ΕΝΟΤΗΤΑ 3Η,

ΤΟ ΧΡΕΟΣ ΤΟΥ ΙΣΤΟΡΙΚΟΥ

Α. Κείμενο,Πολύβιος, Ἱστορίαι 1.14.4-7

Ο ΣΤΟΧΟΣ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ6ος αιώνας

Ο Εκαταίος ο Μιλήσιος αυτά εδώ αφηγείται. Γράφω αυτά που θεωρώ ότι είναι αληθινά…

5ος αιώνας Ο Ηρόδοτος από την Αλικαρνασσό παρουσιάζει εδώ

την έρευνά του (ἱστορίης ἀπόδεξις), έτσι ώστε τα ανθρώπινα κατορθώματα να μην ξεχαστούν στο χρόνο και μεγάλα και θαυμαστά επιτεύγματα, άλλα Ελλήνων και άλλα Βαρβάρων, να μη μείνουν αδόξαστα και κυρίως, για να δείξει για ποια αιτία οι Έλληνες και οι βάρβαροι πολέμησαν μεταξύ τους.

Και η ακρόαση της αφήγησής μου ίσως φανεί λιγότερο ευχάριστη, επειδή λείπει από αυτή το μυθικό στοιχείο. εμένα όμως μου είναι αρκετό να κρίνουν το έργο μου ωφέλιμο, όσοι θέλουν να γνωρίσουν με ακρίβεια αυτά που έγιναν κι εκείνα που -επειδή αυτή είναι η ανθρώπινη φύση- θα γίνουν κάποτε ξανά μ’ έναν παρόμοιο τρόπο. Γιατί το έργο αυτό έχει γραφτεί πιο πολύ σαν παντοτινό μελέτημα (κτῆμα ἐς ἀεί) παρά σαν ανάγνωσμα της στιγμής για να τ’ ακούν ευχάριστα.

Θουκυδίδης, 1.22.4

20ος αιώνας

«Στόχος μου είναι να καταλάβω και να εξηγήσω γιατί τα πράγματα εξελίχτηκαν με τον τρόπο που εξελίχτηκαν και πώς συνδέονται μεταξύ τους…»

Eric Hobsbawm, The Age of Extremes (1994)

Ο ΙΣΤΟΡΙΚΟΣ ΠΟΛΥΒΙΟΣ

Γεννήθηκε στη Μεγαλόπολη το 200 π.Χ. περίπου και είχε αριστοκρατική καταγωγή.

Ο πατέρας του ήταν ο Λυκόρτας, επιφανής στρατηγός της Αχαϊκής Συμπολιτείας. Ο ίδιος αναδείχτηκε έτσι σε ανώτατα αξιώματα της συμπολιτείας.

Μετά τη νίκη των Ρωμαίων στην Πύδνα (168 π.Χ.), συκοφαντήθηκε ως εχθρός των Ρωμαίων και εξορίστηκε το 167 π.Χ. στη Ρώμη για 16 χρόνια, μαζί με 1000 ακόμα Έλληνες της αχαϊκής κοινωνίας.

Κατά τη διάρκεια της ομηρίας του συνδέθηκε φιλικά με το Σκιπίωνα Αιμιλιανό, ο οποίος αγαπούσε πολύ την κλασική Ελλάδα και τον πολιτισμό της. Σταδιακά ο Πολύβιος εξελίχθηκε σε θαυμαστή της δύναμης και του μεγαλείου της Ρώμης.Η φιλία του με τον Σκιπίωνα του επέτρεψε να ακολουθήσει το φίλο του σε διάφορες πολεμικές εκστρατείες. Έτσι παρακολούθησε το 146 την καταστροφή της Καρχηδόνας και της Κορίνθου. Εισηγήθηκε στο Σκιπίωνα ευμενή μεταχείριση των Κορινθίων. O Σκιπίων το έπραξε και οι Κορίνθιοι του το ανταπέδωσαν με ένα μαρμάρινο άγαλμα.

