दररोज आपल्या आजूबाज ूला आपण अनेक प्रकारचे बदल घडताना बघतो.

अन्न िशिजणे, इंधन जळणे यांसारख्या घटनांमध्ये पदाथार्थात कायमचे बदल होतात. अशिा बदलांना

रासायिनक बदल म्हणतात.

ज्या घटनते पदाथा र्थात असे कायमचे बदल (रासायिनक बदल ) होतात त्या घटन ेला

रासायिनक अिभिक्रियाक्रिया म्हणतात.

आपण रोज वापरत असलेल्या अनके वस्त ूरासायिनक अिभिक्रक्रिीयांमध्येच तयार झालेल्या असतात. उदा : घराच्या

िभिक्रतीना ियादलेला रंग, प्लॅस्टिस्टकच्या वस्त ू

रासायनिनिक अभिभिक्रियाक्रियना थोडक्यनात व्यक्त करता यनावी म्हणूनि रासायनिनिक समीकरणाच्यना रुपात

िलिहिहतात

उदा : कॅल्श िल्शियनम ऑक्साईडची पाण्यनाबरोबर अभिभिक्रियाक्रियना झालिही अभसता कॅल्श िल्शियनम हायनड्रॉक्साईड तयनार होत ेआणिण उष्णता मकु्त होत.े

ही अभिभिक्रियाक्रियना समीकरणाच्यना रुपात पुढीलिह प्रमाण ेिलिहिहता यनेते.• CaO + H2O Ca(OH)2 + उजा र्जा कॅल्श िल्शियनम पाणी कॅल्श िल्शियनम ऑक्साईड हायनड्रॉक्साईड

CaO + H2O Ca(OH)2

• रासायनिनिक समीकरणात बाणाच्यना डावीकडीलिह रसायननिानंिा अभिभिक्रक्रिीयनाकारके म्हणतात.

तर बाणाच्यना उजवीकडीलिह रसायननिांनिा उत्पाियादत ेम्हणतात.

• अभिभिक्रियाक्रियनाकारके म्हणजेच रासायनिनिक ियाक्रियनेत भिक्राग घेणारे मूळ पदाथर्जा तर उत्पाियादते म्हणजे रासायनिनिक ियाक्रियनेत तयनार झालिहेलिहे निवीनि पदाथर्जा

रासायनिनिक अभिभिक्रक्रिीयना ंच े प्रकार

• संयनोग अभिभिक्रियाक्रियना • अभिभिक्रक्रिीयनाकारके दोनि िकवा दोनिापेक्षा अभिधिक • उत्पाियादत फक्त एकच

• उदा : C + O2 CO2

अभपघटनि अभिभिक्रियाक्रियना

• ,अभिभिक्रियाक्रियनाकारक फक्त एक • उत्पाियादते एकापेक्षा अभिधिक • उदा : 2H2 0 2H2 + O2

िवस्थापनि अभिभिक्रियाक्रियना

• दोनि िकवा अभिधिक अभिभिक्रक्रिीयनाकारके व उत्पाियादत े• एका अभिभिक्रियाक्रियनाकारकातीलिह एक घटक दसु-यना

अभिभिक्रियाक्रियनाकारकामुळे िकवा त्यनातीलिह घटकामळेु िवस्थािपत होतो आणिण उत्पाियादत ेतयनार होतात.

• उदा : Zn + 2HCl ZnCl2 + H2

ऑक्सिडीक्सिडीकरण व क्षपण • ऑक्सिडीक्सिडीकरण एखाद्या मलूद्रव्याच्या िकवा सिंयुगाचा

ऑक्सिडीक्सिजनशी सिंयोग होणे.

उदा : C + O2 CO2 • क्षपण एखाद्या मलूद्रव्याचा िकवा सिंयुगाचा

हायड्रोजनशी सिंयोग होणे िकवा सिंयुगातनू ऑक्सिडीक्सिजन गमावला जाण े

Cl2 + H2 2HCl

रासिायिडीनक अभिडीभिक्रीय ेचा व ेग काही रासिायिडीनक अभिडीभिियाक्रया जलद तर काही सिावकाश (मदं) होतात.

उदा : फळ िडीपकणे , लोखंड गजंण े(मदं), कागद जळणे, फटाका फुटणे (जलद)

रासिायिडीनक अभिडीभिियाक्रया ंचा कणाचा आकार , तापमान, सिहती आिडीण उत्प्र ेरक यावर अभवलंब ून

अभसितो.

उत्प्र ेरक अभिडीभिियाक्रयेत भिाग घ ेत नाहीत. त्याच्या फक्त उपिडीस्थितीम ुळे अभिडीभिक्रीय ेचा व ेग वाढतो .

उदा : मॅगनेीज डायआक्सिाईड, रेनी िडीनकेल

काही रासिायिडीनक अभिडीभिियाक्रयामध्य े उष्णता बाहेर पडत.े (उष्मादायी अभिडीभिियाक्रया )उदा: मॅग्निेडीशअभमचे हवेत जळणे.

काही रासायनिनिक अभिभिक्रीयनामध्यन े उष्णता शोधली जात े.

(उष्माग्राही अभिभिियाक्रयना )उदा: यनुरिरआ पाण्यनात िविरघळणे.

ADD EXPERIMENT

रासायनिनिक अभिभिियाक्रयनामध्यन े प ुरढील बदल घडतानिा ियादसतात.

- पदाथार्थांची अभविस्था बदलत े- तापमानि बदलत े- रंग बदलतो - विायनूनिनििमती होते