Тэорыя і практыка мовы

Мова Статута ВКЛ

"А если которому народу встыд прав своих не умети, поготовю нам, которые не обчым яким языком, але своим власным права списаные маем и каждому часу, чого нам потреба ку отпору всякое кривды, ведати можем"

"А писар земский маеть по руску литерами и словы рускими вси листы, выписы и позвы писати, а не иншим езыком и словы".

Самы багаты помнік старабеларускай

лексікіПрывілей, маршалак, сокера,

лебедь, вепр, жона, мачоха, будованье, переконанье

Уніфікацыя графічнай сістэмы

- е выцясняе ҍ (вера)- у пішацца замест дыграфа

оу - (у дому замест оу домоу)

Фанетызацыя правапісу:- у → ў (уряд – вряд);

- зацвярдзелыя шыпячыя зычныя і р (чынечы, потрэба);

- выбухны г перадаецца як кг (кгвалт);

- пераход е ў о (чоловек)

Граматыка:Р. скл., адз.: у/-ю (зверу, народу);Д. скл., мн.: омъ/ -емъ (паномъ,

княжатемъ);М. скл.мн.:–охъ/-ехъ (панохъ,

княжатехъ);Н.скл. мн.: -и/-ы і –ове (городы,

панове).

Белая голова (белая галава)

Головщизна (галоўшчына) Гость (госць)

Белая голова - асоба жаночага полу

Головщизна - грашовы штраф за галаву

забітагаГость - купец, чужаземец

Отзов (адзоў)Матерызна (мацяры́зна)

Вы́ступца, выступ

Отзов - судовая апеляцыяМатерызна - спадчына па

матчынай лініі Вы́ступца, выступ -

злачынца, злачынства

Дякло (дзякло) За́купы Зва́да

Дякло - від прадуктовай феадальнай рэнты

За́купы - даўжнікі феадалаў Зва́да - сварка, якая

звычайна заканчваецца бойкай

Кривда (крыўда) Ловы

Рушенье посполитое (рушэнне паспалітае) Шацунок (шацунак)

Кривда - маральныя і матэрыяльныя страты

Ловы – калектыўнае паляваннеРушенье посполитое – усеагульная мабілізацыя

Шацунок - ацэнка маёмасці ў грашовым выражэнні

ПераклаччыкМетарРучнік

Ня вартаПяшчаныНозьбіт

Пераклаччык - перакладчык Метар - метр Ручнік – ручнік

Ня варта - не варта Пяшчаны - пясчаны

Нозьбіт – носьбіт

У дзесцыАччай

НясьвіскіЗавацкі

ЗьбіраесьсяПакашчык

У дзесцы – у дзежцыАччай – адчай

Нясьвіскі – нясвіжскіЗавацкі – завадскі

Зьбіраесься – збіраешсяПакашчык – паказчык

ЛатыскіШчасце

РашчоскаАсьцерагаесься

ЕжджуШчарсьцьвелы

Латыскі – латышскіШчасце – шчасце

Рашчоска – расчоскаАсьцерагаесься – асцерагаешся

Ежджу – езджуШчарсьцьвелы – счарсцвелы

МіністарГаланцкі

Дошч

Міністар – міністрГаланцкі – галандскі

Дошч – дождж