Επέστρεψε στην Ελλάδα το 146 π.Χ, αλλά συνέχισε τα ταξίδια του επισκεπτόμενος την Αλεξάνδρεια, τις Σάρδεις και άλλα μέρη. Λόγω της εμπλοκής του με τα ανώτερα επίπεδα της ρωμαϊκής εξουσίας, ο Πολύβιος άρχισε να συλλέγει πληροφορίες για τα γεγονότα του καιρού του από επίσημα έγγραφα, όπως και από διηγήσεις μαρτύρων. Μετά την επιστροφή του από την εξορία, άρχισε να γράφει ένα μνημειώδες έργο, μια σειρά από 40 βιβλία με τίτλο «Καθολική Ιστορία». Σε αυτό εξιστορεί τα γεγονότα από το έτος 264 π.Χ. σε σχέση με τις εξελίξεις στον τότε γνωστό κόσμο.

«Πολυβίου του Λυκόρτα Μεγαλοπολίτ

ου Ιστοριών τα σωζόμενα»

Προμετωπίδα και τίτλος ιστορικής επανέκδοσης του 1670

Με το έργο του αυτό ο Πολύβιος εξιστορεί την ανάδειξη της Ρώμης σε παγκόσμια δύναμη, όπως και την ιστορική της αποστολή να ανασυγκροτήσει το μεσογειακό χώρο, μετά την παρακμή των ελληνικών πόλεων.Τα 5 πρώτα από τα βιβλία του έχουν διασωθεί στο σύνολό τους, ενώ από τα υπόλοιπα σώζονται αποσπάσματα. Το έργο του Πολύβιου αποτελεί πολύτιμη πηγή για την ιστορική έρευνα της εποχής του.Ο Πολύβιος πέθανε το 120 π.Χ. σε ηλικία 82 ετών μετά από τραυματισμό του κατά την πτώση από άλογο.

ΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

Τι θα πρέπει να κάνει κανείς στη ζωή του απέναντι σε γνωστούς και φίλους;

Ἐν μὲν οὖν τῷ λοιπῷ βίῳ ἴσως τις

(τι;)

οὒκ ἂν ἐκβάλλοι

τὴν τοιαύτην ἐπιείκειαν

Ποιες αρετές πρέπει να έχει ο ενάρετος άνθρωπος στις σχέσεις του απέναντι σε γνωστούς και φίλους;

καὶ γὰρ (Ποιος;)

δεῖ (τι πρέπει;)

τὸν ἀγαθὸν ἄνδρα

φιλόφιλον εἶναι καὶ φιλόπατριν

καὶ συμμισεῖν τοῖς φίλοις τοὺς ἐχθροὺς

καὶ συναγαπᾶν τοὺς φίλους (τοῖς φίλοις)

Όταν κάποιος επωμίζεται τὸ τῆς ἱστορίας ἦθος, τι πρέπει να κάνει;

χρή

(Πότε;)

ἐπιλαθέσθαι πάντων τῶν τοιούτων

καί πολλάκις μὲν εὐλογεῖν καὶ κοσμεῖν τοῖς μεγίστοις ἐπαίνοις

τοὺς ἐχθρούς

ὅταν αἱ πράξεις ἀπαιτῶσι τοῦτο

Και τι άλλο πρέπει (χρή);

(Πότε;)

πολλάκις δ’ ἐλέγχειν καὶ ψέγειν ἐπονειδίστως τοὺς ἀναγκαιοτάτους

ὅταν αἱ τῶν ἐπιτηδευμάτων ἁμαρτίαι τοῦθ’ ὑποδεικνύωσιν.

Τι συμβαίνει με ένα ζωντανό οργανισμό που του αφαίρεσαν τα μάτια; (τῶν ὄψεων τοῦ ζώου ἀφαιρεθεισῶν)

Αν από την ιστορία αφαιρέσουμε την

αλήθεια τι θα απομείνει;

ἀχρειοῦται τὸ ὅλον

τὸ καταλειπόμενον αὐτῆς ἀνωφελὲς γίνεται διήγημα.

