تالوت سوره حمد

بعدی

تنظیم و تهیه

سید مصطفی حسینی

1390دی

فرسودگی شغلی

JOB BURNOUT

مقدمه آی#ا ت#اکنون ب#رای ش#ما پیش آم#ده اس#ت ک#ه ب#ه دلی#ل درگ#یر ب#ودن ب#ه کاره#ای ب#رای اس#تراحت #ک#اف#ی ، احس#اس کنی#د ح#ال م#ختل#ف #و نداش#تن فرص#ت# خ#و#بی ندار#ی#د، حوص#له# ش#ما ب#رای# ک#ار# ک#ردن ، م#الق#ات ب#ا دوس#تان ، ح#رف زدن# ب#ا #دیگ#ر#ان و #هرگو#ن#ه برق#راری# ارت#ب#اط ب#ا مش#تریان ، همک#اران، روس#ا و# مرئ#وس#ان# ، کم# ش#ده #اس#ت؟ ا#کن#ون #می دانیم# #ک#ه د#ر #کش#ورهای# ص#نعتی پی#ش#رفته ، درص#دی از کار#کن#ان ه#ر س#ازمان ، گ#رفت#ار فرس#ودگی ش#غلی و ع#و#ارض گو#ن#اگون و گ#اه ش#دید آن #هس#تید و# از این ب#ابت ص#دمات م#الی و ج#ان#ی قاب#ل توج#ه ب#ه خ#انواد#ه آن#ان #و س#ازمان مح#ل# کارش#ان وارد می ش#ود. ف#رس#ودگی #ش#غلی ا#ز #جمل#ه مف#ا#هیمی# اس#ت# ک#ه #در #ی#ک ده#ه# اخ#ی#ر م#و#رد ت#و#ج#ه روا#نشنا#س#ان #ص#ن#عت#ی# #و س#از#مان#ی# در# غ#ر#ب و #ش#رق دو#ر و #ب#ه وی#ژ#ه ژ#ا#پ#ن ق#رار# گ#رفت#ه# و #آ#ش#ن#ایی# #م#ا #در #ا#ی#ران ب#ا ای#ن# مفه#و#م ، #س#اب#قه #کم#تری ، تع#ار#یف #،# رویکرده#ا را# #ب#ا یده#ا#ی ذی#ل قص#د #داری#م# ش#ما# دا#رد#. در اس#ال#

م#راحل ،# نشا#نگان# #و ع#وام#ل ای#جاد کنند#ه #فرس#و#دگی ش#غلی ، #آشنا س#ازیم.

تاریخچه

مفه#وم فرس#ودگی ش#غلی از ح#دود س#ه ده#ه پیش ت#اکنون

ا#ش#اعه# یاف#ت#ه و# مقا#ل#ه ه#ای ع#لمی# #متع#ددی در #رابط#ه ب#ا

و پ#رلم#ن م#ث#ال #، رس#ی#ده #ا#س#ت.# #ب#رای ب#ه# #چ#اپ #، آن

#، 1382(# روش#ن س#اخت#ند# #ک#ه# ت#ا# س#ال# 1982 #)# ه#ا#رتمن

، #ب#ه 48تع#دا#د ب#ا# #فر#س#ود#گی# ش#غ#لی را#ب#ط#ه# د#ر #م#قال#ه

ن#ی#ز# #گ#زارش ش#د ک#ه 1994چ#ا#پ رس#ید#ه# ا#س#ت#. د#ر #س#ال #

#مق#ال#ه# در ر#ا#بط#ه ب#ا #فرس#ود#گی# #ش#غ#لی #، ب#ه 300ب#یش #از #

(#.1994چاپ# رس#یده# #است. )#دکو#ات و #دیگران#

تعاریف فرسودگی شغلی

- یکی از مف#اهیمی ک#ه در س#ال ه#ای اخ#یر توج#ه روانشناس#ان ص#نعتی

#، مع#ط#وف س#اخته خ#ود ب#ه از رم�ق س#ازمانی #را ، درآم�دن پ�ا از�

افت�ادن � بی ح�الی ، �سس�تی و� رخ�وت متص�د�ی ش�غل اس�ت ک�ه

ب#ه گفت�ه م�ی ش�ود. فر�س�ودگ�ی ش�غلی� ا�ص�ط�الحا1 ب�ه �آ�ن �

ن#ظ#ر#می #آ#ی#د #فر#س#ود#گ#ی ش#غل#ی ن#وعی# پاس#خ# ف#رد ب#ه# عو#ام#ل #فش#ارزا#ی

ا#ز ظ#رفیت بیش با#ش#د #ک#ه طی# #آن #تم#اس ک#ار# ف#ر#دی #درم#ح#ی#ط می#ان

و..#... ا#رب#اب رج#و#ع ، م#ر#ئو#س#ان #، ،# ر#وس#ا ب#ا #همک#ا#را#ن م#ت#ص#دی ش#غ#ل#

