตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร, กรงเทพฯ.

136 136