ΠΑΡΑΛΛΗΛΑ ΚΕΙΜΕΝΑ

Όντως, όταν κανείς αναλαμβάνει το έργο του ιστοριογράφου, οφείλει να ξεχάσει την αγάπη και το μίσος: συχνά πρέπει να στολίζει τους εχθρούς του με τους μεγαλύτερους επαίνους, όταν τα γεγονότα το επιβάλλουν, κι επίσης να ελέγχει τους πιο αγαπητούς, όταν αυτό υποδεικνύουν οι λανθασμένες πράξεις τους. Γι' αυτό ακριβώς δεν πρέπει να διστάζει ούτε τους φίλους να κατηγορεί ούτε και τους εχθρούς να εγκωμιάζει.

Άννα Κομνηνή, Αλεξιάς, Πρόλογος 2.3

Και πιστεύει ότι, όπως η ευστροφία είναι

απαραίτητη στη ρητορική και η μυθοπλασία στην ποίηση, έτσι ακριβώς απαιτείται και η αλήθεια για την ιστορική συγγραφή. Γι' αυτό, με βάση αυτή την αρχή, δεν απέκρυψε τα σφάλματα και τις αποτυχίες ακόμα και των πιο οικείων του, αλλά έγραψε τα πάντα με κάθε ακρίβεια, όπως πράγματι έγιναν, είτε καλά είτε κακά

 Προκόπιος, Ὑπέρ τῶν πολέμων λόγοι 1.1.4-5

Τέτοιος λοιπόν, κατά τη γνώμη μου, ας είναι ο συγγραφέας — απτόητος, αμερόληπτος, ελεύθερος, φίλος της ελευθερίας του λόγου και της αλήθειας, όπως ο κωμικός λέγει, λέγοντας τα σύκα σύκα και τη σκάφη σκάφη χωρίς να εκμεταλλεύεται κάτι εξαιτίας μίσους και φιλίας και χωρίς να λυπάται ή να ευσπλαχνίζεται ή να ντρέπεται ή να δειλιάζει, αμερόληπτος δικαστής, καλοπροαίρετος με όλους μέχρι το σημείο να μην παραχωρεί σε κάποιον περισσότερα από όσα πρέπει, ξένος και χωρίς πατρίδα στα βιβλία του, ανεξάρτητος, ακηδεμόνευτος, χωρίς να σκέφτεται τι εντύπωση θα σχηματίσει ο ένας ή ο άλλος αλλά λέγοντας τι έχει γίνει.

Λουκιανός, Πῶς δεῖ ἱστορίαν συγγράφειν 41

ΚΟΙΝΑ ΣΗΜΕΙΑ ΤΩΝ ΠΑΡΑΛΛΗΛΩΝ ΚΕΙΜΕΝΩΝ ΜΕ ΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ ΤΗΣ ΕΝΟΤΗΤΑΣ

Ο ιστορικός πρέπει, σύμφωνα με το Θουκυδίδη και όσους ακολουθούν τις αρχές του, όπως :

ο Πολύβιος (2ος π.Χ αι.), ο Λουκιανός (2ος μ.Χ αι.), ο Προκόπιος (6ος μ.Χ.αι.) και η Άννα Κομνηνή (12ος μ.Χ αι.), να

στηρίζεται στην αυτοψία, έλεγχο και μελέτη των πηγών, συστηματικό διαχωρισμό αρχών και αιτιών.

Να διαθέτει κριτική ικανότητα, να εκτιμά τα γεγονότα, τις ενέργειες/επιλογές των προσώπων και να εξάγει συμπεράσματα.

Να στέκεται με αμεροληψία και αντικειμενικότητα απέναντι σε οικείους και εχθρούς, ανεπηρέαστος από συναισθήματα φιλίας και μίσους.

Απαραίτητη βέβαια προϋπόθεση για εξαγωγή ασφαλών συμπερασμάτων είναι η χρονική απόσταση από τα γεγονότα, προκειμένου να συνεκτιμηθούν και οι μακροπρόθεσμες συνέπειες.