باعث# تغی#یراتی د#ر# نگر#ش ها و# رف#ت#ار# وی ن#س#بت به آ#ن می# شود.

نویس�د: 1983ف�اریر) می فرس�ودگی ش�غلی تعری�ف (در

ف�رس�ودگی ش�غلی ح�التی از خس�تگی جس�می ، ع�اطفی و

رو�انی� اس�ت ک�ه د�ر نتیج�ه� موا�جه�ه مس�تقیم و �دراز� م�دت�

ف�رد �ب�ا م�ردم� و �در ش�رای�طی �ک�ه ا�ز� لح�اظ� هیج�ا�نی ط�اقت

فرس�است، در وی ایجاد می شود.

زلچ و جکس�ون ، فرس�ودگی ش�غلی عب�ارت اس�تRبه نظ�ر م�

ا�ز ک�اه�ش ق�در�ت س�ازگار�ی ف�ر�د ب�ر� اث�ر ع�وام�ل� فش�ارزا و�

نشا�نگان خستگی جسمی و هیجانی.

تعاریف فرسودگی شغلی

مفه#وم فرس#ودگی ش#غلی ب#رای اولین ب#ار در اوای#ل ده#ه

( معرفی شد.1975) ت#وسط فjرود نبرگر 1970

از 1975فرودن#برگر اولین شخص#ی اس#ت ک#ه در س#ال

واژ#ه فر#س#ود#گی ش#غلی ب#ا مض#مون ام#روزی آن اس#تفاده

ک#رده و فرس#ودگی ش#غلی را ح#التی از خس#تگی هیج#انی

و #ج#س#مانی #دا#نس#ت#ه #اس#ت# ک#ه از# ش#رایط م#وج#ود در م#حی#ط

کا#ر، نشأ#ت می گیرد.

تعاریف فرسودگی شغلی

رویکردهای مختلف نسبت به فرسودگی شغلی

مدل کRپنر:

oپنر ، بین دو در مدل ک

متغیر فشارها و

آشفتگی روانی ،

رابطه مثبت وجود

دارد.

: رویکرد بالینی

ف]رودنبرگر

یک فرسودگی را

حالت خستگی و

می تحلیل رفتگی

داند که از کار سخت

و بدون انگیزه ناشی

می شود .

: رویکرد روانشناختی – اجتماعی

آنها به این نتیجه رسیدند که

فرسودگی شغلی یک ساختارچند بعدی

می باشد که از سه مولفه مربوط به

این مولفه ها هم تشکیل شده است

عبارتند از:

مولفه اول:

ل یا تحلی

خستگی

هیجانی

مولفه

مسخ دوم :

شخصیت

س سوم: مولفه فردیموفقیت احسا

رویکردهای مختلف نسبت به فرسودگی شغلی

رویکرد تعاملی چرنیس: •

در مدل چرنیس ، حرکت به

سمت فرسودگی شغلی به

شامل مراحل زیر است:ترتیب ،

فشار

روانی

آشفتگی

روانی

دفاعیمقابله

رویکردهای مختلف نسبت به فرسودگی شغلی

کارکنانی که ِ]فرودنبرگر گروه های زیر را به عنوان می شوند معرفی کرده بیشتر دچار فرسودگی شغلیاست:

افرادی که سازمان را

جایگزین زندگی اجتماعی

خود کرده اند:

کارکن��ان از گ��روه این

زن�دگی ک�ه هس�تند اف�رادی

آن�ان ب�رای اداره از ب�یرون

تعه�د نیس�ت. بخش رض�ایت

بیش از ح�د ب�ه ک�ار دارن�د و ب�ه

در ن��یز ط��والنی م��دت

سازمان کار می کنند.

کارکنان و کارمندان فداکار و

متعهد به سازمان و کار:

کارکن�ان این از ای نمون�ه

کس�انی هس�تند ک�ه در مراک�ز

مش�اوره ، مراک�ز پیش گ�یری

از بح�ران ه�ا و مراک�ز دیگ�ری

ک�ه ب�ه م�ردم خ�دمت می کنن�د

ب�ه ک�ار مش�غول هس�تند و می

کوشند به دیگران کمک کنند

2 1

کارکنانی که ِ]فرودنبرگر گروه های زیر را به عنوان می شوند معرفی کرده بیشتر دچار فرسودگی شغلیاست:

افرادی که دارای شخصیت

سلطه طلب هستند:

ب�ه اعتق�اد فرودن�برگر، اف�راد

س�لطه طلب ن�یز آم�ادگی الزم

ب��ه آم��دن گرفت��ار ب��رای

دارن�د را ش�غلی فرس�ودگی

این اف�راد نی�از دارن�د ت�ا دیگ�ران

آنه�ا ب�ه ش�دت کن�ترل کنن�د را

معتقدن�د ک�ه هیچ ی�ک از اف�راد

ش�غلی وظ�ایف توانن�د نمی

خ�ود را آنچن�ان ک�ه ش�خص آن�ان

انجام می دهد انجام دهند.

مدیران:

اس��تعداد ک��ه دیگ��ری گروه

ب�ه ش�دن مبتال ب�رای زی�ادی

دارن�د را ش�غلی فرس�ودگی

از بیش ک�ه هس�تند م�دیرانی

حد کارمی کنند.

کار بیش از ح�د م�دیران منج�ر

روانی و ب�ه خس�تگی جس�می

روی�داد این و ش�ود می آن�ان

ب�ه رس�یدن گ�ام اولین ن�یز

فرسودگی شغلی است.

34

توضیح

مراحل پنج گانه فرسودگی

-1 شغلیمرحله

ماه

عسل

2- مرحله

کمبود

سوخ

ت

5- مرحله

برخور

د با

دیوار

4- مرحله

بحران

3- مرحله

نشانه

مزمن

1 : عسل- ماه احساسات مرحله فرد مرحله این در

را جدید شغل با برخورد از ناشی سرخوشی و شادمانی

: ، اشتیاق ، تهییج از عبارتند احساسات این کند می تجربه

چالش و غرور

2 : سوخت- کمبود نوعی مرحله فرد مرحله این در

. کند می تجربه را گیجی و خستگی ، زوال مبهم احساس

: عدم ، شغلی نارضایتی از عبارتند مرحله این های نشانه

خستگی احساس و خواب در اختالل ، کارایی

از : عبارتند شغلی فرسودگی گانه پنج مراحل

3 : مزمن- نشانه : مرحله از عبارتند مرحله این عادی های نشانه

افسردگی و خشم ، جسمی بیماری ، مزمن فرسودگی

4 : بحران- ستم مرحله او بر که کند می احساس فرد مرحله این در

در خود، به نسبت تردید و شک ، بدبینی به مربوط تمایالت و است رفته

. یابد می افزایش او

5 : دیوار- با برخورد ناشی مرحله روانی فشار نشانگان از مرحله این

با سازگاری برای فرد نیروی رسیدن پایان به با شغلی فرسودگی از

خود شغل فرد مرحله این در دارد احتمال و شود می مشخص کار محیط

. بدهد دست از را

شغلی فرسودگی مراحل

عالیم هشدار دهنده فرسودگی شغلی

- احساس 1پوچی

- افسردگی 4

- عقب نشینی 7- کاهش سطح 9- کاهش عملکرد8احساسات

سالمت جسمی

- مشکالت 10 بین فردی

- سوء مصرف 5- سیکل نادرست6مواد

- احساسات و 2هیجان های منفی

- از دست دادن 3انگیزه

- یأس و ناکامی 11

گونه نشانگان فرسودگی شغلی را می توان به و مطابق آنچه در زیر آورده شده طبقه ای دیگر

بندی کرد:

1شاخص های

رفتاری

4شاخص های

نگرشی

2 شاخص های روان

تنی

5 شاخص های

هیجانی

3 شاخص های

سازمانی

عوامل بوجود

آورنده

فرسودگی

شغلی

1 -

عوامل

اجتماعی

2- عوامل

شغلی و

مرتبط با

محیط کار

فرد3 -

عوامل

فردی

فرسودگی نشانه های مهمترین) بر شغلی

(1981اساس نتایج تحقیقات موس ، شاخص های

جسمانی

- انواع سردردها1

- اختالل در خواب2

- کاهش وزن3

- اختالل های معده 4

ای- روده ای

- فرسودگی و 5خستگی

تغییرات رفتاری

- تحریک پذیری 1فزاینده

- تغییرات خلقی2

- کاهش ظرفیت 3

برای تحمل ناکامی

- افزایش سوء ظن 4

به دیگران

- آمادگی بیشتر برای 5

قبول خطر

- تالش برای خود 6درمانی

عملکرد شغلی

- کاهش کارآیی 1

) صرف زمان زیاد

برای انجام کار ، بهره

وری پایین(

- کاهش عالقه نسبت 2

به کار

- کاهش ظرفیت برای 3حفظ عملکرد شغلی در

سطح اثربخش )درمواردی که فرد تحت فشار روانی قرار گرفته

است(

- انعطاف ناپذیری 4فزاینده فکری ) تفکر

بسته و غیرقابل انعطاف

( 1982پاریک )

در پاسخ به

این سوال که

، چه عاملی

باعث می

افراد گردد ،

دچار

فرسودگی

شغلی شوند؟

می گوید که

این عوامل

متعدد و

عبارتند از:

- نوع فشار روانی2

- سطح فشار روانی 1

- شخصیت فرد3

- ماهیت شغل یا نقش فرد4- نوع زندگی فرد در خارج از محیط 5

کار

- سبک زندگی فرد6- سبک هایی که فرد برای مقابله با 7

فشار روانی به کار می گیرد

- جو یا اقلیم سازمانی8

؟

شخصیتیعوامل سازمانی و

درفرسودگی شغلی

معمولی شغلی و) فشارهای زمانی محدودیت ، کار سنگینی قبیل از

) با ، مراجعان به مربوط فشارهای از بیش نقش در تضاد و ابهام

. دارند رابطه ، شغلی فرسودگی

عوامل سازمانی

عوامل دیگر ازدر موثر سازمانی

شغلی فرسودگی

1 -

ت ارا

انتظ

- انتظار 2شغلیپیشرفت

انتظارات - 3سازمانی

عوامل شخصیتی

سطوح

پایین

شهامت

عزت

نفس کم

ضعف

مرجع

کنترل

داخلی

شیوه

مقابله

اجتناب

کننده

اگر بخواهیم دالیل بروز فرسودگی شغلی را آنچنان که در منابع و

نظریه چند مآخد گوناگون آورده شده است به ویژه بر اساس

و مدل واره آن ، یعنی منابا ماس فهرست وار عاملی بهره وری

نمونه هایی عوامل زیر را به عنوانمعرفی کنیم می توانیم

:از عوامل موثر در ایجاد فرسودگی شغلی ارایه دهیم

ناآشنا بودن افراد با هدف یا اهداف سازمان

سیاست هایی که مدیریت سازمان در ابعاد مختلف حیات شغلی وضع می کند یا در عمل به کار می

گیرد.شیوه های رهبری و مدیریت اعمال شده به ویژه

در سطوح پایه یا نحوه رفتار سرپرستان واحدها با مرئوسان

سخت و غیرقابل انعطاف بودن قوانین ، مقررات و آیین نامه ها در سازمان

ناسالم بودن شبکه های ارتباطی درسازمان و فقدان ارتباط های دو طرفه و از پایین به باال در

سازمانمداخله کم اثر مدیریت سازمان در امور کارکنان

) رفاهی ، درمانی و...(

بهره گیری ناکافی از همه توان و استعدادهای بالقوه افراد در انجام دادن وظایف شغلی

مبهم بودن نقش فرد در سازمان و در فرایند تولید ، توزیع و مصرف کاال و خدمات ارایه شده توسط سازمان

ناراضی بودن افراد از شغل ، واحد یا سازمان محل کارشان یا پایین بودن سطح خشنودی یا رضایت آنان از

شغل خودفقدان امکانات الزم برای رشد و ترقی یا ارتقای افراد در

سازمان

قرار گرفتن مداوم افراد در شرایطی که الزم است در زمان محدود ، کار زیادی انجام دهند

واگذار کردن مسئولیت های بیش از ظرفیت افراد به آنان و ترس افراد از ناتوانی برای انجام دادن این مسئولیت ها

درگیر شدن در احساس تعارض نقش که طی آن نقش های متعارض به عهده فرد گذاشته می شود

هماهنگ نبودن میزان پرداخت حقوق و مزایا با میزان کاری که انتظار می رود فرد در سازمان انجام دهد.

نامناسب بودن نظام ارزیابی عملکرد شغلی افراد و جایگزین شدن رابطه به جای ضابطه در سازمان

فقدان امکانات مناسب ، اثر بخش نبودن دوره های آموزشی تشکیل شده برای کارکنان و ناآشنا بودن متصدیان مشاغل گوناگون سازمان با وظایف خود

به کار نگرفتن روش های علمی برای جذب ، آزمایش و انتخاب افراد و واگذاری تصدی مشاغل به افراد غیر

واجدشرایطناآشنایی افراد به وظایف شغلی خود از همان آغاز ورود به سازمان و تصدی شغلی که بر عهده آنان گذاشته می

شود.

اقدامات الزم

برای جلوگیری

از روند رشد

فرسودگی

شغلی

2 -

کوشش

در پیدا

کردن راه

حل

- پی 4گیری در این مورد

که آیا نتایج

اقدامات مفید

بوده اند یا خیر.

- به 3

اجرا

گذاشتن

تصمیما

ت

1 -

آشنایی

با

مسئله

پیشنهادی فرودنبرگر جهت شیوه های درمانی فرسودگی شغلی

شرکت در دوره های آموزشی ویژه

محدود و کم کردن ساعات کار

استراحت کردن

مرخصی گرفتن

تغییر شغل شخص

مبادله کردن اطاالعات و تجارب مربوط به فرسودگی شغلی با همکاران و دریافت حمایت های اجتماعی

را پیشنهادهایی نیز سازمانی و صنعتی روانشناسان

فرسودگی میزان کاهش جهت

ها سازمان کارکنان شغلی

.

جهت پیشنهادات این از بعضی اند کرده توصیه

ایجاد کار های محل در ساختاری تغییرات

از عبارتند

- کاهش میزان سرو صدا 1درکار

- کاهش سرعت کار2

- جلب توجه مسئوالن نسبت به 3مشکالت کارکنان

- دادن استقالل بیشتر به آنان جهت انتخاب برنامه 4کاری

راهبرد

های

سازمان

ی

مقابله

با

فرسود

گی

شغلی

- افراد را به کاری بگمارید که : به آن عالقمند 1هستند و از ویژگیهای شخصیتی الزم برای انجام دادن درست وظایف شغلی برخوردارند

- برای متصدیان مشاغل گوناگون سازمان 2دوره های آموزشی مناسب تشکیل دهید

- موجباتی را فراهم آورید که مهارت های 3افراد تحت نظارت شما در زمینه کنترل موقعیت

ها ، افزایش یابد

- از روش های تنبیهی و توبیخ کمتر استفاده کنید و 4اگر قصد دارید افراد تحت نظارت شما بهتر کار کنند

روش های شرطی کردن عامل را به کار گیرید.

- شرایط خطرآفرین در سازمان را به حداقل 5برسانید.

- شبکه های ارتباطی در سازمان را بهبود 6ببخشید.

توصیه چند پایان شغلی در فرسودگی درمان و گیری پیش کارکنان جهت به: شود می پیشنهاد ها سازمان

10- یاد که خود بگیرید را در حد

اعتدال نگه دارید

9 -ت ) سالمخود بدن مراقب

خود( باشید

8- قوه تقویت خود را تخیل کنید

7 -شرایط

و خود را محیط تغییر دهید

6 -سعی را از مسایل کنید

هم تفکیک کنید

5 -سختی های

زندگی را از میان

بردارید

- از 4]نکار ا

کردن جلوگیری کنید

- به 3قدرت

و منزلت واقعی خود پی ببرید

- از 2گوشه گیری

و انزوا پرهیز کنید

- ) نRه 1( گفتن را یاد بگیرید

موفق با تشکر باشید

از توجه

شما

تنظیم و تهیه

مصطفی سید

حسینی

1390دی

محیط: در روانی بهداشت کتاب منبعکار

ساعتچی: محمود پروفسور تالیف